Қазіргі офтальмологияның дәлелді медицина тұрғысынан өзекті мәселелері

1. Кіріспе.
2. Анатомиясы.
3. Көз алмасы.
4. Көздің көмекші мүшелері.
5. Көру функциялары және оның жас мөлшерлі динамикасы.
6. Орталық көру
7. Жарық сезіну.
8. Перифериялық көру және оны зерттеу әдісі.
9. Физиологиялық оптика. Рефракциясы, аккомадациясы.
10. Оптикалық шыны түрлері.
11. Физиологиялық оптика.
12. Астиматизм.
13. Рефракцияны субъективті әдіспен анықтау.
14. Көзілдірік тағайындау.
15. Рефракцияның аномалия клиникасы.
16. Аккомадация.

Көзге және көру мүшесіне салмақты нәзіктікпен назар салып қарау үшін, көз жайында бір мәлімет білу керек. Көз ағзасының құрылысының анатомиялық ерешеліктерін, оның ауруларын, оларды анықтау, емдеу және алдын алуын оқытатын клиникалық медицинаның тарамының өзіндік орны бар.
Көздің көптеген аурулары мен көз ағзасындағы өзгерістер организмнің түрлі ағзалары мен жүйелерінде дамитын патологиялық процесстердің көрінісі. Ол көздің анатомо- физиологиялық ерекшеліктеріне және қоршаған ортаны қабылдау қасиетіне байданысты. Көз ағзасының ауыз қуысы мен құлақ, танау ағзаларымен бас сүйек қуысымен анатомо – топографиялық жақындығын ескерсек, стоматолог басқа дәрігерлер сияқты жиі кездесетін көз ауруларын анықтап,стоматологиялық және басқа ауруларда кездесетін көз ауруларының белгілерін анықтап, жедел жәрдем көрсетіп, дер кезінде офтальмологқа бағыттай білу керек.

Көру мүшесінің клиникалық анатомиясы

«Көз» (көру мүшесі) деп аталатын жинақты түсінікке көз алмасы мен оның қорғаныс, көмекші аппараты –қабақ, жас мүшелері, көз алмасының бұлшық еттері, қан және лимфа тамырлары, жүйкелері, тенон капсуласы, шел, көз шарасы, жататынын айтып өту керек.
Көз алмасы шар тәрізді түзілім болып табылады, бірақ уақыт өткенде, яғни шамамен 20 жасқа дейін жұмыртқа тәрізді (эллипс) болып өзгереді, алдыңғы –артқы сагитал мөлшері үлкейеді. Егер эхобоиметрия мәліметтері бойынша, жаңа туған сәбидің көзінің мөлшері орташа 16мм тең болса, 1 жасқа жектенде шамамен 20мм-ге, ал 20 жаста және одан аса -24мм-ге тең болады.
Көз алмасы 3 қабықтан тұрады. сыртқы фиброзды қабықтың 2 бөлімі бар. Артқы үлкен (5/6) бөлмі белокты немесе склера, кіші алдыңғы бөлімі (1/6) касан қабық деп аталады. Касаң қабық склерага отетін жері лимб деп аталады.
Склера мөлдір емес, ақ түсті. Жаңа туған сәбиде көгілдір реңкті, бірақ жас қосыла ағарады, ал қарт адамдарда сарғаяды. Егер де склераның көгілдірлілігі баланың 1 жасына дейін қайтпай тіпті көк түске айналса, ол керееңдікпен қоса сүйек патологиясын көрсетеді. Касан қабық, әдетінше мөлдір. Лимб жартылай мөлдір, ені 2мм-ге тең. Касан қабық лупаға немесе үлкейтетін шыныға тәрізді көздің оптикалық жүйесінің негізгі сындыру құрылымы болып табылады. Сонымен қоса, екінші сындыру ортасы көз бұршағы. Қасан қабықтың сындыру күшті 40дптр, жаңа туған балада 50дптр, 3-5 жасына қарай ол азаяды. Бұл өзгеріс көз мөлшерінің үлкеюіне сонымен бірге касан қабықтың жалпаюына, яғни радиус қисықтығының жоғарлауына байланысты.
Жаңа туған балада радиус қисықтығы 7,0-7,3мм, ал 5-7 жасқа қарай 7,6-7,8мм. Касан қабық мөлшері жұқаруы арқылы үлкейеді. Касаң қабықтың барлық 5 қабаты жұқарады, алдыңғы эпителий, алдыңғы шекаралық боумен пластинкасы, меншікті заты, артқы шекаралық десцемет пластинкасы, артқы эпителий. Қасаң қабықтың алдыңғы эпителий, десцеметов қабаты және эндотелиі түрлі зақымданулардан кейін регенерацияға жатады, ал басқа қабаттары зақымданса түрлі көлемді, формалы қарауытулары қалады. Жаңа туған баланың көзінің касан қабығының орташа ені 9мм-ге тең. Бірте – бірте касан қабық диаметрі үлкейіп, ересектерде 11,5мм-ге жетеді. Бұл динамиканы білу туа біткен глаукоманың ерте диагностикасында және ауырлығын анықтауында немесе микро-макро (мегало) корнеа сияқты касан қабық ауытқуларын анықтауында үлкен мағынасы бар. Қасаң қабық тамырсыз түзілім, лимбтың тамырлы өршімі, көз ішкі сұйықтығы және алдыңғы камера ылғалы арқылы қөректенеді. Бірақ қасан қабық миелин қабығы жоқ үшкіл нерв тармақтары болып табылатын сезімтал жүйке талшықтарына бай. Баланың қасаң қабық сезімталдығы 2-4 айына қарай қалыптасады.
Қасаң қабық сезімталдығын тексеру әдістері қарапайым және жіңішке мақта жгутигін әр жеріне тигізу арқылы анықталады, тағы тереңдеу зерттеулер алгезиметрлер көмегімен тексеріледі.
Қасаң қабықтың ішкі бөлімі – эндотелий көз алмасы алдыңғы камерасының сұйықтығымен тиісіп тұрады. Көз ішкі сұйықтығы тамырлы қабығымен әсіресе кірпікті денесімен өндіріледі және көздің тамырсыз түзілімдері үшін қоректену ортасы болып табылады. Алдыңғы камера тереңдігі 3мм-ге тең. Жаңа туған балада алдыңғы камера тереңдігі өте саяз болады (шамамен 2мм).
Склера – дәнекертіндік, өте тығыз құрылым, ол коньюнктива, тенон капсуласы және эписклерамен жабылған. Склера сыртқы жағынан коньюнктивальді және склералды тамырлармен қоректенеді.
Склераның артқы жағында торлы құрылым бар тор қабығының орталық артериясы, көру нервісі, кіретін және тор қабығының орталық венасы шығатын торлы құрылым бар. Көз экваторымен лимб аралығында склераға 4 тіке және 2 қиғаш көз қимылдатқыш бұлшықетттері жалғанады.
Склера арқылы тік бұлшықеттер астынан олардың жалғанған жеріне жақын супрахориоидалды кеңістіктен қанды алып кететін 4 вортикозды иірімді веналар шығады.
Екінші қабық –көз алмасының тамырлы қабығы 3 бөлімдерден тұрады: нұрлы қабық, кірпікті дене және меншікті тамырлы қабық (хориоидея). Тамырлы қабық көз ішкі түзілімдерін (көз бұршағы, шыны тәрізді дене, тор қабығы, касан қабығы) қоректендіретін негізгі құрылым болып табылады. Тамырлы қабықтың әр бөлігінің өзіне тән құрылысы орналасуы және қызметтері бар.

Негізгі:
1. Бочкарева А.А. Учебник глазных болезней.- М., Медицина, 1989
2. Ковалевский Е.И. Офтальмология.- М., Медицина, 1995.
3. Копаева В.Г. Глазные болезни. - М., 2002. – 560 б.
4. Кошеров К.Б. Коз аурулары. – Алматы, 1997. – 455 б.
5. Сидоренко Е.И. Офтальмология. – М., 2002. – 406 б.

Қосымша:
1. Краснов М.Л. Элементы анатомии в клинической практике офтальмолога. – М., 1952. – 105 б.
2. Пономаренко В.Н., Басинский С.Н. Клиническая анатомия органа зрения. – Благовещенск, 1989. – 102 б.
3. Сомов Е.Е. Клиническая анатомия органа зрения человека. – СПб, 1997. – 141 б.
4. КовалевскийЕ.И. Офтальмолгия.Избранные лекции.- М., Медицина,1996