ҚР азаматтық және отбасы құқығының негіздері. Медициналық қызметтің түрлері. Адамның ұрпақты болу құқықтарын қорғау

1. Азаматтық құқық ұғымына жалпы түсінік
2. Азаматтық құқықтың субъектілері
3. Азаматтық әрекетке қабілеттілік түсінігі

Азаматтық құқықтар мен мiндеттер заңдарда көзделген негiздерден, сондай-ақ азаматтар мен заңды тұлғалардың әрекеттерiнен, қажеттіліктен пайда болады, өйткенi ол әрекеттер азаматтық заңдарда көрсетiлмегенiмен, олардың жалпы негiздерi мен мәнiне байланысты азаматтық құқықтар мен мiндеттердi туғызады.
Азаматтық құқық ең алдымен мүліктік және мүліктік емес қатынастармен анықталады. Азаматтық құқықтың ең басты принципі жеке адамға тиесілі құқыққа қол сұқпау.
Егер заңда өзгеше көзделмесе, шетелдiк жеке және заңды тұлғалар, сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар азаматтық заңдарда ҚР азаматтары мен заңды тұлғалары үшiн қандай құқықтар мен мiндеттер көзделсе, нақ сондай құқықтарға ие болуға қақылы және сондай мiндеттердi орындауға мiндеттi.

Азаматтық құқықтарды қорғау
Азаматтық құқықтарды қорғауды сот мемлекеттiк органнан немесе лауазымды адамнан айыппұл өндiртiп алу арқылы, сондай-ақ заң құжаттарында көзделген өзге де әдiстермен жүзеге асырады.
1. құқықты бұзатын немесе оның бұзылу қаупiн туғызатын әрекеттерге тыйым салу;
2. залалдарды, төленетiн айыпты өндiртiп алу;
3. мәмiленi жарамсыз деп тану;
4. моральдық зиянның өтемiн төлету;
5. құқық қатынастарын тоқтату немесе өзгерту;
6. мемлекеттiк басқару органының немесе жергiлiктi өкiлдi не атқарушы органның заңдарға сәйкес келмейтiн құжатын жарамсыз немесе орындауға жатпайды деп тану;
7. азаматтың немесе заңды тұлғаның құқыққа ие болуына немесе оны жүзеге асыруына кедергi жасауы

Азаматтық құқықтардың субъектiлерi: жеке және заңды тұлғалар
Жеке тұлға ұғымы
Қазақстан Республикасының азаматтары, басқа мемлекеттердiң азаматтары, сондай-ақ азаматтығы жоқ адамдар жеке тұлғалар болып ұғынылады.
Азаматтардың құқық қабiлеттiлiгi
Азаматтың құқық қабiлеттiлiгi ол туған кезден басталып қайтыс болған соң тоқтатылады. Азаматтық құқыққа ие болып, мiндет атқару қабiлетi (азаматтық құқық қабiлеттiлiгi) барлық азаматтарға бiрдей деп танылады
Азаматтың құқық қабiлеттiлiгiнiң негiзгi мазмұны
- Азаматтың ҚР шегiнде де, одан тыс жерлерде де мүлiктi, соның iшiнде шетел валютасын меншiктенуге; мүлiктi мұраға алып, мұраға қалдыруға;
- республика аумағында еркiн жүрiп-тұруға және тұрғылықты жер таңдауға;
-республикадан тыс жерлерге еркiн шығып кетуге және оның аумағына қайтып оралуға;
-заң құжаттарында тыйым салынбаған кез келген қызметпен айналысуға;
-дербес өзi немесе басқа азаматтармен және заңды тұлғалармен бiрiгiп заңды тұлғалар құру;
- заң құжаттарында тыйым салынбаған кез келген мәмiле жасасып, мiндеттемелерге қатысу;
-өнертабыстарға, ғылым, әдебиет және өнер шығармаларына, интеллектуалдық қызметтiң өзге де
-туындыларына интеллектуалдық меншiк құқығы болуға;
- материалдық және моральдық зиянның орнын толтыруды талап етуге құқығы болады; басқа да мүлiктiк және жеке құқықтары болады.

Азаматтың есiмi
Азамат өз есiмiн заң құжаттарында белгiленген тәртiп бойынша өзгертуге құқылы. Азамат өзiнiң борышқорлары мен несие берушiлерiне өз есiмiн өзгерткенi туралы хабарлау үшiн қажеттi шаралар қолдануға мiндеттi және бұл адамдарда оның есiмi өзгертiлгендiгi туралы мәлiметтер болмауынан туған ықтимал зардаптарға тәуекел етедi. Есiмiн өзгерткен азамат өзiнiң бұрынғы есiмiне ресiмделген құжаттарға тиiстi өзгерiстер енгiзiлуiн талап етуге құқылы.

Азаматтардың әрекет қабiлеттiлiгi
Азаматтың өз әрекеттерiмен азаматтық құқықтарға ие болуға және оны жүзеге асыруға, өзi үшiн азаматтық мiндеттер жасап, оларды орындауға қабiлеттiлiгi кәмелетке толғанда, яғни он сегiз жасқа толғаннан кейiн толық көлемiнде пайда болады. Заңда он сегiз жасқа жеткенге дейiн некелесуге рұқсат етiлетiн жағдайда, он сегiз жасқа толмаған азамат некеге тұрған кезден бастап толық көлемiнде әрекет қабiлеттiлiгiне ие болады.
Он төрт жастан он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар мәмiлелердi ата-анасының, асырап алушыларының немесе қорғаншыларының келiсiмiмен жасайды. Бұл жастағы балалар өздерiнiң табысына, стипендиясына, өзге де кiрiстерiне және өздерi жасаған интеллектуалдық меншiк құқығы объектiлерiне өз бетiнше билiк етуге, сондай-ақ тұрмыстық ұсақ мәмiлелер жасасуға құқылы. Бірақ жеткiлiктi негiздер болған жағдайда қорғаншылық және қамқоршылық органы кәмелетке толмаған адамның өз табысына, стипендиясына, өзге де кiрiстерiне және өзi жасаған интеллектуалдық меншiк құқығы объектiлерiне өз бетiнше билiк ету құқығын шектеуi немесе ол құқықтан айыруы мүмкiн. Он төрт жастан он сегiз жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар өздерi жасаған мәмiлелер бойынша дербес жауапты болады және өздерiнiң әрекеттерiнен келтiрiлген зиян үшiн жауап бередi. Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар үшiн мәмiлелердi, егер заң құжаттарында өзгеше көзделмесе, олардың атынан ата-анасы, асырап алушылары немесе қорғаншылары жасайды. Он төрт жасқа дейiнгi кәмелетке толмағандар өздерiнiң жасына лайықты, тұрмыстық ұсақ мәмiлелердi өз бетiнше жасауға құқылы.
Кәмелетке толмағандар банкiлерге салымдар салуға және өздерi салған салымдарға дербес билiк етуге құқылы. Он төрт жасқа толмаған кәмелетке толмағандардың атына басқа бiреудiң салған салымдарына олардың ата-анасы немесе өзге де заңды өкiлдерi билiк етедi, ал он төрт жасқа толған кәмелетке толмағандар өздерiнiң атына басқа бiреу салған салымдарға өз бетiнше билiк етедi.

Негізгі:

1. Дулатбеков Н.О., Амандыкова С.К., Турлаев А.В. Основы государство и права современного Казахстана: Учебное пособие. Астана: ИКФ «Фолиант», 2000.
2. Ибраев А.С., Ибраев Н.С. Теория государство и права: Учебное пособие. – қазақ университеті, 2001г.
3. Турлаев А.В. Основы права. - Караганда: Издательство АРКО, 2004г.
4. Дулатбеков Н.О., Амандықова С.Қ., Турлаев А.В. – Осы заманғы Қазақстанның Мемлекет және құқық негіздері: Оқу құралы. Астана, 2000 ж
5. Агыбаев А.Н. Уголовная ответственность за должностные злоупотребления в Республике Казахстан. – Алматы, 1995г.

Қосымша:
Абиль Е.А. История государства и права Республики Казахстан Астана: Фолиант-2001г.
Большой юридический словарь- М: инфра 1998г.
Гражданский кодекс Республики Казахстан (общая часть): комментарий. Алматы: Жеті Жарғы 2001г.