Қылмысқа қатысу нысандары, жауаптылығы және жанасушылық
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Тарау Қылмысқа қатысу ұғымы және түрлері
1.1. Қылмысқа қатысу ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Қылмысқа қатысушылардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2. Тарау Қылмысқа қатысу нысандары, жауаптылығы және
жанасушылық
2.1. Қылмысқа қатысу нысандары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.2. Қылмысқа қатысушылардың жауаптылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.3. Қылмысқа жанасушылық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
1. Тарау Қылмысқа қатысу ұғымы және түрлері
1.1. Қылмысқа қатысу ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2. Қылмысқа қатысушылардың түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2. Тарау Қылмысқа қатысу нысандары, жауаптылығы және
жанасушылық
2.1. Қылмысқа қатысу нысандары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
2.2. Қылмысқа қатысушылардың жауаптылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.3. Қылмысқа жанасушылық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 48
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..50
Қазақстан Республикасы қыдмыстық кодексінің 27-бабында қылмысқа қатысу ұғымына екі немесе одан көп адамның қасақана қылмыс жасауға қасақана бірлесіп қатысуы деп анықтама берілген.
Қылмыстық кодекс қылмысқа қатысуды жіктеудің екі негізін қолданады, олар-қатысушылардың өзара әрекеттестік (бірігіп ұйымдасу) әдісі мен келісім дәрежесі (алдын-ала келісімнің болуы).
Аталған негіздерге сәйкес, қатысу нысандарын бөліп қарастырамыз:
-жай қатысушылық (қоса орындаушылық);
-күрделі қатысушылық;
-ұйымдасқан қылмыстық топ;
-қылмыстық қауымдастық (қылмыстық ұйым).
Жай қатысушылыққа мынадай ерекшеліктер тән:
-объективті жағынан қылмыстық рөлдердің бөлінуі жоқ, тек ұйымдық-техникалық бөліеу ғана бар;
-әрбір қатысушылардың уақыт пен орынғабайланысты іс әрекеттерінің бірлігі.
Аталған қылмысқа қатысу нысаны алдын ала уағдаласу арқылы немесе онсыз да жүзеге асырылуы мүмкін.
Егер қылмысқа, оны жасау туралы алдын ала сөз байласпай, екі не одан да көп орындаушылар қатысса, ол адамдар тобы жасаған қылмысьар деп танылады.
Егер қылмысқа бірігіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан адамдар қатысса, ол алдын-ала адамдар тобы сөз байласып жасаған қылмыс деп танылады.
Күрделі қатысу заңды түрде қатысушылар ролдерін бөлумен сипатталады, яғни бұл қатысу нысанында орындаушы, көмектесуші, ұйымдастырушы міндетті қатысады.
Орындаушының әрекеті жасаған қылмысы үшін жауаптылықты көздейтін баппен сараланады. Басқа қатысушылардың әрекеттері жасалған қылмыс үшін жауаптылық көздейтін баппен және қосымша ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасай отырып, сараланады.
Қылмыстық кодекс қылмысқа қатысуды жіктеудің екі негізін қолданады, олар-қатысушылардың өзара әрекеттестік (бірігіп ұйымдасу) әдісі мен келісім дәрежесі (алдын-ала келісімнің болуы).
Аталған негіздерге сәйкес, қатысу нысандарын бөліп қарастырамыз:
-жай қатысушылық (қоса орындаушылық);
-күрделі қатысушылық;
-ұйымдасқан қылмыстық топ;
-қылмыстық қауымдастық (қылмыстық ұйым).
Жай қатысушылыққа мынадай ерекшеліктер тән:
-объективті жағынан қылмыстық рөлдердің бөлінуі жоқ, тек ұйымдық-техникалық бөліеу ғана бар;
-әрбір қатысушылардың уақыт пен орынғабайланысты іс әрекеттерінің бірлігі.
Аталған қылмысқа қатысу нысаны алдын ала уағдаласу арқылы немесе онсыз да жүзеге асырылуы мүмкін.
Егер қылмысқа, оны жасау туралы алдын ала сөз байласпай, екі не одан да көп орындаушылар қатысса, ол адамдар тобы жасаған қылмысьар деп танылады.
Егер қылмысқа бірігіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан адамдар қатысса, ол алдын-ала адамдар тобы сөз байласып жасаған қылмыс деп танылады.
Күрделі қатысу заңды түрде қатысушылар ролдерін бөлумен сипатталады, яғни бұл қатысу нысанында орындаушы, көмектесуші, ұйымдастырушы міндетті қатысады.
Орындаушының әрекеті жасаған қылмысы үшін жауаптылықты көздейтін баппен сараланады. Басқа қатысушылардың әрекеттері жасалған қылмыс үшін жауаптылық көздейтін баппен және қосымша ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасай отырып, сараланады.
1 Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы, "Жеті жарғы". 1995 жыл 30 тамыз.
2. Қазақстан Республикасының Президентінің қазақ халқына Жолдауы., А.: 2005
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі. Алматы. "Жеті Жарғы". 1997 жыл.
4. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне түсінік. А., 1999ж.
5. Комментарий к Уголовному Кодексу Республики Казахстан. "Жеті Жарғы" Алматы 2001 ж.
6. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне түсінік, Алматы 2001
7. «Жаза тағайындағанда соттардың зандылықты сақтауы жөніндегі» N3 қаулысында
8. Қазақстан Республикасының Қылмыстық-атқару кодексі., А. 1999
9. «Қазақстан Республикасының 16 шілде 1997 жылғы Қылмыстық кодексін күшіне енгізу туралы» Заңы
10. ҚР Жоғарғы соты Пленумының 24.06.93 жылғы «Жаза тағайындағанда соттардың заңдылықты сақтауы туралы» N3 каулысы
Оқулықтар:
1. Сташиев В.В., Бажанов М.Х. Преступления против порядка управления. Харьков. 1971г.
2. Ляпунов Ю.И. Виды наказаний. М. 1969 г.
3. Поленов Г.Ф. Наказание: понятие и виды. М. ЮЛ 1996 г.
4. Поленов Г.Ф. Смертная казнь: за и против М.ЮЛ, 1998 г.
5. Российское уголовное право. Особенная часть. Учебник. / Под ред.
Журавлева М.П. и Никулина С.И. - М., 1998.
6. Джекебаев У.С. Основные принципы уголовного права Республики
Казахстан (сравнительный комментарий к книге Дж. Флетчера и А.В
Наумова «Основные концепции современного уголовного права»). –
Алматы: Жеті жарғы, - 2001.- 256с.
7. Неклюдов Н.А. Преступления государственные и против личной свободы.
- СІЖ, 1892.
8. Курс Советского уголовного права. Часть Особенная. / Отв. Ред. Н.А.
Беляев, М.Д. Шаргородский. Т.З. -- Ленинград: Издательство
Ленинградского университета, 1973. Бюллетень Верховного Суда
Республики Казахстан, №5, 2003. 62
10.Платонов И.В. Уголовное право. Семейный университет Ф.С.
Комарского. - СПб, 1898.
11 .Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. / Под ред.
Рогова И.И. и Рахметова С.М. - Алматы: Баспа, 1999.
12.Уголовное право Казахстана (Особенная часть). Учебник для вузов./
Под ред. Рогова И.И. и Рахметова С.М. - Алматы: ТОО «Баспа», 2001.
13.Лекарь А.Г. Профилактика преступлений. - М.: Юрид. Лит., 1972.
14. Жаза: түсінігі мен оның түрлері. А.: 1999
15.Уголовное право Республики Казахстан. Общая часть. /Отв. ред.
Рогов И.И., Баймурзин Г.И.. - Алматы: Жеты Жаргы, 1998. - 288 с. 16.Уголовное право Казахстана (Общая часть). Учебник для ВУЗов/
Под ред. Рогова И.И., Рахметова С.М.. -- Алматы: ТОО «Баспа», 1998.-228
17.Уголовное право. Общая часть. - М.: Московский университет, 1993.
18.Уголовное право. Общая часть. Учебник / Под ред. Гаухмана Л.Д., и
Колодкина Л.М. - М.: МИ МВД России, 1997.
19.Научно-практический комментарий к Уголовному кодексу РФ / Под
ред. Профессора П.Н. Панченко. - Нижний Новгород, 1996.
20.Юридический энциклопедический словарь / Главн. Ред. Сухарев
А.Я. - М.: Советская энциклопедия, 1987.
21 .Уголовное дело №00003430 архива г. Тараза за 2000 год. 22.Уголовное
право. Общая часть.' Учебник / Под ред. А.И. Рарога. - М.: Институт
международного права и экономики. Издательство «Триада, Лтд», 1997.
23. Курс уголовного права. Общая часть. Т.1: Учение о преступлении.
/Под ред. Кузнецовой Н.Ф., Тяжковой И.М. - М.: Издательство
ЗЕРЦАЛО, 1999.-592 с.
24. Уголовное право России. Учебник для вузов. Т.2. Особенная часть./
Под ред. Игнатова А.Н., и Красикова Ю.А. - М.: Издательская группа
НОРМА-ИНФРА-М, 1998. - 808 с.
25. Уголовное право Республики Казахстан. Общая часть. 2-е изд. - Алматы:
Жеты жарғы, 2003. - 304 с. б.
26. Миньковский Г.М., Мирзажанов К. Проблемы охраны правопорядка и
борьбы с правонарушениями. Ташкент, 1984.
27. Бюллетень Верховного Суда Республики Казахстан, №2, 2002. 28.
Постановление Пленума Верховного Суда РК № 1 от 30 апреля 1999 года
«О соблюдении судами законности при назначении уголовного
наказания». Сборник Постановлений Пленумов Верховного Суда РК
(1998-1999 гг.). Алматы: ТОО «Аян Эдет», 1999.
2. Қазақстан Республикасының Президентінің қазақ халқына Жолдауы., А.: 2005
3. Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі. Алматы. "Жеті Жарғы". 1997 жыл.
4. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне түсінік. А., 1999ж.
5. Комментарий к Уголовному Кодексу Республики Казахстан. "Жеті Жарғы" Алматы 2001 ж.
6. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне түсінік, Алматы 2001
7. «Жаза тағайындағанда соттардың зандылықты сақтауы жөніндегі» N3 қаулысында
8. Қазақстан Республикасының Қылмыстық-атқару кодексі., А. 1999
9. «Қазақстан Республикасының 16 шілде 1997 жылғы Қылмыстық кодексін күшіне енгізу туралы» Заңы
10. ҚР Жоғарғы соты Пленумының 24.06.93 жылғы «Жаза тағайындағанда соттардың заңдылықты сақтауы туралы» N3 каулысы
Оқулықтар:
1. Сташиев В.В., Бажанов М.Х. Преступления против порядка управления. Харьков. 1971г.
2. Ляпунов Ю.И. Виды наказаний. М. 1969 г.
3. Поленов Г.Ф. Наказание: понятие и виды. М. ЮЛ 1996 г.
4. Поленов Г.Ф. Смертная казнь: за и против М.ЮЛ, 1998 г.
5. Российское уголовное право. Особенная часть. Учебник. / Под ред.
Журавлева М.П. и Никулина С.И. - М., 1998.
6. Джекебаев У.С. Основные принципы уголовного права Республики
Казахстан (сравнительный комментарий к книге Дж. Флетчера и А.В
Наумова «Основные концепции современного уголовного права»). –
Алматы: Жеті жарғы, - 2001.- 256с.
7. Неклюдов Н.А. Преступления государственные и против личной свободы.
- СІЖ, 1892.
8. Курс Советского уголовного права. Часть Особенная. / Отв. Ред. Н.А.
Беляев, М.Д. Шаргородский. Т.З. -- Ленинград: Издательство
Ленинградского университета, 1973. Бюллетень Верховного Суда
Республики Казахстан, №5, 2003. 62
10.Платонов И.В. Уголовное право. Семейный университет Ф.С.
Комарского. - СПб, 1898.
11 .Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. / Под ред.
Рогова И.И. и Рахметова С.М. - Алматы: Баспа, 1999.
12.Уголовное право Казахстана (Особенная часть). Учебник для вузов./
Под ред. Рогова И.И. и Рахметова С.М. - Алматы: ТОО «Баспа», 2001.
13.Лекарь А.Г. Профилактика преступлений. - М.: Юрид. Лит., 1972.
14. Жаза: түсінігі мен оның түрлері. А.: 1999
15.Уголовное право Республики Казахстан. Общая часть. /Отв. ред.
Рогов И.И., Баймурзин Г.И.. - Алматы: Жеты Жаргы, 1998. - 288 с. 16.Уголовное право Казахстана (Общая часть). Учебник для ВУЗов/
Под ред. Рогова И.И., Рахметова С.М.. -- Алматы: ТОО «Баспа», 1998.-228
17.Уголовное право. Общая часть. - М.: Московский университет, 1993.
18.Уголовное право. Общая часть. Учебник / Под ред. Гаухмана Л.Д., и
Колодкина Л.М. - М.: МИ МВД России, 1997.
19.Научно-практический комментарий к Уголовному кодексу РФ / Под
ред. Профессора П.Н. Панченко. - Нижний Новгород, 1996.
20.Юридический энциклопедический словарь / Главн. Ред. Сухарев
А.Я. - М.: Советская энциклопедия, 1987.
21 .Уголовное дело №00003430 архива г. Тараза за 2000 год. 22.Уголовное
право. Общая часть.' Учебник / Под ред. А.И. Рарога. - М.: Институт
международного права и экономики. Издательство «Триада, Лтд», 1997.
23. Курс уголовного права. Общая часть. Т.1: Учение о преступлении.
/Под ред. Кузнецовой Н.Ф., Тяжковой И.М. - М.: Издательство
ЗЕРЦАЛО, 1999.-592 с.
24. Уголовное право России. Учебник для вузов. Т.2. Особенная часть./
Под ред. Игнатова А.Н., и Красикова Ю.А. - М.: Издательская группа
НОРМА-ИНФРА-М, 1998. - 808 с.
25. Уголовное право Республики Казахстан. Общая часть. 2-е изд. - Алматы:
Жеты жарғы, 2003. - 304 с. б.
26. Миньковский Г.М., Мирзажанов К. Проблемы охраны правопорядка и
борьбы с правонарушениями. Ташкент, 1984.
27. Бюллетень Верховного Суда Республики Казахстан, №2, 2002. 28.
Постановление Пленума Верховного Суда РК № 1 от 30 апреля 1999 года
«О соблюдении судами законности при назначении уголовного
наказания». Сборник Постановлений Пленумов Верховного Суда РК
(1998-1999 гг.). Алматы: ТОО «Аян Эдет», 1999.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 51 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Тарау Қылмысқа қатысу ұғымы және түрлері
1.1. Қылмысқа қатысу
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .5
1.2. Қылмысқа қатысушылардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2. Тарау Қылмысқа қатысу нысандары, жауаптылығы және
жанасушылық
2.1. Қылмысқа қатысу
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...23
2.2. Қылмысқа қатысушылардың
жауаптылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.3. Қылмысқа
жанасушылық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 50
Кіріспе
Қазақстан Республикасы қыдмыстық кодексінің 27-бабында қылмысқа
қатысу ұғымына екі немесе одан көп адамның қасақана қылмыс жасауға
қасақана бірлесіп қатысуы деп анықтама берілген.
Қылмыстық кодекс қылмысқа қатысуды жіктеудің екі негізін қолданады,
олар-қатысушылардың өзара әрекеттестік (бірігіп ұйымдасу) әдісі мен келісім
дәрежесі (алдын-ала келісімнің болуы).
Аталған негіздерге сәйкес, қатысу нысандарын бөліп қарастырамыз:
-жай қатысушылық (қоса орындаушылық);
-күрделі қатысушылық;
-ұйымдасқан қылмыстық топ;
-қылмыстық қауымдастық (қылмыстық ұйым).
Жай қатысушылыққа мынадай ерекшеліктер тән:
-объективті жағынан қылмыстық рөлдердің бөлінуі жоқ, тек ұйымдық-
техникалық бөліеу ғана бар;
-әрбір қатысушылардың уақыт пен орынғабайланысты іс әрекеттерінің
бірлігі.
Аталған қылмысқа қатысу нысаны алдын ала уағдаласу арқылы немесе онсыз
да жүзеге асырылуы мүмкін.
Егер қылмысқа, оны жасау туралы алдын ала сөз байласпай, екі не одан
да көп орындаушылар қатысса, ол адамдар тобы жасаған қылмысьар деп
танылады.
Егер қылмысқа бірігіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан адамдар
қатысса, ол алдын-ала адамдар тобы сөз байласып жасаған қылмыс деп
танылады.
Күрделі қатысу заңды түрде қатысушылар ролдерін бөлумен сипатталады,
яғни бұл қатысу нысанында орындаушы, көмектесуші, ұйымдастырушы міндетті
қатысады.
Орындаушының әрекеті жасаған қылмысы үшін жауаптылықты көздейтін
баппен сараланады. Басқа қатысушылардың әрекеттері жасалған қылмыс үшін
жауаптылық көздейтін баппен және қосымша ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасай
отырып, сараланады.
Егер қылмыс бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен
адамдардың тұрақты тобымен жасалса, ол ұйымдасқан топпен жасалған қылмыс
деп танылады.
1. Тарау Қылмысқа қатысу ұғымы және түрлері
1.1. Қылмысқа қатысу ұғымы
Қазақстан Республикасы қыдмыстық кодексінің 27-бабында қылмысқа
қатысу ұғымына екі немесе одан көп адамның қасақана қылмыс жасауға
қасақана бірлесіп қатысуы деп анықтама берілген.
Қатысудың қылмыстық заңда берілген анықтамасынан, оның қылмыс жасаудың
ерекше нысаны ретінде төменде көрсетілген объективті және субъективті
белгілерден тұратындығынан байқалады.
Қатысудың объективті белгілері:
-қылмыс жасауда екі немесе одан да көп адамның қатысуы (санды,
сипаты);
-біртұтас, ортақ мақсатқа жетуге бағытталған қылмыстық әрекеттің
біріккен сипаты.
Қылмыстық әрекеттің біріккен сипаты бірнеше тұлғалардың ауғдаласып,
бір қылмыс нәтижесіне біріккен іс әрекеттері арқылы жетуінен көрінеді.
Сонымен қатар қылмыс орындаушысы келтірген қылмыстық нәтиже мен әр
қатысушының әрекеттері арасында міндетті түрде себепті байланыс болуы
қажет.
Қатысудың субъективті белгілері заңда көрсетіліп, қылмыс жасауға
қасақана бірігіп қатысу делінген, осыған байланысты мына төмендегі
жағдайлардың қажет екенін ескеру қажет:
-қатысушылардың тек өзі емес, өзге тұлғалармен бірігіп жасауын
сезінуі;
-жасаған әрекеттердің қоғамға қауіптілік сипатын сезінуі;
-қатысушының орындаушы орындаған қылмыс элементтерін сезіну;
-ортақ қылмыстық нәтижеге ерікті түрде жол беру.
Қылмыстық кодекс қылмысқа қатысуды жіктеудің екі негізін қолданады,
олар-қатысушылардың өзара әрекеттестік (бірігіп ұйымдасу) әдісі мен келісім
дәрежесі (алдын-ала келісімнің болуы).
Аталған негіздерге сәйкес, қатысу нысандарын бөліп қарастырамыз:
-жай қатысушылық (қоса орындаушылық);
-күрделі қатысушылық;
-ұйымдасқан қылмыстық топ;
-қылмыстық қауымдастық (қылмыстық ұйым).
Жай қатысушылыққа мынадай ерекшеліктер тән:
-объективті жағынан қылмыстық рөлдердің бөлінуі жоқ, тек ұйымдық-
техникалық бөліеу ғана бар;
-әрбір қатысушылардың уақыт пен орынғабайланысты іс әрекеттерінің
бірлігі.
Аталған қылмысқа қатысу нысаны алдын ала уағдаласу арқылы немесе онсыз
да жүзеге асырылуы мүмкін.
Егер қылмысқа, оны жасау туралы алдын ала сөз байласпай, екі не одан
да көп орындаушылар қатысса, ол адамдар тобы жасаған қылмысьар деп
танылады.
Егер қылмысқа бірігіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан адамдар
қатысса, ол алдын-ала адамдар тобы сөз байласып жасаған қылмыс деп
танылады.
Күрделі қатысу заңды түрде қатысушылар ролдерін бөлумен сипатталады,
яғни бұл қатысу нысанында орындаушы, көмектесуші, ұйымдастырушы міндетті
қатысады.
Орындаушының әрекеті жасаған қылмысы үшін жауаптылықты көздейтін
баппен сараланады. Басқа қатысушылардың әрекеттері жасалған қылмыс үшін
жауаптылық көздейтін баппен және қосымша ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасай
отырып, сараланады.
Егер қылмыс бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен
адамдардың тұрақты тобымен жасалса, ол ұйымдасқан топпен жасалған қылмыс
деп танылады.
Ұйамдасқан топтың қатысушылары тұрақты қылмыстық байланыстарға ие,
ұйымдастыру жағдайлары дамыған, басқарылуы, қылмыс жасау жоспары анық
сипатқа ие болады.
Қылмыстық сыбайластық ұйымдасқан қылмыстық құрылымдардың ең жоғары
дамыған деңгейі ретінде сипатталады. Олар ұйымдасқан қылмыстылықтың ерекше
қауіпті нысаны болып табылады.
ҚР ҚК 31-бабының 4-бөлігіне сәйкес, егер қылмысты ауыр немесе аса ауыр
қылмыстар жасау үшін ұйымдасқан топ немесе нақ сондай мақсатпен құрылған
ұйымдасқан топтардың бірлестігі жасаса, ол қылмыстық сыбайластық жасаған
қылмыс деп танылады.
Жай қатысуда жеке қатысушылардың әрқайсысы өз әрекеттерімен белгілі
бір қылмыс құрамының объективтік жағын орындайды.
Күрделі қатысу нысанында қылмыс құрамының объективтік жағын құрайтын
әрекеттер қатысушылар арасында бөлінеді, оған орындаушыдан басқа
ұйымдастырушы, азғырушы, көмектесуші қатысады.
Жай қатысуда қатысушылардың әрекеттері ҚР ҚК Ерекше бөлімінің тиісті
баптарымен сараланады, ал күрделіде қосымша 28-бапқа сілтеме жасай отырып
сараланады.
Алдын-ала сөз байласпай қатысу-қылмыс жасауға алдын ала келіспей
бірнеше адамның қатысуы (топ болып төбелесуде, зорлауда денеге зақым
келтіру).
Адамдар тобы-алдын ала сөз байласпай, бір немесе бірнеше орындаушының
қылмыс жасауға қатысуы.
Алдын-ала сөз байласқан адамдар тобы-қылмыс жасау кезінде алдын ала
келісіп жасаумен сипатталады. Көбінесе осындай келісім қылмыс жасау орнына,
тәсіліне байланысты болады. Қатысудың осы нысаны тар мағынадағы
қатысушылықпен сәйкес келеді. Сонымен қатар, ол жауаптылықты ауырлататын
мән-жайлар болып табылады.
Тұрақтылық-қатысушылардың ниетінің бір ғана емесбірнеше қылмыс жасауға
бағытталуы. Ол бір қылмыстың өзіне тиянақты дайындалумен көрінеді (мысалы:
қоқанлоққы жасау, бопсалау).
Таптасқандық – қылмыстық ұйымның күрделі ұйымдық-техникалық
байланыстарының, мұқиятты құпиялығының . құқық қорғау органдарымен тығыз
байланысының: қорғаныс шаралары жүйесінің (қарсы барлау), күзетшілерінің,
ұрысшыларының болуы.
Ұйымдасқан топпен және қылмвстық ұйыммен қалмыстардың жасалуы
ұйымдасқан қылмыстылықтың бір көрінісі юолып табылады. Бүгінгі күні
ұйымдасқан қылмыстылық есірткі затар сатумен, заңсыз қару сатумен, т.б.
тығыз байланысты.
Киминологияда ұйымдасқан қылмыстылықты сипатайтын төмендегідей
белгілердің жиынтығы көрсетілген:
- қылмыстық бірлестікке қалыпты әрекет етуі үшін материалдық
техникалық, ұйымдық – қамтамасыө ету қызметінің көрсетілуі;
- жасырынудың және әшкереленуден қорғанудың, әлеуметтік бақылаудың
барлық түрінен бейтараптандыратуды, тіпті құқықтың көмек пен құқық қорғау
органдарына қарсы тұруды қарастыратын шаралар кешенін жасай
отырыпқауіпсідікті қамтамасыз ету;
- қаржыландыру: қалмастық ұйымның заңсыз тапқан пайдасынбірлестіктің
барлық деңгейдегі буындарына бөлу және арнайы қажетті материалдық ортақ қор
құру;
- орталықтандырылған ақпаратпен қамтамасыз ету;
- мәжбүрлеу шараларымен қамтамасыз етілетін заңсыз нормативті
нұсқаулар;
экономиканы басқару салаларымен және құқық қорғау органдарымен заңсыз
байланыс.
Қолданыстағы заң қатысшыларды атқаратын әрекеттерін қылмыс жасаудағы
атқаратын ролдерінің сипатына қарай бірнеше түрге бөліп қарастырады.
Атқаратын әрекетіне байланысты оларды ұйымдастырушы, орындаушы, көмектесуші
және айдап салушы деп бөлінеді.
Қылмыстың орындаушысы болып тікелей қылмыс жасаған, яғни ҚР ҚК Ерекше
бөлімінде көделген қылмыс құрамының белгілері бар әрекетті фактілі үде
жүеге асыратын адам танылады.
Қылмыстың орындаушысы ретінде қылмыстың субъектісінің жалпы
белгілеріне, яғни қалмыстық жауаптылық жасына жеткен және есі дұрыстығымен
сипатталатын, сонымен қатар, қандайда бір қылмыс құрамдары үшін міндетті
болып табылатын қосыша белгілерге ие болатын адам танылады. Бұл ҚР ҚК
Ерекше бөліміндегі қалмыстық мазмұнына сәйкес, кінәлі адам арнайы
субъектінің белгілеріне ие болуы керек (мысалы, лауазымды адам ), ал егер
ол оған ие болмаған болса, лауазымдық қылмыстың орындаушысы деп танылмайды.
Қылмыс құрамының объективті жағы бірнеше адаммен жасалуы мүмкін. Ұл
жағдайда қоса орындаушылық орын алады. Қоса орындаушы болып қылмысты
тікелей орындамағанымен қалмысты жасау мезетінде тікелей көмек көрсетуі
арқылы қылмыс жасауға қатысатын адамдар танылады.
Орындаушы мен қоса орындаушы жасаған әрекеттер ҚР ҚК Ерекше өлімінің
тиісті баптарына сәйкес, 28-бабына сілтеме жсамай-ақ сараланады. Қылмыстың
аяқталуына байланысты әр қатысушының әрекеті сараланады. Мысалы, қылмыс
аяқталмаған жағдайда орындашыны оқталу үшін жауаптылыққа тартса, өзге
қатысушылар қылмысқа оқталуға жауаптылыққа тартса, өзге қатысушылар
оқталуға қатысқандығы үшін жауаптылыққа тартылады (мысалы, ҚР ҚК 24, 28, 96-
баптары бойынша).
Қылмысқа қатысушылардың жауапты шектері, саралануы әр қатысушының
жасаған әрекетіне байланысты бағаланады.
Орындаушы жасаған қылмыстың субъективті жағы тікелей және жанама
ниетпен сипаталады. Орындаушы өз әрекетінің қоғамға қауіпті екенін сезеді
және барлық қатысушымен бірге оның жүзеге асуын тілейді.
Қылмысты – ұйымдастырушы қылмысты ұйымдастырған және орындалуын
басқаратын адам. Ол біріккен қылмыстық іс-әрекеттің ең қауіпті қатысушысы
болып табылады.
Әлеуметтік зерттеулердің деректеріне сүйенетін болсақ, соталған
ұйымдастырушылардың жартысынан көбі (52 ) бұрын сотталғандар, олардың бәрі
дерлік жасы асқан және қоғамдық ұйымдасқан қылмыстық топтың немесе
қылмыстық ұйымның құрамында қызмет етеді.
ҚР ҚК 28-бабына сәйкес, ұйымдастырушы екі нысанадағы ұйымдастырушылық
әрекеттері үшін жауаптылыққа тартылады, олар:
- қылмысты ұйымдастыру;
- қылмыс жасауды басқару.
Қылмысты ұйымдастыруң қатысшыларды біріктіріп, жоспар құрып,
әрекеттерді басқарумен сипаталады. Ұйымдастырушы бастамашы бола отырып,
қылмыстық топ немесе қылмыстық қауымдастық құрады, (оған мүшелер тартады,
оларды күштеп біріктіре отырып, оларлың арасында өз беделін көтеруге, топ
арасындағы тәртіп сақтауға тырысады) қажет болған жағдайда өзі де нақты
қалмас жасауға қатысады. Бастамашылық азғырушыда, қоса орындаушылардың
біреуінде де болуы сүскін, бірақ олар тек қылмыс жасау пиғылын ғана оятады,
осымен олардың ролдері шектеледі.
Қылмысты ұйымдастыру қылмысқа қатысушылардың барлық қылмыстық іс-
әрекеттерін басқару нысанында жүзеге асырылуы мүмкін. Егер жасалған
қылмыстар ұйымдастырушының қасақана ойымен жүзеге асырылса, онда ол
қылмыстық ұйым мүшелерінің жасаған барлық қылмыстық әрекеттері үшін толық
жауапты болады. Мұндай ережеден ауытқу объективті айып тағуға, жеке
жауаптылық қағидасын бұзуға әкеп соғады.
Ұйымдастырушы қашанда қасақаналықпен сипатталатын әрекеттер жасайды.
Ол өзінің әрекетінің қоғамға қауіптілігін сезеді және өз әрекеті
нәтижесінде қылмыстың жасалу мүмкіндігін алдын-ала көреді, оның қоғамға
қауіпті ардабының болуын қалайды. Заң шығарушыы ұйымдастырушылық қылмыстық
әрекеттің қауіптілігін ескере отырып, ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасамайды.
Егер ұйымдастырушы қылмысты ұйымдастырып немесе басқарса, бірақ объективті
жағының орындалуына тікелей қатыспаса, онда оның әрекеті ҚР ҚК 28-бабына
сілтеме жасай отырып сараланады.
Айдап салушы деп біз басқа адамды қылмыс жасауға алдап, сатып алып,
қорқытып немесе басқа әдістермен тартқан тұлғаны айтмыз.
Айдап салушы – қылмысқа тікелей қатыспайтын, яғни жасырын түрдегі
қатысушы тұлға. Оның қызметі басқа адамдарда қылмыс жасауға ниет туғызып,
нақты қылмыс жасатудан көрінеді.
Қылмысжасауға тарту – басқа адамға қылмыс жасату, одан пайда көру
ниетінің туындауы. Нақты түрде оның қызметі психикалық, интеллектуалдық
әсер ету түрінде, яғни қорқытып сатып алу, алдау, қорқыту ретінде жүзеге
асады.
Көмектесуші ретінде біз қылмыс жасауға жағдай жасаған адамды айтамыз.
Қылмыс жасауға көмектесу ақыл айту, қару тауып беру, кейін қылмыскерді
жасыру, қылмыс істерін жою секілді әрекеттерден көрінеді.
ҚР ҚК қылмысқа көмектесушіліктің үш түрін қарастырады:
- тура мағынасында көмектесу;
- алдын ала жасырамыгн деп уәде беру;
- қылмыстық жолмен алынғанзаттарды өткізуге көмектесу.
Әдебиеттерде көмектесушілік те интеллектуальды және іс-жүзіндегі болып
бөлінетіндігі көрсетіледі.
Интеллектуалды көмектесушілікке ақал-кеңес, нұсқаулар (қылмысты қалай
жасау, күзеті қалай ұйымдастыру, кедергіден қалай құтылу жөнінде кеңес
беру) жатады.
Іс-жүзіндегі көмектесушілік құралдар ұсыну, қару беру, кедергілерді
жою (яғни қылмысты қалай жақсы түрде жасау) әрекеттері арқылы көрінеді.
Қатысу өздігінен қылмыс құрамы бола алмайды. Ешкімді де жауаптылыққа
қалмас жасауға ойша қатысқаны үшін тартуға болмайды. Қатысушы барлық кезде
топтасып жасалған қылмысқа қатысады немесе өзге тұлғаның әрекетіне тікелей
қатысады. Осы кезде жауаптылық туынды болып саналады. Қатысушылардың
әрекетін саралау қылмысты орындаушы жасаған әрекеттеріне байланысты жүзеге
асырылады. Басқаша айтқанда қатысушының әрекеті ҚР ҚК Ерекше бөліміндегі
баптарда қарастырылған орындаушыға тартылатын жауаптылыққа сәйкес болуы
керек. Осы кезде акцессорлық қатысу анықталады. Оның мәні - атқарушыны
қалмыстың негізгі тұлғасы ретінде тануда. Орындаушысыз қылмысқа қатысу
мүмкін емес. Дегенмен, қатысушылардың жауапкершілігі орындаушының қылмыс
жасауға нақты әрекет еткенінде ғана туындайды. Егер орындаушы қылмыс
жасауға тек қана қталған болса, онда қатысушылар дк аяқталмаған қылмысы
үшін жауап беруі тиіс.
Қатысушылардың әрекетін саралауға байланысты олардың субъективті және
объективті белгілерін анықтау қажеттігі туындайды, бұл белгілер
қатысушылардың жауапкершілігін ауырлатып немесе жеңілдетеді. Бұл мәселені
шешуде орындаушы жасаған қылмыстың объективті мән-жайларын, егер олар оны
білетін болса қатысушылардың да кәнәсіне қосылады. Ал егер қатысушылар
мұндай жағдай туралы білмеген болса, онда саңғысы қатысушылардың әрекетімен
жасалған қылмысты саралау кезінде ескерілмейді. Мысалы, қалмастың
қатысушылары орындаушының аса қауіпті тәсілмен адамның өірін қғанын
білмесе, сол кезде олар жай ғана адам өліргені үшін ҚР ҚК 28-бабына, 96-
бабының 1-бөлігіне сәйкес тартылады.
Жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлар қатысушылардың біріне ғана
қатысты болса, тек оның жысаған әрекетін саралау барысынды ескеріледі.
Қатысушылар орындаушының әрекетінің қайталануы немесе бірнеше рет
жасалғандығын алдын ала білсе, осы мән-жайлар басқа қатысушылардың әрекеті
мазмұнына енбейді, қылмыстық жауаптылықпен жаза тағайындау кезінде
ескерілмейді.
Қатысушыларды жазаға тарту ҚР ҚК 57-бабының 1-бөлігінде қарастырылған
ереже бойынша анықталады, яғни қатысып жасалған қылмыс үшін жаза тағайындау
кезінде оны жасауға адамның іс жүзінде қатысу сипаты мен дәрежесі, осы
қатысудың қылмыс мақсатына жету жөніндегі мәні, оның келтірілген немесе
келтіруі мүкін зиянның сипаты мен мөлшеріне ықпалы ескеріледі.
1.2 Қылмысқа қатысушылардың түрлері
Қолданыстағы заң қатысшыларды атқаратын әрекеттерін қылмыс жасаудағы
атқаратын ролдерінің сипатына қарай бірнеше түрге бөліп қарастырады.
Атқаратын әрекетіне байланысты оларды ұйымдастырушы, орындаушы, көмектесуші
және айдап салушы деп бөлінеді.
Қылмыстың орындаушысы болып тікелей қылмыс жасаған, яғни ҚР ҚК Ерекше
бөлімінде көделген қылмыс құрамының белгілері бар әрекетті фактілі үде
жүеге асыратын адам танылады.
Қылмыстың орындаушысы ретінде қылмыстың субъектісінің жалпы
белгілеріне, яғни қалмыстық жауаптылық жасына жеткен және есі дұрыстығымен
сипатталатын, сонымен қатар, қандайда бір қылмыс құрамдары үшін міндетті
болып табылатын қосыша белгілерге ие болатын адам танылады. Бұл ҚР ҚК
Ерекше бөліміндегі қалмыстық мазмұнына сәйкес, кінәлі адам арнайы
субъектінің белгілеріне ие болуы керек (мысалы, лауазымды адам ), ал егер
ол оған ие болмаған болса, лауазымдық қылмыстың орындаушысы деп танылмайды.
Қылмыс құрамының объективті жағы бірнеше адаммен жасалуы мүмкін. Ұл
жағдайда қоса орындаушылық орын алады. Қоса орындаушы болып қылмысты
тікелей орындамағанымен қалмысты жасау мезетінде тікелей көмек көрсетуі
арқылы қылмыс жасауға қатысатын адамдар танылады.
Орындаушы мен қоса орындаушы жасаған әрекеттер ҚР ҚК Ерекше өлімінің
тиісті баптарына сәйкес, 28-бабына сілтеме жсамай-ақ сараланады. Қылмыстың
аяқталуына байланысты әр қатысушының әрекеті сараланады. Мысалы, қылмыс
аяқталмаған жағдайда орындашыны оқталу үшін жауаптылыққа тартса, өзге
қатысушылар қылмысқа оқталуға жауаптылыққа тартса, өзге қатысушылар
оқталуға қатысқандығы үшін жауаптылыққа тартылады (мысалы, ҚР ҚК 24, 28, 96-
баптары бойынша).
Қылмысқа қатысушылардың жауапты шектері, саралануы әр қатысушының
жасаған әрекетіне байланысты бағаланады.
Орындаушы жасаған қылмыстың субъективті жағы тікелей және жанама
ниетпен сипаталады. Орындаушы өз әрекетінің қоғамға қауіпті екенін сезеді
және барлық қатысушымен бірге оның жүзеге асуын тілейді.
Қылмысты – ұйымдастырушы қылмысты ұйымдастырған және орындалуын
басқаратын адам. Ол біріккен қылмыстық іс-әрекеттің ең қауіпті қатысушысы
болып табылады.
Әлеуметтік зерттеулердің деректеріне сүйенетін болсақ, соталған
ұйымдастырушылардың жартысынан көбі (52) бұрын сотталғандар, олардың бәрі
дерлік жасы асқан және қоғамдық ұйымдасқан қылмыстық топтың немесе
қылмыстық ұйымның құрамында қызмет етеді.
ҚР ҚК 28-бабына сәйкес, ұйымдастырушы екі нысанадағы ұйымдастырушылық
әрекеттері үшін жауаптылыққа тартылады, олар:
- қылмысты ұйымдастыру;
- қылмыс жасауды басқару.
Қылмысты ұйымдастыруң қатысшыларды біріктіріп, жоспар құрып,
әрекеттерді басқарумен сипаталады. Ұйымдастырушы бастамашы бола отырып,
қылмыстық топ немесе қылмыстық қауымдастық құрады, (оған мүшелер тартады,
оларды күштеп біріктіре отырып, оларлың арасында өз беделін көтеруге, топ
арасындағы тәртіп сақтауға тырысады) қажет болған жағдайда өзі де нақты
қалмас жасауға қатысады. Бастамашылық азғырушыда, қоса орындаушылардың
біреуінде де болуы сүскін, бірақ олар тек қылмыс жасау пиғылын ғана оятады,
осымен олардың ролдері шектеледі.
Қылмыстфы ұйымдастыру қылмысқа қатысушылардың барлық қылмыстық іс-
әрекеттерін басқару нысанында жүзеге асырылуы мүмкін. Егер жасалған
қылмыстар ұйымдастырушының қасақана ойымен жүзеге асырылса, онда ол
қылмыстық ұйым мүшелерінің жасаған барлық қылмыстық әрекеттері үшін толық
жауапты болады. Мұндай ережеден ауытқу объективті айып тағуға, жеке
жауаптылық қағидасын бұзуға әкеп соғады.
Ұйымдастырушы қашанда қасақаналықпен сипатталатын әрекеттер жасайды.
Ол өзінің әрекетінің қоғамға қауіптілігін сезеді және өз әрекеті
нәтижесінде қылмыстың жасалу мүмкіндігін алдын-ала көреді, оның қоғамға
қауіпті ардабының болуын қалайды. Заң шығарушыы ұйымдастырушылық қылмыстық
әрекеттің қауіптілігін ескере отырып, ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасамайды.
Егер ұйымдастырушы қылмысты ұйымдастырып немесе басқарса, бірақ объективті
жағының орындалуына тікелей қатыспаса, онда оның әрекеті ҚР ҚК 28-бабына
сілтеме жасай отырып сараланады.
Айдап салушы деп біз басқа адамды қылмыс жасауға алдап, сатып алып,
қорқытып немесе басқа әдістермен тартқан тұлғаны айтмыз.
Айдап салушы – қылмысқа тікелей қатыспайтын, яғни жасырын түрдегі
қатысушы тұлға. Оның қызметі басқа адамдарда қылмыс жасауға ниет туғызып,
нақты қылмыс жасатудан көрінеді.
Қылмысжасауға тарту – басқа адамға қылмыс жасату, одан пайда көру
ниетінің туындауы. Нақты түрде оның қызметі психикалық, интеллектуалдық
әсер ету түрінде, яғни қорқытып сатып алу, алдау, қорқыту ретінде жүзеге
асады.
Көмектесуші ретінде біз қылмыс жасауға жағдай жасаған адамды айтамыз.
Қылмыс жасауға көмектесу ақыл айту, қару тауып беру, кейін қылмыскерді
жасыру, қылмыс істерін жою секілді әрекеттерден көрінеді.
ҚР ҚК қылмысқа көмектесушіліктің үш түрін қарастырады:
- тура мағынасында көмектесу;
- алдын ала жасырамыгн деп уәде беру;
- қылмыстық жолмен алынғанзаттарды өткізуге көмектесу.
Әдебиеттерде көмектесушілік те интеллектуальды және іс-жүзіндегі болып
бөлінетіндігі көрсетіледі.
Интеллектуалды көмектесушілікке ақал-кеңес, нұсқаулар (қылмысты қалай
жасау, күзеті қалай ұйымдастыру, кедергіден қалай құтылу жөнінде кеңес
беру) жатады.
Іс-жүзіндегі көмектесушілік құралдар ұсыну, қару беру, кедергілерді
жою (яғни қылмысты қалай жақсы түрде жасау) әрекеттері арқылы көрінеді.
Қатысудың қылмыстық заңда берілген анықтамасынан, оның қылмыс жасаудың
ерекше нысаны ретінде төменде көрсетілген объективті және субъективті
белгілерден тұратындығынан байқалады.
Қатысудың объективті белгілері:
-қылмыс жасауда екі немесе одан да көп адамның қатысуы (санды,
сипаты);
-біртұтас, ортақ мақсатқа жетуге бағытталған қылмыстық әрекеттің
біріккен сипаты.
Қылмыстық әрекеттің біріккен сипаты бірнеше тұлғалардың ауғдаласып,
бір қылмыс нәтижесіне біріккен іс әрекеттері арқылы жетуінен көрінеді.
Сонымен қатар қылмыс орындаушысы келтірген қылмыстық нәтиже мен әр
қатысушының әрекеттері арасында міндетті түрде себепті байланыс болуы
қажет.
Қатысудың субъективті белгілері заңда көрсетіліп, қылмыс жасауға
қасақана бірігіп қатысу делінген, осыған байланысты мына төмендегі
жағдайлардың қажет екенін ескеру қажет:
-қатысушылардың тек өзі емес, өзге тұлғалармен бірігіп жасауын
сезінуі;
-жасаған әрекеттердің қоғамға қауіптілік сипатын сезінуі;
-қатысушының орындаушы орындаған қылмыс элементтерін сезіну;
-ортақ қылмыстық нәтижеге ерікті түрде жол беру.
Қылмыстық кодекс қылмысқа қатысуды жіктеудің екі негізін қолданады,
олар-қатысушылардың өзара әрекеттестік (бірігіп ұйымдасу) әдісі мен келісім
дәрежесі (алдын-ала келісімнің болуы).
Аталған негіздерге сәйкес, қатысу нысандарын бөліп қарастырамыз:
-жай қатысушылық (қоса орындаушылық);
-күрделі қатысушылық;
-ұйымдасқан қылмыстық топ;
-қылмыстық қауымдастық (қылмыстық ұйым).
Жай қатысушылыққа мынадай ерекшеліктер тән:
-объективті жағынан қылмыстық рөлдердің бөлінуі жоқ, тек ұйымдық-
техникалық бөліеу ғана бар;
-әрбір қатысушылардың уақыт пен орынғабайланысты іс әрекеттерінің
бірлігі.
Аталған қылмысқа қатысу нысаны алдын ала уағдаласу арқылы немесе онсыз
да жүзеге асырылуы мүмкін.
Егер қылмысқа, оны жасау туралы алдын ала сөз байласпай, екі не одан
да көп орындаушылар қатысса, ол адамдар тобы жасаған қылмысьар деп
танылады.
Егер қылмысқа бірігіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан адамдар
қатысса, ол алдын-ала адамдар тобы сөз байласып жасаған қылмыс деп
танылады.
Күрделі қатысу заңды түрде қатысушылар ролдерін бөлумен сипатталады,
яғни бұл қатысу нысанында орындаушы, көмектесуші, ұйымдастырушы міндетті
қатысады.
Орындаушының әрекеті жасаған қылмысы үшін жауаптылықты көздейтін
баппен сараланады. Басқа қатысушылардың әрекеттері жасалған қылмыс үшін
жауаптылық көздейтін баппен және қосымша ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасай
отырып, сараланады.
Егер қылмыс бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен
адамдардың тұрақты тобымен жасалса, ол ұйымдасқан топпен жасалған қылмыс
деп танылады.
Ұйамдасқан топтың қатысушылары тұрақты қылмыстық байланыстарға ие,
ұйымдастыру жағдайлары дамыған, басқарылуы, қылмыс жасау жоспары анық
сипатқа ие болады.
Қылмыстық сыбайластық ұйымдасқан қылмыстық құрылымдардың ең жоғары
дамыған деңгейі ретінде сипатталады. Олар ұйымдасқан қылмыстылықтың ерекше
қауіпті нысаны болып табылады.
Егер қылмысқа, оны жасау туралы алдын ала сөз байласпай, екі не одан
да көп орындаушылар қатысса, ол адамдар тобы жасаған қылмысьар деп
танылады.
Егер қылмысқа бірігіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан адамдар
қатысса, ол алдын-ала адамдар тобы сөз байласып жасаған қылмыс деп
танылады.
Күрделі қатысу заңды түрде қатысушылар ролдерін бөлумен сипатталады,
яғни бұл қатысу нысанында орындаушы, көмектесуші, ұйымдастырушы міндетті
қатысады.
Орындаушының әрекеті жасаған қылмысы үшін жауаптылықты көздейтін
баппен сараланады. Басқа қатысушылардың әрекеттері жасалған қылмыс үшін
жауаптылық көздейтін баппен және қосымша ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасай
отырып, сараланады.
Егер қылмыс бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен
адамдардың тұрақты тобымен жасалса, ол ұйымдасқан топпен жасалған қылмыс
деп танылады.
Ұйамдасқан топтың қатысушылары тұрақты қылмыстық байланыстарға ие,
ұйымдастыру жағдайлары дамыған, басқарылуы, қылмыс жасау жоспары анық
сипатқа ие болады.
Қылмыстық сыбайластық ұйымдасқан қылмыстық құрылымдардың ең жоғары
дамыған деңгейі ретінде сипатталады. Олар ұйымдасқан қылмыстылықтың ерекше
қауіпті нысаны болып табылады.
ҚР ҚК 31-бабының 4-бөлігіне сәйкес, егер қылмысты ауыр немесе аса ауыр
қылмыстар жасау үшін ұйымдасқан топ немесе нақ сондай мақсатпен құрылған
ұйымдасқан топтардың бірлестігі жасаса, ол қылмыстық сыбайластық жасаған
қылмыс деп танылады.
Жай қатысуда жеке қатысушылардың әрқайсысы өз әрекеттерімен белгілі
бір қылмыс құрамының объективтік жағын орындайды.
Күрделі қатысу нысанында қылмыс құрамының объективтік жағын құрайтын
әрекеттер қатысушылар арасында бөлінеді, оған орындаушыдан басқа
ұйымдастырушы, азғырушы, көмектесуші қатысады.
Жай қатысуда қатысушылардың әрекеттері ҚР ҚК Ерекше бөлімінің тиісті
баптарымен сараланады, ал күрделіде қосымша 28-бапқа сілтеме жасай отырып
сараланады.
Алдын-ала сөз байласпай қатысу-қылмыс жасауға алдын ала келіспей
бірнеше адамның қатысуы (топ болып төбелесуде, зорлауда денеге зақым
келтіру).
Адамдар тобы-алдын ала сөз байласпай, бір немесе бірнеше орындаушының
қылмыс жасауға қатысуы.
Алдын-ала сөз байласқан адамдар тобы-қылмыс жасау кезінде алдын ала
келісіп жасаумен сипатталады. Көбінесе осындай келісім қылмыс жасау орнына,
тәсіліне байланысты болады. Қатысудың осы нысаны тар мағынадағы
қатысушылықпен сәйкес келеді. Сонымен қатар, ол жауаптылықты ауырлататын
мән-жайлар болып табылады.
Тұрақтылық-қатысушылардың ниетінің бір ғана емесбірнеше қылмыс жасауға
бағытталуы. Ол бір қылмыстың өзіне тиянақты дайындалумен көрінеді (мысалы:
қоқанлоққы жасау, бопсалау).
Таптасқандық – қылмыстық ұйымның күрделі ұйымдық-техникалық
байланыстарының , мұқиятты құпиялығының . құқық қорғау органдарымен тығыз
байланысының: қорғаныс шаралары жүйесінің (қарсы барлау),күзетшілерінің,
ұрысшыларының болуы.
Ұйымдасқан топпен және қылмвстық ұйыммен қалмыстардың жасалуы
ұйымдасқан қылмыстылықтың бір көрінісі юолып табылады. Бүгінгі күні
ұйымдасқан қылмыстылық есірткі затар сатумен, заңсыз қару сатумен, т.б.
тығыз байланысты.
Киминологияда ұйымдасқан қылмыстылықты сипатайтын төмендегідей
белгілердің жиынтығы көрсетілген:
- қылмыстық бірлестікке қалыпты әрекет етуі үшін материалдық
техникалық, ұйымдық – қамтамасыө ету қызметінің көрсетілуі;
- жасырынудың және әшкереленуден қорғанудың, әлеуметтік бақылаудың
барлық түрінен бейтараптандыратуды, тіпті құқықтың көмек пен құқық қорғау
органдарына қарсы тұруды қарастыратын шаралар кешенін жасай
отырыпқауіпсідікті қамтамасыз ету;
- қаржыландыру: қылмыстық ұйымның заңсыз тапқан пайдасынбірлестіктің
барлық деңгейдегі буындарына бөлу және арнайы қажетті материалдық ортақ қор
құру;
- орталықтандырылған ақпаратпен қамтамасыз ету;
- мәжбүрлеу шараларымен қамтамасыз етілетін заңсыз нормативті
нұсқаулар;
экономиканы басқару салаларымен және құқық қорғау органдарымен заңсыз
байланыс.
Қатысу өздігінен қылмыс құрамы бола алмайды. Ешкімді де жауаптылыққа
қалмас жасауға ойша қатысқаны үшін тартуға болмайды. Қатысушы барлық кезде
топтасып жасалған қылмысқа қатысады немесе өзге тұлғаның әрекетіне тікелей
қатысады. Осы кезде жауаптылық туынды болып саналады. Қатысушылардың
әрекетін саралау қылмысты орындаушы жасаған әрекеттеріне байланысты жүзеге
асырылады. Басқаша айтқанда қатысушының әрекеті ҚР ҚК Ерекше бөліміндегі
баптарда қарастырылған орындаушыға тартылатын жауаптылыққа сәйкес болуы
керек. Осы кезде акцессорлық қатысу анықталады. Оның мәні - атқарушыны
қалмыстың негізгі тұлғасы ретінде тануда. Орындаушысыз қылмысқа қатысу
мүмкін емес. Дегенмен, қатысушылардың жауапкершілігі орындаушының қылмыс
жасауға нақты әрекет еткенінде ғана туындайды. Егер орындаушы қылмыс
жасауға тек қана қталған болса, онда қатысушылар дк аяқталмаған қылмысы
үшін жауап беруі тиіс.
Қатысушылардың әрекетін саралауға байланысты олардың субъективті және
объективті белгілерін анықтау қажеттігі туындайды, бұл белгілер
қатысушылардың жауапкершілігін ауырлатып немесе жеңілдетеді. Бұл мәселені
шешуде орындаушы жасаған қылмыстың объективті мән-жайларын, егер олар оны
білетін болса қатысушылардың да кәнәсіне қосылады. Ал егер қатысушылар
мұндай жағдай туралы білмеген болса, онда саңғысы қатысушылардың әрекетімен
жасалған қылмысты саралау кезінде ескерілмейді. Мысалы, қалмастың
қатысушылары орындаушының аса қауіпті тәсілмен адамның өірін қғанын
білмесе, сол кезде олар жай ғана адам өліргені үшін ҚР ҚК 28-бабына, 96-
бабының 1-бөлігіне сәйкес тартылады.
Жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлар қатысушылардың біріне ғана
қатысты болса, тек оның жысаған әрекетін саралау барысынды ескеріледі.
Қатысушылар орындаушының әрекетінің қайталануы немесе бірнеше рет
жасалғандығын алдын ала білсе, осы мән-жайлар басқа қатысушылардың әрекеті
мазмұнына енбейді, қылмыстық жауаптылықпен жаза тағайындау кезінде
ескерілмейді.
Алдын ала сөз байласпай қылмыс жасайтын адамның, қару мен құралдарды,
қылмыс іздерін, қылмыстық жолмен табылған заттарды тығуы ҚР ҚК ерекше
бөлімінде көзделген реттереде ғана қылмыстық жауаптылыққа тартылады.
Мысалы, ҚК 363-бабында ауыр немесе аса ауыр қылмысты алдын ала уәде
берместен жасыру үшін қылмыстық жауаптылық көзделген.
Егер де жасырушы көмектесуге қылмыс жасалғанға дейін уәде берсе, онда
жасыру көмектесу нысанындағы қатысушылық ретінде танылады.
Қылмысты хабарламау адамның қылмыстың дайындалып, жасалып жатқанын
біліп, оның дер кезінде алдын алу мақсатында құқық қорғау органдарынан
хабарламауынан көрінеді.
Хабарламау-адамның селқрстық немесе немқұрайдылық танытуы, ол үшін
қылмыстық жауаптылық келесі жағдайларда ғана туындайды:
-егер адам дайындалып жатқан қылмысты жеткілікті білсе немесе барысын
тікелей бақыласа;
-нақты факті бойынша білсе;
-егер тұлғаның хабарлауға мүмкіндігі болған кезде.
Аса ауыр қылмыстар туралы хабарламау үшін қылмыстық жауаптылық
бекітілген (ҚР ҚК 364-бабы).
Қылмыс жасаған адамның жұбайы немесе зайыбы, жақын туыстары қылмыс
туралы, сондай-ақ діни қызметшілер өзіне сеніп сырын ашқан адамдардың
қылмыстары туралы хабарламағаны үшін осы бап бойынша қылмыстық жауаптылыққа
тартылмайды.
2. Тарау Қылмысқа қатысу нысандары, жауаптылығы
және жанасушылық
2.1. Қылмысқа қатысу нысандары
Қылмыстық кодекс қылмысқа қатысуды жіктеудің екі негізін қолданады,
олар-қатысушылардың өзара әрекеттестік (бірігіп ұйымдасу) әдісі мен келісім
дәрежесі (алдын-ала келісімнің болуы).
Аталған негіздерге сәйкес, қатысу нысандарын бөліп қарастырамыз:
-жай қатысушылық (қоса орындаушылық);
-күрделі қатысушылық;
-ұйымдасқан қылмыстық топ;
-қылмыстық қауымдастық (қылмыстық ұйым).
Жай қатысушылыққа мынадай ерекшеліктер тән:
-объективті жағынан қылмыстық рөлдердің бөлінуі жоқ, тек ұйымдық-
техникалық бөліеу ғана бар;
-әрбір қатысушылардың уақыт пен орынғабайланысты іс әрекеттерінің
бірлігі.
Аталған қылмысқа қатысу нысаны алдын ала уағдаласу арқылы немесе онсыз
да жүзеге асырылуы мүмкін.
Егер қылмысқа, оны жасау туралы алдын ала сөз байласпай, екі не одан
да көп орындаушылар қатысса, ол адамдар тобы жасаған қылмысьар деп
танылады.
Егер қылмысқа бірігіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан адамдар
қатысса, ол алдын-ала адамдар тобы сөз байласып жасаған қылмыс деп
танылады.
Күрделі қатысу заңды түрде қатысушылар ролдерін бөлумен сипатталады,
яғни бұл қатысу нысанында орындаушы, көмектесуші, ұйымдастырушы міндетті
қатысады.
Орындаушының әрекеті жасаған қылмысы үшін жауаптылықты көздейтін
баппен сараланады. Басқа қатысушылардың әрекеттері жасалған қылмыс үшін
жауаптылық көздейтін баппен және қосымша ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасай
отырып, сараланады.
Егер қылмыс бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен
адамдардың тұрақты тобымен жасалса, ол ұйымдасқан топпен жасалған қылмыс
деп танылады.
Ұйамдасқан топтың қатысушылары тұрақты қылмыстық байланыстарға ие,
ұйымдастыру жағдайлары дамыған, басқарылуы, қылмыс жасау жоспары анық
сипатқа ие болады.
Қылмыстық сыбайластық ұйымдасқан қылмыстық құрылымдардың ең жоғары
дамыған деңгейі ретінде сипатталады. Олар ұйымдасқан қылмыстылықтың ерекше
қауіпті нысаны болып табылады.
ҚР ҚК 31-бабының 4-бөлігіне сәйкес, егер қылмысты ауыр немесе аса ауыр
қылмыстар жасау үшін ұйымдасқан топ немесе нақ сондай мақсатпен құрылған
ұйымдасқан топтардың бірлестігі жасаса, ол қылмыстық сыбайластық жасаған
қылмыс деп танылады.
Жай қатысуда жеке қатысушылардың әрқайсысы өз әрекеттерімен белгілі
бір қылмыс құрамының объективтік жағын орындайды.
Күрделі қатысу нысанында қылмыс құрамының объективтік жағын құрайтын
әрекеттер қатысушылар арасында бөлінеді, оған орындаушыдан басқа
ұйымдастырушы, азғырушы, көмектесуші қатысады.
Жай қатысуда қатысушылардың әрекеттері ҚР ҚК Ерекше бөлімінің тиісті
баптарымен сараланады, ал күрделіде қосымша 28-бапқа сілтеме жасай отырып
сараланады.
Алдын-ала сөз байласпай қатысу-қылмыс жасауға алдын ала келіспей
бірнеше адамның қатысуы (топ болып төбелесуде, зорлауда денеге зақым
келтіру).
Адамдар тобы-алдын ала сөз байласпай, бір немесе бірнеше орындаушының
қылмыс жасауға қатысуы.
Алдын-ала сөз байласқан адамдар тобы-қылмыс жасау кезінде алдын ала
келісіп жасаумен сипатталады. Көбінесе осындай келісім қылмыс жасау орнына,
тәсіліне байланысты болады. Қатысудың осы нысаны тар мағынадағы
қатысушылықпен сәйкес келеді. Сонымен қатар, ол жауаптылықты ауырлататын
мән-жайлар болып табылады.
Тұрақтылық-қатысушылардың ниетінің бір ғана емесбірнеше қылмыс жасауға
бағытталуы. Ол бір қылмыстың өзіне тиянақты дайындалумен көрінеді (мысалы:
қоқанлоққы жасау, бопсалау).
Таптасқандық – қылмыстық ұйымның күрделі ұйымдық-техникалық
байланыстарының , мұқиятты құпиялығының . құқық қорғау органдарымен тығыз
байланысының: қорғаныс шаралары жүйесінің (қарсы барлау),күзетшілерінің,
ұрысшыларының болуы.
Ұйымдасқан топпен және қылмвстық ұйыммен қалмыстардың жасалуы
ұйымдасқан қылмыстылықтың бір көрінісі юолып табылады. Бүгінгі күні
ұйымдасқан қылмыстылық есірткі затар сатумен, заңсыз қару сатумен, т.б.
тығыз байланысты.
Киминологияда ұйымдасқан қылмыстылықты сипатайтын төмендегідей
белгілердің жиынтығы көрсетілген:
- қылмыстық бірлестікке қалыпты әрекет етуі үшін материалдық
техникалық, ұйымдық – қамтамасыө ету қызметінің көрсетілуі;
- жасырынудың және әшкереленуден қорғанудың, әлеуметтік бақылаудың
барлық түрінен бейтараптандыратуды, тіпті құқықтың көмек пен құқық қорғау
органдарына қарсы тұруды қарастыратын шаралар кешенін жасай
отырыпқауіпсідікті қамтамасыз ету;
- қаржыландыру: қалмастық ұйымның заңсыз тапқан пайдасынбірлестіктің
барлық деңгейдегі буындарына бөлу және арнайы қажетті материалдық ортақ қор
құру;
- орталықтандырылған ақпаратпен қамтамасыз ету;
- мәжбүрлеу шараларымен қамтамасыз етілетін заңсыз нормативті
нұсқаулар;
- экономиканы басқару салаларымен және құқық қорғау органдарымен
заңсыз байланыс.
Қатысудың қылмыстық заңда берілген анықтамасынан, оның қылмыс жасаудың
ерекше нысаны ретінде төменде көрсетілген объективті және субъективті
белгілерден тұратындығынан байқалады.
Қатысудың объективті белгілері:
-қылмыс жасауда екі немесе одан да көп адамның қатысуы (санды,
сипаты);
-біртұтас, ортақ мақсатқа жетуге бағытталған қылмыстық әрекеттің
біріккен сипаты.
Қылмыстық әрекеттің біріккен сипаты бірнеше тұлғалардың ауғдаласып,
бір қылмыс нәтижесіне біріккен іс әрекеттері арқылы жетуінен көрінеді.
Сонымен қатар қылмыс орындаушысы келтірген қылмыстық нәтиже мен әр
қатысушының әрекеттері арасында міндетті түрде себепті байланыс болуы
қажет.
Қатысудың субъективті белгілері заңда көрсетіліп, қылмыс жасауға
қасақана бірігіп қатысу делінген, осыған байланысты мына төмендегі
жағдайлардың қажет екенін ескеру қажет:
-қатысушылардың тек өзі емес, өзге тұлғалармен бірігіп жасауын
сезінуі;
-жасаған әрекеттердің қоғамға қауіптілік сипатын сезінуі;
-қатысушының орындаушы орындаған қылмыс элементтерін сезіну;
-ортақ қылмыстық нәтижеге ерікті түрде жол беру.
Қылмыстық кодекс қылмысқа қатысуды жіктеудің екі негізін қолданады,
олар-қатысушылардың өзара әрекеттестік (бірігіп ұйымдасу) әдісі мен келісім
дәрежесі (алдын-ала келісімнің болуы).
Аталған негіздерге сәйкес, қатысу нысандарын бөліп қарастырамыз:
-жай қатысушылық (қоса орындаушылық);
-күрделі қатысушылық;
-ұйымдасқан қылмыстық топ;
-қылмыстық қауымдастық (қылмыстық ұйым).
Жай қатысушылыққа мынадай ерекшеліктер тән:
-объективті жағынан қылмыстық рөлдердің бөлінуі жоқ, тек ұйымдық-
техникалық бөліеу ғана бар;
-әрбір қатысушылардың уақыт пен орынғабайланысты іс әрекеттерінің
бірлігі.
Аталған қылмысқа қатысу нысаны алдын ала уағдаласу арқылы немесе онсыз
да жүзеге асырылуы мүмкін.
Егер қылмысқа, оны жасау туралы алдын ала сөз байласпай, екі не одан
да көп орындаушылар қатысса, ол адамдар тобы жасаған қылмысьар деп
танылады.
Егер қылмысқа бірігіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан адамдар
қатысса, ол алдын-ала адамдар тобы сөз байласып жасаған қылмыс деп
танылады.
Күрделі қатысу заңды түрде қатысушылар ролдерін бөлумен сипатталады,
яғни бұл қатысу нысанында орындаушы, көмектесуші, ұйымдастырушы міндетті
қатысады.
Орындаушының әрекеті жасаған қылмысы үшін жауаптылықты көздейтін
баппен сараланады. Басқа қатысушылардың әрекеттері жасалған қылмыс үшін
жауаптылық көздейтін баппен және қосымша ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасай
отырып, сараланады.
Егер қылмыс бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен
адамдардың тұрақты тобымен жасалса, ол ұйымдасқан топпен жасалған қылмыс
деп танылады.
Ұйамдасқан топтың қатысушылары тұрақты қылмыстық байланыстарға ие,
ұйымдастыру жағдайлары дамыған, басқарылуы, қылмыс жасау жоспары анық
сипатқа ие болады.
Қылмыстық сыбайластық ұйымдасқан қылмыстық құрылымдардың ең жоғары
дамыған деңгейі ретінде сипатталады. Олар ұйымдасқан қылмыстылықтың ерекше
қауіпті нысаны болып табылады.
ҚР ҚК 31-бабының 4-бөлігіне сәйкес, егер қылмысты ауыр немесе аса ауыр
қылмыстар жасау үшін ұйымдасқан топ немесе нақ сондай мақсатпен құрылған
ұйымдасқан топтардың бірлестігі жасаса, ол қылмыстық сыбайластық жасаған
қылмыс деп танылады.
Жай қатысуда жеке қатысушылардың әрқайсысы өз әрекеттерімен белгілі
бір қылмыс құрамының объективтік жағын орындайды.
Күрделі қатысу нысанында қылмыс құрамының объективтік жағын құрайтын
әрекеттер қатысушылар арасында бөлінеді, оған орындаушыдан басқа
ұйымдастырушы, азғырушы, көмектесуші қатысады.
Жай қатысуда қатысушылардың әрекеттері ҚР ҚК Ерекше бөлімінің тиісті
баптарымен сараланады, ал күрделіде қосымша 28-бапқа сілтеме жасай отырып
сараланады.
Алдын-ала сөз байласпай қатысу-қылмыс жасауға алдын ала келіспей
бірнеше адамның қатысуы (топ болып төбелесуде, зорлауда денеге зақым
келтіру).
Адамдар тобы-алдын ала сөз байласпай, бір немесе бірнеше орындаушының
қылмыс жасауға қатысуы.
Алдын-ала ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...3
1. Тарау Қылмысқа қатысу ұғымы және түрлері
1.1. Қылмысқа қатысу
ұғымы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .5
1.2. Қылмысқа қатысушылардың
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2. Тарау Қылмысқа қатысу нысандары, жауаптылығы және
жанасушылық
2.1. Қылмысқа қатысу
нысандары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...23
2.2. Қылмысқа қатысушылардың
жауаптылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
2.3. Қылмысқа
жанасушылық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 38
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..48
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... 50
Кіріспе
Қазақстан Республикасы қыдмыстық кодексінің 27-бабында қылмысқа
қатысу ұғымына екі немесе одан көп адамның қасақана қылмыс жасауға
қасақана бірлесіп қатысуы деп анықтама берілген.
Қылмыстық кодекс қылмысқа қатысуды жіктеудің екі негізін қолданады,
олар-қатысушылардың өзара әрекеттестік (бірігіп ұйымдасу) әдісі мен келісім
дәрежесі (алдын-ала келісімнің болуы).
Аталған негіздерге сәйкес, қатысу нысандарын бөліп қарастырамыз:
-жай қатысушылық (қоса орындаушылық);
-күрделі қатысушылық;
-ұйымдасқан қылмыстық топ;
-қылмыстық қауымдастық (қылмыстық ұйым).
Жай қатысушылыққа мынадай ерекшеліктер тән:
-объективті жағынан қылмыстық рөлдердің бөлінуі жоқ, тек ұйымдық-
техникалық бөліеу ғана бар;
-әрбір қатысушылардың уақыт пен орынғабайланысты іс әрекеттерінің
бірлігі.
Аталған қылмысқа қатысу нысаны алдын ала уағдаласу арқылы немесе онсыз
да жүзеге асырылуы мүмкін.
Егер қылмысқа, оны жасау туралы алдын ала сөз байласпай, екі не одан
да көп орындаушылар қатысса, ол адамдар тобы жасаған қылмысьар деп
танылады.
Егер қылмысқа бірігіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан адамдар
қатысса, ол алдын-ала адамдар тобы сөз байласып жасаған қылмыс деп
танылады.
Күрделі қатысу заңды түрде қатысушылар ролдерін бөлумен сипатталады,
яғни бұл қатысу нысанында орындаушы, көмектесуші, ұйымдастырушы міндетті
қатысады.
Орындаушының әрекеті жасаған қылмысы үшін жауаптылықты көздейтін
баппен сараланады. Басқа қатысушылардың әрекеттері жасалған қылмыс үшін
жауаптылық көздейтін баппен және қосымша ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасай
отырып, сараланады.
Егер қылмыс бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен
адамдардың тұрақты тобымен жасалса, ол ұйымдасқан топпен жасалған қылмыс
деп танылады.
1. Тарау Қылмысқа қатысу ұғымы және түрлері
1.1. Қылмысқа қатысу ұғымы
Қазақстан Республикасы қыдмыстық кодексінің 27-бабында қылмысқа
қатысу ұғымына екі немесе одан көп адамның қасақана қылмыс жасауға
қасақана бірлесіп қатысуы деп анықтама берілген.
Қатысудың қылмыстық заңда берілген анықтамасынан, оның қылмыс жасаудың
ерекше нысаны ретінде төменде көрсетілген объективті және субъективті
белгілерден тұратындығынан байқалады.
Қатысудың объективті белгілері:
-қылмыс жасауда екі немесе одан да көп адамның қатысуы (санды,
сипаты);
-біртұтас, ортақ мақсатқа жетуге бағытталған қылмыстық әрекеттің
біріккен сипаты.
Қылмыстық әрекеттің біріккен сипаты бірнеше тұлғалардың ауғдаласып,
бір қылмыс нәтижесіне біріккен іс әрекеттері арқылы жетуінен көрінеді.
Сонымен қатар қылмыс орындаушысы келтірген қылмыстық нәтиже мен әр
қатысушының әрекеттері арасында міндетті түрде себепті байланыс болуы
қажет.
Қатысудың субъективті белгілері заңда көрсетіліп, қылмыс жасауға
қасақана бірігіп қатысу делінген, осыған байланысты мына төмендегі
жағдайлардың қажет екенін ескеру қажет:
-қатысушылардың тек өзі емес, өзге тұлғалармен бірігіп жасауын
сезінуі;
-жасаған әрекеттердің қоғамға қауіптілік сипатын сезінуі;
-қатысушының орындаушы орындаған қылмыс элементтерін сезіну;
-ортақ қылмыстық нәтижеге ерікті түрде жол беру.
Қылмыстық кодекс қылмысқа қатысуды жіктеудің екі негізін қолданады,
олар-қатысушылардың өзара әрекеттестік (бірігіп ұйымдасу) әдісі мен келісім
дәрежесі (алдын-ала келісімнің болуы).
Аталған негіздерге сәйкес, қатысу нысандарын бөліп қарастырамыз:
-жай қатысушылық (қоса орындаушылық);
-күрделі қатысушылық;
-ұйымдасқан қылмыстық топ;
-қылмыстық қауымдастық (қылмыстық ұйым).
Жай қатысушылыққа мынадай ерекшеліктер тән:
-объективті жағынан қылмыстық рөлдердің бөлінуі жоқ, тек ұйымдық-
техникалық бөліеу ғана бар;
-әрбір қатысушылардың уақыт пен орынғабайланысты іс әрекеттерінің
бірлігі.
Аталған қылмысқа қатысу нысаны алдын ала уағдаласу арқылы немесе онсыз
да жүзеге асырылуы мүмкін.
Егер қылмысқа, оны жасау туралы алдын ала сөз байласпай, екі не одан
да көп орындаушылар қатысса, ол адамдар тобы жасаған қылмысьар деп
танылады.
Егер қылмысқа бірігіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан адамдар
қатысса, ол алдын-ала адамдар тобы сөз байласып жасаған қылмыс деп
танылады.
Күрделі қатысу заңды түрде қатысушылар ролдерін бөлумен сипатталады,
яғни бұл қатысу нысанында орындаушы, көмектесуші, ұйымдастырушы міндетті
қатысады.
Орындаушының әрекеті жасаған қылмысы үшін жауаптылықты көздейтін
баппен сараланады. Басқа қатысушылардың әрекеттері жасалған қылмыс үшін
жауаптылық көздейтін баппен және қосымша ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасай
отырып, сараланады.
Егер қылмыс бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен
адамдардың тұрақты тобымен жасалса, ол ұйымдасқан топпен жасалған қылмыс
деп танылады.
Ұйамдасқан топтың қатысушылары тұрақты қылмыстық байланыстарға ие,
ұйымдастыру жағдайлары дамыған, басқарылуы, қылмыс жасау жоспары анық
сипатқа ие болады.
Қылмыстық сыбайластық ұйымдасқан қылмыстық құрылымдардың ең жоғары
дамыған деңгейі ретінде сипатталады. Олар ұйымдасқан қылмыстылықтың ерекше
қауіпті нысаны болып табылады.
ҚР ҚК 31-бабының 4-бөлігіне сәйкес, егер қылмысты ауыр немесе аса ауыр
қылмыстар жасау үшін ұйымдасқан топ немесе нақ сондай мақсатпен құрылған
ұйымдасқан топтардың бірлестігі жасаса, ол қылмыстық сыбайластық жасаған
қылмыс деп танылады.
Жай қатысуда жеке қатысушылардың әрқайсысы өз әрекеттерімен белгілі
бір қылмыс құрамының объективтік жағын орындайды.
Күрделі қатысу нысанында қылмыс құрамының объективтік жағын құрайтын
әрекеттер қатысушылар арасында бөлінеді, оған орындаушыдан басқа
ұйымдастырушы, азғырушы, көмектесуші қатысады.
Жай қатысуда қатысушылардың әрекеттері ҚР ҚК Ерекше бөлімінің тиісті
баптарымен сараланады, ал күрделіде қосымша 28-бапқа сілтеме жасай отырып
сараланады.
Алдын-ала сөз байласпай қатысу-қылмыс жасауға алдын ала келіспей
бірнеше адамның қатысуы (топ болып төбелесуде, зорлауда денеге зақым
келтіру).
Адамдар тобы-алдын ала сөз байласпай, бір немесе бірнеше орындаушының
қылмыс жасауға қатысуы.
Алдын-ала сөз байласқан адамдар тобы-қылмыс жасау кезінде алдын ала
келісіп жасаумен сипатталады. Көбінесе осындай келісім қылмыс жасау орнына,
тәсіліне байланысты болады. Қатысудың осы нысаны тар мағынадағы
қатысушылықпен сәйкес келеді. Сонымен қатар, ол жауаптылықты ауырлататын
мән-жайлар болып табылады.
Тұрақтылық-қатысушылардың ниетінің бір ғана емесбірнеше қылмыс жасауға
бағытталуы. Ол бір қылмыстың өзіне тиянақты дайындалумен көрінеді (мысалы:
қоқанлоққы жасау, бопсалау).
Таптасқандық – қылмыстық ұйымның күрделі ұйымдық-техникалық
байланыстарының, мұқиятты құпиялығының . құқық қорғау органдарымен тығыз
байланысының: қорғаныс шаралары жүйесінің (қарсы барлау), күзетшілерінің,
ұрысшыларының болуы.
Ұйымдасқан топпен және қылмвстық ұйыммен қалмыстардың жасалуы
ұйымдасқан қылмыстылықтың бір көрінісі юолып табылады. Бүгінгі күні
ұйымдасқан қылмыстылық есірткі затар сатумен, заңсыз қару сатумен, т.б.
тығыз байланысты.
Киминологияда ұйымдасқан қылмыстылықты сипатайтын төмендегідей
белгілердің жиынтығы көрсетілген:
- қылмыстық бірлестікке қалыпты әрекет етуі үшін материалдық
техникалық, ұйымдық – қамтамасыө ету қызметінің көрсетілуі;
- жасырынудың және әшкереленуден қорғанудың, әлеуметтік бақылаудың
барлық түрінен бейтараптандыратуды, тіпті құқықтың көмек пен құқық қорғау
органдарына қарсы тұруды қарастыратын шаралар кешенін жасай
отырыпқауіпсідікті қамтамасыз ету;
- қаржыландыру: қалмастық ұйымның заңсыз тапқан пайдасынбірлестіктің
барлық деңгейдегі буындарына бөлу және арнайы қажетті материалдық ортақ қор
құру;
- орталықтандырылған ақпаратпен қамтамасыз ету;
- мәжбүрлеу шараларымен қамтамасыз етілетін заңсыз нормативті
нұсқаулар;
экономиканы басқару салаларымен және құқық қорғау органдарымен заңсыз
байланыс.
Қолданыстағы заң қатысшыларды атқаратын әрекеттерін қылмыс жасаудағы
атқаратын ролдерінің сипатына қарай бірнеше түрге бөліп қарастырады.
Атқаратын әрекетіне байланысты оларды ұйымдастырушы, орындаушы, көмектесуші
және айдап салушы деп бөлінеді.
Қылмыстың орындаушысы болып тікелей қылмыс жасаған, яғни ҚР ҚК Ерекше
бөлімінде көделген қылмыс құрамының белгілері бар әрекетті фактілі үде
жүеге асыратын адам танылады.
Қылмыстың орындаушысы ретінде қылмыстың субъектісінің жалпы
белгілеріне, яғни қалмыстық жауаптылық жасына жеткен және есі дұрыстығымен
сипатталатын, сонымен қатар, қандайда бір қылмыс құрамдары үшін міндетті
болып табылатын қосыша белгілерге ие болатын адам танылады. Бұл ҚР ҚК
Ерекше бөліміндегі қалмыстық мазмұнына сәйкес, кінәлі адам арнайы
субъектінің белгілеріне ие болуы керек (мысалы, лауазымды адам ), ал егер
ол оған ие болмаған болса, лауазымдық қылмыстың орындаушысы деп танылмайды.
Қылмыс құрамының объективті жағы бірнеше адаммен жасалуы мүмкін. Ұл
жағдайда қоса орындаушылық орын алады. Қоса орындаушы болып қылмысты
тікелей орындамағанымен қалмысты жасау мезетінде тікелей көмек көрсетуі
арқылы қылмыс жасауға қатысатын адамдар танылады.
Орындаушы мен қоса орындаушы жасаған әрекеттер ҚР ҚК Ерекше өлімінің
тиісті баптарына сәйкес, 28-бабына сілтеме жсамай-ақ сараланады. Қылмыстың
аяқталуына байланысты әр қатысушының әрекеті сараланады. Мысалы, қылмыс
аяқталмаған жағдайда орындашыны оқталу үшін жауаптылыққа тартса, өзге
қатысушылар қылмысқа оқталуға жауаптылыққа тартса, өзге қатысушылар
оқталуға қатысқандығы үшін жауаптылыққа тартылады (мысалы, ҚР ҚК 24, 28, 96-
баптары бойынша).
Қылмысқа қатысушылардың жауапты шектері, саралануы әр қатысушының
жасаған әрекетіне байланысты бағаланады.
Орындаушы жасаған қылмыстың субъективті жағы тікелей және жанама
ниетпен сипаталады. Орындаушы өз әрекетінің қоғамға қауіпті екенін сезеді
және барлық қатысушымен бірге оның жүзеге асуын тілейді.
Қылмысты – ұйымдастырушы қылмысты ұйымдастырған және орындалуын
басқаратын адам. Ол біріккен қылмыстық іс-әрекеттің ең қауіпті қатысушысы
болып табылады.
Әлеуметтік зерттеулердің деректеріне сүйенетін болсақ, соталған
ұйымдастырушылардың жартысынан көбі (52 ) бұрын сотталғандар, олардың бәрі
дерлік жасы асқан және қоғамдық ұйымдасқан қылмыстық топтың немесе
қылмыстық ұйымның құрамында қызмет етеді.
ҚР ҚК 28-бабына сәйкес, ұйымдастырушы екі нысанадағы ұйымдастырушылық
әрекеттері үшін жауаптылыққа тартылады, олар:
- қылмысты ұйымдастыру;
- қылмыс жасауды басқару.
Қылмысты ұйымдастыруң қатысшыларды біріктіріп, жоспар құрып,
әрекеттерді басқарумен сипаталады. Ұйымдастырушы бастамашы бола отырып,
қылмыстық топ немесе қылмыстық қауымдастық құрады, (оған мүшелер тартады,
оларды күштеп біріктіре отырып, оларлың арасында өз беделін көтеруге, топ
арасындағы тәртіп сақтауға тырысады) қажет болған жағдайда өзі де нақты
қалмас жасауға қатысады. Бастамашылық азғырушыда, қоса орындаушылардың
біреуінде де болуы сүскін, бірақ олар тек қылмыс жасау пиғылын ғана оятады,
осымен олардың ролдері шектеледі.
Қылмысты ұйымдастыру қылмысқа қатысушылардың барлық қылмыстық іс-
әрекеттерін басқару нысанында жүзеге асырылуы мүмкін. Егер жасалған
қылмыстар ұйымдастырушының қасақана ойымен жүзеге асырылса, онда ол
қылмыстық ұйым мүшелерінің жасаған барлық қылмыстық әрекеттері үшін толық
жауапты болады. Мұндай ережеден ауытқу объективті айып тағуға, жеке
жауаптылық қағидасын бұзуға әкеп соғады.
Ұйымдастырушы қашанда қасақаналықпен сипатталатын әрекеттер жасайды.
Ол өзінің әрекетінің қоғамға қауіптілігін сезеді және өз әрекеті
нәтижесінде қылмыстың жасалу мүмкіндігін алдын-ала көреді, оның қоғамға
қауіпті ардабының болуын қалайды. Заң шығарушыы ұйымдастырушылық қылмыстық
әрекеттің қауіптілігін ескере отырып, ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасамайды.
Егер ұйымдастырушы қылмысты ұйымдастырып немесе басқарса, бірақ объективті
жағының орындалуына тікелей қатыспаса, онда оның әрекеті ҚР ҚК 28-бабына
сілтеме жасай отырып сараланады.
Айдап салушы деп біз басқа адамды қылмыс жасауға алдап, сатып алып,
қорқытып немесе басқа әдістермен тартқан тұлғаны айтмыз.
Айдап салушы – қылмысқа тікелей қатыспайтын, яғни жасырын түрдегі
қатысушы тұлға. Оның қызметі басқа адамдарда қылмыс жасауға ниет туғызып,
нақты қылмыс жасатудан көрінеді.
Қылмысжасауға тарту – басқа адамға қылмыс жасату, одан пайда көру
ниетінің туындауы. Нақты түрде оның қызметі психикалық, интеллектуалдық
әсер ету түрінде, яғни қорқытып сатып алу, алдау, қорқыту ретінде жүзеге
асады.
Көмектесуші ретінде біз қылмыс жасауға жағдай жасаған адамды айтамыз.
Қылмыс жасауға көмектесу ақыл айту, қару тауып беру, кейін қылмыскерді
жасыру, қылмыс істерін жою секілді әрекеттерден көрінеді.
ҚР ҚК қылмысқа көмектесушіліктің үш түрін қарастырады:
- тура мағынасында көмектесу;
- алдын ала жасырамыгн деп уәде беру;
- қылмыстық жолмен алынғанзаттарды өткізуге көмектесу.
Әдебиеттерде көмектесушілік те интеллектуальды және іс-жүзіндегі болып
бөлінетіндігі көрсетіледі.
Интеллектуалды көмектесушілікке ақал-кеңес, нұсқаулар (қылмысты қалай
жасау, күзеті қалай ұйымдастыру, кедергіден қалай құтылу жөнінде кеңес
беру) жатады.
Іс-жүзіндегі көмектесушілік құралдар ұсыну, қару беру, кедергілерді
жою (яғни қылмысты қалай жақсы түрде жасау) әрекеттері арқылы көрінеді.
Қатысу өздігінен қылмыс құрамы бола алмайды. Ешкімді де жауаптылыққа
қалмас жасауға ойша қатысқаны үшін тартуға болмайды. Қатысушы барлық кезде
топтасып жасалған қылмысқа қатысады немесе өзге тұлғаның әрекетіне тікелей
қатысады. Осы кезде жауаптылық туынды болып саналады. Қатысушылардың
әрекетін саралау қылмысты орындаушы жасаған әрекеттеріне байланысты жүзеге
асырылады. Басқаша айтқанда қатысушының әрекеті ҚР ҚК Ерекше бөліміндегі
баптарда қарастырылған орындаушыға тартылатын жауаптылыққа сәйкес болуы
керек. Осы кезде акцессорлық қатысу анықталады. Оның мәні - атқарушыны
қалмыстың негізгі тұлғасы ретінде тануда. Орындаушысыз қылмысқа қатысу
мүмкін емес. Дегенмен, қатысушылардың жауапкершілігі орындаушының қылмыс
жасауға нақты әрекет еткенінде ғана туындайды. Егер орындаушы қылмыс
жасауға тек қана қталған болса, онда қатысушылар дк аяқталмаған қылмысы
үшін жауап беруі тиіс.
Қатысушылардың әрекетін саралауға байланысты олардың субъективті және
объективті белгілерін анықтау қажеттігі туындайды, бұл белгілер
қатысушылардың жауапкершілігін ауырлатып немесе жеңілдетеді. Бұл мәселені
шешуде орындаушы жасаған қылмыстың объективті мән-жайларын, егер олар оны
білетін болса қатысушылардың да кәнәсіне қосылады. Ал егер қатысушылар
мұндай жағдай туралы білмеген болса, онда саңғысы қатысушылардың әрекетімен
жасалған қылмысты саралау кезінде ескерілмейді. Мысалы, қалмастың
қатысушылары орындаушының аса қауіпті тәсілмен адамның өірін қғанын
білмесе, сол кезде олар жай ғана адам өліргені үшін ҚР ҚК 28-бабына, 96-
бабының 1-бөлігіне сәйкес тартылады.
Жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлар қатысушылардың біріне ғана
қатысты болса, тек оның жысаған әрекетін саралау барысынды ескеріледі.
Қатысушылар орындаушының әрекетінің қайталануы немесе бірнеше рет
жасалғандығын алдын ала білсе, осы мән-жайлар басқа қатысушылардың әрекеті
мазмұнына енбейді, қылмыстық жауаптылықпен жаза тағайындау кезінде
ескерілмейді.
Қатысушыларды жазаға тарту ҚР ҚК 57-бабының 1-бөлігінде қарастырылған
ереже бойынша анықталады, яғни қатысып жасалған қылмыс үшін жаза тағайындау
кезінде оны жасауға адамның іс жүзінде қатысу сипаты мен дәрежесі, осы
қатысудың қылмыс мақсатына жету жөніндегі мәні, оның келтірілген немесе
келтіруі мүкін зиянның сипаты мен мөлшеріне ықпалы ескеріледі.
1.2 Қылмысқа қатысушылардың түрлері
Қолданыстағы заң қатысшыларды атқаратын әрекеттерін қылмыс жасаудағы
атқаратын ролдерінің сипатына қарай бірнеше түрге бөліп қарастырады.
Атқаратын әрекетіне байланысты оларды ұйымдастырушы, орындаушы, көмектесуші
және айдап салушы деп бөлінеді.
Қылмыстың орындаушысы болып тікелей қылмыс жасаған, яғни ҚР ҚК Ерекше
бөлімінде көделген қылмыс құрамының белгілері бар әрекетті фактілі үде
жүеге асыратын адам танылады.
Қылмыстың орындаушысы ретінде қылмыстың субъектісінің жалпы
белгілеріне, яғни қалмыстық жауаптылық жасына жеткен және есі дұрыстығымен
сипатталатын, сонымен қатар, қандайда бір қылмыс құрамдары үшін міндетті
болып табылатын қосыша белгілерге ие болатын адам танылады. Бұл ҚР ҚК
Ерекше бөліміндегі қалмыстық мазмұнына сәйкес, кінәлі адам арнайы
субъектінің белгілеріне ие болуы керек (мысалы, лауазымды адам ), ал егер
ол оған ие болмаған болса, лауазымдық қылмыстың орындаушысы деп танылмайды.
Қылмыс құрамының объективті жағы бірнеше адаммен жасалуы мүмкін. Ұл
жағдайда қоса орындаушылық орын алады. Қоса орындаушы болып қылмысты
тікелей орындамағанымен қалмысты жасау мезетінде тікелей көмек көрсетуі
арқылы қылмыс жасауға қатысатын адамдар танылады.
Орындаушы мен қоса орындаушы жасаған әрекеттер ҚР ҚК Ерекше өлімінің
тиісті баптарына сәйкес, 28-бабына сілтеме жсамай-ақ сараланады. Қылмыстың
аяқталуына байланысты әр қатысушының әрекеті сараланады. Мысалы, қылмыс
аяқталмаған жағдайда орындашыны оқталу үшін жауаптылыққа тартса, өзге
қатысушылар қылмысқа оқталуға жауаптылыққа тартса, өзге қатысушылар
оқталуға қатысқандығы үшін жауаптылыққа тартылады (мысалы, ҚР ҚК 24, 28, 96-
баптары бойынша).
Қылмысқа қатысушылардың жауапты шектері, саралануы әр қатысушының
жасаған әрекетіне байланысты бағаланады.
Орындаушы жасаған қылмыстың субъективті жағы тікелей және жанама
ниетпен сипаталады. Орындаушы өз әрекетінің қоғамға қауіпті екенін сезеді
және барлық қатысушымен бірге оның жүзеге асуын тілейді.
Қылмысты – ұйымдастырушы қылмысты ұйымдастырған және орындалуын
басқаратын адам. Ол біріккен қылмыстық іс-әрекеттің ең қауіпті қатысушысы
болып табылады.
Әлеуметтік зерттеулердің деректеріне сүйенетін болсақ, соталған
ұйымдастырушылардың жартысынан көбі (52) бұрын сотталғандар, олардың бәрі
дерлік жасы асқан және қоғамдық ұйымдасқан қылмыстық топтың немесе
қылмыстық ұйымның құрамында қызмет етеді.
ҚР ҚК 28-бабына сәйкес, ұйымдастырушы екі нысанадағы ұйымдастырушылық
әрекеттері үшін жауаптылыққа тартылады, олар:
- қылмысты ұйымдастыру;
- қылмыс жасауды басқару.
Қылмысты ұйымдастыруң қатысшыларды біріктіріп, жоспар құрып,
әрекеттерді басқарумен сипаталады. Ұйымдастырушы бастамашы бола отырып,
қылмыстық топ немесе қылмыстық қауымдастық құрады, (оған мүшелер тартады,
оларды күштеп біріктіре отырып, оларлың арасында өз беделін көтеруге, топ
арасындағы тәртіп сақтауға тырысады) қажет болған жағдайда өзі де нақты
қалмас жасауға қатысады. Бастамашылық азғырушыда, қоса орындаушылардың
біреуінде де болуы сүскін, бірақ олар тек қылмыс жасау пиғылын ғана оятады,
осымен олардың ролдері шектеледі.
Қылмыстфы ұйымдастыру қылмысқа қатысушылардың барлық қылмыстық іс-
әрекеттерін басқару нысанында жүзеге асырылуы мүмкін. Егер жасалған
қылмыстар ұйымдастырушының қасақана ойымен жүзеге асырылса, онда ол
қылмыстық ұйым мүшелерінің жасаған барлық қылмыстық әрекеттері үшін толық
жауапты болады. Мұндай ережеден ауытқу объективті айып тағуға, жеке
жауаптылық қағидасын бұзуға әкеп соғады.
Ұйымдастырушы қашанда қасақаналықпен сипатталатын әрекеттер жасайды.
Ол өзінің әрекетінің қоғамға қауіптілігін сезеді және өз әрекеті
нәтижесінде қылмыстың жасалу мүмкіндігін алдын-ала көреді, оның қоғамға
қауіпті ардабының болуын қалайды. Заң шығарушыы ұйымдастырушылық қылмыстық
әрекеттің қауіптілігін ескере отырып, ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасамайды.
Егер ұйымдастырушы қылмысты ұйымдастырып немесе басқарса, бірақ объективті
жағының орындалуына тікелей қатыспаса, онда оның әрекеті ҚР ҚК 28-бабына
сілтеме жасай отырып сараланады.
Айдап салушы деп біз басқа адамды қылмыс жасауға алдап, сатып алып,
қорқытып немесе басқа әдістермен тартқан тұлғаны айтмыз.
Айдап салушы – қылмысқа тікелей қатыспайтын, яғни жасырын түрдегі
қатысушы тұлға. Оның қызметі басқа адамдарда қылмыс жасауға ниет туғызып,
нақты қылмыс жасатудан көрінеді.
Қылмысжасауға тарту – басқа адамға қылмыс жасату, одан пайда көру
ниетінің туындауы. Нақты түрде оның қызметі психикалық, интеллектуалдық
әсер ету түрінде, яғни қорқытып сатып алу, алдау, қорқыту ретінде жүзеге
асады.
Көмектесуші ретінде біз қылмыс жасауға жағдай жасаған адамды айтамыз.
Қылмыс жасауға көмектесу ақыл айту, қару тауып беру, кейін қылмыскерді
жасыру, қылмыс істерін жою секілді әрекеттерден көрінеді.
ҚР ҚК қылмысқа көмектесушіліктің үш түрін қарастырады:
- тура мағынасында көмектесу;
- алдын ала жасырамыгн деп уәде беру;
- қылмыстық жолмен алынғанзаттарды өткізуге көмектесу.
Әдебиеттерде көмектесушілік те интеллектуальды және іс-жүзіндегі болып
бөлінетіндігі көрсетіледі.
Интеллектуалды көмектесушілікке ақал-кеңес, нұсқаулар (қылмысты қалай
жасау, күзеті қалай ұйымдастыру, кедергіден қалай құтылу жөнінде кеңес
беру) жатады.
Іс-жүзіндегі көмектесушілік құралдар ұсыну, қару беру, кедергілерді
жою (яғни қылмысты қалай жақсы түрде жасау) әрекеттері арқылы көрінеді.
Қатысудың қылмыстық заңда берілген анықтамасынан, оның қылмыс жасаудың
ерекше нысаны ретінде төменде көрсетілген объективті және субъективті
белгілерден тұратындығынан байқалады.
Қатысудың объективті белгілері:
-қылмыс жасауда екі немесе одан да көп адамның қатысуы (санды,
сипаты);
-біртұтас, ортақ мақсатқа жетуге бағытталған қылмыстық әрекеттің
біріккен сипаты.
Қылмыстық әрекеттің біріккен сипаты бірнеше тұлғалардың ауғдаласып,
бір қылмыс нәтижесіне біріккен іс әрекеттері арқылы жетуінен көрінеді.
Сонымен қатар қылмыс орындаушысы келтірген қылмыстық нәтиже мен әр
қатысушының әрекеттері арасында міндетті түрде себепті байланыс болуы
қажет.
Қатысудың субъективті белгілері заңда көрсетіліп, қылмыс жасауға
қасақана бірігіп қатысу делінген, осыған байланысты мына төмендегі
жағдайлардың қажет екенін ескеру қажет:
-қатысушылардың тек өзі емес, өзге тұлғалармен бірігіп жасауын
сезінуі;
-жасаған әрекеттердің қоғамға қауіптілік сипатын сезінуі;
-қатысушының орындаушы орындаған қылмыс элементтерін сезіну;
-ортақ қылмыстық нәтижеге ерікті түрде жол беру.
Қылмыстық кодекс қылмысқа қатысуды жіктеудің екі негізін қолданады,
олар-қатысушылардың өзара әрекеттестік (бірігіп ұйымдасу) әдісі мен келісім
дәрежесі (алдын-ала келісімнің болуы).
Аталған негіздерге сәйкес, қатысу нысандарын бөліп қарастырамыз:
-жай қатысушылық (қоса орындаушылық);
-күрделі қатысушылық;
-ұйымдасқан қылмыстық топ;
-қылмыстық қауымдастық (қылмыстық ұйым).
Жай қатысушылыққа мынадай ерекшеліктер тән:
-объективті жағынан қылмыстық рөлдердің бөлінуі жоқ, тек ұйымдық-
техникалық бөліеу ғана бар;
-әрбір қатысушылардың уақыт пен орынғабайланысты іс әрекеттерінің
бірлігі.
Аталған қылмысқа қатысу нысаны алдын ала уағдаласу арқылы немесе онсыз
да жүзеге асырылуы мүмкін.
Егер қылмысқа, оны жасау туралы алдын ала сөз байласпай, екі не одан
да көп орындаушылар қатысса, ол адамдар тобы жасаған қылмысьар деп
танылады.
Егер қылмысқа бірігіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан адамдар
қатысса, ол алдын-ала адамдар тобы сөз байласып жасаған қылмыс деп
танылады.
Күрделі қатысу заңды түрде қатысушылар ролдерін бөлумен сипатталады,
яғни бұл қатысу нысанында орындаушы, көмектесуші, ұйымдастырушы міндетті
қатысады.
Орындаушының әрекеті жасаған қылмысы үшін жауаптылықты көздейтін
баппен сараланады. Басқа қатысушылардың әрекеттері жасалған қылмыс үшін
жауаптылық көздейтін баппен және қосымша ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасай
отырып, сараланады.
Егер қылмыс бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен
адамдардың тұрақты тобымен жасалса, ол ұйымдасқан топпен жасалған қылмыс
деп танылады.
Ұйамдасқан топтың қатысушылары тұрақты қылмыстық байланыстарға ие,
ұйымдастыру жағдайлары дамыған, басқарылуы, қылмыс жасау жоспары анық
сипатқа ие болады.
Қылмыстық сыбайластық ұйымдасқан қылмыстық құрылымдардың ең жоғары
дамыған деңгейі ретінде сипатталады. Олар ұйымдасқан қылмыстылықтың ерекше
қауіпті нысаны болып табылады.
Егер қылмысқа, оны жасау туралы алдын ала сөз байласпай, екі не одан
да көп орындаушылар қатысса, ол адамдар тобы жасаған қылмысьар деп
танылады.
Егер қылмысқа бірігіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан адамдар
қатысса, ол алдын-ала адамдар тобы сөз байласып жасаған қылмыс деп
танылады.
Күрделі қатысу заңды түрде қатысушылар ролдерін бөлумен сипатталады,
яғни бұл қатысу нысанында орындаушы, көмектесуші, ұйымдастырушы міндетті
қатысады.
Орындаушының әрекеті жасаған қылмысы үшін жауаптылықты көздейтін
баппен сараланады. Басқа қатысушылардың әрекеттері жасалған қылмыс үшін
жауаптылық көздейтін баппен және қосымша ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасай
отырып, сараланады.
Егер қылмыс бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен
адамдардың тұрақты тобымен жасалса, ол ұйымдасқан топпен жасалған қылмыс
деп танылады.
Ұйамдасқан топтың қатысушылары тұрақты қылмыстық байланыстарға ие,
ұйымдастыру жағдайлары дамыған, басқарылуы, қылмыс жасау жоспары анық
сипатқа ие болады.
Қылмыстық сыбайластық ұйымдасқан қылмыстық құрылымдардың ең жоғары
дамыған деңгейі ретінде сипатталады. Олар ұйымдасқан қылмыстылықтың ерекше
қауіпті нысаны болып табылады.
ҚР ҚК 31-бабының 4-бөлігіне сәйкес, егер қылмысты ауыр немесе аса ауыр
қылмыстар жасау үшін ұйымдасқан топ немесе нақ сондай мақсатпен құрылған
ұйымдасқан топтардың бірлестігі жасаса, ол қылмыстық сыбайластық жасаған
қылмыс деп танылады.
Жай қатысуда жеке қатысушылардың әрқайсысы өз әрекеттерімен белгілі
бір қылмыс құрамының объективтік жағын орындайды.
Күрделі қатысу нысанында қылмыс құрамының объективтік жағын құрайтын
әрекеттер қатысушылар арасында бөлінеді, оған орындаушыдан басқа
ұйымдастырушы, азғырушы, көмектесуші қатысады.
Жай қатысуда қатысушылардың әрекеттері ҚР ҚК Ерекше бөлімінің тиісті
баптарымен сараланады, ал күрделіде қосымша 28-бапқа сілтеме жасай отырып
сараланады.
Алдын-ала сөз байласпай қатысу-қылмыс жасауға алдын ала келіспей
бірнеше адамның қатысуы (топ болып төбелесуде, зорлауда денеге зақым
келтіру).
Адамдар тобы-алдын ала сөз байласпай, бір немесе бірнеше орындаушының
қылмыс жасауға қатысуы.
Алдын-ала сөз байласқан адамдар тобы-қылмыс жасау кезінде алдын ала
келісіп жасаумен сипатталады. Көбінесе осындай келісім қылмыс жасау орнына,
тәсіліне байланысты болады. Қатысудың осы нысаны тар мағынадағы
қатысушылықпен сәйкес келеді. Сонымен қатар, ол жауаптылықты ауырлататын
мән-жайлар болып табылады.
Тұрақтылық-қатысушылардың ниетінің бір ғана емесбірнеше қылмыс жасауға
бағытталуы. Ол бір қылмыстың өзіне тиянақты дайындалумен көрінеді (мысалы:
қоқанлоққы жасау, бопсалау).
Таптасқандық – қылмыстық ұйымның күрделі ұйымдық-техникалық
байланыстарының , мұқиятты құпиялығының . құқық қорғау органдарымен тығыз
байланысының: қорғаныс шаралары жүйесінің (қарсы барлау),күзетшілерінің,
ұрысшыларының болуы.
Ұйымдасқан топпен және қылмвстық ұйыммен қалмыстардың жасалуы
ұйымдасқан қылмыстылықтың бір көрінісі юолып табылады. Бүгінгі күні
ұйымдасқан қылмыстылық есірткі затар сатумен, заңсыз қару сатумен, т.б.
тығыз байланысты.
Киминологияда ұйымдасқан қылмыстылықты сипатайтын төмендегідей
белгілердің жиынтығы көрсетілген:
- қылмыстық бірлестікке қалыпты әрекет етуі үшін материалдық
техникалық, ұйымдық – қамтамасыө ету қызметінің көрсетілуі;
- жасырынудың және әшкереленуден қорғанудың, әлеуметтік бақылаудың
барлық түрінен бейтараптандыратуды, тіпті құқықтың көмек пен құқық қорғау
органдарына қарсы тұруды қарастыратын шаралар кешенін жасай
отырыпқауіпсідікті қамтамасыз ету;
- қаржыландыру: қылмыстық ұйымның заңсыз тапқан пайдасынбірлестіктің
барлық деңгейдегі буындарына бөлу және арнайы қажетті материалдық ортақ қор
құру;
- орталықтандырылған ақпаратпен қамтамасыз ету;
- мәжбүрлеу шараларымен қамтамасыз етілетін заңсыз нормативті
нұсқаулар;
экономиканы басқару салаларымен және құқық қорғау органдарымен заңсыз
байланыс.
Қатысу өздігінен қылмыс құрамы бола алмайды. Ешкімді де жауаптылыққа
қалмас жасауға ойша қатысқаны үшін тартуға болмайды. Қатысушы барлық кезде
топтасып жасалған қылмысқа қатысады немесе өзге тұлғаның әрекетіне тікелей
қатысады. Осы кезде жауаптылық туынды болып саналады. Қатысушылардың
әрекетін саралау қылмысты орындаушы жасаған әрекеттеріне байланысты жүзеге
асырылады. Басқаша айтқанда қатысушының әрекеті ҚР ҚК Ерекше бөліміндегі
баптарда қарастырылған орындаушыға тартылатын жауаптылыққа сәйкес болуы
керек. Осы кезде акцессорлық қатысу анықталады. Оның мәні - атқарушыны
қалмыстың негізгі тұлғасы ретінде тануда. Орындаушысыз қылмысқа қатысу
мүмкін емес. Дегенмен, қатысушылардың жауапкершілігі орындаушының қылмыс
жасауға нақты әрекет еткенінде ғана туындайды. Егер орындаушы қылмыс
жасауға тек қана қталған болса, онда қатысушылар дк аяқталмаған қылмысы
үшін жауап беруі тиіс.
Қатысушылардың әрекетін саралауға байланысты олардың субъективті және
объективті белгілерін анықтау қажеттігі туындайды, бұл белгілер
қатысушылардың жауапкершілігін ауырлатып немесе жеңілдетеді. Бұл мәселені
шешуде орындаушы жасаған қылмыстың объективті мән-жайларын, егер олар оны
білетін болса қатысушылардың да кәнәсіне қосылады. Ал егер қатысушылар
мұндай жағдай туралы білмеген болса, онда саңғысы қатысушылардың әрекетімен
жасалған қылмысты саралау кезінде ескерілмейді. Мысалы, қалмастың
қатысушылары орындаушының аса қауіпті тәсілмен адамның өірін қғанын
білмесе, сол кезде олар жай ғана адам өліргені үшін ҚР ҚК 28-бабына, 96-
бабының 1-бөлігіне сәйкес тартылады.
Жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлар қатысушылардың біріне ғана
қатысты болса, тек оның жысаған әрекетін саралау барысынды ескеріледі.
Қатысушылар орындаушының әрекетінің қайталануы немесе бірнеше рет
жасалғандығын алдын ала білсе, осы мән-жайлар басқа қатысушылардың әрекеті
мазмұнына енбейді, қылмыстық жауаптылықпен жаза тағайындау кезінде
ескерілмейді.
Алдын ала сөз байласпай қылмыс жасайтын адамның, қару мен құралдарды,
қылмыс іздерін, қылмыстық жолмен табылған заттарды тығуы ҚР ҚК ерекше
бөлімінде көзделген реттереде ғана қылмыстық жауаптылыққа тартылады.
Мысалы, ҚК 363-бабында ауыр немесе аса ауыр қылмысты алдын ала уәде
берместен жасыру үшін қылмыстық жауаптылық көзделген.
Егер де жасырушы көмектесуге қылмыс жасалғанға дейін уәде берсе, онда
жасыру көмектесу нысанындағы қатысушылық ретінде танылады.
Қылмысты хабарламау адамның қылмыстың дайындалып, жасалып жатқанын
біліп, оның дер кезінде алдын алу мақсатында құқық қорғау органдарынан
хабарламауынан көрінеді.
Хабарламау-адамның селқрстық немесе немқұрайдылық танытуы, ол үшін
қылмыстық жауаптылық келесі жағдайларда ғана туындайды:
-егер адам дайындалып жатқан қылмысты жеткілікті білсе немесе барысын
тікелей бақыласа;
-нақты факті бойынша білсе;
-егер тұлғаның хабарлауға мүмкіндігі болған кезде.
Аса ауыр қылмыстар туралы хабарламау үшін қылмыстық жауаптылық
бекітілген (ҚР ҚК 364-бабы).
Қылмыс жасаған адамның жұбайы немесе зайыбы, жақын туыстары қылмыс
туралы, сондай-ақ діни қызметшілер өзіне сеніп сырын ашқан адамдардың
қылмыстары туралы хабарламағаны үшін осы бап бойынша қылмыстық жауаптылыққа
тартылмайды.
2. Тарау Қылмысқа қатысу нысандары, жауаптылығы
және жанасушылық
2.1. Қылмысқа қатысу нысандары
Қылмыстық кодекс қылмысқа қатысуды жіктеудің екі негізін қолданады,
олар-қатысушылардың өзара әрекеттестік (бірігіп ұйымдасу) әдісі мен келісім
дәрежесі (алдын-ала келісімнің болуы).
Аталған негіздерге сәйкес, қатысу нысандарын бөліп қарастырамыз:
-жай қатысушылық (қоса орындаушылық);
-күрделі қатысушылық;
-ұйымдасқан қылмыстық топ;
-қылмыстық қауымдастық (қылмыстық ұйым).
Жай қатысушылыққа мынадай ерекшеліктер тән:
-объективті жағынан қылмыстық рөлдердің бөлінуі жоқ, тек ұйымдық-
техникалық бөліеу ғана бар;
-әрбір қатысушылардың уақыт пен орынғабайланысты іс әрекеттерінің
бірлігі.
Аталған қылмысқа қатысу нысаны алдын ала уағдаласу арқылы немесе онсыз
да жүзеге асырылуы мүмкін.
Егер қылмысқа, оны жасау туралы алдын ала сөз байласпай, екі не одан
да көп орындаушылар қатысса, ол адамдар тобы жасаған қылмысьар деп
танылады.
Егер қылмысқа бірігіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан адамдар
қатысса, ол алдын-ала адамдар тобы сөз байласып жасаған қылмыс деп
танылады.
Күрделі қатысу заңды түрде қатысушылар ролдерін бөлумен сипатталады,
яғни бұл қатысу нысанында орындаушы, көмектесуші, ұйымдастырушы міндетті
қатысады.
Орындаушының әрекеті жасаған қылмысы үшін жауаптылықты көздейтін
баппен сараланады. Басқа қатысушылардың әрекеттері жасалған қылмыс үшін
жауаптылық көздейтін баппен және қосымша ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасай
отырып, сараланады.
Егер қылмыс бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен
адамдардың тұрақты тобымен жасалса, ол ұйымдасқан топпен жасалған қылмыс
деп танылады.
Ұйамдасқан топтың қатысушылары тұрақты қылмыстық байланыстарға ие,
ұйымдастыру жағдайлары дамыған, басқарылуы, қылмыс жасау жоспары анық
сипатқа ие болады.
Қылмыстық сыбайластық ұйымдасқан қылмыстық құрылымдардың ең жоғары
дамыған деңгейі ретінде сипатталады. Олар ұйымдасқан қылмыстылықтың ерекше
қауіпті нысаны болып табылады.
ҚР ҚК 31-бабының 4-бөлігіне сәйкес, егер қылмысты ауыр немесе аса ауыр
қылмыстар жасау үшін ұйымдасқан топ немесе нақ сондай мақсатпен құрылған
ұйымдасқан топтардың бірлестігі жасаса, ол қылмыстық сыбайластық жасаған
қылмыс деп танылады.
Жай қатысуда жеке қатысушылардың әрқайсысы өз әрекеттерімен белгілі
бір қылмыс құрамының объективтік жағын орындайды.
Күрделі қатысу нысанында қылмыс құрамының объективтік жағын құрайтын
әрекеттер қатысушылар арасында бөлінеді, оған орындаушыдан басқа
ұйымдастырушы, азғырушы, көмектесуші қатысады.
Жай қатысуда қатысушылардың әрекеттері ҚР ҚК Ерекше бөлімінің тиісті
баптарымен сараланады, ал күрделіде қосымша 28-бапқа сілтеме жасай отырып
сараланады.
Алдын-ала сөз байласпай қатысу-қылмыс жасауға алдын ала келіспей
бірнеше адамның қатысуы (топ болып төбелесуде, зорлауда денеге зақым
келтіру).
Адамдар тобы-алдын ала сөз байласпай, бір немесе бірнеше орындаушының
қылмыс жасауға қатысуы.
Алдын-ала сөз байласқан адамдар тобы-қылмыс жасау кезінде алдын ала
келісіп жасаумен сипатталады. Көбінесе осындай келісім қылмыс жасау орнына,
тәсіліне байланысты болады. Қатысудың осы нысаны тар мағынадағы
қатысушылықпен сәйкес келеді. Сонымен қатар, ол жауаптылықты ауырлататын
мән-жайлар болып табылады.
Тұрақтылық-қатысушылардың ниетінің бір ғана емесбірнеше қылмыс жасауға
бағытталуы. Ол бір қылмыстың өзіне тиянақты дайындалумен көрінеді (мысалы:
қоқанлоққы жасау, бопсалау).
Таптасқандық – қылмыстық ұйымның күрделі ұйымдық-техникалық
байланыстарының , мұқиятты құпиялығының . құқық қорғау органдарымен тығыз
байланысының: қорғаныс шаралары жүйесінің (қарсы барлау),күзетшілерінің,
ұрысшыларының болуы.
Ұйымдасқан топпен және қылмвстық ұйыммен қалмыстардың жасалуы
ұйымдасқан қылмыстылықтың бір көрінісі юолып табылады. Бүгінгі күні
ұйымдасқан қылмыстылық есірткі затар сатумен, заңсыз қару сатумен, т.б.
тығыз байланысты.
Киминологияда ұйымдасқан қылмыстылықты сипатайтын төмендегідей
белгілердің жиынтығы көрсетілген:
- қылмыстық бірлестікке қалыпты әрекет етуі үшін материалдық
техникалық, ұйымдық – қамтамасыө ету қызметінің көрсетілуі;
- жасырынудың және әшкереленуден қорғанудың, әлеуметтік бақылаудың
барлық түрінен бейтараптандыратуды, тіпті құқықтың көмек пен құқық қорғау
органдарына қарсы тұруды қарастыратын шаралар кешенін жасай
отырыпқауіпсідікті қамтамасыз ету;
- қаржыландыру: қалмастық ұйымның заңсыз тапқан пайдасынбірлестіктің
барлық деңгейдегі буындарына бөлу және арнайы қажетті материалдық ортақ қор
құру;
- орталықтандырылған ақпаратпен қамтамасыз ету;
- мәжбүрлеу шараларымен қамтамасыз етілетін заңсыз нормативті
нұсқаулар;
- экономиканы басқару салаларымен және құқық қорғау органдарымен
заңсыз байланыс.
Қатысудың қылмыстық заңда берілген анықтамасынан, оның қылмыс жасаудың
ерекше нысаны ретінде төменде көрсетілген объективті және субъективті
белгілерден тұратындығынан байқалады.
Қатысудың объективті белгілері:
-қылмыс жасауда екі немесе одан да көп адамның қатысуы (санды,
сипаты);
-біртұтас, ортақ мақсатқа жетуге бағытталған қылмыстық әрекеттің
біріккен сипаты.
Қылмыстық әрекеттің біріккен сипаты бірнеше тұлғалардың ауғдаласып,
бір қылмыс нәтижесіне біріккен іс әрекеттері арқылы жетуінен көрінеді.
Сонымен қатар қылмыс орындаушысы келтірген қылмыстық нәтиже мен әр
қатысушының әрекеттері арасында міндетті түрде себепті байланыс болуы
қажет.
Қатысудың субъективті белгілері заңда көрсетіліп, қылмыс жасауға
қасақана бірігіп қатысу делінген, осыған байланысты мына төмендегі
жағдайлардың қажет екенін ескеру қажет:
-қатысушылардың тек өзі емес, өзге тұлғалармен бірігіп жасауын
сезінуі;
-жасаған әрекеттердің қоғамға қауіптілік сипатын сезінуі;
-қатысушының орындаушы орындаған қылмыс элементтерін сезіну;
-ортақ қылмыстық нәтижеге ерікті түрде жол беру.
Қылмыстық кодекс қылмысқа қатысуды жіктеудің екі негізін қолданады,
олар-қатысушылардың өзара әрекеттестік (бірігіп ұйымдасу) әдісі мен келісім
дәрежесі (алдын-ала келісімнің болуы).
Аталған негіздерге сәйкес, қатысу нысандарын бөліп қарастырамыз:
-жай қатысушылық (қоса орындаушылық);
-күрделі қатысушылық;
-ұйымдасқан қылмыстық топ;
-қылмыстық қауымдастық (қылмыстық ұйым).
Жай қатысушылыққа мынадай ерекшеліктер тән:
-объективті жағынан қылмыстық рөлдердің бөлінуі жоқ, тек ұйымдық-
техникалық бөліеу ғана бар;
-әрбір қатысушылардың уақыт пен орынғабайланысты іс әрекеттерінің
бірлігі.
Аталған қылмысқа қатысу нысаны алдын ала уағдаласу арқылы немесе онсыз
да жүзеге асырылуы мүмкін.
Егер қылмысқа, оны жасау туралы алдын ала сөз байласпай, екі не одан
да көп орындаушылар қатысса, ол адамдар тобы жасаған қылмысьар деп
танылады.
Егер қылмысқа бірігіп жасау туралы күні бұрын уағдаласқан адамдар
қатысса, ол алдын-ала адамдар тобы сөз байласып жасаған қылмыс деп
танылады.
Күрделі қатысу заңды түрде қатысушылар ролдерін бөлумен сипатталады,
яғни бұл қатысу нысанында орындаушы, көмектесуші, ұйымдастырушы міндетті
қатысады.
Орындаушының әрекеті жасаған қылмысы үшін жауаптылықты көздейтін
баппен сараланады. Басқа қатысушылардың әрекеттері жасалған қылмыс үшін
жауаптылық көздейтін баппен және қосымша ҚР ҚК 28-бабына сілтеме жасай
отырып, сараланады.
Егер қылмыс бір немесе бірнеше қылмыс жасау үшін күні бұрын біріккен
адамдардың тұрақты тобымен жасалса, ол ұйымдасқан топпен жасалған қылмыс
деп танылады.
Ұйамдасқан топтың қатысушылары тұрақты қылмыстық байланыстарға ие,
ұйымдастыру жағдайлары дамыған, басқарылуы, қылмыс жасау жоспары анық
сипатқа ие болады.
Қылмыстық сыбайластық ұйымдасқан қылмыстық құрылымдардың ең жоғары
дамыған деңгейі ретінде сипатталады. Олар ұйымдасқан қылмыстылықтың ерекше
қауіпті нысаны болып табылады.
ҚР ҚК 31-бабының 4-бөлігіне сәйкес, егер қылмысты ауыр немесе аса ауыр
қылмыстар жасау үшін ұйымдасқан топ немесе нақ сондай мақсатпен құрылған
ұйымдасқан топтардың бірлестігі жасаса, ол қылмыстық сыбайластық жасаған
қылмыс деп танылады.
Жай қатысуда жеке қатысушылардың әрқайсысы өз әрекеттерімен белгілі
бір қылмыс құрамының объективтік жағын орындайды.
Күрделі қатысу нысанында қылмыс құрамының объективтік жағын құрайтын
әрекеттер қатысушылар арасында бөлінеді, оған орындаушыдан басқа
ұйымдастырушы, азғырушы, көмектесуші қатысады.
Жай қатысуда қатысушылардың әрекеттері ҚР ҚК Ерекше бөлімінің тиісті
баптарымен сараланады, ал күрделіде қосымша 28-бапқа сілтеме жасай отырып
сараланады.
Алдын-ала сөз байласпай қатысу-қылмыс жасауға алдын ала келіспей
бірнеше адамның қатысуы (топ болып төбелесуде, зорлауда денеге зақым
келтіру).
Адамдар тобы-алдын ала сөз байласпай, бір немесе бірнеше орындаушының
қылмыс жасауға қатысуы.
Алдын-ала ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz