Қылмыстық процеске қатысушылар туралы ұғым және олардың классификациясы

Жоспар
Кіріспе

1 Қылмыстық процеске қатысушылар ұғымы
2 Қылмыстық процеске қатысушы тұлғалар мен мемлекетік органдар
ұғымы,олардың іс жүргізу дәрежесі
3 Өз құқықтары мен мүдделерін немесе өздері білдіретін құқықтар мен мүдделері қорғап процеске қатысушылар.
4 Қылмыстық прцесске қатысушылардың құқықтық дәрежесі

Қылмыстық процеске қатысушылар ұғымы. Қылмыстық процеске қатысушылар- бұл мемлекеттік органдар және құқықтары мен міндеттерін заң жүзінде белгілеп алған қылмыстық іс жүргізу қызметін жүзеге асыратын және басқа органдармен, сот өндірісіне қатысушылармен құқықтық қатынасқа түсетін тұлғалар. Ғылыми әдебиеттерде қолданылған «Қылмыстық процесс субьектісі» деген термин ҚР ҚІЖК-інде қолданылған «процеске қатысушылар» немесе «поцесс жағы» деген терминдермен сәйкес келеді. «Субьект» сөзі латынша –белгілі бір нәрсені өндіруге қатысушалар дегенді білдіреді.
Процеске қатысушылар классификациясының негізі олардың қоғалатын мүддесінің ерекшелігіне,сипатына, құқық көлеміне және рөліне қарай бөлінуі болып табылады.
Қылмыстық іс жүргізу кодексі субектілерінің 3-ажыратылады:
1) мемлекетік органдар мен лауазымды тұлғалар:сот,сот құрамы,сот төрағасы, прокурор, тергеу бөлімінің бастығы, тергеуші,анықтау органының бастығы мен анықтаушы (жауап алушы)
2) Өз құқықтары мен мүдделерін немесе өздері білдіретін құқықтар мен мүдделерді қорғайтын процеске қатысушылар;
-күдікті,айыпталушы, қоғаушы,жәбірленуші; жеке айыптаушы,азаматтық талапкер,азаматтық жауапкер;
-Жасы кәмелетке толмаған айыпталушының, жәбірленушіні өкілдері,
азаматтық талапкер мен жеке айыптаушының өілдері;
-азаматтық жауапкердің өкілдері.
Қылмыстық процеске қатысушылардың іс жүргізу құқықтары мен заңды міндеттері:
-заңмен қоғалатын өзі білдіріп немесе қоғап отырған жеке мүддесін қылмыстық істе жақтау;
-қылмыстық- іс жүргізу қызметіне қатысуға мүмкіндік беретін іс жүргізу құқықтары жүзеге асыру және істің нәтижесіне ықпа ету;
-процесс субьектілері мемлекетік органдары мен лауазымды тұлғалардың ерекше актілері ісіне қатысуға жіберіледі немесе тартылады.
3)Қылмыстық процесс міндеттерін жүзеге асыратын мемлекетік органдар мен лауазымды тұлғаларға процесс барысында жәрдемдесуге қатысатын басқа да тұлғалар (куәгер,эксперт,маман,аудармашы,куә,айғақ адам, хатшы, т,б).

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
К

Қылмыстық процеске қатысушылар туралы ұғым және олардың классификациясы
Қылмыстық процеске қатысушылар ұғымы. Қылмыстық процеске қатысушылар- бұл
мемлекеттік органдар және құқықтары мен міндеттерін заң жүзінде белгілеп
алған қылмыстық іс жүргізу қызметін жүзеге асыратын және басқа органдармен,
сот өндірісіне қатысушылармен құқықтық қатынасқа түсетін тұлғалар. Ғылыми
әдебиеттерде қолданылған Қылмыстық процесс субьектісі деген термин ҚР
ҚІЖК-інде қолданылған процеске қатысушылар немесе поцесс жағы деген
терминдермен сәйкес келеді. Субьект сөзі латынша –белгілі бір нәрсені
өндіруге қатысушалар дегенді білдіреді.
Процеске қатысушылар классификациясының негізі олардың қоғалатын
мүддесінің ерекшелігіне,сипатына, құқық көлеміне және рөліне қарай бөлінуі
болып табылады.
Қылмыстық іс жүргізу кодексі субектілерінің 3-ажыратылады:
1) мемлекетік органдар мен лауазымды тұлғалар:сот,сот құрамы,сот
төрағасы, прокурор, тергеу бөлімінің бастығы, тергеуші,анықтау
органының бастығы мен анықтаушы (жауап алушы)
2) Өз құқықтары мен мүдделерін немесе өздері білдіретін құқықтар мен
мүдделерді қорғайтын процеске қатысушылар;
-күдікті,айыпталушы, қоғаушы,жәбірленуші; жеке айыптаушы,азаматтық
талапкер,азаматтық жауапкер;
-Жасы кәмелетке толмаған айыпталушының, жәбірленушіні өкілдері,
азаматтық талапкер мен жеке айыптаушының өілдері;
-азаматтық жауапкердің өкілдері.
Қылмыстық процеске қатысушылардың іс жүргізу құқықтары мен заңды
міндеттері:
-заңмен қоғалатын өзі білдіріп немесе қоғап отырған жеке мүддесін
қылмыстық істе жақтау;
-қылмыстық- іс жүргізу қызметіне қатысуға мүмкіндік беретін іс жүргізу
құқықтары жүзеге асыру және істің нәтижесіне ықпа ету;
-процесс субьектілері мемлекетік органдары мен лауазымды тұлғалардың ерекше
актілері ісіне қатысуға жіберіледі немесе тартылады.
3)Қылмыстық процесс міндеттерін жүзеге асыратын мемлекетік органдар мен
лауазымды тұлғаларға процесс барысында жәрдемдесуге қатысатын басқа да
тұлғалар (куәгер,эксперт,маман,аудармашы,куә ,айғақ адам, хатшы, т,б).

2 Қылмыстық процеске қатысушы тұлғалар мен мемлекетік органдар
ұғымы,олардың іс жүргізу дәрежесі
Сот қылмыстық істер бойынша сот әділдігін жүзеге асыратын
заңды,тәуелсіз,білікті,бейтарап сот билігі органы болып табылады (ҚР ҚІЖК
57-61-баптар).
Қазақстан Республикасындағы қылмыстық істер бойынша сот әділдігін мыналар
жүзеге асырады: Қазақстан Республикасындағы Жоғарғы Соты, облыстық және
оларға тең соттар,аудандық, қалалық және оларға тең соттар: әскери,
әкімшілік және экономикалық соттар.Бірқатар қылмыстық істерді суья жеке
істерді қарастырады, өлім жазасы айыбына тағайындалу қаупі төніп тұрған
кінәлі айыптау ісі құрамы үш соттан тұратын немесе ант берген
заседательдердің қатысуымен болатын соттың бірінші сатыда іс жүргізу
негізінде жүзеге асырылады
Бірінші сатыдағы соттар ретінде аудандық және оған теңестірілген сот іс
жүргізеді. Облыстық және оған теңестірілген соттың соттауына жатқызылған
істерді қоспағанда, барлық қылмыстық істер аудандық және оған тең соттың
соттауына жатады.
Заңда көрсетілген мазмұнға сәйкес, сот- бұл жеке судья, соттың құрамы үш
судьядан тұрады немесе ҚР ҚІЖК-інің 54бабына сәйкес (2007 жылдың 1-
қаңтарынан енген ҚР ҚІЖК 13-бөліміне сәйкес) сот құрамында 2 судья және 9
алқаби болады.
Сот – бұл сот билігіне ие бір ғана мемлекетік орган. Ол мемлекет атынан
қылмсыстық істер қылмыстық істер бойынша үкім шығару ерекше құқығына ие.
Сот өз қызметі арқылы мынадай тәртіптің сақталуын қамтамасыз етеді:
- нақты істердің сотылыққа жататындығын анықтау;
- нақты істерді қарау үшін сот құрамын қалыптастыру;
- сотардың қарсылық білдіруі;
- істі шешу қызметінен айыптау және қоғау қызметін ажырату.
Өз қызметінде сот анықтау органдары мен алдын ала тергеу жоғары тұрған
сот инстанцияларының қорытындысына байланысты (тәуелді) болмайды. Сот
бірінші сатыдағы сот ретінде,апелляциялық және қадағалау сатысындағы сот
ретнде, апеляяцялық және қадағалау сатысындағы сот ретінде әрекет ете
алады. Ол әрқашан ешкімге тәуелді болмай-ақ, өзінің ішкі сеніміне сүйене
отырып, дәлелдемелерді сараптайды, жеке өз алдына барлық мәселелерді шешу
арқылы қылмыстық процесте басқарушы, билік етуші дәрежеге ие бола алды.
Ескерте кеті керек, тек сот қана азаматың конституциялық құқығын шектец
алады.
Сондықтан сотқа мынадай шешімдерді қабылдауға құқық берліген:
-тұлғаны қылмыс жасаған үшін кінәлі деп айтуға және оған жаза тағайындау
құқылы;
- тұлғаны қылмыстық жауаптылықтан босату туралы;
- Жазасын өтеуді кейінге қалдыру туралы;
-төменгі соттардың қабылдаған шешімін өзгерті немесе жою туралы;
-тұлғаға медициналық сипатағы немесе тәрбиелік ықпалы бар мәжбүрлеу
шараларын қолдану туралы;
- қамауға ұстау мерзімін ұзарту туралы;
-алдын ала қамауға отырғаг уақыты есепке алу туралы;
- қамауға алынбаған күдіктінің,айыпталушының үй- жайы туралы, яғни сот
медициналық немесе сот-психиатриялық экспертизаға сәйкес өндіруге арнаған
медициналық және психиятриялық стационар туралы;
- іс болған орынды және үй –жайды қарату туралы (КР ҚІЖК 359- бабы).
-Зиянды қайтаруды қамтамасыз ететін шараларды қолдану туралы;
- Соталушының құүрметі,әскери, арнаулы немесе басқа да атқаратын,кластық
шенін,мемлекетік шенін, мемлекетік мақтауларынан айыру тураы шешім
қабылдау;
- Мәжбүрлеп емдеуді қолдану туралы;
-Шартты түрде соттауды сақтау немесе алып тастау туралы;
-Анықтау, тергеу немесе сот органдарына келу міндетерін орындау қамтамасыз
ету үшін сот депозитіне аударылған күдіктінің, айыпталушыныңкепілдемесңн
қайтармау туралы.
Сот әділдігі судьяның жеке дара әрекеті арқылы жүзеге асылылады. Ол құрымы
үш алқабиден тұратын немесе екі суд ьядан және 9 алқабиден тұратын сот
арқылы шешіледі (ҚР ҚІЖК 58,544- баптар)
Сот шешімін өзгерту немесе алып тастау тек бірінші сатыдағы апеллляцялық
және қадағалау соттарының қарсы назары болуы немесе шағымдануы тәртібіне
сәйкес мүмкін бола алады.
Алқабилер (ант берген заседательдер)- ҚР ҚІЖК –інде белгіленген тәртіпке
сәйкес қылмыстық істі қарауда қатысуға шақырылған және ант берген Қазақстан
Республикасының азаматы(2006 жылдың 16 ақпандағы Алқабилер туралы
Қазақстан Республикасының Заңы).
Алқабилердің өкілеттілігі мен оның тәуелсіздігіне кепілдігі ҚР ҚІЖК-нің 13
тарауында айқындалған.
Алқабилердің құқықтыры: (КР ҚІЖК 559-бап):
1) өзінің ішкі нанымы бойынша істің мән-жайын өз бетінше бағалауға және
алқабилер алқасының алдына қойылатын сұрақтарға жауап беруге мүмкіндік
алу үшін сотта қаралатын дәлелдемелерге қатысуға;
2) прцеске қатысушыларға төрағалық етушіарқылы сұрақтар қоюға;
3) заттай дәлелдемелерді,құжаттарды тексеріп қарауға, жерді және үй-
жайлады тексеріп қарау ісіне, сот тергшеуіндегі брлық басқа да іс-
әрекетерге қатысуға; сот отырысында жария етілген құжаттардың мазмұнын
және ісіне, сот тергеундегі барлық басқада іс-әрекетерге қатысуға; сот
отырысында жария етілген құжатардың мазмұнын және іске қатысты
мәселелерді түсіндіруді сұрап өтініш жасауға;
4) сот отырысы кезінде жазбалар жасауға құқылы.
Сотта алқабилер міндеттерін жүзеге асыру кезінде заң мен белгіленген
соттардың тәуелсіздік кепілдігі таратылады.
Прокурор –анықтау, тергеу органдарының қылмыстық істі қарастыруға
заңдылығын және сот шешімінің заңдылығын,қылмыстықұ прцестің барлық
кезеңдеріндегі қылмыстық қудалау заңдылығын қадағалау сияқты өз
біліктілігі шегінде қызмет ететін мемлекетің уәкілетті лауазымды тұлғасы.
Өзінің іс жүргізу уәкілеттілігін атқару барыснда прокурор тәуелсіз және
тек заңға ғана бағынады (КР ҚІЖК 62-бап).
Қылмыстық іс жүргізу зңына сәйкес прокурордың (КР ҚІЖК
5190,192,198,289,317,396,457,458,46 0-баптары) сотқа дейінгі өндіріс
кезеңінде және сот талқылауы кезінде заңды күші бар (құқылы)
-қылмыс туралы хабарлауға рұқсат беру және тіркеу, қабылдау барысындағы
заң талаптарының орындалуын тексеру;
-КР ҚІЖК белгіленген тәртіпке сәкес қылмыстық істі қозғау,істі тергеуді
анықтаушыға,тергеушіге анықтаушыға,тергеушіге, төменгі прокурорға тапсыру
немесе оны өзінің өндірісіне қабылдау;
- Алдын ала тергеу өндірісіне қатысу және қажетті жағдайларды өзі бөлек
тергеу әрекетін жүргізу;
- Анықтаушыға, тергеушіге қылмыстық істі қозғау үшін келісімін
беру;
- Анықтаушыға, тергеушіге сот алдында бұлтартпау шараларын өзгерту
немесе алып тастау, таңдау туралы өтініш-ұсыныс жасау келісімін беру
немесе сот шешімін негізінде рұқсат етілгін өзге іс жүргізу әрекетін
жүзеге асыру туралы өтінішіне келісім беру;
- Төменгі прокурордың, тергеушінің,анықтаушының өарсылық білдіруніе
рұқсат ету,
- Тергеушіні,анықтаушының тергеу ісін одан әрі жалғастыру қызметін
шеттеу,егер олардың алдын ала тергеу ісінде ҚР ҚІЖК талаптар бұзылса;
- Анықтау органынан қылмыстық істі алып,келесі органға істің тәртібі мен
ретін сақтай отырыеп тапсыру;
- Төменгі прокурордың,тергеушінің,анықтаушыны ң заңсыз және негізсіз
қаулысын алып тастау;
- Анықтау органына тергеу ісі өндірісіне тапсыру,сондай-ақ оған жедел
іздестіру шараларын жүргізу туралы нұсқау беру;
- Тергеушінің,анықтаушының қылмыстық іс бойынша өндірістің тоқтатылуы
туралы қауысын бекіту;
- Айыптау қорытындысы мен айыптау актісін бекіту және қылмыстық істі
сотқа жіберу;
- Қосымша тергеу өндірісі туралы өзінің нұсқаулары арқылы
анықтушыға,тергеушіге қылмыстық істі қарау;
- Қылмыстық іс жөніндегі өндірісті тоқтату;
- ҚР ҚІЖК-де қарастырылған басқада уәкілеттіліктерді жүзеге асыру;
- Қылмыстық істің тергеу болу жағдайын анықтау;
Сот кезеңігде прокурор қылмыстық істі қарастыру кезіндегі айыптауды
ұстайды.
Тергеу бөлімінің бастығы –ішкі істер органдары тергеу бөлімшелерінің
бастығы, ҰҚК және қаржы полициясы (ҚР ҚІЖК63-бабы).Тергеу бөлімінің
бастығының іс жүргізу қызметі тергеушінің қызметімен бірдей десе де болады.
Бірақ олар бір –бірінен қызметі мен дәрежесіне қарау ажыратылады,
тергеушіге қарағанда бастықтың дәрежесі жоғары және ол мынадай
уәкілеттілікке ие:
-тергеу өндірісін тергеушіге тапсырады; қылмыстық істерді тергеу
өндірісіндегі тергеушінің жұмысына бақылау жүргізеді;алдын ала тергеу
мерзімі мен тергеушінің тергеу ісін кезінде қамауға алынған тұлғаның
қамауда отыру мерзімін бақылайды;қылмыстық істер бойынша тергеу өндірісінен
тергеушінің қызметін шеттете алады; бір тергеушінің ісін екінші тергеушіге
тапсыра алады;: аяқталған қылмыстық істерді прокуроға жібереді.
Тергеу бөлімінің бастығы қылмыстық істі қоғғауға,оны өз өндірісіне
қабылдауға және жеке дара алдын ала тергеу жұмыстарын бастауға құқылы.
Тергеуші- ішкі істер органдары тергеу бөлімшелерінің бастығы, ҰҚК
және қаржы полициясының лауазымды тұлғасы.
Ол қылмыстық іс бойынша алдын ала тергеуді жүзеге асыруға уәкілетті (ҚР
ҚІЖК64-бабы).Тергеші тергеу ісіне қатысты барлықмәселелерді жеке өз бетінше
қабылдай алады.
Тергеуші құқылы:қылмыстық істі қозғауға; ол бойынша алдын ала тергеу
жүргізуге;Өз өндірісіндегі барлық тергеу қызметін арындауға;тексеру,тінту
және басқа да тергеу істерін жүзеге асыруға; жауап алу үшін немесе эксперт
ретінде қорытынды жсау үшін кез келген тұлғаны шақыруға; іс жүргізуге
мәжбүрлейтін шараларды қолдануға, күдікті мен айыпталушыға қатысты
болдырмау шараларын қолануға; айып тағуға;айып қорытындысын
жасауға;қылмыстық істі уақытша тоқтата тұруға немесемүлде тоқтатуға;істі
сотқа жіберуге құқылы.
Анықтау органы – анықтау ісін және бсқада іс жүргізу әрекетерін орындауға
заңмен уәкілетті мемлекеттік орган немесе лауазымды тұлға (қылмыс туралы
мәліметтер мен өтініштерді қабылдау және тіркеу, оларды тексеру, іздеу және
болдырмау, қылмысты ашу және сақтандыру, шұғыл тергеу істерін орындау,т.б.)
Анықтау органдары ҚР ҚІЖК –інің 65-бабында белгіленген.оларға мыналар
жатады:
1)ішкі істер органдары:
2) ұлтық қауіпсіздік органдары;
3)қылмыстық жазаны орындау және қамау ұстау тәртібімен байланысты
қылмыстыр туралы істер бойынша -әділет органдары;
4) қаржы полициясы органдары;
5) контрабанда және кеден төлемдерін төлеуден жалтару туралы істер бойынша
–кеден органдары;
6) Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінде, Қазақстан Республикасының
басқада әскерлері мен әскери қызметін атқарып жүрген әскери қызметшілер;
әскери жиындар өткеру кезіндегі запастағы азаматтар; әскери бөлімдердің,
құрамалардың, мекемелердің азаматық қызметкерлері олардың қызметік
міндеттерін атқаруға байланысты немесе осы бөлімдердің құрамалардың және
мекемелердің орналасқан жерінде жасаған барлық қылмыстары туралы істер
бойынша -әскери полиция органдары;
7) Қазақстан Республикасы мемлекетік шекарасы туралы заңдарды бұзу туралы
істер бойынша,сондай-ақ Қазақстан Республикасының континтальдық шельфінде
жасалған қылмыстар туралы істер бойынша –шекара бөлімдерінің командирлері;
8) Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінде, Қазақстан Республикасының
басқада әскерлері мен әскери құрамаларында шақыру немесе келісімшарт
бойынша әскери құрамаларында шақыру немесе келісім шарт бойынша әскери
қызметшілер, сондай –ақ олар әскери жиындар өткеру туралы ісвтер бойынша;
әскери бөлімдердің, құрамалардың,мекемелердің азаматық
қызметкерлері,олардың өзінің қызметік ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.