Қылмыс жасаған адамды ұстағанда зиян келтірудің түрлері

1. Қылмыс жасаған адамды ұстағанда зиян келтірудің түрлері.
2. Күштеп немесе психикалық мәжбүрлеу.
Қолданылған әдебиеттер тізімі

Қылмыс істеген адамды ұстау-қылмыстылықпен күресудің негізгі элементерінің бірі. Сондықтанда қылмыс жасаған адамға оны мемлекеттік органдарға жеткізу және оның жаңа қол сұғушылық жасау мүмкіндігін тыю үшін ұстау кезінде зиян келтіру, егер мұндай адамды өзге амалдармен ұстау мүмкін болмаса және бұл орайда осы үшін қажетті шаралар шығуға жол берілмесе, қылмыс болып табылмайды.
Қол сұғушылық жасаған адамды ұстау адамға келтірілген зиян жағдай мәжбүр етпейтін анық шектен тыс зиян қажетсіз келтірген кезде, олардың ұсталатын адам жасаған қылмыстың сипаты мен қоғамдық қауіптілік дәрежесіне және ұстаудың мән-жайына көрінеу сай келмеуі ұстау шараларын асыра сілтеу деп танылады. Бұлайша асыра сілтеу қасақана зиян келтірілген жағдайда ғана қылмыстық жауаптылыққа әкеп соғады.
Қол сұғушылық жасаған адамды ұстауға бұған арнаулы уәкілеттігі бар адамдармен бірге жәбірленушілер мен басқа азаматтардың да құқығы бар.
1997 жылы 13 маусым айында ҚР-сы заңымен ҚР-сы заңдары мен нормативтік актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы Қазақ КСР-інің қылмыстық кодексіне жеке жүйе ретінде қол сұғушылық жасаған адамды ұстау кезінде зиян келтіру мәселелері енгізілді. Кейіннен бұл норма Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінде орын алды.
Қол сұғушылық жасаған адамды ұстау кезінде зиян келтіру проблемаларын шешу, қылмыстылықпен күресудегі қылмыстық-құқықтық заңдылықтарды күшейтуді немесе азаматтардың конституциялық құқықтарын қорғауға едәуір маңызын тигізеді.
Біріншіден нағыз қылмыстық құқылық институт, қылмыс жасаған адамды қылмыстық-қылмыстық іс жүргізу негіздері бойынша уақытылы ұстауды, әділ соттылықты жүргізуге, қол сұғушылықтың болашақта басқа да қылмыскер жасауын тыюдың алдын алуға әсерін тигізеді.
Екіншіден, адамның мүддесі мен конституциялық құқықтарын қорғауда маңызды орын алады. Бір жағынан, қылмыстық-құқыққа сай қылмыскерді ұстау шараларын қолдану елеулі дәрежеде заңға бағынатын азаматтардың өмірін, денсаулығын және мүліктік мүдделерін қол сұғушылықтан, сонымен қатар қоғамдық қарым-қатынастың бұзылмауын қамтамасыз етеді. Бұл қорғаудың маңызы мынады, яғни, қылмыскерді ұстаумен қатар оның жаңа қылмыс жасауы тыйылады, басқа тұлғалардың зиян шегуінен қорғанысы күшейеді, қамтамасыз етіледі.
Қылмыскерді ұстаудың негізі болып оның біткен немесе аяқталмаған қылмысты істеуі немесе қылмыс істегеннен кейін одан жасырыну, құтылғысы келу әрекеттері жасау болып табылады. Кез келген азаматтар сияқты қол сұғушылық жасаған адам өзінің кінәлілігіне қарамастан, конституциялық құқықтарға сай мүдделерге ие болады.
Тек қана оның қоғамға қауіпті әрекеттері үшін оған белгілі бір зиян келтірілуі мүмкін (қамау, соғу, байлау және т.б.) денеге зиян келтіру, кейбір жағдайларда өмірінен айыру (өлтіру), оның мүлкіне зиян келтіру түрінде болуы мүмкін. ҚР Қылмыстық кодексіне сәйкес (33-бап) зиян келтірудің мақсаты болып қылмыскерді мемлекет органдарына тапсыру, оның басқа да жаңа қылмыстар жасауын тыю болып табылады.
Қылмыскердің бостандығын шектеудің заңды белгілері болып мына жәйттер жатады.
а) адамның қылмыс жасауы және қылмысы үшін заң алдында жауаптылығы жасаған әрекеті, қылмыскерді ұстауға негіз болып табылады.