Бюджет тапшылығы мен инфляция

ДӘРІС ЖОСПАРЫ:

1. Бюджет тапшылығы
2. Лаффер қисығы
3. Мемлекеттік қарыз және төлем балансының тапшылығы

Бюджет тапшылығы мен инфляция
ДӘРІС ЖОСПАРЫ:
1. Бюджет тапшылығы
2. Лаффер қисығы
3. Мемлекеттік қарыз және төлем балансының тапшылығы
СЕМИНАР ЖОСПАРЫ:
1. Бюджет тапшылығы: көрсеткіштердің анықтамасы, сандық бағаның проблемасы, негізгі себептері
2. Мемлекеттік қарыз, салықтар, инвестиция және экономикалық өсім. Ашық экономикадағы тиімді мультипликаторы
3. Бюджеттік тапшылығы мен мемлекеттік қарыздарды басқару

Мемлекеттік бюджет - мемлекеттің фискальді саясатының негізгі анықтаушы әдістері және бюджетті қаржыландыру көздері және оны пайдалану. Бюджет салықтың түсуінен толтырылады және мемлекеттің керегіне жұмсалады.
1.Бюджеттік қаражат мыналарға пайдаланылады:
-жиынтық сұранысты ұлғайту мақсатымен мемлекеттік сатып алуларға;
-трансферттік төлемдерді төлеу (субсидиялар, жәрдемақылар, дотациялар, (демеуқаражат));
-қоғамдық игіліктерді өндіруге (ауруханаларды, жолдарды салу, қоршағанортаны қорғау);
-ғылыми-техникалық зерттеулер және әзірлеулер; әскери шығындарды қаражаттау; инвестициялар және негізгі капитал.
Мемлекеттік бюджет профицитті және дефицитті болады, ол мемлекттік табыстарды шығыстардан көп немесе аз болғанына сәйкес. Баланстанған бюджет экономиканың циклдік дамуына практикада бермейді.Құлдырауда бюджет тапшылық, өсуде-мол.
Дискреттік фискальді саясаттан қорытындысынан айыру үшін толық жұмсалатын бюджет есептеледі. Бұл бюджеттік тапшылықты бөлудің негізі.:
-құрылымдық, бюджеттік айырмашылықтың толық және фактілі бос еместігін көрсетеді. Фактілі мемлекеттік шығыстар мен кірістер арасындағы айырмашылық бюджеттің толық бос еместігін салық салумен анықталады.
-циклдік, фактілі және құрылымдық тапшылық арасындағы айырмашылықпен анықталады.Циклдік тапшылықтың көлемі автоматты тұрақтандырудың әрекетіне баланысты.
Құлдырау кезінде жұмыссыздықтың деңгейі табиғи деңгейінен асып кетсе циклдік тапшылық пайда боладыц. Ол жалпы дефицит циклдік және құрылымдық дефициттің сомасымен анықталады. Өрлеу кезінде жалпы дефицит құрылымдық және циклдік тапшылықтар арасындағы айырыммен анықталады.
Мемлекеттің бюджет тапшылығын жабудағы әдістер:
-Ұлттық банктан қарыз алу (ақшаның қосымша эмиссиясы), инфляция кеден болатынын зерттеу;
-ішкі қарыздарды ұлғайту (мемлекеттік бағалы қағаздарды шығару);
-сыртқы қарыздарды ұлғайту (халықаралық несие).
Бюджеттік қарыз осы қарыздарды өтеуге жұмсалады.
Бюджеттік тапшылықты жоюға мемлекетпен жүргізіліп жатқан шаралардың бірі болып, мемлекеттің ішкі қарызды ұлғайтуы, яғни мемлекетің бағалы қағаздарды шығару.Егер тек осы әдіс қолданса, мемлекеттік қарызды бюджеттік қалдық немесе тапшылық соммасы ретінде анықтауға болады.Мемлекеттің экономикада ролінің ұлғаюы мемлекттік қарыздың өсуіне әкеледі, өйткені ереже бойынша бюджеттік тапшылық ұлғайтылады.
Мемлекеттік бағалы қағаздарды ұстаушыларға табыстың пайыз түрінде түсуін қамтамасыз етеді.Проценттік төлемдерді төлеу мемлекеттік қарыздардың ұлғаю кезінде бюджеттік шығыстардың бір бөлігі ретінде ұлғаяды.Бұдан шығады, мемлекеттік қарыздың өз бюджеттік тапшылықты ұлғайтады.Үлкен мемлекеттік қарыз алғашқы тапшылығы болмаған кезінде де (мемлекеттік қарыздың проценттік ставкалардың өсуімен бірге ұлғаяды. Мемлекеттік қарызды ақшаның қосымша эмиссиясы арқылы да төлеуге болады, бірақ бұл жол инфляцияның күрт өсуіне әкеледі.
Мемлекеттік қарызды басқару мемлекеттік несиелерді қызмет көрсетудің бағасын оптималды немесе эффективті алу және оңтайлы қамтамасыз ету уәкілетті органдар түрінде мемлекеттің әрекетін айтамыз;ол макроэкономикалық қиындықтарына және болашақта төленетін баланстардың проблемаларына кездеспеу үшін жүргізілетін әдіс.Мемлекеттік қарызға мониторинг жүргізіледі, уәкелетті мемлекеттік органдарының қарызды зерттеу және бақылау процессімен қалыптастырылады, өзгертіледі және қызымет көрсететін іс-әрекеті.
Мемлекеттік қарызды басқару өзіне мыналарды қосады:
1.Әр жылы бағалау жағдайын және болжау алдынғы онжылдық кезеңге мемлекеттік және мемлекетпен кепілдемеленген алынулар және қарызда көрсетілген анықтаулар, өтну көлемі және қызмет көрсету, үкімет қарызының лимиті, жергілікті атқарушы органдардың қарыздарын және қарызға алуы, мемлекеттік кепілдемемен қамтамасыз етуі сәйкесінше белгіленеді.

НЕГІЗГІ ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Н.Назарбаев ҚР Президенті жаңа кезең-жаңа экономика Е.Қ. 16 желтоқсан 2004 жыл.
2. Р. Дорнбуш және С. Фишер Макроэкономика Алматы «Білім» 1997.
3. Н.Қ. Мамыров М.Ә. Тілеужанова макроэкономика «экономика» баспана ,2003
4. Агапова Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика м.: ДиС, 1997 11 тарау.
5. Мэнькью Н.Г,. Макроэкономика М.: МГУ , 1994 4 тарау
6. Ивашковский С.Н. Макроэкономика М.: Дело 2000 15,16 тарау.
ҚОСЫМША ӘДЕБИЕТТЕР:
1. Чепурин М.Н., Киселев Е.А. Экономикалық терия Киров «Аса» 2001ж. 25 тарау.
2. Костюк В.Н. Макроэкономика М.: «Центр» 1998 8 тарау.
3. Вечеконов Г.С. Вечников Г.Р. Макроэкономика. С-П 2002 10 тарау.