Құқық бүзушылық туснігі оның белгілері,құрамы түрлері

1.Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 2
1.Құқық бүзушылық туснігі оның белгілері,құрамы түрлері ... ... ... ...4
1.1 Құқық бұзушылықтың себептері, мазмұны және түрлері ... ... ... .4
1.2 Құқық бұ зушылықгы сипаттайтын белгі.нышандар ... ... ... ... ...6
1.3 Азаматтық құқық бұзушылық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.Заңды жауапкершіліктің түсінігі, оның түрлері ... ... ... ... ... ... ..14
2.1 Заңды жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .14
Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
Пайдаланылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22

Құқық бұзушылық—зан жүктеген міндеггі орындамау, заң тыйым салған әрекетті жасау. Құқық бұзғаны үшін кінәлі адам заң бойынша жауапқа тартылады. Зан бойынша жауаптылық— кінәлі адамға құқық бұзғаны үшін қодданылатын мемлекетік мажбұрлеу шаралары. Заң бойынша құкық бұзушылық екіге бөлінеді: ]) қылмыс, 2) теріс қылық. Қылмыс — құқық бұзудың ең ауыр түрі. Қьлмыс жасағаны үшін кінөлі адам қылмыстық жауаптылықа тартылады. Теріс қылық үшін жауаптылықтың үш түрі бар: әкімшілік жауаптылық (мысалы, кешеде жүру, автоколік жүргізу тәртібін бұзғаны үшін); тәртіптік жауапты- лық (еңбек етуге байланысты міндеттерін орындамағаны үшін); азаматтық кұқықтық (мүліктік) жауаптылық.
Құкық бұзушылық заң бойынша жауаптылықтың негізі ретінде төрт жағымен сипатгалад ы:
Субъект (тұлға) — ерекет қабілеттілігі бар занды бұзушы түлға.
Объект (зат) — заң қорғайтын, бұзылған мүліктік немесе мүліктік емес игілік.объективтік (ақиқаттық) жағы—заңсыз өрекет (арекет- сіздік), оның зиянды салдары жане әрекет пен (әрекетсіздікпен) оның салдарының арасындағы себепті байланыс.
Субьективтік (көзқарас) жагы—кінә,былайайтқанда, құқық бұзушының өз әреке гіне жане оның салдарына қасақаналық немесе абайсыздық түріндегі көзқарасы.
Заң бойынша жауаптылықа тұлға тек құкық бұзушылық- тың төрт жағы түгел болғанда ғана тартылады. Егер аталған төрт жактың біреуі болмаса, тұлға жауапқа тартылмайды. Төрт жағының түгел болуы қылмыстық немесе әкімшілік жауапқа тартылған жағдайда қажет. Азаматгықұкыкбұзушылықатұлға тікелей кінәсі болмаса да келтірілген зиян үшін жауаптылықа тартылуы мүмкін. Мысалы, автокөліктің иесі оны жүргізуді басқа біреуге тапсырса, жүргізушінің біртұтас келтірг ен зиянын көлік иесі төлеңці.Қаралайтын мемлекетгік мәжбұрлеу шаралары белгіленген болса, кінәсіздік болжамы қолданылады. Тұлғаның кінөсі дәлелденбей, ол кылмыстык немесе әкімшілік жауаптылықка тартылмайды.

1. Мемлекет және құқық теориясы. Қ.Д. Жоламан, А.Қ. Мұхтарова, А.Н. Тәукелев. Алматы ҚазМЗУ-дың баспа-полиграфия орталығы 1999 ж.1
2. Мемлекет және құқық теориясы. Төкежан Ағдарбеков. Алматы 2003 ж.
3. Мемлекет және құқық теориясы. Сапарғалиев Ғ., Ибраева А., Алматы 1998 ж.
4. http:/wikipedia.kz
5. Мемлекет және құқық теориясы. Сапарғалиев Ғ., Ибраева А.,Астана: Фолиант,2011(189-201)
6. С.Өзбекұлы, Ө.Қопабаев «Мемлекет және құқық тоериясы» Алматы Жеті жарғы 2006ж
7. С.А. Табанов «Салыстырмалы құқық негіздері» Алматы «Жеті жарғы» 2003ж
8. Е.Баянов «Мемлекет және құқық негіздері» Оқулық, Алматы «Жеті жарғы» 2001ж

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

1.Кіріспе ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..2
1.Құқық бүзушылық туснігі оның белгілері,құрамы түрлері ... ... ... ...4
1.1 Құқық бұзушылықтың себептері, мазмұны және түрлері ... ... ... .4
1.2 Құқық бұ зушылықгы сипаттайтын белгі-нышандар ... ... ... ... ...6
1.3 Азаматтық құқық бұзушылық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
2.Заңды жауапкершіліктің түсінігі, оның түрлері ... ... ... ... ... ... ..14
2.1 Заңды жауапкершілік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ...14

Қортынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... .20
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.22

Кіріспе

Құқық бұзушылық—зан жүктеген міндеггі орындамау, заң тыйым салған
әрекетті жасау. Құқық бұзғаны үшін кінәлі адам заң бойынша жауапқа
тартылады. Зан бойынша жауаптылық— кінәлі адамға құқық бұзғаны үшін
қодданылатын мемлекетік мажбұрлеу шаралары. Заң бойынша құкық бұзушылық
екіге бөлінеді: ]) қылмыс, 2) теріс қылық. Қылмыс — құқық бұзудың ең ауыр
түрі. Қьлмыс жасағаны үшін кінөлі адам қылмыстық жауаптылықа тартылады.
Теріс қылық үшін жауаптылықтың үш түрі бар: әкімшілік жауаптылық (мысалы,
кешеде жүру, автоколік жүргізу тәртібін бұзғаны үшін); тәртіптік жауапты-
лық (еңбек етуге байланысты міндеттерін орындамағаны үшін); азаматтық
кұқықтық (мүліктік) жауаптылық.
Құкық бұзушылық заң бойынша жауаптылықтың негізі ретінде төрт жағымен
сипатгалад ы:
Субъект (тұлға) — ерекет қабілеттілігі бар занды бұзушы түлға.
Объект (зат) — заң қорғайтын, бұзылған мүліктік немесе мүліктік емес
игілік.объективтік (ақиқаттық) жағы—заңсыз өрекет (арекет- сіздік), оның
зиянды салдары жане әрекет пен (әрекетсіздікпен) оның салдарының арасындағы
себепті байланыс.
Субьективтік (көзқарас) жагы—кінә,былайайтқанда, құқық бұзушының өз әреке
гіне жане оның салдарына қасақаналық немесе абайсыздық түріндегі көзқарасы.
Заң бойынша жауаптылықа тұлға тек құкық бұзушылық- тың төрт жағы түгел
болғанда ғана тартылады. Егер аталған төрт жактың біреуі болмаса, тұлға
жауапқа тартылмайды. Төрт жағының түгел болуы қылмыстық немесе әкімшілік
жауапқа тартылған жағдайда қажет. Азаматгықұкыкбұзушылықатұлға тікелей
кінәсі болмаса да келтірілген зиян үшін жауаптылықа тартылуы мүмкін.
Мысалы, автокөліктің иесі оны жүргізуді басқа біреуге тапсырса,
жүргізушінің біртұтас келтірг ен зиянын көлік иесі төлеңці.Қаралайтын
мемлекетгік мәжбұрлеу шаралары белгіленген болса, кінәсіздік болжамы
қолданылады. Тұлғаның кінөсі дәлелденбей, ол кылмыстык немесе әкімшілік
жауаптылықка тартылмайды.

1-тарау Құқық бүзушылық туснігі оның белгілері,құрамы түрлері Құқық
бұзушылықтың себептері, мазмұны және түрлері
Қоғам әрқашан тәртіпке негізделіп, арқа сүйеп қалыптасып, тіршілік
етеді. Қоғамда тәртіп болмаса, ол құлдырайды, яғни, келешегі болмайды. Мұны
адамдар ежелден-ақ жақсы түсінген. Сондықтан да қоғамда тәртіп орнатудың
жолдарын карастырған. Дегенмен де, керісінше қоғамдық тәртіпті бұзуға бейім
азаматтар да аз болмаған. Осыдан келіп кұқық бұзушылық орын ала бастады.
Құқық бұзушылық - қоғам өміріне тән дерт. Адам баласы өмір сүрген ортада ол
да әркдшан орын алады. Бұл шартгы құбылыс.
Құқық бұзушылық - заңцы, оның қағидаларын құқықтық нормалар жүктеген
міндеттерді бұзу, тыйым салынған әрекеттерді жасау. Ол адамдардың іс-
әрекеті, қылығы, мінезі немесе әрекетсіздігімен сипатталады. Адам өзінің іс-
әрекеті, қылығы арқылы басқа адамдармен, қоғаммен, мемлекетпен қарым-
қатынаскд түседі. Заң бұзушылық адамның мінез-құлқы арқылы байқалады.
Адамның ой-желісі заңмен реттелмейді. Бірақ қандай да болсын іс-әрекет,
мінез-құлық, ойдың, сана-сезімнің қатынасуынсыз жасалмайды. Олар ойдың
елегінен өтіп, бақылауында болады. Ақылы дүрыс адамның іс-әрекеті ерік пен
ойдьщ арқасында жүзеге асырылады. Демек, заңцы бұзушылық қоғам мен жеке
түлғаларға зиян келтіретін және құқықтық нормаларға қарсы әрекет немесе
әрекетсіздік болып табылады. Әрекет — бұлқұқық нормаларының іс-қимыл жасай
отырып жүзеге асуы, ал әрекетсіздік құқық нормаларының талаптарын ешқандай
іс-қимыл орындалмаса да бұзу арқылы орын алады.
Құқық бұзушылық құқықтық нормалар қорғайтын мүддеге нүқсан келтіріп
қоғамның, жеке адамның мүддесіне зиянын тигізеді, белгіленген құқықтық
тәртіпті бұзады. Құқықтық нормалардың талаптарын орыңдамау нәтижесінде
тәртіп бұзылады, қоғамдық қатынастарға кесел келеді, белгілі бір игілік,
қүнды зат жогалады, адамның өміріне, денсаулығына, рухани сезіміне зиян
келтіреді.
Азамат өзіне жүктелген міндеттерді орындаса немесе құқықтары мен
бостаңдықгарын пайдалана алса, мүндай іс-әрекет азаматкд да, қоғамға да
пайдасын тигізетіні сөзсіз. Азаматтар заңдабелгіленген міндеттерін
бұлжытпай орындаса, қоғамда заңдылық орнап, құқықтық тәртіп сақгалады.
Азаматтар өз құқықтары мен бостандықтарын тиімді пайдалана алса, қоғамның
жан-жақгы дамуына, адамдардың түрмыс жағдайларының жақсаруына, халық
мәдениетінің өркеңдеуіне тиісті жағдай туады.
Сондықтан әр мемлекет, оның аппараттары мен органдары қогамда заңдылықа,
құқықтық тәртіпке нұқсан келтірмеуді қамтамасыз етеді. Олар жеке және заңды
тұлғалардың іс- әрекеттерін қатаң бакылап отырады.
Құқық бұзушылық өзіндік пайда багу, даму және жойылу заңцылықгарына ие
белгілі бір қоғамдық құбылыс ретінде көптеген жекелеген құқық
бұзушылықгардан құралады, олардың барлығы да ортақ қасиетке ие болады.
Белгілі бір әрекет немесе әрекетсіздік әлеуметтік табиғаты мен заңды
нысанын бейнелейтін осындай кдсиеттердің жиынтығы құқық бұзушылықтың
түсінігін береді.
Құқық бұзушылық - биологиялық, физиологиялық, технологиялық ерекшеліктерге
сай, адамның іс-әрекетінің әлеуметтік көрінісі.
Құқық бұзушылық -құқықа, оның талаптарына қарсы бағытталған мінез - құлық.
Демек, құқықгы бұзған ат-үсті қарап, талаптарынан айналып өту деген сөз.
Әрбір құқық бұзушылық - нақтылы қүбылыс. Оны нақты адам, белгілі бір жерде,
мезгілде, жағдайда жасайды. Ол құқық нормаларының қағидасына қайшы келеді
және өзіне тән оның белгілері болады. Сонымен бірге жекелеген құқық
бұзушылықа тән жалпы белгілері де кездеседі.
Құқық бұзушылықтың екі зияны бар:
1.Құқық бұзушылық - қоғамға зиянды әрекеттің объективтік нысандағы
бейнесі, сыртқы көрінісі болып табылады. Бұлқоғамға зиянды, қауіпті әрекет,
әрекетсіздік заңца құқықа кдйшы сипатта ресми түрде бекітілуі керек деген
мағынаны білдіреді.
2.Құқық бұзушылық - объективтік процесс болып табылады. Бұндағы
объективті деп отырғанымыз, кез келген құқық бұзушылық құқықтың қорғайтын
әлеуметтік игіліктері: жалпы мүдце, қоғамдықтәртіпке қауіп төндіреді. Дәл
осы мағынада құқық бұзушылық қоғамға қауіптілік және зияндылық мәнге ие
болады.
Формальді — логикалықжагынан бұлбылай бейнеленуі мүмкін: қоғамға зияндының
бәрі де, құқыка қайшы болып табылады. Тиісінше, құқықа қайшы, қогамға
зиянды әрекет - әрекетсіздік деп саналады. Шындығына келгенде бұлтүжырымнан
екі терістік байкалады:
1.Заңға құқықа қайшы деп саналғандардың бәрі де, қоғамға зиянды немесе
қауіпті.
2.Қоғамға қауіпті әрекеттің барлығы да, күқықгық нормаларға қайшы деп тыйым
салынбаған.
Құқық бұзушылықгың мәні - оны басқа жүріс-түрыс ережелерін боліп
көрсететін, басты өзіне ғана тән ерекшеліктерінен түрады. Алдымен барлық
құқық бұзушылықтың мәні қоғамдық қүрылыстың, қоғамдық қатынастар жүйесіне
келтіретін қдуіптілігі, зияндылығы. фіғни, тек бір ғана әрекетгің қоғамға
қдуіптілігі мен зияндылығы емес, оның таралуы қоғамдық қатынастарға
айтарлықтай залал келтіретін адам әрекетінің белгілі бір түрі ескеріледі.
Ал жекелеген әрекет-әрекетсіздік қоғамдық өмірдің бекітілген тәртібін, олар
қоғамда кең таралған жағдайда ғана қоғамдықтәртіптің кдупіне айналады.
Тиісінше, жекелеген әрекет- әрекетсіздік қоғамға қауіпті деп бағалануы
мүмкін. Ол және өзі зиян келтіретіңдіктен емес, өзі текгес әрекет-
әрекетсіздікгің көптеп орын алуына байланысты. Олар өз жиынтығында қоғамның
қалыпты өмір сүру жағдайын, қоғамдық күрылыстың реттілігі мен тәртібін
бұзады, сондықган да күқық бұзушылықпен күресудің мемлекеттік үйымдасқан
қызметін қджет етеді.
Құқық бұзушылықгың қоғамға зияндылығы, оның кдшанда адам қоғамының
құндылығы, жеке жане мүддеге нүқсан келтіруінен көрінеді. Яғни, қоғамның
маңызды қүндылықтары, оның өмір сүру жағдайына қауіп төндіреді. Құқық
бұзушылықгың қоғамға қауіптілігінің деңгейі түрлі дәрежеде болуы мүмкін.
Мәселен, адамның өміріне қастандықжасау - өте қауіпті қылмыс. Ал біреудің
үйіне түсіп, мүлкін үрлау оған қарағанда жеңілірек дәрежеленеді. Дегенмен,
осы екі әрекет те қоғам үшін өте қауіпті болып табылады. Құқық бұзушылықгың
қоғамға зияндылығы қоғамның қалыпты өмір сүру жағдайын бұзып, маңызды
қоғамдық қатынастарға әлеуметтік шиеленіс енгізуінен де көрініс табады.
Зиян қандай да болсын заң бұзушылықгың теріс зардабы — ажырамас белгісі.
Оның көлемі, мөлшері, сипаты түрліше болады.
Әрекет-әрекетсіздіктің қоғамға қауіптілігі, зияндылығының заңды көрінісі
құқықд кдйшылықдеп саналады. Ол іс қимылдың белгілі бір түрінің нышаны
ретінде құқық талаптарының саналы түрде бұзылуын білдіреді. Әрекет-
әрекетсіздік заңды міндетін орындамау немесе құқықты теріс пайдалану, яғни
егер оғанқұқықпен тыйым салынса және оны жүзеге асырған жағдайда, күқыктық
нормалардың санкциясы қолданылуға жатса, бұл құқықа қайшы деген сөз.
Егер де құқықпен тыйым салынбаса, құк.ық бұзушылық болмайды. Адамның өзінің
тұлғалық құқьщгарын қолданбауы, оның жеке қалауына байланысты болғандықтан,
құқық бұзушылықкд жатпайды. Керісінше, адамның қоғамға, мемлекет және
азаматтардың мүддесіне залал келтіре отырып, құқықгар мен бостандықтарды
пайдалануы, құқықа қайшы әрекет деп саналады.
1.2 Құқық бұ зушылықгы сипаттайтын белгі-ныcандар
1.Құқық бұзушылық - құқықты, оның қдғидаларын, құқық жүктеген міндеттерді
бұзу, тыйым салынған өрекеттерді жасау. Яғни бұладамдардың іс-әрекеті,
қылығы немесе әрекетсіздігі. Адам өзінің іс-әрекеті, қылығы арқылы баскд
адамдармен, қоғаммен, мемлекетпен қарым-кдтынасқа түседі. Демек, құқық
бұзушылық адамның мінез-қүлқы арқылы байкдлады. Мінез-қүлқы, іс-әрекеті
арқылы көрінбеген адамның ой-түлғасы, сезімдері құқық бұзушылық болып
табылмайды. Мәселен, адам өзінің ойын, сенімін күнделікке, таспаға жазып,
суретке түсіруі мүмкін. Адамның ой желісі заңмен реттелмейді. Бірақ қандай
да болсын іс-әрекет, мінез-құлық, ойдың, сана-сезімнің қатысуынсыз
жасалмайды. Олар қдшан да ойдың елігінен өтіп, бақылауында болады.
Бұлдегеніміз, ақыл-есі дүрыс адамның іс-әрекеті ерік пен ойдың арқасында
жүзеге асырылады деген сөз. Яғни құқық бұзушылық саналы түрде жасалатын
ерікті іс-әрекет немесе әрекетсіздік болып табылады.［2］
2.Құқық бұзушылық құқық нормалары қорғайтын мүддеге нүқсан келтіріп,
қоғамның және адамның мүддесіне зиянын тигізеді, белгіленген құқықтық
төртіпті бұзады. Құқық нормаларының талаптарын орындамау нәтижесінде
құқықтық тәртіп бұзылады, қоғамдық қатынастарға кесел келеді, белгілі бір
игілік, қүнды зат жоғалады, адамның құқықтарына, өміріне, денсаулығына,
рухани сезіміне зиян келтіреді. Зиянның көлемі, мөлшері, түрлі болуы
мүмкін.
Қоғамдық зиянды анықгаудың мынадай төсілдері белгілі:
1.Заңдылықты бұзудың объектісі адамдардың өміріне, денсаулығына,
қоғамдағы негізгі қдрым-қатынасқа зиян келтіруді анықгау.
2.Зиянның түрін, мөлшерін анықтау.
3.Қылмысты жасаған әдісін, уақытын, орнын анықгау.
4.Қылмысты жасаған адамның өзінен және осы іске тиісті материалды,
фактілерді жинастыру, толық мінездеме беру.
Қалай болса да заң бұзушылық қоғам үшін зиянды іс-әрекет. Өйткені жоғарыда
айтылғандай жеке адамға (өміріне, денсаулығына, ар-намысына, бас
бостандығына), мүлікке, қоғамдық тәртіпке нүқсан келеді. Кейбір жағдайда
келтірілген зиянның орнын толтыру мүмкін болмайды. Мәселен, кісі өлтіру,
мүгедектікке душар ету, жазылмайтын ауруға соқгыру т.б.
5.Құқық бұзушылық әрқашан да құқық нормаларының талаптарына қайшы
келеді. Сондықтан да оның құқық нормаларымен реттеліп және қорғалатын
қоғамдық-қатынастарға қарсы бағытталғандықтан күқықа қайшы әрекет деуге
болады. Құқыкқа келісті және ол рүқсат берген әрекет, ешқашан құқық
бұзушылық ретінде бағаланбайды.
Құқық бұзушылық ең алдымен неге қауіп төндіреді? Заңның қорғауына алынған
өзге түлғалардың мүддесіне. Дегенмен адамның барлық мүддесі заңмен қорғала
бермейді, сондықтан да оларға нүқсан келтіру әр уақытга да құқықа қайшы
болып саналмайды, тиісінше құқық бұзушылық ретінде бағаланбайды. Мәселен,
бәсекелестік, біреудің жеке экономикалық мүддесіне залал келтіруі мүмкін,
бірақ бұлқұқық бұзушылықа жатпайды. Яғни, күқық бұзушылықтың мәні мемлекет
шығарған құқық нормаларына кдйшы әрекеттер мен байланысты болады.
6.Құқық бұзушылық күқық субъекгісінің кінәлі әрекеті арқылы ғана жүзеге
асады. Юнәлі деп танылу үшін занды бұзған адамның ақыл-есі дүрыс болу
керек. Есі дүрыс емес немесе әрекет қабілеттілігі жоқ деп танылған адам
(әрекет қабілеттілігінің жоқгығы соттың шешімімен анықгалады) құқық
нормаларының талаптарын қалай бұзса да жауапқа тартылмайды, себебі, ол өз
әрекетінің мәнін түсінбейді, одан басқаға зиян келетінін болжай алмайды.
Кінәлі болу үшін адамның есі дүрыс жане әрекет қабілетгілігі шекгелмеген
болуы шартгы жағдай. Әрекет қдбілеттіпік деген адамның өз еркімен саналы
түрде іс-әрекет жасап, сол үшін жауап беру мүмкінділігінің болуы. Кінө -
құқық бұзушының өзінің құқықа қайшы өрекетіне қатысты психикалық карым-
қдтынасы. Кінәнің екі түрі белгілі:
1. Тікелей немесе жанама ниетпен жасалған кдсақаналық. Егер адам іс-
әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті екенін ұғынып, оның қоғамдық
қауіпті зардаптары болуының мүмкін екенін немесе болмай қоймайтынын алдын
ала білсе және осы зардаптардың болуын тілесе, әрекет тікелей ниетпен
жасалған қасақаналық деп танылады.
Егер адам өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіпті екенін
ұғынып, оның қоғамдық қауіпті зардаптары болуының мүмкін екенін алдын ала
білсе, осы зардаптардың болуының тілемесе де оған саналы түрде жол берсе не
бұған немқүрайды қараса, әрекет жанама ниетпен жасалған деп танылады.
2. Абайсыздық. Ол менмендік және немқүрайдылықпен жасалады.
Егер адам өз іс-әрекетінің (әрекетсіздігінің) қоғамға қауіп туғызуы мүмкін
екенін алдын-ала білсе, бірақ бұлзардаптарды жеткілікті негіздерсіз
жеңілтектікпен болғызбау мүмкіндігіне сенсе, бұлменменшілдік деп танылады.
Мәселен, жүргізуші көлігінің техникалық ақаулықтарын біле отырып жолға
шығады, жеңілтектікпен жол апатын ［3］
болдырмаймын деп ойлайды, ал нәтижесінде жол апатына кезігеді.
Егер адам қажетті үқыптылықпен сақтық болғанда ол зардаптарды болжап білуге
тиіс және болжап біле алатын бола түра өз іс-өрекетінің (әрекетсіздігінің)
қоғамдық қауіпті зардаптарының болуы мүмкін екенін болжап білмесе, әрекет
немқүрайдылықдең сипатталады. Мәселен, жүргізуші жолға шығар алдында
көлігінің техникалық жағдайын тексермейді. Ал ол көліктің техникалық
ақаулығы болған еді. Осының салдарынан жол апаты орын алады.
Құқық бұзушылық өз жиынтығында қоғамның қалыпты өмір сүру жағдайын,
қоғамдық қүрылыстың реттілігі мен тәртібін бұзатындықтан, оған мемлекет
атынан шара қолданылып, жауаптылық тағайындалады. Құқықгық жауаптылық үш
-белгісімен сипатталады:
-мемлекеттік мәжбұрлеу;
-құқық бұзушыны жауапқа тарту;
құқық бұзушының өзіне жағымсыз жағдай тудыру.
Мәжбұрлеу шарасын мемлекет белгілейді. Құқық
нормаларының қағидаларын бір ауыздан қорғау қажет болған жағдайда олардың
сақгалуы мәжбұрлеу арқылы кдмтамасыз етіледі. Егер құқықгық норманың
кдғидалары бұзылатын болса, мемлекет органдары тиісті шаралар қолдануға
құқылы.
Заң бұзушыны мемлекет жауапкд тартады. Мемлекет органдары заңсыз әрекетті
айқындап, әшкерелеу үшін тиісті шаралар қолданады - тергеу жүргізеді,
адамның кінәсі бары-жоғын анықтайтын дәлелдер, қүжаггар жинайды. Жиналған
деректердің барлығын жан-жақты тексеріп, соның нәтижесінде шешім
қабылдайды.
Әркез құқық бұзушы өзіне лайық жағымсыз қылықгы жүзеге асьфады. Ол оның
мүлкіне немесе өз басының бостаңдығына келетін нүқсан. Яғни, кінәлі адам
біреудің мүлкіне келтіретін зиянды төлейді немесе оның орнын толтырады. Көп
жағдайда шара кінәлі адамның жеке басына қолданылады. Оны бас бостандығынан
айырады, жүріп-түру еркіндігін шектейді. Осы айтылғандардың құқықгық
жауаптылықгың мақсаты:
-кінәлі адамның зүлымдығын бетіне басып, оның іс-әрекетінің қоғам үшін
қауіпті екенін көрсету;
-қоғамға, жеке адамға істеген қиянат сүраусыз қалмайтынын, кінәлі адамның
өз басына да күн туатынын дәлелдеу;
-заңды бұзушылықтан басқа адамдарды сақтандыру болып табылады
Әрекет-әрекетсіздіктің қоғамға зияндылығы және құқықа қайшылығын анықгау
оны құқыкқа сай әрекеттен бөліп қарауға негіз болады. Алайда,
бұлерекшеліктер құқық бұзушылықты түсінуге мүмкіндік бергенмен де, оның
мазмүнды белгілерін нақгылау кджеттілігі туындайды. Осы мақсатта заң
ғылымында құқықа қайшы әрекет-әрекетсіздікті құқық бұзушылық ретінде
саралауға негіз болатын элементтердің жиынтығы, яғни құқық бұзушылықгың
занды қүрамы болады: объективтік жағы, объект, субъективтік жағы, субъект.
Құқық бұзушылықгың объективтік жағы құқықа қайшы деп саналатын әрекет-
әрекетсіздікті жасау немесе құқық нормаларында көрсетілген күқықа сай
әрекетті жасамаудан туды. Қай жағдайда болмасын құқықа қайшы әрекет-
әрекетсіздік саналы түрде жасалып, әлеуметтік зиянды салалардың тууына
әкеліп соғады. Ол құқықпен қорғалатын қоғамдық қатынастарға тікелей зиян
келтіруі немесе осындай зиян келтіруге байланысты қауіптөндіреді.
Іс жүзінде жүзеге асырылмаған ой-өріс, сезім, болжам заң бойынша объектіге
кірмейді. Кей жағдайда құқық қорғайтын мүддеге әдепсіздік, белсенділік
(балағаттау, жалған сөз) арқылы да зиян келеді.
1.Құқық бұзушылықтың объективтік жағының элементіне әрекет-
әрекетсіздікпен келтіретін зиянның арасындағы себепті ［3］
байланыс және келтірілген залал жатады. Заң теориясында себепті байланыс
дегеніміз - келтірілген зиянның басты және тікелей себебі құқыкқа қайшы
әрекет-әрекетсіздік болып табылатын, зиянды әрекет-әрекетсіздікпен пайда
болған нәтиже арасындағы объективтік байланыс болып табылады. Мүнда зиян
құқық бұзушылықгың теріс нәтижелерінің жиынтығы ретінде көрінеді. Қандай да
бір игіліктің немесе қүндылықтың жойылуы, оларды пайдалануға шек қою,
азаматтардың бостандығына қол сүғу, олардың субъективті құқықгарын бұзу
т.с.с.
Зиян материалдық, физикалық басқа да қасиеттерге ие болып, жеке мүддеге,
сондай-ақ жалпы қоғамдық мүддеге де қауіп төндіреді. Іс-әрекеттің сипаты
жане одан келген зиян қоғамға кауіптіліктің деңгейін анықгап, құқық
бұзушылықгы басқа құқық тәртібін бұзудан айырудың объективтік негізін
қалайды.
Құқық бұзушылық фактісін бекіту үшін барлықсебепті байланыс айтарлықтай
мәнге ие бола бермейді. Субъектінің кінәсі оның қоғамға зиянды салдарын
болжаумен байланысты болады. Ал сол әрекеттен міндетті түрде келетін зиянды
ғана болжау мүмкін болмақ. Демек, әрекет-әрекетсіздікпен қоғамға зиянды
салдардың арасында қажетті себепті байланыс болады. Басқаша айтқанда,
келтірілген зиян жасалған әрекеттің тікелей нәтижесі екендігі анықталуға
жатады. Әрекет-әрекетсіздікпен оның нәтижесі арасындағы байланыстың кджетгі
немесе кездейсоқ сипаты істің барлық фактілік жағдайын жан-жақгы зерттеудің
негізінде ғана бекітіледі.
2.Объект - құқық нормалары қорғайтын бұзылған мүліктік немесе мүліктік
емес игілік. Яғни, құқықпен реттеліп және қорғалатын қоғамдық қатынастар.
Құқық бұзушылық өз іс- әрекетінде құқық тәртібіне қарсы бағытталып, қдндай
да бір зиян келтіреді. ［4］

Қоғамдық қдтынастың, оның субъектілерінің құқықгары мен мүдделері көп түрлі
болуына сәйкес нақгылы құқық бұзушылықгың объектілері де бірнеше болуы
мүмкін.
3.Құқық бұзушылықгың субъективтік жағын адамның құқық бұзушылықты
жасауға жол берген әлеуметтік-психологйялық механизмін сипаттайтын,
элементтерді қүрайды. Субъективтік жағынан алып қдрағанда барлық құқіық
бұзушылық, алдымен кінәнің болуымен байланысты болады. Бұлтұрғыдан
кэрағанда құқық бұзушылық - құқық бұзушының еркі және санасы арқылы жол
берген кінәлі ерекет болып табылады.
Субъектінің кінәсінің деңгейі оның өз іс-әрекетіңің әлеуметтік зиянды
нәтижесін алдын ала болжағандығы немесе болжамағандыгына кдтысты
анықгаладыжәне кдсақаналық немесе абайсыздық нысанында бейнеленеді.
Кдсакдналықга адам өз іс- әрекетін қоғамға қауіпті екенін үғынып, оның
қоғамдық қауіпті зардаптары болуының мүмкін екенін немесе болмай
қоймайтынын алдын-ала біледі және осы зардаптардың болуын тілейді, Ал
абайсыздықга адам өз іс-әрекетінің қоғамға қауіп туғызу мүмкін екенін
білмеу, бірақ бұлзардаптарды жеткілікті негіздерсіз жеңілтектікпен
болғызбау мүмкіндігіне сенеді немесе кджетті үқыптылық пен сақгық болғанда,
ол зардаптарды болжап біле алатын бола түра өз іс-әрекетінің қоғамдық
кэуіпті зардаптарының болуы мүмкін екендігін болжай алмайды, Яғни кінә
(қасақаналық немесе абайсыздық) адамның еркімен байланысты болатын, ішкі
психологиялық жай-күй болып табылмақ.
Дегенмен, мұнда құқық бұзушылықа жол берген психологиялықфакторлар да
ескеріледі. Барлық еріюі әрекет іпггей реттелген және белгілі бір мақсатты
көздейді. Осыған байланысты құқық бұзушылықгың субъективтік жағына әрекет-
әрекетсіздіктің ниеті мен мақсаты да кіреді. Мүндағы ниет деп отырғанымыз -
құқық бұзушылықгы жасауға түрткі салатын ең басты негіз, ал мақсат - құқық
бұзушы жетуге тырысатын нәтиже. Сондықган осы элементтерін тани білу әрекет-
әрекетсіздіктің барлық психологиялық ерекшеліктерін ашу және құқықпен
қорғалатын қоғамның, мемлекеттің және азаматтардың мүдделеріне зиян
келтіруші құқық бұзушылықгың субъективтік жағын айқындауға мүмкіндік
береді.
4. Субъект - әрекет кдбілеттігі бар заңды бұзушы түлға. Егерде субъект
құқық бұзушылық кезінде өзге құқықа сай жолды таңдау мүмкіндігіне ақыл-
есінің кемдігі, жасының толмауы, физикалық немесе психикалық
жетіспеушілігінің салдарынан жол берсе, әрекет-әрекетсіздік зиянды нәтижеге
әкеліп соқса да құқық бұзушылық деп саналмайды. Құқықа қарсы әрекеттерді
құқық бұзушылық деп тану үшін заң оның субъектісіне белгілі бір талаптар
қояды. Ең алдымен белгілі бір жасқа толу керек. Айталық, қылмыстың
жауапкершілік 16 жастан басталады, кейбір қылмыс
түрлері үшін 14 жас, әкімшілік жауапкершілік 16 жас, азаматтық
жауапкершілік 15 жастан есептеледі.
Құқық бұзушылықгың субъектісі жайлы мәселелердің барлығы теория мен
практикада біркелкі шешілмеген. ҚұқьіҚ бұзушылық субъектісінің түсінігіне
келгенде қылмыстық және азаматтық құқықта алшақтық байқалады.
Қылмыстық құқықга қылмыс субъектісі мен жауапкершіліктің субъектісі сәйкес
келеді, ал азаматтық құқықга жауапкершілікке тек құқық бұзушылықа жол
берген субъект қана тартылып қоймайды, құқық бұзушы субъект ретінде
адамдардың үжымын тану мәселесі де күрделі болып табылады. Қылмыстық құқық
бойынша бұлсүрақ бір жолмен шешіледі — жауапкершілікке жеке түлға
тартылады. Қылмыс топ болып жасалса да, оның өрбір қатысушысы өзінің
істеген жеке әрекеті үшін［5］
жауап береді. Өзге құқық салаларында, бұлтүрғыда мамандардың пікірі әр
түрлі. Олардың бір тобы адамдардың тобын құқық бұзушылық субъектісі деп
таныса, екіншілері бұлай санамайды.
Сонымен, құқық бұзушылық - әрекет кэбілеттілігі иеленуші субъектінің занды
жауапкершілікке тартылатын қоғамға зиянды немесе қауіпті құқықа қайшы және
кінәлі әрекет-әрекетсіздігі.
Құқық бұзушылықтың түрлері: Барлық құқық бұзушылық қоғамға қауіптілігінің
сипаты мен деңгейіне байланысты екі топқа бөлінеді. 1) Қылмыс. 2) Теріс
қылық.
Объектінің қүндылығы, құқықа қайшы әрекеттің мазмүны, жағдайы, уақыты,
әдісі, келтірілген зиянның көлемі мең сипаты, кінәнің нысаны қүкыкқд қайшы
әрекеттің күшейе түскендігі, оның себебі, құқық бұзушының жеке мінездемесі
арқылы анықталатын қоғамға зияндылықгың сипаты мен деңгейі негіз болады.
Әрекет-әрекетсіздікті құқықкд қдйшы деп тануға ықпал етуші субъекті фактор
негіз болады.
Кылмыс қоғамға қауіпті және заңмен жазалау қатерімен тыйым салынған
айыпты әрекет-әрекетсіздік. Ол қоғамның қалыпты өмір немесе мемлекеттік
қүрылыс, шаруашылық жүйе, меншік және азаматтардың саяси, еңбектік,
мүліктің және басқа да құқықтары? Қылмыстың заңды сипаты - оларға
қьілмыстық заңмен тыйым салу мен жазалау шараларын қолдану болып
табыладыҚылмысты заңда көрсетілген, қылмыстың барлық нысандық белгілерін
иеленуші құқық бұзушылық өзінің жеңіл мәнділігіне байланысты қоғамға
қауіпті болмаса, қылмыс болып саналмайды.
Теріс қылық дегеніміз - қылмыспен салыстырғанда қоғамға қдуіптілігі
біршама төмен және қоғамдағы құқықтық тәртіптің жекелеген жақгарына нүқсан
келтіруші күқық бұзушылық.
Теріс қылық қоғамға зиян келтіргендіктен, әлеуметтік қдуіпті болып
табылады Теріс қылық қоғам өмірінің қай саласында жасалуы, келтірген
зиянының сипаты және тиісті құқықтық санкциясының ерекшеліктеріне
байланысты әкімшілік, тәртіптік, азаматтық құқық бұзушылықгарға
жіктелінеді.
1.Әкімшілік құқық бұзушылық - мемлекеттік басқару саласындагы қоғамдық
кдтынастарға зиян келтіретін әкімшілік, қаржылық, жер және баскд күқық
салаларының нормаларымен реттелетін, әлеуметтік қауіпті әрекет-
әрекетсіздік.
Мүндай құқық бұзушылықгар аткдру және билік етудің қдлыпты қызметіне
кедергі келтіреді, жалпы қоғамдық тәртіпті бұзады (жол ережесін бұзу,
өндірістегі қауіпсіздік ережесін бұзу және т.б.), азаматтардың құқықгары
мен заңды мүдделеріне нүқсан келтіреді.
Әкімшілік құқық бұзушылықгар тек объектілерінің жалпы сипаты және
мемлекеттік басқарудың құқық тәртібіне қарсы бағыггалғандығымен ғана емес,
жазалау сипатында қолданылатын санкциялармен де ерекшелінеді. Мәселен,
ескерту, айыппүл, жүргізу куәлігін алып қою және т.б.
2.Тәртіптік құқық бұзушылық қызметтік қдтынас саласында бағынушылық
тәртібін бұзуға бағытталатын, әлеуметтік қауіпті әрекет-әрекетсіздік. Ол
өндірістің қызметтік, әскери және оқу тәртібін бұзып, олардың алдында
түрған шаруашылық, әлеуметтік- мәдени, басқару және де мақсаттар мен
міндеттерді орындауға кедергі болады. Бұлүшін мынадай санкциялар қолданылуы
мүмкін: ескеру, сөгіс, жүмыстан шығару, оку орнынан шыгару және т.б.
3. Азаматтық құқық бұзушылық - азаматтық құқық нормаларымен
реттелетін мүліктік және онымен байланысты жекелеген кдтынастарға зиян
келтіретін, әлеуметтік қауіпті әрекет- әрекетсіздік. Ол шарттықжәне шартсыз
деп екіге бөлінеді. Шартты - азаматтық құқықтың шартқа қатысушы
субъектілерінің әрекетінен туындаса, шартсыз — азаматтық ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.