Қожа Ахмет Йсауидің өмірі

1. Кіріспе
Қожа Ахмет Йсауидің өмірі
2. Неігізгі бөлім
Қожа Ахмет Йасауи өміріндегі ерекшеліктер
Ізбасарлары жайында
3. Қорытынды
Таңдамалы хикметтері

Ахмет Йасауи XI ғасырдың аяғында туып, XII ғасырдың соңында дүниеден қайтты (шамамен 1094— 1166), Туған жері - бір кездері ұлы Түркістанның бір бөлігі болған, бүгінгі Қазақстанның Шымкент облысына қарасты Сайрам қаласы. Жеті жасында әкесінен айрылып, әпкесімен бірге сол кездегі ең маңызды орталықтардың бірі Йасы қаласына кетті. Йасы - Оғыздардың маңызды қалаларының бірі болған. Кейіннен қазақ хандығының астанасы болды. "Йасыдан шыққан Ахмет" деген мағынада Ахмет Йасауи атымен белгілі болған ұлы сопы, Түркістанның пірі, Түркістанның Әзіреті деп аталыпты. Осыдан барып Йасы қаласының аты да "Түркістан пірінің қаласы", сосын қысқаша Түркістан болып өзгеріпті. Осылайша халық Ахмет Йасауидың атын осы қалаға беріпті.
Йасыда Арыстан бабамен кездесіп, одан Хз. Пайғамбардың аманатын - Аллаға ұласу, рухани биіктеу жолын білдіретін "құрманы" алады. Арыстан баб Ахмет Йасауидың тұңғыш ұстазы жол көрсетушісі. Хикметтерінде айтылғандай, оның жолшылығына маңызды ықпалы болған адам. Арыстан баб дүниеден өткен соң, Ахмет Йасауи Бүхараға келеді. Ол кездерде Йасы түрік жері де, ал Бұхара болса парсы тілінің, мәдениетінің үстем болған, кең жайылған өлкесі еді.
Ахмет Йасауи сопылықтың тәрбиелік әдіс-тәсілдерін Бұхарадағы Жүсіп Хамадани дерғаһынан алды. Бұл жерде ерекше әдістермен жүргізілген білімдерді үйренді.

1.Қожа Ахмет Йсауи жолы және таңдамалы хикметтері
Намың Кемал Зейбек
Ахмет Йасауи қоры Алқора -2003

2. Қожа Ахмет Йсауи хикметтері
Есенбай Дүйсенбай
Алматы -1998 ж.

3. Қожа Ахмет Яасауидің өмір тарихы
Әбдікамал Жәмішұлы 1995 ж.

4. Қожа Ахмет Яасаудің шығармашылығы
Нақын Темір 1996 ж.
5. Қожа Ахмет Яасаудің кесенелері
Ахмет Йасауи қоры Алқора -2003

Пән: Тарихи тұлғалар
Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 12 бет
Таңдаулыға:

Жоспар
1. Кіріспе
Қожа Ахмет Йсауидің өмірі
2. Неігізгі бөлім
Қожа Ахмет Йасауи өміріндегі ерекшеліктер
Ізбасарлары жайында
3. Қорытынды
Таңдамалы хикметтері

Анадолы ерендерінің ұлы жол көрсетушісі
Ахмет Йасауи XI ғасырдың аяғында туып, XII ғасырдың соңында дүниеден
қайтты (шамамен 1094— 1166), Туған жері - бір кездері ұлы Түркістанның бір
бөлігі болған, бүгінгі Қазақстанның Шымкент облысына қарасты Сайрам қаласы.
Жеті жасында әкесінен айрылып, әпкесімен бірге сол кездегі ең маңызды
орталықтардың бірі Йасы қаласына кетті. Йасы - Оғыздардың маңызды
қалаларының бірі болған. Кейіннен қазақ хандығының астанасы болды.
"Йасыдан шыққан Ахмет" деген мағынада Ахмет Йасауи атымен белгілі болған
ұлы сопы, Түркістанның пірі, Түркістанның Әзіреті деп аталыпты. Осыдан
барып Йасы қаласының аты да "Түркістан пірінің қаласы", сосын қысқаша
Түркістан болып өзгеріпті. Осылайша халық Ахмет Йасауидың атын осы қалаға
беріпті.
Йасыда Арыстан бабамен кездесіп, одан Хз. Пайғамбардың аманатын -
Аллаға ұласу, рухани биіктеу жолын білдіретін "құрманы" алады. Арыстан баб
Ахмет Йасауидың тұңғыш ұстазы жол көрсетушісі. Хикметтерінде айтылғандай,
оның жолшылығына маңызды ықпалы болған адам. Арыстан баб дүниеден өткен
соң, Ахмет Йасауи Бүхараға келеді. Ол кездерде Йасы түрік жері де, ал
Бұхара болса парсы тілінің, мәдениетінің үстем болған, кең жайылған өлкесі
еді.
Ахмет Йасауи сопылықтың тәрбиелік әдіс-тәсілдерін Бұхарадағы Жүсіп
Хамадани дерғаһынан алды. Бұл жерде ерекше әдістермен жүргізілген
білімдерді үйренді.
Селжүқ топырағының әр түкпірінде муриттері бар, үлкен ғұлама, рухани
күш иесі саналған - Жүсіп Хамадани ханафи ағымынан болғанымен
"алауия жолындағы" "жеһри зікір" негізіне сүйенген бір тариқаттың мүршиді
болатын. Тегі ираңдық, түрік тілін білмейтін, арапша, парсыша сөйлейтін
еді.
Ахмет Йасауи, Жүсіп Хамаданидың атақты төрт шәкіртінің бірі болды.
Тариқат дәстүрінде "орынбасар" "сайри сулукты4" яғни, рухани жолшылықты
бітірген, "толық адам" дәрежесіне жеткен, өз бетінше жол көрсетіп, шәкірт
тәрбиелейтін жағдайға ұласқан адам.
Ахмет Йасауи өзінен бұрынғы орынбасарлар - Хасан Андақи, Абдулла
Бәркиден соң Жүсіп Хамаданидың орнына отырған. Біраз уақыт өткен соң орнын
Абдулхалық Гуждуаниге тапсырып, Йасы қаласына қайта келеді де, мұнда өз
дергаһын құрады. Түрікше уағыз айту мақсатымен түрік әдет ғүрпына сай
келетін өз жолының іргетасын қалады.
Түріктердің белгілі назым-өлең түрінде жазған хикметтерімен жалпы
халыққа өз шақыруын жеткізе бастады.. Ахмет Йасауиден бұрын да түрік
сопыларының болғаны шүбәсіз. Бірақ, түрік мінезін, табиғатын сақтаған
сопылық жолдың алғаш негізін қалаушы Ахмет Йасауи болатын. Осылайша түрік
ислам сопылығы құрылды.
Қысқа уақыттың ішінде Йасы ұлы Түркістанның рухани орталығына
айналды. Ахмет Йасауи дергаһында жетілген мыңдаған ерендер
түрік әлемінің түкпір түкпіріне тарады. Оның көзқарастары мен өлеңдерін,
жолын, әдістерін жая бастады.
Түрікше айтылған хикметтер Йасауидың тілімен қайталанғандықтан түрік
тілдерінің жақындасуы, бірігуі жандана бастады.
Ахмет Йасауидың хикметтерінен бұрын парсы әдеби тілі үстем еді. Түрік
ғұламаларының арасында парсыша өлең жазу әдеті басым болатын. Хикмет
жарында шыңқаң соң, түрікшеге назар аударыла бастады. Оның жолындағы
шәкірттері хикметтерін қайталау арқылы түрік тілі жаңа сатыға көтерілді.
Осылайша түрікше өлең жазу дәстүрі қалыптасты. Бұл өлеқдер жатталып
теккелерде, зауия, дергаһтарда әуендермен айтыла бастады. Осының негізінде
түрік музыкасының дамуына үлкен ықпал етті. Ахмет Йасауидың көзі тірісінде
жүз мыңға жуық муриттерінің болғаны, ол шәкірттерінің бірнеше ондаған
орынбасарлары болғаны анық.
Ұлы піріміздің өлімінен соң да шәкірттері мен орынбасарлары тарапынан
бүкіл Түркістанға оның пікірлері, жолы, табиғаты т.б. жайылғаны да шындық.
Мансұр ата, Әбдүлмәлік ата, Тәж Қожа, Зеңгі ата, Сейіт ата, Сүлеймен
Хакім ата, Ұзын Хасан ата, Бәдір ата, Исмайыл ата, Әйман Баба, Шайхы Әли,
Кемал шайхы, Қадым шайхы, бұлардың барлығы қыпшақ топырақтарындағы
Қорасандық Йасауи шайхтары. Анадолы мен Румда Қажы Бектас Әулие, Сары
Салтұқ, Абдал Мұса, Киікті Баба, Ғаж-Ғаж Деде - бұлар да Йасауи алыптары.
Мәулананың ұлы жол көрсетушісі Шамседдин Табризидің де Йасауи дәруіші екені
айтылып жүр. Балқандағы ұлттардың және басқа да мұсылман халықтарының
исламды қабылдауында, түрік ұлыстарының көпшілігінің мұсылман болуында
Ахмет Йасауи мен оның шәкірттерінің еңбектері ерен.
Ахмет Йасауи - түріктердің исламдық түсінігін, ұғымын қалыптастырып,
осы түсініктін негізінде адал, шынайы мұсылмандықты жайған адам. Соның
нәтижесінде риядан, керіністерден алыс тұру, басқа діндегілерге құрметпен
қарау, білімге, еңбектенуге, әйел затына мән беру пайда болды.
Міне, сондықтанда, Ахмет Йасауи іліміне түрік дүииесімен қатар бүкіл
адамзат зәру болып отыр.
Түркістан қаласында өлімінен екі ғасыр өткен соң Әмір Темір тарапынан
қайта салынған зираты, Йасауи ғимараты - түрік әлемінің жүрегі, ең маңызды
сыйнатын жері болды және болады да!. Қазақстан мен Өзбекстан президенттері
1993 жылы маңызды келісім шартқа осы ғимараттың есігі алдында қол қойғанда,
бабамыз куә болсын - депті.
Жаңадан табысып жатқан түрік әлемінің жақындасуында ең үлкен маңызды
түйін - Ахмет Йасауи және оның өлмес пікірлері болатындығына сенімі мол!!!
12 – ғасырда Ұлы Түркістанның Йасы қаласында Қожа Ахмет атты бір ұлы кісі
тарих сахнасына шықты. Парсы тілінің үстемдігіне қарсы түрік тілінің туын
желбіретті. Ашқан мектептерінде түрік тілінде тәлім-тәрбие, білім берді.
Берген білімі Ислам болатын, түрік-Ислам сопылық дүниетанымының негіздері,
тілі де түрікше.
Қожа Ахмет Йасауи 126 жыл өмір сүріп, мыңдаған ұстаз шығарды. Оларды
түрік әлемінің түпкір-түпкіріне жіберді. Әрбірі өз қызметі мен міндетін
жақсы сезінетін. Исламды түсіндіріп, таза діни түсінікті, ықыласты дінді
уағыздайтын. Аллаға деген махабатты, адамға деген сүйіспеншілікті, адамға
қызмет етудің маңызын, әйелге құрмет етуді, еңбектің киелілігін, білімнің
қозді ашар кереметін насихаттайтын, үйрететін және өздері де айтқан
сөздерін өмірлерін тұғыр ететін. Айтқандары өз бойларынан табылған. Ең
бастысы олар Ахмет Йасауи пірлерінің хикметтерін түрікше түсіндіретін,
ұғындыратын. Хикметтер түрікше болған соң түрік тілі жайылып, қанат жайып,
түрік тілінің әдеби құндылығы артып, қайта жанданды. Олар ең үлкен
ұстаздары Йасауидің хикметтеріне еліктеп өздері де өлең жазды. Түрік
әлемінде парсы жақтас зиялылардан басқа түрік тілінде оқып, жазатын,
түсіндіретін ағартушылық әрекеті басталды. Алдымен Ұлы Түркістанда кейіннен
Анадолыға жайылған бұл ағартушылық қозғалысы негізінде Қаржы Бекташ Әулие,
Сары Салтұқ, Жүніс Әмре, Ашық Паша, Гази Бурханеддин, Дехқани, Ахмет Дайи,
Насими, Қаржы Байрам Әулие және т.с.с. сансыз ұстаздарды өсіріп шығарды.
15-ші ғасыр Түркістанның ұлы ақыны Али шер Науайи түрік және парсы
тілдерін салыстып Мухакаматул Луғатайни деген еңбек жазып, түрік тілінің
бай, қазыналы, сырлы да үстем тіл екендігін дәлелдеді.
Ахмет Йасауидің түрік тілі мен түркілік болмыстың қалыптасып
дамуындағы орны өте үлкен.
Міне, Кониянықысқа уақыт аралығында билеген Қараманұлы Мехметтің елдің
түкпір-түкпіріне елші жіберіп бұдан теккелерде, сарайда, мәжілісте және
алаңдарда түрік тілінен басқа тіл қолданбасын деп жарлық беруі де осы
Йасауи ықпалының әсері болатын. Түркістан топырағына Ахмет Йасауидің
шәкірттері Селжұқ биліктерінде құрметтелетін.
Түркістан құрылылған мемлекеттерде ғылым мен әдебиет тілінің
түрік болуы да Ахмет Йасауидің қажырлы да парасатты таңдауы мен
дәстүрінің арқасында жүзеге асырылады.
12-ші ғысырдың екінші жартысынан кейін Йасауи шәкірттерінің өз
міндетерін үлкен жетістікпен орындағандығын және кейінгі ғасырларда
да оның шәкірттерінің шәкірттері осы қызметті жалғастырғандығын
көруімізге болады.
13-ші ғасырдың басынан бастап Шыңғыс ханның басқаруымен құрылған
мемлекеттерде де Йасауидің шәкірттері үлкен істер атқарған. Олар
Шыңғыс ханның ұрпақтарын мұсылман етіп түрік тіліне және тркілікке
үлкен үлес қосқан. Шыңғыстың үлкен ұлы Жошының баласы Берке
Алтын Орданың ханы болып тұрған кезінде Йасауидің шәкірті Сары
Салтұқ оны мұсылман қылады. Беркенің бас қолбасшысы Ноғйды да
мұсылмандыққа үндеген. Бүгінгі Өзбек халқына өз атын берген Жошының
немересі Өзбек ханға Ислам дінін үйреткен Баба Түркі (Шашты Әзиз) де
Йасауидің шәкірті болып табылады.
Қожа Ахмет Йасауи және Қажы Бектан Уәли
Қажы Бекташ Уәли Ахмет Йасауидің Түркі Әлеміне жолдаған ең
таңдаулы шәкірттерінің бірі. Қажы Бекташ Уәлидің атында бЕкташий
деген тариқат құрыллып, бүгінгі түрік Әлемі мен Балқандарда өте
үлкен ықпалға ие болған. Яғни, бұл жерлерде де Йасауи жолы арқылы
Исламның рухы жайылған. Екеуінің арасындағы сабақтастықты Уалайтнама
атты еңбектегі мәліметтер арқылы көрсетуімізге болады.
Сұлтан Екінші Ибрахим (ас-сани) Қажы Бекташты оқыту үшін дана
ғұлама іздейді. Оған Мына қалада дана, кереметімен танылған бір әулие
бар. Ол адам Түркістанның тоқсан тоғыз мың пірінің пірі Қожа
Ахмет ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.