Қылмыстық заңның түсінігі мен мақсаты

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Жоспар.

Кіріспе

1. Қылмыстық заңның түсінігі мен мақсаты

2. Қылмыстық заңның кеңістіктегі күші

3. Қылмыс жасаған адамды ұстап беру

4. Қылмыстық заңның мезгілдегі күші

5. Қылмыстық заңды түсіндірудің өзге де жолдары

Қорытынды

Қолдалнылған әдебиеттер

Кіріспе

Қылмыс қоғамға қауіпті, қылмыстық заңға қайшы, кінәлі түрде істейтін және Қылмыстық жазамен жазалауға іс-әрекет қолданылып жүрген қылмыстық заңға сәйкес қылмыстық белгіден құралады.

Ал Қылмыстық Кодексте қылмыстың белгісіне: қоғамға қауіптілік, қылмыстық заңға қайшылық, кінәлілік және жазаланушылық жүреді деп көрсетілген. Өйткені қылмыстық ұғымы жазадан кең ұғым. Қылмыстың барлығына бірдей жаза қолданыла берілмеуі де мүмкін. Өйткені жаңа Кодексте қылмыстық жаза болып табылмайтын қоғамдық ықпал ету шараларында кең орын берілген.

Заңдарды түсіндіру диспозицияда қылмыстың барлық белгілері бірдей көрсетілмеген жағдайларда аса қажет. Сондықтан да, заңды түсіндірмей, ол заң дұрыс қолданыла алмайды.

Заң диалектика тұрғысынан түсіндірілуі қажет, бұл дегеніміз: қисынның барлық ережелерін басшылыққа ала отырып, түсіндірудің барлық әдістері мен тәсілдері қолданылуы қажет.

«Қылмыстық заң дегеніміз - қылмыстық жауаптылықтың негіздері мен қағидаларын белгілейтін, қандай қоғамға қауіпті іс-қимылдарды қылмыс деп тануды, оларды жасағандығы үшін қандай жаза қолдану керектігін және қылмыстық жауаптылық пен жазадан босату мүмкіндіктерін анықтайтын, мемлекеттік билік органдарымен қабылданған нормативтік актіні айтамыз»

Заң шығарушымен енгізілген кейбір олақ өзгертулер құқық қолдану тәжірибесінде әртүрлі дәрежедегі түсінбеушіліктерді тудырды. Мысалы, ҚК Ерекше бөлімінің кейбір баптарында бір ғана субъектінің жауаптылығын көрсететін бірнеше бөлімдер бар. Атап айтқанда, ҚР ҚК 307-бабы. Қылмыстық заңның кеңістікте қолданылуына сәйкес мемлекеттік органдармен нақты мемлекеттің аумағында заңды нақты қолдануды білдіреді. Қылмыстық заңның кеңістікте қолданылуы бес қағида негізінде жүргізіледі: 1) аумақтық; 2) азаматтық; 3) нақты; 4) әмбебап; 5) қорғаншылық.

«Қылмыстық заңға сәйкес, әрекеттің қылмыстылығы мен жазаланушылығы сол әрекет жасалған уақытта қолданылып жүрген заңмен белгіленеді. Қоғамдық қауіпті іс-әрекет (әрекетсіздік) жүзеге асырылған уақыт, зардаптардың басталған уақытына қарамастан, қылмыс жасалған уақыт деп танылады». Қылмыстық заңды түсіндіру дегеніміз - заңның мазмұнын, мәнін анықтау, ондағы қолданылған терминдерді айқындау және түсіндіру.

1. Қылмыстық заңның түсінігі мен мақсаты

Қылмыстық заң - Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес Республика парламенті қабылдаған құқылық акті болып табылады. Қылмыстық заңның міндеттері - бейбітшілікті және адамзаттың қауіпсіздігін, адам мен азаматтардың құқықтарын, бостандықтары мен заңды мүдделерін, меншікті аумақтық тұтастықты, конституциялық құрлысты, қоғамдық тәртіппен қауіпсіздікті, табиғи ортаны қылмыстық қол сұғушылықтан қорғау және қылмыстың алдын алу болып табылады. *

Бұл міндеттерді жүзеге асыру үшін қылмыстық заңдар қылмыстық жауаптылықтың негіздерін белгілейді.

Жеке адамға, мемлекетке немесе қоғамға қауіпті іс-әрекетттердің қандайда бір қылмыс болып табылатынын айқындайды. Қылмыс істеген адамға қолданылуы мүмкін және өзге де ықпал ету шараларын белгілейді.

Қылмыстық заң жазалау қатерімен тыйым салу арқылы адамның жеке басына, қоғамға, мемлекетке кінәлі түрде зиян келтіру қауіпін тудыратын қылмыстық әрекеттерді істеуге тиым салады. Қылмыстық заң сонымен қатар тиісті органдарға және лауазымды адамдарға іс-әрекетінде қылмыс белгісі бар кінәлі адамды қылмыстық жауапқа тарту немесе көрсетілген негізге сүйеніп, оларды қылмыстық жауаптылықтан және жазадан босатуды міндеттейді.

Сонымен қылмыстық норма бір мезгілде тиым салушы және міндеттеуші нормалар болып табылады. Бұл нормалардың тағы да сақтандырушылық және тәрбиелік мәні бар.

Қылмыстық құқықтық норманың сақтандырушылық функциясы - істелген іс-әрекеті үшін тиісті баптардың санкциясында көрсетілген жазаны кінәлі адамға тағайындау мүмкіндігі арқылы өз көрнісін табады, осы арқылы барлық азаматтарды қылмыс істеуден күні бұрын сақтандыру арқылы тәрбиелік ықпал ету шарасы жүзеге асырылады.

Қылмыстық - құқықтық норма, сонымен бірге кез-келген азаматтарды заңды бұлжытпай орындауға тәрбиелеу мен бірге, оларды қылмыс істегендермен ымырасыз күрес жүргізу рухына баулиды. Қылмыстық құқықтық норма қоғамдық қатынастарды қорғап қана қоймайды, ол сонымен бірге мұндай қатынастарды ретке келтіреді, өйткені қоғамдық қатынастарды қорғаудың өзі соны ретке келтіру арқылы жүзеге асырылады.

2. Қылмыстық заңның кеңістіктегі күші

Қылмыстық заңның кеңістіктегі күші Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің бабындағы (аумақтық), 7-бабындағы (азаматтық) және 8-бабындағы (қылмыскерді ұстап беру туралы халықаралық шарт) принциптеріне сәйкес жүзеге асырады. 1 Қылмыстық кодекстің 6, 7, 8-баптарда бекітілген осы принциптердің кеңістіктегі қолдануын жүзеге асыру үшін төмендегі мынадай түсініктерді анықтап алу қажет:

Қазақстан Республикасының аумаға;
Қазақстан Республикасының қылмыстық заңы қолданылатын жерлер мен объектілер;
Қылмыс істелу орны;
Шет мемлекетердің диполматиялық өкілдерінің және иммунитетті пайдаланатын өзге де азаматтардың жауаптылыға;
Қылмыскерді ұстап беру туралы халықаралық шарт туралы. Қылмыстық кодекстің 6-бабының 4-бөлігіңде Қазақстан Республикасының аумағында қылмыс жасаған адамға, республика қылмыстық заңның ережелерінің қолданылу шарты көрсетілген.

Бұл бапта:

Қазақстан Республикасының аумағында қылмыс жасаған адам осы Кодекс бойынша жауапқа тартылуы тиіс.

Қазақстан Республикасының аумағында басталған немесе жалғастырылған не аяқталған әрекет Қазақстан Республикасының аумағында жасалған қылмыс деп танылады. 2 Осы Кодекстін күші Қазақстан Республикасының құрлықтық шельфінде және ерекше экономикалық аймағында жасалған қылмыстарға да қолданылады.

Қазақстан Республикасының портына тіркелген, Қазақстан Республикасының шегінен тыс ашық су немесе әуе кеңістігінде жүрген кемеде қылмыс жасаған адам, егер Қазақстан Республикасының халақаралық шартында өзгеше көзделмесе, осы кодекс бойынша қылмыстық жауапқа тартылады. Қазақстан Республикасының әскери кораблінде немесе әскери әуе кемесінде қылмыс жасаған адам да оның қай жерде болуына қарамастан, Кодекс бойынша қылмыстық жауапқа тартылады.
Шет мемлекеттердің дипломатиялық өкілдерінің және иммунитетті пайдаланатын өзге азаматтардың қылмыстық жауаптылыға туралы мәселе осы адамдар Қазақстан Республикасының аумағанда қылмыс жасаған халықаралық құқық нормаларына сәйкес шешіледі делінген.

Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 13-қаңтардаға «Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасы туралы» заңның 1-бабына сәйкес Республика аумағының шегін құрғақ құрлық, су, жер қойнауын және әуе кеңістігі шегін айқындайтын сызық бойынша өтетін беткі қабат құрайды. Ашық теңізде жүзіп немесе оның әуе кеңістігінің үстіне ұшып жүрген әскери немесе корабльдер, ұшақтар немесе қандай жерде тұрғандығына қарамастан Қазақстанның әскери корабьдері мен ұшақтары Республика аумағының бір бөлігі болып табылады. Оларға да Республика Қылмыстық заңның күші қолданылады. Құрғақ аумаққа Қазақстан Республикасының жер бетінің сипатты нүктелерімен сызықтары жатады. Су аумағына Республиканың ішкі суларының басқа, аумақтық теңіз жағалауындағы теңіз сулары. *

Жер қойнауының тереңдігінде Қазақстан Республикасында ешқандай шек қойылмайда. Қазақстан Республикасының қылмыстық заңның күші Республиканың кез келген аумағында немесе объектілерінде істелген қылмыстық іс-әрекеттің бәрінде қолданады. Егер қылмыс Қазақстан Республикасының портына тіркелген және Республика шегінен тыс су немесе әуе кеңістігінде жүрген, бірақ шет мемлекеттердің жерінде емес кемеде істелсе, ал әскери корабльде немесе әскери әуе кемесінде қылмыс жасаған адам олар қай жерде тұрса да онда ол Қазақстан Республикасының аумағында қылмыс жасалды деп танылып, мұндай адамдар қылмыстық жауапқа Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі бойынша тартылады.

Қылмыстақ заңның кеңістіктегі күші аумақтық қағидаттармен шектеліп қана қоймайды. Ол Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерге қылмыс жасалған Қазақстан Республикасының азаматтарына қолданылатын азаматтық қағидатарменде толықтырылады.

«Қазақстан Респубоикасының азаматтығы туралы» Заңы төмендегіні орнықтырады.

3. Қылмыс жасаған адамды ұстап беру

Қылмыстық кодекстің 8-бабымен қылмыс жасаған адамдарды ұстап беру мәселелері реттелген. Осы бапқа сәйкес басқа мемлекеттің аумағында қылмыс жасаған Қазақстан Республикасының азаматтарын, егер халықаралық шартта өзгеше белгіленбесе, сол мемлекетке ұстап беруге болмайды. *

Қазақстан Республикасының шегінен тыс жерлерде қылмыс жасаған және Қазақстан Республикасының аумағында жүрген шетелдіктер мен азаматтығы жоқ адамдар Қазақстан Республикасының халықаралық шарттарына сәйкес қылмыстық жауапқа тарту немесе жазасын өтеу үшін шет мемлекетке ұстап беруі мүмкін.

Егер қылмыскер сұрау салынған (сұрату жасалынған) елдің азаматы болып табылса ұстап беруден бас тартылады. Бұл жағдайда Конвенцияның 72-бабына сәйкес конвенцияға қатысушы елдер сұрау салынған жақтың аумағында қылмыс жасаған өз азаматтарын қылмыстық қадағалау өз заңдарына сәйкес жүзеге асырылады.

Сұрау салынған жақтың келісуінсіз ұстап берілген адамды ұстап беруге негіз болған басқа қылмыс үшін қылмыстық жауаптылыққа немесе жазаға тартылуға болмайды. Ұстап беру мәселелерінің шешілу барысы жөніндегі жауап қылмыс жасалған адамды ұстап беру туралы өтінішті алған сәттен бастап 15 күннің ішінде беруге тиіс. Ұстап беру жөніндегі өтініштің мазмұнында сұрау салушы мемлекеттің атауы жөніндегі мәліметтер, сұрау салушы келісуші жақтың әрекеттің қылмысқа жататынын негіздейтін заңның мәтіні, қылмыскердің жеке басының мінездемесі, сондай-ақ келтірілген материалдық залалдың мөлшері қамтылуы тиіс.

4. Қылмыстық заңның мезгілдегі күші.

Қылмыстық заңның мезгілділік күші Қылмыстық кодекстің 4 және 5-баптарымен реттелінеді. *

Қылмыстық Кодекстің 4-бабында әрекеттің қылмыстылығы мен жазаланушылығының сол әрекет жасалған уақытта қолданылып жүрген заңмен белгіленетіндігі көрсетілген.

Осы ережелерді басшылыққа ала отырып қылмыстық заңның мезілдегі күші кезіндегі әрекеттігінің ғана қылмыстылығын және жазаланатындығын анықтауға болады.

Іске асырылудағы, күшіндегі заң деп өзінің күшіне енген және белгіленген тәртіп бойынша өз күшін жоғалтпаған заң танылады.

Республиканың заң өзге де нормативтік құқықтық актілерін әзірлеу, ұсыну, талқылау, күшіне енгізу және жариялау тәртібі арнаулы заңмен және Парламент пен оның Палаталарының регламенттерімен реттеледі. Мұндай арнаулы заң, Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 24 наурыздағы «Нормативтік құқықтық актілер туралы» заңы болып табылады.

5. Қылмыстық заңның түсіндірудің өзге де жолдары

Қылмыстық заңда түсіндіру деп, сол заңды дұрыс қолдану үшін оның мазмұнын заң шығарушының еркіне сәйкес ашып көрсетуді айтамыз.

Түсіндірудің қажеттілігі тек кейбір заң мәтіндерінің анық еместігіне және толық еместігіне байланысты олардың мазмұнын ашып көрсетуден ғана емес, сонымен қатар оны пайдалануда басқа заңдардан ажыратып, жігін ашып, бөліп қарастырудан туындайды. Заңды түсіндіру заңдары, заңнаманы дұрыс түсіндіруге, заңдылықты нығайтуға үлкен септігін тигізеді. Қылмыстық заң бірнеше топқа бөлінеді. Яғни олар:

а) субъектісіне байланысты заңды түсіндіру әр түрлі негіздерге байланысты бірнеше түрге, яғни кім түсіндіргендігіне байланысты:

- аутентикалық (түпнұсқалық) ;

- легальдық (заңды, ресми) ;

- соттық

- дектриналдық (ғылыми) ;

ә) көлеміне байланысты, яғни қылмыстық заңның күші тарайтын әрекеттер (қатынастар) шеңберіне байланысты:

- дәлме-дәл;

- таралған (кең көлемді) ;

- шектелген (тар көлемді) ;

б) әдістеріне байланысты, яғни қалай түсіндірілгеніне байланысты;

- грамматикалық (филологиялық) ;

- жүйелі;

- тарихи болып бөлінеді.

Аутентикалық түсіндіру - бұл заң шығарушы органның өзінің заңға түсініктеме беруі. Аутентикалық түсіндірудің заңдылық күші бар және ол жалпыға бірдей.

Легальды ресми түсіндіру - заң бойынша өзіне жүктелген осы міндетті атқаруға құзыретті органның заңға түсініктеме беруі. Қазақстан Республикасының Конституциясының 72-бабының 1-тармағының 4-тармақшасына сәйкес, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі Конституцияның нормаларына ресми түсініктеме береді.

Соттық түсініктеме деп - соттың нақты бір қылмыстық істі қараудағы беретін түсіндірмесін айтамыз. Сот түсіндірмесінің нормативтік күші бар.

Ол үкімнің заңды күшіне енуінен кейін сол іс бойынша міндетті болады.

Соттық түсіндірменің ерекше түрі болып Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының нормативтік қаулылары табылады. Сот талқылауын жүзеге асыру Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының құзыретінде. Мұндай соттық түсіндірменің мысалы, Республика Жоғарғы Соты Пленумының 1993 жылғы 23 сәуірдегі «Әйел зорлағаны үшін жауапкершілікті белгілейтін заңдарды соттардың қолдану тәжірибесі туралы» Қаулысы бола алады.

Доктриналдық ғылыми түсіндіру - ғылыми мекемелерді, заң-ғылымдарын, құқық қолдау және құқық қорғау қызметкерін, оқулықтарды, монографияларды, ғылыми тәжірибелік мақалаларды, баяндамаларды, дәрістерде заңды күшіндегі қылмыстық заңдарға түсініктеме береді.

Дәлме - дәл түсіндіру деп заңның өз мәні мен заң нормаларын оның мазмұнына және мәнісіне, оның сөйлем құрылымына тура келетін түсіндіруді айтамыз.

Таралған (кең көлемді) түсіндіру - Заңға дәлме-дәл түсіндіруден гөрі кең мағынада беретін және осы заң нормасын кең шеңберде қолдануға негіз болатын түсіндіру болып табылады.

Шектелген ( тар көлемдегі) түсіндіру - заңға өз мәтініндегі дәлме-дәл көрсетілгенінен гөрі тар мағына беретін және заң нормасының тар шеңберінде қолдануын сипаттайтын түсіндіру. Мысалы, тар көлемдегі түсіндірме, Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының 1994 жылғы 23 желтоқсандағы «Азаматтардың өмірі мен денсаулығына қарсы әрекеттер үшін жауапкершілікті реттейтін заңдарды соттардың қолдануы туралы» Қаулысында, «Кісі өлтіруге оқталу қасақана ниет болды» деп көрсетілген.

Заңда қолданылатын терминдерін, ұғымдардың түсінігі, қылмыстық заң нормаларының өзінде де берілуі мүмкін. Мысалы, «лауазымды тұлғалардың » түсінігі Қылмыстық кодекстің 307- бабының ескертуінде ашып көрсетілген.

Заңда қолданылатын сөздердің, ұғымдардың, терминдердің мағынасы мен түсініктері Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Пленумының нормативтік қаулыларында да беріліп тұрады. Сондықтан Жоғарғы сот Пленумының тиісті Қаулыларына жүгініп тұру қажет.

Жүйелі түсіндіру - қылмыстық заңның мазмұнын, оның қылмыстық заң жүйесіндегі алатын орнын басқа заңдармен және мазмұны жағынан ұқсас заңдармен салыстыра отырып, ажыратуды білдіреді. Яғни, жүйелі түсіндіру осы жолдармен заңның мағынасын аша түседі. Мысалы, Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 109-бабында көзделген қажетті қорғаныс шегінен шығып денсаулыққа ауыр зиян келтірудегі қылмыстық жауартылықтың негіздерін түсіндіру үшін, осы аталған бапты Қылмыстық Кодекстің басқа баптарымен міндетті түрде салыстыру қажет.

Тарихи түсіндіру Қылмыстық заңды қабылдау негіз болған әлеуметтік-экономикалық, саяси жағдайларды ескере отырып, заңның мәнін, заң жобасының тарихын және заңның шығарылу есептерін анықтай отырып түсіндіруден тұрады, Қылмыстық заңда түсіндірудің барлық әдістері бір-бірімен тығыз байланысты. *

Бұл міндеттерді жүзеге асыру үшін қылмыстық заңдар қылмыстық жауаптылықтың негіздерін белгілейді.

Жеке адамға, мемлекетке немесе қоғамға қауіпті іс-әрекеттердің қандайда бір қылмыс болып табылатынын айқындайды. Қылмыс істеген адамға қолданылуы мүмкін және өзге де ықпал ету шараларын белгілейді.

Қылмыстық заң жазалау қатерімен тыйым салу арқылы адамның жеке басына, қоғамға, мемлекетке кінәлі түрде зиян келтіру қаупін тудыратын қылмыстық әрекеттерді істеуге тыйым салады. Қылмыстық заң сонымен қатар тиісті органдарға және лауазымды адамдарға іс-әрекетінде қылмыс белгісі бар кінәлі адамды қылмыстық жауапқа тарту немесе көрсетілген негізге сүйеніп, оларды қылмыстық жауаптылықтан және жазадан босатуды міндеттейді.

Сонымен, қылмыстық норма бір мезгілде тиым салушы және міндеттеуші нормалар болып табылады. Бұл нормалардың тағы да сақтандырушылық және тәрбиелік мәні бар.

Қылмыстық құқықтық норманың сақтандырушылық функциясы - істелген іс-әрекеті үшін тиісті баптардың санкциясында көрсетілген жазаны кінәлі адамға тағайындау мүмкіндігі арқылы өз көрнісін табады, осы арқылы барлық азаматтарды қылмыс істеуден күні бұрын сақтандыру арқылы тәрбиелік ықпал ету шарасы жүзеге асырылады.

Қылмыстық заңға сәйкес, әрекеттің қылмыстылығы мен жазаланушылығы сол әрекет жасалған уақытта қолданылып жүрген заңмен белгіленеді. Қоғамдық қауіпті іс-әрекет (әрекетсіздік) жүзеге асырылған уақыт, зардаптардың басталған уақытына қарамастан, қылмыс жасалған уақыт деп танылады.

Қылмыстық заңды түсіндіру дегеніміз - заңның мазмұнын, мәнін