Бағалау

Жоспар
Кіріспе

Кіріспе

Бағалау дегеніміз экономикада — материалдық игліктердің құнын аныктау мақсатында жүзеге асырылатын іс-әрекеттердің жиынтығы. Бағалау күрделі экономикалық процесс. Дамыған нарықтық экономика жағдайында бағалау жер үлестерін сатуда, үй және пәтер саудасында, өндірістік қуаттарды сатып алу немесе инвестициялық жобаларды іске асыруда жиі қолданылады. Бағалау процесі оның негізгі қағидаларын айкындауға және жүзеге асыру тетіктері мен нақ-ты экономикалық есептеулерге негізделеді.
Бағалау экономикалық сипатына қарай номиналды, реалды және оптималды болып, ал қолданылатын обьектісіне қарай: жекешелендіруге ұсынылған объектілерді бағалау, негізгі қорды бағалау, шаруашылық қорларын бағалдау, жылжымайтын мүліктерді бағалау т.б. түрлерге бөлінеді.
Неғұрлым тиімді пайдалану қағидасы – барлық қарастырылған үш қағиданың синтезі мүмкін болатын варианттардың ішінен жеткілікті негізделген мүліктік кешеннің функционалды мүмкіндіктерін неғұрлым толығымен орындайтын және объектінің ең жоғарғы құнына алып келетін, мүліктік кешен неғұрлым тиімді пайдалану варианты таңдалады. Құнды бағалау үшін осы вариант қолданылады.
Номиналды бағалау — инфляцияны есепке алмай бағаланған экономикалық сандық, көрсеткіш.
Реальды бағалау — инфляцияның болжамды шегін ескере отырьш бағалау.
Оптималды бағалау — дамудың оптималды бағдарламасын жасау құралдары. Ол әкімшілік шешімдер қабылдауда басшылыққа алынады. Оптималды бағалау белгілі бір ресурс қорының бастапқы қалпымен салыстырғанда каншалыкты өзгеріп (кебейіп не азайып) отыруының оптималды өзгерісін көрсетеді. Мұның нөтижесінде қолда бар ресурстарды (еңбек, өндірістік, табиғи т. с.с.) тиімді пайдалануға болады.
Жекешелендіруге ұсынылган объектілерді бағалау — мүлікті аукционда сату кезінде бастапқы бағасын белгілеу немесе кәсіпорын акционерлік қоғам болып қайта құрылған жағдайда оның жарғылық қор көлемін анықтау. Кәсіпорынның мүлкі бухгалтерлік баланс мәліметтеріне тікелей түгелдеу негізіне сүйеніп бағаланады. Бағаланғалы отырған мүліктің құрамына негізгі қор мен салымдар, акшалай қаражат пен баска да каржылық активтер кіреді.
Негізгі қорды бағалау — негізгі қордың құнын анықтауға бағытталған әдістер жүйесі. Негізгі қор іске қосылу мерзіміне қарай әр түрлі бағаланады. Ол мынандай түрлерді қамтиды: 1) толық алғашқы құн — жаңа іске қосылған негізгі қор құны. Оған ғимаратты жабдықтау, құрылғыларды жеткізу, орнату және қосуға жұмсалған шығындар да енеді; 2) тозбасы шығарылған бастапқы құн — негізгі қор қүнының өндірілген өнімге ауыспаған бір бөлігі; 3) толық қалпына келтіру құны — негізгі қорды қайта бағалау кезіндегі нақты жағдайларды: көтерме баға, транспортқа қойылған тарифтер, құрылыстың сметалық бағасын ескере отырып анықталған құн; 4) тозбасы шығарылған қалпына келтіру құны — негізгі қордың өнімге ауыспаған нақты құны. Ол негізгі қорды қайта бағалау кезіндегі мәліметтер негізінде анықталады.
Шаруашылық қорын бағалау – табиғи керсеткіштерді ақшаға шағын көрсету тәсілдері. Ол бухгалтерлік есеп жүргізуде қолданылады.
Жылжымайтын мүліктерді бағалау — жылжымайтын мүліктерді сатып алу, сату процесінде олардың нарықтық құнын анықтау үшін қолданылатын іс-әрекеттер жиынтығы. Жылжымайтын мүліктерді бағалауда мынадай талаптар: тұтынушының көз-қарасына негізделген талаптар, жерге қатысты немесе оған орналасқан өндірістік қуаттар мен үй құрылыстарына байланысты талаптар, нарықтық ортаның қалыптасуынан туындайтын талаптар

Пән: Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
Кіріспе
1 Бағалау туралы түсінік
1.1 Бағалау қағидалары
1.2 Жылжымайтын мүліктерді бағалау
1.3 Бағалау мақсаттары
2 Двигательдің түрлері. Іштен жанатын поршеньді двигательдердің жұмыс
принциптері
2.1 Бағалау барысындағы құжаттарды тексеру қызметі
2.2 Бағалаушыларды мотивациялау

3. Лизинг
Лизинг түрлері

Кіріспе

Бағалау дегеніміз экономикада — материалдық игліктердің құнын
аныктау мақсатында жүзеге асырылатын іс-әрекеттердің жиынтығы. Бағалау
күрделі экономикалық процесс. Дамыған нарықтық экономика жағдайында бағалау
жер үлестерін сатуда, үй және пәтер саудасында, өндірістік қуаттарды сатып
алу немесе инвестициялық жобаларды іске асыруда жиі қолданылады. Бағалау
процесі оның негізгі қағидаларын айкындауға және жүзеге асыру тетіктері
мен нақ-ты экономикалық есептеулерге негізделеді.
Бағалау экономикалық сипатына қарай номиналды, реалды және
оптималды болып, ал қолданылатын обьектісіне қарай: жекешелендіруге
ұсынылған объектілерді бағалау, негізгі қорды бағалау, шаруашылық қорларын
бағалдау, жылжымайтын мүліктерді бағалау т.б. түрлерге бөлінеді.

Неғұрлым тиімді пайдалану қағидасы – барлық қарастырылған үш
қағиданың синтезі мүмкін болатын варианттардың ішінен жеткілікті
негізделген мүліктік кешеннің функционалды мүмкіндіктерін неғұрлым
толығымен орындайтын және объектінің ең жоғарғы құнына алып келетін,
мүліктік кешен неғұрлым тиімді пайдалану варианты таңдалады. Құнды бағалау
үшін осы вариант қолданылады.

Номиналды бағалау — инфляцияны есепке алмай бағаланған
экономикалық сандық, көрсеткіш.

Реальды бағалау — инфляцияның болжамды шегін ескере отырьш
бағалау.

Оптималды бағалау — дамудың оптималды бағдарламасын жасау
құралдары. Ол әкімшілік шешімдер қабылдауда басшылыққа алынады. Оптималды
бағалау белгілі бір ресурс қорының бастапқы қалпымен салыстырғанда
каншалыкты өзгеріп (кебейіп не азайып) отыруының оптималды өзгерісін
көрсетеді. Мұның нөтижесінде қолда бар ресурстарды (еңбек, өндірістік,
табиғи т. с.с.) тиімді пайдалануға болады.

Жекешелендіруге ұсынылган объектілерді бағалау — мүлікті
аукционда сату кезінде бастапқы бағасын белгілеу немесе кәсіпорын
акционерлік қоғам болып қайта құрылған жағдайда оның жарғылық қор көлемін
анықтау. Кәсіпорынның мүлкі бухгалтерлік баланс мәліметтеріне тікелей
түгелдеу негізіне сүйеніп бағаланады. Бағаланғалы отырған мүліктің құрамына
негізгі қор мен салымдар, акшалай қаражат пен баска да каржылық активтер
кіреді.

Негізгі қорды бағалау — негізгі қордың құнын анықтауға
бағытталған әдістер жүйесі. Негізгі қор іске қосылу мерзіміне қарай әр
түрлі бағаланады. Ол мынандай түрлерді қамтиды: 1) толық алғашқы құн — жаңа
іске қосылған негізгі қор құны. Оған ғимаратты жабдықтау, құрылғыларды
жеткізу, орнату және қосуға жұмсалған шығындар да енеді; 2) тозбасы
шығарылған бастапқы құн — негізгі қор қүнының өндірілген өнімге ауыспаған
бір бөлігі; 3) толық қалпына келтіру құны — негізгі қорды қайта бағалау
кезіндегі нақты жағдайларды: көтерме баға, транспортқа қойылған тарифтер,
құрылыстың сметалық бағасын ескере отырып анықталған құн; 4) тозбасы
шығарылған қалпына келтіру құны — негізгі қордың өнімге ауыспаған нақты
құны. Ол негізгі қорды қайта бағалау кезіндегі мәліметтер негізінде
анықталады.

Шаруашылық қорын бағалау – табиғи керсеткіштерді ақшаға шағын
көрсету тәсілдері. Ол бухгалтерлік есеп жүргізуде қолданылады.

Жылжымайтын мүліктерді бағалау — жылжымайтын мүліктерді сатып
алу, сату процесінде олардың нарықтық құнын анықтау үшін қолданылатын іс-
әрекеттер жиынтығы. Жылжымайтын мүліктерді бағалауда мынадай талаптар:
тұтынушының көз-қарасына негізделген талаптар, жерге қатысты немесе оған
орналасқан өндірістік қуаттар мен үй құрылыстарына байланысты талаптар,
нарықтық ортаның қалыптасуынан туындайтын талаптар және мүлікті өте тиімді
пайдалануға негізделген талаптар басшылыққа алынады. Енді менің курстық
жұмысымның негізгі бөлігін жылжымайтын мүлікті бағалаудың бір бөлігіне
жататын жерді бағалау туралы жаза кетсем. Жер бағалау – мемлекетке
тиесілі немесе белгілі бір заңды тұлғаға тиесілі жер телімін сараптау
рақылы нарықтық бағасын шығару. Ол жердің құнарлығы, аудандық мекені және
қоғамдық орынға жақындығына байланысты жан-жақты бағаланады.

Жердің бағасы – капиталға арналған жер рентасы. Егер жердің адамзаттың
мекені тұрғысынан қарасақ, жерге ешқандай баға жоқ. Жерсіз адам да,
өсімдіктер де, жан-жануар да өмір сүре алмайды. Жерді жаратуға ешқандай да
адам еңбегі шығындалмаған. Өздігінен адам еңбегінің нәтижесі бола
алмайтындықтан жердің құны болмайды. Жеке меншік жағдайында жер тауар
ретінде алып-сатылады, тауар айналысына енеді, яғни жер бағаланады. Жер
бағасы бір жағынан бір жағынан, қарыз процентімен белгіленеді. Жер бағасы
рентаның көмегімен анықталады, ал жер рентасы жер иесінің оны
пайдаланушыдан алатын табысының бір бөлігі, яғни арендалық төлемнің бөлігі,
яғни арендалық төлем бөлігі.

Бағалау үрдісі келесідегідей негізгі қдамдардан тұрады:
- бағалау объектісі туралы ақпаратты жинау;
- нарық сегменттіне және ұқсас объектілерге сәйкес келетін жылжымайтын
мүлікті талдау;
- құнды бағалаудың әртүрлі тәсілдері мен әдістерін қолдану;
- бағалаудың әртүрлі әдістермен алынған нәтижелерді келістіру;
- есептілікті дайындау.

Бағалау мақсаты – кәсіпорынның, жердің нарықтық құнын есеп айырысумен
негіздеу.
Кәсіпорынның құнын бағалау көбінесе келесі жағдайлардан туындайды:
1. Кәсіпорынды сату;
2. Кәсіпорын мүлігінің бөлігін сату (жер телімі, ғимараттар,
құрылыстар);
3. Ұйымды қайта құру немесе кәсіпорында тарату (қосылу, бөліну, сіңісу
және т.б), және кәсіпорынның банкротқа ұшырағандағы төрелік сот және
меншік иелерінің шешімі бойыеша жүргізіледі;
4. Бағалы қағаздар нарықтарында кәсіпорын акцияларын сатып алу және
сату (акционерлік меншіктегі кәсіпорындарды немесе оның бөлігін
сатып алу);
5. Жауапкершілігі шектеулі қоғамда немесе серіктестіктің жарғылық
қорының үлесін сатып алу және сату (үлес ақша бірлігімен
бағаланады);
6. Кәсіпорынды жалға беру, құнды бағалау, жал төлемін белгілеу үшін
маңызды;
7. Кәсіпорынды жетілдіру мақсатында инвесициялық жобаның орындалуы мен
оның негізделуі кезінде кәсіпорын құнын білу қажет;
8. Несие алу үшін кәсіпорын мүлігін кепілге беру;
9. Кәсіпорын мүлігін сақтандыру;
10. Мүлікке салық алу үшін, оның салық базасын анықтау;
11. Негізгі қорларды қайта бағалау.

Бизнес- бұл заңды, жеке тұлғалардың нақты қызметі.

Мұнда заңды тұлға – кәсіпорын, азаматтық құқықтардың объектісі
болып табылады да, кәсіпкерлік қызмет үшін қолданылатын мүліктік кешен
ретінде қарастырылады.

Бизнесті бағалаудың бірінші концепциясы

Бірінші концепция мүліктік кешеннің құрамдастарын бағалаумен
байланысты.

Кәсіпорын бизнесін бағалау мүліктік кешеннің құрамдастарын
бағалауына әкеледі: нарықтық, табыстық, және шығындық тәсілдерді қолданып,
негізгі қаражаттардың мүліктік құқықтар құнының есебінсіз бағалауға болады.

Мұнда, бір-бірінен жекеше бағаланатын (орындық, компьютер, ғимарат,
станок, бассейн, жер телімі және т.б.), мүліктік кешеннің құрамдастарын
бағалау жөнінде айтылып отыр. Мүліктік кешеннің құрамдастарын бөлек
бағалау, мүліктік кешен жиынтығы түрінде бола алатын қосымша құнды
анықтаумен байланысты және олардың кейінгі аккумуляциясын болжамдайды.

Бизнесті бағалаудың екінші концепциясы

Екінші концепция, кәсіпорын бизнесін бағалағандағы пайда болатын
қосымша құнның анықталуымен тікелей байланысты.

Кәсіпорын бизнесін жүйе ретінде қарастырсақ, құрамына тауар
нарығының секторын бақылауға рұқсат ететін, оның мүліктік кешені мен құқық
жүйесі немесе қоржыны кірсе, мүліктік кешеннің жиынтығында қосымша құнның
пайда болуы мүмкін.

Құқық жүйесі немесе қоржыны кәсіпорынға бизнес жүйе ретінде
тауар нарықтарында тиімді бәсекелесуге рұқсат етеді.құқықтар жүйесі немесе
қоржыны өзіне мыналарды қосуы қажет:

- кәсіпкерлік қызметті іске асыратын, кәсіпорынға республикалық және
атқарушы жергілікті билік органдары беретін лицензиялардан,
сертификаттардан және тағы басқалардан пайда болатын нарықта жұмыс
істеу құқығы;
- кәсіпорынға табыс әкелетін жал құқығы, субжал, кепіл және тағы
басқа;
- бизнес бойынша әріптестердің келісім – шарт жүйелерінен пайда
болатын құқықтар(материалдар мен шикізатты жеткізу келісім –
шарттарды, тауарлық өнімдерді сатып өткізу келісім – шарттарды және
т.б.);
- кәсіпорын акцияларының бақылау пакеттерінен пайда болатын құқықтар;
- материалдық емес активтерді қалыптастыратын артықшылығы бар
құқықтар.
Жоғарыда аталғандарды ескере отырып, кәсіпорынның бизнесін
бағалаудың объектілері болуы керек:

- кәсіпорынның мүліктік кешені;
- кәсіпорынға(фирмаға) нарықтың секторын бақылауға рұқсат ететін
құқықтар жүйесі немесе қоржыны;
- кәсіпорынның(фирманың) тауар нарықтарында бәсекелесуге
қабілеттілігі.
Сөйтіп, кәсіпорын(фирма) бизнесін бағалау екі концепцияны
қолдану арқылы жүзеге асырылады.

Бірінші концепция, сатып алу – сату мәміле кезіндегі кәсіпорын(фирма)
бизнесінің бағалауын болжайды. Бұл жағдайда бизнестің құны екі құрамдас
бөліктерден қалыптасады:мүліктік кешеннің құнынан және материалдық емес
активтердің құнын сипаттайтын құнға қосымша бағалануынан.

Қазақстан Республикасы заңнамасының талдауы мен нарықта неғұрлым
салмақты болып табылатын табыс формуласында көрсеткендей, артықшылығы бар
құқықтардың көлемін бағалану, патенттік монополиялардың шекараларын
анықтауға мүмкіндік береді. Тауар нарығының үлкен секторлар
монополияларымен байланысты патенттік монополизмдердің мүмкіндіктерін құқық
иеленушілер құқықтарымен байланыстырады, атап айтқанда:

- иелігіндегі интеллектуалдық меншік объектілерін өз талабына сай
қолдану;
- белгілі шарт негізінде, интеллектуалдық меншікті бағалауға жеке
объектілерін пайдалануға рұқсат ету.
Аталған ғылыми дәлелденген артықшылықтарды, құқық иеленуші өнім
нарығында жоғары технологиялық өнімдердің көлемін ұлғайтуға мүмкіндігі бар
нарықтардың үлкен секторларын қатаң бақылау үшін қолданылады.

Айрықша құқықтарының ірі портфелі шоғырланған технологияларды
меңгерген жоғары технологиялық компаниялар мен корпорациялар ғылыми
дәлелденген өнім құқық иеленуші арықтарын басқаруға, миллиардтаған табыстар
алуға белгілі мүмкіндіктер алады.

Айрықша құқықтар портфелінің көмегімен тауар нарығының ірі
секторларын басқару бойынша компаниялардың мүмкіндіктерін бағалау, олардың
айырықша құқықтар мен бизнесін бағалауына қосылады.

Бағалау мақсаты мен құн түрлері
Бағалау мақсаты – кәсіпорынның нарықтық құнын есеп айырысуымен
негіздеу.

Кәсіпорындарды бағалау белгілі бір нақты міндеттің орындалуына
бағынады. Бағалаушы, жасалып жатқан бағалаудың міндетін білгеннен кейін
ғана керекті әдістамені дұрыс таңдай алады.

Кәсіпорынның құнын бағалау көбінесе келесі жағдайлардан туындайды:

1) кәсіпорынды сату;
2) кәсіпорын мүлігінің бөлігін сату (жер телімі, ғимараттар, құрылыстар);
3) ұйымды қацта құру немесе кәсіпорынды тарату(қосылу, бөліну, сіңісу
және
т.б.) және кәсіпорынның банкротқа ұшырағандағы төрелік сот және меншік
иелерінің шешімі бойынша жүргізіледі,
4) бағалы қағаздар нарықтарында кәсіпорын акцияларын сатып алу және сату
(акционерлік меншіктегі кәсіпорындарды немесе оның бөлігін сатып алу);
5) жауапкершілігі шектеулі қоғамда немесе серіктестіктің жарғылық қорының
үлесін сатып алу және сату (үлес ақша бірлігімен бағаланады);
6) кәсіпорынды жалға беру. Құнды бағалау жал төлемін белгілеу үшін
маңызы;
7) кәсіпорынды жетілдіру мақсатында инвестициялық жобаның орындалуы мен
оның негізделуі кезінде кәсіпорын құнын білу қажет;
8) несие алу үшін кәсіпорын мүлігін кепілге беру;
9) кәсіпорын мүлігін сақтандыру;
10) мүлікке салық салу үшін, оның салық баасын анықтау;
11) негізгі қорларды қайта бағалау.
Сонымен, мүліктік кешен құнын бағалану негізділігі мен дәлелділігі
көбінесе бағалауды қолдану аумағының дұрыс анықталуына тәуелді, яғни сатып
алу және сату, несие алу, сақтандыру, салық салу, т.б.

Кез келген мүліктің құнын, бір – бірімен тығыз байланысты екі
тәсілмен анықтауға болады: біріншіден, осы мүлікті басқа бір мүліктің
кейбір санына алмастыруы. Екіншіден, мүлік иесі болашақта алатын
табыстардың ағымды құнын анықтауы.

Құн, шығындар және баға түсініктемелері бойынша айырмашылықтарды
білу қажет. Құн - алушының (инвестор) бағаланатын меншікті алуға жұмсайтын
төлемнің мөлшері. Шығындар - бағаланатын ұқсас меншік обьектісін құру үшін
қажет болатын шығын мөлшері. Бұл шығындар салушы төлеуге дайын сомадан
айырмашылығы болмауы мүмкін. Баға бірдей обьектілер мен басқа сатып
алушылардың активтілігін және сатып алушылардың қажеттіліктерін қоса
алғанда, бұл шығындар бағалау күнімен салыстырғанда өз құнынан жоғары
немесе төмен болуы мүмкін. Тек қана жетілген нарық жағдайында, құн және
баға бір-бірімен тең болады. Мүліккеқұн, өзімен нақты шарттардың нәтижесі
болатын бағаны ұсынады. Баға -өткен мәлімелердегі ұқсас объектілерді сатып
алуға қанша жұмсалғанын көрсететін факт. Бағалаушы талдау жасағаннан кейін
ғана, мүлік құнының ағымдағы төленген немесе алынған бағасы бола алатындығы
туралы айта алады.

Құн негізінен төрт шарттан туындайды: сұраныс, пайдалылық,
тапшылық және меншік құқықтарын беру мүмкіндігі.

1. Сұраныс. Сұраныс-белгілі бір уақыт үшінде нарықта сатып алатын
тауар (қызмет)саны немесе меншік объектілері. Сұраныстың өсуі
бағалардың өсуіне алып келеді.
2. Пайдалылық. Адамдардың белгілі бір қажеттенділіктерін
қанағаттандыратын, тауарлар мен меншік объектілерінің
қабілетін-пайдалылық деп атайды. Берілген зат неғұрлым көбірек
қажттіліктерді қанағаттандыруға қабілетті болса, соғұрлым оған
сұраныс жоғары болады. Пайдалылықтың өсуі көбіне бағаның
өсімімен сәйкес болады.
3. Тапшылық. Үлкен сұраныс пен жоғары пайдалылыққа қарамастан,
ешбір мүлік тапшы болғанша құны болмайды.
4. Меншік құқығын біреуге беру мүмкіндігі. Кез келген зат меншік
құқықтарын біреуге беру мүмкіндігі бар жағдайда тауар болып
саналады. Мысалы, берілген заңнамамен жердің белгілі бір
үрлеріне сату рұқсат етілмесе, онда олардың құндылығы
болмайды. Дегенмен, бұл жерлердің жал құқықтарының нарық құнын
бағалауға болмайды.
Мүліктің құнын бағалау нақты бір мақсатпен жүргізіледі (сатудың
бағасын анықтау, ипотекалық несиені алу, мүлікті сақтандыру және т.б.). бұл
мақсат, бағалаудың тағайындалуы деп аталады. Құнның әр түрлі анықтауларын
қолдағанда, мүліктін құны әр түрлі болады. Мысалы, оттан сақтандыру
мақсатынлһда құнның бағалануынан ерекшеленеді. Бірінші жағдайда, құнның
мөлшері құрылғылардың элементтеріне кеткен шығындармен, ал екінші жағдайда,
ипотекалық несие бойынша төлемдердің тоқталу жағдайында, объектіні сату
үшін нарықтағы мүмкін болатын бағамен анықталады.

Негізделген нарықтық құн – ашық және бәсеке нарығындағы мүлік
түріне берілетін баға. Экономикалық рационалды, мәмілеге еркін баратын және
қажет ақпаратпен қамтамасыз етілген сатушы мен сатып алушы арасында еркін
бәсекені көрсетеді. Қаржыландырудың ерекше шарттарына сәйкес, сатып алу мен
сатудың жағдайлары, екі жақтың жеткіліксіз ақпараттануы, нарық
деформациясын және тағы басқа факторлардың әсерінен, тәжірибеде нақты
мәмілелердің бағалары нарықтық құннан айырмашылығы болады. Нарықтық емес
құн ретінде, мысалы, нормативті есептелінетін құн бола алады.

Нормативті есептелетін құн – нормативтер мен әдістер басқару
органдарын бекіту негізінде есептелінетін мүліктік кешеннің құны.
Қарастырылып отырған мүліктік кешеннің түрлері үшін нормативтердің бірлік
шкалалары қолданылады. Нормативті есептелетін құн ретінде, мысалы,
кәсіпорын мүлігінің салық салу құны болып табылады. Кәсіпорын мүлігіне
салық салу үшін салықтық база ретінде негізгі қаражаттардың, материалдық
емес активтердің, қорлар мен шығындардың орташа жылдық қалдық құны жатады.

Салық салу құнын есептеу үшін кәсіпорын мүлігінің бухгалтерлік
есебінің баланстық активіндегі қалдықтар алынады. Нормативті есептелетін
құнның тағы бірі, жерге салық салу үшін, жер телімінің құнын анықтау болып
табылады.

Мүліктік кешеннің нормативті есептелетін құнының көрсеткішін
салық салу және мүліктік мемлекеттік сақтандыру органдары тәжірибеде
пайдаланылады. Бұл көрсеткішті талаптар бойынша зақымды бағалау үшін сот
органдары да қолданады.

Бухгалтерлік есеп жүйесі баланстық құнды бастапқы, қалпына келтіру
және қалдық құны деп бөлінеді.

Баланстық құн – кәсіпорынның балансында белгіленген, құрылысқа
кеткен шығындар немесе оның өзіндік негізгі қаражаттарына элемент алу.

Бастапқы құн – белгілі кәсіпорын объектілерінің эксплуатацияға
енгізілген кезіндегі есептік құжаттарда тіркелген бағалар. Эксплуатацияға
берілген мүлік объектісі бастапқы құн бойынша, не оларды модернизациялау
мен реконструкциялаудан кейін немесе қорды ресми қайта бағалау белгіленген
уақыттан есептейді.

Бағалау құнының қағидалары
Бағалау қызметі ғылымының негізінде, бағалау бойынша кез келген тапсырманы
орындау үрдісін қадағалайтын, бірқатар қағидалары бар.

Кәсіпорынның мүліктік кешен құнын бағалау кезіндегі қажет
негізгі экономикалық ортақ қағидаларын қарастырайық. Олар мыналармен
байланысты және 3 топ қағидалар жүйелеріне келтіруге болады:

- иесінің мүлік туралы көзқарасымен;
- нарықтық ортамен;
- мүлікті эксплуатациялаумен.
Иесінің мүлкі туралы көзқарасымен байланысты қағидалар. Бұл топ
мынандай қағидаларға ие: пайдалылық, орын басу, күту.

Пайдалылық қағидасы. Меншік объектілерінің иемденуге қабілеті жоқ
болса, онда олардың құны болмауы мүмкін. Сондықтан потенциалды
меншіктенушіге пайдалы болған кезде ғана мүліктің кешеннің құны болады.
Қағиданың анықталуы: пайдалылық – берілген уақыт периодтарында және
берілген жерде меншік объектісі иесінің қателіктерін қанағаттандыру
қабілеті.

Орын басу қағидасы. Иесінің қажеттіліктерін қанағаттандыра алатын
және табыс әкеле алатын барлық меншік объектілері, өзінің әр түрлілігіне
қарамастан, бір- бірімен байланысты. Меншік объектісі үшін оны қалпына
келтіруге кететін шығындардың сомасынан көп ешкім төлемейді. Егер екі
меншік объектілерінің қабілеті бірдей болса, онда біз баға төменін аламыз.
Қағидалардың анықталуы: меншіктің максималды құны ең төмен бағамен немесе
құнмен анықталады. Сөйтіп орнын басу құны бағаланатын мүлік құнының жоғарғы
шегін анықтауға мүмкіндік береді.

Күту қағидасы. Инвестор объектіге қаражатты салып, ол меншік
объектілерінен болашақта табыс күтеді. Бағаланатын құн – болашақтағы барлық
табыстардың ағымдағы құны. Қағиданың анықталуы: күту – болашақта меншікті
иелік етуден түсетін табыстардың ағымдағы құнының орнатылуы.

Нарықтық ортамен байланысты қағидалар – бұл сұраныс пен ұсыныс
арасындағы сәйкестік, бәсеке, құнның өзгеруі.

Сұраныс пен ұсыныс арасындағы сәйкестік қағидасы. Мүлікке деген
бағаның өзгеруі сұраныс пен ұсыныс шамаларының өзгеруіне тәуелді.

Негізгі заңдылықтар:

Егер сұраныс тұрақты болып, ал ұсыныс ұлғайса, онда бағалар төмендейді;

Егер сұраныс тұрақты болып, ал ұсыныс төмендесе, онда бағалар көтеріледі;

Егер ұсыныс тұрақты болып, ал сұраныс өссе, онда бағалар өседі;

Егер ұсыныс тұрақты болып, ал сұраныс төмендесе, онда бағалар төмендейді.

Егер нарықта сұраныс пен ұсыныс арасында сәйкестік орнатылса,
бағалар тұрақты болады. Қағиданың анықталуы: ұсыныс – құрамындағы белгілі
баға бойынша тауарлар саны, сұраныс – белгілі баға бойынша қажетті тауарлар
саны. Сұраныс пен ұсыныс арасындағы өзара іс – қимыл бағасын анықтайды.

Бәсеке қағидасы. Жал шарты немесе мүлікті сатып алу не сату
мәмілелерін жасайтын жалгер мен жал берушілер, сатушылар мен сатып алушылар
арасында, жылжымайтын мүлік нарықтарында бәсеке пайда болады. әрбір объекті
бәсекеде болады. Пайда бәсекені туғызады, ал артық пайда күйреген бәсекені
ынталандыру тенденциясы бар. Бәсекенің болмауы монополиялық жағдайды
туғызады. Қағданың анықталуы: нарықтағы пайда, өндіріс факторларын өтеу
үшін қажетті деңгейден асып кетсе, онда ерілген нарықта таза табыстардың
орташа деңгейінің төмендеуіне алып келетін бәеке өрлей бастайды.

Құнның өзгеру қағидасы. Мүлік объектілері әр уақытта
өзгерістерге ұшырайды. Жерді пайдалану мақсаты мемлекет пен жекеше
сектордың әсерінен өзгереді және олар тозады, техника, технология және
шикізат базасы өзгереді. Экономикалық шарттар жаңа мүмкіндіктерді туғызады,
ақша массасының көлемі мен пайыздық ставкалары толқиды. Адамдардың талғамы
мен ынталары өзгереді. Объектінің орналасу ортасы өсу, түсу, тоқырау мен
жаңару фазаларынан өтеді. Барлық бұл өзгерістер берілген жердегі мүлік
объектілерінің пайдалылық дәрежесіне әсер етуі мүмкін. Қағиданың анықталуы:
мүлік объектілерінің құны көбінесе тұрақты болып қалмайды, ол уақыт
ағымымен өзгеріп тұрады.

Эксплуатациядағы мүлікпен байланысты қағидасы - берілген топ
мынандай факторлар қағидасын ұсынады: өндірістік, қалдық өнімділік,
салымдық, баластандырылған, неғұрлым тиімді пайдалану.

Өндіріс факторларының қағидасы. Мүліктік кешен өндірістік
жүйе болып табылады. Оның табыстылығы төрт фактормен анықталады:
менеджментпен, еңбекпен, капиталмен және жермен. Таза табыс – осы барлық
төрт фактордың нәтижесі болып табылады. Сондықтан табысты бағалау
негізінде барық жүйелердің құны анықталады. Мүліктік кешенді бағалау үшін
барлық жүйелердің табысын құрудағы әрбір фактордың үлесін білу қажет.

Қалдық өнімділіктің қағидасы. Жердің құнын бағалау негізінде
оның қалдық өнімділігі жатыр.экономикалық қызметтің кез келген түрі
келесідей факторлардың болуын қажет етеді: менеджмент, еңбек, капитал және
жер. әрбір фактор берілген қызметпен жасалатын таза табыстардан төленуі
тиіс. Сөйтіп, қалдық өнімділігі, еңбек және капитал эксплуатациясына және
менеджменттің шығындары өтелгеннен кейін, жер теліміне қосылғн таза
табыспен анықталады.

Салым қағидасы – кез келген бір жаңа факторларды ендіру
нәтижесінде шаруашылық объект құнының өсім сомасы. Салымның анықталуы:
шаруашылық объектілерінің құнының ұлғаймалы немесе төмен сомасы. Сөйтіп,
мүліктік кешенге қосымша активтерді қосу тиімді болады, егер олар мүліктік
кешеннің нарықтық бағасынан жоғары болса. Мүліктік кешенге кез келген
қосылған элементтер өтеледі, егер мүліктік кешен құнының өсімі, бұл
элементтерді алуға кеткен шығындардан жоғары болған жағдайда.

Баланстандырылған қағидасы. өндіріс факторлары
экономикалық баланстандырылған болса, онда меншік объектісінің құны
максималды болады немесе сақталады.меншік объектілерінің құны төрт
элементтердің баланстандырылуына тәуелді: рентаға, еңбекке, капиталға,
басқару координациясына. Ең жоғарғы табысты қамтамасыз ететін әрбір меншшік
объектісі үшін теоретикалық тепе-теңдік нүктесі бар.

Жылжымайтын мүлiктi бағалау әдiстерi
1. Бағалаушы нарықтық құнды айқындаған кезде мынадай қағидаттарды сақтауы
қажет:

• пайдалылық (пайдаланушының немесе әлеуеттi пайдаланушының қажеттiлiгiн
белгiлi уақыт iшiнде қанағаттандыру қабiлетi); сұранымдар мен
ұсыныстар (рыноктағы
• сұранымдар мен ұсыныстардан және сатушылар мен сатып
алушылардың бәсекелестiгiнiң сипатына тәуелдiлiк);
• алмастыру (эквиваленттi пайдалылық объектiсiн сатып алуға барынша
ықтимал шығыстардан артуының мүмкiн еместiгi);
• күтiлетiн (кәсiпкерлiк қызмет үшiн жер учаскесiне тартылатын
өндiрiстiң өзге факторларының кiрiстерiн есепке алмағанда оны
анағұрлым тиiмдi пайдаланған
кездегi белгiлi бiр уақыт iшiнде жер учаскесiнен күтiлетiн
шамасына, мерзiмi мен ықтимал алынатын кiрiсiне тәуелдiлiгi);
• өзгеру (уақыт бойынша өзгеру, және нақты бiр күнге белгiлеу); оның
мақсатты пайдалануының өзгеруiне, рұқсатпен пайдалануына, жер
учаскесiне өзге тұлғалардың құқықтарына, жер учаскесiне мүлiктiк
құқықтарының
бөлiнуiне тәуелдiлiгi;
• сыртқы ықпал ету (оның орналасқан жерiне және сыртқы факторлардың
ықпалына тәуелдiлiгi).
Жылжымайтын мүлiк объектiлерiн бағалау жер учаскесiне меншiк құқығын
немесе пайдалану құқығын қоса алғанда мынадай нормативтiк құқықтық
актiлерге сәйкес жүргiзiледi:

Бағалаушы бағалауға

1. шығыс,
2. салыстырмалы
3. кiрiс тәсiлдерiн пайдаланады (немесе пайдаланудан бас тартуын
негiздейдi). Бағалаушы нарықтық ақпараттың сол немесе өзге де
әдiстемелердi пайдалануға қол жеткiзудiңауқымын және дұрыстығын ескере
отырып, бағалауға арналған әдiстердiң бiрiнiң шеңберiнде нақты бiр
бағалау әдiстемесiн дербес белгiлейдi.
• Салыстырма әдiстеме осындай ұқсас объектiлердi ерiктi сатушылар мен
ерiктi сатып алушылардың салыстырмалы меншiктерiн сатып алатын және
сататын тиiмдi жұмыс iстеп тұрған еркiн рынокта жуық арада сатылған
бағалармен салыстыру арқылы бағаланатын объектiнiң құнын белгiлеу үшiн
қолданылады. Әдiстемелер алмастыру қағидатына негiзделген: ақылды сатып
алушы бағаланатын сомаға рыноктан сапасы жағынан соған ұқсас және
пайдалы объектiнi сатып алатын болса, ол одан артық сома төлемейдi.
Учаскенi сату туралы жеткiлiктi түрде дұрыс ақпараты бола отырып,
пайдаланудың және бағалаудың сол бiр белгiлi бiр кезеңi үшiн нарықтық
сатуларды салыстырудың әдiсi нақты бiр рыноктағы объектiнiң барынша
нақты нарықтық құнын алуға мүмкiндiк бередi.
• Кiрiс әдiстемесi болашақта оны пайдаланудың белгiлi бiр мерзiмi iшiнде
кiрiс әкелуге қабiлеттi бағаланатын объектiнiң құнын белгiлеу үшiн
қолданылады. Құн деп бағалау объектiсiнiң болашақтағы күтiлетiн
кiрiстерi мен қайта сатудан түсетiн пайданың ағымдағы сәтiнде
келтiрiлген сомасын айтады. Әдiстеме күту қағидатына
негiзделген, яғни ақылды сатып алушы (инвестор) болашақта
кiрiс немесе пайда күте отырып жер учаскесiн сатып алады.

Кiрiс әдiстемесiн қолдану жылжымайтын мүлiктiң бағалау объектiсi
орналасқан ауданға кiрiс әкелу деңгейiне ықпал ететiн экономикалық
шарттары мен үрдiстерiне, сондай-ақ
дисконттау және капиталдандыру сияқты рәсiмдердi пайдалануына
егжей-тегжейлi талдау жүргiзудi талап етедi.
• Шығыс әдiстемесi жер жақсартуларының құнын белгiлеу үшiн қолданылады
және жердi бағалау үшiн дербес маңызы жоқ. Жер учаскесiн сатып алуға
және
оны жақсартуға кеткен шығыстар нақты рынокта мақсаты мен сапасы бойынша
ұқсас жақсартылған жер учаскесiнiң бағасынан аспайтын алғышарттарға
негiзделген. Егер өндiру құнының немесе жердi жақсартуларды
алмастырудың және
жылжымайтын мүлiк рыногындағы сұранымдар мен ұсыныстардың
қатынасты тепе-тең жағдайда тозудың шамасын нақты бағалау мүмкiн
болғанда, шығыс әдiстемесi объективтi нәтижелерге әкеледi.
Салыстырмалы талдау әдiстемесi

Салыстырмалы талдау әдiсiн қолданған кезде жуық арадағы сатылымның
нақты бағасы немесе осыған ұқсас объектiге сұранымдар мен ұсыныстар туралы
ақпаратты зерттеу арқылы белгiленген бағаларды салыстыру арқылы меншiк құны
айқындалады.

Алу әдiстемесi

Алу (экстракция) - бұл қиғаш салыстыру әдiсi. Ол амортизацияны есептен
шығарып шығыстарды талдауды қолдану және басқа қатынастарда салыстырылатын
мүлiк объектiлерiнiң толық бағасынан нәтижелерiн алып тастау арқылы
жақсартулардың есептiк құнын бередi. Алынған қалдық жердiң мүмкiн құнының
көрсеткiшi болып табылады. Әдiстеме үй салынған жер учаскелерiн бағалау
үшiн қолданылады.

Әдiстеменi қолдану шарты: жылжымайтын мүлiктiң бiрыңғай объектiсiне
ұқсас, өзiне бағаланатын жер учаскесiн қамтитын жылжымайтын мүлiктiң
бiрыңғай объектiлерiмен жасалатын мәмiлелердiң бағалары туралы ақпараттың
болуы. Мәмiлелердiң бағалары туралы ақпараты болмаған жағдайларда ұсыныстар
(сұранымдар) бағаларын пайдалануға болады; жер учаскесiнiң жақсаруларының
оның барынша тиiмдi пайдалануына сәйкестiгi.

Мемлекет қажеттiлiгi үшiн алынатын жылжымайтын мүлiктi бағалау

Қазақстан Республикасында бағалау қызметiн реттейтiн нормативтiк
құқықтық актiлерге сәйкес, шарттың негiзiнде жүзеге асырылады. Бағалауды
жүргiзу кезiнде анықталатындар жер учаскелерiнiң және басқада оның үстiнде
тұрған; жылжымайтын мүлiк объектiлерiнiң
сандық және сапалық сипаттамалары, ол үшiн құқық беретiн құжаттарды, жер
учаскесiн және басқа да оның үстiнде тұрған жылжымайтын мүлiк басқа
адамдардың
құқықтарымен жинау және оны өңдеу; жер учаскелерiне оның үстiнде тұрған
басқа да жылжымайтын мүлiк объектiлерiне қатысты кадастрлық және техникалық
деректер; жер учаскелерiне оның үстiнде тұрған басқа да жылжымайтын мүлiк
объектiлерi туралы техникалық және пайдалану сипаттамалары туралы ақпарат;
жер учаскелерiне оның үстiнде тұрған басқа да жылжымайтын мүлiк
объектiлерiнiң сандық және сапалық сипаттамаларын анықтау үшiн қажеттi, жер
учаскелерiне оның үстiнде тұрған басқа да жылжымайтын мүлiк объектiлерiне
байланысты басқа да ақпарат; нарық және оған қатысы бар жер учаскесi және
оның үстiнде тұрған басқ да жылжымайтын мүлiк объектiлерi, оның тарихы,
нарық жағдайы
және тенденциясы, сондай-ақ жер учаскесi және оның үстiнде тұрған басқа да
жылжымайтын мүлiк объектiлерiнiң ұқсасы анықталады және талдауы
жасалады және олардың таңдалуы дәлелденедi; жер учаскесi және оның үстiнде
тұрған басқа да жылжымайтын мүлiктiң алынған сандық және сапалық
сипаттамаларын, нарықтық-талдау нәтижелерiн оған жататын жер учаскесi және
оның үстiнде тұрған басқа да жылжымайтын мүлiк объектiлерiн, сондай-ақ
тәуекелдi, және басқа да ақпараттарды
есептеу жүзеге асырылады; залал көлемiнiң жиынтық көрсеткiшi анықталады.
Залалдың мөлшерлерiнiң егер шартта басқадай қарастырылмаған болса теңгемен
алғандағы жиынтық көрсеткiшi.Бағалау жазбаша түрiнде бағалау туралы есеп
(бұдан әрi бағалау туралы есеп) ресiмделедi.

Осы Әдiстемеге сәйкес жасалған егер бағалау туралы есеп дайындау
күнiнен залалды қайтару күнiне дейiн алты айдан аспаса, бағалау туралы
есепте көрсетiлген сатып алу бағасы ұсынылатын баға болып танылуы мүмкiн.

Бағалауды жүргiзу кезiнде сенiмдi және жеткiлiктi ақпарат
пайдаланылады. Бағалау жүргiзу кезiндегi пайдаланылған ақпарат оның
негiзiнде жасалған егер бағалау туралы есеп, пайдаланушыға оның мiндеттерi
негiзiнде жылжымайтын мүлiк құны туралы
дұрыс қорытынды жасауына, және сол қорытындыға шоғырланған залалды қайтару
туралы дәлелденген шешiм қабылдауына мүмкiндiк бередi. Бағалау жүргiзу
кезiнде пайдаланылатын ақпарат, егер қосымша ақпаратты пайдалану, бағалауды
жүргiзу және залалдардың көлемiнiң жиынтық көрсеткiшiн есептеу кезiнде
пайдаланылған сипаттамалардың өзгеруiне бастамаса жеткiлiктi болып
есептеледi. Осы есептiң және бағалау туралы есепте қажеттi есептеулер,
нарық анализдерi және жылжымайтын мүлiктiң
сандық және сапалық сипаттамалары және басқа сенiмдi және расталған ақпарат
бар жиынтық құнның расталуы жағдайында дәлелденген бағалау болып табылады.

Автокөліктерді бағалау.

Жалпы автомобиль тарихы ежелден басталады.Адам баласы өз жұмысын
жеңілдетумен қатар өнімділігін арттыру үшін көптеген ізденістердің
нәтижесінде автомобиль жасалған.Қазіргі таңда автомобиль көлігінсіз бірде
– бір тасымалдау жұыстары атқарылмайды немесе тракторсыз бірде – бір ауыр
жұмыс істелмейді.Сондықтанда олардың халық шаруашылығында алатын орны
ерекше.

Халық шаруашылығында автомобильдерді төрт түрлі жағдайларда
пайдаланады.Олар ауыр жүктерді тасымалдау, көптеген жолаушыларды
тасымалдау, көлік орнына пайдалану және спорттық мақсаттарда қолдану.

Автомобильдер атқаратын жұмыс түрлеріне қарай жүк машинасы,
автобустар, жеңіл машиналар және спорттық автомобильдер болып
бөлінеді.Осыған байланысты олардың әрқайсысы жеке – жеке түр – түрге
бөлінеді. Себебі жүк машинасының бір түрін жеңіл машинаның сондай бір
түрімен мүлде болмайды. Олай болса төменде сондай түрлендірудің мағынасы
келтірілген.

Жеңіл машиналарды двигателінің жұмыс көлеміне (литражы деп атайды)
байланысты бірнеше түрге (класқа) бөлінеді де соған байланысты оның
индексін белгілеу маркасына кіргізеді.Ол мына төменгідей:

Түрленуі Литражы Индексі
Өте жеңіл класс 1,2 – ге дейін 11
Кіші класс 1,3 – 1,8 21
Орташа ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.