Қазақстан Республикасында сот және сот әділдігі

1. ҚР конституциялық құрылымының түсінігі.
2. ҚР егеменді, демократиялық, құқықты, зайырлы және әлеуметтік мемлекет.
3. ҚР қызметінің негізгі қағидалары.
4. Басқарудың республикалық нысаны.

Осымен бірге жеке қатынастардың артықшылығы жөнінде сөз қозғағанда мынаны ескерген жөн: бұл қатынастардың барлығы бірдей құқықтық реттеуге жатпайды. Профессор О.С. Иоффе атап көрсеткендей, жеке отбасы қатынастарына жататын заңды тұрғыда нормалаудың объективтік мүмкіндіктері белгілі бір дәрежеде шектеулі болады да, сырттай бақылаудың ырқынан шығып кетеді.
Сондай-ақ, олардың бір-біріне деген жеке сенім сипаты да неке-отбасы қатынастарының ерекшелігі болып табылады. Мәселен, бала асырап алу бала асырап алушы мен асырап алынушының арасында өзара сенім қатынастары орныққан жағдайда ғана өз мақсатына жетеді. Бұл ерлі-зайыптылардың, ата –аналар мен балалардың, қорғаншылар мен қамқоршылардың және қамқорлыққа алынғандардың арасындағы қатынасқа да тән нәрсе. Отбасылық қатынасқа қатысушылардың өзара қарым-қатынасындажеке сенім болмаған жағдайда немесе оны жоғалтқан жағдайда мұндай қатынастары неке және отбасы туралы заң нормаларымен құқықтық реттеу тиімсіз немесе тиімділігі шамалы болады.
Отбасы құқығын зерттеуші белгілі кеңес ғалымы Е.М.Ворожейкин: «Өзіндік сенімге ие бола алмаған отбасылық қатынастарды жасанды деп есептеу керек. Көп жағдайда мұндай қатынастарды тоқтатылуы тиіс немесе ол басқа жолмен реттелуі керек» деп жазды.
Қазақстан Республикасы отбасы құқығының қайнар көзі Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 17 желтоқсандағы «Неке және отбасы туралы» Заңы болып табылады. Осы аталған Заң актісі 1969 жылғы 6-тамызда Республиканың жоғарғы кеңесі бекіткен неке және отбасы туралы Кодексті алмастырды.
«Неке және отбасы туралы» заң 7 бөлімнен, 29 тараудан және 213 баптан тұрады.
Бірінші бөлімдегі «Жалпы ережелерде» неке-отбасы заңдарының негізі жасалып, осы заңмен реттелетін қатынастар, неке-отбасы қатынастарын реттеудің негізгі принциптері белгіленеді.
«Неке» деп аталатын 2-ші бөлімде некеге тұру, оны тіркеу, некені тоқтату, ерлі-зайыптылар арасындағы өзіндік және мүліктік қатынастарды құқықтық реттеу туралы нормалар топтастырылған.
«Отбасы» деп аталатын 3-ші бөлім ата-аналар мен балалардың Құқықтары мен міндеттерінің негізі туралы, ата-аналарды туу туралы жазбалар кітабына жазу жайындағы, ата-аналардың балаларға байланысты құқықтары мен міндеттері туралы, ата-аналарды ата-аналық құқығынан айыру және шектеу жайында, сондай-ақ бала асырап алудың тәртібін айқындайтын ережелер, оны болдырмау және жарамсыз деп тану жөніндегі баптардан тұрады.
«Қорғаншылық және қамқоршылық» деген 4-ші бөлімде қорған болу мен қамқоршылықтың міндеттері белгіленеді., сол бойынша қорғаншылық пен қамқоршылық жасаушы, қорғаншылар мен қамқоршылардың құқықтары мен міндеттері, олардың өкілеттіктері анықталады, қорғаншылық пен қамқоршылықты тоқтату қарастырылады.
«Отбасы мүшелерінің алименттік қатынастары» деген 5-ші бөлімде ата-аналардың балаларды асырау және кәмелетке толғандардың ата-аналарын бағып-күтуі жөніндегі міндеттері сөз болады, отбасының басқа да мүшелерінің алиметтік міндеттемелері көрсетіледі, сондай-ақ алимент тағайындау және оны төлеу тәртібі берілген.
«Неке және отбасы туралы» Заңда ҚР неке-отбасы заңдары мынадай принциптерге негізделетінін белгілейді:
1) еркек пен әйелдің некелік одағының еріктілігі;
2) ерлі-зайыптылардың отбасындағы құқықтарының теңдігі;
3)отбасының ісіне кімнің болса да өз бетінше араласуына жол берілмеушілік;
4) отбасы ішіндегі мәселелерді өзара келісіммен шешу;
5) балаларды отбасында тәрбиелеуге басымдық беру, олардың өсіп-жетілуі мен әл-ауқатты болуына қамқорлық жасау;
6)отбасының кәмелетке толмаған және еңбекке қабілетсіз мүшелерінің құқықтары мен мүдделерін қорғауға басымдық беру;
7)отбасы мүшелерінің өз құқықтарын кедергісіз жүзеге асыруын қамтамасыз ету.
Кодексте мынадай ұғымдар пайдаланылады:
1) неке (ерлі-зайыптылық) – ерлі-зайыптылардың арасындағы мүліктік және мүліктік емес жеке қатынастарды туғызатын отбасын құру мақсатымен заңдарда белгіленген тәртіппен тараптарды ерікті және толық келісімі жағдайында жасалған еркек пен әйелдің арасындағы тең құқықты одақ;
2) жалған неке – отбасын құру ниетінсіз заңда бел¬гілен¬ген тәртіппен жасалған және ерлі-зайыптылардың құқықтары мен міндеттерін туғызбайтын неке;
3) отбасы – некеден (ерлі-зайыптылықтан), туыстық¬тан, қайын жұрттан, бала асырап алудан немесе балаларды тәрбиеге алуды өзге де нысандарынан туындайтын мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге байла¬нысты және отбасы қатынастарын нығайту мен дамытуға жәрдемдесуге тиісті адамдар тобы;
4) неке (ерлі-зайыптылық) жасы – адамның некеге (ерлі-зайыптылыққа) тұру құқығына жеткендегі жасы;

1. Послание Президента РК Н. Назарбаева наролу Казахстана. // Казахстанская правда. 19 февраля 2005 г.
2. Назарбаев Н. А. Казахстан 2030. – Алматы : 1997.
3. Концепция правовой политики РК от 20 сентября 2002 г. // Юридическая газета. –2002.
4. Дулатбеков Н.О., Амандыкова С.К., Турлаев А.В., Основы государства и права современного Казахстана: Астана: 2000.
5. Основы государства и права РК. Отв. Ред. Г.С. Сапаргалиев – Алматы. 1999.
6. Ибраева А.С. Мемлекет жєне ќ±ќыќ теориясы. Алматы. 2001.
7. Уваров В.И. Теория государственного управления. Алматы. 2000.
8. Толеубекова Б.Х. Ќазаќстан Республикасыныњ ќылмыстыќ істер ж‰ргізу ќ±ќыѓы. Алматы. 2000.
9. Финансовое права. Под. Ред. Н.И. Химичева . Москва.. 2004.
10. Антольская М.В. Семейное права. Москва. 1996.