Қылмыстық іc жүргізуді дәлелдеудің негіздері

Жоспар
Кіріспе

1 ҚЫЛМЫСТЫҚ ІC ЖҮРГІЗУДІ ДӘЛЕЛДЕУ ҰҒЫМЫ
2 Ғылыми пікірталастар
3 ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРДІ ЖИНАУ ЖӘНЕ ІC ЖҮРГІЗУГЕ БЕКІТУ
4 ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРДІ БАҒАЛАУ
5 Ғылыми пікірталастар
6 ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРДІ БАҒАЛАУДАҒЫ ІШКІ СЕНІМНІҢ МӘНІ
7 ДӘЛЕЛДЕУДЕ ҒЫЛЫМИ.ТЕХНИКАЛЫҚ ҚҰРАЛДАРДЫ ПАЙДАЛАНУ

Дәлелдеу процесі мәнісін философиялық түсіну "кең ауқымды мағынасындағы дәлелдеме ұғымымен" жанама түрде байланысты. Мұндай айқындама жағдайында қылмыстық іс жүргізудің "дәлелдеме" ұғымының (процеске, актіге, іс-қимылға қатысы жоқ) мәнісі философиялық көзқарас тұрғысынан "тар мағынадағы дәлелдеме" ұғымына сай келеді. Дәлелдеме (объектілер) және дәлелдеу (іс-қимыл) деп процессуалдық бөлудің мағыналылықтан гөрі әдістемелік мәні бар. Міне, сондықтан біз іс жүргізудің "дәлелдеу" ұғымына барабар ретінде "кең ауқымды мағынасындағы дәлелдеменің" философиялық ұғымын қолданамыз.
Сонымен, дәлелдеудің жалпы әдістемелік мазмұны (кең ауқымды мағынасындағы дәлелдеме) процесте (әдістемеде) шындықты анықтаудан көрінеді. Кең ауқымды мағынасыңдағы дәлелдеме—қандай да бір пайымдаудың шынайылығын анықтаудың кез келген процедурасы (осы дәлелдеменің тезисі немесе қорытындысы деп аталады), бұл кейбір логикалық пайымдаулардың көмегімен, соңдай-ақ кейбір табиғи заттар мен құбылыстарды сезіммен қабылдау арқылы жузеге асырылады.
Қылмыстық сот ісін жүргізуде дәлелдеу процесін құқықтық түсіндіру қаралып отырған қызмет саласының ерекшелігімен елеулі түрде кемелденуі және процессуалдық дәлелдеудің мәнісі туралы мынадай айқын ғылыми пайымдаулармен толықты.
Мәселен, М. М. Гродзинский дәлелдеу процесін "дәлелдемелерді жинау, бекіту және бағалау жөніндегі тергеу-сот және прокурорлық органдардың қызметі" деп белгіледі. А. М. Лариннің пікірі бойынша дәлелдеу "қылмыстық сот ісін жүргізуде заң белгілеген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында жасалған (немесе жорамалданған) қылмыстар және олармен байланысты жағдайлар туралы шындықты білу үшін фактілерді зерттеуден тұратын, ерекше, заң белгілеген нысандарда жүзеге асырылатын тергеушінің, прокурордың, соттың, сондай-ақ қылмыстық процеске тартылатын немесе жіберілетін басқа да қатысушылардың (субъектілердің) күрделі қызметі". Осыған ұқсас көзқарасты М. С. Строговичте білдіреді: "Дәлелдеу — қылмыстық істі шешу үшін маңызы бар барлық фактілерді, жағдайларды, қылмыстың жасалғандығын (немесе жасалмағандығын), белгілі бір адамның қылмыс жасаудағы кінәлілігін (немесе кінәсіздігін) және қылмыс жасаған адамның жауапкершілігін белгілейтін барлық өзге де жағдайларды дәлелдемелердің көмегімен анықтау". Әрі қарай М. С. Строгович мынаған назар аударады, дәлелдеу ұғымы "құзіретті органдар жүргізетін зерттеу ұғымына тең, ұқсас". М. М. Гродзинскийдің позициясына В. Д. Арсеньев жақын тұр, соңғысы былай деп есептейді: "Қылмыстық іс жүргізуді дәлелдеуді белгілі бір шектерде қылмыстық іс жүргізу заңы бағыттайтын және реттейтін, қылмыстық іс бойынша іс жүзінде болған жағдайларды анықтау мақсатында дәлелдемелерді жинау, зерттеу және бағалау жөнінде соттың, прокурордың және басқа да органдар мен адамдардың қызметі ретінде қарау керек.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

ҚЫЛМЫСТЫҚ ІC ЖҮРГІЗУДІ ДӘЛЕЛДЕУДІҢ НЕГІЗДЕРІ

ҚЫЛМЫСТЫҚ ІC ЖҮРГІЗУДІ ДӘЛЕЛДЕУ ҰҒЫМЫ

Дәлелдеу процесі мәнісін философиялық түсіну "кең ауқымды мағынасындағы дәлелдеме ұғымымен" жанама түрде байланысты. Мұндай айқындама жағдайында қылмыстық іс жүргізудің "дәлелдеме" ұғымының (процеске, актіге, іс-қимылға қатысы жоқ) мәнісі философиялық көзқарас тұрғысынан "тар мағынадағы дәлелдеме" ұғымына сай келеді. Дәлелдеме (объектілер) және дәлелдеу (іс-қимыл) деп процессуалдық бөлудің мағыналылықтан гөрі әдістемелік мәні бар. Міне, сондықтан біз іс жүргізудің "дәлелдеу" ұғымына барабар ретінде "кең ауқымды мағынасындағы дәлелдеменің" философиялық ұғымын қолданамыз.
Сонымен, дәлелдеудің жалпы әдістемелік мазмұны (кең ауқымды мағынасындағы дәлелдеме) процесте (әдістемеде) шындықты анықтаудан көрінеді. Кең ауқымды мағынасыңдағы дәлелдеме—қандай да бір пайымдаудың шынайылығын анықтаудың кез келген процедурасы (осы дәлелдеменің тезисі немесе қорытындысы деп аталады), бұл кейбір логикалық пайымдаулардың көмегімен, соңдай-ақ кейбір табиғи заттар мен құбылыстарды сезіммен қабылдау арқылы жузеге асырылады.
Қылмыстық сот ісін жүргізуде дәлелдеу процесін құқықтық түсіндіру қаралып отырған қызмет саласының ерекшелігімен елеулі түрде кемелденуі және процессуалдық дәлелдеудің мәнісі туралы мынадай айқын ғылыми пайымдаулармен толықты.
Мәселен, М. М. Гродзинский дәлелдеу процесін "дәлелдемелерді жинау, бекіту және бағалау жөніндегі тергеу-сот және прокурорлық органдардың қызметі" деп белгіледі. А. М. Лариннің пікірі бойынша дәлелдеу "қылмыстық сот ісін жүргізуде заң белгілеген міндеттерді жүзеге асыру мақсатында жасалған (немесе жорамалданған) қылмыстар және олармен байланысты жағдайлар туралы шындықты білу үшін фактілерді зерттеуден тұратын, ерекше, заң белгілеген нысандарда жүзеге асырылатын тергеушінің, прокурордың, соттың, сондай-ақ қылмыстық процеске тартылатын немесе жіберілетін басқа да қатысушылардың (субъектілердің) күрделі қызметі". Осыған ұқсас көзқарасты М. С. Строговичте білдіреді: "Дәлелдеу —қылмыстық істі шешу үшін маңызы бар барлық фактілерді, жағдайларды, қылмыстың жасалғандығын (немесе жасалмағандығын), белгілі бір адамның қылмыс жасаудағы кінәлілігін (немесе кінәсіздігін) және қылмыс жасаған адамның жауапкершілігін белгілейтін барлық өзге де жағдайларды дәлелдемелердің көмегімен анықтау". Әрі қарай М. С. Строгович мынаған назар аударады, дәлелдеу ұғымы "құзіретті органдар жүргізетін зерттеу ұғымына тең, ұқсас". М. М. Гродзинскийдің позициясына В. Д. Арсеньев жақын тұр, соңғысы былай деп есептейді: "Қылмыстық іс жүргізуді дәлелдеуді белгілі бір шектерде қылмыстық іс жүргізу заңы бағыттайтын және реттейтін, қылмыстық іс бойынша іс жүзінде болған жағдайларды анықтау мақсатында дәлелдемелерді жинау, зерттеу және бағалау жөнінде соттың, прокурордың және басқа да органдар мен адамдардың қызметі ретінде қарау керек.
Р. С. Белкин дәлелдеудің танымдық (гносеологиялық) сипатына тоқталады, ол дәлелдеу дегеніміз "осы құбылыстың, фактінің және оларды басқа да фактілермен, құбылыстармен негіздеу арасындағы байланыстарды анықтау. Бұл байланыстардың объективті түрдегі сипаты бар: олар танылғанына немесе танылмағанына қарамастан, дәлелдеуді жүзеге асыратын адамның еркіне қарамастан болады. Дәлелдеу процесінде олар анықталады, танылады және белгілі бір жорамалдың шындығына көз жеткізуге мүмкіндік береді". Әрі қарай ол дәлелдеудің мәнісі дәлелдемелерді жинаудан, зерттеуден және бағалаудан көрінеді деп атап өтеді. Дәлелдеу мәнісінің анағұрлым терең анықтамасы А. Р. Ратиновқа тиесілі: "Оқиға туралы мәліметтер алынуы мүмкін ақпарат көздерін табу, ол мәліметтерді жинау, оларды іс жүргізу түрінде бекіту, қылмыстық іс үшін маңызы бар мән-жайларды сенімді түрде анықтау мақсатында тексеру мен бағалау —қылмыстық іс бойынша дәлелдеу процесінің мазмұнын құрайды". Өзара диалектикалық іс-қимылға түсетін ойлау және практикалық тұрғыдағы тен, екі жақтың үйлесімін дәлелдеудің мәнісін айқындай келіп Ф. Н. Фаткуллин былай деп жазады: "...Кеңестік қылмыстық процестегі дәлелдеу дегеніміз —заңда көрсетілген органдар мен адамдардың іс жүргізу қызметі, олар ықтимал тергеу жорамалдарын анықтаудан осы жорамалдар бойынша, сол сияқты іс бойынша сенімді түрдегі қорытындыларды негіздеу бойынша дәлелдемелер мен олардың көздерін жинаудан, тексеруден және дәлелдеуден көрінеді".
Қылмыстық іс жүргізуді дәлелдеудің мәнісі туралы осы заманғы түсінік таным мен дәлелдеу мазмұны бойынша түрлі ұғымдар деген пайымдауға негізделген. Мәселен, Ю. К. Орлов дәлелдеудің құқықтық және гносеологиялық аспектілерін ажырату қажет, соның негізінде: "дәлелдеу-тану", "дәлелдеу-көз жеткізу", "дәлелдеу-негіздеу" деңгейлері болып, бөлінеді, олар өзара "субординациялық байланыста" болады деп есептейді.
Осы идеяны дамытып және тереңдете отырып, В. С. Джатиев мынадай ойды негіздейді: белгісізді білуден көрінетін танымның логикалық мазмұны таңылғанды растауға бағытталған дәлелдеудің мазмұнына жеткілікті түрде сәйкес келмейді. Басқаша сөзбен айтқанда таным —белгісіздікке бастайтын жол, ал дәлелдеу нақты білімді растау. Осыған сүйене отырып В. С. Джатиев былай деп жазады: "Қылмыстық іс жүргізуді дәлелдеу дегеніміз —айыпталушының (сотталушының) қылмыс жасаудағы кінәлілігі туралы айғақты іс бойынша жиналған дәлелдемелерді айыптауды тұжырымдаған және оны қолдайтын адамның сот үшін және сот алдында негіздеуі".
Қылмыстық іс жүргізу дәлелдеудің мәнісі туралы мәселені зерттеуде осы заманғы ғылыми үрдістерді анықтау үшін А. А. Давлетовтың көзқарасы қызығушылық туғызады, ол былай деп жазады: "Қылмыстық іс жүргізу танымы құрылымында дәлелдеуді ажырата білу қажет. Тұтас алғанда қылмыстық іс жүргізу танымы дегеніміз —заңда көзделген тәртіппен жүргізілетін сот ісін жүргізу органдарының тергелетін қылмыс және онымен байланысты өзге де өмір құбылыстары туралы білім алу жөніндегі қызметі. Қылмыстық іс жүргізу танымы -дәлелдемелерді зерттеу және мән-жайларды дәлелдеу сияқты екі бөліктен тұрады".
Сонымен, доктриналдық түсіндіру қылмыстық сот ісін жүргізудегі дәлелдеу процесін мынадай негізгі сипаттарға бөлуге мүмкіндік береді:
Гносеологиялық дәлелдеу-бұл таным процесінің бір түрі, логикалық дегеніміз - бұл нақты қылмыстық жазалауға жататын әрекетті адамның жасағандығы туралы пайымдаудың шындығын негіздеу операциясы;
дәлелдеу мен таным сәйкес келмейді: олар тегі (таным) және түрі (дәлелдеу) ретінде өзара арақатынаста болады;
дәлелдеу процесі-құкықтың және гносеологиялық екі аспектінін үйлесімін білдіреді. Құқықтық аспект мынадай кезеңдерді қамтиды: а)дәлелдеу-тану; ә) дәлелдеу-көзжеткізу; б) дәлелдеу-негіздеу. Және де дәлелдеудің әрбір келесі кезеңі-оның алдындағы кезеңге байланысты және содан логикалық
түрде туындайды. Гносеологиялық аспект мынадай деңгейлерден тұрады: а) ақпараттық дәлелдеу; ә) логикалық дәлелдеу;
4) тергеу және сот қызметінде орын алатын дәлелдеудің зерттеушілік, танымдық сипаты болады;
дәлелдеу процесінде тергеу және сот талқылауының тақырыбы туралы шынайы және сенімді білімге қол жеткізіледі;
қылмыстық сот ісін жүргізуде дәлелдеу адресаты тар мағынасында таным субъектісі (мәселен істі қараушы сот), кең ауқымды мағынасында тұтас қоғам болып табылады;
дәлелдеу тәртібі қатаң түрде қылмыстық іс жүргізу заңдарымен реттелген;
дәлелдеу процесі (ҚІЖК-нің 124-бабы) төмендегілер бойынша дәйекті қызметті қамтиды:
а) дәлелдемелерді жинаудан;
ә) зерттеуден;
б) дәлелдемелерді пайдалануға қабылдаудан,
Бұл қызмет әдебиетте дәлелдеудің кезеңдері немесе элементтері деп аталады.
Қылмыстық процессуалдық қызмет ретінде дәлелдеудің мақсаты объективтік шындыққа қол жеткізу болып табылады. Объективтік шындыққа қол жеткізу танымның жалпы және жеке әдістерін қолдануға негізделген. Жалпы әдістердің негізіне логикалық заңдар жатады, бұл қатысты емес заңдар барлық және қарама-қайшы нәрселерді алып тастайды. Іс бойынша. мәні бір фактілер мен мән-жайларды табудың, бекітудің, зерттеудің және анықтаудың нақты әдістерінен көрінетін танымның жеке әдістері өзінің мынадай түрлерімен ерекшеленеді:
- негізінен танылуы қажет тақырыптың сыртқы белгілерін анықтауға есептелген бақылау мен сипаттаудың тәжірибелік әдістері;
-суретке түсіру, киноға түсіру, видео жазба және т.б. арқылы арнайы химиялық-технологиялық құралдарды пайдалануға байланысты жасалған қылмыстық әрекеттің материалдық белгілерін және сыртқы жай-күйін табу мен тіркеудің ғылыми-техникалық әдістері;
зерттеу объектісінің сандық сипатын алу үшін арнайы құрылғылардың көмегімен немесе оларды қолданбастан өлшеу мен есептеудің математикалық әдістері;
Іс бойынша дәлелдеу материалдарының сапасы мен маңызын анықтау үшін қолданылатын ақпаратты (талдау, жинақтау, теңдестіру) өндеудің логикалық әдістері;
-сот-медициналық кибернетикалық, графикалық, психологиялық және өзге де ғылыми құралдар көмегімен жүзеге асырылатын модельдеудің, өңдеудің және қайта құрудың әдістері;
-белгілі бір материалдық объектілердің және олардың бейнеленуінің ұқсастығы туралы мәселені шешу үшін жүргізілетін криминалистік тендестіру әдістері;
-қылмыстық істің белгілі бір мән-жайының деректерін тәжірибе жолымен алуға мүмкіндік беретін экспериментальдық әдістер.

Ғылыми пікірталастар

В. Т. Томин дәлелдеу процесінің мәнісін түсінуге мүлде басқа көзқарас ұсынады. Ол былай деп жазды: "Қылмыстық істер бойынша дәлелдеудің бүгінгі практикасында генетикалық көзқарас үстемдік құруда. Дәлелдеме көзін қылмыстық сот ісін жүргізудегі іске жіберудің қажетті шарты туындаған сәтінен бастап қылмыстық іске дейінгі оның жолын бақылап шығу болып табылады... Мұндай көзқарас қылмыстық істерді қарау кезінде бірқатар маңызды объектілерді пайдалануға мүмкіндік бермейді.
Ал енді танымның шынайылығын қамтамасыз ету үшін ұқсастығын дәлелдеудің гносеологиялық айқындама тұрғысынан маңыздылығы ешбір кем емес... Алайда, бүгінгі күні ұқсастығы арқылы дәлелдеу мүмкін болуы үшін объектінің генезисін анықтау қажет.
Ғылымның маңызды міндеті... ұқсастық арқылы дәлелдеудің генезис арқылы дәлелдеуді алмастыруға қабілетті екенін көрсету...".
Дәлелдеудің мұндай түсінігінің тиімділігін (генезиске бақылау жасаудың орнына ұқсастығын дәлелдеу) В. Т. Томин құқық қолдану органдарының осы заманғы практикасынан орын алған жедел- іздестіру жолымен алынған ақпаратты процеске енгізу үшін арнайы сипаттағы шаралар қолдану қажеттігінің болмауынан көреді. Бұл орайда қылмыстық процессуалдық қызметке "арнайы ақпаратты тергеу мен сотқа хабарлаудың ерекше тәртібін белгілейтін немесе милиция қызметкөрін оны хабарлау міндетінен мүлде босататын қызмет құпиясы" ұғымын енгізу ұсынылады.
Дәлелдеу тақырыбын реттей отырып дәлелдемелерді жинау мен бағалауға, жалпы дәлелдеме ұғымына қазіргі қолданыстағы заңдар мынадай сипатта анықтама береді: "Дәлелдеу істі заңды, негізделген және әділ шешу үшін маңызы бар мән-жайларды анықтау мақсатында дәлелдемелерді жинаудан, зерттеуден, дәлелдемелерді пайдалануға қабылдаудан тұрады" (ҚІЖК 124-бабы). Біздің байқағанымыздай, мұндай ұғымда шындық объектілеріне қол жеткізу сияқты мақсат, сондай-ақ дәлелдемелерді тексеру сияқты кезең жоқ.
РСФСР ҚІЖК-нің (1990 ж.) теориялық моделінің авторлары бұл ол қылықтың орнын толтыруға талаптанды. Мәселен, А. М. Ларин РФ ҚІЖК-не мынадай редакцияда "Дәлелдеу" нормасын енгізуді ұсынды: "Дәлелдеу —істі заңды, негізді және әділетті түрде шешу үшін маңызы бар мән-жайлар туралы объективті шындықты анықтау үшін дәлелдемелерді жинау мен бағалаудан тұрады". Әрі қарай ол екі дербес норманың тұжырымдамасын келтіреді: "Дәлелдемелерді жинау", "Дәлелдемелерді тексеру". А. М. Лариннің ұсынысы назар аударуға тұрады, өйткені процессуалдық дәлелдеудің мәнісін біркелкі түсінуге мүмкіндік береді.

ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРДІ ЖИНАУ ЖӘНЕ ІC ЖҮРГІЗУГЕ БЕКІТУ

Дәлелдемелерді жинау мен іс жүргізуге бекіту —бұл дәлелдеу процесінің бірінші кезеңі немесе элементі. Іс жүргізу құқықтық көзқарас тұрғысынан дәлелдемелерді жинау іс бойынша қажетті іс жүзіндегі деректерді анықтауға бағытталған іс-қимыл жиынтығынан көрінеді. ҚІЖК-нің 125-бабына сәйкес дәлелдемелерді жинау мынадай жолдармен жүргізілуі мүмкін: кез келген адамды куәгерлер, жәбірленушілер ретінде шақыр және жауап алу, сондай-ақ сарапшылар ретінде қорытынды беру үшін шақыру; кәсіпорындардан, мекемелерден, ұйымдардан, соңдай-ақ қызмет адамдары мен азаматтардан заттарды, құжаттарды және мәліметтерді талап ету. Бұған қоса дәлелдемелерді сезікті, айыпталушы, қорғаушы, жеке айыптаушы, жәбірленуші және оның өкілі, азаматтық талапкер, азаматтық жауапкер және олардың өкілдері, сол сияқты кез келген азамат, кәсіпорын, мекеме және ұйым беруі мүмкін.
Сонымен, дәлелдемелерді жинау:
сотқа дейінгі іс жүргізу процесінде;
сот талқылауы процесінде жүзеге асырылады.
Дәлелдемелерді жинау тәсілі —ҚІЖК-де қаралған тергеу және сот іс-қимылдарын жүргізу. Дәлелдемелерді жинау кезеңдері мыналар болып табылады:
а) табу;
ә) бекіту;
б) алу.
Дәлелдеу процесімен өзара байланысты анықтау органдары ретінде ішкі істер органдарының құқықтарын реттеудің маңызы ешбір кем емес мәселелері Қазақстан Республикасы Президентінің "Қазақстан Республикасының ішкі істер органдары туралы" Заң күші бар Жарлығының 11 -бабында айтылады. Аталған бапқа сәйкес ішкі істер органдарының мынадай құқықтары бар:
қылмыс жасады деп күдіктенген жағдайда азаматтардың жеке басын куәландыратын құжаттарын тексеру;
қылмысты анықтау, жолын кесу, ашу кезінде басқа органдарға, ұйымдарға және қызмет адамдарына орындалуы міндетті тапсырмалар беру;
іс жүргізуде жатқан материалдар мен қылмыстық істер бойынша азаматтарды ішкі істер органдарына шақыру, олардан түсінік, құжаттар, олардың көшірмелерін алу, жауап алуды жүргізу, сондай-ақ заңда белгіленген тәртіппен дәлелді себептерсіз келуден жалтарған адамдарды айдап әкелу;
кедергісіз және қайтарымсыз қозғалған қылмыстық істер бойынша мемлекеттік органдардан, сондай-ақ ұйымдардан ақпарат пен материалдар алу;
заңда көзделген жағдайларда және тәртіппен қылмыстық іс жүргізу іс-қимылдарын және жедел-іздестіру іс-шараларын жүргізу, оларды жүргізу үшін мамандарды тарту, іс жүзіндегі деректерді жинау ментексеру үшін ғылыми-техникалық құралдарды пайдалану;
регламенттерді, суретке түсіруді, дыбыс жазбасын, кино және видео түсіруді, адамдардың саусақтарының іздерінің бедерін түсіріп алуды жүргізу, қылмыс жасады деген сезік бойынша ұсталғандарды қамауға алу;
адамдардың ішімдікті, есірткі және жүйкеге әсер ететін заттарды пайдаланғандығын белгіленген тәртіппен анықтауды жүргізу не осындай анықтауды жүргізу үшін оларды медициналық мекемелерге аттандыру немесе жеткізу;
азаматтармен ашық немесе ашық емес негізде ынтымақтастық орнату;
қылмыс жасады деп күдіктенген адамдардың ізіне түсу немесе азаматтардың тұрғын және өзге де үй-жайларына, оларға тиесілі жер учаскелеріне, аумақтар мен үй-жайларға кідіріссіз кіруге (дипломатиялық иммунитеттері бар шетелдік мемлекеттер мен халықаралық ұйымдардың өкілдіктерінен басқа) және оларды қарауға;
—қылмыстық іздерін сақтауды қамтамасыз ету мақсатында, сондай-ақ жедел-іздестіру іс-шаралары мен тергеу іс-қимылдарын жүргізуі кезінде азаматтардың белгілі бір учаскелер мен аумақтарға кіруін шектеуге немесе уақытша тыйым салуға, сондай-ақ оларды белгілі бір орынды тастап шығуға міндеттеуге;
қамаудан қашып шыққан адамдарды іздестіру іс-шараларын жүргізу кезінде дербес түрде бақылау өткізу пункттерін орнатуға;
меншік нысанына қарамастан мемлекеттік органдар мен ұйымдардан, оның ішінде құқық бұзушылықтың алдын алу және қылмысты ашу мақсатында анықтау мен тергеуді жүзеге асыратын арнаулы органдардан кедергісіз және қайтарымсыз ақпарат пен материалдар алуға;
қылмыстың жасалуына жәрдемдесетін себептер мен жағдайларды жою жөніндегі шаралар туралы ұйғарымдар, мен ұсыныстар беруге.
Сонымен, дәлелдемелерді жинау —іс бойынша шындыққа қол жеткізу мақсатында қылмыстық іс жүргізу құқығында көзделген процессуалдық шаралар мен ұйымдық іс-қимылдардың синтезі.
Дәлелдемелер жинаудың мәнісін ғылыми түсіну бір мәнді еместігін сипатталады. А. И. Винбергтің пікірі бойынша дәлелдемелер жинау —әр түрлі дәлелдемелерді табу, тіркеу және сақтау жөніндегі іс-кимылдар жиынтығы. Осы көзқарасқа P. C. Белкиннің көзқарасы да жақын, ол "дәлелдемелер жинау" ұғымының кешенді сипатын негіздейді және оған дәлелдемелерді табу, процессуалдық бекіту, алу және сақтау жөніндегі іс-қимылдарды қосады. В. Н. Терзиев пен С. П. Митричев өзгеше көзқарас ұстанады, олар дәлелдемелерді табу, жинау, бекіту және зерттеу —дәлелдеу процесінің біршама дербес кезеңдері деп есептейді. Бұл проблеманы В. П. Колмаковтар мағынасында түсіндіреді. Атап айтқанда, ол өзара тығыз байланысты болса да жинау мен процессуалдық бекіту дербес кезеңдер деп есептейді.
Осындай көзқарастарды талдау мынадай қорытынды ережелерді тұжырымдауға мүмкіндік береді:
А. И. Винберг пен Р. С. Белкиннің көзқарастарының ортақ сипаттары кеп және бірқатар көзқарастар бойынша орынды деп санаймыз:
а) дәлелдемені табу заңда көзделген іс жүргізу кұжатында тиісті түрде бекітілген жағдайда ғана процессуалдық мағынаға ие болады;
ә) табылған дәлелдемені оны бекітуден бөліп қарау процессуалдық мағынасында мүмкін емес, керісінше жағдайда дәлелдемені табусыз бекітуді дербес түрде қолдану —нонсенс, ал процессуалдық бекітусіз табу —тал сол процессуалдық мағынасында дәлелдеменің болмауымен бірдей;
—жинау деп сондай-ақ процессуалдық бекітуді түсінуге болмайды, өйткені:
а) дәлелдемені табу бұл жедел-іздестіру іс-шараларын жүзеге асыруға байланысты, ҚІЖК-нің ұйғарымдарынан бірсыпыра жағдайларда тысқары тұратын іздестіру, шығармашылық және ұйымдық қызмет;
ә) дәлелдемені бекіту (тіркеу) —емін-еркін түсіндіруге жол бермейтін бірыңғай процессуалдық қызмет;
—келтірілген сілтемелер Р. С. Белкин мен А. И. Винбергтің пікірін негізгі деп қарауға мүмкіндік береді, бірақ мынаны да ескеру керек, бекітуді жинауға қосуға да, оларды бір-бірінен ажыратуға да болмайды, олардың өзара тығыз байланысы мен тәуелсіздігін көрсете отырып, қаралып отырған кезеңді "дәлелдемелерді жинау мен процессуалдық бекіту (тіркеу)" кезеңі деп атау керек.
Бұл кезең бірқатар дәйекті іс-қимылдардан тұрады: 1) табу; 2) процессуалдық бекіту; 3) алу; 4) дәлелдемені сақтау.
Дәлелдемелерді табу —бұл оларды іздеу, табу, дәлелдемелік маңызы бар белгілі бір іс жүзіндегі деректерге назар аудару. Бұл дәлелдемелерді жинаудың бастапқы және қажетті кезеңі. Уәкілетті адамға белгілі болған табылған дәлелдемелерді ғана жинауға болады.
Бұл кезеңде табылған дәлелдемелерді бағалаудың алдын ала сипаты болады.
Дәлелдемелерді іс жүргізуге бекіту (тіркеу) —заң белгілеген тәртіппен жазып алудан көрінетін дәлелдемелерді жинаудың келесі кезеңі.
Дәлелдемелерді іс жүргізуге бекітудің нысандары мыналардан көрінеді: 1) жүргізілген іс-кимылдардың (жауап алудың, тінтудің, хаттамасы және т.б.) барысы және нәтижелері туралы хаттамалар; 2) дәлелдемені іске тікелей қосу, бұл туралы қаулымен белгіленеді; 3) суретке түсіру, жоспарлар мен кесте жасау; 4) видео түсіру, киноға түсіру; 5) дыбыс-бейне жазба; 6) модельдеу; 7) кешірмелерін әзірлеу; 8) сарапшылар қорытындыларын жасау.
Жоғарыда санамаланған тәсілдердің бірімен не бірнешеуімен тіркелген іс жүзіндегі деректер ғана дәлелдемелер деп танылуы мүмкін.
Дәлелдемелерді алу —бұл дәлелдеу үшін оларды пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз ету, оларды іске тігу, сондай-ақ тергеу мен сот үшін оларды сақтаудың тәсілі.
Дәлелдемелерді сақтау —бұл дәлелдемелердің өздерін не олардың дәлелдемелік қасиеттерін сақтау жөніндегі заңда көзделген шараларды қабылдау, сондай-ақ оларды кез келген қажетті сәтте сот пен тергеудің пайдалану мүмкіндігін қамтамасыз ету үшін жағдайлар жасау.
Дәлелдемелерді сақтаудың шарттары мынадан көрінеді:
—төмендегідей заң талаптарын сақтау: а) дәлелдемелерді алудың заңда көзделген тәсілдерін ғана пайдалану; ә) дәлелдемелерді жинаудың заңда көзделген тәсілдерін ҚІЖК-і белгілеген тәртіппен қолдану; б) дәлелдемелерді жинауға заң құқық берген адамдарға ғана рұқсат беру; в) объективті және алаламай жұмыс істеу;
іс бойынша жиналған дәлелдемелік материалдың толықтығы;
оларды жинау бойынша іс-қимылдың толықтығы;
алынған іс жүзіндегі деректер туралы мәліметтердің сенімділігіне қажетті кепілдіктерді сақтау.

Ғылыми пікірталастар

Ф. Н. Фаткуллиннің пікірі бойынша дәлелдеу процесінің элементтері мен кезеңдерін ажырата білу керек. Дәлелдеу кезеңдеріне ол дәлелдеудің сыртқы жолдары мен нәтижелерін жатқызады, мұның өзі оның пікірінше әр түрлі істер бойынша және сот ісін жүргізудің жекелеген кезеңдерінде объективтік шындықты іздеудің анағұрлым маңызды кезеңдерін (сәттерін) бөліп көрсету үшін қажет. Ал дәлелдеу элементтері осы процессуалдық қызметтің ішкі құрылымын білдіреді және олар белгілі бір процессуалдық іс-қимылдар мен қатынастардан қалыптасады. Осы баяндалғандарға сүйене отырып, Ф. Н. Фаткуллин дәлелдеу процесінің мынадай элементтерін ажырата білуді ұсынады: а) іс бойынша тергеу жорамалдарын құру және серпінді дамыта білу; ә) дәлелдемелер мен олардың көздерін жинау; б) жиналған дәлелдемелер мен олардың көздерін тексеру; в) іс бойынша қолда бар дәлелдеу тәсілдерін бағалау; г) процеске қатысушылардың немесе басқа да адамдардың дәлелдемелік материалдарды ұсынуы.
С. А. Шейфер тұжырымдаған дәлелдемелерді жинаудың анықтамасы ғылыми қызығушылық туғызады. Осы дәлелдеу процесінің бастапқы сәті ретінде дәлелдемелерді жинаудың маңызы мынадан тұрады деп есептейді: "танымдық әдістердің әр түрлі жиынтығын қамтитын және зерттелетін оқиға туралы іс жүзіндегі деректерді жеткілікті түрде үлкен көлемде табуды, іріктеп қабылдауды қамтамасыз ететін, сондай-ақ шындықты анықтау үшін оларды кейін пайдалану мақсатында алынған деректерді белгілейтін, жазатын, түсіретін заң белгілеген тәсілдермен тергеу және сот органдарының қолдануы".
С. А. Шейфер ұсынған ғылыми көзқарастың артықшылығы —қылмыстық іс жүргізу ұйғарымдарына негізделген дәлелдемелерді жинаудың тәсілдеріне айрықша назар аударудан көрінеді, мұның өзі қылмыстық сот ісін жүргізудегі заң талаптарының мәнімен алдын ала анықталады.

ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРДІ ЗЕРТТЕУ

Дәлелдеу процесінің келесі кезеңі дәлелдемелерді зерттеу болып табылады. Дәлелдемелерді зерттеу жөніндегі қызметтің процессуалдық-құқықтық негізі болады: ҚІЖК-нің 24-бабы (істің мән-жайын жан-жакты, толық және объективті зерттеу туралы); ҚІЖК-нің 345—ЗбЗ-баптары (соттық тергеуде дәлелдемелерді зерттеудің тәртібі туралы), сондай-ақ өзге де нормалар. Дәлелдемелерді зерттеудің субъектілері анықтаушы, тергеуші, прокурор және сот болып табылады. Сонымен бірге теория мен практикадағы дәлелдемелерді зерттеудің мәнісі бір мәнді емес тұрғыдан түсіндіріледі.
ҚІЖК-нің 125-бабының мағынасынан көрініп отырғанындай құрамдас элемент ретінде дәлелдемелерді жинау оларды тексеруді де өзіне қосуға тиіс.
Сонымен бірге біз бұрын айқындағанымыздай, жинау мен тексеру- дәлелдеу процесінің әр түрлі деңгейлері болып табылады: жинау дегеніміз —бірінші кезең, ал тексеру -дәлелдеудің екінші кезеңінің элементі.
Дәлелдемелерді зерттеу мәнісінің ғылыми түсінігі мынадай көзқарастардан тұрады:
1) дәлелдемелерді зерттеуді оларды тексеру деп түсінуге болады, ал мұндай тексерудің нәтижесі дәлелдемелерді бағалау (М. С. Строгович, А. И. Трусов);
дәлелдемелерді зерттеуді-дәлелдемелерді зерделеу және оларды тексеру жөніндегі тергеуші мен соттың қызметі деп түсінуге болады (П. Ф. Пашкевич);
дәлелдемелерді зерттеу-оларды бағалаудың элементі (Н. А. Якубович, А. Н. Васильев);
дәлелдемелерді зерттеу дегеніміз-олардың мазмұнын тергеушінің немесе соттың тануы дәлелдемелердің мазмұнын құрайтын іс жүзіндегі деректердің сенімділігін тексеру, осы дәлелдеменің іс бойынша барлық қалған деректермен сәйкес келетіндігін анықтау (Р. С. Белкин).
Соңғы айқындаманың біздің көзқарасымызша, дәлелдемелерді зерттеудің мәнін егжей-тегжейлі бейнелеуіне байланысты артықшылығы бар.
Сонымен, дәлелдемелерді зерттеу өзіне мынадай элементтерді қосады:
а) дәлелдемелердің мазмұнын тану, ашу;
ә) дәлелдемелердің болуының сенімділігін тексеру;
б) дәлелдемелердің сәйкес келуін анықтау бірқатар дәйекті логикалық операциялардан тұрады, олар:
дәлелдемелерді бақылау, фактінің өзін қабылдау, факті туралы ақпаратты қабылдау;
тақырыптың мәні туралы гипотетикалық болжамның негізінде дәлелдемелерді логикалық байланысқа түзу;
осы дәлелдеменің табиғатын түсіндіретін гипотетикалық болжам негізінде тергеу нұсқаларын құру.
Дәлелдемелер фактілерінің болуының сенімділігін тексеру және дәлелдемелердің сәйкес келетіндігін анықтау өзара тығыз байланысты және оларды саралаудың шартты сипаты бар және әдістемелік мақсаты болады, сондықтан оларды жеке алып қарау орынсыз. Аталған элементтердің мәні мыналардан көрінеді:
а) мазмұны және онда бар мәліметтердің сенімділігі көзқарасы тұрғысынан дәлелдемелер көздерін талдаудан, зерттеуден;
ә) дәлелдемелердің сәйкес келетіндігін, жиынтығын анықтау мақсатында басқа да дәлелдеме көздерімен және дәлелдемелермен салыстырудан;
б) белгілі көздердің сенімділігін растайтын жаңа дәлелдемелерді табудан.
Дәлелдемелерді зерттеу ұтымды және эмоционалдық бастамаларды бөлудің негізінде құрылуға тиіс. Субъективтік, эмоционалдық бастама логика мен заңға бағынатын ұтымдылықтан үстем тұрмауға тиіс. Осыған сүйенсек, дәлелдемелерді тексерудің нысаны ретінде ойша құру, эмпиризмдік және тәжірибелік тәсілдер танылады (бұл орайда эмпиризмдік тәсілдер құбылыстың сандық сипатын, ал тәжірибелік сапалық сипатын бейнелейді). Келтірілген нысандар танымды философиялық саралаудың эмпиризмдік және теориялық деңгейлерін түсіндірудің мәнісі. Осыған байланысты А.А. Давлетовтың пікірімен келіскен орынды, ол былай деп атап өткен болатын: "Танымның эмпиризмдік деңгейі —білім алудың тәжірибелік тәсілдерімен сипатталады. Бұл деңгейде объект сезіммен қабылдауға болатын сипаттар мен қатынастарда бейнеленеді. Танымның теориялық деңгейінің ерекшелігі мынада: бұл деңгейде білім абстрактілі ойлау жолымен қабылданады. Бұл жерде объект тікелей сезіммен зерттеуге болмайтын тұстарымен және байланыстарымен көрінеді. Алайда, эмпиризмдік деңгейге сезім ғана тән, ал теориялық деңгейге танымның ұтымды нысаны тән деп ойлауға болмайды. Сезім барлық уақытта ой жүзіндегі операциялармен қатар жүреді, ал ұғымдылық болса тәжірибеге негізделеді. Эмпиризмдік және теориялық таным туралы айта отырып, біз білім алудың негізгі, жетекші тәсілдері тәжірибе немесе абстрактілі ойлау болын табылатынын есте ұстаймыз".
ДӘЛЕЛДЕМЕЛЕРДІ БАҒАЛАУ

Дәлелдемелерді бағалау-бұл іс бойынша шындықты анықтауда жиналған дәлелдемелердің рөлін айқындауға бағытталған логикалық ой процесі. Дәлелдеу процесінің осы кезеңдегі (элементі) құқықтық негізі ретінде ҚІЖК-нің 128-бабы бой көрсетеді, онда былай деп жазылған: судья, прокурор, тергеуші және анықтаушы заңды және құқықтық танымды басшылыққа ала отырып істің барлық жағдайларын олардың жиынтығында жан-жақты толық және объективті түрде қарауға негізделген өзінің ішкі сенімі бойынша дәлелдемелерді бағалайды және қандай да болсын дәлелдеменің судья, прокурор, тергеуші және анықтаушы үшін күні бұрын белгіленген күші болмайды.
Сонымен, дәлелдемелерді бағалау —өзінің шектері мен шектеулері бар белгілі бір процессуалдық маңызды шарттарға негізделген қызмет.
Теориялық ғылым көзқарасы тұрғысынан дәлелдемелерді бағалау бір мәнді түсіндірілмейді. Бұл мәселеде анағұрлым көрнектілері мынадай айқындамалар болып табылады.
1. А. И. Трусовтың пікірі бойынша "процесте дәлелдемелерді бағалауда әрбір дәлелдеменің күші туралы пайымдауға арналған арнайы формальды ережелерді күні бұрын белгілеу жолымен заң шығарушы емес, судьялар, прокурорлар, тергеушілер және анықтауды жүргізетін адамдар жүзеге асырады, олар үшін
бірде бір дәлелдеменің алдын ала белгіленген күші болмайды"'.
Қаралып отырған бөлікте ҚІЖК-нің алғышарттарын қарай келіп, А. И. Трусов "бұл ережелердің мәні ең әуелі формальды дәлелдемелер жүйесін толық жоққа шығарудан тұрады"2 деп есептейді.
2. Осы заман ғылыми үрдістерге П. Ф. Пашкевичтің көзқарасы әлдеқайда жақын, ол мынадан көрінеді: "дәлелдемелерді бағалау дегеніміз-олардың әрқайсысы қаншалықты нақты айқындалғанын, ол іспенен және басқа да дәлелдемелермен қаншалықты байланыста тұрғанын, іс үшін маңызы бар қандай фактіні орнықтыратынын немесе жоққа шығаратынын және іс
бойынша барлық жиналған дәлелдемелердің жиынтығы нені білдіретінін анықтау". Әрі қарай П. Ф. Пашкевич былай деп жазады: "Барлық адамдар үшін олардың кәсіби, таптық, ұлттық немесе нәсілдік тегіне қарамастан белгілі бір ой кешу заңдары қолданылатынын ғылым әлдеқашан дәлелдеді, мұның өзі адамдарға олардың айырмашылықтарына қарамастан бір-бірін түсінуге мүмкіндік береді... Жалпы адамзаттық логика әрбір адамның оның ішінде судьяның танымдық ойлауының негізі болып табылады".
3. Дәлелдемелерді бағалау туралы заң ережелерінің мәнін тарылтып түсіндіру М. С. Строговичті судьялардың ішкі сенімі дәлелдемелерді бағалаудың бірден бір өлшемі деген ойға әкелді. Ішінара ол былай деп жазды: "Істе бар дәлелдемелерді бағалау істің барлық жағдайларын олардың жиынтығында қарауға негізделген судьялардың, ішкі сенімі бойынша жүргізілетін болғандықтан, судьялардың ішкі сенімі қылмыстық процесте дәлелдемелерді бағалаудың өлшемі болып табылады. Бұл ережені былай түсіну керек, заң дәлелдемелерді бағалау кезінде судьялар басшылыққа алуға міндетті қандайда бір сыртқы өлшемдерді белгілемейді, судьялар белгілі бір дәлелдемені сенімді немесе сенімсіз деп тануға міндетті болатындай қандай да бір формальды белгілерді көрсетпейді. Заң судьяларға өздерін сендіретін дәлелдемені сенімді деп тануға және керісінше, өздері үшін
сенімсіз дәлелдемені сенімсіз деп жоққа шығаруға құқық береді.
Осы мағынада судьяның ішкі сенімі дәлелдемелерді бағалаудың өлшемі деп есептеледі. Бірақ судьялардың сенімі дұрыс, негізделген болуға тиіс, сондықтан судьяның ішкі сенімі үшін де өлшем қажет. Мұндай өлшем—судьяның сенімі істің іс жүзіндегі мән-жайларына сәйкес келуі".
Сонымен бірге М. С. Строгович судьяның ішкі сенімін қандай жағдайда да сот айқындайтын фактілердің шынайылылығының өлшемі ретінде қабылдауға болмайды деп дұрыс атап көрсетеді. Ол "дәлелдемелерді бағалаудың өлшемі" мен "сот қорытындылары шынайылылығының өлшемі" ұғымдарын ықтимал шатастырып алмауды ескертеді.
4. В. Д. Арсеньев жалпы түрде дәлелдемелерді бағалауды: "әрбір дәлелдемені жеке алғанда және барлық дәлелдемелерді жиынтық күйінде алғанда күші мен маңызын айқындау" деп анықтама береді. Сонымен бірге ол мұндай сипаттау аталған ұғымның көптеген елеулі элементтерін аша алмайды және
дәлелдемелерді бағалау жөніндегі қызметті құрайтын элементтер призмасында егжей-тегжейлі қарастырылуы тиіс деп әділетті түрде атап өтеді. Осыны ескере отырып, В. Д. Арсеньев әрбір дәлелдемені бағалаудың мазмұнына мынадай мәселелердің шешілуін енгізуді ұсынады: а) дәлелдеменің көзі туралы
(дәлелдеудің құралы); ә) дәлелдеменің қатыстылығы және іске жіберілетіндігі туралы; б) дәлелдемелердің сенімділігі туралы.
Бұған қоса ол жиынтық күйінде дәлелдемелерді бағалау-әрбір дәлелдеме жеке бағаланғаннан кейін жүргізіледі және әдетте, жеке бағалау қылмыстық процестің әрбір кезеңіндегі дәлелдеу қорытындысын құрайды деп атап өтеді.
5. "Дәлелдемелер теориясының" (1973 ж.) авторлары Г. М. Миньковскийдің атынан былай деп анықтама береді: "дәлелдемелерді бағалау—бұл тергеушінің, прокурордың және судьялардың ой қызметі, ол мынадан тұрады, аталған қызмет адамдары заңды және социалист құқықтық танымды басшылыққа ала отырып, әрбір дәлелдемені жеке алғанда және
дәлелдемелердің бүкіл жиынтығын өздерінің ішкі сенімі бойынша қарайды, іс бойынша қорытындылар шығару үшін олардың қатыстылығын, іске жіберілетіндігін, сенімділігін, жеткілікгілігін анықтайды. Дәлелдемелерді бағалау негізінде тергеу (сот) жорамалдары ұсынылады және олардың бірінің
жеткілікті түрде расталғаны, сөйтіп, қалғандарының жоққа шығарылғандығы анықталады, әр түрлі процессуалдық, оның ішінде тергеу (сот) іс-қимылын жүргізу туралы шешімдерді қабылдау үшін негіз қаланады, істің жекелеген мән-жайы мен тұтас алғанда қылмыстың дәлелденгені немесе дәлелденбегені туралы
қорытындылар жасалады".
Делелдемелерді бағалаушы субъектілердің тобы қылмыстық процесте өзінің немесе өкілі болып табылатын адамның (айыпталушы, қорғаушы, жәбірленуші және өзге де адамдар) мүддесін көздейтіндердің қылмыстық процеске қосылуы есебінен елеулі түрде ұлғая түседі. Сонымен бірге дәлелдемелерді бағалаушы адамдар мүдделерінің әр қилылығы бұл кызметке өз ерекшелігін енгізетіндігін атап көрсетеді.
6. Ф. Н. Фаткуллиннің пікірі бойынша дәлелдемелерді бағалау астарынан "дәлелдемелердің барлық бағалы қасиеттерінің сипаты мен маңызын, олардың көздерін және іс бойынша объективті шындыққа қол жеткізу мақсатында осы материалдарды алудың (пайдаланудың) тәсілдерін анықтаудан көрінетін
процессуалдық қызмет элементі" дегенді түсінуіміз қажет деп жазады.
Ол дәлелдемелерді бағалаудың мазмұны мынадай сипаттардың анықтамасын қамтуы тиіс деп ойлайды, олар: а) нақтылық, іс жүргізу көздерінде бар мәліметтердің ішкі келісімі және сапалылығы; ә) осы ақпараттардың жекелеген фактілер мен мән-жайларды растай алатын қабілеттілігі мен жеткіліктілігі; б) іске тігілген қоғамдық объектілерде бар істелген әрекеттің материалдық іздерінің сапалылығы; в) осы материалдық іздердің және дәлелдемелік фактілердің, сол сияқты олардың өзара байланысы мен қатынасының іске қатыстылығы; г) дәлелдемелік фактілер мен материалдық іздердің сенімділігі, олардың істің заң тұрғысынан маңызы бар мән-жайларды анықтай алатын қабілеттілігі; д) дәлелдеудің бүкіл тақырыбының мән-жайлары туралы сенімді қорытынды жасау үшін және іс бойынша маңызы бар олардың сипаттарын толық анықтау үшін жиналған дәлелдемелердін, (фактілер, дәлелдемелік фактілер және материалдық іздер туралы мәліметтер) барлық жиынтығының жеткіліктілігі.
7. Л. М. Карнеева дәлелдемелерді бағалауды: "дәлелдемелердің қатыстылығын және іске жіберілетіндігін, олардың сенімділігін және дәлелдеу тақырыбына енетін мән-жайларды анықтау үшін маңызын айқындайтын бағалаушы пайымдаулар" деп түсінеді.
Бұл қызметтің мазмұнына ол әрбір дәлелдемені жеке алғандағы бағалауды да, сондай-ақ қандай да бір анықталуға тиісті мән-жайға қатысты дәлелдемелердің белгілі бір тобын да, содан кейін іс бойынша жиналған дәлелдемелердің бүкіл жиынтығын да қосады.
Л. М. Карнееваның проблеманың мәнісін түсінудегі ерекшелігі ізашарлары бұрын мазмұнына құрамдас элементтер ретінде енгізген дәлелдемелерді бағалаудың ережесін тұжырымдауы болып табылады. Басқаша сөзбен айтсақ, ішкі сенімі бойынша дәлелдемелерді бағалау, іс материалдарын жиынтық түрінде қарау, толықтығы, жан-жақтылығы және объективтілігі талаптарын сақтау, заңның нұсқамасын бағалаудың негізділігі —мұның бәрі, сөз болып отырған зерттеушінің пікірі бойынша дәлелдемелерді бағалаудың шарттары.
8. Қылмыстық сот ісін жүргізуде дәлелдемелерді бағалаудың мәні проблемасына В. С. Джатиев философиялық көзқарас тұрғысынан келеді. Бағалауды философиялық категория ретінде талдай отырып, ол оны құқықтық мағынасыңда түсіндіреді және өз пікірін қылмыстық сот ісін жүргізудегі дәлелдемелерді бағалау мынадай түрлерден қалыптасады деп негіздейді,олар: 1)эмоционалдық; 2) рационалдық. Рационалдық бағалау өз кезегінде
а) гносеологиялық және ә) аксиологиялық болып екіге бөлінеді. Ал гносеологиялық бағалаудың мазмұнына істің іс жүзіндегі және құқықтық тұрғыдағы сипаттарын қарау кіреді. Әрі қарай ол дәлелдемелерді бағалау туралы заң ережесін сынға алады. Атап айтқанда, ол заң шығарушы "дәлелдемелерді бағалау" және "қылмыстың мән-жайын бағалау" ұғымдарын шатастыруға жол берген деп есептейді. Мәселе мынада., оның пікірі бойынша тұтас алғанда дәлелдемелерді бағалау мен қылмыстың мән-жайының дәлелдемелерінің көзге түсетін өзара байланысына қарамастан қылмыстың мән-жайын бағалау кезінде ішкі сенімнің мәнін айыра білу қажет.
Қылмыстық сот ісін жүргізуде дәлелдемелердің мәнін толық ашу үшін келтірген көзқарасты категория ретінде бағалаудың философиялық анықтамасымен аяқтауды орынды деп санаймыз. Сонымен, бағалауды философиялық түсіндіру "...әлеуметтік құбылыстарға, адам қызметіне, оның мінез-құлқына қатысты, олардың маңызын, адамгершіліктің белгілі бір нормалары мен принциптеріне сәйкес келуін (мақұлдау және айыптау, келісу немесе сынау, ұнату немесе ұнатпау және т.т.) білдіреді. Адамның интеллектуалдық және адамгершілік дамуы оның әлеуметтік айқындамасымен, дүние танымымен, мәдени деңгейімен ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.