Экономикалық цикл: түсінігі, түрлері, фазалары, себептері, факторлары
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
І бөлім. Экономикалық цикл: пайда болу себептері, мәні
1.1 Экономикалық цикл түсінігі және мәні (фазалары) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Экономикалық циклдің пайда болу себептері, факторлары ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Экономикалық циклдің салдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
ІІ бөлім. Қазақстанның экономикалық циклдік даму кезеңдері
2.1 Өтпелі экономика арқылы дағдарыстан өту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Нарықтық экономикаға көшу барысында экономикалық циклдің өрлеу фазасындағы жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.3 ҚР.дағы экономикалық циклді дамыту үрдістерін талдау ... ... ... ... ... ... .20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
І бөлім. Экономикалық цикл: пайда болу себептері, мәні
1.1 Экономикалық цикл түсінігі және мәні (фазалары) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.2 Экономикалық циклдің пайда болу себептері, факторлары ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Экономикалық циклдің салдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11
ІІ бөлім. Қазақстанның экономикалық циклдік даму кезеңдері
2.1 Өтпелі экономика арқылы дағдарыстан өту жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Нарықтық экономикаға көшу барысында экономикалық циклдің өрлеу фазасындағы жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
2.3 ҚР.дағы экономикалық циклді дамыту үрдістерін талдау ... ... ... ... ... ... .20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
Кіріспе
Қазіргі әлемде экономикалық циклға,
шамамен алғанда, ертедегі Египеттердің Ніл
тосқанына қарағандағыдай қарайды.
Бұл құбылыс бір шама уақыт аралығы
өткеннен кейін қайталанады,
баршамыз үшін өте маңызды, мәні бар.
Ал оның шынайы себебі сырт көзден
жасырынқы.
Джон Бейтс Кларк
Осы курстық жұмыстын тақырыбы «Экономикалық цикл: түсінігі фазалары,себептері, факторлары,ерекшеліктері» жайында болмақ.
Қазақстандағы нарықтық жаңғырулар Үкімет бағдарламаларына сәйкес кезең - кезеңімен және әр кезеңнің түрлі мақсаттары мен міндеттерін айқындау арқылы жүргізілді.
Байсалды экономикалық саясаттың арқасында еліміздің макроэкономикалық жағдайы қалыптасып, өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру артты, негізгі қорға инвестиция салудың жоғарғы қарқынына қол жетті.
2000 жылдан бастап Қазақстанның дамуы экономиканың қарқынды өсуімен, қолайлы инвестициялық жағдаймен, өндірістік сектордың тұрақты жұмысымен, халықтың тұрмыс деңгейінің өсуі нәтижесінде ішкі сұраныстың артуымен сипатталады. Әлеуметтік - экономикалық дамудағы жетістіктер Қазақстанға ұзақ мерзімдік кең ауқымды міндеттерді белсенділікті шешуге, бүкіл әлемдегі өз әрекеттерін кеңейте түсуге мүмкіндік беруде. Курстық жұмыс мақсаты –экономикалық цикл түсінігінің мәнін ашу, ерекшелігін көрсету болып табылады. Курстық жұмыс тапсырмалары:
- экономикалық цикл мағынасын ашу;
- ерекшелігін айқындау
І бөлім. Экономикалық цикл: пайда болу себептері, мәні
1.1 Экономикалық цикл: түсінігі және мәні (фазалары)
Қоғам біркелгі түрде экономикалық өсуге, жұмыссыздықты толық жоюға және баға деңгейінің тұрақтылығына ұмтылады.
Экономикалық (іскерлік) цикл деп өндірістің, инфляцияның және жұмыспен қамтылу деңгейінің өзгеруін айтамыз. Циклдік өзгерістердің себептері төмендегідей: автономды инвестициялардың азаюы, мультипликатор әсерінің әлсіреуі, ақша жиыны көлемінің өзгеруі, негізгі қорлардың жаңаруы, т.б.
Макроэкономика ғылымында экономиканың циклдігі туралы тұрақты теория жоқ деп айтуға болады, бірақ әр түрлі көзқарастар бар, дегенмен көптеген экономистер өндіріс көлемі мен жұмысбастылық деңгейі жиынтық шығындарды анықтайды деп есептейді.
Жалпы айтқанда, экономикалық (іскерлік) цикл – бірнеше жылдар ішіндегі экономикалық активтілік деңгейлерінің бірінен кейін бірі келіп тұратын өсулер мен құлдырауларының өзгеруі. Кейбір экономикалық циклдер ұзақтылығымен және қарқындылығымен бір-бірінен ерекшелінеді. Бірақ олардың барлығы әрқалай аталатын бірдей фазалар арқылы өтеді:
1.Шың.
2.Құлдырау.
3.Құлдырау немесе тоқыраудың ең төменгі нүктесі.
4.Көтерілу.
Циклдер бірдей фазалардан өтсе де, олар өздерінің ұзақтылығы және белсенділігімен ерекшелінеді. Сондықтан экономистер экономикалық циклдердің орнына экономикалық тербелістер дегенді қолдануды дұрыс көреді, өйткені циклдер тұрақты түрде өтеді (1-сурет).
Қазіргі әлемде экономикалық циклға,
шамамен алғанда, ертедегі Египеттердің Ніл
тосқанына қарағандағыдай қарайды.
Бұл құбылыс бір шама уақыт аралығы
өткеннен кейін қайталанады,
баршамыз үшін өте маңызды, мәні бар.
Ал оның шынайы себебі сырт көзден
жасырынқы.
Джон Бейтс Кларк
Осы курстық жұмыстын тақырыбы «Экономикалық цикл: түсінігі фазалары,себептері, факторлары,ерекшеліктері» жайында болмақ.
Қазақстандағы нарықтық жаңғырулар Үкімет бағдарламаларына сәйкес кезең - кезеңімен және әр кезеңнің түрлі мақсаттары мен міндеттерін айқындау арқылы жүргізілді.
Байсалды экономикалық саясаттың арқасында еліміздің макроэкономикалық жағдайы қалыптасып, өнеркәсіп және ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру артты, негізгі қорға инвестиция салудың жоғарғы қарқынына қол жетті.
2000 жылдан бастап Қазақстанның дамуы экономиканың қарқынды өсуімен, қолайлы инвестициялық жағдаймен, өндірістік сектордың тұрақты жұмысымен, халықтың тұрмыс деңгейінің өсуі нәтижесінде ішкі сұраныстың артуымен сипатталады. Әлеуметтік - экономикалық дамудағы жетістіктер Қазақстанға ұзақ мерзімдік кең ауқымды міндеттерді белсенділікті шешуге, бүкіл әлемдегі өз әрекеттерін кеңейте түсуге мүмкіндік беруде. Курстық жұмыс мақсаты –экономикалық цикл түсінігінің мәнін ашу, ерекшелігін көрсету болып табылады. Курстық жұмыс тапсырмалары:
- экономикалық цикл мағынасын ашу;
- ерекшелігін айқындау
І бөлім. Экономикалық цикл: пайда болу себептері, мәні
1.1 Экономикалық цикл: түсінігі және мәні (фазалары)
Қоғам біркелгі түрде экономикалық өсуге, жұмыссыздықты толық жоюға және баға деңгейінің тұрақтылығына ұмтылады.
Экономикалық (іскерлік) цикл деп өндірістің, инфляцияның және жұмыспен қамтылу деңгейінің өзгеруін айтамыз. Циклдік өзгерістердің себептері төмендегідей: автономды инвестициялардың азаюы, мультипликатор әсерінің әлсіреуі, ақша жиыны көлемінің өзгеруі, негізгі қорлардың жаңаруы, т.б.
Макроэкономика ғылымында экономиканың циклдігі туралы тұрақты теория жоқ деп айтуға болады, бірақ әр түрлі көзқарастар бар, дегенмен көптеген экономистер өндіріс көлемі мен жұмысбастылық деңгейі жиынтық шығындарды анықтайды деп есептейді.
Жалпы айтқанда, экономикалық (іскерлік) цикл – бірнеше жылдар ішіндегі экономикалық активтілік деңгейлерінің бірінен кейін бірі келіп тұратын өсулер мен құлдырауларының өзгеруі. Кейбір экономикалық циклдер ұзақтылығымен және қарқындылығымен бір-бірінен ерекшелінеді. Бірақ олардың барлығы әрқалай аталатын бірдей фазалар арқылы өтеді:
1.Шың.
2.Құлдырау.
3.Құлдырау немесе тоқыраудың ең төменгі нүктесі.
4.Көтерілу.
Циклдер бірдей фазалардан өтсе де, олар өздерінің ұзақтылығы және белсенділігімен ерекшелінеді. Сондықтан экономистер экономикалық циклдердің орнына экономикалық тербелістер дегенді қолдануды дұрыс көреді, өйткені циклдер тұрақты түрде өтеді (1-сурет).
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Агапова Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика: Учебник – МГУ, Изд – во «Дис», 1997 г.
2. Бисенгазиев М.Б., Макроэкономика., О., 2001 ж.
3. Бурдо М., Виплош Ч Макроэкономика. СПб.: «Судостроение», 1998 г.
4. Гальперин В.М. Гребенников П.И., Лесусский А.И., Тарасевич Л.С. Макроэкономика
5. Долан Э. Дж и др. Деньги, банковское дело и денежно – кредитная политика. Пер. С англ. В. Лукашевича и др. Под общ. Ред. В. Лукошевича. Л., 1991 г.
6. Долан Э. Дж., Линдсей Д. Макроэкономика. Пер, с англ. – СПб.: 1994 г.
7. Жумаев Ж., Экономиканың мемлекеттік реттелінуі., О., 2001 ж
8. Ивашковский С.И. Макроэкономика. М., «Дело», 2000 г.
9. Мамыров Н.Қ., Тілеужанов М.Ә., Макроэкономика., А., 2003 г.
10. Мэнкью Н.Г. Макроэкономика. Пер. С англ. – М., «Иностранная литература», 1963 г.
11. Шеденов Ө.Қ және тағы басқалар. «Жалпы экономикалық теория»., А., 2004 ж
12. Шеденов Ө.Қ және тағы басқалар «Экономикалық теория»., А; 2003 ж.
1. Агапова Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика: Учебник – МГУ, Изд – во «Дис», 1997 г.
2. Бисенгазиев М.Б., Макроэкономика., О., 2001 ж.
3. Бурдо М., Виплош Ч Макроэкономика. СПб.: «Судостроение», 1998 г.
4. Гальперин В.М. Гребенников П.И., Лесусский А.И., Тарасевич Л.С. Макроэкономика
5. Долан Э. Дж и др. Деньги, банковское дело и денежно – кредитная политика. Пер. С англ. В. Лукашевича и др. Под общ. Ред. В. Лукошевича. Л., 1991 г.
6. Долан Э. Дж., Линдсей Д. Макроэкономика. Пер, с англ. – СПб.: 1994 г.
7. Жумаев Ж., Экономиканың мемлекеттік реттелінуі., О., 2001 ж
8. Ивашковский С.И. Макроэкономика. М., «Дело», 2000 г.
9. Мамыров Н.Қ., Тілеужанов М.Ә., Макроэкономика., А., 2003 г.
10. Мэнкью Н.Г. Макроэкономика. Пер. С англ. – М., «Иностранная литература», 1963 г.
11. Шеденов Ө.Қ және тағы басқалар. «Жалпы экономикалық теория»., А., 2004 ж
12. Шеденов Ө.Қ және тағы басқалар «Экономикалық теория»., А; 2003 ж.
Қазақстан Республикасы Ғылым және Білім министрлігі
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық – техникалық университеті
Мемлекетті реттеу кафедрасы
Макроэкономика пәні бойынша
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Экономикалық цикл: түсінігі, түрлері, фазалары, себептері,
факторлары
Орындаған: БЭК-21топ студенті
Атаев А.А
Тексерген:
оқытушы Карекесова Г.А
Орал – 2009 жыл
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
І бөлім. Экономикалық цикл: пайда болу себептері, мәні
1.1 Экономикалық цикл түсінігі және мәні
(фазалары) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .5
1.2 Экономикалық циклдің пайда болу себептері,
факторлары ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Экономикалық циклдің
салдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
ІІ бөлім. Қазақстанның экономикалық циклдік даму кезеңдері
2.1 Өтпелі экономика арқылы дағдарыстан өту
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Нарықтық экономикаға көшу барысында экономикалық циклдің өрлеу
фазасындағы
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..16
2.3 ҚР-дағы экономикалық циклді дамыту үрдістерін
талдау ... ... ... ... ... ... .20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..25
Кіріспе
Қазіргі әлемде
экономикалық циклға,
шамамен алғанда,
ертедегі Египеттердің Ніл
тосқанына қарағандағыдай қарайды.
Бұл құбылыс бір шама уақыт аралығы
өткеннен кейін қайталанады,
баршамыз үшін өте маңызды, мәні
бар.
Ал оның шынайы
себебі сырт көзден
жасырынқы.
Джон Бейтс Кларк
Осы курстық жұмыстын тақырыбы Экономикалық цикл: түсінігі
фазалары,себептері, факторлары,ерекшеліктері жайында болмақ.
Қазақстандағы нарықтық жаңғырулар Үкімет бағдарламаларына
сәйкес кезең - кезеңімен және әр кезеңнің түрлі
мақсаттары мен міндеттерін айқындау арқылы жүргізілді.
Байсалды экономикалық саясаттың арқасында еліміздің
макроэкономикалық жағдайы қалыптасып, өнеркәсіп және ауыл
шаруашылығы өнімдерін өндіру артты, негізгі қорға инвестиция
салудың жоғарғы қарқынына қол жетті.
2000 жылдан бастап Қазақстанның дамуы экономиканың
қарқынды өсуімен, қолайлы инвестициялық жағдаймен, өндірістік
сектордың тұрақты жұмысымен, халықтың тұрмыс деңгейінің өсуі
нәтижесінде ішкі сұраныстың артуымен сипатталады. Әлеуметтік -
экономикалық дамудағы жетістіктер Қазақстанға ұзақ мерзімдік кең
ауқымды міндеттерді белсенділікті шешуге, бүкіл әлемдегі өз
әрекеттерін кеңейте түсуге мүмкіндік беруде. Курстық жұмыс мақсаты
–экономикалық цикл түсінігінің мәнін ашу, ерекшелігін көрсету болып
табылады. Курстық жұмыс тапсырмалары:
- экономикалық цикл мағынасын ашу;
- ерекшелігін айқындау
І бөлім. Экономикалық цикл: пайда болу себептері, мәні
1.1 Экономикалық цикл: түсінігі және мәні (фазалары)
Қоғам біркелгі түрде экономикалық өсуге, жұмыссыздықты толық жоюға
және баға деңгейінің тұрақтылығына ұмтылады.
Экономикалық (іскерлік) цикл деп өндірістің, инфляцияның және
жұмыспен қамтылу деңгейінің өзгеруін айтамыз. Циклдік өзгерістердің
себептері төмендегідей: автономды инвестициялардың азаюы, мультипликатор
әсерінің әлсіреуі, ақша жиыны көлемінің өзгеруі, негізгі қорлардың жаңаруы,
т.б.
Макроэкономика ғылымында экономиканың циклдігі туралы тұрақты
теория жоқ деп айтуға болады, бірақ әр түрлі көзқарастар бар, дегенмен
көптеген экономистер өндіріс көлемі мен жұмысбастылық деңгейі жиынтық
шығындарды анықтайды деп есептейді.
Жалпы айтқанда, экономикалық (іскерлік) цикл – бірнеше жылдар
ішіндегі экономикалық активтілік деңгейлерінің бірінен кейін бірі келіп
тұратын өсулер мен құлдырауларының өзгеруі. Кейбір экономикалық циклдер
ұзақтылығымен және қарқындылығымен бір-бірінен ерекшелінеді. Бірақ олардың
барлығы әрқалай аталатын бірдей фазалар арқылы өтеді:
1.Шың.
2.Құлдырау.
3.Құлдырау немесе тоқыраудың ең төменгі нүктесі.
4.Көтерілу.
Циклдер бірдей фазалардан өтсе де, олар өздерінің ұзақтылығы және
белсенділігімен ерекшелінеді. Сондықтан экономистер экономикалық циклдердің
орнына экономикалық тербелістер дегенді қолдануды дұрыс көреді, өйткені
циклдер тұрақты түрде өтеді (1-сурет).
1-сурет. Экономикалық циклдің фазалары
ЖҰӨ Шың Шың нақты
ЖҰӨ тренді
Рецессия
Әлеуетті ЖҰӨ (У*)
Көтерілу
құлдыраудың
төменгі нүктесі
экономикалық цикл
жылдар
Экономикалық цикл - бұл дағдарыстар арасындағы мерзім және осы кезде оның
төрт фазасы ауысады. Фазаның бірінші (бастапқы) циклы- өндіріс
құлдырауының дағдарысы. Дағдарыс құбылысының болуы сұраным төлем
қабілеттілігімен салыстырғанда тауарды артық өндірумен түсіндіріледі.
Дағдарыс кезеңінде өткерілмеген өнім саны тез ұлғайып жұмысшылар
босатылады, жұмыссыздық ұлғайып, несие- ақша кәсіпорындар құлдырап,жойыла
бастайды. Экономикалық циклдың келесі фазасы депрессия (depressia -
латын сөзі, төмендеу, тереңдеу дегенді білдіреді.). Бұл фазада өндірістің
құлдырауы тоқталады. Жайлап болса да запастағы тауарлар өткеріледі және
еркін ақша капиталы пайда болады.
Келесі фаза – тірілу, бұған тән нәрсе өндірісті ұлғайту, демек пайда бар
деген сөз. Ол кезегінде өндірістің дамуынын ынталандырады. Циклдың кезекті
фазасы- өрлеумен алмасады.
Өрлеу өнім өндірудің қарқындылығымен сипатталады және ол дағдарыс
алдындағы деңгейден жоғары, жұмыссыздық тартылады, қарыз капиталы ұсынымы
ұлғаяды және банк пайызының (%) нормасы төмендейді.
Нарық жағдайында өндіріс қозғалысының циклдық себептеріне экономикалық
теорияда қалыптасқан бірнше теориялық көзқарастар бар.
Ағылшын экономисі Дж.Кейнстің ойынша, цикл фазасының алмасуы күрделі қаржы
мөлшерімен байланысты, ол пайда мөлшері мен пайыз мөлшері (шекті
тиімділік) пайыз мөлшеріне дейін төмендесе, онда ол мынаған алып келеді
кәсіпкердің өндірісті дамытуға қаржы салу ниеті жойылады.
Қазіргі Дж.Кейнстің ізбасарлары – неокейнстіктер - мәселен американ
экономиксі – Пол Самуэльсон былай дейді: нарықтық экономиканың циклдық
сыйпаты ұлттық табыстағы тұтыну үлесінің төмендеуімен және акселератор
жеделдету іс-әрекетімен түсіндіріледі. Олар күрделі қаржы тербелісінің
амплитудасына және оның уақыт бойынша үлестірілуіне оң немесе терісәсер
етіп, өндірістің өсуінен оның қысқаруына бет бұрыс жасайды.
Американ экономиксі Милтон Фридмен басқарған монетаристік мектеп
өкілдері неокейстіктерден айырмашылығы олар нарықтық экономиканың циклдық
дамуының басты себептерін ақша факторынан іздейді. Ақша сұранымы арасындағы
алшақтық және тұрлаусыз ақша ұсынымы нарықтық экономика тұрақсыздығының
себебі болып табылады.
Монетаристік мектептің негізін қалауші Милтон Фридменнің ойынша,
дағдарыстар мемлекеттің ақша саясатын нашар жүргізуінен туындайды.
Сондықтан мемлекеттің араласуы ақша массасын шектеу мен тұрақтандыруға
бағытталуы қажет. Осы ойларын Милтон Фридмен өзінің АҚШ-ның монетарлық
саясаты еңбегінде баяндаған. Бұл жұмыс 1963-ші жылы шыққан болатын.
Нарықтық экономиканың циклдық дамуын жою жолдары немесе жұмсартуды
жоғарыдағы аталған әртүрлі мектеп өкілдерінің ойлары мынаған әкеледі:
мемлекет антициклдық бағдарламаларға қатысуы немесе экономиканы тікелей
реттеуі қажет.
Мәселен, Ф.Энгельстің пайымдауынша, нарықтық анархияны
өндірісті қоғамдық- жоспарлы реттеу арқылы жоюды алға тартады.
Дж.Кейнстің пайымдауынша, стихиялы нарықтық экономика олқылықтарын
мемлекеттің араласуы арқылы жоюға болатындығын айтады. Мемлекет өндірісінің
құлдырауын жеке күрделі қаржыландыруды өзі ынталандыруы болдырмауы үшін
қажет.
1.2 Экономикалық циклдің пайда болу себептері, факторлары, ерекшеліктері
Мәселен, К.Маркс экономикалық циклдың дағдарысының қайталану
себептерін тұрақты капиталдың оқтын - оқтын жаппай жаңаруымен қарастыраған.
Қазақстан экономикасының дағдарыстан кейінгі жылдары өсуі,
яғни экономикалық циклдың тұрақтануы келесі факторлардың әсер етуіне
байланысты болды:
• қалпына келтіруге байланысты өсу, бұл тауарлар және
қызметтер өндірісін толық немесе жартылай қалпына
келтірумен білінді. Бұл, әсіресе, қара және түсті металдар
электр жылу энергетикасы, тамақ өнімдері, құрылыс
материалдарын, тігін және тоқыма бұйымдары өндірісі,
көлік және байланыс қызметі және т.б.
• канъюнктуралық өсу, әлем нарығында өнімдеріне сұраныс
әрқашан жоғары болатын салалардың дамуымен байланысты.
Қазақстан жағдайында бұл, әсіресе, мұнай және газ
өндіруді дамыту
• жүйелік өсу тауарлар және қызмет өндірісінің жаңа
сегменттерін енгізуден кейін болады. Бұл факторға шағын
кәсіпкерліктің қаржы секторының дамуын, жылжымайтын мүлік пен
автомобильдерді сатуды, үй - шаруашылығы секторында
тауарлар мен қызметтер өндіруді жатқызуға болады.
• Инновациялық өсу факторы Қазақстанда Индустриалдық -
инновациялық даму стратегиясын жүзеге асыру салдарынан
пайда болды. Бұл әзірге қалыптасу сатысында. Бұл фактор
әзірге Қазақстан экономикасының дамуына елеусіз ғана
әсер етеді. Ең жоғарғы қарқын инновациялық қарқын
телекоммуникация және ақпараттық қамтамасыз ету салаларында
болуда.
Қазіргі кезде циклдық дамудың өзіндік ерекшеліктері бар. Олар екінші
дүниежүзілік соғыстың, ғылыми –техникалық революцияның әсерінен және
мемлекеттің экономикалық ролінің өсуімен және мемлекеттің экономикалық
ролінің өсуімен туындаған. Экономикалық дағдарыстар тым жиіледі және
тереңдей түсті, сонымен қатар депрессия фазасы ұзақтығының ұлғаюымен
ерекшелінеді. Мұндай құбылыстар экономикалық дағдарыстар кезеңінде
байқалады. Бұл құбылыстар көптеген индустриалды – дамыған елдердің
экономикасын қамтыды.
Бір жағынан макроэкономиканың ғылым сіңіргіш жаңа салалар- прибор
құрау, робот құрау қарқынды дамуда, екінші жағынан дәстүрлі салалар- көмір,
металлургия, тоқыма және т.б. құлдырады, бұл олардың техникалық,
технологиялық артта қалуымен түсіндіріледі. Осылай құлдырау құбылыс
құрылымдық дағдарыс деп аталады.
Циклдық теорияны жасауда айрықша орынды Николай Дмитриевич Кондратьев
(1892-1938жж) алады. Ол Петербург университетінің түлегі, кейіннен сонда
профессор болған. Экономика институты ғылыми кеңесінің мәжілісінде 1926-шы
жылы 6 –шы ақпанда жасаған Коньюктураның үлкен циклдары баяндамасы оған
әлемдік атақ әкелді. Зерттеудің толық нәтижесі осы атпен 1928-ші жылы
шыққан кітапта баяндады. Экономикалық циклдардың 7-11 жылға созылатындығы
белгілі болса, бұдан басқада 48-55 жылға созылатын ұзақ циклдардың бар
екендігі белгілі бола бастады. Мәселен, Н.Д. Кондратьев мынандай үлкен
циклдарды қарастырады. Ол (цикл) қоғамдық өндірісті технологиялық базасының
радикалды өзгеруімен және оның құрылымдық қайта құрылуымен түсіндірілді.
Әдетте циклдарды классификациялағанда екі критерий қолданылады:
ұзақтығы немесе циклдың мерзімділігі :оны қозғаушы циклдар , бұл соңғысы
оны жүзеге асыруды гензисі мен механизмін алдын-ала анықтайды. Осы
критерийлерге сәйкес циклды классификациялаудың белгілі айқындамалары
қабылданған:
1. Н.Д.Кондратьевтің циклдары немесе ұзақтығы 40-60 жылға созылған
ұзын толқынды циклдар. Оның басты қозғаушы күші – технологиялық өндірістегі
технологиялық базаның радикальды өзгеруі және оның құрылымдық қайта
құрылуы.
2. Белгілі американ экономиксі С.Кузнецтің (1901-1983жж) циклдары
және олардың ұзақтығы 20 жылмен шектеледі. Ал қозғаушы күштері -
өндірістегі ұдайы өндіріс құрылымының жылжуы боп табылады (бұл циклдер
көбінесе ұдайы өндірістік немесе құрылыс болып та аталады).
3. Жеке шаруашылық циклдары. Бұл 1 жылдан бастап 12 –і жылға
дейінгі кезеңді қамтиды және инвестициялық белсенділіктің тербелісіне
байланысты өмір сүреді.
Нарықтық экономикаға тұрақсыздық, көтерілу және құлдырау қасиеттері
тән, ол экономикалық кезеңді қалыптастырады және экономиканың кезеңділігін
анықтайды.
Экономикалық кезең (цикл) - бұл бір экономикалық дағдарыстың басынан
екіншісінің басталуына дейінгі кезең, ол экономикада кезең- кезеңмен
қайталанатын өрлеу және құлдыраулармен сипатталады. Экономикадағы
кезеңділіктің негізгі себептерінің бірі ретінде көптеген экономистер тұтыну
мен инвестициялардың өзара қатынастарының ауытқуын атайды. Экономикалық
өсудің кезеңдік ауытқуын Кейнсиан мектебі акселерат принципімен және
мультппликационды - акселерациондық механизмнің әрекетімен түсіндіреді.
Экономикадағы кезеңдік ауытқуларға әсер ететін факторлар сыртқы және
ішкі болып бөлінеді.
Сыртқы факторлар - халықтың санының өзгеруі, технологиядағы
түпкілікті өзгерістер, соғыстар және саяси оқиғалар.
Ішкі факторлар - тұтыну, инвестициялау, үкіметтің қызметі
(қазынагерлік және монетарлық саясат арқылы).
Қазіргі даму кезеңіне экономиканың кезеңдік сипатының кейбір
ерекшеліктері тән:
1. Кезеңнің мерзімдерінің қысқаруы (орташа 3-5 жыл);
2. Дағдарыстардың әлсіреуі (ЖҰӨ-нің төмендеу тереңдігінің азаюы);
3. Кезең құрылымының өзгеруі (кейбір фазаларының түсуі) немесе олардың
уақытша байқалуы. Осы өзгерістерге себепші негізгі фактор экономиканы
мемлекеттік реттеу болып табылады.
Дағдарысқа қарсы саясат - бұл мемлекеттің экономикалық белсенділіктің
дағдарыс алдындағы құбылуын реттеу және экономикалық дағдарыстардың дамуына
жол бермеу жөніндегі шараларының жиынтығы.
1.3 Экономикалық циклдің салдары. Циклдік емес тербелістер.
Экономистер іскерлік белсенділік тербелістерін түсіндіретін әр
түрлі теорияларды ұсынған. Кейбір тұжырымдамалардың авторлары ірі
техникалық жаңалықтар (мысалы, темір жол, автомобильдер, синтетикалық
талшықтар) инвестициялар мен тұтыну шығындарына, яғни өндіріске, жұмыс және
баға деңгейіне үлкен ықпал етеді деп санайды. Бірақ мұндай ірі жаңалықтар
үнемі пайда бермейді, экономикалық белсенділіктің тұрақсыздығы осымен
түсіндіріледі.
Енді бір ғалымдар экономикалық циклдер салдарын саяси немесе кездейсоқ
оқиғаларға жатқызады. Мысалы, соғыс экономикалық тұрғыда күйретуші құбылыс
болып табылады. Әскери жағдай кезіндегі әскери өнімдерге деген үлкен
сұраныс жұмысбастылыққа және инфляцияға әкелуі мүмкін. Ал бейбітшілік
орнағаннан кейін, әскери шығындар азайғанда экономикалық құлдырау
байқалады.
Таза монетарлық құбылысты цикл деп есептейтін экономистер де бар.
Үкімет көп ақша қаражатын шығарған кезде инфляциялық тоқырау пайда болады,
ал ақша қаражатының жеткіліксіз болуы өндірістің құлдырауына және
жұмыссыздықтың артуына әкеледі
Пікірлердің осындай әртүрлілігіне қарамастан, жұмысбастылық пен ішкі
өндірістің деңгейін анықтайтын факторды көпшілік экономистер шығындарының
жалпы немесе жиынтық деңгейіне санайды. Нарықтық экономикада кәсіпкерлік
сектор қызмет көрсетіп, тауар шығарады, мәселе оны ұтымдықпен сата алуда.
Көп фирмаларға жалпы шығындардың төменгі деңгейінде көп мөлшерде тауар
шығару және қызмет көрсету тиімді емес деп саналады. Осыдан өнеркәсіптің,
жұмысбастылықтың, табыстың төменгі деңгейінде болатындығы көрінеді. Жалпы
шығындардың жоғары деңгейі өндіріс өсуі табыс әкелетінін білдіреді,
сондықтан өндітіс, жұмысбастылық және табыс та өседі. Экономика
ресурстардың толық жұмыс істеуіне жеткенде өндірістің табиғи өсуі тежеледі
де, қосымша шығындар тек қана баға деңгейін көтереді.
ІІ бөлім. Қазақстанның экономикалық циклдік даму кезеңдері
2.1 Өтпелі экономика арқылы дағдарыстан өту жолдары
Қазақстан Республикасы экономикасының негізгі экономикалық
мақсаттары мына бағдарлама құжатта анықталады: Қазақстан
егеменді ел ретінде қалыптасуы және даму стратегиясын
бағдарламасында (1992 жылы) Н.Ә. Назарбаев экономика саласындағы,
яғни қоғамдық өмірдің шешуші саласындағы стратегиясы үш кезең
ішінде нарықтық жүйеге өтуді жалғастыру болатынын атап
көрсетті:
- 1 – кезең 1992 -1995 жылдарды макроэкономикалық тұрақтандырудың
екі негізгі процестерін қамтиды: меншіктің едәуір бөлігін
жекешелендіру және тұтыну нарығын тауарлармен толтыру;
- 2 – кезең (1995 -2005 жылдар) экономиканың шикізат базасын
өзгертуге қадам басу үшін телекоммуникация мен транспорт
жүйелерін жеделдете дамыту үшін, сонымен бірге дамыған тауар
және валюта нарықтарын, капитал жұмыс күші, бағалы қағаздар
мен интелектуалды меншік нарықтарын қалыптастыру үшін
қажет;
- 3 – кезең (2006 – 2012 жылдар) экономиканың ашық типін
жедел қарқынмен дамытумен, осының негізінде өтпелі кезеңде
стратегиялық мақсаттарға жетумен, Қазақстанның әлемдік
индустариалды елдер қатарына кіруі мен әлемдік саудада
позициясының нығаюымен сипатталады.
1997 жылдың қараша айындағы ел Президентінің Қазақстан
халқына жолдауында өтпелі кезеңдегі әлеуметтік - экономикалық
дамудың қорытындысы шығарылды, тежеуші факторлары айқындалып,
2030 жылға дейін жүзеге асыруға көзделген жеті ұзақ
мерзімді мақсаттар мен олардың мерзімдері көрсетілді.
Қойылған мақсаттарды жүзеге асыру мына үш кезеңде болуы
қажет:
- 1998 - 2000 жылдар, 2001 – 2010 және 2011 – 2030 жылдар.
- ұзақ мерзімді басымдықта Қазақстан Республикасы Президенті:
Қазақстан Конституциясына сәйкес біз әлеуметтік - нарықтық
экономика құрудамыз деп тағы да атап көрсетті. Қабылданатын
заңдар мен шешімдер біздің стратегиямыздың жүйесінде болу керек.
2030 бағдарламасының 1 - кезеңінде көздеген мақсаттардың
жүзеге асуын қорытындылағанда Қазақстан Республикасы Президенті
2000 жылдың 21 - ақпанында Республика Үкіметімен кездесуінде
осы бағдарлама әрбір басшының столындағы кітап болуы тиіс
еді.
Президент ұзақ мерзімді стратегияда анықталған реформалар
1 - кезеңі аяқталғанын атап көрсетті.
20 – ғасырдың қарсаңындағы Қазақстан Республикасының
әлеуметтік - экономикалық саясатының бес басты бағыттарын
айтылған болатын:
- әлеуметтік ахуалды жақсарту және кәсіпкерлік қызметті одан
әрі дамыту;
- басқарудың тиімділігін арттыру;
- өндіріс секторына несие беру;
- экономикалық шикізат бағдарын өзгерту;
- аймақтық диспропорцияларды жою.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік - экономика саясатының
осы бағыттарына кеңінен тоқталайық.
Президент әлеуметтік ахуалды жақсарту деп ең маңызды
мәселе халықты жұмыспен қамту мәселесі екенін атап көрсетті.
Үкімет қазіргі кезде жұмыссыздықпен және кедейшілікпен
күрес туралы бағдарламаны дайындауда. Жұмыспен қамту
мәселесін шешуде шағын кәсіпкерлікке маңызды рөл берілді.
Аталған бағдарлама шағын және орта бизнесті одан әрі
дамыту, олардың өкілдері Қазақстан шикізатын өңдеуді
кеңейтуге негізделген өндірістерді құруға және дамытуға ат
салысуы қажеттілігі көзделеді. Ел пезиденті: Прибалтика
елдерінде шағын және орта бизнесті әжептәуір кірістерінің
жартысынан көбі шағын және орта бизнес арқасында түседі
және де әлемдік нарықта ауытқуларға төменгі деңгейде
тәуелді.
Қазақстан Республикасының экономикалық саясатының негізгі
басымдығы біздің экономикамыздың шикізаттық бағдарын
өзгерту болып табылады. Әзірге осы мәселені шешуге
байланысты кешенді құрылымдық саясат жоқ. Отандық
шикізаттың жаңа, бірінші, екінші, үшінші және төртінші
сатыларын құруда, ауыл шаруашылығы өңдеу өнеркәсібін құру
мен дамытуда айқын белгіленген стратегия, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Жәңгір хан атындағы Батыс Қазақстан аграрлық – техникалық университеті
Мемлекетті реттеу кафедрасы
Макроэкономика пәні бойынша
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Экономикалық цикл: түсінігі, түрлері, фазалары, себептері,
факторлары
Орындаған: БЭК-21топ студенті
Атаев А.А
Тексерген:
оқытушы Карекесова Г.А
Орал – 2009 жыл
Жоспар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
І бөлім. Экономикалық цикл: пайда болу себептері, мәні
1.1 Экономикалық цикл түсінігі және мәні
(фазалары) ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .5
1.2 Экономикалық циклдің пайда болу себептері,
факторлары ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Экономикалық циклдің
салдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 11
ІІ бөлім. Қазақстанның экономикалық циклдік даму кезеңдері
2.1 Өтпелі экономика арқылы дағдарыстан өту
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.2 Нарықтық экономикаға көшу барысында экономикалық циклдің өрлеу
фазасындағы
жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..16
2.3 ҚР-дағы экономикалық циклді дамыту үрдістерін
талдау ... ... ... ... ... ... .20
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
..25
Кіріспе
Қазіргі әлемде
экономикалық циклға,
шамамен алғанда,
ертедегі Египеттердің Ніл
тосқанына қарағандағыдай қарайды.
Бұл құбылыс бір шама уақыт аралығы
өткеннен кейін қайталанады,
баршамыз үшін өте маңызды, мәні
бар.
Ал оның шынайы
себебі сырт көзден
жасырынқы.
Джон Бейтс Кларк
Осы курстық жұмыстын тақырыбы Экономикалық цикл: түсінігі
фазалары,себептері, факторлары,ерекшеліктері жайында болмақ.
Қазақстандағы нарықтық жаңғырулар Үкімет бағдарламаларына
сәйкес кезең - кезеңімен және әр кезеңнің түрлі
мақсаттары мен міндеттерін айқындау арқылы жүргізілді.
Байсалды экономикалық саясаттың арқасында еліміздің
макроэкономикалық жағдайы қалыптасып, өнеркәсіп және ауыл
шаруашылығы өнімдерін өндіру артты, негізгі қорға инвестиция
салудың жоғарғы қарқынына қол жетті.
2000 жылдан бастап Қазақстанның дамуы экономиканың
қарқынды өсуімен, қолайлы инвестициялық жағдаймен, өндірістік
сектордың тұрақты жұмысымен, халықтың тұрмыс деңгейінің өсуі
нәтижесінде ішкі сұраныстың артуымен сипатталады. Әлеуметтік -
экономикалық дамудағы жетістіктер Қазақстанға ұзақ мерзімдік кең
ауқымды міндеттерді белсенділікті шешуге, бүкіл әлемдегі өз
әрекеттерін кеңейте түсуге мүмкіндік беруде. Курстық жұмыс мақсаты
–экономикалық цикл түсінігінің мәнін ашу, ерекшелігін көрсету болып
табылады. Курстық жұмыс тапсырмалары:
- экономикалық цикл мағынасын ашу;
- ерекшелігін айқындау
І бөлім. Экономикалық цикл: пайда болу себептері, мәні
1.1 Экономикалық цикл: түсінігі және мәні (фазалары)
Қоғам біркелгі түрде экономикалық өсуге, жұмыссыздықты толық жоюға
және баға деңгейінің тұрақтылығына ұмтылады.
Экономикалық (іскерлік) цикл деп өндірістің, инфляцияның және
жұмыспен қамтылу деңгейінің өзгеруін айтамыз. Циклдік өзгерістердің
себептері төмендегідей: автономды инвестициялардың азаюы, мультипликатор
әсерінің әлсіреуі, ақша жиыны көлемінің өзгеруі, негізгі қорлардың жаңаруы,
т.б.
Макроэкономика ғылымында экономиканың циклдігі туралы тұрақты
теория жоқ деп айтуға болады, бірақ әр түрлі көзқарастар бар, дегенмен
көптеген экономистер өндіріс көлемі мен жұмысбастылық деңгейі жиынтық
шығындарды анықтайды деп есептейді.
Жалпы айтқанда, экономикалық (іскерлік) цикл – бірнеше жылдар
ішіндегі экономикалық активтілік деңгейлерінің бірінен кейін бірі келіп
тұратын өсулер мен құлдырауларының өзгеруі. Кейбір экономикалық циклдер
ұзақтылығымен және қарқындылығымен бір-бірінен ерекшелінеді. Бірақ олардың
барлығы әрқалай аталатын бірдей фазалар арқылы өтеді:
1.Шың.
2.Құлдырау.
3.Құлдырау немесе тоқыраудың ең төменгі нүктесі.
4.Көтерілу.
Циклдер бірдей фазалардан өтсе де, олар өздерінің ұзақтылығы және
белсенділігімен ерекшелінеді. Сондықтан экономистер экономикалық циклдердің
орнына экономикалық тербелістер дегенді қолдануды дұрыс көреді, өйткені
циклдер тұрақты түрде өтеді (1-сурет).
1-сурет. Экономикалық циклдің фазалары
ЖҰӨ Шың Шың нақты
ЖҰӨ тренді
Рецессия
Әлеуетті ЖҰӨ (У*)
Көтерілу
құлдыраудың
төменгі нүктесі
экономикалық цикл
жылдар
Экономикалық цикл - бұл дағдарыстар арасындағы мерзім және осы кезде оның
төрт фазасы ауысады. Фазаның бірінші (бастапқы) циклы- өндіріс
құлдырауының дағдарысы. Дағдарыс құбылысының болуы сұраным төлем
қабілеттілігімен салыстырғанда тауарды артық өндірумен түсіндіріледі.
Дағдарыс кезеңінде өткерілмеген өнім саны тез ұлғайып жұмысшылар
босатылады, жұмыссыздық ұлғайып, несие- ақша кәсіпорындар құлдырап,жойыла
бастайды. Экономикалық циклдың келесі фазасы депрессия (depressia -
латын сөзі, төмендеу, тереңдеу дегенді білдіреді.). Бұл фазада өндірістің
құлдырауы тоқталады. Жайлап болса да запастағы тауарлар өткеріледі және
еркін ақша капиталы пайда болады.
Келесі фаза – тірілу, бұған тән нәрсе өндірісті ұлғайту, демек пайда бар
деген сөз. Ол кезегінде өндірістің дамуынын ынталандырады. Циклдың кезекті
фазасы- өрлеумен алмасады.
Өрлеу өнім өндірудің қарқындылығымен сипатталады және ол дағдарыс
алдындағы деңгейден жоғары, жұмыссыздық тартылады, қарыз капиталы ұсынымы
ұлғаяды және банк пайызының (%) нормасы төмендейді.
Нарық жағдайында өндіріс қозғалысының циклдық себептеріне экономикалық
теорияда қалыптасқан бірнше теориялық көзқарастар бар.
Ағылшын экономисі Дж.Кейнстің ойынша, цикл фазасының алмасуы күрделі қаржы
мөлшерімен байланысты, ол пайда мөлшері мен пайыз мөлшері (шекті
тиімділік) пайыз мөлшеріне дейін төмендесе, онда ол мынаған алып келеді
кәсіпкердің өндірісті дамытуға қаржы салу ниеті жойылады.
Қазіргі Дж.Кейнстің ізбасарлары – неокейнстіктер - мәселен американ
экономиксі – Пол Самуэльсон былай дейді: нарықтық экономиканың циклдық
сыйпаты ұлттық табыстағы тұтыну үлесінің төмендеуімен және акселератор
жеделдету іс-әрекетімен түсіндіріледі. Олар күрделі қаржы тербелісінің
амплитудасына және оның уақыт бойынша үлестірілуіне оң немесе терісәсер
етіп, өндірістің өсуінен оның қысқаруына бет бұрыс жасайды.
Американ экономиксі Милтон Фридмен басқарған монетаристік мектеп
өкілдері неокейстіктерден айырмашылығы олар нарықтық экономиканың циклдық
дамуының басты себептерін ақша факторынан іздейді. Ақша сұранымы арасындағы
алшақтық және тұрлаусыз ақша ұсынымы нарықтық экономика тұрақсыздығының
себебі болып табылады.
Монетаристік мектептің негізін қалауші Милтон Фридменнің ойынша,
дағдарыстар мемлекеттің ақша саясатын нашар жүргізуінен туындайды.
Сондықтан мемлекеттің араласуы ақша массасын шектеу мен тұрақтандыруға
бағытталуы қажет. Осы ойларын Милтон Фридмен өзінің АҚШ-ның монетарлық
саясаты еңбегінде баяндаған. Бұл жұмыс 1963-ші жылы шыққан болатын.
Нарықтық экономиканың циклдық дамуын жою жолдары немесе жұмсартуды
жоғарыдағы аталған әртүрлі мектеп өкілдерінің ойлары мынаған әкеледі:
мемлекет антициклдық бағдарламаларға қатысуы немесе экономиканы тікелей
реттеуі қажет.
Мәселен, Ф.Энгельстің пайымдауынша, нарықтық анархияны
өндірісті қоғамдық- жоспарлы реттеу арқылы жоюды алға тартады.
Дж.Кейнстің пайымдауынша, стихиялы нарықтық экономика олқылықтарын
мемлекеттің араласуы арқылы жоюға болатындығын айтады. Мемлекет өндірісінің
құлдырауын жеке күрделі қаржыландыруды өзі ынталандыруы болдырмауы үшін
қажет.
1.2 Экономикалық циклдің пайда болу себептері, факторлары, ерекшеліктері
Мәселен, К.Маркс экономикалық циклдың дағдарысының қайталану
себептерін тұрақты капиталдың оқтын - оқтын жаппай жаңаруымен қарастыраған.
Қазақстан экономикасының дағдарыстан кейінгі жылдары өсуі,
яғни экономикалық циклдың тұрақтануы келесі факторлардың әсер етуіне
байланысты болды:
• қалпына келтіруге байланысты өсу, бұл тауарлар және
қызметтер өндірісін толық немесе жартылай қалпына
келтірумен білінді. Бұл, әсіресе, қара және түсті металдар
электр жылу энергетикасы, тамақ өнімдері, құрылыс
материалдарын, тігін және тоқыма бұйымдары өндірісі,
көлік және байланыс қызметі және т.б.
• канъюнктуралық өсу, әлем нарығында өнімдеріне сұраныс
әрқашан жоғары болатын салалардың дамуымен байланысты.
Қазақстан жағдайында бұл, әсіресе, мұнай және газ
өндіруді дамыту
• жүйелік өсу тауарлар және қызмет өндірісінің жаңа
сегменттерін енгізуден кейін болады. Бұл факторға шағын
кәсіпкерліктің қаржы секторының дамуын, жылжымайтын мүлік пен
автомобильдерді сатуды, үй - шаруашылығы секторында
тауарлар мен қызметтер өндіруді жатқызуға болады.
• Инновациялық өсу факторы Қазақстанда Индустриалдық -
инновациялық даму стратегиясын жүзеге асыру салдарынан
пайда болды. Бұл әзірге қалыптасу сатысында. Бұл фактор
әзірге Қазақстан экономикасының дамуына елеусіз ғана
әсер етеді. Ең жоғарғы қарқын инновациялық қарқын
телекоммуникация және ақпараттық қамтамасыз ету салаларында
болуда.
Қазіргі кезде циклдық дамудың өзіндік ерекшеліктері бар. Олар екінші
дүниежүзілік соғыстың, ғылыми –техникалық революцияның әсерінен және
мемлекеттің экономикалық ролінің өсуімен және мемлекеттің экономикалық
ролінің өсуімен туындаған. Экономикалық дағдарыстар тым жиіледі және
тереңдей түсті, сонымен қатар депрессия фазасы ұзақтығының ұлғаюымен
ерекшелінеді. Мұндай құбылыстар экономикалық дағдарыстар кезеңінде
байқалады. Бұл құбылыстар көптеген индустриалды – дамыған елдердің
экономикасын қамтыды.
Бір жағынан макроэкономиканың ғылым сіңіргіш жаңа салалар- прибор
құрау, робот құрау қарқынды дамуда, екінші жағынан дәстүрлі салалар- көмір,
металлургия, тоқыма және т.б. құлдырады, бұл олардың техникалық,
технологиялық артта қалуымен түсіндіріледі. Осылай құлдырау құбылыс
құрылымдық дағдарыс деп аталады.
Циклдық теорияны жасауда айрықша орынды Николай Дмитриевич Кондратьев
(1892-1938жж) алады. Ол Петербург университетінің түлегі, кейіннен сонда
профессор болған. Экономика институты ғылыми кеңесінің мәжілісінде 1926-шы
жылы 6 –шы ақпанда жасаған Коньюктураның үлкен циклдары баяндамасы оған
әлемдік атақ әкелді. Зерттеудің толық нәтижесі осы атпен 1928-ші жылы
шыққан кітапта баяндады. Экономикалық циклдардың 7-11 жылға созылатындығы
белгілі болса, бұдан басқада 48-55 жылға созылатын ұзақ циклдардың бар
екендігі белгілі бола бастады. Мәселен, Н.Д. Кондратьев мынандай үлкен
циклдарды қарастырады. Ол (цикл) қоғамдық өндірісті технологиялық базасының
радикалды өзгеруімен және оның құрылымдық қайта құрылуымен түсіндірілді.
Әдетте циклдарды классификациялағанда екі критерий қолданылады:
ұзақтығы немесе циклдың мерзімділігі :оны қозғаушы циклдар , бұл соңғысы
оны жүзеге асыруды гензисі мен механизмін алдын-ала анықтайды. Осы
критерийлерге сәйкес циклды классификациялаудың белгілі айқындамалары
қабылданған:
1. Н.Д.Кондратьевтің циклдары немесе ұзақтығы 40-60 жылға созылған
ұзын толқынды циклдар. Оның басты қозғаушы күші – технологиялық өндірістегі
технологиялық базаның радикальды өзгеруі және оның құрылымдық қайта
құрылуы.
2. Белгілі американ экономиксі С.Кузнецтің (1901-1983жж) циклдары
және олардың ұзақтығы 20 жылмен шектеледі. Ал қозғаушы күштері -
өндірістегі ұдайы өндіріс құрылымының жылжуы боп табылады (бұл циклдер
көбінесе ұдайы өндірістік немесе құрылыс болып та аталады).
3. Жеке шаруашылық циклдары. Бұл 1 жылдан бастап 12 –і жылға
дейінгі кезеңді қамтиды және инвестициялық белсенділіктің тербелісіне
байланысты өмір сүреді.
Нарықтық экономикаға тұрақсыздық, көтерілу және құлдырау қасиеттері
тән, ол экономикалық кезеңді қалыптастырады және экономиканың кезеңділігін
анықтайды.
Экономикалық кезең (цикл) - бұл бір экономикалық дағдарыстың басынан
екіншісінің басталуына дейінгі кезең, ол экономикада кезең- кезеңмен
қайталанатын өрлеу және құлдыраулармен сипатталады. Экономикадағы
кезеңділіктің негізгі себептерінің бірі ретінде көптеген экономистер тұтыну
мен инвестициялардың өзара қатынастарының ауытқуын атайды. Экономикалық
өсудің кезеңдік ауытқуын Кейнсиан мектебі акселерат принципімен және
мультппликационды - акселерациондық механизмнің әрекетімен түсіндіреді.
Экономикадағы кезеңдік ауытқуларға әсер ететін факторлар сыртқы және
ішкі болып бөлінеді.
Сыртқы факторлар - халықтың санының өзгеруі, технологиядағы
түпкілікті өзгерістер, соғыстар және саяси оқиғалар.
Ішкі факторлар - тұтыну, инвестициялау, үкіметтің қызметі
(қазынагерлік және монетарлық саясат арқылы).
Қазіргі даму кезеңіне экономиканың кезеңдік сипатының кейбір
ерекшеліктері тән:
1. Кезеңнің мерзімдерінің қысқаруы (орташа 3-5 жыл);
2. Дағдарыстардың әлсіреуі (ЖҰӨ-нің төмендеу тереңдігінің азаюы);
3. Кезең құрылымының өзгеруі (кейбір фазаларының түсуі) немесе олардың
уақытша байқалуы. Осы өзгерістерге себепші негізгі фактор экономиканы
мемлекеттік реттеу болып табылады.
Дағдарысқа қарсы саясат - бұл мемлекеттің экономикалық белсенділіктің
дағдарыс алдындағы құбылуын реттеу және экономикалық дағдарыстардың дамуына
жол бермеу жөніндегі шараларының жиынтығы.
1.3 Экономикалық циклдің салдары. Циклдік емес тербелістер.
Экономистер іскерлік белсенділік тербелістерін түсіндіретін әр
түрлі теорияларды ұсынған. Кейбір тұжырымдамалардың авторлары ірі
техникалық жаңалықтар (мысалы, темір жол, автомобильдер, синтетикалық
талшықтар) инвестициялар мен тұтыну шығындарына, яғни өндіріске, жұмыс және
баға деңгейіне үлкен ықпал етеді деп санайды. Бірақ мұндай ірі жаңалықтар
үнемі пайда бермейді, экономикалық белсенділіктің тұрақсыздығы осымен
түсіндіріледі.
Енді бір ғалымдар экономикалық циклдер салдарын саяси немесе кездейсоқ
оқиғаларға жатқызады. Мысалы, соғыс экономикалық тұрғыда күйретуші құбылыс
болып табылады. Әскери жағдай кезіндегі әскери өнімдерге деген үлкен
сұраныс жұмысбастылыққа және инфляцияға әкелуі мүмкін. Ал бейбітшілік
орнағаннан кейін, әскери шығындар азайғанда экономикалық құлдырау
байқалады.
Таза монетарлық құбылысты цикл деп есептейтін экономистер де бар.
Үкімет көп ақша қаражатын шығарған кезде инфляциялық тоқырау пайда болады,
ал ақша қаражатының жеткіліксіз болуы өндірістің құлдырауына және
жұмыссыздықтың артуына әкеледі
Пікірлердің осындай әртүрлілігіне қарамастан, жұмысбастылық пен ішкі
өндірістің деңгейін анықтайтын факторды көпшілік экономистер шығындарының
жалпы немесе жиынтық деңгейіне санайды. Нарықтық экономикада кәсіпкерлік
сектор қызмет көрсетіп, тауар шығарады, мәселе оны ұтымдықпен сата алуда.
Көп фирмаларға жалпы шығындардың төменгі деңгейінде көп мөлшерде тауар
шығару және қызмет көрсету тиімді емес деп саналады. Осыдан өнеркәсіптің,
жұмысбастылықтың, табыстың төменгі деңгейінде болатындығы көрінеді. Жалпы
шығындардың жоғары деңгейі өндіріс өсуі табыс әкелетінін білдіреді,
сондықтан өндітіс, жұмысбастылық және табыс та өседі. Экономика
ресурстардың толық жұмыс істеуіне жеткенде өндірістің табиғи өсуі тежеледі
де, қосымша шығындар тек қана баға деңгейін көтереді.
ІІ бөлім. Қазақстанның экономикалық циклдік даму кезеңдері
2.1 Өтпелі экономика арқылы дағдарыстан өту жолдары
Қазақстан Республикасы экономикасының негізгі экономикалық
мақсаттары мына бағдарлама құжатта анықталады: Қазақстан
егеменді ел ретінде қалыптасуы және даму стратегиясын
бағдарламасында (1992 жылы) Н.Ә. Назарбаев экономика саласындағы,
яғни қоғамдық өмірдің шешуші саласындағы стратегиясы үш кезең
ішінде нарықтық жүйеге өтуді жалғастыру болатынын атап
көрсетті:
- 1 – кезең 1992 -1995 жылдарды макроэкономикалық тұрақтандырудың
екі негізгі процестерін қамтиды: меншіктің едәуір бөлігін
жекешелендіру және тұтыну нарығын тауарлармен толтыру;
- 2 – кезең (1995 -2005 жылдар) экономиканың шикізат базасын
өзгертуге қадам басу үшін телекоммуникация мен транспорт
жүйелерін жеделдете дамыту үшін, сонымен бірге дамыған тауар
және валюта нарықтарын, капитал жұмыс күші, бағалы қағаздар
мен интелектуалды меншік нарықтарын қалыптастыру үшін
қажет;
- 3 – кезең (2006 – 2012 жылдар) экономиканың ашық типін
жедел қарқынмен дамытумен, осының негізінде өтпелі кезеңде
стратегиялық мақсаттарға жетумен, Қазақстанның әлемдік
индустариалды елдер қатарына кіруі мен әлемдік саудада
позициясының нығаюымен сипатталады.
1997 жылдың қараша айындағы ел Президентінің Қазақстан
халқына жолдауында өтпелі кезеңдегі әлеуметтік - экономикалық
дамудың қорытындысы шығарылды, тежеуші факторлары айқындалып,
2030 жылға дейін жүзеге асыруға көзделген жеті ұзақ
мерзімді мақсаттар мен олардың мерзімдері көрсетілді.
Қойылған мақсаттарды жүзеге асыру мына үш кезеңде болуы
қажет:
- 1998 - 2000 жылдар, 2001 – 2010 және 2011 – 2030 жылдар.
- ұзақ мерзімді басымдықта Қазақстан Республикасы Президенті:
Қазақстан Конституциясына сәйкес біз әлеуметтік - нарықтық
экономика құрудамыз деп тағы да атап көрсетті. Қабылданатын
заңдар мен шешімдер біздің стратегиямыздың жүйесінде болу керек.
2030 бағдарламасының 1 - кезеңінде көздеген мақсаттардың
жүзеге асуын қорытындылағанда Қазақстан Республикасы Президенті
2000 жылдың 21 - ақпанында Республика Үкіметімен кездесуінде
осы бағдарлама әрбір басшының столындағы кітап болуы тиіс
еді.
Президент ұзақ мерзімді стратегияда анықталған реформалар
1 - кезеңі аяқталғанын атап көрсетті.
20 – ғасырдың қарсаңындағы Қазақстан Республикасының
әлеуметтік - экономикалық саясатының бес басты бағыттарын
айтылған болатын:
- әлеуметтік ахуалды жақсарту және кәсіпкерлік қызметті одан
әрі дамыту;
- басқарудың тиімділігін арттыру;
- өндіріс секторына несие беру;
- экономикалық шикізат бағдарын өзгерту;
- аймақтық диспропорцияларды жою.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік - экономика саясатының
осы бағыттарына кеңінен тоқталайық.
Президент әлеуметтік ахуалды жақсарту деп ең маңызды
мәселе халықты жұмыспен қамту мәселесі екенін атап көрсетті.
Үкімет қазіргі кезде жұмыссыздықпен және кедейшілікпен
күрес туралы бағдарламаны дайындауда. Жұмыспен қамту
мәселесін шешуде шағын кәсіпкерлікке маңызды рөл берілді.
Аталған бағдарлама шағын және орта бизнесті одан әрі
дамыту, олардың өкілдері Қазақстан шикізатын өңдеуді
кеңейтуге негізделген өндірістерді құруға және дамытуға ат
салысуы қажеттілігі көзделеді. Ел пезиденті: Прибалтика
елдерінде шағын және орта бизнесті әжептәуір кірістерінің
жартысынан көбі шағын және орта бизнес арқасында түседі
және де әлемдік нарықта ауытқуларға төменгі деңгейде
тәуелді.
Қазақстан Республикасының экономикалық саясатының негізгі
басымдығы біздің экономикамыздың шикізаттық бағдарын
өзгерту болып табылады. Әзірге осы мәселені шешуге
байланысты кешенді құрылымдық саясат жоқ. Отандық
шикізаттың жаңа, бірінші, екінші, үшінші және төртінші
сатыларын құруда, ауыл шаруашылығы өңдеу өнеркәсібін құру
мен дамытуда айқын белгіленген стратегия, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz