Қазіргі дәстүрден тыс діни ағымдар және діни экстремизм

Ж О С П А Р

Кіріспе

1. Қазіргі дәстүрден тыс діни ағымдар және діни экстремизм

2. Қадиянилік және бабилік -бахайлік

2. 1 Қадиянилік және оған баратын жол

2. 2 Қадияниліктің құрылуы мен қысқаша тарихы

2. 3 Миссионерлік пен қадияниліктің қарым-қатынасы

2. 4 Қадиянилікте пайғамбарлық көзқарастары

2. 5 Қадияниліктің көзқарастары

3. Хадисшілер

3. 1 Хадисшілердің пайда болуы және қысқаша тарихы

3. 2 Хадисшілердің көзқарастары

3. 3 Бабилік және бахайліктің түрлері мен қысқаша тарихы

3. 4 Бабилік -бахайліктің Иранда жайылуы

3. 5 Бабиліктің бахайлікте айналуы

3. 6 Бахайлік көзқарастар

3. 7 Бахайліктің құрылымы мен қазіргі таңдағы жағдайы

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер

КІРІСПЕ

Республикамыз егемендік алғаннан бері мемлекетіміздің конфессиялық кеңістігі едәуір кеңейіп, түрленді. Осыған орай, халықтың діни нанымының деңгейі өсіп, діни бірлестіктердің саны төрт еседен астам көбейді.

Қазақстан Республикасы әрбiр адамның наным бостандығы құқығын құрметтейтiн демократиялық, зайырлы мемлекет болып табылады, азаматтар діни сеніміне қарамастан тең құқылы, Қазақстан халқының рухани мұрасымен үйлесетін дiндердiң мәдени және тарихи құндылығын және конфессияаралық келiсiмнiң маңыздылығын, дiни төзiмдiлiктi және азаматтардың дiни нанымдарын құрметтейді.

Экономика өрлеп, әлеуметтік саясат тереңдеген сайын пост-материалдық, немесе рухани құндылықтар алға тартыла бастайтыны бұл тарихи заңдылық. Сондықтан бүгін бәсекелестік экономика, қорғаныс, қаржы, басқа да салаларда, әсіресе рухани салада шиеленісіп тұр.

Қазақстандағы социологиялық зерттеулер дінге сенетін адамдардың санын әртүрлі статистикалық көрсеткіштермен өлшейді. Сағаттың кілті (маятнигі) сияқты атеизммен дінге бет бұрыс бар, бірақ біздің діни сеніміміз өте тайыз. Ол түсінікті де. Ол кешегі атеисттер. Шынайы бет бұрыс жастардың арасында да бар, бірақ ізденіс қай бағытта екені, екінші мәселе. Сонымен бірге сенімнің тайыздығын білген бөтен дін өкілдері ел халқын өз ықпалына көндіріп деп жатыр.

Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 10 қазандағы» Қазақстан Республикасының азаматтарына патриоттық тәрбие берудің 2006-2008 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы» жарлығында «Соңғы онжылдықта шетелдік насихатқа, сондай-ақ жекелеген азаматтар мүдделілігіне бола елде таратылып отырған діни жоралғылармен байланысты түрлі экстремистік пікірлер байқалуда.
Жастардың кришнаиттер, Иегова куәгерлері секілді Қазақстан үшін дәстүрлі емес бірлестіктерге, сондай-ақ экстремистік ұйымдарға, мысалы, "Хизб-ут-Тахрир" діни саяси бірлестігіне және басқаларға деген қызығушылығы осы бірлестіктер мен ұйымдардың белсенді жақтаушылардың жас адамдардың санасына психологиялық ықпал етуімен байланысты. Сондықтан діни саладағы пайда болатын өзекті проблемаларды реттеудің нақты тетігін әзірлеу қажет, », - делінген.

Демек алаңдаушылық терең орын алып отыр.

Сондықтан «Діни сенім және діни бірлестіктер туралы» заңның (концепциясын) тұжырымдамасын тереңірек талдаған жөн.

1. Қазіргі дәстүрден тыс діни ағымдар және діни экстремизм

Дін деген не? Дін кең ауқымды, сан қырлы ұғым. Дін тек Аллаға құлшылық ету ғана емес, ол отбасылық мәдениет, заңдылық, ұлттық-діни дәстүр, ұлттық рухани мәдениет, діни-ұлттық білім, діни ілім, ұлттық тілдегі діни уағыз. Дін оны ұстанған ұлттардың рухани мәдениетімен ажырамас байланыста.

1. «Діни экстремизмді алатын болсақ, ол адамдар арасына ірткі салуға, өшпенділік отын тұтатуға, қантөгістер ұйымдастыруға жол ашады. Пиғылы бөтен, қазақтың болмысына жат ағымдарға қазір тосқауыл қоймасақ, онда ертең бірлігімізге сызат түседі. Егер елімізде нағыз таза мұсылман, Құранның жолымен жүретін халық көп болса елде береке, бірлік тыныштық болады» Н. Ә. Назарбаев

Э кстремизм ( фр. extremisme , лат. extremus ) -«шеттеу» яғни орталықтан ауытқу, белгіленген жерден тыс кету деген мағына береді) - жалпы тәртіпті мойындамайтын, өзінің пікірімен ғана іс-әрекет жасаушы дегенді білдіреді. 2011 жылы елдегі теріс пиғылды діни ағымдардың салдарынан қалыптасқан діни ахуалды реттеу мақсатында Дін істері жөніндегі агенттік құрылды. «Діни қызмет пен діни бірлестіктер туралы» Заң қабылданды. Астанада агенттіктің Мәдениеттер мен діндердің халықаралық орталығы жанынан әдістемелік кеңес те құрылды. Сол кеңес арқылы ай сайын БАҚ өкілдері арнайы ақпарат арқылы қоғамдық пікірлер туғызып, мемлекеттің саясатын жүргізуде. Бірақ мемлекеттік органдардың ғана күшімен қоғамдағы барлық мәселе шешіле салмайды. Ол үшін қоғамдық пікір, әр азаматтың өзінің ұстанымы керек. Ендеше оқушыға, жастарға білім беретін оқу орындары да бұл жұмыстан тыс қалмауы керек. Себебі біздің болашағымыз жастардың қолында. Олардың жақсы заманда өмір сүргені, еліміздің тыныштығы барлығымызға керек-ақ. [http://abai. kz/content. - 2012. -10 желтоқсан]

Мемлекет Басшысы діни экстремизм құбылысына алдын алу саясаты мен алдын алу әрекеттерінің түрлі нұсқалы әдістемесі тұрғысынан мұқият қарауға шақырады.

Исламда дағдарыс бар екенін ешкім толық теріске шығара алмайды. Бірақ ол рухани дағдарыс емес, мұсылмандар рухының дағдарысы емес, ол биліктің дағдарысы.

Өкінішке орай қазір мұсылмандардың талайы билікке моралді аяққа таптатқан, рухтан безген адамдар келген мемлекеттерде өмір сүріп жатыр.

Террорлық актілерді ұйымдастырушылардың мұсылман елдерінен көп шығып жүргені бүкіл исламның жақсы атына кір келтіруде. Мысалы Ауғанстанда дін, ислам бар деп айта аламыз ба? Айта алмаймыз. Құрандағы бірінші сөз «Оқы!» деген сөз. Ал, талибтер кітапқа тыйым салды, оларды өртеді. Шаһидтер деген шықты. Шаһид-діні үшін құрбан болған адам. Қазіргі шаһидтер өзге дін үшін өзгелердің жанын қиятын қылмыскерлерге айналды. [Ж. Дүйсебаев. Діни экстремизммен күрес күшейтілуі тиіс//Егемен Қазақстан. - 2012. - 27 наурыз. ]

Сонда дін дегеніміз не, діннің басты мақсаты не?

- Біздің көз алдымызда діннің жолында қаншама жастар жүргенін бәрімізде көріп отырмыз. Олардың іс-әрекеттері, мақсаттары бізге түсініксіздеу көрінеді. Қазіргі жастардың көзі ашық дегенмен де діни сауатсыздық көптеген жастарды адастырғаны жасырын емес.

-Исламизм -ислам деген сөз емес. Латынның осы «изм» жұрнағы жүрген жердің бәрінде дерлік саяси идеологияның құлағы қылтиып тұрады. Экстремизм қатерлі ісік дерті іспеттес. Егер уақтылы алдын алу жұмыстары жүргізілмесе, уақыт өте келе тамырын тереңге жіберуі мүмкін.

2. Фундаментализм ХХ ғасырдың басында АҚШ-тың солтүстігінде христиандықтан пайда болған ағым. Бұл ағымдағылар да мемлекетке қарсы шығып «дүниешіл гуманизм» деген жаңа дінді енгізу үшін күрес бастаған.

Фундаментализм-іргетасқа, о бастағы негізге оралу деген сөз. Идеялық жағынан исламның алғашқы дәуірдегі мұсылмандар өмірін үлгі тұту. Он төрт ғасыр бұрынғы кезеңге қайта оралуды мақсат етеді. Сондықтан мемлекеттің зайырлы заңдарын харам деп жариялайды.

Фундаментализм адам мен қоғамға, мемлекетке зиянды ілім. Керісінше қарулы қақтығыс пен діни экстремизмге арандататын саяси-идеологиялық қару. Жалпы «фундаментализм», «экстремизм», «ваххабизм» деген терминдер синоним сөздер десе де болады. Бұлар әртүрлі атаумен аталып жүрген бір құбылыс. Нағыз экстремистік топтардың тауқыметін батыс елдері де көруде. Соңғы жылдары АҚШта, Батыс Еуропа елдерінде саңырауқұлақша қаптап кеткен христиан фундаменталист ұйымдары мен түрлі-түрлі секталар салдарынан мыңдаған адамдар аянышты халде қаза тапты. [http://abai. kz/content. - 2012. -10 желтоқсан]

Қазірде елімізде етек жайып келе жатқан кері діни ағымдар мен секталар көп. Солардың төмендегі басты-басты дегендерімен таныстыра кетейік.

[З. Жандарбек. Елдегі діни ахуалды жаңа заң тәртіпке сала ала ма?// Шымкент келбеті. - 2011. - 23 қыркүйек. ]

Бүгінгі таңда еліміз үшін жат діни ілімдердің жаппай таралу қаупі бар екенін ескере отырып, осы мақсатқа азаматтық қоғамның барлық салауатты күшін жұмылдыру қажет. Халықтың жалпы рухани тұтастығының құрамдас бөлігі ретіндегі діни сауаттылықтың жеке ведомстволық емес, жалпы мемлекеттік мақсат болып табылатынын барша қоғамның түсінуі қажет.

2. Қадиянилік және бабилік -бахайлік

2. 1 Қадиянилік және оған баратын жол

Қадиянилік Мырза Ғұлам Ахмед қадияни (1908) тарапынан құрылған діни әрекет болып табылады. Құрушысының атына сәйкес қадиянилік, ахмадия немесе Мырзаия аты берілген. Көбінесе ахмадилік пен қадиянилік ретінде көп танылған. Мырза Ғұлам Ахмед ілімін Кадиянда толықтырды. Кейін Сиялкот аумақтық сотында қызмет атқарды. Осы уақыттар аралығында Христиандар, үнділер және мұсылмандармен жақыннан танысты. Жергілікті газеттерде Ислам дінін жақтап мақала жазды. Ағылшын отаршылдығына қарсы жасалған 1857 жылғы әскери көтерілістің сәтсіз болуына байланысты үмітсіздікке түскен мұсылмандар «Жаңалаушы (мүжәддид) » көзқарасымен болашаққа үміт етіп қарады. Бұдан басқа «уәде етілген Масих» немесе «күтілген Маһди» түсінігін тарата отырып осының арқасында көптеген артынан еруші жақтастарын жинады. Қияметтің болуы және одан бұрын Маһди мен Масихтың келетіні туралы риуаяттар арқылы маһдилік, масихтік және пайғамбарлық кіпір көзқарастарын жариялады. Мырза Ғұлам Ахмед көптеген шығармалар жазып қалдырды. Бұлардың ішінен айтып өтер болсақ ең маңыздысы 4 томдық Бараһини Ахмадия атты кітабы болатын. Бұл кітаптарында өзіне берілген илһам, керемет және көріпкелдігіне байланысты жазған еді. Мұнымен қоса уахидің тоқтамағандығын, уахидің (өзіне) сезім арқылы берілгендігі туралы көзқарастарын жариялады.

Мырза Ғұлам Ахмед 10 тараудан тұратын беят (қол беру) шарттарына қарағанда, өз атына беят ала бастады. Осыған байланысты Мырза Ғұлам Ахмедке дейін мойынсұну керектігі алға қойылды. Мырза Ғұлам Ахмед өзінің қияметтен бұрын келуі тиіс болған Масих және мұсылмандардың көптен күткен Маһдидің өзі екендігін айтты. Ең соңында астарлы түрде пайғамбарлық пікірін жариялады. Мырза Ғұлам Ахмед Масих, Маһди, елші мен пайғамбарлығымен қоса кришналық ерекшелігін қосып, өзінің үнділердің көптен күткен кришна екендігінде ашықтады. Өзінен кейін басшылыққа Хәкім Нуриддин келді.

Қадиянилік Мырза Ғұлам Ахмедтің масихтік, маһдилік, набилік көзқарастарымен құрылған. Иман мәселесінде Әшғари мен Матурудидің көзқарастарында болды. Фикх мәселесінде ханафи мазхабына сай амал етеді.

Қылышпен жиһад пікірі ағылшын отаршылдығына қызмет көрсетті. Қадиянилік Лахор және Кадиян болып екі тармаққа бөлінген. Лахор тармағы Мырза Ғұлам Ахмедтің пайғамбарлық сипатын иемденбегендігін айтқан болса, Кадиян тармағы Мырза Ғұлам Ахмедтің пайғамбарлық сипатқа ие екендігін қолдағандыққа байланысты Кадиян тармағы Ислам дінінен шықты. Кадиян тармағы өзіне «Масихтың екінші халифасы» атын берген Мырза Ғұлам Ахмед ұлы Мырза Башуриддин Махмуд Ахмедті (1889-1965) басшы тағайындады. Кейінірек Мырза Насыр Ахмед (1909 жылы туылған) басшылыққа өтті. Қадияниліктің Лахор тармағы болса, Хәкм Нуридиннің аз уақыттан соң Лахорға орналасты. Бұл тармақтың басшысы Мәуләнә Садриддин (1881 жылы туылған) болды. Қадиянилер 1913 жылдан бастап Еуропа мемлекеттерінде әртүрлі таблиғ орынталықтарын құрды. Қазіргі таңда әлеме 2 миллион мен 10 миллион арасында қадияниліктердің болғандығы айтылуда.

Мырза Ғұлам Ахмедтің есіміне сәйкес мырзайия, оның туған жеріне сәйкес Қадияния есімдері берілген. Мырза Ғұлам Ахмедтің пайғамбар тарапынан есіміне ышара етілген деген көзқарасымен әрекет ете отырып, әрі құрушысы мен мойынсұнушылары, әрі ресми құжаттарды негізге алған зерттеушілер Ахмадия атын қолданған. Мұсылман зерттеушілері болса, құрушысының есімін алға қоя отырып Қадияния атын қолдануды жөн көрген. Осы себепті Ислам әлемінде және мазхабтар тарихы зерттеулерінде көбірек Қадияниялық деп танылған (Фығлалы, 2001, 24, 137) .

2. 2 Қадияниліктің құрылуы мен қысқаша тарихы

Империяның ыдырай бастаған ХІХ және ХХ ғасырлар, мұсылмандар үшін саяси, әскери, экономикалық және қоғамдық тұрғысынан үлкен бір дағдарыспен әлсіреген кезеңі болатын. Білім және технологияда маңызды жетістіктерге жеткен Батыс елдері бір жағынан мұсылмандар қанауды, әрі олардың тілдерін, діндерін және мәдениеттерінен алыстатуды жоспарлады. Қанаушы бұл елдер қармақтарына алған жерлерде тәуелсіздік пен бостандық атымен көптеген діндер мен ұлттарды бір-біріне қарсы жаулартырды. Қанаушылықты ең қатаң түрде жүргізген аймақтардың бірі көп дінді, көптеген тілде сөйлейтін және көптеген мәдениеттерді шоғырландырған Үндістан мемлекеті болатын. Мұсылмандар бұл аймақтың ағылшындар тарапынан XVIII ғасырдың екінші жартысынан бастап жаулап алу жоспарлары кезінде үлкен бір үмітсіздікке тап болды. Одан алдын өздері мен отандарын сыртқы дұшпандарға қарсы қорғаған халифалық лауазымының әлсіздігі бұл үмітсіздікті одан сайын үдете түсті. ХІХ ғасырдың алғашқы кезеңдерінде көптеген аймақтарды ағылшындар басшылықты өз қармақтарына алды. Ағылшындардың өз қармағындағы жерлерді отарлау іс-әрекеттері мен халықты христиан дініне күштеп кіргізу іс-әрекеттері мұсылмандардың арасында оларға деген дұшпандық пен жек көрушілік сезімінің оянуына себепші болды. 1857 жылы сипаһилер Делиден бастау алған үлкен бір көтерілісті жүзеге асырады. Бірақ соңы жеңіліспен аяқталып, ағылшындар тарапынан қатаң түрде күшпен тоқтатуда. Бұл жеңіліс мұсылмандарды да үмітсіздікке түсуіне себеп болды. Сонымен қатар аймақтағы мұсылмандар мен үнділер арасына бір-бірлерімен дұшпандық отын сала бастады.

Үндістан көптеген діндердің орналасқан аймағы болатын. Исламның бұл жерге келгенінен бастап басқа діндерге әсер етулермен бірге олардың айтарлықтай өзгеріске ұшырауына себепші болды. Мұнымен бірге мұсылмандар да олардан әсерленген болатын. XVI ғасырдан бастап аймақта үнді діндері мен Ислам арасындағы келіспеушіліктер тоқтатылып, ортақ сенімдерге негізделген тауһиди илаһи немесе діни илаһи есімімен аталған жаңа бір дін құрастыру жолына кірісті. Хижреттің екінші мың жылында әр түрлі сүнни сопылық тарихаттарының әсерінен құтқарушы Маһди және жаңалаушы мүжәддид (реформатор) пікірі жайыла бастады. уахдәт- шуһудшы Шейх Ахмед Шарһиндидің екінші мың жылдың жаңалаушысы деп жариялауымен бірге, яһуди және христиан дінінен енген маһдилік пікірі мұсылмандардың сана-сезімдерін жаулап ала бастады. Нақышпенди тарихатынан болып табылатын Шах Уалиуллаһ ад-Дахлауй XVIII ғасырдың басында уахдәт вужуд және уахдәт шухуд түсінігін біріктіруге тырысып, мұның соңыда өзіне шиа арасында маһдиге қатысты қолданылған заманның имамы (қаюмуз заман) сипатын қолданды. Кейіннен ол, Хазіреті Мұхаммедтен (с. а. у. ) кейін пайғамбардың келмейтінін, бірақ оның өкілдерінің болатынын, яғни өздері пайғамбар болмаса да пайғамбарлық қабілетке ие кісілердің болатындығы жайлы айтты. Бұл тартысулардың соңында Үндістанда мұсылмандар арасында дәстүршіл әрі ақылға салушы кейбір әрекеттердің ортаға шығуына себеп болды. Бұл құтқарушы немесе маһдилік пікірі кейіннен қадияниліктің құрушысына да әсер етумен бірге олда бұл пікірді қолданды.

2. 3 Миссионерлік пен қадияниліктің қарым-қатынасы

Христиан миссонерлері, мұсылмандардыңи арасындағы дағдарыс пен ішкі талас-тартыстарды пайдалан отырып, оларға қарсы іс-әрекеттерін жүзеге асыра бастады. Ашқан білім ұялары мен насихат жүргізу орталықтары арқылы мұсылмандар арасында күдік пен бүлік шығару ұрықтарын егу іс-әрекеттерін арттыра түсті. Барлық бұл саяси, діни және қоғамдық дағдарыстың салдарынан шарасыздық пен жәбірленушілікке түскен мұсылмандар, Аллаһ тарапынан жіберілетін өздерін құтқаратын, халықты өз құшағына тарта білетін басшыларды күте бастады. Мұнымен бірге қиямет пен ақыр заманға байланысты сөздерді және бұл пікірлерін қолдап қуаттау үшін қолдана бастады. Маһди, Мүжәддид, Масих және құтқарушыға байланысты риуаяттар мың жыл сенімімен байланыстыра отырып халық арасында жайыла бастады. Мырза Ғұлам Ахмед 1839 жылы осындай бір ортада Пенжаб облысының Кадиян қалашығында дүниеге келді. Ол Кадиян қалашығында Құран Кәрім, араб тілі, парсы тілі, логика және философия ілімдерін алдын. Сиякотта аймақтық сот орнында 1864 -1868 жылдар арасында басшылық қызметін атқарды. Бірақ кейіннен Кадиянға қайта оралып, адамдардан оқшау өмір сүрді. Осы кездерде Құран, хадис және тәпсірлермен бірге өзге діндерді де зерттеп, мақалалар жаза бастады. Қызметтегі кезінде христиан поптары, үнділер мен мұсылмандардың мәселелерін жақыннан тануы Мырза Ғұлам Ахмедтің пікір көзқарастарының өзгеруіне әсерін тигізді. Исламды қорғау және басқа діндерге сын таға отырып Кадиянда жергілікті газеттерде 1877-1878 жылдарда жазылған мақалалары, үнді және христиандардың мұсылмандарға қарсы істеп жатқан шабуылдарының жиілеген кезінде жазған болатын. Бұл мақалалары арқылы мұсылмандар тарапынан үлкен ықыласқа ие болды. Өйткені мұсылман қауымы 1857 жылғы жеңіліспен аяқталған көтерілістерінің кейін өздеріне жәбір көрсетіп, зорлық-зомбылық жасаған ағылшындардан өш алатын «уәде етілген» Масих және «келуі күтілген» Маһди пікіріне үміт ете бастаған еді. Мырза Ғұлам Ахмед, өзін халыққа таныту мақсатында 50 томдық кітап жазуды жоспарлады. Бірақ бұл кітаптарының 5 томын ғана шығара алды. Бераһини Ахмадия атымен аталған кітаптарының алғашқы томын үнді және христиан діндерін сынға алған тақырыптарға орын бере отырып, бұл шығарманың алғашқы екі томын 1880 жылы баспадан шығарды. Бұл бөлімде Ислам дінінің ақиқат дін екендігін илһам, керемет және көріп-келдік жолдарымен дәледеуге тырысты. 1984 жылы соңғы 2 томы жарыққа шықты. Кітаптың 3-ші және 4-ші томдарында уахидің тоқтамағандығын, Хазіреті Пайғамбарға (с. а. у. ) бар болмысымен мойынсұнған әр қандайда бір кісінің ашық және жасырын болған білімдермен қамтамасыз етілетіндігін айтты. Бұл пікірлермен қоса аталмыш кітабында ағылшындарға қарсы жиһадтың дұрыс емес екендігін және ағылшын үкіметін мақтап-мадақтап, оларға мойынсұну керек екендігін білдіретін бөлімдер жазылды (Фығлалы, 2001, 24, 137) .

---

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс