Қылмыстық істерді біріктіру мен бөлектеу қылмыстық сот өндірісінің тиімділігі ретінде
Кіріспе
ЖҰМЫСТЫҢ НЕГІЗГІ БӨЛІМІ
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
ЖҰМЫСТЫҢ НЕГІЗГІ БӨЛІМІ
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Диссертациялық жұмыс қылмыстық іс жүргізудің белгілі бір іс жүргізу сатыларындағы қолданылатын шешімдерді қабылдауы туралы, яғни қылмыстық істерді біріктіру немесе қылмыстық істі жеке өндіріске бөлектеудің түсінігіндегі, мағынасындағы, негіздеріндегі және оны қолдану тәртібіндегі кездесетін өзекті мәселелерге арналған. Зерттеу жұмысында қылмыстық процесті жүргізуші органмен қабылданатын қылмыстық істерді біріктіру және қылмыстық істі бөлектеу туралы шешімдерді реттейтін заң нормаларын зерттей отырып талдаулар жасау және оның мағынасына өзгертулер мен толықтырулар енгізу, сонымен қатар аталған нормаларды іс-тәжірибеде қолдану барысында кездесетін олқылықтар мен өзекті мәселелерге тоқтала отырып, оларды шешу мақсатында қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу нормасын және процессуалдық тәртібін одан ары жетілдіру жолдары қарастырылған.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына Жолдауының жиырма бесінші бағытында: «Ашық, демократиялық қоғамның іргесін дәйекті нығайта отырып, біз демократия мен құқық тәртібі – ажырағысыз ұғымдар екенін, бірінсіз бірінің өмір сүре алмайтынын естен шығармауымыз керек. Сондықтан да азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғайтын пәрменді жүйе қажет», – деп құқықтық мемлекетіміздің құқығын одан ары жетілдіру демократиямен тікелей байланысты екендігін айқындап отыр [1, б. 5].
Кез келген қазіргі замандағы қоғамда қылмыстылықпен күресу өзекті мәселелердің бірі болып саналады. Бүгінгі таңда біздің мемлекетте аталған мәселе күрделілердің біріне жататыны мәлім. Қолданып жатқан шараларға қарамастан қылмыскерлердің іс-әрекеттерін толықтай жою немесе тоқтата тұру мүмкін болған жоқ. Бұрынғыдай (өзге түрлермен салыстырғанда) топтық қалмыстық айтарлықтай көбеюде. Соңғы жылдардың зерттеулерінде топтастырылған қалмыстылықтың көлемі мен сипаты тез өзгергендігін, ұзақ уақыт бойы өмір сүріп келе жатқан ұйымдастырылған қылмыстық топтастырылу деңгейінің жоғарылауы мен кеңею процесі айқындалады. Топтастырылған қылмыстардың өзекті мәселелерін ғылыми зерттеу қажеттілігі, қылмыстылықтың жалпы құрылымындағы алатын жоғары орнымен ғана емес, сонымен қатар аталған әрекеттерді тергеудің ерекшеліктерімен түсіндіріледі.
Қазақстан – 2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы: Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауында: «Ақыр соңында, бізге заңдарымыздың жартыкештігіне және тұрлаусыздығына көніл бөлу қажет» деп көрсетіліп, біздін заңдарымыздың әліде болса жетілдіруді қажет ететіндігін көрсетеді [2, б. 18]. Сонымен қатар Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңымен қылмыстық істі бөлектеу және қылмыстық істерді біріктіру негіздері бүгінгі таңда толық көлемде реттелмеген. Қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеуге байланысты сұрақтарды шешу барысында орын алып отырған өзекті мәселелер мен олқылықтар әлі де болса жеткілікті болып табылады. Көбінесе олар қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің процессуалдық тәртібімен, алдын ала тергеу мен анықтаудың мерзімін есептеумен, лауазымды тұлғалардың өкілеттілігімен және заң нормалары арасындағы қарама-қайшылықтармен тікелей байланысты болып отыр. Бізбен қозғалған мәселелердің заңмен анықталып, нақтыланбағандығын, аталған тақырып бойынша ғылыми зерттеу еңбектерінің аздғынан байқауға болады. Қазақ КСР-нің Қылмыстық іс жүргізу кодексіне қарағанда Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінде қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің негіздері мен тәртібі айтарлықтай кеңейтілген.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты Қазақстан халқына Жолдауының жиырма бесінші бағытында: «Ашық, демократиялық қоғамның іргесін дәйекті нығайта отырып, біз демократия мен құқық тәртібі – ажырағысыз ұғымдар екенін, бірінсіз бірінің өмір сүре алмайтынын естен шығармауымыз керек. Сондықтан да азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғайтын пәрменді жүйе қажет», – деп құқықтық мемлекетіміздің құқығын одан ары жетілдіру демократиямен тікелей байланысты екендігін айқындап отыр [1, б. 5].
Кез келген қазіргі замандағы қоғамда қылмыстылықпен күресу өзекті мәселелердің бірі болып саналады. Бүгінгі таңда біздің мемлекетте аталған мәселе күрделілердің біріне жататыны мәлім. Қолданып жатқан шараларға қарамастан қылмыскерлердің іс-әрекеттерін толықтай жою немесе тоқтата тұру мүмкін болған жоқ. Бұрынғыдай (өзге түрлермен салыстырғанда) топтық қалмыстық айтарлықтай көбеюде. Соңғы жылдардың зерттеулерінде топтастырылған қалмыстылықтың көлемі мен сипаты тез өзгергендігін, ұзақ уақыт бойы өмір сүріп келе жатқан ұйымдастырылған қылмыстық топтастырылу деңгейінің жоғарылауы мен кеңею процесі айқындалады. Топтастырылған қылмыстардың өзекті мәселелерін ғылыми зерттеу қажеттілігі, қылмыстылықтың жалпы құрылымындағы алатын жоғары орнымен ғана емес, сонымен қатар аталған әрекеттерді тергеудің ерекшеліктерімен түсіндіріледі.
Қазақстан – 2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы: Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауында: «Ақыр соңында, бізге заңдарымыздың жартыкештігіне және тұрлаусыздығына көніл бөлу қажет» деп көрсетіліп, біздін заңдарымыздың әліде болса жетілдіруді қажет ететіндігін көрсетеді [2, б. 18]. Сонымен қатар Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңымен қылмыстық істі бөлектеу және қылмыстық істерді біріктіру негіздері бүгінгі таңда толық көлемде реттелмеген. Қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеуге байланысты сұрақтарды шешу барысында орын алып отырған өзекті мәселелер мен олқылықтар әлі де болса жеткілікті болып табылады. Көбінесе олар қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің процессуалдық тәртібімен, алдын ала тергеу мен анықтаудың мерзімін есептеумен, лауазымды тұлғалардың өкілеттілігімен және заң нормалары арасындағы қарама-қайшылықтармен тікелей байланысты болып отыр. Бізбен қозғалған мәселелердің заңмен анықталып, нақтыланбағандығын, аталған тақырып бойынша ғылыми зерттеу еңбектерінің аздғынан байқауға болады. Қазақ КСР-нің Қылмыстық іс жүргізу кодексіне қарағанда Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінде қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің негіздері мен тәртібі айтарлықтай кеңейтілген.
1 Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтін 2007 жылғы Қазақстан халқына Жолдауы // Ана тілі. 2007. № 10(847). 8 наурыз. – Б. 5-12.
2 Қазақстан – 2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы: Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. Қазақстан – 2030: Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев: Послание Президента страны народу Казахстана. – Алматы: Жеті жарғы, 2005. – 144 б.
3 Шарафутдинов Ш.Ф. Соединение и выделение уголовных дел и материалов в советском уголовном процессе. – Уфа: УВШ МВД СССР, 1990.
4 Дробинин Д.В. Соединение и выделение уголовных дел, как гарантия их всестороннего, полного и объективного исследования: дис. ... канд.юрид.наук. – Самара, 1999. –221 с.
5 Қазақстан Республикасының Құқықтық саясат тұжырымдамасы / Концепция правовой политики Республики Казахстан. – Алматы: Жеті жарғы, 2002. – 56 б.
2 Қазақстан – 2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі, қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы: Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. Қазақстан – 2030: Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев: Послание Президента страны народу Казахстана. – Алматы: Жеті жарғы, 2005. – 144 б.
3 Шарафутдинов Ш.Ф. Соединение и выделение уголовных дел и материалов в советском уголовном процессе. – Уфа: УВШ МВД СССР, 1990.
4 Дробинин Д.В. Соединение и выделение уголовных дел, как гарантия их всестороннего, полного и объективного исследования: дис. ... канд.юрид.наук. – Самара, 1999. –221 с.
5 Қазақстан Республикасының Құқықтық саясат тұжырымдамасы / Концепция правовой политики Республики Казахстан. – Алматы: Жеті жарғы, 2002. – 56 б.
Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:
Қылмыстық істерді біріктіру мен бөлектеу қылмыстық сот өндірісінің
тиімділігі ретінде
Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Диссертациялық жұмыс қылмыстық іс
жүргізудің белгілі бір іс жүргізу сатыларындағы қолданылатын шешімдерді
қабылдауы туралы, яғни қылмыстық істерді біріктіру немесе қылмыстық істі
жеке өндіріске бөлектеудің түсінігіндегі, мағынасындағы, негіздеріндегі
және оны қолдану тәртібіндегі кездесетін өзекті мәселелерге арналған.
Зерттеу жұмысында қылмыстық процесті жүргізуші органмен қабылданатын
қылмыстық істерді біріктіру және қылмыстық істі бөлектеу туралы шешімдерді
реттейтін заң нормаларын зерттей отырып талдаулар жасау және оның
мағынасына өзгертулер мен толықтырулар енгізу, сонымен қатар аталған
нормаларды іс-тәжірибеде қолдану барысында кездесетін олқылықтар мен өзекті
мәселелерге тоқтала отырып, оларды шешу мақсатында қылмыстық істерді
біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу нормасын және процессуалдық тәртібін
одан ары жетілдіру жолдары қарастырылған.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы Президентінің
2007 жылғы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Қазақстан халқына Жолдауының
жиырма бесінші бағытында: Ашық, демократиялық қоғамның іргесін дәйекті
нығайта отырып, біз демократия мен құқық тәртібі – ажырағысыз ұғымдар
екенін, бірінсіз бірінің өмір сүре алмайтынын естен шығармауымыз керек.
Сондықтан да азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғайтын пәрменді
жүйе қажет, – деп құқықтық мемлекетіміздің құқығын одан ары жетілдіру
демократиямен тікелей байланысты екендігін айқындап отыр [1, б. 5].
Кез келген қазіргі замандағы қоғамда қылмыстылықпен күресу өзекті
мәселелердің бірі болып саналады. Бүгінгі таңда біздің мемлекетте аталған
мәселе күрделілердің біріне жататыны мәлім. Қолданып жатқан шараларға
қарамастан қылмыскерлердің іс-әрекеттерін толықтай жою немесе тоқтата тұру
мүмкін болған жоқ. Бұрынғыдай (өзге түрлермен салыстырғанда) топтық
қалмыстық айтарлықтай көбеюде. Соңғы жылдардың зерттеулерінде
топтастырылған қалмыстылықтың көлемі мен сипаты тез өзгергендігін, ұзақ
уақыт бойы өмір сүріп келе жатқан ұйымдастырылған қылмыстық топтастырылу
деңгейінің жоғарылауы мен кеңею процесі айқындалады. Топтастырылған
қылмыстардың өзекті мәселелерін ғылыми зерттеу қажеттілігі, қылмыстылықтың
жалпы құрылымындағы алатын жоғары орнымен ғана емес, сонымен қатар аталған
әрекеттерді тергеудің ерекшеліктерімен түсіндіріледі.
Қазақстан – 2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі,
қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы: Ел Президентінің Қазақстан халқына
жолдауында: Ақыр соңында, бізге заңдарымыздың жартыкештігіне және
тұрлаусыздығына көніл бөлу қажет деп көрсетіліп, біздін заңдарымыздың
әліде болса жетілдіруді қажет ететіндігін көрсетеді [2, б. 18]. Сонымен
қатар Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңымен қылмыстық істі
бөлектеу және қылмыстық істерді біріктіру негіздері бүгінгі таңда толық
көлемде реттелмеген. Қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі
бөлектеуге байланысты сұрақтарды шешу барысында орын алып отырған өзекті
мәселелер мен олқылықтар әлі де болса жеткілікті болып табылады. Көбінесе
олар қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің
процессуалдық тәртібімен, алдын ала тергеу мен анықтаудың мерзімін
есептеумен, лауазымды тұлғалардың өкілеттілігімен және заң нормалары
арасындағы қарама-қайшылықтармен тікелей байланысты болып отыр. Бізбен
қозғалған мәселелердің заңмен анықталып, нақтыланбағандығын, аталған
тақырып бойынша ғылыми зерттеу еңбектерінің аздғынан байқауға болады. Қазақ
КСР-нің Қылмыстық іс жүргізу кодексіне қарағанда Қазақстан Республикасының
Қылмыстық іс жүргізу кодексінде қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық
істі бөлектеудің негіздері мен тәртібі айтарлықтай кеңейтілген.
Сонымен қатар қолданыстағы Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексі қабылданғалы бері қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық
істі бөлектеуге байланысты сұрақтарға тиісті назар аударылмағандығын атап
өту қажет.
Аталған мәселелер 1990 жылы Ш.Ф. Шарафутдинов, 1999 жылы Д.В. Дробинин
секілді ресейлік және кеңес ғалымдарымен зерттелген [3; 4;].
Тәжірибеде қолдану қажеттілігіне қарамастан, аталған мәселелер бойынша
өзге монографиялық зерттеулер әзірге жоқ. Біріктірілген және бөлектелген
қылмыстық істердің саны жылдан жылға өсуде. Осы өзекті мәселелерге
қарамастан, Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңы қылмыстық
істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеуге қажетті негіздерді толық
қамтымайды және қылмыстық істерді бөлектеу мен қылмыстық істі бөлектеу
тәртібін толық реттемейді деп санауға болады. Қылмыстық істерді біріктіру
мен қылмыстық істі бөлектеудің мақсаты мен атқаратын рөлі өзінің
негіздерімен сәйкестенбегендігі өзектіліктің бірі болып танылады.
Қазақстан Республикасының Құқықтық саясат тұжырымдамасында Қылмыстық
іс жүргізу заңдарын одан әрі жетілдіру қажеттігіндегі негізгі мақсат
қылмыстық іс жүргізудің адам құқықтары мен бостандықтарын қорғауға
бағытталған іс жүргізу заңдарын жетілдірудің өзекті бағыттарының бірі істі
сотқа дейінгі дайындау кезеңінде де, сот сатыларында да рәсімдерді
жеңілдету және жеделдету болып табылатындығы айқындалған [5, б. 21-22].
Осыған байланысты адам құқықтарын мен бостандықтарын қамтамасыз ету
мақсатында Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңындағы орын
алып отырған қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлеутеуді одан
әрі жетілдіру талап етіліп отыр деуге болады.
Тергеу өндірісінің көлемін дұрыс анықтаудың мәні, тек техникалық
сұрақтың шегінен шығады. Оның қаншалықты деңгейде дұрыс шешілгендігінен
келесідей процессуалдық маңызы бар мәселелердің ойдағыдай шешілуіне тәуелді
болып келеді:
а) бір-бірімен байланысы бар қылмыстардың толықтығы мен жан-жақтылығы,
оларды жасағаны үшін кінәлілерді әшкерелеу;
ә) алдын ала тергеу мен анықтаудың тездігі;
б) қылмыстық жауапқа тартылып жатқан тұлғалардың қылмыстық әрекетіне
дұрыс баға беру;
в) қылмыстық іс жүргізу органдарының жұмысын тиісті ұйымдастыру
секілді процессуалдық мәні бар міндеттерді жүзеге асыру.
Айыпталушылар санының көп болуы, қылмыстық істердің тергеу
мерзімдеріне, алдына ала және сотта тергеунің дұрыс жүргізілуіне теріс
әсерін тигізеді. Негізсіз қылмыстық істі бөлектеу немесе қылмыстық істерді
біріктіру, алдын ала тергеуді қыйындатуға, айыпталушылардың құқықтарын
кемітуге жол беруі, сонымен қатар сотқа берілген тұлғалардың әрекеттеріне
дұрыс баға беруге кедергі келтіруі мүмкін. Қылмыстық істерді бөлектеу
салдарынан қылмысты тікелей жасаған адамдар жауапқа тартылады да, ал
ұйымдастырушылар жазадан жалтарып кететіндігі тәжірибеде жиі кездеседі.
Қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу проблемалары
бойынша 2005 жылы қылмыстық процесті жүргізуші органдар қызметкерлерінің
арасында сауалнама жүргізілді. Сауалнамаға ішкі істер органдарының 145
тергеушілері мен 29 тергеу бөлімдерінің бастықтары, 57 прокуратура
қызметкерлері қатысып, осы сауалнама жүргізілген 231 қызметкердің 194-і,
яғни 83.9 пайызы қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу
бойынша іс тәжірибеде қыйындықтардың барлығын көрсетуі өзектіліктін бірі
болып саналады.
Қылмыстық іс жүргізу органының қылмыстық істің көлемін дұрыс
анықтауынан, тергеудің бағыты және қылмыстық істі объективті шешу үшін
қажетті мән-жайлардың тізімі де өзгереді. Яғни, дәлелдеу затының дұрыс
анықталмауы, тергеу барысында көптеген қиындықтар туындауы немесе істі
дұрыс шешу үшін ешбір мәні жоқ құжаттармен істі ауырлатуы мүмкін.
Мазмұндалғандар негізінде, бүгінгі таңда қылмыстық іс жүргізу теориясы
үшін де, қылмыстық іс жүргізу органдары үшін де қылмыстық істерді біріктіру
және қылмыстық істі бөлектеумен байланысты мәселелер айтарлықтай өзекті;
осының негізінде диссертациялық тақырыпты таңдаудың қажеттілігі туды деген
негізгі тұжырым жасауға болады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі осы күнге дейін қылмыстық істерді
біріктіру мен бөлектеудің теоретикалық-құқықтық және қылмыстық іс жүргізу
аспектілері зерттелмегендігімен сипатталады.
Диссертациялық жұмысты дайындау барысында әртүрлі кезеңдерде табиғаты
бойынша жақын проблемалармен айналысқан шетел авторларының еңбектері кең
пайдаланылған, олардың ішінде келесідей атақты заңгер ғалымдарды атап кету
қажет: В.Б. Алексеева, В.И. Батишева, В.П. Божьева, В.М. Быков,
И.Е. Быховский, А.П. Гуляев, З.З. Зинатулин, Л.М. Корнеева, А.М. Ларин,
И.И. Мартинович, Н.Е. Павлова, В.М. Савицкий, А.В. Смирнов,М.Е. Токарева,
А.А. Чувилев, Ш.Ф. Шарафутдинов, В.М. Шимановский және т.б.
Диссертацияда, сондай-ақ, шығармашылық іздену процесінің тиімділігін
жоғарылатуға мүмкіндік беретін отандық ғалымдармен жиналынған
қылмыстылықпен күресу теориясын және тәжірибесін жетілдіруге арналған
шығармашылық тәжірибесі есепке алынған. Олардың ішінде А.Н. Ахпановтың,
Т.Қ. Айтмұхамбетовтың Е.Ж. Әлімағамбетовтің, Б.М. Бишмановтың,
С.Е. Еркіновтың, С.М. Жалыбинның, Е.І. Қайыржановтың, Қ.Ж. Капсалямовтың,
М.Ш. Қоғамовтың, А.Х. Миндағұловтың, М.С. Нәрікбаевтың, А.С. Нұралиеваның,
С.Д. Оспановтың, Т.Е. Сарсенбаевтың, Б.Қ. Төлеубекованың, Қ.Х. Халиковтың,
А.Л. Ханның, Б.К. Шнарбаевтың және тағы басқа да ғалымдардың еңбектерін
атап өту қажет.
Диссертациялық зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Зерттеудің
мақсаты болып осы күнгі жағдайдағы құқық қолдану тәжірибесінде қылмыстық
істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу туралы шешімдерді қабылдаудың
негіздеріне теориялық тұрғыда талдау жасау; заң нормалары арасындағы қарама-
қайшылықтарды анықтау және оларды жоюмен байланысты шараларды қабылдау;
қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің процессуалдық
тәртібін өңдеу; қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеуде
ведомстволық бақылау мен прокурорлық қадағалауды жетілдіруді қарастыру
табылады. Аталған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу жолдары
қарастырылады:
– Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңындағы қылмыстық
істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің мағынасын аша отырып,
оларға түсінік беру және олардың мақсаты мен міндетін айқындап, қылмыстық
іс жүргізу заңындағы атқаратын рөлдерін нақтылау;
– Қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің негіздері
мен процессуалдық тәртібіне талдау жасай отырып, оларды жетілдіру жолдарын
қарастыру;
– қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің іс-
тәжірибедегі қолданылу механизміне шолу жасап, кездесетін өзекті мәселелер
мен олқылықтарды анықтап, олардың шешу жолдарын қарастыру;
– жақын және алыс шетелдердің заңдарындағы қылмыстық істерді біріктіру
мен қылмыстық істі бөлектеу қалай қарастырылғандығына зерттеу жүргізе
отырып, олардың өзара айырмашылығына талдау жасау;
– қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеуде адам
құқықтарының қорғалуына баға беру және оны жетілдіру жолдарын қарастыру;
– қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудегі
прокурорлық қадағалау мен ведомстволық бақылаудың рөлі мен міндеттерін аша
отырып, оларды жетілдіру жолдарын қарастыру;
– Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңындағы қылмыстық
істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің негіздері мен
процессуалдық тәртібін жетілдіру мақсатында ұсыныстар жасау.
Зерттеудің объектісі – қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі
бөлектеу нормасының қылмыстық іс жүргізу құқығындағы рөлін айқындау, оған
талдаулар жасау, мағынасы мен түсінігін беру және оны іс-тәжірибеде
қолдануда туындап отырған өзекті мәселелерге тоқталу болып табылады.
Зерттеудің заты – қылмыстық іс жүргізу құқығы бойынша қылмыстық
істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу нормасы және оны қолдануда
басшылыққа алынатын Қазақстан Республикасының заңдары болып табылады.
Зерттеудің әдіснамалық және әдістемелік негіздері. Диссертациялық
еңбектің әдіснамалық және әдістемелік негіздерін материалистік
диалектиканың заңдары мен қылмыстық іс жүргізу құқығын зерттеудің негіздері
мен қағидалары құрайды. Ол философияның, құқықтың жалпы теориясының,
конституциялық құқықтың, криминологияның, қылмыстық және қылмыстық іс
жүргізу құқығының бүгінгі әдіснамалық ережелеріне негізделеді. Сонымен
қатар зерттеу барысында танудың логико-заңи, тарихи, салыстармалы-құқықтық,
нақты-әлеуметтік (сауалнама жүргізу, құқық қорғау органдарының
қызметкерлерін жауап беру үшін арнайы дайындалған сұрақтарды сауалнама
нысанында беру арқылы формальдық интервью жүргізу, аналитикалық құжаттарды
зерттеу, құжаттарды жинақтау мен талдау жасау) әдістері қолданылды.
Қорытындылар мен ұсыныстар қолданыстағы заңдарға шолу жасау негізінде
құралған. Сонымен қатар зерттеуге қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық
істі бөлектеу проблемаларымен айналысқан тек отандық қана емес, ресейлік,
кеңестік ғалымдардың зерттеулерінде айқындалған айтарлықтай іс құжаттар
қосылған.
Зерттеудің қорытындылары, сондай-ақ автормен тергеушілерге,
анықтаушыларға, прокуратура органдарының қызметкерлеріне және судьяларға
жүргізілген сауалнаманың нәтижелерінде негізделген.
Зерттеудің нормативтік негіздері. Қазақстан Республикасының
Конституциясына, Қазақстан Республикасының Конституциялық заңдарына,
Қазақстан Республикасының Қылмыстық, Қылмыстық іс жүргізу кодекстеріне,
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларына,
Қазақстан Республикасы Бас прокурорының нұсқауларына, жарлықтары мен
бұйрықтарына; Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің бұйрықтары
мен нұсқамаларына негізделді. Салыстырмалы түрде 1997 жылға дейінгі Қазақ
КСР-нің Қылмыстық, Қылмыстық іс жүргізу кодекстері Ресей Федерациясының
Қылмыстық және Қылмыстық іс жүргізу кодекстері, Эстония мемлекетінің
Қылмыстық іс жүргізу кодексі, Татарстан Республикасының Жоғарғы Сотының
тәжірибесіне шолу жасалып зерттелді.
Зерттеудің эмпирикалық негізін біріктірілген 668 істен тұратын 92
қылмыстық істердің, жеке өндіріске бөлектелінген 72 қылмыстық істердің
құжаттарын зерттеу барысында алынған мәліметтер құрайды. Қылмыстық істерді
біріктіру мен бөлектеу сұрақтарына байланысты мемлекеттің әр бөліктерінде
145 тергеушіден, 29 тергеу бөлімінің бастықтарынан, 57 прокуратура
қызметкерлерінен сауалнамаға жауап алу жүргізілген. Қылмыстық істерді
біріктіру мен бөлектеу туралы Алматы, Актөбе, Қостанай, Павлодар, Қарағанды
облыстары, Алматы, Астана қалалары бойынша статистикалық деректер
зерттелінген. Зерттеудің эмпирикалық негізін, сондай-ақ тергеу және сот
тәжірибесін зерттеудің нәтижесі, сонымен қатар автормен Қазақстан
Республикасының орталық мемлекеттік мұрағатынан алынған деректер құрайды.
Жұмысты дайындау барысында Қазақстан Республикасының Стаитистика
бойынша агенттігінің, Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының ҚСжАЕ
Комитетінің, Қазақстан Республикасының ақпараттық техникалық қызмет
Департаментінің, Алматы қаласы бойынша ІІД криминалдық ақпарат орталығының
статистикалық ақпараттары қолданылған.
Өзге де ғылыми зерттеу бағдарламаларымен байланысы. Диссертациялық
зерттеу тақырыбы Қазақстан Республикасы ІІМ Академиясының Ғылыми кеңесінде
2003 жылдың 30 қантарында бекітілген (№41 хаттама). Зерттеу Қазақстан
Республикасы ІІМ Академиясының 2003 жылға арналған ғылыми зерттеу жұмыс
жоспарына (1.3 бөлім, 1.3.2 бөлімше, 98 позиция) сәйкес жүргізілген.
Диссертацияның ғылыми жаңалылығы жалпы түрде қазақстандық қылмыстық іс
жүргізу заңнамасындағы қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі
бөлектеу туралы шешімдердің рөлі мен орнын зерттеудің дербестігі мен
құрамалығы, қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің
негіздерін анықтаумен байланысты аз зерттелінген мәселелерді өндеуден,
аталған шешімдердің процессуалдық тәртібін нақтылау мен жетілдіруден,
қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеуге байланысты
сұрақтарды шешу барысында қылмыстық іс жүргізу органдарының рөлі мен орнын
анықтаудан қалыптасады. Сонымен бірге, диссертант қойылған проблемаларды
шеше отырып, әрі бұрын зерттеудің пәні болмаған немесе біркелкі шешімге ие
болмаған сұрақтарды ойластыру барысында жоғарыда аталып өткен өзге
заңгерлердің және тәжирибелік қызметкерлердің еңбектеріне сүйенген.
Қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу қылмыстық сот
өндірісінің тиімділігі ретінде тақырыбындағы зерттеу жұмысы, Қазақстан
Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңына енгелі бері теориялық және іс-
тәжірибелік материалдарға негізделіп жазылған тұңғыш монографиялық зерттеу
болып табылады. Жұмыстың ғылыми жаңалығы диссертацияда келтірілген
қорытындылар мен мысалдардың, заң нормаларын жетілдіру процесінде қолданылу
мүмкіндігімен ұштасады.
Жұмыстың тәжірибелік мәні әуелі зерттеудің қорытындылары мен
нәтижелерін заң шығармашылық қызметінде пайдалану мүмкіндігінде, ол
мемлекетте жүзеге асырылып жатқан құқықтық реформамен өзектіленген.
Диссертацияда қылмыстық істерді біріктіру және бөлектеу туралы құқықтық
шешімдерді жетілдіру, келтірілген нормалардың нақты анықтамалары, қылмыстық
іс жүргізу заңнамасына енгізілген өзгерістер мен толықтырулар бойынша
негізделген ұсыныстар заңшығармашылық бастамаға құқықтары бар органдармен
пайдалануы әбден мүмкін. Сонымен қатар жұмыс барысында қалыптасқан
тәжірибелік сипаттағы қорытындылар мен ұсыныстар Қазақстан Республикасының
ІІМ тергеу бөлімшелерімен бағынышты құрамалары үшін міндетті болатын заңның
талаптары мен жеке ұйғарымдарын біркелкі түсіну және қолдануына көмек
беретін түсініктерді қалыптастыру барысында пайдалы болуы ықтимал.
Диссертация мазмұнындағы теоретикалық ережелер, қорытындылар мен ұсыныстар
Қылмыстық іс жүргізу құқығы, Прокурорлық қадағалау курстарының жеке
тақырыптарын оқу барысында қолданылуы мүмкін.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттерін сәйкес қорғауға келесі негізгі
тұжырымдар мен ережелер ұсынылады:
Қылмыстық іс жүргізу құқығындағы қылмыстық істерді біріктіру мен
қылмыстық істі бөлектеу нормасын қолдану барысындағы орын алып отырған
өзекті мәселелер мен олқылықтарға талдау жасай отырып, оларды шешуде келесі
мынадай тұжырымдарды ұсынамыз:
1. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңындағы қылмыстық
істерді біріктіру туралы заң нормасына: Қылмыстық істерді біріктіру
дегеніміз – жазаны сіңіру немесе қосу қағидасы негізінде, жасалған бірнеше
қылмыстар үшін бір ғана жаза тағайындау және ақиқатты анықтауды жеңілдету
мақсатында бір немесе бірнеше қылмыстарды жасағандығы немсесе сол
қылмыстарға қатысқандығы, сондай-ақ сол қылмыстарды алдын ала уәде
берместен жасырғандығы немесе олар туралы хабарламағандығы үшін бір немесе
бірнеше адамдарды айыптау туралы бөлек-бөлек қозғалған қылмыстық істердің
бір өндіріске біріктірілуі деген авторлық түсінік беріледі.
2. Диссертантпен Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу
заңындағы қарастырылған қылмыстық істі бөлектеу заң нормасының түсінігіне
қатысты: Қылмыстық істі бөлектеу дегеніміз – қылмыстық іс жүргізу заңының
қылмыс жасаған адамды қылмыстық жауапқа тарту міндетін, мемлекеттік құпияны
сақтау мен кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету
мақсатында қылмыстық процесті жүргізуші органның қылмыстық істі бөлектеуі
деген жаңа теориялық тұжырым құрастырылған.
3. Қылмыстық іс бойынша жан-жақтылық пен толықтылықты қамтамасыз ету
мақсатында Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 48-
бабын 2-1-бөлікпен толықтырып, ол 2-1. Бөлек қылмыстық іс қозғауды қажет
етпейтін, қылмыстық іске қатысы бар құжаттар бірігуі мүмкін деп көрсетілуі
қажет.
4. Автор, Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 48-
бабының 1-бөлігі мен 295-бабының 2-бөлігі арасындағы орын алып отырған
қарама-қайшылықты жою мақсатында Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 295-бабының 2-бөлігіндегі: жасалғаннан деген сөзден
кейін және оны күні бұрын уәде бермей жасырғандығы немесе олар туралы
айтпағандығынан деген сөздермен толықтыру қажеттігін нақтылайды.
5. Диссертант Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 49-бабы мен 295-бабының 2-бөлігі арасында орын алып отырған
қарама-қайшылықты жою мақсатында, Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 49-бабының 1-бөлігін: әскери қызметшілер немесе осы
Кодекстің 293-бабында аталған басқа адамдар болып табылмайтын жекелеген
айыпталушыларға деген тармақпен толықтыру енгізеді:
6. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 12-
бабының 2-бөлігі мен 543-бабының 3-бөлігі арасындағы қарама-қайшылықты жою
мақсатында Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 49-
бабының 1-бөлігін: сотталушылардың бірі қылмыстық істі алқабилердің
қатысуымен қарау туралы өтініш берсе деген тармақпен толықтыру қажет.
7. Бөлектенген қылмыстық іс бойынша іс жүргізу мерзімдерін нақтылау
мақсатында Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 49-
бабының 6-бөлігін: Бөлектенген қылмыстық іс бойынша іс жүргізу мерзімі осы
Кодекстің 196 және 285-баптарының талаптарында көрсетілген тәртіппен
есептеледі деген сөздермен толықтыру қажет.
Зерттеу жұмысының сараптан өтуі, сыналуы (апробация). Диссертация
Қазақстан Республикасының ІІМ Академиясының Қылмыстарды тергеуді
ұйымдастыру және қылмыстық іс жүргізу кафедрасында талқыланды, зерттеу
тақырыбы бойынша берілген есептерде және бірқатар оқу орындарында өткен
ғылыми теориялық, ғылыми тәжірибелік конференцияларда жасалынған
баяндамаларда және басқа да жарияланған ғылыми еңбектерде кеңінен
баяндалады.
Диссертацияның негізгі тұжырымдары мен қорытындылары диссертанттың 9
ғылыми баяндамаларында қарастырылды. Мақалалар мен тезистер Қазақстан
Республикасының Білім және ғылым саласында бақылау бойынша Комитетімен
бекітілген тізімдегі ғылыми баспасында және ғылыми-тәжірибелік, ғылыми-
теориялық конференциялар материалдарында жарияланған.
Диссертациялық зерттеудің қорытындылары Қазақстан Республикасының Ішкі
істер министрлігі Академиясының, Қазақстан Республикасының Әділет
министрлігінің Қылмыстық атқару жүйесі комитеті Қостанай заң институтының
теориялық қызметіне және Алматы қаласының Ішкі істер департаментінің,
Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігінің Криминалдық полиция
комитетінің және Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінің Сот
сараптамалар орталығының тәжірибелік қызметіне енгізілген.
Диссертацияның құрылымы мен көлемі. Жұмыстың құрылымы зерттеудің
міндеттерімен айқындалатын материалдың көлеміне байланысты келеді. Зерттеу
жұмысы кіріспеден, зерттеудің мазмұнын ретімен ашатын тоғыз бөлімшесі бар
үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған қайнар көздер тізімінен және
қосымшалардан тұрады.
ЖҰМЫСТЫҢ НЕГІЗГІ БӨЛІМІ
Кіріспе диссертациялық зерттеу тақырыбының негіздемесі мен
өзектілігін, тақырыптың зерттелу деңгейін, зерттеу нысанын, зерттеу пәнін,
диссертациялық зерттеудің мақсаты мен міндетін және оның ғылыми жаңалығын,
қорғауға ұсынылған негізгі тұжырымдар зерттеудің әдістемелік негіздері мен
тәжірибелік құндылығын, теориялық маңыздылығын және (эмпирикалық) деректік
негізін қамтиды.
Қылмыстық іс жүргізудегі қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық
істі бөлектеудің түсінігі, мақсаты, мағынасы және атқаратын рөлі мен орны
деген бірінші бөлім үш бөлімшеден тұрады. Аталған бөлімде қылмыстық істерді
біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің түсінігі, мақсаты мен мағынасы
және атқаратын рөлі мен орны қаралады.
Қылмыстық істерді біріктірудің түсінігі, мақсаты және мағынасы деген
бірінші бөлімнің бірінші бөлімшесінде қылмыстық істерді біріктіру заң
нормасының мағынасы ашылып, заң нормасының қазақ тіліндегі нұсқасындағы
орын алып отырған олқылықтар қарастырылған.
Қылмыстық істерді біріктіру заң нормасындағы Бір іс жүргізуде деген
сөздердің орысша нұсқасында осы сөздің орын алмағандығын көрсете келе оның
Бір өндіріске деген сөздердің орнында пайдаланылып отырғандығын. Сонымен
қатар заң нормасындағы күні бұрын уәде бермей жасырғандығын және
айтпағандығын деген сөздер Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде
қылмысты алдын ала уәде берместен жасыру, хабарламағандығын деп
аталатындығын көрсетеді. Осының негізінде аталған сөздер тиісті сөздермен
ауыстырылуы қажеттігін нақтылай келе, заң нормасының 1-бөлігі келесідей
болу тиістігін белгілейді: Бір немесе бірнеше қылмыстарды жасағандығы
немесе сол қылмыстарға қатысқандығы үшін бірнеше адамдарды айыптау
жөніндегі істер, адамның бір немесе бірнеше қылмыс жасағандығы үшін
айыпталуы жөніндегі істер, сондай-ақ бұл қылмыстарды алдын ала уәде
берместен жасырғандығын немесе олар туралы хабарламағанын айыптау жөніндегі
істер бір өндіріске біріктірілуі мүмкін.
Қылмыстық істерді біріктірудің мақсаты болып:
– бір қылмыс үшін бір ғана жаза тағайынду;
– ақиқатты анықтауды жеңілдету танылатындығын айқындайды.
Қылмыстық істерді біріктіру заң нормасының негіздеріне, қойылатын
талаптарына және мағынасына қарай Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу заңындағы Қылмыстық істерді біріктіру деп аталатын заң нормасына:
Қылмыстық істерді біріктіру дегеніміз – жазаны сіңіру немесе қосу қағидасы
негізінде, жасалған бірнеше қылмыстар үшін бір ғана жаза тағайындау және
ақиқатты анықтауды жеңілдету мақсатында бір немесе бірнеше қылмыстарды
жасағандығы немесе сол қылмыстарға қатысқандығы, сондай-ақ сол қылмыстарды
алдын ала уәде берместен жасырғандығы немесе олар туралы хабарламағандығы
үшін бір немесе бірнеше адамдарды айыптау туралы бөлек-бөлек қозғалған
қылмыстық істердің бір өндіріске біріктірілуі деген авторлық түсінік
беріледі.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңында қылмыстық
істерді бір өндіріске біріктіру қарастырылғанменен қылмыстық іс қозғалғанға
дейінгі жинақталған құжаттарды бір өндіріске біріктіру қарастырылмаған. Іс
тәжірибеде бір немесе бірнеше құжаттар бір қылмыстық іске біріктірілер
кезде, құжаттар қылмыстық іс жүргізу органы қызметкерінің немесе лауазымды
адамның мәлімдемесімен қылмыстық іске бірігеді. Ал, қылмыстық іске
біріктірілетін құжаттар бойынша қылмыстық іс жүргізу органдарымен еш шешім
қабылданбайтындығы анықталды. Себебі, заңда бұл мәселе шешілмеген.
Қылмыстық іске қатысты қылмыстық іс қозғауға негіз болмайтын құжаттар
болған жағдайда ол құжаттарды сол қозғалған қылмыстық іске біріктіру
кезінде қылмыстық іс жүргізу органдарымен қаулы қабылданып, онда қылмыстық
іске біріктірілу себебі көрсетіліп, осы қаулының көшірмесі прокуратураға
және мүдделі жақтарға жолдануы қажет. Сол кезде азаматтардың өздерінің
шағымы бойынша қандай шешім қабылданғаны жөнінде хабардар болып отырады.
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 48-
бабын 2-1-баппен толықтырып, ол 2-1. Қылмыстық іске қатысты бөлек
қылмыстық іс қозғауды қажет етпейтін құжаттар бірігуі мүмкін деп
көрсетілуі қажет. Сол кезде қылмыстық іске қатысты құжаттарды біріктіруге
негіз болады.
Осындай ұсыныстың қалыптасуына байланысты Қазақстан Республикасының
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 48-бабының 3-бөлігіндегі Істерді деген
сөз Іске деген сөзбен ауыстырылуы тиіс. Сонда қылмыстық іске тек
қылмыстық іс қана біріктірілетіндігі қарастырылмай, сонымен қатар
құжаттардың да біріктірілгендігі қарастырылып, қабылданған шешім туралы
қаулы қабылдануын талап ететіндігі баяндалған.
Бірінші бөлімнің Қылмыстық істі бөлектеудің түсінігі, максаты мен
мағынасы деп аталатын екінші бөлімшесінде қылмыстық істі бөлектеу
нормасының мағынасы ашылып, мақсаттары айқындалады және қылмыстық істі
бөлектеуге түсінік беріледі.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 49-бабында
қарастырылған қылмыстық істі бөлектеу заң нормасына өзінің мағынасы мен
мақсаттарын қамтитын: Қылмыстық істі бөлектеу дегеніміз – қылмыстық іс
жүргізу заңының қылмыс жасаған адамды қылмыстық жауапқа тарту міндетін,
мемлекеттік құпияны сақтау мен кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғауды
қамтамасыз ету мақсатында қылмыстық процесті жүргізуші органның қылмыстық
істен жаңа қылмыстық іске құжаттарды бөліп шығаруы деген авторлық түсінік
беріледі.
Қылмыстық істі бөлектеу заң нормасының негізгі мақсаттары болып:
– қылмыс жасап, қылмыстық іс әрекеті толығымен дәлелденген адамды
уақтылы қылмыстық жазаға тарту немесе оны алмастыратын шараларды қолдану;
– мемлекеттік құпияның басқаларға ашылмауын қамтамасыз ету;
– кәмелетке толмаған айыпталушының құқықтарын қамтамасыз ету
танылатындығын нақтылайды.
Қылмыстық істі жеке өндіріске бөлектеудің қылмыстық жауаптылыққа
тартуға жататын жекелеген анықталмаған тұлғаларға қатысты деген негізі
қайталанып отырғандықты білдіреді. Себебі, Қазақстан Республикасының
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 49-бабының 1-бөлігінің 1-тармағында осы
Кодекстің 50-бабында көрсетілген негіздерге сілтеме жасайды, яғни онда
қылмыстық іс бойынша айыпталушы ретінде жауапқа тартуға жататын адамның
анықталмауы қарастырылған. Осы көрсетілген екі негіз бірдей мағынаны
ұстанады. Осы жердегі өзектілік қылмыстық іс жүргізу органдары жүргізіп
отырған қылмыстық іс бойынша алдын ала тергеу барысында немесе сот тергеуі
барысында қылмыстық жауаптылыққа тартылуға жататын жекелеген анықталмаған
адамдарға қатысты қылмыстық істі бөлектеуде Қазақстан Республикасының
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 49-бабының 1-бөлігінің 1-тармағын ба, әлде
4-тармағын басшылыққа алады ма, анықталуға жатады. Осыған байланысты
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 49-бабының 1-
бөлігінің 4-тармағында көрсетілген 4) қылмыстық жауаптылыққа тартуға
жататын жекелеген анықталмаған тұлғаларға қатысты басқа қылмыстық істі жеке
жүргізуге бөлектеуге құқылы деген сөздер алынып тасталып, осы бөліктің 3-
тармағындағы айыпталушыға деген сөздерден кейін қатысты басқа қылмыстық
істі жеке жүргізуге бөлектеуге құқылы деген сөздермен толықтырылуы қажет.
Сол кезде бір заңның бір бабының бір бөлігінде бір бірін қайталайтын заң
нормасы орын алмайтын болады.
Қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің орны және
рөлі деп аталатын бірінші бөлімнің екінші бөлімшесінде қылмыстық істерді
біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу заң нормасының Қазақстан
Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңындағы алатын орны мен рөліне баға
беріледі.
Негізгі жағдай қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі
бөлектеудің қылмыстық заңдағы алатын орны мен атқаратын рөлі жөнінде
кездесетін олқылықтар болып отыр. Ондай олқылықтарға қылмыстық істерді
біріктірудің мақсаттары мен Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 48-бабының 2-бөлігінде келтірілген біріктірілуге болмайтын
негіздер арасындағы бір бағыттылықтың болмауы жатады. Олай деуге себеп,
қылмыстық істерді біріктірудің мақсаттарының бірі болып қылмыстық істің
толықтығы мен жан-жақтылығын қамтамасыз ету табылады. Ал, қылмыстық істерді
біріктірмеуге негіз болатын жағдайларға назар аударсақ, олардың бірі жеке
айыптау ісі қаралатын жағдайларды қоспағанда, бір-біріне қатысты қылмыс
жасағандығымен танылатын адамдарға қатысты айыптау танылады. Бұл дегеніміз
жеке айыптау қылмыстық істері бойынша бір-біріне қатысты қылмыстық істер
бір өндіріске біріктірілуі мүмкін. Алайда осы біріктірілу негізі неліктен
тек жеке айыптау қылмыстық істеріне қатысты екендігі жөнінде ешкім түсінік
бермейді. Бір-біріне қатысты айыптау қылмыстық істерін бір өндіріске
біріктіру тек жеке айыптау қылмыстық істері ғана жүзеге аспай, барлық қажет
деп танылған қылмыстық істер бойынша жүргізілуі тиіс. Себебі қылмыстық
істерді біріктірудің негізгі мақсаты қылмыстық істің жан-жақты және толық
болуын қамтамасыз ету.
Қылмыстық істердің бір өндіріске біріктірілмеуіне негіз болатындардың
бірі бір қылмыстық іс бойынша қылмыстық ізге түсу жеке түрде, ал екінші
қылмыстық іс бойынша қылмыстық ізге түсу жария түрде жүзеге асырылатын
жағдайлар болып танылады. Бұл жағдайда да жоғарыда аталған өзектіліктер
орын алып отыр деуге болады.
Автор Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңында орын алып
отырған қылмыстық істерді біріктірудің негіздері мен осы заң нормасының
мақсаты мен алатын орны арасындағы алып отырған қарама-қайшылықтарды жою
қажеттігін айта келе, Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 48-бабының 2-бөлігіндегі көрсетілген қылмыстық істердің
біріктірілмеу тиістігі туралы негіздердің осы заң нормасының 1-бөлігінде
көрсетілген қылмыстық істерді біріктіру негіздерінің мақсаты мен орнына
сәйкес келмеуіне байланысты, Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 48-бабының 2-бөлігін алып тастау қажет деп санайды.
Сонымен қатар осы бөлімшеде Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 546-бабында қарастырылған айыпталушының өзіне қатысты
қылмыстық істі алқа билермен қарау туралы өтініш беруге құқылы екендігі осы
заң нормасының 69-бабының 2-бөлігінде қарастырылған айыпталушының
құқықтарында көрсетілмегендігі айыпталушының өз құқықтарымен танысу
барысында өзінің алқа билерге қатысты құқықтарын білмеуі мүмкін. Осыған
байланысты Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 69-
бабының 2-бөлігіндегі айыпталушының құқықтарын өзі ісін, соттың алқа
билердің қатысуымен қарау туралы өтініш беруге деген сөздермен толықтыру
қажеттігі айтылады.
Екінші бөлім Қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу
негіздерінің ерекшеліктері мен тәртібі деп аталып онда қылмыстық істерді
біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің негіздері, қолданылу тәртібі,
ерекшеліктері және қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі
бөлектеуде кездесетін өзекті проблемалар қарастырылады.
Екінші бөлімнің Қылмыстық істерді біріктіру негіздерінің
ерекшеліктері деген бірінші бөлімшесінде қылмыстық істерді біріктіру
негіздеріне тоқталып, оларға талдау жасау арқылы қылмыстық істерді бір
өндіріске біріктіру қылмыстық іс жүргізу органымен әрбір нақты жағдайда
шешілу керектігі айтылады. Сонымен қатар автор Қазақстан Республикасының
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 48-бабының 1-бөліміне сәйкес, қылмыстық
істерді біріктіру негізі болып:
– бір немесе бірнеше қылмыстарды жасағандығына немесе қатысқандығына
байланысты бірнеше адамдарды айыптау жөніндегі істер;
– адамның бірнеше қылмыс жасағандығы үшін айыптау жөніндегі істер;
– қылмыстарды күні бұрын уәде берілмей жасырғандығын немесе олар
туралы айтпағандығын айыптау жөніндегі істер танылатындығын нақтылайды.
Осы бөлімшеде Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 48-бабындағы қылмыстық істерді біріктіру негіздері барлық
қажеттілікті қамтымайтындығы негізге ала отырып, қылмыстық істерді
біріктіру негіздерін келесі негіздермен толықтыру қажеттігі сөз болады:
– бір немесе бірнеше айыпталушы ретінде жауапқа тартылуға жататын
анықталмаған адаммен жасалғандығына деректер жеткілікті болған қылмыстық
істер;
– бір-біріне қатысы бар деп танылған кез келген қылмыстық істер.
Осындай көзқарастың пайда болуы Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 48-бабының 2-бөлігінің 2 және 3-тармақтарын алып
тастауды талап ететіндігін және қылмыстық істерді біріктіру заң нормасының
1-бөлігі:
1. Қылмыстық іс жүргізу органдары:
– бір немесе бірнеше адаммен бір немесе бірнеше қылмыс жасағандығы,
немес осы қылмыстың жасалуына қатысқандығы туралы қылмыстық істерді;
– бір немесе бірнеше айыпталушы ретінде жауапқа тартылуға жататын
анықталмаған адаммен жасалғандығына деректер жеткілікті болған қылмыстық
істерді;
– бір-біріне қатысы бар деп танылған кез келген қылмыстық істерді бір
өндіріске біріктіруге міндетті деп көрсетілу қажеттігін ұсынады.
Өзекті проблема болып отырған Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 48-бабының 1-бөлігі мен 295-бабының 2-бөлігі арасындағы
қарама-қайшылық. Қылмыстық істерді біріктірудің негіздерінің бірі
қылмыстарды күні бұрын уәде берілмей жасырғандығын немесе олар туралы
айтпағандығын айыптау болып танылса, Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 295-бабының 2-бөлігі бұл шешімге қарама-қарсы пікірді
көрсетеді, яғни осы заң нормасы Егер әскери қызметшілер немесе осы
Кодекстің 293-бабында аталған басқа адамдар болып табылмайтын адамдарға
қатысты істі жеке іс жүргізу етіп бөлуге болмаса, әскери қызметшілер немесе
осы Кодекстің 293-бабында аталған басқа адамдар болып табылмайтын адамдарға
қатысты әскери соттарда қылмыстық істерді қарауға, олар, ісі әскери
соттарда қаралатын әскери қызметшілермен немесе басқа адамдармен бірге
қылмыс жасалғаннан басқа жағдайларда жол берілмейді деп көрсетілген. Бұл
жердегі негізгі мән беретін жағдай әскери қызметшілермен немесе басқа
адамдармен бірге қылмыс жасалғаннан басқа жағдайларда жол берілмейді деген
сөз тіркестеріндей бірге қылмыс жасалғаннан басқа жағдайларда деген сөз
тіркестері. Қазақстан Республикасының қылмыстық заңының талабына сай
қылмыстарды күні бұрын уәде бермей жасырғандық немесе олар туралы
айтпағандық қылмысты бірге жасағандыққа жатпайды. Сонда осындай
жағдайларда, яғни әскери қылмыстар жасалған кезде оларды күні бұрын уәде
бермей жасырғандығы немесе олар туралы хабарламағандығы үшін айыптау
қылмыстық істер қылмыстық істерді біріктіру заң нормасының талабына сай
біріктірілуге жатады ма деген сұрақ туындайды. Себебі, бәрі бір ол
қылмыстық іс негізгі қылмыстық іспен бірге қаралмайды. Осыған байланысты
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 295-бабының 2-
бөлігіндегі жасалғаннан деген сөзден кейін және оны күні бұрын уәде
берілмей жасырғандығы немесе олар туралы айтпағандығынан деген сөз
тіркестерімен толықтыру қажет. Сол кезде орын алып отырған қарама-қайшылық
шешілер еді.
Қылмыстық істерді біріктірудің тәртібі делінген екінші бөлімнің
екінші бөлімшесінде Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңында
қарастырылған қылмыстық істерді біріктірудің тәртібі нақтыланбағандығы
айтылады. Сонымен бірге Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 196-бабының негізінде тергеу мерзімін және 153-бабының талабына
сай қамауда ұстау мерзімін есептеу қарастырылған, осы алдын ала тергеу
мерзімі мен бұлтартпау шарасы ретінде қамауда ұстау мерзімдері бір-бірімен
еш байланыспайды. Яғни, әрқайсысы өз бетінше есептеледі. Осыған байланысты
бірнеше қылмыстық істерді бір өндіріске біріктіру барысында қылмыстық іс
бойынша алдын ала тергеу мерзімін соңғы қозғалған қылмыстық іс бойынша
есептеуді қалдыру қажет. Яғни, айыпталушыға бұлтартпау шарасы ретінде
қолданылған қамауда ұстау немесе үйде қамауда ұстау шарасына қарамастан
біріктірілген қылмыстық істердің соңғы қозғалған қылмыстық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
тиімділігі ретінде
Кіріспе
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Диссертациялық жұмыс қылмыстық іс
жүргізудің белгілі бір іс жүргізу сатыларындағы қолданылатын шешімдерді
қабылдауы туралы, яғни қылмыстық істерді біріктіру немесе қылмыстық істі
жеке өндіріске бөлектеудің түсінігіндегі, мағынасындағы, негіздеріндегі
және оны қолдану тәртібіндегі кездесетін өзекті мәселелерге арналған.
Зерттеу жұмысында қылмыстық процесті жүргізуші органмен қабылданатын
қылмыстық істерді біріктіру және қылмыстық істі бөлектеу туралы шешімдерді
реттейтін заң нормаларын зерттей отырып талдаулар жасау және оның
мағынасына өзгертулер мен толықтырулар енгізу, сонымен қатар аталған
нормаларды іс-тәжірибеде қолдану барысында кездесетін олқылықтар мен өзекті
мәселелерге тоқтала отырып, оларды шешу мақсатында қылмыстық істерді
біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу нормасын және процессуалдық тәртібін
одан ары жетілдіру жолдары қарастырылған.
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы Президентінің
2007 жылғы Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан атты Қазақстан халқына Жолдауының
жиырма бесінші бағытында: Ашық, демократиялық қоғамның іргесін дәйекті
нығайта отырып, біз демократия мен құқық тәртібі – ажырағысыз ұғымдар
екенін, бірінсіз бірінің өмір сүре алмайтынын естен шығармауымыз керек.
Сондықтан да азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын қорғайтын пәрменді
жүйе қажет, – деп құқықтық мемлекетіміздің құқығын одан ары жетілдіру
демократиямен тікелей байланысты екендігін айқындап отыр [1, б. 5].
Кез келген қазіргі замандағы қоғамда қылмыстылықпен күресу өзекті
мәселелердің бірі болып саналады. Бүгінгі таңда біздің мемлекетте аталған
мәселе күрделілердің біріне жататыны мәлім. Қолданып жатқан шараларға
қарамастан қылмыскерлердің іс-әрекеттерін толықтай жою немесе тоқтата тұру
мүмкін болған жоқ. Бұрынғыдай (өзге түрлермен салыстырғанда) топтық
қалмыстық айтарлықтай көбеюде. Соңғы жылдардың зерттеулерінде
топтастырылған қалмыстылықтың көлемі мен сипаты тез өзгергендігін, ұзақ
уақыт бойы өмір сүріп келе жатқан ұйымдастырылған қылмыстық топтастырылу
деңгейінің жоғарылауы мен кеңею процесі айқындалады. Топтастырылған
қылмыстардың өзекті мәселелерін ғылыми зерттеу қажеттілігі, қылмыстылықтың
жалпы құрылымындағы алатын жоғары орнымен ғана емес, сонымен қатар аталған
әрекеттерді тергеудің ерекшеліктерімен түсіндіріледі.
Қазақстан – 2030: Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі,
қауіпсіздігі және әл-ауқатының артуы: Ел Президентінің Қазақстан халқына
жолдауында: Ақыр соңында, бізге заңдарымыздың жартыкештігіне және
тұрлаусыздығына көніл бөлу қажет деп көрсетіліп, біздін заңдарымыздың
әліде болса жетілдіруді қажет ететіндігін көрсетеді [2, б. 18]. Сонымен
қатар Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңымен қылмыстық істі
бөлектеу және қылмыстық істерді біріктіру негіздері бүгінгі таңда толық
көлемде реттелмеген. Қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі
бөлектеуге байланысты сұрақтарды шешу барысында орын алып отырған өзекті
мәселелер мен олқылықтар әлі де болса жеткілікті болып табылады. Көбінесе
олар қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің
процессуалдық тәртібімен, алдын ала тергеу мен анықтаудың мерзімін
есептеумен, лауазымды тұлғалардың өкілеттілігімен және заң нормалары
арасындағы қарама-қайшылықтармен тікелей байланысты болып отыр. Бізбен
қозғалған мәселелердің заңмен анықталып, нақтыланбағандығын, аталған
тақырып бойынша ғылыми зерттеу еңбектерінің аздғынан байқауға болады. Қазақ
КСР-нің Қылмыстық іс жүргізу кодексіне қарағанда Қазақстан Республикасының
Қылмыстық іс жүргізу кодексінде қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық
істі бөлектеудің негіздері мен тәртібі айтарлықтай кеңейтілген.
Сонымен қатар қолданыстағы Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексі қабылданғалы бері қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық
істі бөлектеуге байланысты сұрақтарға тиісті назар аударылмағандығын атап
өту қажет.
Аталған мәселелер 1990 жылы Ш.Ф. Шарафутдинов, 1999 жылы Д.В. Дробинин
секілді ресейлік және кеңес ғалымдарымен зерттелген [3; 4;].
Тәжірибеде қолдану қажеттілігіне қарамастан, аталған мәселелер бойынша
өзге монографиялық зерттеулер әзірге жоқ. Біріктірілген және бөлектелген
қылмыстық істердің саны жылдан жылға өсуде. Осы өзекті мәселелерге
қарамастан, Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңы қылмыстық
істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеуге қажетті негіздерді толық
қамтымайды және қылмыстық істерді бөлектеу мен қылмыстық істі бөлектеу
тәртібін толық реттемейді деп санауға болады. Қылмыстық істерді біріктіру
мен қылмыстық істі бөлектеудің мақсаты мен атқаратын рөлі өзінің
негіздерімен сәйкестенбегендігі өзектіліктің бірі болып танылады.
Қазақстан Республикасының Құқықтық саясат тұжырымдамасында Қылмыстық
іс жүргізу заңдарын одан әрі жетілдіру қажеттігіндегі негізгі мақсат
қылмыстық іс жүргізудің адам құқықтары мен бостандықтарын қорғауға
бағытталған іс жүргізу заңдарын жетілдірудің өзекті бағыттарының бірі істі
сотқа дейінгі дайындау кезеңінде де, сот сатыларында да рәсімдерді
жеңілдету және жеделдету болып табылатындығы айқындалған [5, б. 21-22].
Осыған байланысты адам құқықтарын мен бостандықтарын қамтамасыз ету
мақсатында Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңындағы орын
алып отырған қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлеутеуді одан
әрі жетілдіру талап етіліп отыр деуге болады.
Тергеу өндірісінің көлемін дұрыс анықтаудың мәні, тек техникалық
сұрақтың шегінен шығады. Оның қаншалықты деңгейде дұрыс шешілгендігінен
келесідей процессуалдық маңызы бар мәселелердің ойдағыдай шешілуіне тәуелді
болып келеді:
а) бір-бірімен байланысы бар қылмыстардың толықтығы мен жан-жақтылығы,
оларды жасағаны үшін кінәлілерді әшкерелеу;
ә) алдын ала тергеу мен анықтаудың тездігі;
б) қылмыстық жауапқа тартылып жатқан тұлғалардың қылмыстық әрекетіне
дұрыс баға беру;
в) қылмыстық іс жүргізу органдарының жұмысын тиісті ұйымдастыру
секілді процессуалдық мәні бар міндеттерді жүзеге асыру.
Айыпталушылар санының көп болуы, қылмыстық істердің тергеу
мерзімдеріне, алдына ала және сотта тергеунің дұрыс жүргізілуіне теріс
әсерін тигізеді. Негізсіз қылмыстық істі бөлектеу немесе қылмыстық істерді
біріктіру, алдын ала тергеуді қыйындатуға, айыпталушылардың құқықтарын
кемітуге жол беруі, сонымен қатар сотқа берілген тұлғалардың әрекеттеріне
дұрыс баға беруге кедергі келтіруі мүмкін. Қылмыстық істерді бөлектеу
салдарынан қылмысты тікелей жасаған адамдар жауапқа тартылады да, ал
ұйымдастырушылар жазадан жалтарып кететіндігі тәжірибеде жиі кездеседі.
Қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу проблемалары
бойынша 2005 жылы қылмыстық процесті жүргізуші органдар қызметкерлерінің
арасында сауалнама жүргізілді. Сауалнамаға ішкі істер органдарының 145
тергеушілері мен 29 тергеу бөлімдерінің бастықтары, 57 прокуратура
қызметкерлері қатысып, осы сауалнама жүргізілген 231 қызметкердің 194-і,
яғни 83.9 пайызы қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу
бойынша іс тәжірибеде қыйындықтардың барлығын көрсетуі өзектіліктін бірі
болып саналады.
Қылмыстық іс жүргізу органының қылмыстық істің көлемін дұрыс
анықтауынан, тергеудің бағыты және қылмыстық істі объективті шешу үшін
қажетті мән-жайлардың тізімі де өзгереді. Яғни, дәлелдеу затының дұрыс
анықталмауы, тергеу барысында көптеген қиындықтар туындауы немесе істі
дұрыс шешу үшін ешбір мәні жоқ құжаттармен істі ауырлатуы мүмкін.
Мазмұндалғандар негізінде, бүгінгі таңда қылмыстық іс жүргізу теориясы
үшін де, қылмыстық іс жүргізу органдары үшін де қылмыстық істерді біріктіру
және қылмыстық істі бөлектеумен байланысты мәселелер айтарлықтай өзекті;
осының негізінде диссертациялық тақырыпты таңдаудың қажеттілігі туды деген
негізгі тұжырым жасауға болады.
Тақырыптың зерттелу деңгейі осы күнге дейін қылмыстық істерді
біріктіру мен бөлектеудің теоретикалық-құқықтық және қылмыстық іс жүргізу
аспектілері зерттелмегендігімен сипатталады.
Диссертациялық жұмысты дайындау барысында әртүрлі кезеңдерде табиғаты
бойынша жақын проблемалармен айналысқан шетел авторларының еңбектері кең
пайдаланылған, олардың ішінде келесідей атақты заңгер ғалымдарды атап кету
қажет: В.Б. Алексеева, В.И. Батишева, В.П. Божьева, В.М. Быков,
И.Е. Быховский, А.П. Гуляев, З.З. Зинатулин, Л.М. Корнеева, А.М. Ларин,
И.И. Мартинович, Н.Е. Павлова, В.М. Савицкий, А.В. Смирнов,М.Е. Токарева,
А.А. Чувилев, Ш.Ф. Шарафутдинов, В.М. Шимановский және т.б.
Диссертацияда, сондай-ақ, шығармашылық іздену процесінің тиімділігін
жоғарылатуға мүмкіндік беретін отандық ғалымдармен жиналынған
қылмыстылықпен күресу теориясын және тәжірибесін жетілдіруге арналған
шығармашылық тәжірибесі есепке алынған. Олардың ішінде А.Н. Ахпановтың,
Т.Қ. Айтмұхамбетовтың Е.Ж. Әлімағамбетовтің, Б.М. Бишмановтың,
С.Е. Еркіновтың, С.М. Жалыбинның, Е.І. Қайыржановтың, Қ.Ж. Капсалямовтың,
М.Ш. Қоғамовтың, А.Х. Миндағұловтың, М.С. Нәрікбаевтың, А.С. Нұралиеваның,
С.Д. Оспановтың, Т.Е. Сарсенбаевтың, Б.Қ. Төлеубекованың, Қ.Х. Халиковтың,
А.Л. Ханның, Б.К. Шнарбаевтың және тағы басқа да ғалымдардың еңбектерін
атап өту қажет.
Диссертациялық зерттеудің мақсаттары мен міндеттері. Зерттеудің
мақсаты болып осы күнгі жағдайдағы құқық қолдану тәжірибесінде қылмыстық
істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу туралы шешімдерді қабылдаудың
негіздеріне теориялық тұрғыда талдау жасау; заң нормалары арасындағы қарама-
қайшылықтарды анықтау және оларды жоюмен байланысты шараларды қабылдау;
қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің процессуалдық
тәртібін өңдеу; қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеуде
ведомстволық бақылау мен прокурорлық қадағалауды жетілдіруді қарастыру
табылады. Аталған мақсатқа жету үшін келесідей міндеттерді шешу жолдары
қарастырылады:
– Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңындағы қылмыстық
істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің мағынасын аша отырып,
оларға түсінік беру және олардың мақсаты мен міндетін айқындап, қылмыстық
іс жүргізу заңындағы атқаратын рөлдерін нақтылау;
– Қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің негіздері
мен процессуалдық тәртібіне талдау жасай отырып, оларды жетілдіру жолдарын
қарастыру;
– қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің іс-
тәжірибедегі қолданылу механизміне шолу жасап, кездесетін өзекті мәселелер
мен олқылықтарды анықтап, олардың шешу жолдарын қарастыру;
– жақын және алыс шетелдердің заңдарындағы қылмыстық істерді біріктіру
мен қылмыстық істі бөлектеу қалай қарастырылғандығына зерттеу жүргізе
отырып, олардың өзара айырмашылығына талдау жасау;
– қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеуде адам
құқықтарының қорғалуына баға беру және оны жетілдіру жолдарын қарастыру;
– қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудегі
прокурорлық қадағалау мен ведомстволық бақылаудың рөлі мен міндеттерін аша
отырып, оларды жетілдіру жолдарын қарастыру;
– Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңындағы қылмыстық
істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің негіздері мен
процессуалдық тәртібін жетілдіру мақсатында ұсыныстар жасау.
Зерттеудің объектісі – қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі
бөлектеу нормасының қылмыстық іс жүргізу құқығындағы рөлін айқындау, оған
талдаулар жасау, мағынасы мен түсінігін беру және оны іс-тәжірибеде
қолдануда туындап отырған өзекті мәселелерге тоқталу болып табылады.
Зерттеудің заты – қылмыстық іс жүргізу құқығы бойынша қылмыстық
істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу нормасы және оны қолдануда
басшылыққа алынатын Қазақстан Республикасының заңдары болып табылады.
Зерттеудің әдіснамалық және әдістемелік негіздері. Диссертациялық
еңбектің әдіснамалық және әдістемелік негіздерін материалистік
диалектиканың заңдары мен қылмыстық іс жүргізу құқығын зерттеудің негіздері
мен қағидалары құрайды. Ол философияның, құқықтың жалпы теориясының,
конституциялық құқықтың, криминологияның, қылмыстық және қылмыстық іс
жүргізу құқығының бүгінгі әдіснамалық ережелеріне негізделеді. Сонымен
қатар зерттеу барысында танудың логико-заңи, тарихи, салыстармалы-құқықтық,
нақты-әлеуметтік (сауалнама жүргізу, құқық қорғау органдарының
қызметкерлерін жауап беру үшін арнайы дайындалған сұрақтарды сауалнама
нысанында беру арқылы формальдық интервью жүргізу, аналитикалық құжаттарды
зерттеу, құжаттарды жинақтау мен талдау жасау) әдістері қолданылды.
Қорытындылар мен ұсыныстар қолданыстағы заңдарға шолу жасау негізінде
құралған. Сонымен қатар зерттеуге қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық
істі бөлектеу проблемаларымен айналысқан тек отандық қана емес, ресейлік,
кеңестік ғалымдардың зерттеулерінде айқындалған айтарлықтай іс құжаттар
қосылған.
Зерттеудің қорытындылары, сондай-ақ автормен тергеушілерге,
анықтаушыларға, прокуратура органдарының қызметкерлеріне және судьяларға
жүргізілген сауалнаманың нәтижелерінде негізделген.
Зерттеудің нормативтік негіздері. Қазақстан Республикасының
Конституциясына, Қазақстан Республикасының Конституциялық заңдарына,
Қазақстан Республикасының Қылмыстық, Қылмыстық іс жүргізу кодекстеріне,
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының нормативтік қаулыларына,
Қазақстан Республикасы Бас прокурорының нұсқауларына, жарлықтары мен
бұйрықтарына; Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің бұйрықтары
мен нұсқамаларына негізделді. Салыстырмалы түрде 1997 жылға дейінгі Қазақ
КСР-нің Қылмыстық, Қылмыстық іс жүргізу кодекстері Ресей Федерациясының
Қылмыстық және Қылмыстық іс жүргізу кодекстері, Эстония мемлекетінің
Қылмыстық іс жүргізу кодексі, Татарстан Республикасының Жоғарғы Сотының
тәжірибесіне шолу жасалып зерттелді.
Зерттеудің эмпирикалық негізін біріктірілген 668 істен тұратын 92
қылмыстық істердің, жеке өндіріске бөлектелінген 72 қылмыстық істердің
құжаттарын зерттеу барысында алынған мәліметтер құрайды. Қылмыстық істерді
біріктіру мен бөлектеу сұрақтарына байланысты мемлекеттің әр бөліктерінде
145 тергеушіден, 29 тергеу бөлімінің бастықтарынан, 57 прокуратура
қызметкерлерінен сауалнамаға жауап алу жүргізілген. Қылмыстық істерді
біріктіру мен бөлектеу туралы Алматы, Актөбе, Қостанай, Павлодар, Қарағанды
облыстары, Алматы, Астана қалалары бойынша статистикалық деректер
зерттелінген. Зерттеудің эмпирикалық негізін, сондай-ақ тергеу және сот
тәжірибесін зерттеудің нәтижесі, сонымен қатар автормен Қазақстан
Республикасының орталық мемлекеттік мұрағатынан алынған деректер құрайды.
Жұмысты дайындау барысында Қазақстан Республикасының Стаитистика
бойынша агенттігінің, Қазақстан Республикасы Бас Прокуратурасының ҚСжАЕ
Комитетінің, Қазақстан Республикасының ақпараттық техникалық қызмет
Департаментінің, Алматы қаласы бойынша ІІД криминалдық ақпарат орталығының
статистикалық ақпараттары қолданылған.
Өзге де ғылыми зерттеу бағдарламаларымен байланысы. Диссертациялық
зерттеу тақырыбы Қазақстан Республикасы ІІМ Академиясының Ғылыми кеңесінде
2003 жылдың 30 қантарында бекітілген (№41 хаттама). Зерттеу Қазақстан
Республикасы ІІМ Академиясының 2003 жылға арналған ғылыми зерттеу жұмыс
жоспарына (1.3 бөлім, 1.3.2 бөлімше, 98 позиция) сәйкес жүргізілген.
Диссертацияның ғылыми жаңалылығы жалпы түрде қазақстандық қылмыстық іс
жүргізу заңнамасындағы қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі
бөлектеу туралы шешімдердің рөлі мен орнын зерттеудің дербестігі мен
құрамалығы, қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің
негіздерін анықтаумен байланысты аз зерттелінген мәселелерді өндеуден,
аталған шешімдердің процессуалдық тәртібін нақтылау мен жетілдіруден,
қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеуге байланысты
сұрақтарды шешу барысында қылмыстық іс жүргізу органдарының рөлі мен орнын
анықтаудан қалыптасады. Сонымен бірге, диссертант қойылған проблемаларды
шеше отырып, әрі бұрын зерттеудің пәні болмаған немесе біркелкі шешімге ие
болмаған сұрақтарды ойластыру барысында жоғарыда аталып өткен өзге
заңгерлердің және тәжирибелік қызметкерлердің еңбектеріне сүйенген.
Қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу қылмыстық сот
өндірісінің тиімділігі ретінде тақырыбындағы зерттеу жұмысы, Қазақстан
Республикасының қылмыстық іс жүргізу заңына енгелі бері теориялық және іс-
тәжірибелік материалдарға негізделіп жазылған тұңғыш монографиялық зерттеу
болып табылады. Жұмыстың ғылыми жаңалығы диссертацияда келтірілген
қорытындылар мен мысалдардың, заң нормаларын жетілдіру процесінде қолданылу
мүмкіндігімен ұштасады.
Жұмыстың тәжірибелік мәні әуелі зерттеудің қорытындылары мен
нәтижелерін заң шығармашылық қызметінде пайдалану мүмкіндігінде, ол
мемлекетте жүзеге асырылып жатқан құқықтық реформамен өзектіленген.
Диссертацияда қылмыстық істерді біріктіру және бөлектеу туралы құқықтық
шешімдерді жетілдіру, келтірілген нормалардың нақты анықтамалары, қылмыстық
іс жүргізу заңнамасына енгізілген өзгерістер мен толықтырулар бойынша
негізделген ұсыныстар заңшығармашылық бастамаға құқықтары бар органдармен
пайдалануы әбден мүмкін. Сонымен қатар жұмыс барысында қалыптасқан
тәжірибелік сипаттағы қорытындылар мен ұсыныстар Қазақстан Республикасының
ІІМ тергеу бөлімшелерімен бағынышты құрамалары үшін міндетті болатын заңның
талаптары мен жеке ұйғарымдарын біркелкі түсіну және қолдануына көмек
беретін түсініктерді қалыптастыру барысында пайдалы болуы ықтимал.
Диссертация мазмұнындағы теоретикалық ережелер, қорытындылар мен ұсыныстар
Қылмыстық іс жүргізу құқығы, Прокурорлық қадағалау курстарының жеке
тақырыптарын оқу барысында қолданылуы мүмкін.
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттерін сәйкес қорғауға келесі негізгі
тұжырымдар мен ережелер ұсынылады:
Қылмыстық іс жүргізу құқығындағы қылмыстық істерді біріктіру мен
қылмыстық істі бөлектеу нормасын қолдану барысындағы орын алып отырған
өзекті мәселелер мен олқылықтарға талдау жасай отырып, оларды шешуде келесі
мынадай тұжырымдарды ұсынамыз:
1. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңындағы қылмыстық
істерді біріктіру туралы заң нормасына: Қылмыстық істерді біріктіру
дегеніміз – жазаны сіңіру немесе қосу қағидасы негізінде, жасалған бірнеше
қылмыстар үшін бір ғана жаза тағайындау және ақиқатты анықтауды жеңілдету
мақсатында бір немесе бірнеше қылмыстарды жасағандығы немсесе сол
қылмыстарға қатысқандығы, сондай-ақ сол қылмыстарды алдын ала уәде
берместен жасырғандығы немесе олар туралы хабарламағандығы үшін бір немесе
бірнеше адамдарды айыптау туралы бөлек-бөлек қозғалған қылмыстық істердің
бір өндіріске біріктірілуі деген авторлық түсінік беріледі.
2. Диссертантпен Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу
заңындағы қарастырылған қылмыстық істі бөлектеу заң нормасының түсінігіне
қатысты: Қылмыстық істі бөлектеу дегеніміз – қылмыстық іс жүргізу заңының
қылмыс жасаған адамды қылмыстық жауапқа тарту міндетін, мемлекеттік құпияны
сақтау мен кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғауды қамтамасыз ету
мақсатында қылмыстық процесті жүргізуші органның қылмыстық істі бөлектеуі
деген жаңа теориялық тұжырым құрастырылған.
3. Қылмыстық іс бойынша жан-жақтылық пен толықтылықты қамтамасыз ету
мақсатында Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 48-
бабын 2-1-бөлікпен толықтырып, ол 2-1. Бөлек қылмыстық іс қозғауды қажет
етпейтін, қылмыстық іске қатысы бар құжаттар бірігуі мүмкін деп көрсетілуі
қажет.
4. Автор, Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 48-
бабының 1-бөлігі мен 295-бабының 2-бөлігі арасындағы орын алып отырған
қарама-қайшылықты жою мақсатында Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 295-бабының 2-бөлігіндегі: жасалғаннан деген сөзден
кейін және оны күні бұрын уәде бермей жасырғандығы немесе олар туралы
айтпағандығынан деген сөздермен толықтыру қажеттігін нақтылайды.
5. Диссертант Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 49-бабы мен 295-бабының 2-бөлігі арасында орын алып отырған
қарама-қайшылықты жою мақсатында, Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 49-бабының 1-бөлігін: әскери қызметшілер немесе осы
Кодекстің 293-бабында аталған басқа адамдар болып табылмайтын жекелеген
айыпталушыларға деген тармақпен толықтыру енгізеді:
6. Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 12-
бабының 2-бөлігі мен 543-бабының 3-бөлігі арасындағы қарама-қайшылықты жою
мақсатында Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 49-
бабының 1-бөлігін: сотталушылардың бірі қылмыстық істі алқабилердің
қатысуымен қарау туралы өтініш берсе деген тармақпен толықтыру қажет.
7. Бөлектенген қылмыстық іс бойынша іс жүргізу мерзімдерін нақтылау
мақсатында Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 49-
бабының 6-бөлігін: Бөлектенген қылмыстық іс бойынша іс жүргізу мерзімі осы
Кодекстің 196 және 285-баптарының талаптарында көрсетілген тәртіппен
есептеледі деген сөздермен толықтыру қажет.
Зерттеу жұмысының сараптан өтуі, сыналуы (апробация). Диссертация
Қазақстан Республикасының ІІМ Академиясының Қылмыстарды тергеуді
ұйымдастыру және қылмыстық іс жүргізу кафедрасында талқыланды, зерттеу
тақырыбы бойынша берілген есептерде және бірқатар оқу орындарында өткен
ғылыми теориялық, ғылыми тәжірибелік конференцияларда жасалынған
баяндамаларда және басқа да жарияланған ғылыми еңбектерде кеңінен
баяндалады.
Диссертацияның негізгі тұжырымдары мен қорытындылары диссертанттың 9
ғылыми баяндамаларында қарастырылды. Мақалалар мен тезистер Қазақстан
Республикасының Білім және ғылым саласында бақылау бойынша Комитетімен
бекітілген тізімдегі ғылыми баспасында және ғылыми-тәжірибелік, ғылыми-
теориялық конференциялар материалдарында жарияланған.
Диссертациялық зерттеудің қорытындылары Қазақстан Республикасының Ішкі
істер министрлігі Академиясының, Қазақстан Республикасының Әділет
министрлігінің Қылмыстық атқару жүйесі комитеті Қостанай заң институтының
теориялық қызметіне және Алматы қаласының Ішкі істер департаментінің,
Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрлігінің Криминалдық полиция
комитетінің және Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінің Сот
сараптамалар орталығының тәжірибелік қызметіне енгізілген.
Диссертацияның құрылымы мен көлемі. Жұмыстың құрылымы зерттеудің
міндеттерімен айқындалатын материалдың көлеміне байланысты келеді. Зерттеу
жұмысы кіріспеден, зерттеудің мазмұнын ретімен ашатын тоғыз бөлімшесі бар
үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған қайнар көздер тізімінен және
қосымшалардан тұрады.
ЖҰМЫСТЫҢ НЕГІЗГІ БӨЛІМІ
Кіріспе диссертациялық зерттеу тақырыбының негіздемесі мен
өзектілігін, тақырыптың зерттелу деңгейін, зерттеу нысанын, зерттеу пәнін,
диссертациялық зерттеудің мақсаты мен міндетін және оның ғылыми жаңалығын,
қорғауға ұсынылған негізгі тұжырымдар зерттеудің әдістемелік негіздері мен
тәжірибелік құндылығын, теориялық маңыздылығын және (эмпирикалық) деректік
негізін қамтиды.
Қылмыстық іс жүргізудегі қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық
істі бөлектеудің түсінігі, мақсаты, мағынасы және атқаратын рөлі мен орны
деген бірінші бөлім үш бөлімшеден тұрады. Аталған бөлімде қылмыстық істерді
біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің түсінігі, мақсаты мен мағынасы
және атқаратын рөлі мен орны қаралады.
Қылмыстық істерді біріктірудің түсінігі, мақсаты және мағынасы деген
бірінші бөлімнің бірінші бөлімшесінде қылмыстық істерді біріктіру заң
нормасының мағынасы ашылып, заң нормасының қазақ тіліндегі нұсқасындағы
орын алып отырған олқылықтар қарастырылған.
Қылмыстық істерді біріктіру заң нормасындағы Бір іс жүргізуде деген
сөздердің орысша нұсқасында осы сөздің орын алмағандығын көрсете келе оның
Бір өндіріске деген сөздердің орнында пайдаланылып отырғандығын. Сонымен
қатар заң нормасындағы күні бұрын уәде бермей жасырғандығын және
айтпағандығын деген сөздер Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде
қылмысты алдын ала уәде берместен жасыру, хабарламағандығын деп
аталатындығын көрсетеді. Осының негізінде аталған сөздер тиісті сөздермен
ауыстырылуы қажеттігін нақтылай келе, заң нормасының 1-бөлігі келесідей
болу тиістігін белгілейді: Бір немесе бірнеше қылмыстарды жасағандығы
немесе сол қылмыстарға қатысқандығы үшін бірнеше адамдарды айыптау
жөніндегі істер, адамның бір немесе бірнеше қылмыс жасағандығы үшін
айыпталуы жөніндегі істер, сондай-ақ бұл қылмыстарды алдын ала уәде
берместен жасырғандығын немесе олар туралы хабарламағанын айыптау жөніндегі
істер бір өндіріске біріктірілуі мүмкін.
Қылмыстық істерді біріктірудің мақсаты болып:
– бір қылмыс үшін бір ғана жаза тағайынду;
– ақиқатты анықтауды жеңілдету танылатындығын айқындайды.
Қылмыстық істерді біріктіру заң нормасының негіздеріне, қойылатын
талаптарына және мағынасына қарай Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу заңындағы Қылмыстық істерді біріктіру деп аталатын заң нормасына:
Қылмыстық істерді біріктіру дегеніміз – жазаны сіңіру немесе қосу қағидасы
негізінде, жасалған бірнеше қылмыстар үшін бір ғана жаза тағайындау және
ақиқатты анықтауды жеңілдету мақсатында бір немесе бірнеше қылмыстарды
жасағандығы немесе сол қылмыстарға қатысқандығы, сондай-ақ сол қылмыстарды
алдын ала уәде берместен жасырғандығы немесе олар туралы хабарламағандығы
үшін бір немесе бірнеше адамдарды айыптау туралы бөлек-бөлек қозғалған
қылмыстық істердің бір өндіріске біріктірілуі деген авторлық түсінік
беріледі.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңында қылмыстық
істерді бір өндіріске біріктіру қарастырылғанменен қылмыстық іс қозғалғанға
дейінгі жинақталған құжаттарды бір өндіріске біріктіру қарастырылмаған. Іс
тәжірибеде бір немесе бірнеше құжаттар бір қылмыстық іске біріктірілер
кезде, құжаттар қылмыстық іс жүргізу органы қызметкерінің немесе лауазымды
адамның мәлімдемесімен қылмыстық іске бірігеді. Ал, қылмыстық іске
біріктірілетін құжаттар бойынша қылмыстық іс жүргізу органдарымен еш шешім
қабылданбайтындығы анықталды. Себебі, заңда бұл мәселе шешілмеген.
Қылмыстық іске қатысты қылмыстық іс қозғауға негіз болмайтын құжаттар
болған жағдайда ол құжаттарды сол қозғалған қылмыстық іске біріктіру
кезінде қылмыстық іс жүргізу органдарымен қаулы қабылданып, онда қылмыстық
іске біріктірілу себебі көрсетіліп, осы қаулының көшірмесі прокуратураға
және мүдделі жақтарға жолдануы қажет. Сол кезде азаматтардың өздерінің
шағымы бойынша қандай шешім қабылданғаны жөнінде хабардар болып отырады.
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 48-
бабын 2-1-баппен толықтырып, ол 2-1. Қылмыстық іске қатысты бөлек
қылмыстық іс қозғауды қажет етпейтін құжаттар бірігуі мүмкін деп
көрсетілуі қажет. Сол кезде қылмыстық іске қатысты құжаттарды біріктіруге
негіз болады.
Осындай ұсыныстың қалыптасуына байланысты Қазақстан Республикасының
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 48-бабының 3-бөлігіндегі Істерді деген
сөз Іске деген сөзбен ауыстырылуы тиіс. Сонда қылмыстық іске тек
қылмыстық іс қана біріктірілетіндігі қарастырылмай, сонымен қатар
құжаттардың да біріктірілгендігі қарастырылып, қабылданған шешім туралы
қаулы қабылдануын талап ететіндігі баяндалған.
Бірінші бөлімнің Қылмыстық істі бөлектеудің түсінігі, максаты мен
мағынасы деп аталатын екінші бөлімшесінде қылмыстық істі бөлектеу
нормасының мағынасы ашылып, мақсаттары айқындалады және қылмыстық істі
бөлектеуге түсінік беріледі.
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 49-бабында
қарастырылған қылмыстық істі бөлектеу заң нормасына өзінің мағынасы мен
мақсаттарын қамтитын: Қылмыстық істі бөлектеу дегеніміз – қылмыстық іс
жүргізу заңының қылмыс жасаған адамды қылмыстық жауапқа тарту міндетін,
мемлекеттік құпияны сақтау мен кәмелетке толмағандардың құқықтарын қорғауды
қамтамасыз ету мақсатында қылмыстық процесті жүргізуші органның қылмыстық
істен жаңа қылмыстық іске құжаттарды бөліп шығаруы деген авторлық түсінік
беріледі.
Қылмыстық істі бөлектеу заң нормасының негізгі мақсаттары болып:
– қылмыс жасап, қылмыстық іс әрекеті толығымен дәлелденген адамды
уақтылы қылмыстық жазаға тарту немесе оны алмастыратын шараларды қолдану;
– мемлекеттік құпияның басқаларға ашылмауын қамтамасыз ету;
– кәмелетке толмаған айыпталушының құқықтарын қамтамасыз ету
танылатындығын нақтылайды.
Қылмыстық істі жеке өндіріске бөлектеудің қылмыстық жауаптылыққа
тартуға жататын жекелеген анықталмаған тұлғаларға қатысты деген негізі
қайталанып отырғандықты білдіреді. Себебі, Қазақстан Республикасының
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 49-бабының 1-бөлігінің 1-тармағында осы
Кодекстің 50-бабында көрсетілген негіздерге сілтеме жасайды, яғни онда
қылмыстық іс бойынша айыпталушы ретінде жауапқа тартуға жататын адамның
анықталмауы қарастырылған. Осы көрсетілген екі негіз бірдей мағынаны
ұстанады. Осы жердегі өзектілік қылмыстық іс жүргізу органдары жүргізіп
отырған қылмыстық іс бойынша алдын ала тергеу барысында немесе сот тергеуі
барысында қылмыстық жауаптылыққа тартылуға жататын жекелеген анықталмаған
адамдарға қатысты қылмыстық істі бөлектеуде Қазақстан Республикасының
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 49-бабының 1-бөлігінің 1-тармағын ба, әлде
4-тармағын басшылыққа алады ма, анықталуға жатады. Осыған байланысты
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 49-бабының 1-
бөлігінің 4-тармағында көрсетілген 4) қылмыстық жауаптылыққа тартуға
жататын жекелеген анықталмаған тұлғаларға қатысты басқа қылмыстық істі жеке
жүргізуге бөлектеуге құқылы деген сөздер алынып тасталып, осы бөліктің 3-
тармағындағы айыпталушыға деген сөздерден кейін қатысты басқа қылмыстық
істі жеке жүргізуге бөлектеуге құқылы деген сөздермен толықтырылуы қажет.
Сол кезде бір заңның бір бабының бір бөлігінде бір бірін қайталайтын заң
нормасы орын алмайтын болады.
Қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің орны және
рөлі деп аталатын бірінші бөлімнің екінші бөлімшесінде қылмыстық істерді
біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу заң нормасының Қазақстан
Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңындағы алатын орны мен рөліне баға
беріледі.
Негізгі жағдай қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі
бөлектеудің қылмыстық заңдағы алатын орны мен атқаратын рөлі жөнінде
кездесетін олқылықтар болып отыр. Ондай олқылықтарға қылмыстық істерді
біріктірудің мақсаттары мен Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 48-бабының 2-бөлігінде келтірілген біріктірілуге болмайтын
негіздер арасындағы бір бағыттылықтың болмауы жатады. Олай деуге себеп,
қылмыстық істерді біріктірудің мақсаттарының бірі болып қылмыстық істің
толықтығы мен жан-жақтылығын қамтамасыз ету табылады. Ал, қылмыстық істерді
біріктірмеуге негіз болатын жағдайларға назар аударсақ, олардың бірі жеке
айыптау ісі қаралатын жағдайларды қоспағанда, бір-біріне қатысты қылмыс
жасағандығымен танылатын адамдарға қатысты айыптау танылады. Бұл дегеніміз
жеке айыптау қылмыстық істері бойынша бір-біріне қатысты қылмыстық істер
бір өндіріске біріктірілуі мүмкін. Алайда осы біріктірілу негізі неліктен
тек жеке айыптау қылмыстық істеріне қатысты екендігі жөнінде ешкім түсінік
бермейді. Бір-біріне қатысты айыптау қылмыстық істерін бір өндіріске
біріктіру тек жеке айыптау қылмыстық істері ғана жүзеге аспай, барлық қажет
деп танылған қылмыстық істер бойынша жүргізілуі тиіс. Себебі қылмыстық
істерді біріктірудің негізгі мақсаты қылмыстық істің жан-жақты және толық
болуын қамтамасыз ету.
Қылмыстық істердің бір өндіріске біріктірілмеуіне негіз болатындардың
бірі бір қылмыстық іс бойынша қылмыстық ізге түсу жеке түрде, ал екінші
қылмыстық іс бойынша қылмыстық ізге түсу жария түрде жүзеге асырылатын
жағдайлар болып танылады. Бұл жағдайда да жоғарыда аталған өзектіліктер
орын алып отыр деуге болады.
Автор Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңында орын алып
отырған қылмыстық істерді біріктірудің негіздері мен осы заң нормасының
мақсаты мен алатын орны арасындағы алып отырған қарама-қайшылықтарды жою
қажеттігін айта келе, Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 48-бабының 2-бөлігіндегі көрсетілген қылмыстық істердің
біріктірілмеу тиістігі туралы негіздердің осы заң нормасының 1-бөлігінде
көрсетілген қылмыстық істерді біріктіру негіздерінің мақсаты мен орнына
сәйкес келмеуіне байланысты, Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 48-бабының 2-бөлігін алып тастау қажет деп санайды.
Сонымен қатар осы бөлімшеде Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 546-бабында қарастырылған айыпталушының өзіне қатысты
қылмыстық істі алқа билермен қарау туралы өтініш беруге құқылы екендігі осы
заң нормасының 69-бабының 2-бөлігінде қарастырылған айыпталушының
құқықтарында көрсетілмегендігі айыпталушының өз құқықтарымен танысу
барысында өзінің алқа билерге қатысты құқықтарын білмеуі мүмкін. Осыған
байланысты Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 69-
бабының 2-бөлігіндегі айыпталушының құқықтарын өзі ісін, соттың алқа
билердің қатысуымен қарау туралы өтініш беруге деген сөздермен толықтыру
қажеттігі айтылады.
Екінші бөлім Қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеу
негіздерінің ерекшеліктері мен тәртібі деп аталып онда қылмыстық істерді
біріктіру мен қылмыстық істі бөлектеудің негіздері, қолданылу тәртібі,
ерекшеліктері және қылмыстық істерді біріктіру мен қылмыстық істі
бөлектеуде кездесетін өзекті проблемалар қарастырылады.
Екінші бөлімнің Қылмыстық істерді біріктіру негіздерінің
ерекшеліктері деген бірінші бөлімшесінде қылмыстық істерді біріктіру
негіздеріне тоқталып, оларға талдау жасау арқылы қылмыстық істерді бір
өндіріске біріктіру қылмыстық іс жүргізу органымен әрбір нақты жағдайда
шешілу керектігі айтылады. Сонымен қатар автор Қазақстан Республикасының
Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 48-бабының 1-бөліміне сәйкес, қылмыстық
істерді біріктіру негізі болып:
– бір немесе бірнеше қылмыстарды жасағандығына немесе қатысқандығына
байланысты бірнеше адамдарды айыптау жөніндегі істер;
– адамның бірнеше қылмыс жасағандығы үшін айыптау жөніндегі істер;
– қылмыстарды күні бұрын уәде берілмей жасырғандығын немесе олар
туралы айтпағандығын айыптау жөніндегі істер танылатындығын нақтылайды.
Осы бөлімшеде Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 48-бабындағы қылмыстық істерді біріктіру негіздері барлық
қажеттілікті қамтымайтындығы негізге ала отырып, қылмыстық істерді
біріктіру негіздерін келесі негіздермен толықтыру қажеттігі сөз болады:
– бір немесе бірнеше айыпталушы ретінде жауапқа тартылуға жататын
анықталмаған адаммен жасалғандығына деректер жеткілікті болған қылмыстық
істер;
– бір-біріне қатысы бар деп танылған кез келген қылмыстық істер.
Осындай көзқарастың пайда болуы Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 48-бабының 2-бөлігінің 2 және 3-тармақтарын алып
тастауды талап ететіндігін және қылмыстық істерді біріктіру заң нормасының
1-бөлігі:
1. Қылмыстық іс жүргізу органдары:
– бір немесе бірнеше адаммен бір немесе бірнеше қылмыс жасағандығы,
немес осы қылмыстың жасалуына қатысқандығы туралы қылмыстық істерді;
– бір немесе бірнеше айыпталушы ретінде жауапқа тартылуға жататын
анықталмаған адаммен жасалғандығына деректер жеткілікті болған қылмыстық
істерді;
– бір-біріне қатысы бар деп танылған кез келген қылмыстық істерді бір
өндіріске біріктіруге міндетті деп көрсетілу қажеттігін ұсынады.
Өзекті проблема болып отырған Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 48-бабының 1-бөлігі мен 295-бабының 2-бөлігі арасындағы
қарама-қайшылық. Қылмыстық істерді біріктірудің негіздерінің бірі
қылмыстарды күні бұрын уәде берілмей жасырғандығын немесе олар туралы
айтпағандығын айыптау болып танылса, Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс
жүргізу кодексінің 295-бабының 2-бөлігі бұл шешімге қарама-қарсы пікірді
көрсетеді, яғни осы заң нормасы Егер әскери қызметшілер немесе осы
Кодекстің 293-бабында аталған басқа адамдар болып табылмайтын адамдарға
қатысты істі жеке іс жүргізу етіп бөлуге болмаса, әскери қызметшілер немесе
осы Кодекстің 293-бабында аталған басқа адамдар болып табылмайтын адамдарға
қатысты әскери соттарда қылмыстық істерді қарауға, олар, ісі әскери
соттарда қаралатын әскери қызметшілермен немесе басқа адамдармен бірге
қылмыс жасалғаннан басқа жағдайларда жол берілмейді деп көрсетілген. Бұл
жердегі негізгі мән беретін жағдай әскери қызметшілермен немесе басқа
адамдармен бірге қылмыс жасалғаннан басқа жағдайларда жол берілмейді деген
сөз тіркестеріндей бірге қылмыс жасалғаннан басқа жағдайларда деген сөз
тіркестері. Қазақстан Республикасының қылмыстық заңының талабына сай
қылмыстарды күні бұрын уәде бермей жасырғандық немесе олар туралы
айтпағандық қылмысты бірге жасағандыққа жатпайды. Сонда осындай
жағдайларда, яғни әскери қылмыстар жасалған кезде оларды күні бұрын уәде
бермей жасырғандығы немесе олар туралы хабарламағандығы үшін айыптау
қылмыстық істер қылмыстық істерді біріктіру заң нормасының талабына сай
біріктірілуге жатады ма деген сұрақ туындайды. Себебі, бәрі бір ол
қылмыстық іс негізгі қылмыстық іспен бірге қаралмайды. Осыған байланысты
Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 295-бабының 2-
бөлігіндегі жасалғаннан деген сөзден кейін және оны күні бұрын уәде
берілмей жасырғандығы немесе олар туралы айтпағандығынан деген сөз
тіркестерімен толықтыру қажет. Сол кезде орын алып отырған қарама-қайшылық
шешілер еді.
Қылмыстық істерді біріктірудің тәртібі делінген екінші бөлімнің
екінші бөлімшесінде Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу заңында
қарастырылған қылмыстық істерді біріктірудің тәртібі нақтыланбағандығы
айтылады. Сонымен бірге Қазақстан Республикасының Қылмыстық іс жүргізу
кодексінің 196-бабының негізінде тергеу мерзімін және 153-бабының талабына
сай қамауда ұстау мерзімін есептеу қарастырылған, осы алдын ала тергеу
мерзімі мен бұлтартпау шарасы ретінде қамауда ұстау мерзімдері бір-бірімен
еш байланыспайды. Яғни, әрқайсысы өз бетінше есептеледі. Осыған байланысты
бірнеше қылмыстық істерді бір өндіріске біріктіру барысында қылмыстық іс
бойынша алдын ала тергеу мерзімін соңғы қозғалған қылмыстық іс бойынша
есептеуді қалдыру қажет. Яғни, айыпталушыға бұлтартпау шарасы ретінде
қолданылған қамауда ұстау немесе үйде қамауда ұстау шарасына қарамастан
біріктірілген қылмыстық істердің соңғы қозғалған қылмыстық ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz