Қазақстан Республикасының «Білім туралы заңында» білім мен тәрбие жүйесі
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
І. Тарау
1.1 Қазақстан жоғарғы білім беру жүйесін әлемдік білім беру кеңістігіне енгізу.
1.2 Білім беру жүйесін аймақтандыру.
1.3 Тәрбие барысының нәтижелерін және тиімділігін зерттеу, оның ерекшеліктері
ІІ. Тарау
2.1 Жаңа білім беру технолгоиялары.
2.2 Қазіргі білім беру жүйесіндегі инновациялар мен реформалар.
2.3 Тәрбие процесінің мәні және заңдылықтары
ІІІ Қорытынды
ІҮ Пайдаланылған әдебиеттер
ІІ Негізгі бөлім
І. Тарау
1.1 Қазақстан жоғарғы білім беру жүйесін әлемдік білім беру кеңістігіне енгізу.
1.2 Білім беру жүйесін аймақтандыру.
1.3 Тәрбие барысының нәтижелерін және тиімділігін зерттеу, оның ерекшеліктері
ІІ. Тарау
2.1 Жаңа білім беру технолгоиялары.
2.2 Қазіргі білім беру жүйесіндегі инновациялар мен реформалар.
2.3 Тәрбие процесінің мәні және заңдылықтары
ІІІ Қорытынды
ІҮ Пайдаланылған әдебиеттер
Министрліктің осы қарары жоғары оқу орнының жаңа ұйымдық құрылымын жасауға мұрындық болды. Бұған негізгі екі фактор ықпал етті. Біріншісі – мұғалімдер дайындаудан халық шаруашылығының сан қилы салаларына мамандар мен жоғары оқу орындары және ғылыми-зерттеу институттарына арналған ғылыми-педагогикалық кадрларды дайындауға көшу. Екінші фактор – айрықша табиғи байлықтары және дамыған өндірістік құрылымы бар Шығыс Қазақстан аймағының өзі. Кенді Алтайдың өндірістік алыптары – тау-кен, титан-магний комбинаттары, ғылыми-зерттеу жұмыстарға көп қорғаныс кәсіпорындары, ғылыми-зерттеу институттары жоғары университеттік білімі бар мамандарға күмәнсіз сұраныс тудырып отыр. Шығыс Қазақстан аумағында өндірістік кәсіпорындардың тығыз топтасуы көптеген ушықты мәселелердің, әсіресе экологиялық проблемалардың көптеп туындауына әкеліп соғып, солардың шешімін табу мақсатымен университет бұрынды-соңды болмаған медик-эколог, эколог-профпаталог, эколог-эксперт тәрізді мамандарды дайындауға бағдар алды. Мұндай мамандарды ол кезде КСРО-дағы ешбір жоғары оқу орны дайындамайтын.
Осылайша университет өзінің іргесін қалаудағы алғашқы қадамынан бастап аймақ кәсіпорындары үшін жеке даналап мамандар дайындап беруді жүзеге асыра алатындай, икемді, көп нысанды құрылым қалыптастыруға бағдар алды.
Бір сөзбен, инновациялық өзгерістерді әзірлеп жүзеге асыратын және бірегей кешенді тұтастығы бар сабақтас фазалардан тұратын инновациялық процесс бастама алды. Осы процестің нәтижесінде педагогикалық инновациялық іс-тәжірбиеде сынақтан өткен және қазір қолданылып отырған компоненттері пайда болды. Инновациялық процесті онан әрі жандандыру үшін біз бір кезде игеріліп, пайдаға асырылған инновацияны жаңа жағдайлар мен қолдануорындарына уақыт ағымымен тарата беру мәселесін қолға алуға тиістіміз. Бұл жерде біз инновациялық процестің қайталанып отыру сипаты бар екенін байқаймыз. Білім беру мекемесін басқарудың неғұрлым икемді, үйлесімді жүйелерін жасау мақсатында осы қасиеттерді ескерген жөн.
Осылайша университет өзінің іргесін қалаудағы алғашқы қадамынан бастап аймақ кәсіпорындары үшін жеке даналап мамандар дайындап беруді жүзеге асыра алатындай, икемді, көп нысанды құрылым қалыптастыруға бағдар алды.
Бір сөзбен, инновациялық өзгерістерді әзірлеп жүзеге асыратын және бірегей кешенді тұтастығы бар сабақтас фазалардан тұратын инновациялық процесс бастама алды. Осы процестің нәтижесінде педагогикалық инновациялық іс-тәжірбиеде сынақтан өткен және қазір қолданылып отырған компоненттері пайда болды. Инновациялық процесті онан әрі жандандыру үшін біз бір кезде игеріліп, пайдаға асырылған инновацияны жаңа жағдайлар мен қолдануорындарына уақыт ағымымен тарата беру мәселесін қолға алуға тиістіміз. Бұл жерде біз инновациялық процестің қайталанып отыру сипаты бар екенін байқаймыз. Білім беру мекемесін басқарудың неғұрлым икемді, үйлесімді жүйелерін жасау мақсатында осы қасиеттерді ескерген жөн.
1. Абдуллина О.А. Жогарғы Педагогикалық білім беру саласынлағы мұғалімді жалпы Педагогикалық дайындау.
2. Педавгогикалык мәдениетке кіріспе / Е.В.Бондарева Ростов на Дону, ! 995 /
3. Грехнев В.С. Педагогикалық қарым-қатынас модениеті - 1990
4. Елканов С.Б. Болашак мұғалімнін өзін-өзі тәрбиелеу негіздері. М, 1989
5. Занина Л.В., Мепшикова Н.ГТ. Педагогикалық шеберлік негіздері Ростов Н/Д, 2003ж.
6. Кан-Калик В.А, I Іикандаров Н.Д. Педагогикалық шығармашылық М, 1990
7. Коджаспирова Г.М. Педагоггын кәсіби білімін кетеру мәдеьгиет і М, 1994.
8. Кузьмина Н.В. Мұғалімнін кабілеті, дарыны, таланты Л-1985
9. Кукушкин В.С. Педагогикалық кызметке кіріспе Ростов н/ Д 2002
10. Псдаюгикалык шеберлік негіздері / И.А.Зюзинанын түзетуінде М, 1989 I!. Писаренко В.Н. Писаренко И.А. Педагог этикасы М, 1987.
12. Савостьянов А.И. Мұғалімді көсіби дайындаудаіы сөзтехникасы М, 1999.
13. Симонов В.П. Жеке гүлға мен педагогтін кәсіби шеберлігіне диагноз кою М, 1995.
14. Шевченко Л.Л. Практикалық Педагогикалық этика
15. Мудрик А.В. Мұғалім-шеберлік және шабыт. М. ! 993.
16. Бабанский Ю.К. Проблемы повышении эффективности педагогических исследований. М., 1982
17. Журавлев Я.И. ПедаШгика в системе наук о человке. М, 1990
18. Скатқин М.Н. Методология и методика педагогических исследований. М.. 1986
2. Педавгогикалык мәдениетке кіріспе / Е.В.Бондарева Ростов на Дону, ! 995 /
3. Грехнев В.С. Педагогикалық қарым-қатынас модениеті - 1990
4. Елканов С.Б. Болашак мұғалімнін өзін-өзі тәрбиелеу негіздері. М, 1989
5. Занина Л.В., Мепшикова Н.ГТ. Педагогикалық шеберлік негіздері Ростов Н/Д, 2003ж.
6. Кан-Калик В.А, I Іикандаров Н.Д. Педагогикалық шығармашылық М, 1990
7. Коджаспирова Г.М. Педагоггын кәсіби білімін кетеру мәдеьгиет і М, 1994.
8. Кузьмина Н.В. Мұғалімнін кабілеті, дарыны, таланты Л-1985
9. Кукушкин В.С. Педагогикалық кызметке кіріспе Ростов н/ Д 2002
10. Псдаюгикалык шеберлік негіздері / И.А.Зюзинанын түзетуінде М, 1989 I!. Писаренко В.Н. Писаренко И.А. Педагог этикасы М, 1987.
12. Савостьянов А.И. Мұғалімді көсіби дайындаудаіы сөзтехникасы М, 1999.
13. Симонов В.П. Жеке гүлға мен педагогтін кәсіби шеберлігіне диагноз кою М, 1995.
14. Шевченко Л.Л. Практикалық Педагогикалық этика
15. Мудрик А.В. Мұғалім-шеберлік және шабыт. М. ! 993.
16. Бабанский Ю.К. Проблемы повышении эффективности педагогических исследований. М., 1982
17. Журавлев Я.И. ПедаШгика в системе наук о человке. М, 1990
18. Скатқин М.Н. Методология и методика педагогических исследований. М.. 1986
Жоспар
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында білім мен тәрбие жүйесі.
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
І. Тарау
1.1 Қазақстан жоғарғы білім беру жүйесін әлемдік білім беру кеңістігіне
енгізу.
1.2 Білім беру жүйесін аймақтандыру.
1.3 Тәрбие барысының нәтижелерін және тиімділігін зерттеу, оның
ерекшеліктері
ІІ. Тарау
2.1 Жаңа білім беру технолгоиялары.
2.2 Қазіргі білім беру жүйесіндегі инновациялар мен реформалар.
2.3 Тәрбие процесінің мәні және заңдылықтары
ІІІ Қорытынды
ІҮ Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Министрліктің осы қарары жоғары оқу орнының жаңа ұйымдық құрылымын жасауға
мұрындық болды. Бұған негізгі екі фактор ықпал етті. Біріншісі – мұғалімдер
дайындаудан халық шаруашылығының сан қилы салаларына мамандар мен жоғары
оқу орындары және ғылыми-зерттеу институттарына арналған ғылыми-
педагогикалық кадрларды дайындауға көшу. Екінші фактор – айрықша табиғи
байлықтары және дамыған өндірістік құрылымы бар Шығыс Қазақстан аймағының
өзі. Кенді Алтайдың өндірістік алыптары – тау-кен, титан-магний
комбинаттары, ғылыми-зерттеу жұмыстарға көп қорғаныс кәсіпорындары, ғылыми-
зерттеу институттары жоғары университеттік білімі бар мамандарға күмәнсіз
сұраныс тудырып отыр. Шығыс Қазақстан аумағында өндірістік кәсіпорындардың
тығыз топтасуы көптеген ушықты мәселелердің, әсіресе экологиялық
проблемалардың көптеп туындауына әкеліп соғып, солардың шешімін табу
мақсатымен университет бұрынды-соңды болмаған медик-эколог, эколог-
профпаталог, эколог-эксперт тәрізді мамандарды дайындауға бағдар алды.
Мұндай мамандарды ол кезде КСРО-дағы ешбір жоғары оқу орны дайындамайтын.
Осылайша университет өзінің іргесін қалаудағы алғашқы қадамынан
бастап аймақ кәсіпорындары үшін жеке даналап мамандар дайындап беруді
жүзеге асыра алатындай, икемді, көп нысанды құрылым қалыптастыруға бағдар
алды.
Бір сөзбен, инновациялық өзгерістерді әзірлеп жүзеге асыратын және
бірегей кешенді тұтастығы бар сабақтас фазалардан тұратын инновациялық
процесс бастама алды. Осы процестің нәтижесінде педагогикалық инновациялық
іс-тәжірбиеде сынақтан өткен және қазір қолданылып отырған компоненттері
пайда болды. Инновациялық процесті онан әрі жандандыру үшін біз бір кезде
игеріліп, пайдаға асырылған инновацияны жаңа жағдайлар мен
қолдануорындарына уақыт ағымымен тарата беру мәселесін қолға алуға
тиістіміз. Бұл жерде біз инновациялық процестің қайталанып отыру сипаты бар
екенін байқаймыз. Білім беру мекемесін басқарудың неғұрлым икемді,
үйлесімді жүйелерін жасау мақсатында осы қасиеттерді ескерген жөн.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан жоғарғы білім беру жүйесін әлемдік
білім беру кеңістігіне енгізу.
Зерттеу міндеттері: Жаңа білім беру технологиялары арқылы Қазақстан білім
білім беру жүйесін түсіндіру
Зерттеу пәні: Педагогика
Зерттеу әдістері: Курстық жұмыстың мазмұнын аша түсу үшін көптеген
әдебиеттер пайдалана отырып, зерттеу саластыру, саралау мен қорытындылау.
Курстық жұмыстың құрылымы: Кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттерден.
1 Тарау.
1.1 Қазақстан жоғарғы білім беру жүйесін әлемдік білім беру
кеңістігіне енгізу.
Дамыған индустриялық елдердегі жоғары білім жүйесі осындай замана
талаптарына қандай жауап қайтарған еді? Көлемі жағынан да, мазмұны жағынан
да кең ауқымды бұл жауаптардан тұтастай алғанда төмендегідей тенденцияларды
бөліп шығаруға болады.
1.Жоғары білімнің демократиялығы. Бұл жоғары білімнің жалпы
жұртшылыққа жаппай жетімді болуы, білім алу түрі мен мамандықты, оқу сипаты
мен болашақ қызмет саласын таңдау еріктілігі тенденциясы, авторитаризм және
басқару моделінің әміршілдік-бюрократтық түрінен бас тарту.
2.Білім беру жүйесіндегі гуманитарлық сипаттың үлес салмағын өсіру.
Табиғаттану және техника салалары мамандарын тар технократтық дүниетанымнан
арылтуға арналған.Бұл гуманитарлық және әлеуметтік-экономикалық пәндердің
санын көбейту арқылы пікірталас, іскерлік және рөлдік ойындар т.с.с.
көмегімн оларға әлеуметтік қарым-қатынас қабілеттерін телу арқылы жүзеге
асырылады. Гуманитарлық сипатты өсіру бұдан басқа мұғалім мен студенттің
жеке тұлғаларының көрініс табуына игі мүмкіндіктер туғызуды, адамдарға
деген адамгершілік сипатты қалыптастыруды, бөгденің пікіріне төзімділікті
және қоғам алдында жауапкершілік сезімін тәрбиелеуді қарастырады.
3.Беретін білімнің іргелілігі. Бұл материалды қатаң сұрыптау,
мазмұндық құрамын сараптауға жүйелік тұрғыдан келу және іс әрекеттің
негізгі нұсқаларын іріктеп алу арқылы іргелі дайындықтың ауқымын кеңейту
және тереңдету, сонымен қатар жалпы және міндетті пәндердің көлемін
қысқарту тенденциясы.
4.Студентке білім беруде жеке тұлғалық бағдарды қолдану. Бұл
факультативті және сұрыптаулы курстардың санын көбейту арқылы, жеке
жоспарларды тарату арқылы, оқытудың нысандары мен тәсілдерін таңдауда
студенттердің жеке бастарының психофизиологиялық ерекшеліктерін ескеру
арқылы, аудиториялық сабақтарға арналған уақытты азайтып, есесіне өзіндік
жұмыстың көлемін едәуіо арттыру арқылы жүзеге асады.
5.Жоғары білім беруді компьютерлендіру. Көптегенірі-ірі жоғары оқу
орындарыда персоналдық компьюторлардың саны студенттерден санынан асады.
Бұл компьютерлер есептеу және графикалық жұмыстарды жүргізу үшін
қолданылуымен қатар информатикалық жүйелерге кіру тәсілі ретінде де,
педагогикалық тестік бақылау жүргізуге де, автоматтандырылған оқыту жүйесі
ретінде де ақпарат құралы ретінде де қолданылады . Компьютерлендіру көп
тұрғыдан кәсіби іс-әрекет сипатының өзін де өзгертеді, қызметкерледі бұл
қызметке арналған жаңа құралдармен жабдықтайды.
6.Ғылыми-оқыту- өндірістік кешендерін құру жоғары білім беру саласына
тән ғылым мен білім беру саласын жіне өндірісті интеграциялау нысаны. ҒОӨК-
нің негізгі кмпоненті-білім беру секторы. Өз кезегінде оның ядыросын жоғары
оқу орны немесе жоғары оқу орындарынан кейінгі білім беру мекемелеру оның
перифериясы болып табылады. Ғылыми-зерттеу секторы мұғалімдер мен
студентердің ғылыми өсуіне кешенді және коопаративтер кіреді.
7.Жаппай жоғары білім беруге ауысу тенденциясы. Бұл құбылыс басқа
әлеументік бағдарламалармен салыстырғанда білім беруге жұмсалатын шығынның
еселей өсуінен және студентер санының көбейе түсуінен көрініс табады.
Мәселен барлық дамыған индустриялық елдерде 1965-1980 жылдада жоғары білім
беруге жұмсалған шығын мөлшерінің жыл сайынғы өсу екпіні 15-25 (пайыз)
құрап,80 жылдары біраз төмендеген. Бұл көрсеткіштердің көлемі,әсіресе,
эканомикасы төменрек дамыған, озық дамыған мемлекеттер қауымдастығымен
интеграция жолына түскен мемлекеттер үшін мейлінше жоғары болған . Испания,
мысалға 1975-1983 жылдар аралығында білім беру саласына жұмсалған шығынын
10 есе көбейтсе, АҚШ-та 1970-1985 жылдар аралығында білім беру кеткен шығын
3,4 есе өскен.Студентер санының өсу екпіні әр елдерде жылт мөлшерінде 5-10
шамасында. 80 жылдардың соңында АҚШ-та орта мектеп бітірушілердің 57
пайызы жоғары оқу орындарына түскен Японияда 40 пайызға дейін.
8. Еуропалық унивеситеттерде автонмияландыру деген, ЖОО-ның барлық
деңгейлерінде өзін өзі басқару, басқарушылар құрамын сайлау жүйесіне
көшіру тендециясы тереңдей түсуде.
9.Оқытушылардың кәсіби деңгейіне талап күшейіп, жоғары оқу
орындарының оқытушы мамандарының дайындығы мен дәрежесін өсіру жөніндегі
психологиялық-педагогикалық зерттеулердің маңызы өсе түсуде. Оқытушылардың
қызметін бағалау критерийлері іздестірілуде; бұл жерде оқытушылық қызмет
үшін, ғылыми-зерттеу жұмыстары үшін және әлеуметтік белсенділікті анықтау
үшін жеке-жеке рейтингтер есептеледі немесе бағалары саналады.
10.Жоғары оқу орындарының қызметі әсерлігін жұртшылық тарапынан ұдайы
бағалап отыру жүйесі қалыптасуда. Мәселен, АҚШ-та бірнеше мың мамандардан
тұратын топ жоғары оқу орындарын көптеген көрсеткіштер бойынша бағалап
тізімдейді. Көрсеткіштер қатарына бір студентті дайындап шығуға кеткен
шығын, ғылыми зерттеу жұмыстарының көлемі, оқылатын курстардың саны мен
сапасы, бітірушілердің саны, докторлық дәреже алғандар т.с.с жатады.
Этникалық ерекшеліктеріне, экономика жағдайына білім беру жүйесіндегі
дәстүрлеріне байланысты жаңағы және басқа да бірқыдыру тенденциялар әр елде
әр түрлі көрініс табады. Дегенмен олар қандай дәрежеде болмасын барлық
дамыған елдерде байқалады және өзінің де жоғары үлгілері, тамаша дәстүрлері
бар Қазақстандағы жоғары білім саласында ескерілмей қалу жарамайды.
Қазақстанда жоғары білім жүйесінің дамуы, меніңше, төмендегі басты
факторларға тікелей тәуелді:
1.Жалпы білім беру және жоғары білім беру салаларындағы мемлекеттік
саясат. Ол барлық басқа әлеуметтік салалармен, халық шаруашылығы
салаларымен салыстырғанда білім беру жүйесінің озық дамуына бағытталуы
тиіс.
2.Кез келген басқалай салалардың әлеуметтік-экономикалық дамуының
алғы шарты ретінде білім беру саласының оза даму сыңайына жұртшылық
пікірінің қалыптасуы.
3.Еліміздегі нарықтық қарым-қатынастың іс жүзінде дамуы және соның
салдары ретінде білім беру қызметтері рыногының, оған қатарлас
бәсекелестіктің қалыптасуы.
4.Жоғары білім саласының дамуының ғылыми концепциясының болуы, жоғары
білім берудің әлеуметтік-гуманитарлық саласында ғылыми жұмыстардың кең өріс
алуы.
5.Жоғары оқу орындары қызметіне әлеуметтік бақылау жасаудың
обьективті және сенімді құрылымын қалыптастыру, бұл орайдағы рейтингтік
бағалаудың айшықты критерийлері болуы.
Білім беру туралы Заңға төмендегі барынша прогрессивті баптар
енгізілген.
Алғаш рет білім алу жүйесінде жеке тұлғаның тілектері бірінші орынға
қойылған. Заң Қазақстанда білім беру саласының озық мәні бар деп
жариялайды. Білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі
принциптерінің ішінде төмендегілер аталған: білім берудің гуманистік
сипаты, жалпы адамзаттық қазыналардың, адам өмірі мен денсаулығының, жеке
тұлғаның еркін дамуының озық мәнділігі; білім берудегі бостандық пен
баламалық; басқарудың демократиялық сипаты және білім мекемелерінің
бербестігі т.б.
Біздің тарихымыздың соңғы кезеңінде алғаш рет мемлекет үздік қабілет
танытқан азаматтарға элитарлық білім алуына қолдау жасауға әзірлік танытып
отыр.
Білім беру туралы Заңның жоғарыда келтірілген және басқа көптеген
баптары Қазақстанда білім беру жүйесін дамыту бағытында жақсы құқықтық
негіз қаланған деп атап көрсетуге мүмкіндік береді. Дегенмен, заң
аумағындағы мүмкіндіктерді іске асыру елдің экономикалық деңгейіне,
әлеуметтік саяси жағдайға және атқарушы биліктің білім беру саласындағы
нақты саясатына тәуелді болмақ.
Бұл орайда, менің ойымша, әлемдік білім беру жүйесінің іс-тәжірбиесі
елеулі көмек көрсетуі ықтимал.
ХХ ғасырдың аяғында жоғары білім беру саласы мамандарды қайта
дайындау және дәрежесін көтеру тәрізді жаңа маңызды міндеттерге ие болды.
Сонымен қатар тиесілі жас мөлшеріндегі оқушылар саны күрт өсіп кетті. Егер
1950 жылы дамыған өндірістік елдерде университетке түскендердің үлесі
әдетте 2-4% құрайтын болса, онан кейінгі үш онжылдықта бұл көрсеткіш 15-50
пайызға дейін жоғарылады. Университет элитарлық оқу орнынан көпшілік оқу
орнына айналды. 70-жылдардағы қаржылық дағдарыс басталғанға дейін, жуықта
үшінші фазаға – жаппай жоғары білім фазасына жету мүмкін тәрізді болып
көрінді.
Білім беру жүйесінің еуропалық және солтүстік америкалық
деңгейлерінен шартты түрде төмендегі төрт үлгіні бөліп шығаруға болады;
- гумбольдттық зерттеу университеті Мұнда университеттік курстың ең
басынан бастап ғылыми жұмыстар мен оқу өзара сабақтас компоненттер деп
қарастырылады; студенттер ғылыми жаңалықтар іздестіру барысында ең
алдыңғы қатарлы ғылымның қыр-сырына қанығып, тәжірбие жинақтайды,
болашақта белгілі кәсіби салаларда жаңалық ашуға әзірленеді;
- интернаттық тектегі британдық үлгі. Бұл студенттер мен мұғалімдердің
тікелей биресми қарым-қатынасына негізделген үлгі; тьюторлық сабақ
нысанындағы мұндай қарым-қатынас жастардың дамып жетілуінде баяндама
мен семинарға қатысудан мәні кем емес деп есептеледі.
Бүгінгі таңда университет төменде келтірілген әр қилы мақсаттарды жүзеге
асыруға мүдделі деп есептеледі. Жоғары санатты кәсіпқой мамандарды
дайындаудағы өзінің дәстүрлі міндетін атқару, университеттік білім алуға
жағдайы нашар топтардың шама-шарқы келетіндей етіп, білім алу
мүмкіншіліктерін теңестіруге жағдай жасау; жоғары сапалы ғылыми
зерттеулер арқылы білім ауқымының шекарасын кеңейтуге өз үлесін қосу;
ұлттық экономиканың талаптарын қанағаттандыру, өндіріс пен сауда
саласының мүдделері үшін ғылыми қызметтер атқару.
Еліміздің жер көлемін, елдегі әлеуметтік-демографиялық жағдайдың және
білім беру кеңістігінің бірегей еместігін ескере отырып, болашақта
Қазақстан интеграцмялау деңгейінде халықаралық қарым-қатынасқа шыға алар
еді деп тұжырым жасауға болады. Бірақ бұл жерде бар мәселенің түйіні
республиканың өз аумағында сақталып келе жатқан орталықшылдық тенденцияны
жеңе білуімізге, аймақтық деңгейде интеграциялау проблемаларын шеше
білуімізге тіреледі.
Интеграция – көп түрліліктің бірікпесі. Әрбір жеке оқу орны неғұрлым
қызықты, неғұрлым дербес болған сайын, соғұрлым онымен істес болуға
ықыластылар саны көбейе түседі, соғұрлым еліміздің өз ішіндегі білім
жүйесінің дамуы жемісті болады, соғұрлым басқа елдер тарапынан
қызығушылық пен ынталылық арта түседі. Дербестік іс-әрекеттің әлдебір ең
басты маңызды бағдарынан немесе дағдыдан тыс факультет, кафедра, сирек
сипатты мамандықтан байқалуы мүмкін. Білім беру кеңістігінің дәл осындай
сипатын ғана интеграциялық деп тануға болады. Бұрынғы бұзылған тұтастығты
қайта орнына келтіруді олай атауға келмейді.
1.2 Білім беру жүйесін аймақтандыру.
Жоғары білім саласындағы мемлекет аралық байланыстарды әрі дамыту,
нығайту. Қазақстанды әлемдік білім беру кеңістігіне кірістіру проблемалары,
бұл салада мемлекеттік аймақтандыру саясатын ойластырып, іс жүзіне асырудың
қажеттігіне тікелей байланысты. 80 жылдан астам тарихи кезең ішінде бізде
әжептәуір өзіндік сипаты бар жоғары білім жүйесі қалыптасты. Дегенмен бұл
жүйеге жоғары оқу орындарының жер жерлерде өте-мөте әркелкі орналасуы
тәрізді біршама кемшіліктер де тән екені белгілі. Қазіргі шақтағы кей
айиақтардың әлеуметтік – экономикалық проблемаларының ушыға түсуі және ірі
аймақтардың халықаралық білім беру арақатынастарына кіруіне шектеу тууы осы
себептен болуы ықтимал.
Білім беру жүйесін аймақтандыру жөнінде белсенді саясат жүргізуді
қажет ететін себептердің ең кемі үшеуін атауға болады.Бірінші. себеп
еліміздің әр аймақтарының тұрғындарына сапалы білім алуда мейлінше кеңінен
жолу ашу қажеттілігіне байланысты, өйткені білім беру саласының орталықта
шоғырлануы аймақтық сепаратизмді ушықтырып, аймақтардың әлеуметтік-
экономикалық және мәдени тұрғыдан мешеу қалуына әкеліп соғады. Бұл фактор
еліміздің демографиялық хал ахуалын кері әсерін тигізетінін де есте ұстаған
жөн. Екінші себеп әр аймақта білім беру жүйесінің даму деңгейі мен
өндірістің арасында берігірек байланыс орнықтыру қажеттілігінен туады.
Аймақтың өндіріс және жоғары білім жүйелерінің ара сәйкестігі қазіргі сәтте
айырқша маңыздылыққа ие болып отыр.
Аймақтың тұрақты және жан-жақты теңескен түрде дамуының кепілі –
соған сәйкестендірілген жоғары және орта арнайы кәсіби білім беру жүйесінің
болуы. Бұл жүйенің бір буынының жоқтығы, жеткіліксіз немесе артық дамуы
аймақ экономикасының, болмаса әлеуметтік саланың жекелеген бөлігінің
дамуына кері әсерін тигізуі, тіпті бүкіл аймақтың дамуын тежеуі мүмкін.
Қазақстан облыстарының шалғайлығымен ғана емес, оның аймақтарының
айрықша өмірлік мәні бар сипаттамалары жөнінен елеулі айырмашылықтары
болуымен де ерекшеленеді. Аймақтық университет аймақ ерекшелігін, әр
саладағы маманға деген сұранысты қатаң ескере отырып, бар қажеттілікті
болжамға ала отырып, білім жүйесіне бөлінген қаржыны икемдеп, үнемдей
қолдануына болады. Бұл зор тұлғалы университеттік құрылым, құрамына тиісті
академиялық және салалық ұйымдар кіретін, оқу орындарының барлық түрлеріне
негізделген, оқыту-ғылыми кешені болмақ.Университеттер саясында
кандидаттық, докторлық диссертация қорғау жөнінен арнайы алқаларды ғылыми-
зерттеу мекемелерін, ғылыми орталықтарды ұйымдастыру мүмкіндігінің де мәні
зор болмақ.
Мемлекеттік маңызы бар негізгі және шаруашылық сипаттағы кешенді
ғылыми бағдарламаларды орындауға басқадай мүмкіндіктер тумақшы. Құрал-
жабдықтарды, оқыту алаңдарын мейілінше толық қолдану нәтижесінде
студенттердің де мұғалімдердің де еңбектік және тұрмыстық жағдайлары едәуір
жақсара түспек. Ең бастысы, аймақтық университеттер үзіліссіз білім алу
қағидасын жүзеге асыру мүмкіндігін береді. Мұндай жоғары оқу орнында
қосымша білім беруден көп профильді факультеттер, аймақтың мамандар
дәрежелерін көтеру дайындау факултьеті ұйымдастырылады.Өйткені шағын ғана
топты жаңа, аймаққа қажетті мамандыққа қайта оқыту, оларды басынан бастап
дайындаудан гөрі кей кездері тиімдірек болмақ. Университеттердің айырқша
дарында балалар мен жастарды оқытуға арналған элитарлық оқу орындарының
ашудағы рөлі де елеулі болмақ. Студенттердің мұндай топтарымен барлық
мамандық бойынша жұмыс жүргізу кез келген жоғары оқу орнының қолынан келе
бермесі анық. Мұндай жұмыс құрамында жоғары санатты мамандарды дайындау
жөнінде тәжірбие мол ғалымдар ұжымы жинақталған жоғары оқу орындарына ғана
сай міндет болмақ. Өз оқу орнында талапты байқалған студенттер дәл сол үшін
тиісті жағдайлар туғызулы, барып қайтуға жол шығын өтеу қаржысы
іздестіріліп, жатақаналар ұйымдастырылуы, кітапханалар әзірленуі қажет.
Республика бүгінгі күннің өзінде бұл бағытта алғашқы қадамдар
жасалған: 250студентті АҚШ және Батыс Еуропа жоғары лқу орындарында оқыту
үшін валюта бөлінген. Республика Президенті Н.Ә. Назарбаевтңы әлемнің озық
жоғары оқу орындарына ең талантты жастарды жіберіп оқыту идеясы жүзеге асып
отыр. Бұл тек игі бастама ғана.
Аймақтық унверситет идеясын алғаш құлаққағыс еткеннен-ақ: Мұндай
жоғары оқу орны басқаруға келе ме?-деген сауал тууы мүмкін. Менің ойымша,
келеді Құрамына кіретін оқу орындарының мейілінше дербестігі, қаржы
мәселелерін өз ырқымен меңгеруге деп декандардың құқыларын кеңейту –
университетті толығымен басқаруға үйлесімді етпек. Оған президент басшылық
етіп, ректорлар алқасы қамқорлық жасамақ. Ректорлардың өз бастарына келсек,
олар іс жүзінде өз мансабында қалып, тек міндеттерді ғана елеулі өзгеріске
ұшырамақ. Аймақтық университеттердің өміршеңдігін бір шаңырақ астында 40-
63мыңға дейін студенттер оқитын шетелдік жоғары оқу орындарының іс-
тәжірбиеден көрсетіп отыр.
Халықаралық іс-тәжірбиеден аймақтық университеттерді құру саяси
иақсатпен істелетіні байқалады. Кейбір саяси және әлеуметтік тұрақсыздық
жағдайларда жоғары оқу орындары басқа аймақтарға таратыла орналастырылып,
бір орында студент жастардың шоғырлануына қарсы амал қолданылған кездер де
болған мысалдар бар.
Бұл сыңайдағы іс-тәжірбиеден бастамаларды жүзеге асыру оңай болмақ
емес, өйткені ондаған жылдар бойы қалыптасқан дәстүрлерді бұзуға тура
келеді. Ол оңай нәрсе емес. Бірақ қазіргі шақтағы шындықтың ерекшелігі сол,
уақыт талабын орындауды да, болашақты болжауды да қажет етеді. Ал
Республика болашағы – аймақтарының дамуы екені даусыз. Аймақтандыру – уақыт
талабына сай процесс, оның негізінде төмендегі факторлар жатыр:
- республикалық және аймақтық басқару органдарының, заң шығарушы және
атқару биліктерінің тіндеттері мен өкілеттіліктерін қайта бөлу.
- Жастардың оқу жөніндегі көші-қонын азайту, тұру орнындағы еңбек
рыногының жастарға ұнамдылығын арттыру;
- Жоғары оқу орындары мен орта арнайы оқу орындарын республикалық
бюджеттен қаржыландыру мүмкіншілігінің елеулі түрде қысқаруына орай іс-
жүзінде көп арналы қаржыландыруға көшу;
- Дистанциялық білім беруді қолдану үшін техникалық мүмкіндіктердің
көбеюі.
Аймақтық университет концепциясы мұндай преспективамен өте жақсы үйлесім
табады.
1.3 Тәрбие барысының нәтижелерін және тиімділігін зерттеу, оның
ерекшеліктері
Тәжірибеде теория технология көмегімен іске асады. Технология сөзі
техно-өнер шеберлік және логос-ғылым деген сөздерден құралған.
Технологияның өндірістік процестегі мәні бұл қолдану кезінде алдын ала
белгіленген нәтижеге жеткізу. Берілген саны мен сапасы арқылы тауар алуға
керек. олар ғылыми өндірістік әдістер құралдар мен алгоритмдер жүйесі.
Технология бұл өндірістің қол жеткізер деңгейінің шоғырлы көрініс белгісі.
Ғылыми жетістіктерді енгізудің тәсілімен нәтижесі. Технология әзірге
жасалынбаса онда жеке шеберлік үстем алады. Бірақ ерте ме, кеш пе ұжымдық
шеберліктің жинақты көрінісі технологияға айналады. Соңғы кезде ой-
шығармашылығы, оның ішінде адам тәрбиесі де технология түсінігінен тыс
болатын. Қазіргі педагогикалық теория технологияның мақсаттылығын
рационалды, яғни ұтымды екендігін мойындайды. Бірақ мектеп өндірісіндегі
технологияның механикалық түрде өтуімен ешбір келіспейді. Мектеп тәрбиесі
мен өндіріс түсініктері бір-бірінен алыс емес. Өндіріс сияқты мектепке де
қоғам өзінің әлеуметтік тапсырысын жасайды. Өндірістегі сияқты мектептің
де алдына қойылған міндеттеріне сәйкес белгілі материалдық базасының болуы
көзделеді. Осы міндеттерді шешуге өндірістегідей тәрбие процесінен
бағытталады. Бұл процестің негізі жоспарланған нәтижеге жету тәсілдерімен
сол тәсілдердің модульденуінен адамдар іс-әрекет және қылығын басқарумен
байланысты педагогтардың тәрбиелік іс-әрекеті. Мұндағы педагогтардың іс-
әрекеті өндірістегідей жүйенің жағдайы және оның жүргізілу пәрменділігін
сипаттайтын ақпараттар негізінде іске асырылады. Бірақ адам тәрбиелеу
технологияның өзіндік ерекшеліктері болатынын ескеру қажет. Өндірістегі
қарапайым да анық жұмыс барысына қарағанда мектептегі технология күтілмеген
күрделі жайттармен белгілері сан қилы. Олар:
1. Тәрбие процесінің өндірістік процестен айырмашылығы оның біртұтас
болуында. Тәрбие процесін жеке операциялрға бөліп жаруға жеке қасиеттер
қалыптастырып педагогикалық ықпалдарды кішігірім қадамдар ретінде іске
асыру қиынға соғады. Тәрбиелік ықпал бір ізді параллель схемада емес,
комплекс түрде орындалады.
2. Сапаларды қалыптастыру, яғни технологиялық операцияларды игеруші
тұлғаларды тәрбиеге тарту мәселесін өте байыппен салмақты шешу керек.
тәрбиеші алдында технологиялық процесті басынан аяғына дейін жүргізу
қажеттілігі тұрады. Яғни тәрбиежалпы технологияға негізделген жеке
шеберлікпен ұштасады.
3. Тәрбие технологиясы барлық тәрбиешілерге ортақ. Ол тұлғаны жан-
жақты қалыптастыру оны дамыту жолындағы барша кезеңдерімен толық қабылдануы
тиіс. Оларды анықтап нәтижеге жету бағыт-бағдарын көрсету педагогика
ғылымының міндеті.
Қазіргі тәрбие тәжірибесі өзінің өтпелі кезеңінде тұр. Тәрбиешілердің
көбі ғылыми технология бойынша жұмыс істеуге әлі де мойын сұнбайды. Бірақ
тәрбие міндеттерін шешудің жекелей жолына жалпы бұрылыс көрініс бере
бастады. Пайдасы көп сарапталған технологиялық жаңалықтарды енгізуге
педагогтар қауымы ыңғай танытуда. Тәрбиенің жүйелілігі комплекстілігі
бірізділігі, үздіксіздігі тәрбие ісі деген түсінік береді. Тәрбие ісі
тәрбиеленушілердің нақты іс-әрекетін ұйымдастыру мен дамытудың бір түрі.
Тәрбие ісінің ең басты ерекшелігі, қажеттілігі, пайдалылығы, міндетті
орындалатындығы.
Аға ұрпақтардың тәжірибесін беру және игеру, сананы қалыптастыру,
тәрбиеленушілердің сезімін дамыту және мінез-құлық дағдыларын қалыпқа
түсіру, оларды өмір мен еңбекке даярлау тәрбие процесінде жүзеге асырылады.
Тәрбие процесінде бір мезгілде сананы қалыптастырудың, сезімдерді
дамытудың мінез-құлық дағдылары мен әдеттерін қалыпқа түсірудің маңызы
үлкен.
Педагогтардың тәрбиелік ықпал жасауы алуан түрлі тәрбиелік
қызметтерімен толықтырылады. Оқушылардың санасы мен мінез-құлқының
қалыптасуына сезімдерінің дамуына әдебиет пен өнер, радио мен телевизия,
кино мен театр айтарлықтай әсер етеді. Жеке адамға тәрбиелік ықпал жасау
тасқыны едәуір кеңейіп келеді. Тәрбие процесі барған сайын көп қырлы, көп
факторлы бала түсуде. Оны сабақтар шеңберінде, мектеп шеңберінде ғана
шектеуге болмайды. Тәрбиенің табысты болуы әсер етудің қандай да бір қайнар
көзіне емес, көптеген факторлар мен жағдайларға байланысты.
Тәрбие процесінің көп факторлылығы, тәрбиелік ықпал өрісін кеңейту
жеке адамды қалыптастыру үшін әр түрлі резервтермен, мүмкіндіктерді
пайдалануға септігін тигізеді. Сонымен қатар бұл тәрбие беру процесін
біршама қиындатады. Алуан түрлі әсерлердің ықпалынан өте отырып, балалар
тек жағымдыны ғана емес, кейде жағымсыз тәжірибеде жинақтайды.тәрбие
процесінің екінші ерекшелігі оның ұзақ процесс екендігінде. Ол балалар
мектепке түсерден көп бұрын басталды да мектеп бітіргеннен кейін де
жалғасады.
ХҮІІІ ғасырдың Француз материализмнің аса көрнекті өкілдерінің бірі
Гельвецкийдің өзі тәрбиені ұзақ процесс ретінде сипаттай отырып, шындыққа
келгенде, бүкіл өмірдің өзі бір ұзақ тәрбие ғана деп жазды. Адам есейген
жылдарында да тәрбиеленеді немесе қайта тәрбиеленеді. Ол өзінің еңбек және
моральдық тәжірибесін молайтуды және жетілдіруді одан әрі жалғастырады,
өзінің білімін кеңейтеді, және тереңдетеді. Эстетикалық байлықтарды
меңгереді. Әрине, мектептегі жылдар-адамның неңұрлым қарқынды дамитын,
мінезі мен тәртібінің қалыптасатын жылдары. Мектеп оқушысының орталық нерв
жүйесінің жоғары икемділік пен қабылдағыштықпен ерекшеленетіні белгілі.
Соның арқасында жеке адамның ойдағыдай қалыптасуына және жағдай жасалады.
Сондықтан осы жастық шақта арнайы ұйымдастырылған тәрбиелік процесс жүзеге
асырылады.
Тәрбие процесінің үшінші ерекшелігі - оның сатылы сипатта болатындығы.
Оны шартты түрде бірқатар кезеңге бөлуге болады. Бірінші сатысында балалар
жанұядағы, мектептегі тәртіп ережелерінің бастапқы ұғымдарын игереді.
Оларда қарапайым сезімдер ояна бастайды және мінез-құлықтың аса қарапайым
дағдылары бойға сіңеді. Екінші сатысында оқушыларда тәртіп туралы бастапқы
ұғымдардың негізінде этикалық түсініктер қалыптасады, белгілі бір жағдайда
дұрыс қылық көрсете білу қоғамда қабылданған тәртіп ережелерін сақтау
дағдысы бойларына сіңеді. Сонымен бірге жағымды сезімдердің одан әрі дамуы
және жағымсыз сезімдерді жеңу процесі жүріп жатады. Үшінші саты
көзқарастардың қалыптасуымен, мінез-құлықтың тұрақты әдеттерінің бойға
сіңуімен және сезімдердің одан әрі дамып баюмен сипатталады. Осы сатыда
мектеп оқушыларының идеялық адамгершілік принциптерімен анықтиалатын іс-
әрекет мотивтері әлдеқайда айқын көрініс береді. Бұл сатылардың арасында
үзілді-кесілді шек болмайды, олар тығыз байланысты болады.
Балаларды мектепте, әсіресе жанұяда тәрбиелеу процесінің
ұйымдастырылуы бірдей бола бермейді. Тәрбие берудегі кемшіліктердің бұрын
игерген жақсы қасиеттердің бекімеуіне және кейде жойылып кетуіне, жаңа
қасиеттердің бекімеуіне және кейде жайылып кетуіне, жаңа қасиеттерге де ие
бола алмай қалуына әкеліп соғатыны аз емес. Соның нәтижесінде жас шамасы
бірдей оқушылардың даму деңгейі бірдей болмайды. Олардың әрқайсысы өзінің
ерекше өмірлік жолынан өтеді. Осы жолды және оқушының өмірлік тәжірибесін,
оның ұғымының, мінез-құлықтың дағдылары мен әдеттерін білу, ең алдымен,
тәрбие берудің қандай міндеттеріне көңіл аудару қажет екенін көрсетеді.
Мұның әсіресе, қиын мінезді оқушыларды тәрбиелеудегі маңызы үлкен.
Мұғалімге, ең алдымен сынып жетекшісіне балалардың жағымсыз тәртіптерінің
себептерін ашып алу және ата-аналарымен, балалар және жастар ұйымдарымен
бірлесе отырып оларды қайта тәрбиелеудің жолдарын белгілеу қажет.
Тәрбие процесінің келесі төртінші ерекшелігі - тәрбие жұмысы
мазмұнындағы концентризм. Бұл тәрбие процесінде жеке адамның бір қасиетінің
өзіне бірнеше оралып соғуға тура келетінін білдіреді. Бірақ бұл тектен-тек
қайталау емес, ал жас шамалық ерекшеліктерге және тәрбие деңгейіне сәйкес
одан әрі кеңейту және тереңдету бағытындағы қайталау.
Тәрбие беру процесінің бесінші ерекшелігінің мәні - оның екі жақты
белсенді процесс екендігі. Оны тәрбиеленушілерге педагогикалық ықпал
жасаумен ғана шектеуге болмайды. Тәрбиешілердің ықпалы тәрбиеленушілердің
ішкі ойымен қатар жүруі, өзін-өзі тәрбиелеумен толықтырылуы тиіс.
Оқушылардың ынта-жігерін жұмылдырудың, олардың жеке белсенділігін айтудың,
олардың дербестігін дамытудың маңызы үлкен. Тәрбие процесі жеке адамға
мақсатты бағыттағы педагогтық ықпалды тәрбиеленушілердің өмірі мен іс-
әрекетін ұйымдастырумен табиғи үйлестірілген жағдайда ғана өз мақсатына
жетеді. Мұндай жағдайда жеке оқушылардың (әсіресе қиын мінезділердің)
тәрбиелік ықпалға қарсылықтарын жеңу оңай. Мектеп оқушыларының өмірі мен іс-
әрекетін ұйымдастыру процесінде педагогтардың талабындағы біржақтылыққа жол
бермей, балалардың мүдделері мен қажеттіліктеріне сүйену оңайға соғады.
Тәрбиеленуші-тәрбие объектісі ғана емес, субъектісі де. Сондықтан
мектеп практикасында өзін-өзі тәрбиелеуге деген қажеттілікті дамытуға қатаң
түрде және ұзақ уақыт бойы өзін-өзі қолға алу жұмысын ұйымдастыруға көп
назар аударылады. Информациялардың ауқымды тасқыны мектеп жастарының өзін-
өзі тәрбиелеуі үшін мүмкіндіктер туғызады. Керекті қасиеттерді қалыптастыру
үшін осы информацияны пайдалана білудің маңызы зор.
Тәрбие процесінің алтыншы ерекшелігі - онда балалар ұжымы мен
ұйымдастырушылық жұмыс жүргізудің үлкен орын алатындығы. Ал Макаренко
тәрбие беру жұмысы, ең алдымен ұйымдастырушының жұмысы деп кездейсоқ
айтпаған. Тәрбие процесінің ұйымдастырушылары рөлін мектеп басшылары,
сыныптан тыс және мектептен тыс жұмысты ұйымдастырушылар, сынып
жетекшілері, мұғалімдер атқарады. Олар оқушылар ұжымының, бала тәрбиесіне
ата-аналар мен жұртшылықты тартады. Тәрбие процесінің тиімділігі көбіне
мұғалімдердің тәрбиеленушілік күш-жігерін үйлестіруге, оқушылар ұжымында
дұрыс қарым-қатынастар тудыруға, оқушылардың үлкендермен және өз
құрбыластарымен араласу сипатына да тәуелді. Мұның бәрі педагогтан үлкен
шеберлікті, тәрбиелеу өнерін меңгеруді талап етеді. Тәрбие нәтижелері
көбіне тәрбиешінің жеке басына, оның тәрбиеленушілермен қарым-
қатынастарының сипатына тәуелді екені белгілі.
Тәрбие процесіне өмір мен іс-әрекетті ұйымдастыру, оқушылар ұжымындағы
дұрыс қарым-қатынастар тудыру, ата-аналарды және жұртшылықты балаларды
тәрбиелеуге тарту міндетті түрде енеді. Міне сондықтан да ұйымдастыру
жұмысы тәрбие процесінің маңызды және ажырамас элементін құрайды.
Тәрбие процесінің жетінші ерекшелігі - оның нәтижелерінің сырттай
қарағанда бірден аңғарыла қоймайтындығы. Олар оқу жұмысындағыдай өзін
көзге тез түсірмейді. Сондықтан тәрбие нәтижелерін тексеру мен бағалау
оқудағыдан көп күрделірек. Тәрбие берудің аяқталғанын аңғару және анықтау
қиын. Жеке адамның кез-келген қасиеті шексіз дамып, жетіле беруі мүмкін.
Тәрбие процесінің сегізінші ерекшелігі - оның болашаққа ұмтылған іс-
әрекет болатындығында. Тәрбие міндеттері мен мазмұнын ашып көрсету кезінде
қоғамдық даму перспективаларын есте тұтудың маңызы үлкен. Қазіргі кездегі
мектеп оқушыларының өз беттерімен өмір сүруге аяқ басатындықтарын қоғамдық
қарым-қатынастарда қазіргіден белгілі бір айырмашылығы болуы мүмкін екенін
ескеру керек. Сондықтан тәрбие процесін бүгінгі ғана емес, ертеңгі күн
міндеттері мен қажеттіліктерін негізге ала отырып құру керек. Әрине, мектеп
алдында тұрған ағымдағы міндеттерді ұмытпау керек, нақты болмыстан бөлінп
шығуға болмайды.
Тәрбие өз табиғаты бойынша-болашаққа ұмтылған іс-әрекет. Тәрбиешілік
дәрежесін анықтау әртүрлі тәсілдерді қолданған жағдайда ғана мүмкін.
Қандай да бір тәсіл арқылы оқушы мінезі мен тәртібінің ерекшелігін білу,
тәрбие саласындағы оның білімін, бейімділігі мен дағдыларын анықтау мүмкін
емес.
Тәрбие нәтижесінің жинақталған бағасы мсінез-құлыққа берілетін баға
болып табылады. Тәрбие процесін үйлесімді жүргізу көп жағдайда тәрбиеге,
тәрбиелілік дәрежесі туралы білім нәтижелерін ұдайы ескеріп отыруға және
осының негізінде тәрбие процесін жетілдіруге байланысты. Педагогтардың өз
қызметін жоспарлай білуі ғана емес, сонымен бірге оның нәтижелерін
ескеріп, жетістіктер мен кемшіліктерді талдай білу, оларды жою жолдарын
белгілеп отыру да өте маңызды.
Тәрбие нәтижесін есептеу мен бағалаудың барлық мектептер үшін міндетті
бір тұтас жүйесі өкінішке орай әлі белгіленген жоқ. Бұл әлбете, мектептің,
мұғалімнің, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында білім мен тәрбие жүйесі.
І Кіріспе
ІІ Негізгі бөлім
І. Тарау
1.1 Қазақстан жоғарғы білім беру жүйесін әлемдік білім беру кеңістігіне
енгізу.
1.2 Білім беру жүйесін аймақтандыру.
1.3 Тәрбие барысының нәтижелерін және тиімділігін зерттеу, оның
ерекшеліктері
ІІ. Тарау
2.1 Жаңа білім беру технолгоиялары.
2.2 Қазіргі білім беру жүйесіндегі инновациялар мен реформалар.
2.3 Тәрбие процесінің мәні және заңдылықтары
ІІІ Қорытынды
ІҮ Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Министрліктің осы қарары жоғары оқу орнының жаңа ұйымдық құрылымын жасауға
мұрындық болды. Бұған негізгі екі фактор ықпал етті. Біріншісі – мұғалімдер
дайындаудан халық шаруашылығының сан қилы салаларына мамандар мен жоғары
оқу орындары және ғылыми-зерттеу институттарына арналған ғылыми-
педагогикалық кадрларды дайындауға көшу. Екінші фактор – айрықша табиғи
байлықтары және дамыған өндірістік құрылымы бар Шығыс Қазақстан аймағының
өзі. Кенді Алтайдың өндірістік алыптары – тау-кен, титан-магний
комбинаттары, ғылыми-зерттеу жұмыстарға көп қорғаныс кәсіпорындары, ғылыми-
зерттеу институттары жоғары университеттік білімі бар мамандарға күмәнсіз
сұраныс тудырып отыр. Шығыс Қазақстан аумағында өндірістік кәсіпорындардың
тығыз топтасуы көптеген ушықты мәселелердің, әсіресе экологиялық
проблемалардың көптеп туындауына әкеліп соғып, солардың шешімін табу
мақсатымен университет бұрынды-соңды болмаған медик-эколог, эколог-
профпаталог, эколог-эксперт тәрізді мамандарды дайындауға бағдар алды.
Мұндай мамандарды ол кезде КСРО-дағы ешбір жоғары оқу орны дайындамайтын.
Осылайша университет өзінің іргесін қалаудағы алғашқы қадамынан
бастап аймақ кәсіпорындары үшін жеке даналап мамандар дайындап беруді
жүзеге асыра алатындай, икемді, көп нысанды құрылым қалыптастыруға бағдар
алды.
Бір сөзбен, инновациялық өзгерістерді әзірлеп жүзеге асыратын және
бірегей кешенді тұтастығы бар сабақтас фазалардан тұратын инновациялық
процесс бастама алды. Осы процестің нәтижесінде педагогикалық инновациялық
іс-тәжірбиеде сынақтан өткен және қазір қолданылып отырған компоненттері
пайда болды. Инновациялық процесті онан әрі жандандыру үшін біз бір кезде
игеріліп, пайдаға асырылған инновацияны жаңа жағдайлар мен
қолдануорындарына уақыт ағымымен тарата беру мәселесін қолға алуға
тиістіміз. Бұл жерде біз инновациялық процестің қайталанып отыру сипаты бар
екенін байқаймыз. Білім беру мекемесін басқарудың неғұрлым икемді,
үйлесімді жүйелерін жасау мақсатында осы қасиеттерді ескерген жөн.
Курстық жұмыстың мақсаты: Қазақстан жоғарғы білім беру жүйесін әлемдік
білім беру кеңістігіне енгізу.
Зерттеу міндеттері: Жаңа білім беру технологиялары арқылы Қазақстан білім
білім беру жүйесін түсіндіру
Зерттеу пәні: Педагогика
Зерттеу әдістері: Курстық жұмыстың мазмұнын аша түсу үшін көптеген
әдебиеттер пайдалана отырып, зерттеу саластыру, саралау мен қорытындылау.
Курстық жұмыстың құрылымы: Кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды мен
пайдаланылған әдебиеттерден.
1 Тарау.
1.1 Қазақстан жоғарғы білім беру жүйесін әлемдік білім беру
кеңістігіне енгізу.
Дамыған индустриялық елдердегі жоғары білім жүйесі осындай замана
талаптарына қандай жауап қайтарған еді? Көлемі жағынан да, мазмұны жағынан
да кең ауқымды бұл жауаптардан тұтастай алғанда төмендегідей тенденцияларды
бөліп шығаруға болады.
1.Жоғары білімнің демократиялығы. Бұл жоғары білімнің жалпы
жұртшылыққа жаппай жетімді болуы, білім алу түрі мен мамандықты, оқу сипаты
мен болашақ қызмет саласын таңдау еріктілігі тенденциясы, авторитаризм және
басқару моделінің әміршілдік-бюрократтық түрінен бас тарту.
2.Білім беру жүйесіндегі гуманитарлық сипаттың үлес салмағын өсіру.
Табиғаттану және техника салалары мамандарын тар технократтық дүниетанымнан
арылтуға арналған.Бұл гуманитарлық және әлеуметтік-экономикалық пәндердің
санын көбейту арқылы пікірталас, іскерлік және рөлдік ойындар т.с.с.
көмегімн оларға әлеуметтік қарым-қатынас қабілеттерін телу арқылы жүзеге
асырылады. Гуманитарлық сипатты өсіру бұдан басқа мұғалім мен студенттің
жеке тұлғаларының көрініс табуына игі мүмкіндіктер туғызуды, адамдарға
деген адамгершілік сипатты қалыптастыруды, бөгденің пікіріне төзімділікті
және қоғам алдында жауапкершілік сезімін тәрбиелеуді қарастырады.
3.Беретін білімнің іргелілігі. Бұл материалды қатаң сұрыптау,
мазмұндық құрамын сараптауға жүйелік тұрғыдан келу және іс әрекеттің
негізгі нұсқаларын іріктеп алу арқылы іргелі дайындықтың ауқымын кеңейту
және тереңдету, сонымен қатар жалпы және міндетті пәндердің көлемін
қысқарту тенденциясы.
4.Студентке білім беруде жеке тұлғалық бағдарды қолдану. Бұл
факультативті және сұрыптаулы курстардың санын көбейту арқылы, жеке
жоспарларды тарату арқылы, оқытудың нысандары мен тәсілдерін таңдауда
студенттердің жеке бастарының психофизиологиялық ерекшеліктерін ескеру
арқылы, аудиториялық сабақтарға арналған уақытты азайтып, есесіне өзіндік
жұмыстың көлемін едәуіо арттыру арқылы жүзеге асады.
5.Жоғары білім беруді компьютерлендіру. Көптегенірі-ірі жоғары оқу
орындарыда персоналдық компьюторлардың саны студенттерден санынан асады.
Бұл компьютерлер есептеу және графикалық жұмыстарды жүргізу үшін
қолданылуымен қатар информатикалық жүйелерге кіру тәсілі ретінде де,
педагогикалық тестік бақылау жүргізуге де, автоматтандырылған оқыту жүйесі
ретінде де ақпарат құралы ретінде де қолданылады . Компьютерлендіру көп
тұрғыдан кәсіби іс-әрекет сипатының өзін де өзгертеді, қызметкерледі бұл
қызметке арналған жаңа құралдармен жабдықтайды.
6.Ғылыми-оқыту- өндірістік кешендерін құру жоғары білім беру саласына
тән ғылым мен білім беру саласын жіне өндірісті интеграциялау нысаны. ҒОӨК-
нің негізгі кмпоненті-білім беру секторы. Өз кезегінде оның ядыросын жоғары
оқу орны немесе жоғары оқу орындарынан кейінгі білім беру мекемелеру оның
перифериясы болып табылады. Ғылыми-зерттеу секторы мұғалімдер мен
студентердің ғылыми өсуіне кешенді және коопаративтер кіреді.
7.Жаппай жоғары білім беруге ауысу тенденциясы. Бұл құбылыс басқа
әлеументік бағдарламалармен салыстырғанда білім беруге жұмсалатын шығынның
еселей өсуінен және студентер санының көбейе түсуінен көрініс табады.
Мәселен барлық дамыған индустриялық елдерде 1965-1980 жылдада жоғары білім
беруге жұмсалған шығын мөлшерінің жыл сайынғы өсу екпіні 15-25 (пайыз)
құрап,80 жылдары біраз төмендеген. Бұл көрсеткіштердің көлемі,әсіресе,
эканомикасы төменрек дамыған, озық дамыған мемлекеттер қауымдастығымен
интеграция жолына түскен мемлекеттер үшін мейлінше жоғары болған . Испания,
мысалға 1975-1983 жылдар аралығында білім беру саласына жұмсалған шығынын
10 есе көбейтсе, АҚШ-та 1970-1985 жылдар аралығында білім беру кеткен шығын
3,4 есе өскен.Студентер санының өсу екпіні әр елдерде жылт мөлшерінде 5-10
шамасында. 80 жылдардың соңында АҚШ-та орта мектеп бітірушілердің 57
пайызы жоғары оқу орындарына түскен Японияда 40 пайызға дейін.
8. Еуропалық унивеситеттерде автонмияландыру деген, ЖОО-ның барлық
деңгейлерінде өзін өзі басқару, басқарушылар құрамын сайлау жүйесіне
көшіру тендециясы тереңдей түсуде.
9.Оқытушылардың кәсіби деңгейіне талап күшейіп, жоғары оқу
орындарының оқытушы мамандарының дайындығы мен дәрежесін өсіру жөніндегі
психологиялық-педагогикалық зерттеулердің маңызы өсе түсуде. Оқытушылардың
қызметін бағалау критерийлері іздестірілуде; бұл жерде оқытушылық қызмет
үшін, ғылыми-зерттеу жұмыстары үшін және әлеуметтік белсенділікті анықтау
үшін жеке-жеке рейтингтер есептеледі немесе бағалары саналады.
10.Жоғары оқу орындарының қызметі әсерлігін жұртшылық тарапынан ұдайы
бағалап отыру жүйесі қалыптасуда. Мәселен, АҚШ-та бірнеше мың мамандардан
тұратын топ жоғары оқу орындарын көптеген көрсеткіштер бойынша бағалап
тізімдейді. Көрсеткіштер қатарына бір студентті дайындап шығуға кеткен
шығын, ғылыми зерттеу жұмыстарының көлемі, оқылатын курстардың саны мен
сапасы, бітірушілердің саны, докторлық дәреже алғандар т.с.с жатады.
Этникалық ерекшеліктеріне, экономика жағдайына білім беру жүйесіндегі
дәстүрлеріне байланысты жаңағы және басқа да бірқыдыру тенденциялар әр елде
әр түрлі көрініс табады. Дегенмен олар қандай дәрежеде болмасын барлық
дамыған елдерде байқалады және өзінің де жоғары үлгілері, тамаша дәстүрлері
бар Қазақстандағы жоғары білім саласында ескерілмей қалу жарамайды.
Қазақстанда жоғары білім жүйесінің дамуы, меніңше, төмендегі басты
факторларға тікелей тәуелді:
1.Жалпы білім беру және жоғары білім беру салаларындағы мемлекеттік
саясат. Ол барлық басқа әлеуметтік салалармен, халық шаруашылығы
салаларымен салыстырғанда білім беру жүйесінің озық дамуына бағытталуы
тиіс.
2.Кез келген басқалай салалардың әлеуметтік-экономикалық дамуының
алғы шарты ретінде білім беру саласының оза даму сыңайына жұртшылық
пікірінің қалыптасуы.
3.Еліміздегі нарықтық қарым-қатынастың іс жүзінде дамуы және соның
салдары ретінде білім беру қызметтері рыногының, оған қатарлас
бәсекелестіктің қалыптасуы.
4.Жоғары білім саласының дамуының ғылыми концепциясының болуы, жоғары
білім берудің әлеуметтік-гуманитарлық саласында ғылыми жұмыстардың кең өріс
алуы.
5.Жоғары оқу орындары қызметіне әлеуметтік бақылау жасаудың
обьективті және сенімді құрылымын қалыптастыру, бұл орайдағы рейтингтік
бағалаудың айшықты критерийлері болуы.
Білім беру туралы Заңға төмендегі барынша прогрессивті баптар
енгізілген.
Алғаш рет білім алу жүйесінде жеке тұлғаның тілектері бірінші орынға
қойылған. Заң Қазақстанда білім беру саласының озық мәні бар деп
жариялайды. Білім беру саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі
принциптерінің ішінде төмендегілер аталған: білім берудің гуманистік
сипаты, жалпы адамзаттық қазыналардың, адам өмірі мен денсаулығының, жеке
тұлғаның еркін дамуының озық мәнділігі; білім берудегі бостандық пен
баламалық; басқарудың демократиялық сипаты және білім мекемелерінің
бербестігі т.б.
Біздің тарихымыздың соңғы кезеңінде алғаш рет мемлекет үздік қабілет
танытқан азаматтарға элитарлық білім алуына қолдау жасауға әзірлік танытып
отыр.
Білім беру туралы Заңның жоғарыда келтірілген және басқа көптеген
баптары Қазақстанда білім беру жүйесін дамыту бағытында жақсы құқықтық
негіз қаланған деп атап көрсетуге мүмкіндік береді. Дегенмен, заң
аумағындағы мүмкіндіктерді іске асыру елдің экономикалық деңгейіне,
әлеуметтік саяси жағдайға және атқарушы биліктің білім беру саласындағы
нақты саясатына тәуелді болмақ.
Бұл орайда, менің ойымша, әлемдік білім беру жүйесінің іс-тәжірбиесі
елеулі көмек көрсетуі ықтимал.
ХХ ғасырдың аяғында жоғары білім беру саласы мамандарды қайта
дайындау және дәрежесін көтеру тәрізді жаңа маңызды міндеттерге ие болды.
Сонымен қатар тиесілі жас мөлшеріндегі оқушылар саны күрт өсіп кетті. Егер
1950 жылы дамыған өндірістік елдерде университетке түскендердің үлесі
әдетте 2-4% құрайтын болса, онан кейінгі үш онжылдықта бұл көрсеткіш 15-50
пайызға дейін жоғарылады. Университет элитарлық оқу орнынан көпшілік оқу
орнына айналды. 70-жылдардағы қаржылық дағдарыс басталғанға дейін, жуықта
үшінші фазаға – жаппай жоғары білім фазасына жету мүмкін тәрізді болып
көрінді.
Білім беру жүйесінің еуропалық және солтүстік америкалық
деңгейлерінен шартты түрде төмендегі төрт үлгіні бөліп шығаруға болады;
- гумбольдттық зерттеу университеті Мұнда университеттік курстың ең
басынан бастап ғылыми жұмыстар мен оқу өзара сабақтас компоненттер деп
қарастырылады; студенттер ғылыми жаңалықтар іздестіру барысында ең
алдыңғы қатарлы ғылымның қыр-сырына қанығып, тәжірбие жинақтайды,
болашақта белгілі кәсіби салаларда жаңалық ашуға әзірленеді;
- интернаттық тектегі британдық үлгі. Бұл студенттер мен мұғалімдердің
тікелей биресми қарым-қатынасына негізделген үлгі; тьюторлық сабақ
нысанындағы мұндай қарым-қатынас жастардың дамып жетілуінде баяндама
мен семинарға қатысудан мәні кем емес деп есептеледі.
Бүгінгі таңда университет төменде келтірілген әр қилы мақсаттарды жүзеге
асыруға мүдделі деп есептеледі. Жоғары санатты кәсіпқой мамандарды
дайындаудағы өзінің дәстүрлі міндетін атқару, университеттік білім алуға
жағдайы нашар топтардың шама-шарқы келетіндей етіп, білім алу
мүмкіншіліктерін теңестіруге жағдай жасау; жоғары сапалы ғылыми
зерттеулер арқылы білім ауқымының шекарасын кеңейтуге өз үлесін қосу;
ұлттық экономиканың талаптарын қанағаттандыру, өндіріс пен сауда
саласының мүдделері үшін ғылыми қызметтер атқару.
Еліміздің жер көлемін, елдегі әлеуметтік-демографиялық жағдайдың және
білім беру кеңістігінің бірегей еместігін ескере отырып, болашақта
Қазақстан интеграцмялау деңгейінде халықаралық қарым-қатынасқа шыға алар
еді деп тұжырым жасауға болады. Бірақ бұл жерде бар мәселенің түйіні
республиканың өз аумағында сақталып келе жатқан орталықшылдық тенденцияны
жеңе білуімізге, аймақтық деңгейде интеграциялау проблемаларын шеше
білуімізге тіреледі.
Интеграция – көп түрліліктің бірікпесі. Әрбір жеке оқу орны неғұрлым
қызықты, неғұрлым дербес болған сайын, соғұрлым онымен істес болуға
ықыластылар саны көбейе түседі, соғұрлым еліміздің өз ішіндегі білім
жүйесінің дамуы жемісті болады, соғұрлым басқа елдер тарапынан
қызығушылық пен ынталылық арта түседі. Дербестік іс-әрекеттің әлдебір ең
басты маңызды бағдарынан немесе дағдыдан тыс факультет, кафедра, сирек
сипатты мамандықтан байқалуы мүмкін. Білім беру кеңістігінің дәл осындай
сипатын ғана интеграциялық деп тануға болады. Бұрынғы бұзылған тұтастығты
қайта орнына келтіруді олай атауға келмейді.
1.2 Білім беру жүйесін аймақтандыру.
Жоғары білім саласындағы мемлекет аралық байланыстарды әрі дамыту,
нығайту. Қазақстанды әлемдік білім беру кеңістігіне кірістіру проблемалары,
бұл салада мемлекеттік аймақтандыру саясатын ойластырып, іс жүзіне асырудың
қажеттігіне тікелей байланысты. 80 жылдан астам тарихи кезең ішінде бізде
әжептәуір өзіндік сипаты бар жоғары білім жүйесі қалыптасты. Дегенмен бұл
жүйеге жоғары оқу орындарының жер жерлерде өте-мөте әркелкі орналасуы
тәрізді біршама кемшіліктер де тән екені белгілі. Қазіргі шақтағы кей
айиақтардың әлеуметтік – экономикалық проблемаларының ушыға түсуі және ірі
аймақтардың халықаралық білім беру арақатынастарына кіруіне шектеу тууы осы
себептен болуы ықтимал.
Білім беру жүйесін аймақтандыру жөнінде белсенді саясат жүргізуді
қажет ететін себептердің ең кемі үшеуін атауға болады.Бірінші. себеп
еліміздің әр аймақтарының тұрғындарына сапалы білім алуда мейлінше кеңінен
жолу ашу қажеттілігіне байланысты, өйткені білім беру саласының орталықта
шоғырлануы аймақтық сепаратизмді ушықтырып, аймақтардың әлеуметтік-
экономикалық және мәдени тұрғыдан мешеу қалуына әкеліп соғады. Бұл фактор
еліміздің демографиялық хал ахуалын кері әсерін тигізетінін де есте ұстаған
жөн. Екінші себеп әр аймақта білім беру жүйесінің даму деңгейі мен
өндірістің арасында берігірек байланыс орнықтыру қажеттілігінен туады.
Аймақтың өндіріс және жоғары білім жүйелерінің ара сәйкестігі қазіргі сәтте
айырқша маңыздылыққа ие болып отыр.
Аймақтың тұрақты және жан-жақты теңескен түрде дамуының кепілі –
соған сәйкестендірілген жоғары және орта арнайы кәсіби білім беру жүйесінің
болуы. Бұл жүйенің бір буынының жоқтығы, жеткіліксіз немесе артық дамуы
аймақ экономикасының, болмаса әлеуметтік саланың жекелеген бөлігінің
дамуына кері әсерін тигізуі, тіпті бүкіл аймақтың дамуын тежеуі мүмкін.
Қазақстан облыстарының шалғайлығымен ғана емес, оның аймақтарының
айрықша өмірлік мәні бар сипаттамалары жөнінен елеулі айырмашылықтары
болуымен де ерекшеленеді. Аймақтық университет аймақ ерекшелігін, әр
саладағы маманға деген сұранысты қатаң ескере отырып, бар қажеттілікті
болжамға ала отырып, білім жүйесіне бөлінген қаржыны икемдеп, үнемдей
қолдануына болады. Бұл зор тұлғалы университеттік құрылым, құрамына тиісті
академиялық және салалық ұйымдар кіретін, оқу орындарының барлық түрлеріне
негізделген, оқыту-ғылыми кешені болмақ.Университеттер саясында
кандидаттық, докторлық диссертация қорғау жөнінен арнайы алқаларды ғылыми-
зерттеу мекемелерін, ғылыми орталықтарды ұйымдастыру мүмкіндігінің де мәні
зор болмақ.
Мемлекеттік маңызы бар негізгі және шаруашылық сипаттағы кешенді
ғылыми бағдарламаларды орындауға басқадай мүмкіндіктер тумақшы. Құрал-
жабдықтарды, оқыту алаңдарын мейілінше толық қолдану нәтижесінде
студенттердің де мұғалімдердің де еңбектік және тұрмыстық жағдайлары едәуір
жақсара түспек. Ең бастысы, аймақтық университеттер үзіліссіз білім алу
қағидасын жүзеге асыру мүмкіндігін береді. Мұндай жоғары оқу орнында
қосымша білім беруден көп профильді факультеттер, аймақтың мамандар
дәрежелерін көтеру дайындау факултьеті ұйымдастырылады.Өйткені шағын ғана
топты жаңа, аймаққа қажетті мамандыққа қайта оқыту, оларды басынан бастап
дайындаудан гөрі кей кездері тиімдірек болмақ. Университеттердің айырқша
дарында балалар мен жастарды оқытуға арналған элитарлық оқу орындарының
ашудағы рөлі де елеулі болмақ. Студенттердің мұндай топтарымен барлық
мамандық бойынша жұмыс жүргізу кез келген жоғары оқу орнының қолынан келе
бермесі анық. Мұндай жұмыс құрамында жоғары санатты мамандарды дайындау
жөнінде тәжірбие мол ғалымдар ұжымы жинақталған жоғары оқу орындарына ғана
сай міндет болмақ. Өз оқу орнында талапты байқалған студенттер дәл сол үшін
тиісті жағдайлар туғызулы, барып қайтуға жол шығын өтеу қаржысы
іздестіріліп, жатақаналар ұйымдастырылуы, кітапханалар әзірленуі қажет.
Республика бүгінгі күннің өзінде бұл бағытта алғашқы қадамдар
жасалған: 250студентті АҚШ және Батыс Еуропа жоғары лқу орындарында оқыту
үшін валюта бөлінген. Республика Президенті Н.Ә. Назарбаевтңы әлемнің озық
жоғары оқу орындарына ең талантты жастарды жіберіп оқыту идеясы жүзеге асып
отыр. Бұл тек игі бастама ғана.
Аймақтық унверситет идеясын алғаш құлаққағыс еткеннен-ақ: Мұндай
жоғары оқу орны басқаруға келе ме?-деген сауал тууы мүмкін. Менің ойымша,
келеді Құрамына кіретін оқу орындарының мейілінше дербестігі, қаржы
мәселелерін өз ырқымен меңгеруге деп декандардың құқыларын кеңейту –
университетті толығымен басқаруға үйлесімді етпек. Оған президент басшылық
етіп, ректорлар алқасы қамқорлық жасамақ. Ректорлардың өз бастарына келсек,
олар іс жүзінде өз мансабында қалып, тек міндеттерді ғана елеулі өзгеріске
ұшырамақ. Аймақтық университеттердің өміршеңдігін бір шаңырақ астында 40-
63мыңға дейін студенттер оқитын шетелдік жоғары оқу орындарының іс-
тәжірбиеден көрсетіп отыр.
Халықаралық іс-тәжірбиеден аймақтық университеттерді құру саяси
иақсатпен істелетіні байқалады. Кейбір саяси және әлеуметтік тұрақсыздық
жағдайларда жоғары оқу орындары басқа аймақтарға таратыла орналастырылып,
бір орында студент жастардың шоғырлануына қарсы амал қолданылған кездер де
болған мысалдар бар.
Бұл сыңайдағы іс-тәжірбиеден бастамаларды жүзеге асыру оңай болмақ
емес, өйткені ондаған жылдар бойы қалыптасқан дәстүрлерді бұзуға тура
келеді. Ол оңай нәрсе емес. Бірақ қазіргі шақтағы шындықтың ерекшелігі сол,
уақыт талабын орындауды да, болашақты болжауды да қажет етеді. Ал
Республика болашағы – аймақтарының дамуы екені даусыз. Аймақтандыру – уақыт
талабына сай процесс, оның негізінде төмендегі факторлар жатыр:
- республикалық және аймақтық басқару органдарының, заң шығарушы және
атқару биліктерінің тіндеттері мен өкілеттіліктерін қайта бөлу.
- Жастардың оқу жөніндегі көші-қонын азайту, тұру орнындағы еңбек
рыногының жастарға ұнамдылығын арттыру;
- Жоғары оқу орындары мен орта арнайы оқу орындарын республикалық
бюджеттен қаржыландыру мүмкіншілігінің елеулі түрде қысқаруына орай іс-
жүзінде көп арналы қаржыландыруға көшу;
- Дистанциялық білім беруді қолдану үшін техникалық мүмкіндіктердің
көбеюі.
Аймақтық университет концепциясы мұндай преспективамен өте жақсы үйлесім
табады.
1.3 Тәрбие барысының нәтижелерін және тиімділігін зерттеу, оның
ерекшеліктері
Тәжірибеде теория технология көмегімен іске асады. Технология сөзі
техно-өнер шеберлік және логос-ғылым деген сөздерден құралған.
Технологияның өндірістік процестегі мәні бұл қолдану кезінде алдын ала
белгіленген нәтижеге жеткізу. Берілген саны мен сапасы арқылы тауар алуға
керек. олар ғылыми өндірістік әдістер құралдар мен алгоритмдер жүйесі.
Технология бұл өндірістің қол жеткізер деңгейінің шоғырлы көрініс белгісі.
Ғылыми жетістіктерді енгізудің тәсілімен нәтижесі. Технология әзірге
жасалынбаса онда жеке шеберлік үстем алады. Бірақ ерте ме, кеш пе ұжымдық
шеберліктің жинақты көрінісі технологияға айналады. Соңғы кезде ой-
шығармашылығы, оның ішінде адам тәрбиесі де технология түсінігінен тыс
болатын. Қазіргі педагогикалық теория технологияның мақсаттылығын
рационалды, яғни ұтымды екендігін мойындайды. Бірақ мектеп өндірісіндегі
технологияның механикалық түрде өтуімен ешбір келіспейді. Мектеп тәрбиесі
мен өндіріс түсініктері бір-бірінен алыс емес. Өндіріс сияқты мектепке де
қоғам өзінің әлеуметтік тапсырысын жасайды. Өндірістегі сияқты мектептің
де алдына қойылған міндеттеріне сәйкес белгілі материалдық базасының болуы
көзделеді. Осы міндеттерді шешуге өндірістегідей тәрбие процесінен
бағытталады. Бұл процестің негізі жоспарланған нәтижеге жету тәсілдерімен
сол тәсілдердің модульденуінен адамдар іс-әрекет және қылығын басқарумен
байланысты педагогтардың тәрбиелік іс-әрекеті. Мұндағы педагогтардың іс-
әрекеті өндірістегідей жүйенің жағдайы және оның жүргізілу пәрменділігін
сипаттайтын ақпараттар негізінде іске асырылады. Бірақ адам тәрбиелеу
технологияның өзіндік ерекшеліктері болатынын ескеру қажет. Өндірістегі
қарапайым да анық жұмыс барысына қарағанда мектептегі технология күтілмеген
күрделі жайттармен белгілері сан қилы. Олар:
1. Тәрбие процесінің өндірістік процестен айырмашылығы оның біртұтас
болуында. Тәрбие процесін жеке операциялрға бөліп жаруға жеке қасиеттер
қалыптастырып педагогикалық ықпалдарды кішігірім қадамдар ретінде іске
асыру қиынға соғады. Тәрбиелік ықпал бір ізді параллель схемада емес,
комплекс түрде орындалады.
2. Сапаларды қалыптастыру, яғни технологиялық операцияларды игеруші
тұлғаларды тәрбиеге тарту мәселесін өте байыппен салмақты шешу керек.
тәрбиеші алдында технологиялық процесті басынан аяғына дейін жүргізу
қажеттілігі тұрады. Яғни тәрбиежалпы технологияға негізделген жеке
шеберлікпен ұштасады.
3. Тәрбие технологиясы барлық тәрбиешілерге ортақ. Ол тұлғаны жан-
жақты қалыптастыру оны дамыту жолындағы барша кезеңдерімен толық қабылдануы
тиіс. Оларды анықтап нәтижеге жету бағыт-бағдарын көрсету педагогика
ғылымының міндеті.
Қазіргі тәрбие тәжірибесі өзінің өтпелі кезеңінде тұр. Тәрбиешілердің
көбі ғылыми технология бойынша жұмыс істеуге әлі де мойын сұнбайды. Бірақ
тәрбие міндеттерін шешудің жекелей жолына жалпы бұрылыс көрініс бере
бастады. Пайдасы көп сарапталған технологиялық жаңалықтарды енгізуге
педагогтар қауымы ыңғай танытуда. Тәрбиенің жүйелілігі комплекстілігі
бірізділігі, үздіксіздігі тәрбие ісі деген түсінік береді. Тәрбие ісі
тәрбиеленушілердің нақты іс-әрекетін ұйымдастыру мен дамытудың бір түрі.
Тәрбие ісінің ең басты ерекшелігі, қажеттілігі, пайдалылығы, міндетті
орындалатындығы.
Аға ұрпақтардың тәжірибесін беру және игеру, сананы қалыптастыру,
тәрбиеленушілердің сезімін дамыту және мінез-құлық дағдыларын қалыпқа
түсіру, оларды өмір мен еңбекке даярлау тәрбие процесінде жүзеге асырылады.
Тәрбие процесінде бір мезгілде сананы қалыптастырудың, сезімдерді
дамытудың мінез-құлық дағдылары мен әдеттерін қалыпқа түсірудің маңызы
үлкен.
Педагогтардың тәрбиелік ықпал жасауы алуан түрлі тәрбиелік
қызметтерімен толықтырылады. Оқушылардың санасы мен мінез-құлқының
қалыптасуына сезімдерінің дамуына әдебиет пен өнер, радио мен телевизия,
кино мен театр айтарлықтай әсер етеді. Жеке адамға тәрбиелік ықпал жасау
тасқыны едәуір кеңейіп келеді. Тәрбие процесі барған сайын көп қырлы, көп
факторлы бала түсуде. Оны сабақтар шеңберінде, мектеп шеңберінде ғана
шектеуге болмайды. Тәрбиенің табысты болуы әсер етудің қандай да бір қайнар
көзіне емес, көптеген факторлар мен жағдайларға байланысты.
Тәрбие процесінің көп факторлылығы, тәрбиелік ықпал өрісін кеңейту
жеке адамды қалыптастыру үшін әр түрлі резервтермен, мүмкіндіктерді
пайдалануға септігін тигізеді. Сонымен қатар бұл тәрбие беру процесін
біршама қиындатады. Алуан түрлі әсерлердің ықпалынан өте отырып, балалар
тек жағымдыны ғана емес, кейде жағымсыз тәжірибеде жинақтайды.тәрбие
процесінің екінші ерекшелігі оның ұзақ процесс екендігінде. Ол балалар
мектепке түсерден көп бұрын басталды да мектеп бітіргеннен кейін де
жалғасады.
ХҮІІІ ғасырдың Француз материализмнің аса көрнекті өкілдерінің бірі
Гельвецкийдің өзі тәрбиені ұзақ процесс ретінде сипаттай отырып, шындыққа
келгенде, бүкіл өмірдің өзі бір ұзақ тәрбие ғана деп жазды. Адам есейген
жылдарында да тәрбиеленеді немесе қайта тәрбиеленеді. Ол өзінің еңбек және
моральдық тәжірибесін молайтуды және жетілдіруді одан әрі жалғастырады,
өзінің білімін кеңейтеді, және тереңдетеді. Эстетикалық байлықтарды
меңгереді. Әрине, мектептегі жылдар-адамның неңұрлым қарқынды дамитын,
мінезі мен тәртібінің қалыптасатын жылдары. Мектеп оқушысының орталық нерв
жүйесінің жоғары икемділік пен қабылдағыштықпен ерекшеленетіні белгілі.
Соның арқасында жеке адамның ойдағыдай қалыптасуына және жағдай жасалады.
Сондықтан осы жастық шақта арнайы ұйымдастырылған тәрбиелік процесс жүзеге
асырылады.
Тәрбие процесінің үшінші ерекшелігі - оның сатылы сипатта болатындығы.
Оны шартты түрде бірқатар кезеңге бөлуге болады. Бірінші сатысында балалар
жанұядағы, мектептегі тәртіп ережелерінің бастапқы ұғымдарын игереді.
Оларда қарапайым сезімдер ояна бастайды және мінез-құлықтың аса қарапайым
дағдылары бойға сіңеді. Екінші сатысында оқушыларда тәртіп туралы бастапқы
ұғымдардың негізінде этикалық түсініктер қалыптасады, белгілі бір жағдайда
дұрыс қылық көрсете білу қоғамда қабылданған тәртіп ережелерін сақтау
дағдысы бойларына сіңеді. Сонымен бірге жағымды сезімдердің одан әрі дамуы
және жағымсыз сезімдерді жеңу процесі жүріп жатады. Үшінші саты
көзқарастардың қалыптасуымен, мінез-құлықтың тұрақты әдеттерінің бойға
сіңуімен және сезімдердің одан әрі дамып баюмен сипатталады. Осы сатыда
мектеп оқушыларының идеялық адамгершілік принциптерімен анықтиалатын іс-
әрекет мотивтері әлдеқайда айқын көрініс береді. Бұл сатылардың арасында
үзілді-кесілді шек болмайды, олар тығыз байланысты болады.
Балаларды мектепте, әсіресе жанұяда тәрбиелеу процесінің
ұйымдастырылуы бірдей бола бермейді. Тәрбие берудегі кемшіліктердің бұрын
игерген жақсы қасиеттердің бекімеуіне және кейде жойылып кетуіне, жаңа
қасиеттердің бекімеуіне және кейде жайылып кетуіне, жаңа қасиеттерге де ие
бола алмай қалуына әкеліп соғатыны аз емес. Соның нәтижесінде жас шамасы
бірдей оқушылардың даму деңгейі бірдей болмайды. Олардың әрқайсысы өзінің
ерекше өмірлік жолынан өтеді. Осы жолды және оқушының өмірлік тәжірибесін,
оның ұғымының, мінез-құлықтың дағдылары мен әдеттерін білу, ең алдымен,
тәрбие берудің қандай міндеттеріне көңіл аудару қажет екенін көрсетеді.
Мұның әсіресе, қиын мінезді оқушыларды тәрбиелеудегі маңызы үлкен.
Мұғалімге, ең алдымен сынып жетекшісіне балалардың жағымсыз тәртіптерінің
себептерін ашып алу және ата-аналарымен, балалар және жастар ұйымдарымен
бірлесе отырып оларды қайта тәрбиелеудің жолдарын белгілеу қажет.
Тәрбие процесінің келесі төртінші ерекшелігі - тәрбие жұмысы
мазмұнындағы концентризм. Бұл тәрбие процесінде жеке адамның бір қасиетінің
өзіне бірнеше оралып соғуға тура келетінін білдіреді. Бірақ бұл тектен-тек
қайталау емес, ал жас шамалық ерекшеліктерге және тәрбие деңгейіне сәйкес
одан әрі кеңейту және тереңдету бағытындағы қайталау.
Тәрбие беру процесінің бесінші ерекшелігінің мәні - оның екі жақты
белсенді процесс екендігі. Оны тәрбиеленушілерге педагогикалық ықпал
жасаумен ғана шектеуге болмайды. Тәрбиешілердің ықпалы тәрбиеленушілердің
ішкі ойымен қатар жүруі, өзін-өзі тәрбиелеумен толықтырылуы тиіс.
Оқушылардың ынта-жігерін жұмылдырудың, олардың жеке белсенділігін айтудың,
олардың дербестігін дамытудың маңызы үлкен. Тәрбие процесі жеке адамға
мақсатты бағыттағы педагогтық ықпалды тәрбиеленушілердің өмірі мен іс-
әрекетін ұйымдастырумен табиғи үйлестірілген жағдайда ғана өз мақсатына
жетеді. Мұндай жағдайда жеке оқушылардың (әсіресе қиын мінезділердің)
тәрбиелік ықпалға қарсылықтарын жеңу оңай. Мектеп оқушыларының өмірі мен іс-
әрекетін ұйымдастыру процесінде педагогтардың талабындағы біржақтылыққа жол
бермей, балалардың мүдделері мен қажеттіліктеріне сүйену оңайға соғады.
Тәрбиеленуші-тәрбие объектісі ғана емес, субъектісі де. Сондықтан
мектеп практикасында өзін-өзі тәрбиелеуге деген қажеттілікті дамытуға қатаң
түрде және ұзақ уақыт бойы өзін-өзі қолға алу жұмысын ұйымдастыруға көп
назар аударылады. Информациялардың ауқымды тасқыны мектеп жастарының өзін-
өзі тәрбиелеуі үшін мүмкіндіктер туғызады. Керекті қасиеттерді қалыптастыру
үшін осы информацияны пайдалана білудің маңызы зор.
Тәрбие процесінің алтыншы ерекшелігі - онда балалар ұжымы мен
ұйымдастырушылық жұмыс жүргізудің үлкен орын алатындығы. Ал Макаренко
тәрбие беру жұмысы, ең алдымен ұйымдастырушының жұмысы деп кездейсоқ
айтпаған. Тәрбие процесінің ұйымдастырушылары рөлін мектеп басшылары,
сыныптан тыс және мектептен тыс жұмысты ұйымдастырушылар, сынып
жетекшілері, мұғалімдер атқарады. Олар оқушылар ұжымының, бала тәрбиесіне
ата-аналар мен жұртшылықты тартады. Тәрбие процесінің тиімділігі көбіне
мұғалімдердің тәрбиеленушілік күш-жігерін үйлестіруге, оқушылар ұжымында
дұрыс қарым-қатынастар тудыруға, оқушылардың үлкендермен және өз
құрбыластарымен араласу сипатына да тәуелді. Мұның бәрі педагогтан үлкен
шеберлікті, тәрбиелеу өнерін меңгеруді талап етеді. Тәрбие нәтижелері
көбіне тәрбиешінің жеке басына, оның тәрбиеленушілермен қарым-
қатынастарының сипатына тәуелді екені белгілі.
Тәрбие процесіне өмір мен іс-әрекетті ұйымдастыру, оқушылар ұжымындағы
дұрыс қарым-қатынастар тудыру, ата-аналарды және жұртшылықты балаларды
тәрбиелеуге тарту міндетті түрде енеді. Міне сондықтан да ұйымдастыру
жұмысы тәрбие процесінің маңызды және ажырамас элементін құрайды.
Тәрбие процесінің жетінші ерекшелігі - оның нәтижелерінің сырттай
қарағанда бірден аңғарыла қоймайтындығы. Олар оқу жұмысындағыдай өзін
көзге тез түсірмейді. Сондықтан тәрбие нәтижелерін тексеру мен бағалау
оқудағыдан көп күрделірек. Тәрбие берудің аяқталғанын аңғару және анықтау
қиын. Жеке адамның кез-келген қасиеті шексіз дамып, жетіле беруі мүмкін.
Тәрбие процесінің сегізінші ерекшелігі - оның болашаққа ұмтылған іс-
әрекет болатындығында. Тәрбие міндеттері мен мазмұнын ашып көрсету кезінде
қоғамдық даму перспективаларын есте тұтудың маңызы үлкен. Қазіргі кездегі
мектеп оқушыларының өз беттерімен өмір сүруге аяқ басатындықтарын қоғамдық
қарым-қатынастарда қазіргіден белгілі бір айырмашылығы болуы мүмкін екенін
ескеру керек. Сондықтан тәрбие процесін бүгінгі ғана емес, ертеңгі күн
міндеттері мен қажеттіліктерін негізге ала отырып құру керек. Әрине, мектеп
алдында тұрған ағымдағы міндеттерді ұмытпау керек, нақты болмыстан бөлінп
шығуға болмайды.
Тәрбие өз табиғаты бойынша-болашаққа ұмтылған іс-әрекет. Тәрбиешілік
дәрежесін анықтау әртүрлі тәсілдерді қолданған жағдайда ғана мүмкін.
Қандай да бір тәсіл арқылы оқушы мінезі мен тәртібінің ерекшелігін білу,
тәрбие саласындағы оның білімін, бейімділігі мен дағдыларын анықтау мүмкін
емес.
Тәрбие нәтижесінің жинақталған бағасы мсінез-құлыққа берілетін баға
болып табылады. Тәрбие процесін үйлесімді жүргізу көп жағдайда тәрбиеге,
тәрбиелілік дәрежесі туралы білім нәтижелерін ұдайы ескеріп отыруға және
осының негізінде тәрбие процесін жетілдіруге байланысты. Педагогтардың өз
қызметін жоспарлай білуі ғана емес, сонымен бірге оның нәтижелерін
ескеріп, жетістіктер мен кемшіліктерді талдай білу, оларды жою жолдарын
белгілеп отыру да өте маңызды.
Тәрбие нәтижесін есептеу мен бағалаудың барлық мектептер үшін міндетті
бір тұтас жүйесі өкінішке орай әлі белгіленген жоқ. Бұл әлбете, мектептің,
мұғалімнің, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz