Қазақстан Республикасы деңгейіндегі орта мерзімді жоспарлау мәселелері

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ Қ. А. Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті

«Экономика» факультеті «Экономика» кафедрасы

Экономика мамандығы

Күндізгі бөлім

4 курс

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

тақырыбы: «Қазақстан Республикасы деңгейіндегі орта мерзімді жоспарлау мәселелері»

Дипломдық жұмыс «Экономика» Дипломдық жүмысты орындаған

кафедра меңгерушісімен қаралып, Жұмаділлаев А.

қорғауға жіберілді ' ' 2006 ж. э. ғ. д., профессор М. Расулов

« » 2006ж.

Ғылыми жетекші:

Э. ғ. к., доцент С. Ыдырыс

ТҮРКІСТАН 2006

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ. 3

1 ТАРАУ. Жоспарлаудың мәні және теориялық негіздері. . 5

1. 1 Жоспарлау - шаруашылықты жүргізу механизмінің басты құрамдас

бөлігі. . 5

1. 2 Жоспарлау жүйесі, принциптері мен әдістері. 10

1. 3 Жоспарлаудың шетелдік тәжірибелері15

2 ТАРАУ. Қазақстан Республикасындағы орта мерзімді жоспарлау мәселелерін талдау. 25

1. Қазақстандағы орта мерзімді жоспарлау туралы25
2. Орта мерзімді жоспарлауды ұйымдастыру субъектісі . . . 33

2. 3 Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының

2006-2008 жылдарға арналған орта мерзімді жоспардың негізгі

бағыттарын талдау. . 35

3 ТАРАУ. Қазақстан Республикасы деңгейіндегі орта мерзімді жоспарлауды жетілдіру жолдары . . . 59

1. Ақпараттық-талдамалық жүйе (АТЖ) - орта мерзімді жоспарлауды жетілдіру тәсілі ретінде59
2. Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2007-2009 жылдарға арналған орта мерзімді жоспарын жетілдіру жолдары. 65

ҚОРЫТЫНДЫ. 76

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ. 80

ҚОСЫМШАЛАР . . . 82

КІРІСПЕ

Дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі. Еліміз бүгінгі таңда әлеуметтік-экономикалық жаңару мен саяси демократияландырудың жаңа кезеңіне қадам басқалы тұр. Қазақстан тәуелсіздік алған он бес жылдың ішінде әлеуметтік, экономикалық, саяси және т. б. жетістіктерге қол жеткізіп отыр. Осы жетістіктердің негізі ретінде жоспарлау, оның ішінде орта мерзімді жоспарлау процесін бөліп көрсетуге болады.

Экономиканы жоспарлы дамытудың объективті қажеттілігі өндірушілердің бөлінуіне және қоғамдық еңбек бөлінісінің дамуына байланысты пайда болады.

Ф. Энгельс «Анти-Дюринг» атты еңбегінде былай деп жазды: «Дамыған қоғамда өндірістегі анархия өндірісті қоғамдық жоспарлы реттеумен ауыстырылады, ол бүкіл қоғам қажеттілігіне және оның мүшелерінің қажеттілігіне сай жүргізіледі».

Орта мерзімді жоспарлаудың объективті қажеттілігінің алғышарттары мыналар болып саналады:

Біріншіден, қазіргі кезде экономиканың дамуына ғылыми-техникалық прогрестің әсері күшейе түсті, барлық елдерде озық және күрделенген технологияға көшу, еңбек пен өндірісті ұйымдастырудың тиімді формаларына өту жоспарлауды, болжау жасауды және олардың нәтижесін алдын ала көре білуді талап етеді.

Екіншіден, орта мерзімді жоспарлау басқарудың қажетті функциясы ретінде қолданылады. Ол мемлекетке экономиканың циклдық дамуын алдын ала білу, тепе-теңдік сақтау және пайда болған ауытқушылықты түзету, экономикалық және әлеуметтік нәтижелерді өзара байланыстыру, сондай-ақ халықтьщ жағдайы төмен бөлігінің мүддесін қорғау үшін қажет.

Үшіншіден, нарықтық экономика жағдайыңда кез қелген фирма (кәсіпкер) меншіктің түріне және шаруашылықты жүргізу формасына, құрылу уақыты мен өндірісінің көлеміне қарамастан, негізгі мақсатқа жету үшін кәсіпкерлік әрекетінің өзіңдік даму стратегиясы мен тактикасын айқындап алуы керек. Оларға бағыт және нұсқау беру тек қана мемлекет тарапынан жасалған болжам - жоспарларда ғана көрсетіледі.

Қазіргі кезде әлеуметтік-экономикалық реформаларды жүргізуде халық шаруашылығының сан түрлі салаларындағы өзгерістер, дамулар экономиканың тұрақты дамуына ықпал етерліктей көрініс табуы, қажетті бағыттарда жоспарлау арқылы реттеуді жүзеге асыруға, ынталандыруда субъектілерді шоғырландыра алып қолдау, күтілетін дағдарыстың алдын алу және оған қарсы шараларды жүзеге асыруда орта мерзімді жоспарлау маңызды құрал болып табылады.

ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаевтың 2006 жылғы халыққа жолдауындағы: «Біз Қазақстанның жаһандық экономикалық үрдістерге сәйкес дамып келе жатқан ел болуын қалаймыз. Әлемдегі жасалған жаңа мен озық атаулыны бойына сіңірген, дүниежүзілік шаруашылықтан шағын да болса өзіне лайық “орнын” иемденген, әрі жаңа экономикалық жағдайларға жылдам бейімделуге қабілетті ел болуын қалаймыз», - деген пікірі Қазақстанның тұрақты дамуының қажеттілігін көрсетеді. Тұрақты дамудың негізі, әрине жүйелі жоспарлау процесі екендігі айқын.

Орта мерзімді жоспарды қазіргі таңда жетілдірудің қажеттілігі туып отыр, өйткені бұл процесс қазір екі кезеңде жүзеге асырылуда, ал бұл процестер қосымша моральды және материалды шығындарды талап етеді. Елбасымыздың 50 дамыған мемлекеттердің қатарына ену жайлы жолдауында көрсетілгендей біз ғылыми-техникалық, инновациялық прогресске қол жеткізуіміз қажет. Осыған орай орта мерзімді жоспарлау процесін жетілдірудің бір құралы ретінде «Ақпараттық-талдамалық жүйені» қолға алу қажет және де ол мүмкіндігінше ана тілімізде болғаны дұрыс деп есептеймін.

Бұл күнге дейін қолданылып келген «индикативтік жоспарлау» ұғымын «орта мерзімді жоспарлау» ұғымымен толықтай ауыстыру қажет және де перспективалық жоспарлау мен ұзақ мерзімді жоспарлау ұғымдарын алып тастау қажет. Перспективалық жоспарын ұғымын сырғымалы негізді құралатын орта мерзімді жоспарлау ұғымы, ал ұзақ мерзімді жоспарлау ұғымын әрине стратегиялық жоспарлау ауыстырады, өйткені бұлардың қызметтері бір болып табылады.

Дипломдық жұмыстың мақсаты мен міндеттері - Қазақстан Республикасы дамуының орта мерзімді жоспарлау жүйесін зерттеу болып табылады. Көрсетілген мақсатқа жету үшін дипломдық жұмыста келесі мәселелерді шешу қарастырылады:

• 2006-2008 жылдарға арналған орта мерзімді жоспарын талдау;
• ҚР әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзімді жоспарлау жүйесін дамытудағы «Ақпараттық-талдамалық жүйенің (АТЖ) » мәнін қарастыру;
• 2007-2009 жылдарға арналған орта мерзімді жоспарын жетілдіру жолдары қарастырылады;
• Орта мерзімді жоспарлаудың 2 кезеңге бөлінуіндегі кейбір кемшіліктер қарастырылады;

Дипломдық жұмыстың құрылымы мен көлемі кіріспеден, 3 тараудан, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.

Бірінші тарауда жоспарлау жүйесі дамуының теориялық аспектілері қарастырылады.

Екінші тарауда орта мерзімді жоспарлау жүйесінің қазіргі жағдайына талдау жасалынады.

Үшінші тарауда АТЖ-ні енгізу мәселелері және 2007-2009 жылдарға арналған орта мерзімді жоспарын жетілдіру жолдары мен бағыттары қарастырылады.

1 ТАРАУ. Жоспарлаудың мәні және теориялық негіздері

1. 1 Жоспарлау - шаруашылықты жүргізу механизмінің басты құрамдас бөлігі

Жоспарлау - ұлттық экономиканың түрлі деңгейлеріндегі әлеуметтік-экономикалық процестерді бақылау және басқару, микро деңгейде кәсіпорындар, оның жекеленген салалары, сонымен бірге салалар мен аймақтар бойынша біріккен кәсіпорындар, макро деңгейде елдің тұтас экономикасы. [1]

Жоспарлау - қоғамдық өндірістің дамуы мен оның нәтижелерін ғылыми тұрғыдан көре білу жолы. Ол халық шаруашылығы салаларының өзара байланысына, бір-біріне объективті тәуелділігіне, ғылыми-техникалық және әлеуметтік тенденциялардың заңдылықтарына негізделеді. Зерттелетін процестерге әсерінің нақты-лығына және өзгешеліктеріне қарай болжаудың үш түрі айқыңдалады: ғылыми болжам (гепотеза), болжау, жоспар. (1-сурет)

1-сурет. Әрбір субъектінің (адам, ұжым, кәсіпорын, мемлекет) мақсатқа

жету жолындағы іс-әрекеттері [2]

Кез келген алдын ала болжаудың алғашқы формасы - ғылыми болжам (гипотеза, грек сөзі - негіздеме, жорамал) . Бұл - бірден байқауға келмейтін фактілер туралы ғылыми дәлелденген бохлжамдар немесе анықталған құбылыстар жиынтығын белгілі тәртіп бойынша түсіңдіру. Гипотеза (болжам) алдын ала болжауды жалпы теория дәрежесінде сипаттайды. Гипотеза теорияға негізделіп зерттеліп отырган нысандардың байланыстары мен себеп-салдарлары жөніндегі зандылықгарды көрсетеді. Ғылыми болжамдар дәрежесінде сапалық мінездемелер ғана беріледі. Болжам (гапотеза) тексеріліп, тәжірибемен салыстырылып, дұрыстығына көз жеткізілгеннен кейін, жалпы теориялар негізінде ғылыми болжауға негіз бола алады.

Қатаң, директивтік жоспарлаудан бас тартып, нарықтық қатынастарға өту халық шаруашылығының бүкіл механизмінің әрекеттерін үйлестірудің жаңа нысандарын талап етеді. Мұнда мемлекеттік экономиканы басқарудағы шаралар, жеке бизнеспен, қожалық етуші субъектілермен өзара қарым-қатынас демократиялық принциптер негізінде иңдикативтік, ұсыным түріндегі жоспарлау арқылы құрылады.

Болжау - алынған мәліметтер негізіңде оқиға, құбылыс, процестердің өзгеруін (дамуын немесе жойылуын) алдын ала көре білу болып табылады. Болжаммен (гипотеза) салыстырғанда болжауда жағдай анығырақ көрінеді, себебі ол тек сапалық қана емес, саңдық параметрлерге де сүйенеді, сондықтан нысанның болашағын саңдық жағынан да нақты көрсете біледі. Болжау алдын ала көруді теория дәрежесінде және нақты қолданбалы түрде көрсетеді. Сонымен, болжау болжамнан анықтылығымен, дәлдігімен ерекшеленеді. Сонымен қатар болжаудың зерттелетін нысан жөніндегі жобасы ықтималдық сипатта болады.

Ал жоспар болса, зерттеліп отырған нысанның жағдайын алдын ала нақты көре білу, сол арқылы көздеген мақсатқа жету жолы болып табылады. Онда қойылған мақсатқа сойкес дамудың жолдары мен тәсілдері көрсстіледі, сондай-ақ оны шешудің басқару жолдары анық-талады. Сонымен, жоспарда алдын ала көре білу делірек және айқы-нырақ көрініс табады. Болжау сияқты жоспар да нақты, қолданбалы ғылыпдардың нәтижелеріне негізделеді.

Жоспарлау - жалпы экономикалық дамуды алдын ала болжау, яғни сол үшін тікелей бағыттарды анықтау деген сөз. Олар шаруашылық субъектілері үшін бұрынғы социализм кезіндегідей директивті (міндетті) емес индикативтік сипатта. Онда мемлекет тарапынан шағын (азғантай) ғана міндетті тапсырмалар көрсетіледі және олардың орыңдалуын қамтамасыз ету үшін экономикалық механизм белгіленеді. Бұл механизмге арнайы жасалған заңдар жүйесі мен экономикалық реттеуіш тетіктер жатады. Оның құрамына бюджет, қаржы-қаражат, салық, кеден, несие, баға мен табыс, сыртқы экономикалық саясат, орталықтаңдырылған мемлекеттік инвестициялар, мемлекеттік тапсырыс жүйесі және т. б. кіреді. [2]

Басқару мен жоспарлау жүйесіңде алдын ала көре білу формалары (болжам, болжау, жоспар) бір-бірімен тыіыз байланысты болады. Бұл процестің алташқы бастамасы нысанның жағдайын жалпы ғылыми түрғыдан алдын ала көре білу болса, соңғы кезеңі - нысанның жаңа қалыптасқан жағдайына жоспар жасауға көшу. Бұладың арасын байланыстырушы ретінде болжаудың маңызы зор.

Жоспарлау және болжау ғылыми түрғыдан қоғамдық дамудың қарқыны мен өзара тепе-тендігіне байланысты процестер мен экономикалық заңдардың ерекше көріністерін зерттейді. Бұл ғылымның мақсаты - экономикалық заңдарға сүйене отырып, халық шаруашы-лығын дамытудың жоспарына болжау жасау және оны жүзеге асыру жолдарын көреету. Осы міндет орындалғаңда, бір жағынан, экономикалық зандылықтардың дұрыс ескерілуі, екінші жағынан, олардың іс-тәжірибеде колданылуы қадағаланады.

Жоспарлау процесінің ғылыми негізделуі қазіргі таңдғы кезек күттірмес мәселелердің біріне айналып отыр. (2-сурет)

2-сурет. Жоспарлау мен жоспарлардың орындалу сызбасы [3]

Жоспарлау мен болжау мына бағыттар бойынша іске асырылады:

• халық шаруашылығы дамуының мақсатын анықтау;
• оларға жетудің тиімді жолдары мен тәсілдерін іздестіру;
• қойылған мақсатқа жету үшін қажетті ресурстарды айқындау.

Жоспарлау процесі басқарудың барлық деңгейін қамтиды және оған мыналар кіреді: мақсатты негіздеу, оған жету жолын таңдап алу, қажетті ресурстарды анықтау және оны бөлу, өлшемдер (критерийлер), балама бағыттар қызметтерінің параметрлері мен модельдерін жасау, жоспарды орындауды ұйымдастыру. (3-сурет)

3-сурет. Жоспарлау процесінің сызбасы [2]

Жоспар жасаудың алдыңда мәліметтер жиналып, електен еткізіледі және жүйелі талдау жасалады. Онда мыналар айқыңдалады:

1. Әлемдегі және айналадағы жағдай туралы мәлімет жинау, PEST талдау жүргізу, яғни нарық жағдайыңда мемлекет, кәсіпорын қызметіне әсер ететін саяси, мәдени, әлеуметтік факторларға талдау жасау. PEST талдау ағылшын тілінде әр түрлі факторлардың жиынтығын білдіреді. Мысалы: Р әрпі әлемдегі және елдегі саяси жағдайларды, қоғамдық ортаны қорғау шараларын, халықаралық қатъшастарды реттеу жолдарын (сауда, кеден, валюта, инвестиция туралы заңдардың әсерлері), салық және монополияга қарсы зандардың әсерін алдын ала білу мөселелерін көрсетеді. Е әрпі энергетикалық ресурстарды пайдаланумүмкіндігі мен олардың бағаларын, жұмыссыздық пен инфляция деңгейін, қаражат қайтару мөлшерін (ставкасы), т. б. қамтиды. S әрпі елдегі демографиялық жағдайды, көші-қон меселесін, халықтың білім дәрежесін, салт-дәстүрін, әлеуметтік жағдайларды, Т әрпі мемлекеттің ғылыми-техникалық және технологиялық жаңалықтарды пайдалану саясатын ескеруді білдіреді.
2. Бәсекелестерді зерттеу және SWOT талдау жасау. Ағылшын сөздерінің басқы әріптерінен құралған бұл талдау бизнестің дамуына әсер ететін факторларды (күшті және өлсіз жақтарын, мүмкіндіктері мен қауіпті бағыттарын) анықтайды. Нарық жағдайында әрбір мемлекет, сол сияқты кез келген кәсіпорын (фирма) өз бизнесін жүргізу үшін өмір сүріп отырған нарық жағдайып толық зерттеп, д ұрыс шаралар қолдануы қажет.

Қорыта айтқанда жоспарлаусыз экономиканы жоғарғы деңгейге көтеру, оны бір қалыпты деңгейде ұстап тұру мүмкін емес. Бұған Бернард Шоудың: «Дұрыс емес жолмен жүгіріп келе жатқан желаяқтан, дұрыс жолмен жүріп келе жатқан ақсақ адам озып кетуі мүмкін», - деген сөзі дәлел бола алады. Жоспарлаудың ғылыми негізделуі және оның механизмдерін ұштастыру арқылы жоспарлау процесі одан әрі сенімді қадамдар басуға себеп болады.

1. 2 Жоспарлау жүйесі, принциптері мен әдістері

Жоспарлау жүйесі қоғамда экономикалық заң талаптарын жүзеге асыру негізінде қолданылатын ұйымдастыру формалары мен әдістерінің жиынтығы болып табылады. Оның құрамына бір-бірімен өзара байланысты әлеуметтік-экономикалық дамудың барлық деңгейдегі болашақ және ағымдағы жоспарлары кіреді. Бұл жоспарлардың мақсаты, оларды жасау әдістері және көрсеткіштері өзара сейкестікте алынады. Нарық жағдайында жоспарлау жүйесі өзара байланысты екі бағытты қамтиды.

Біріншісі - республикалық және аймақтық дәрежедегі мемлекеттік индикативтік жоспарлау. Оған тауар өндірушілер мен қызмет көрсетушілерге жөн сілтеуге бағытталған ғылыми болжаулар, бағдарламалар, басқа да жоспарлы құжаттар жатады. Иңдикативтік жоспарлау мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық дамуының мақсаттары мен басымдықтарын, оларға сәйкес келетін параметрлер (индикаторлар) жүйесін және оған жетудің жолдарын көрсетеді.

Екінші бағыты - шаруашылық (фирмалық) жоспарлау. Жоспардың бұл түрі әрбір қожалық етуші субъектінің және оның өнімдері мен қызметін пайдаланушылардың мүдделерін қарастырады. Бұл жоспарлар мемлекеттік бағдарламалар мен жобалауды ескере отырып жасалады. (4-сурет)

Қазақстан Республикасыңда экономикалық жоспарлау жүйесі ұзақ мерзімді "Қазақстан-2030" стратегиясына негізделген. Осыған сәйкес Үкімет стратегиялық жоспарлау агенттігімен бірлесе отырып, 15 жылға арналған өндіргіш күштерді дамыту және орналастыру үлгісін жасайды.

Теория жүзіңде және өмірлік тәжірибеде мазмүнына, мерзіміне және басқа да ерекшеліктеріне қарай жоспардың бірнеше түрі кездеседі.

1. Мазмұнына қарай, экономикалық саясат пен кәсіпкерлік қарекетіне байланысты жоспарлар мынадай түрлерге бөлінеді:

- стратегаялық жоспарлау, мұнда елдің әлеуметтік-экономикалық дамуын жүзеге асыру бағыттары мен әдістері, қожалық етуші субъектілердің мақсаты мен міндеттері көрсетіледі. [4]

Олардың даму жолдары, модификациялау мен қайта құру ерекеттері ұзақ мерзімге есептеледі. Ол жаңа шешімдер мен мүмкіндіктер :

• тактикалық жоспарлау, бұл нарықтың өзгеру жағдайын ескере отырып, орта мерзімді стратегиялық мақсаттардың шешілуін көздейді;
• қауырт (оперативті) жоспарлау, мұнда қолда бар мүмкіндіктер өте қысқа мерзімде (жыл, маусым, ай, он күн) жүзеге асырылады.

2. Жоспарлар қамту көлеміне қарай темендегідей болып бөлінеді:

• қойылған мөселеге қатыстылардың бөрін қамтитып жоспарлау (кешен немесе халық шаруашылығы бойынша) ;
• тек белгілі мөселсні не мөлшерді, жеке территорияны қамтитып бөлшектік жоспарлау;

4-сурет. Жоспарлау жүйесінің сызбасы [2]

Олардың даму жолдары, модификациялау мен қайта құру ерекеттері ұзақ мерзімге есептеледі. Ол жаңа шешімдер мен мүмкіндіктер :

• тактикалық жоспарлау, бұл нарықтың өзгеру жағдайын ескере отырып, орта мерзімді стратегиялық мақсаттардың шешілуін көздейді;
• қауырт (оперативті) жоспарлау, мұнда қолда бар мүмкіндіктер өте қысқа мерзімде (жыл, маусым, ай, он күн) жүзеге асырылады.

2. Жоспарлар қамту көлеміне қарай темендегідей болып бөлінеді:

• қойылған мөселеге қатыстылардың бөрін қамтитып жоспарлау (кешен немесе халық шаруашылығы бойынша) ;
• тек белгілі мөселсні не мөлшерді, жеке территорияны қамтитып бөлшектік жоспарлау;
• кәсіпорын (фирма) дәрежесіндегі жоспарлау.

3. Жоспарлау орындалу мерзіміне байланысты:

• қысқа мерзімді (оперативті) жоспарлау (жыл, жарты жыл, тоқсан, маусым, ай, аггга) ;
• орта мерзімді (тактикалық) жоспарлау (2 жылдан 5 жылға дейін) ;
• зақ мерзіадоі (стратегиялық) жсюпарлау (5 жылдан аса) ;

4. Жоспарлау сипатына қарай:

-жан-жақты;

• нұсқалы;
• шектелген;
• егжей-тегжейлі;

5. Қызмет салаларына қарай:

• өндірісті жоспарлау;
• кадрларды (персоналды) жоспарлау;
• қаржыпы жоспарлау;
• ғылыми жаңалықтарды жоспарлау;
• дайындау мен өткізуді жоспарлау, т. б. ;

6. Мәліметтер мен жағдайлардың өзгеруін есепке алуға байланысты:

• қатаң (жоспарды орындау барысында көрсеткшггерді өзгертпеу) ;
• икемді (жағдайлардың өзгеруін есепке ала отырып, кезеңдік өзгерістер енгізу) ;

7. Уақыт кезеңіне қарай:

- көрсетілген, ағымдағы жоспарлау (бір жыл өткеннен кейін ұзартылады) ;

- жылжымалы жоспарлау;

- кезектен тыс жоспарлау;
8. Тәсіліне қарай:

- "төменнен жоғары" жоспарлау (прогресті әдіс) ;

- "жоғарыдан төмен" жоспарлау (ретроградты әдіс) ;

- айналма әдісі (қарама-қарсы жоспарлау) болып бөлінеді.
Болжау жүйесі сонымен бірге жобалаудың негізгі формалары мен әдістерін де қамтиды. Болжау типологиясының негізгі белгілері мыналар: болжау көлемі, бекітілген мерзімі, нысанның сипаты, жобалаудың қызметі.

... жалғасы

Қазақстан Республикасында бюджеттік жоспарлау жүйесін қарастыру

Жоспарлау функциясының әдістері және түрлері

Стратегиялық жоспарлаудың мәні және құрылымы

Қазақстан Республикасы бюджет жүйесін ұйымдастырудың теориялық негіздері

Стратегиялық жоспарлаудың мәні

Менеджмент жүйесін жоспарлаудың мәні мен қажеттілігі

Стратегиялық жоспарлаудың ғылыми-теориялық негіздері

Мемлекеттік басқарудағы мемлекеттік қызметтің қазіргі жағдайы мен ондағы кездесетін мәселелерді талдау

Мемлекеттік органның стратегиялық жоспары

Нарықтық экономикадағы мемлекеттің ролі

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс