Қазақстан Республикасының бюджет-салық саясатын қалыптастырудың ерекшеліктері

Пән: Салық
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 59 бет
Таңдаулыға:

ЖОСПАР

КІРІСПЕ . . . 3

1-ТАРАУ Қазақстанның фискалдық саясатының қалыптасуы мен дамуынң теориялық негіздері

Фискалдық саясат ұғымы, оның түрлері мен маңызы . . . 5
Мемлекеттік шығындар. Мемлекеттік шығындар

мультипликаторы . . . 14

ІІ-ТАРАУ Қазақстан Республикасының бюджет-салық саясатын қалыптастырудың ерекшеліктері

2. 1 Фискалдық саясаттың ЖҰӨ деңгейіне әсер етуі туралы . . . 23

2. 2 Салық органдарының қызмет етуінің шарттары мен себептері және олардың қазіргі экономикалық жағдайда аяқтанудағы ролі . . . 32

2. 3 Салықтар - мемлекеттің фискалдық саясатының негізгі элементтері . . . 40

ІІІ-ТАРАУ Қазақстанда фискалдыќ саясатты ќолданудың тиімділігі және оның механизмдері

3. 1 Фискалдық саясатты қолданудың тиімділігі . . . 49

3. 2 Фискалдық саясат және оның тиімділігін мемлекеттік реттеу . . . 53

Қорытынды . . . 59

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . . 60

КІРІСПЕ

Фискалдыќ саясат өте күшті ќару болып табылады. Фискалдыќ саясат депрессия ќалай етек ала бастамасымен әрдайым іске ќосылады. Фискалдыќ саясатты тығырыќќа тірейтін бағытќа емес, салауатты бағытќабағыттаған жөн. Әрбір Үкімет қазіргі экономикалық жағдайда экономикалық саясатына негізделе отырып әрдайым бірќатар фискалды саясатты жүргізеді.

Осылайша, мемлекеттің фискалдыќ саясатты оның ќаржы саясатында маѕызды бағыт бағдар болып саналады, ол салыќтар және кірістер мен шығыстар саясаты арќылы реттеуде үлкен рөл ойнайды.

Мемлекеттік фискалдыќ саясатының аясында мемлекеттің экономикалыќ процестерге тұраќты араласуы және олардың ағымын реттеу маќсатындағы ќұбылыс ұсынылады. Бұл салыќ салу саласындағы мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігін ќалыптастыруға, бүкіл ұлттыќ экономика ќызметінің тиімділігін арттыруға, экономикалыќ өсуді, тұрғындардың жұмыспен ќамтылуын және аќша айналымының тұраќтылыєын ќамтамасыз етуге бағытталған іс-шаралар жиынтығы. Фискалдыќ (бюджеттік- салыќтыќ) саясат - мемлекеттік шығыстар мен салыќтарды өзгерту арќылы экономиканы реттеу жүйесі болып табылады. Салыќтар мен мемлекеттік шығыстар фискалдыќ саясаттың негізгі аспаптары болып табылады.

Әрбір мемлекеттің басты міндеті бұл, әрине бюджетті қалыптастыру және оны тиімді пайдалану болып табылады. Бюджет бұл мемлекеттің шығысы мен кірісін ғана көрсетіп қоймайды, ол сол мемлекеттің азаматтарының әл-ауқатымен тұрмысын бейнелеп көрсетеді.

Яғни, әрбір азамат бюджеттің қалыптасуына азды-көпті қызушылық таныту қажет деп ойлаймын. Сондықтанда менің осы тақырыпты қозғауыма түрткі болды. Әрине, мен бюджеттің барлық салаларын қозғамай, басты салаларын айқындап талқылауды мақсат тұттым.

Барлығымызға белгілі әрбір жылда бюджетті қабылдау кезінде, парламенте үлкен дау-дамайға талас-тартысқа ұшырайды. Өйткені, бюджетті бөлістіруде салаарлық сұрақтар туындайды. Бірақ, бюджеттің функциясы бұл сұрақтардан әлде-қайда маңызды. Себебі, бюджеттің қалыптасуы жоғарыда атап өткендей экономикалық маңызды шығысымен кірісінен тұрады. Міне, осы кіріспен шығыс арқылы жүйелі түрде жиынтық табысты қайта бөлістіруге бюджет-салық саясаты елеулі септігін тигізеді.

Салықтар мен мемлекеттік шығындар бюджет-салық саясатының басты құралы болғандықтан бюджет-салық саясатын тереңірек мақсатты қарастырайық.

Бюджет-салық саясаты ел экономикасына оң әсер етуімен қатар едәуір теріс әсер беруі мүмкін. Мысалы; жоғарғы жұмыссыздық жағдайында, инфляцияға қарсы шаралар қолданған жағдайда және т. б.

Бюджет-салық саясаты-бұл мемлекеттің экономикаға салық құралдары арқылы бюджеттің шығысы мен кірісіне әсер ету арқылы қаржы жүйесін басқару. Демек, фискалды саясаттың басты құралы салық болып табылатындықтан.

1. Қазақстанның фискалдық саясатының ќалыптасуы мен дамуыныњ теориялыќ негіздері

Фискалдық саясат ұғымы, оның түрлері мен маңызы

Қаржы жүйесiнiң негiзгi буыны мемлекеттiк бюджет болып табылады. Мемлекеттiк бюджет - мемлекеттiң негiзгi қаржылыјқ жоспары ол мемлекеттiң шығын мен табыстарының балансы. Бюджет ұғымы француздың сөзi немесе табыс пен шығындарды бөлу. Бюджет табысы мен шығын құрылымы және нарықтық экономикада елдiң мемлекеттiк бюджетi жеке баптар бойынша арасындағы салмағын көрсетедi. Жалпы бюджет саясаты салықтар мен мемлекеттік шығындарға негізделген экономикалық саясаттың негізгі құралы болып табылады, салықтар және олардың негізгі қызметтерін қамтиды, мемлекеттік шығындарды жіктеп анықтайды.

Мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субъектілерімен және халықпен қалыптасатын қаржы қатынастары жалпы қоғамдық өнімді құндық бөлудің ерекше саласын құрайды және қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыруға арналған орталықтандырылған ақша қорын қалыптастырумен және пайдаланумен байланыста болады. Қаржы қатынастарының бұл жиынтығы «мемлекеттік бюджет» ұғымының экономикалық мазмұнын құрайды. Бюджет жүйесі - экономикалық қатынастарда және заңды нормаларға негізделген бюджеттің барлық түрлерінің жиынтығын білдіреді.

Бүгiн Қазақстан егемендi ел болған соң республикасына үкімет өзiнiң ұлттық мемлекеттiк бюджетiн құрды. Себебi, бюджет егемен елiмiздiң ең басты нысаны және елiмiздiң сыртқы, iшкi экономикалық әрекеттердi жүргiзудiң басты көзi.

Қазақстан Республикасының кодексiне жыл сайын Қазақстан Республикасы туралы заң күшi бар нормативтi актi қабылданады. Мұнда яғни сол жылға арналған бюджет көлемi кiрiстер, шығыстар сомасы көрсетiледi. Жалпы бюджет Республиканың ең басты қаржы құжаты болып табылады. Мысалы 24 сәуір 2004 жылы бекітілген ҚР Бюджет кодексінің кейбір баптары 2009 жылдың 1-ші қантарынан бастап жарамсыз деп табылып, көптеген өзгерістер үкімет тарапынан еңгізілді. (Астана, Ақорда 4 желтоқсан 2008 жыл)

Қазiргi нарықтық және бүкiләлемдiк жахандану процесiнде елдiң басты әлеуметтiк - экономикалық мәселелердiң шешiмдерi көбiнесе тiкелей түрде мемлекеттің бюджет сасяатынан тәуелді болады.

Мемлекеттік бюджет үкімет қолындағы ақша ресурстарының орталықтанған қоры. Бұл қаражат мемлекеттік аппаратты, қарулы күштерді қаржыландыруға және әлеуметтік-экономикалық қызметтерді атқаруға жұмсалады. Қазіргі жағдайда бюджет экономиканы мемлекеттік реттеудің, шаруашылық конъюнктураға ықпал етудің, дағдарысқа қарсы шараларды жүзеге асырудың аса күшті құралы. Қазіргі мемлекеттік бюджет оның сан түрлі қызметін көрсететін күрделі де көп қырлы құжат. Ең алдымен бюджетте мемлекеттің кірісі мен шығысының құрылымы бейнеленеді.

Бюджет процесі - бюджетті жоспарлау, қарау, бекіту, атқару, нақтылау, түзету жөніндегі, бюджеттің атқарылуы бойынша бюджет есебі мен есептілігін жүргізу мемлекеттік қаржы бақылауы, сондай-ақ байланыстырылған гранттарды жоспарлау мен пайдалану жөніндегі Қазақстан Республикасының бюджет заңдарымен реттелген қызмет болып табылады.

Фискальдыќ саясат - белгілі бір әлеуметтік-экономикалыќ маќсаттарға ќол жеткізу үшін үкіметтік шығыстар мен кірістерді реттеу жөніндегі ќаржылыќ іс-шаралардың жиынтығы. Фискалдыќ саясатты жасау мен жүйелі жүргізу ќажеттігі мемлекеттік ќаржысы экономиканың тұраќты өсуін ќамтамасыз етуде елеулі рөл ойнай бастаған кезде, ХХғ. екінші жартысында айрыќша күшейеді.

Фискалдық саясаттың мақсаттарының арасында негізгілері болып, мыналар табылады:

1. ұлттыќ табысты тұраќты өсуге бейімдеу,

2. инфляцияның баяу ќарќыны,

3. толыќ жұмыспен ќамтылу,

4. экономиканың циклды ауытќуын бақылау;

Трансфеттік төлемдерімен мемлекеттік шығыстың басќа түрлерінен басќа, салыќтар мен салыќ өлшемдерінің түрлі түрлерін манипуляциялау. Фискальдыќ саясаттың аса маңызды кешенді аспабы мен тиімділігі көрсеткіші салыќтармен шығыстарды бірыңғай механизмге біріктірілген мемлекеттік бюджет болып табылады.

Экономикаға түрлі жағдайларда фискалдық саясат түрлі аспаптар түрлерінде әсер етеді. Мемлекеттік сатып алулар жиынтыќ шығыстардың компоненттерінің бірін, сонымен бірге сұранысты да ќұрайды. Жеке шығыстар сияќты, мемлекеттік сатып алулар жиынтыќ шығыстардың деңгейін ұлғайтады. Мемлекеттік сатып алулар мен бірге мемлекеттік шығыстардыѕ тағы бір түрі бар. Ол нақты трансферттер. Олар жеке табысќа және ќолда бар табысќа енеді. Жеке тұтыну көлемі ұлттыќ табысқа емес, ол болжамды табысќа байланыстыраќ. Трансферттік төлемдер тұтынушылар сұрасына үй шаруашылықтарының ќолда бар табысын арттыра отырып жанама ыќпал етеді. Жиынтыќ шығыстарға кері әсер етудің ќұралы салыќтар болып табылады. Кез-келген салыќтар ќолда бар кірістің көлемін кемітеді. Болжамды кірістің кемуі өз кезегінде тек тұтыну шығастарын ғана емес, сонымен бірге жинаќталєан ќаржыны да ќысќартады.

Фмскалдыќ саясат экономиканы ќаржылыќ реттеудің үдісі ретінде ќуатты тұтќалар - салыќ салу мен мемлекеттік шығыстардың көмегімен жүзеге асырылады. Осыған байланысты фискалдыќ саясаттың екі түрі жїргізіледі: дискрециялыќ және дискрециялық емес тұрақтандырғыштар негізінде жүргізілетін саясат.

Дискрециялыќ саясатта мемлекет елдің экономикалыќ жағдайын жаќсарту үшін салыќ салумен бюджеттік шығыстарды саналы түрде реттейді. Бұл реттеу экономикалыќ циклдің түрлі фазаларында әртүрлі. Айталыќ, дағдарыс кезінде (өндірістің ќұлдырауы) мемлекет сатып алушылар сұранысын кеңейтуге ќалыптастыратын өз шығыстарын ұлғайтып, салыќтарды кемітеді. Инфляциямен қатар өндіріс өрлегенде, мемлекет іскерлік белсенділігін тежейді (өз шығыстарын кемітіп, салыќтарды тұраќтандырғышќа реттеушіге) негізделген фискалдыќ саясат экономикалыќ циклдың түрлі фазаларында мемлекеттің ќатысуынсыз ќолайсыз жағдайды жою механизмін пайдаланады (оған салыќ түсімдері мен әлеуметтік төлемдер енеді) . Айталыќ, экономикалық өрлеу арќасында кәсіпорын мен еңбеккерлердің табысы өскен кезде, салыќтар сомасы одан да тез артады. Бір мезгілде жұмыссыздыќ азайып, аз ќамтылған отбасылардың жағдайы жаќсарады, соның салдарынан жұмыссыздық бойынша жәрдемаќы төлеу мен бірќатар әлеуметтік төлемдер кемиді. Ќорытындыда жиынтыќ сұраныстыѕ жалпы ауќымы кеміп, сонымен экономиканың өсуі тежеледі. Дағдарыс фазасында салыќ түсімдерінің сомасы автоматты түрде кемиді (табыстан салыќ алу сомасы ќысќарады, ал әлеуметтік төлемдер) соның ішінде жұмыссыздыќ жөніндегі жәрдемаќы) өседі. Нәтижесінде тұтынушылардың сатып алу ќабілеті өседі, бұл дағдарыстан шығуға мүмкіндік ќалыптастырады. Автоматты түрдегі (дискрециялыќ емес) фискальдыќ саясат-бұл жиынтыќ табыстың циклдык ауытќуы нәтижесінде мемлекеттік бюджеттің мемлекеттік шығыстарының, салыќтар мен сальдо көлемінің атоматты түрде өзгеруі. Дискрециялыќ емес фискалдыќ саясат ЖІӨ өскен (немесе төмендеген) кезеңде мемлекеттік бюджетке таза салыќ түсімдері автоматты түрде артуын (немесе кемуі) көзделеді, ол экономиканың тұраќтандырушы әсерін ќамтамасыз етеді. Бұл өзгерістер саптағы тұрақтандырғыштар арқылы жүзеге асырылады.

Тұраќтандырғыш - бұл үкіметтің экономикалыќ саясатын жиі өзгертуге асыќпай-аќ, жұмыспен ќамту мен өнім шығару деңгейін циклдык ауытќу амплитудасын төмендетуге мүмкіндік беретін экономикалыќ механизм. Экономиканың саптағы тұрақтандырғыштары салыстырмалы түрде дискрециялыќ фискальды саясаттың ұзаќ уаќытша лагын бәсендетеді, өйткені бұл механизмдер үкіметтің тікелей араласуынсыз іске ќосылады.

Мұндай аватоматтыќ тұраќтандырғыштар болып табылады:

1. Прогрессивті салыќ жүйесі, ол экономикалыќ өсу кезінде жиынтыќ сұраныстың өсуін тежейді, өйткені тұрғындар табысының өсуі бойынша салыќтың өлшемі де мейлінше жоғары болады және керісінше, экономикалыќ құлдырау тудыратын табыстың кемуінде жиынтыќ сұранысты ынталандырып жїбереді. Өйткені салыќ өлшемінің төмендеуі салдарынан ќолда бар табыс ұлғайя түседі

2. Экономикалыќ құлдырау жағдайындағы жұмыссыздыќ жөніндегі жәрдемаќы мен басќа да әлеуметтік төлемдер жұмыссыздар санының артуы салдарынан артады, керісінше, экономикалыќ өсу орын алғанда, оның нәтижесінде жұмыссыздыќ кеміп, автоматты түрде төмендейді.

Саптағы тұраќтандырғыштар бірќалыпты ЖҰӨ-нің оның потенциальды мөлшері айналасындағы циклдік ауытќудың себептерін жоймайды, тек бұл ауытќудың кеңінен таралуын ғана шектеді.

Экономиканыњ ќазіргі даму сатысында орталыќтандырылѓан ќаржы ресурстары мемлекеттіњ ќоѓамдыќ µндірісті дамытуды, оныњ салалары мен аумаќтыќ ќ±рылымдарын жетілдіруді, экономика салаларыныњ дамуына ќажетті баѓдарламаларды ќалыптастыруды, ірі єлеуметтік жањѓыртуларды ж‰ргізуді ќамтамасыз етуге м‰мкіндік береді.

Мемлекеттік бюджет мемлекеттіњ орталыќтандырылѓан аќша ќорын жасау жєне оны ±дайы µндіріспен ќоѓамдыќ ќажеттіліктерді ќанаѓаттандыру маќсаттарына пайдалану жолымен ќоѓамдыќ µнімніњ ќ±нын бµлу жєне ќайта бµлу процесінде мемлекет пен ќоѓамдыќ µндірістіњ басќа ќатысушылары арасында пайда болатын экономикалыќ ќатынастарды білдіреді.

Ќ±ндыќ бµліністіњ айрыќшалыќты сферасы ретінде мемлекеттік бюджет мына µзгеше белгілермен сипатталады:

1) мемлекеттен жалпы ќоѓамдыќ µнімніњ бір бµлігін оќшауландырумен жєне оны ќоѓамдыќ ќажеттіліктерді ќанаѓаттандыруѓа пайдаланумен байланысты бµлгіштік ќатынастардыњ айрыќша экономикалыќ нысаны болып табылады;

2) ±лттыќ шаруашылыќтыњ салалары, аумаќтары, экономиканыњ секторлары, ќоѓамдыќ ќызметтіњ сфералары арасында ќ±нды ќайта бµлуге арналѓан ;

3) ќаржы ќатынастары материалдыќ µндіріс пен µндірістік емес сферада тауар-аќша ќатынастарымен тыѓыз тоќайласпалы болѓандыќтан, тауар формасындаѓы ќоѓамдыќ µнім ќозѓалысымен тікелей байланысты емес ќ±ндыќ бµліністі сипаттайды ;

Мемлекеттік бюджет, кез-келген басќа экономикалыќ категория сияќты, µндірістік ќатынастарды сипаттайды жєне оларѓа сєйкес келетін наќты материалдыќ-заттай т‰рінде болады: бюджет ќатынастары мемлекеттіњ орталыќтандырылѓан аќша ќорында-бюджеттік ќорында затталынады. М±ныњ нєтижесінде ќоѓамда болып жатќан наќты экономикалыќ прцестер мемлекеттіњ ж±мылдыратын жєне пайаланатын аќшаныњ аѓынында µзініњ кµрінісін табады. Бюджеттік ќор - б±л ќоѓамдыќ µнім ±лттыќ табыстыњ ќ±ндыќ бµліністіњ белгілі сатыларынан µткен жєне ±лѓаймалы ±дайы µндіріс, халыќќа єлеуметтік - мєдени ќызмет кµрсету, ќорѓаныс жєне басќару жµніндегі ќажеттіліктерді ќанаѓаттандыру ‰шін мемлекетке т‰сетін бµлігі ќозѓалысыныњ объективті шарттасылѓан экономикалыќ нысаны . Бюджеттік ќордыњ ќалыптасуы мен ќолданылуы ќ±нды бµлу жєне ќайта бµлумен байланысты оныњ ќозѓалыс процесін сипаттайды.

Мемлекеттік бюджет экономикалыќ категория ретінде толыѓымен ќаржыныњ категориясына сєйкес келетін бµлу жєне баќылау ќызметін атќарады. Б±л ќызметтіњ іс-єрекеттері, мазм±ны, мєні мен мањызы бюджет ќатынастарыныњ ќаралѓан айрыќшалыѓымен айќындалады. Бµлгіштік ќызметтіњ іс-єрекеттерініњ µзіндік ерекшелігі-ол ќоѓамдыќ µнім ќ±ныныњ ќоѓамдыќ µндіріс сфералары, ±лттыќ шаруашылыќ секторлары, аумаќтар, салалар жєне жеке шаруашылыќ ж‰ргізуші субъектілер арасында бµлінуі. Мемлекеттік бюджет арќылы б‰гінде Ќазаќстанда жалпы ќоѓамдыќ µнімніњ шамамен 10% жєне жалы ішкі µнімніњ 20% бµлінеді. Сонымен ќатар мемлекет ќаржысыныњ негізгі буыны ретінде мемлекеттік бюджет бµлгіштік ќызметініњ шењберінде ќосалќы ќызметтерді, атап айтќанда: ±лттыќ табыс пен жалпы ішкі µнімді ќайта бµлу; экономиканы мемлекеттік реттеу жєне ынталандыру; єлеуметтік саясатты ќаржымен ќамтамасыз ету; акша ќаражаттарыныњ орталыќтандырылѓан ќорын жасау жєне пайдалануѓа баќылау жасау сияќты ќызметтерді орындайды . Баќылау ќызметі бюджет ќорларын бµлудіњ сандыќ ‰йлесімдерінде, олардыњ ќоѓамдыќ µндіріс дамуыныњ ќажеттіліктеріне сай келетіндігінде, бµлудіњ ±намсыз барысынан ауытќуын аныќтау жєне оларды жою м‰мкіндігінде кµрінеді.

Мемлекеттік бюджеттіњ сан ќырлы мањызын ескере отырып, оны тек экономикалыќ категория жєне мемлекеттіњ орталыќтандырылѓан аќша ќоры ретінде ѓана емес, сонымен бірге негізгі ќаржы жоспары, єлеуметтік-экономикалыќ процестерді реттеу механизмініњ жиынтыќ ±ѓымы ретінде ќарауѓа болады. Мєселен, мемлекеттік бюджетте ќоѓамдаѓы барлыќ экономикалыќ процестер бейнеленетіндіктен, сондай-аќ барлыќ негізгі ќаржы институттары - салыќтар, мемлекеттіњ шыѓыстары, мемлекеттік несие, мемлекеттік ќарыздар жєне т. б. µзініњ шоѓырланѓан кµрінісін табатындыќтан бюджет мемлекеттіњ негізгі ќаржы жоспары ретінде сипатталады. Ол наќты кезењге, єдетте бір жылѓа жасалынады, бюджеттіњ кірістерін, шыѓындарын, орталыќтандырылѓан ќаржы ресурстарыныњ шешуші бµлігініњ ќозѓалысын аныќтайды. Бюджетті негізгі ќаржы жоспары деп мойындау оныњ ±лттыќ табысты ќайта бµлудегі мањызды орнын, сондай-аќ ќоѓамдыќ ±дайы µндірістегі айрыќша рµлін айќындайды. Негізгі ќаржы жоспары мемлекеттіњ ќаржылыќ жоспарыныњ жемісі болып табылады. Елдіњ негізгі ќаржы жоспарыныњ кµрсеткіштері Республика Парламентініњ жыл сайын ќабылдайтын Республикалыќ бюджет туралы зањына сєйкес сµзсіз орындауѓа жатады.

Мемлекеттік бюджет ±лттыќ экономиканы басќарудыњ басты механизмдерініњ бірі. Ол экономикаѓа мемлекеттіњ орталыќтандырылѓан аќша ќорын жасау мен пайдаланудыњ нысандары мен єдістерініњ жиынтыѓы. Экономиканы реттеу орталыќтандырылѓан аќша ќорыныњ сандыќ кµлемін аныќтау, оны жасау мен бµлудіњ нысандары мен єдістерін реттеу, бюджеттіњ орындалу процесінде ќаржы ресурстарын ќайта бµлу жолымен ж‰зеге асырылады.

Сµйтіп, бюджетті осы жоѓарыда айтылѓандардыњ жиынтыѓы ретінде ќараѓан жµн (1 сызбаны ќарањыз) .

Нарыќтыќ механизмге кµшу жаѓдайында мемлекеттік бюджеттіњ ќаражаттары ењ алдымен экономиканыњ ќ±рылымын ќайта ќ±руды, кешенді маќсатты бюджеттік баѓдарламаларды ќаржыландыруѓа, ѓылыми-техникалыќ єлуетті арттыруѓа, єлеуметтік дамуды тездетуге жєне халыќтыњ табысы аз жіктерін (зейнеткерлерді, м‰гедектерді, аз ќамтылѓан отбасыларын) ќолдау, сондай-аќ денсаулыќ саќтау, білім беру жєне мєдениет мекемелерін єлеуметтік ќорѓауѓа баѓытталуы тиіс.

1 сызба. Мемлекеттік бюджеттіњ сапалыќ сипаттамасы.

Ќаржылыќ жоспарлау процесінде бюджет ±лттыќ шаруашылыќтыњ салаларына жєне µндірістік емес сфераныњ мекемелеріне айтарлыќтай ыќпал етеді. Мемлекеттіњ аќша ќорын жасау жєне пайдаланудыњ негізгі ќаржы жоспары бола отырып, бюджет барлыќ шаруашылыќ ж‰ргізуші субъектілермен жєне ±жымдармен етене байланысќан.

Мемлекеттіњ орталыќтандырылѓан аќша ќорын ќалыптастырумен жєне пайдаланумен байланысты болып келетін бюджеттіњ ж±мыс істеуі негізгі экономикалыќ нысандар - бюджеттіњ табыстары мен шыѓыстары арќылы ж‰зеге асырылады. Олар ќ±ндыќ бµліністіњ жеке кµздерін білдіреді. Категориялардыњ екеуі де бюджеттіњ µзі секілді объективті жєне олардыњ µзгеше ќоѓамдыќ арналымы болады: табыстар мемлекетті ќажетті аќша ќ±ралдарымен ќамтамасыз етеді; шыѓыстар орталыќтандырыѓан ресурстарды жалпы мемлекеттік ќажеттіліктерге сєйкес бµледі. Бюджеттіњ т‰сімдері табыстар, бюджеттік несиені µтеу, мемлекеттіњ ќаржы активтерін сатып алу, ќарыздар бойынша негізгі борышты µтеу болып табылады.

Табыс пен шыѓыстыњ ќ±рамы мен ќ±рылымы наќты єлеуметтік-экономикалыќ жєне тарихи жаѓдайларда ж‰зеге асырылатын мемлекеттік бюджет жєне салыќ саясатын ж‰ргізудіњ баѓыттарынан тєуелді болды. Б±л кезде мемлекет белгілі бір жаѓдайларда табыстарды ќалыптастырудыњ жєне шыѓыстарды ж±мсаудыњ ќолайлы нысандары мен єдістерін ќолданады. Салыќтар немесе тµлемдер табыстыњ негізгі кµзі болып табылады. Ќазаќстан Республикасыныњ мемлекеттік бюджеті табыстарыныњ ќ±рылымы мен ќ±рамы салыќ тµлемдерініњ ќолданыстаѓы ж‰йесімен жєне салыстырмалыт±раќсыз сипаттаѓы салыќтыќ емес ќ±ралдардыњ т‰сімдерімен аныќталады.

Бюджеттіњ табыстары салыќтыќ жєне басќа міндетті тµлемдер, ресми трансферттер, мемлекетке µтеусіз негізде берілетін, ќайтарылатын сипатта болмайтын жєне мемлекеттіњ ќаржы активтерін сатумен байланысты емес, бюджетке есептелуге тиісті аќшалар болып табылады. Салыќтыќ емес т‰сімдер бюджетке тµленетін міндетті, ќайтарылмайтын тµлемдер, сондай-аќ ресми трансферттерден басќа, бюджетке µтеусіз негізде берілетін аќша. Ресми трансферттердіњ т‰сімдері-б±л бюджеттіњ бір дењгейінен екіншісіне ¦лттыќ ќордан бюджетке т‰сетін трансферттердіњ т‰сімдері.

Бюджеттіњ шыѓыстары - ќайтарылмайтын негізде бµлінетін бюджет ќаражаттары. Бюджет шыѓыстары мынадай т‰рлерге бµлінеді: жалпы сипаттаѓы мемлекеттік ќызметтер; ќорѓаныс; ќоѓамдыќ тєртіп пен ќауіпсіздік; білім беру; денсаулыќ саќтау; єлеуметтік ќамтамасыз ету мен єлеуметтік кµмек; т±рмыстыќ-коммуналдыќ шаруашылыќ; мєдениет; спорт жєне аќпараттыќ кењістік; экономика салалары жєне т. б.

Операциялыќ сальдо бюджет табыстары мен шыѓындары арасында айырма болып табылады.

Бюджет шыѓындарыныњ бюджет табыстарынан асып т‰скен соммасы теріс операциялыќ сальдо, ал бюджет табыстарыныњ шыѓындардан асып т‰скен соммасы оњ операциялыќ сальдо болып табылады.

Аѓымдаѓы бюджеттік баѓдарламалардыњ жалпы кµлемі бюджет табыстарыныњ жалпы кµлемінен асып т‰спеуі тиіс.

Таза бюджеттік несие беру бюджеттік несиелердіњ жєне бюджеттік несиелерді µтеудіњ арасындаѓы айырма ретінде айќындалады.

Ќаржы активтерімен жасалатын операциялар бойынша сальдо ќаржы активтерін сатып алу жєне мемлекеттіњ ќаржы активтерін сатудан т‰сетін т‰сімдердіњ арасындаѓы айырма ретінде айќындалады.

Ќаржы активтерін сатып алу - зањды т±лѓалардыњ, соныњ ішінде халыќаралыќ ±йымдардыњ ќатысу ‰лестерін, баѓалы ќаѓаздарын мемлекеттік меншікке сатып алу операцияларымен байланысты бюджет шыѓыстары.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.