М.Монтесоридің технологиясын балабақшада қолданудың педагогикалық маңыздылығы
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 6
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 9
1 М.МОНТЕСОРИДІҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫН БАЛА БАҚШАДА ҚОЛДАНУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 М.Монтессоридің педагогикалық мұраларының ғылыми.педагогикалық зерттелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
15
1.2 М.Монтессори технологиясын балабақшада қолданудың педагогикалық маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2 М.МОНТЕСОРИДІҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫН БАЛАБАҚ. ШАДА ҚОЛДАНУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 М.Монтессори технологиясын балабақшада қолданудың қазіргі жай.күйі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
31
2.2 М.Монтессори технологиясын балабақшада қолданудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
54 ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... .. ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 9
1 М.МОНТЕСОРИДІҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫН БАЛА БАҚШАДА ҚОЛДАНУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1 М.Монтессоридің педагогикалық мұраларының ғылыми.педагогикалық зерттелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
15
1.2 М.Монтессори технологиясын балабақшада қолданудың педагогикалық маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2 М.МОНТЕСОРИДІҢ ТЕХНОЛОГИЯСЫН БАЛАБАҚ. ШАДА ҚОЛДАНУДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.1 М.Монтессори технологиясын балабақшада қолданудың қазіргі жай.күйі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
31
2.2 М.Монтессори технологиясын балабақшада қолданудың жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
54 ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... .. ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 74
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында: «негізгі міндет – баланың жеке басын бастапқы қалыптастыруды қамтамасыз ету, оның қабілеттерін анықтау және дамыту. Осы сатыдағы оқу мен тәрбие оң уәжді қалыптастыруға және оқу қызметін білуге, оқу, жазу, санаудың берік дағдыларын үйренуге, тілдік қарым-қатынастың қарапайым тәжірибесіне, өзін-өзі шығармашылық тұрғыдан таныта білуге, мінез-құлықтың мәдениетіне, жеке гигиенаның және салауатты өмір салтының негіздеріне бағдарланады, сонысымен кейін негізгі мектептің жалпы білім беру бағдарламаларын меңгеруге база жасайды»,- делінген [1, 2 б.].
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді [2, 3 б].
Бүгінде елдегі жағдайдың өзгеруіне және азаматтық қоғамның қалыптасуына байланысты қазіргі білім беру жүйесінің алдында жеке өзіндік беделі бар, айналасындағы адамдарды құрметтейтін, өзінің және өзгелердің сезімі мен іс-әрекеттерін талдай білетін, өздігінен шешім қабылдауға қабілетті және олардың нәтижелеріне жауап беруден қашпайтын, өзін-өзі дамытуға ынталы, жаңа типтегі ерікті тұлғаларды тәрбиелеу мәселесі тұрғаны белгілі.
Көптеген зерттеушілердің пікірінше, 3-6 жас жеке тұлғаның бостандығын және жауапкершілігін дамыту үшін едәуір маңызды әрі қолайлы кезең деп есептеледі. Себебі, нақ осы кезеңде жеке тұлғаға алғашқы құндылық-мағыналық бағыт-бағдар беріліп, мінез-құлық ережелеріне дағдылану үдерісі басталады.
Олай болса, жеке тұлғаның дамуына мүмкіндік беретін жолды қалыптастыру қажет.
Біз балабақшада М.Монтессори технологиясын жүзеге асырудың педагогикалық маңыздылығын анықтауда:
- білім беруде және тәрбиеде қызметтік тәсіл идеялары (А.Н.Леонтьев [3]) және өзін-өзі дамыту психологиясы мен педагогикасының идеялары (А.А.Бодалев [4], Л.С.Выгодский [5], Р.С.Немов [6], Л.М.Фридман [7]) зерттеудің әдістемелік негізі болып табылды.
Сондай-ақ, М.Монтессоридің, оның педагогикалық тәжірибесін зерттеушілер мен ізбасушыларының еңбектері (М.В.Богуславский [8], Т.П.Войтенко [9], Е.А.Кондратова [10], Г.Б.Корнетов [11], Н.Н.Рудакова [12], М.Г.Сорокова [13], К.Е.Сумнительный [14], Ю.И.Фаусек [15], Е.А.Хилтунен [16]);
- «еркін тәрбие» теориясы бойынша педагогикалық жұмыстары (Я.А.Коменский [17], Ж.Ж.Руссо, Л.Н.Толстой. Ф.Феррер, М.Штирнер);
- адамның, тұлғаның даму мәселелеріне, оның жас ерекшелік аспектісіне, адамгершілік қарым-қатынастарға арналған психология-педагогикалық еңбектері (А.А.Бодалев [18], Е.В.Бондаревская [19], Н.М.Борытко [20], Н.М.Конжиев [21], Л.М.Лузина [22], Н.П.Терентьева [23]) зерттеудің теориялық базасына айналды.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту міндеттерін көздейді [2, 3 б].
Бүгінде елдегі жағдайдың өзгеруіне және азаматтық қоғамның қалыптасуына байланысты қазіргі білім беру жүйесінің алдында жеке өзіндік беделі бар, айналасындағы адамдарды құрметтейтін, өзінің және өзгелердің сезімі мен іс-әрекеттерін талдай білетін, өздігінен шешім қабылдауға қабілетті және олардың нәтижелеріне жауап беруден қашпайтын, өзін-өзі дамытуға ынталы, жаңа типтегі ерікті тұлғаларды тәрбиелеу мәселесі тұрғаны белгілі.
Көптеген зерттеушілердің пікірінше, 3-6 жас жеке тұлғаның бостандығын және жауапкершілігін дамыту үшін едәуір маңызды әрі қолайлы кезең деп есептеледі. Себебі, нақ осы кезеңде жеке тұлғаға алғашқы құндылық-мағыналық бағыт-бағдар беріліп, мінез-құлық ережелеріне дағдылану үдерісі басталады.
Олай болса, жеке тұлғаның дамуына мүмкіндік беретін жолды қалыптастыру қажет.
Біз балабақшада М.Монтессори технологиясын жүзеге асырудың педагогикалық маңыздылығын анықтауда:
- білім беруде және тәрбиеде қызметтік тәсіл идеялары (А.Н.Леонтьев [3]) және өзін-өзі дамыту психологиясы мен педагогикасының идеялары (А.А.Бодалев [4], Л.С.Выгодский [5], Р.С.Немов [6], Л.М.Фридман [7]) зерттеудің әдістемелік негізі болып табылды.
Сондай-ақ, М.Монтессоридің, оның педагогикалық тәжірибесін зерттеушілер мен ізбасушыларының еңбектері (М.В.Богуславский [8], Т.П.Войтенко [9], Е.А.Кондратова [10], Г.Б.Корнетов [11], Н.Н.Рудакова [12], М.Г.Сорокова [13], К.Е.Сумнительный [14], Ю.И.Фаусек [15], Е.А.Хилтунен [16]);
- «еркін тәрбие» теориясы бойынша педагогикалық жұмыстары (Я.А.Коменский [17], Ж.Ж.Руссо, Л.Н.Толстой. Ф.Феррер, М.Штирнер);
- адамның, тұлғаның даму мәселелеріне, оның жас ерекшелік аспектісіне, адамгершілік қарым-қатынастарға арналған психология-педагогикалық еңбектері (А.А.Бодалев [18], Е.В.Бондаревская [19], Н.М.Борытко [20], Н.М.Конжиев [21], Л.М.Лузина [22], Н.П.Терентьева [23]) зерттеудің теориялық базасына айналды.
1. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы//Жайық ұстазы, №1,2004.
2. Көшімбетов С.А. / Оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық шарттары/ п.ғ.к.дисс. Алматы 2004 ж. Автореферат
3. Леонтьев А. Н. Деятельность. Сознание. Личность : учеб. пособие для студентов вузов по направлению и спец. "Психология" и "Клиническая психология" / А. Н. Леонтьев. - М.: Смысл; Academia, 2004. - 345 с.
4. Бодалев А. А. О психологических основах воспитания личности / А. А. Бодалев // Вопр. психологии. -1986. - .№ 1. - С.19 - 27.
5. Выготский Л. С. Педагогическая психология / Л. С. Выгодский; под ред. В.В. Давыдова. - М.: Педагогика, 1991. - 479 с.
6. Немов Р. С. Психология: учеб. для студентов высш. пед. учеб. заведений. В 3 кн. Кн. 3 Экспериментальная педагогическая психология и психодиагностика / Р. С. Немов. - М.: Просвещение: Владос, 1995.-508 с.
7. Фридман Л. М. Педагогический опыт глазами психолога: кн. для учителя / Л. М. Фридман. -М.: Просвещение, 1987.-223 с.
8. Богуславский М. Восхождение к Монтессори / М. Богуславский, Г. Корнетов // Мама : альманах. - М., 1994. - Вып. 1. - С. 14-34.
9. Войтенко Т. П. Возвраш,ение к ребёнку: (опыт реализации идеи свободного образования) / Т. П. Войтенко. - Калуга: Изд – во Н. Бочкаревой, 1999. - 113 с.
10. Кондратова Е. А. Условия реализации идей и принципов педагогической концепции Марии Монтессори в отечественном образовании: на примере Псков. Дома Монтессори : автореф. дис. ... канд. пед. наук : 13.00.01 / Е. А. Кондратова. - Псков, 2003. - 23 с
11. Корнетов Б. Г. Всемирный историко - педагогический процесс в зеркале цивилизованного подхода / Б. Г. Корнетов // Современные проблемы истории образования и педагогической науки / под ред. 3. И. Равкина. - М., 1994. - С. 107 -110.
12. Рудакова Н. Н. Специфика непрерывного образования учителя в условиях «Дома Монтессори» / Н. Н. Рудакова //Современные технологии в высшем и среднем профессиональном образовании: проблемы качества подготовки специалистов: материалы IV регион, практ. конференции. - Псков, ПГПИ, 2003.-С.166-170.
13. Сорокова М. Г. Система М. Монтесссори: теория и практика: учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений / М.Г. Сорокова. –М.: Академия, 2003. - 383 с.
14. Сумнительный К. Е. Космическое воспитание / К. Е. Сумнительный // Монтессори в России: новый взгляд. - М., 1998. - Вып. 1. - С. 40 - 66.
15. Фаусек Ю. Самостоятельные занятия у младших школьников / Ю. Фаусек // МАМА: альманах. - М., 1994. - № 1. - С. 62.
16. Хилтунен Е. Авторская программа воспитания и обучения в российском Монтессори - детском саду и начальной школе / Е. Хилтунен. - М.: Первое сентября, 2000. - 59 с.
17. Коменский Я. А. Великая дидактика / Я. А. Коменский // Избранные. педагогические сочинения. В 2 т. / Я.А. Коменский. - М., 1982. - Т. 1. - С. 242-477.
18. Бодалев А. А. О психологических основах воспитания личности / А. А. Бодалев // Вопр. психологии. -1986. - .№ 1. - С.19 - 27.
19. Бондаревская Е. В Смыслы и стратегия личностно – ориентированного воспитания / Е. В. Бондаревская // Педагогика. - 2001. - JV» 1. - С. 17 - 24.
20. Борытко Н. М. В пространстве воспитательной деятельности / Н. М. Борытко ; М - во образования Рос. Федерации , Волгогр. гос. пед. ун -т. - Волгоград : Перемена, 2001. - 180 с.
21. Конжиев П. М. Педагогические условия как предмет исследования / П. М. Конжиев // Ценностно-гуманистическая ориентация образовательного процесса в школе и вузе: сб. науч. ст. / Федерал, агентство по образованию. Гос. образоват. учреждение высш. проф. Образования "Карел, гос. пед. у н - т "; [под ред. П. М. Конжиева]. - Петрозаводск, 2007. -C. 10-14.
22. Лузина Л. М. Теория воспитания: филос. - антрополог, подход / Л. М. Лузина; Рос. акад. образования. Сев. - Зап. отд - ние, Псков, гос. пед. ун-т им. СМ. Кирова. - Псков: Изд - во ПГПИ, 2000. - 186 с.
23. Терентьева П. П. Методические рекомендации к спецкурсу «Педагогика М. Монтессори и толерантность» / Н.П. Терентьева // Педагогика толерантности и гражданское образование: программа «Вы - народ»: метод, рекомендации к спецкурсам / сост.: Л. Т. Пирожкова, Г. В. Степанова. - Петрозаводск, 2006. - С. 25 - 34.
24. Никитина В.П. Педагогическне условня саморазвитня младшего школьника в учебной деятельностн на основе метода М. Монтессорн. Дисс.канд.пед.наук//г. Петрозаводск 2007г. -229с.
25. Сластенин В. А. Педагогика: учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений /В.А. Сластенин, И. Ф. Исаев, Е. Н. Шиянов; под ред. В. А. Сластенина. - 4-е изд. стереотип. - М.: Шк. Пресс, 2004. - 512 с.
26. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. –М.:Педагогика, 1993. -192с.
27. Лихачёв Б. Т. Философия воспитания: спец. курс: учеб. пособие для студентов высш. учеб. заведений / Б. Т. Лихачёв. - М.: Прометей, 1995.-282 с.
28. Монахов В.М. Технологические основы проектирования и конструктования учебного процесса. –Волгоград.: Перемена, 1995 г.
29. Чошанов М.А. Гибкая технология проблемно-модульного обучения. –М.: Народное образование,1996 г. -160 с.
30. Барсай Б.Т. Бастауыш сынып математикасын оқытуда қазіргі технологияны қолдану болашақ Тәрбиешідердің даярлығын қалыптастыру // п.ғ.к.дисс. – Алматы. 2000 ж. -176 б.
31. Ожегов С. И. Словарь русского языка: ок. 53000 слов / С. И. Ожегов; под ред. Л. И. Скворцова. - 24-е изд., испр. - М.: ОНИКС 21 век: Мир и образование, 2004. -1198 с
32. Васильева 3. И. Гуманистические ценности образования и воспитания (90-е гг. XX в. Россия) : пед. исслед. : науч. - метод, пособие для студентов пед. учреждений / З.И. Васильева. - СПб.: Химиздат, 2003. - 334 с.
33. Бабанский Ю.К. Проблемы повышение эффективности педагогической исследований (Дидактический аспект). – М.: Педагогика, 1982. – с.113-115.
34. Подласый И. П. Педагогика: Новый курс: учебник для вузов. В 2 кн. Кн.1. Общие основы. Процесс обучения / И.П. Поласый. - М.: ВЛАДОС, 1999. -574с.
35. Әлемдік педагогикалық ой-сана: ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы педагогика ғылымы дамуының негізгі тенденциялары 6 том. –Алматы: «Таймас». 2009 жыл. – 368 бет
36. Селевко Г. К. Концепция самовоспитания / Г. К. Селевко // Современные концепции воспитания / отв. ред. Байбородова. - Ярославль, 2000.-С.34-56.
37. Монтессори М. Помоги мне это сделать самому: ст., советы, рекомендации/ М.Монтессори; сост., вступ. статья М. В. Богуславского, Г. Б. Корнетова.- М.: Карануз, 2000. - 270 с.
38. Грамши А. Что такое человек / А.Грамши // Избранные произведения. В 3 т./ А. Грамши. - М., 1959. - Т. 3. - С. 42 - 45.
39. Локк Д. Избранные философские произведения. В 2 т. / Д. Локк. - М.:Соцэкгиз, 1960. - Т . 1. - 734 с.
40. Маркова А. К. Диагностика и коррекция умственного развития в школьном и дошкольном возрасте / А.К. Маркова. - Петрозаводск: Б.и., 1992.-178 с.
41. Монтессори в России: новый взгляд: сб. науч. - практ. ст. / под ред. К.Е.Сумнительного - М.: МЦМ, 1998. - 124 с.
42. Монтессори М. Разум ребёнка / М. Монтессори. - М.: Грааль,1999.-173 с.
43. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңынан. //Бастауыш мектеп, 2000, №6-7
44. Монтессори М. Дети - другие: пер. с нем. / М. Монтессори; вступ и закл. ст. и коммент. К. Е. Сумнительного. -М.: Карапуз, 2004. - 336 с.
45. Сороков Д. Г. Гуманистическая психология и Мария Монтессори /Д. Г. Сороков // Педагогика Марии Монтессори: курс лекций. - М., 1992. -с.121-130.
46. Мұқанов М. Жас және педагогикалық психология / М.Мұқанов. – Алматы: Мектеп, 1982. -182 бет
47. James W., (1890). The Principles of Psychology. Classics in the History of psychology.
48. Бейсенбекова Г.Б., Молдабаева Р.А., Нұрғалиева С.М. Жас ерекшелік психологиясы. Оқу құралы. – Қарағанды. ЖК. «Ақ нұр баспасы», 2012 ж. -186 б.
49. Atkinson R.C. & Shiffrin R.M., 1968. Human memory: A proposed system and its control processes. [Адам жадысы: ұсынылатын жүйе және оны бақылау үдерісі]. In K.W.Spence and J.T.Spence (Eds.), The Psychology of Learning and Motivation: Advances in Research and Theory, Vol. 2 New York: Academic Press. 89-195.
50. Baddeley A.D. & Hitch G., (1974). Working memory. In G.H.Bower (Ed.), The Psychology of Learning and Motivation: Advances in Research and Theory. New York: Academic Press. 47-89.
51. Hagen J.W. & Hale G.A. The development of attention in children (Балаларда зейінді дамыту). Paper presented at the Minnesota Symposia on Child Psyhology (University of Minnesota, Minneapolis. October 1973)
52. Vygotsky L. (1962). Thought and Language. [Ойлау және сөйлеу]. Cambridge. MA. MIT Press
53. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. //Астана хабары, 2004, 6 қаңтар
54. Словарь Русского языка. 70000 слов / под ред. Н.Ю.Шведовой. - 23-е изд., испр. - М.: Рус. яз., 1991. - 917 с.
55. Куралбаева А.А. Бастауыш сынып пәндерін интеграциялау негізінде білім сапасын арттыру: Философия докторы (PhD) ... дис. - Түркістан, 2014. -195 б
56. Конжиев П. М. Педагогические условия как предмет исследования / П. М. Конжиев // Ценностно-гуманистическая ориентация образовательного процесса в школе и вузе: сб. науч. ст. / Федерал, агентствопо образованию. Гос. образоват. учреждение высш. проф. образования"Карел, гос. пед. у н - т "; [под ред. П. М. Конжиева]. - Петрозаводск, 2007. -с. 10-14.
57. Исаев И. Ф. Аксиологический и культурологический подходы к исследованию проблем педагогического образования в научной школе B. А. Сластёнина. / И.Ф. Исаев, Е.Н. Шиянов // Изв. Рос. акад. образования. - 2000.-N3.-C.45-58.
58. Сластенин В. А. Педагогика: учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений /В. А. Сластенин, И. Ф. Исаев, Е. Н. Шиянов; под ред. В. А. Сластенина. - 4-е изд. стереотип. - М.: Шк. Пресс, 2004. - 512 с.
59. Философская энциклопедия / гл. ред. Ф.В.Константинов. – М.: «Советская Энциклопедия», 1970. - Т. 5. - 740 с.
60. К.Әуелбекова. Монтессори педагогикасы: баланы дамыту, қалыптастыру. «Қазақстан мектебі» №12. 2014 ж.
61. Рудакова Н. Н. Специфика непрерывного образования учителя в условиях «Дома Монтессори» / Н. Н. Рудакова //Современные технологии в высшем и среднем профессиональном образовании: проблемы качества подготовки специалистов: материалы IV регион, практ. конференции. - Псков, ПГПИ, 2003.-С.166-170.
62. Lillard P. F. Montessori today: a comprehensive approach to education from birth to adulthood. / P.F. Lillard. - 2004. - 260 p.
63. Монтессори М. Подготовка учителя /М. Монтессори; пер с англ. И.Дичковская // Мама: альманах. - Вып. 1. - М., 1994. - С. 35 - 44.
64. Монтессори М. Помоги мне это сделать самому: ст., советы, рекомендации/ М.Монтессори; сост., вступ. статья М. В. Богуславского, Г. Б. Корнетова.- М.: Карануз, 2000. - 270 с.
65. Монтессори М. Значение среды в воспитании / М. Монтессори; пер. с итал. К.Памфиловой // Частная школа. -1995. - С. 122 - 127.
66. Жаздықбаева М., Ұ.Сердалиева. Мария Монтессоридің педагогикалық еңбектерінің маңызы // Білім беру жүйесінің интеграциялау жағдайында бәсекеге қабілетті маман даярлаудың мәселелері (ғылыми-теориялық конференция) 23 желтоқсан. 2015 ж. -56-58 б.
2. Көшімбетов С.А. / Оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін пайдаланудың педагогикалық шарттары/ п.ғ.к.дисс. Алматы 2004 ж. Автореферат
3. Леонтьев А. Н. Деятельность. Сознание. Личность : учеб. пособие для студентов вузов по направлению и спец. "Психология" и "Клиническая психология" / А. Н. Леонтьев. - М.: Смысл; Academia, 2004. - 345 с.
4. Бодалев А. А. О психологических основах воспитания личности / А. А. Бодалев // Вопр. психологии. -1986. - .№ 1. - С.19 - 27.
5. Выготский Л. С. Педагогическая психология / Л. С. Выгодский; под ред. В.В. Давыдова. - М.: Педагогика, 1991. - 479 с.
6. Немов Р. С. Психология: учеб. для студентов высш. пед. учеб. заведений. В 3 кн. Кн. 3 Экспериментальная педагогическая психология и психодиагностика / Р. С. Немов. - М.: Просвещение: Владос, 1995.-508 с.
7. Фридман Л. М. Педагогический опыт глазами психолога: кн. для учителя / Л. М. Фридман. -М.: Просвещение, 1987.-223 с.
8. Богуславский М. Восхождение к Монтессори / М. Богуславский, Г. Корнетов // Мама : альманах. - М., 1994. - Вып. 1. - С. 14-34.
9. Войтенко Т. П. Возвраш,ение к ребёнку: (опыт реализации идеи свободного образования) / Т. П. Войтенко. - Калуга: Изд – во Н. Бочкаревой, 1999. - 113 с.
10. Кондратова Е. А. Условия реализации идей и принципов педагогической концепции Марии Монтессори в отечественном образовании: на примере Псков. Дома Монтессори : автореф. дис. ... канд. пед. наук : 13.00.01 / Е. А. Кондратова. - Псков, 2003. - 23 с
11. Корнетов Б. Г. Всемирный историко - педагогический процесс в зеркале цивилизованного подхода / Б. Г. Корнетов // Современные проблемы истории образования и педагогической науки / под ред. 3. И. Равкина. - М., 1994. - С. 107 -110.
12. Рудакова Н. Н. Специфика непрерывного образования учителя в условиях «Дома Монтессори» / Н. Н. Рудакова //Современные технологии в высшем и среднем профессиональном образовании: проблемы качества подготовки специалистов: материалы IV регион, практ. конференции. - Псков, ПГПИ, 2003.-С.166-170.
13. Сорокова М. Г. Система М. Монтесссори: теория и практика: учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений / М.Г. Сорокова. –М.: Академия, 2003. - 383 с.
14. Сумнительный К. Е. Космическое воспитание / К. Е. Сумнительный // Монтессори в России: новый взгляд. - М., 1998. - Вып. 1. - С. 40 - 66.
15. Фаусек Ю. Самостоятельные занятия у младших школьников / Ю. Фаусек // МАМА: альманах. - М., 1994. - № 1. - С. 62.
16. Хилтунен Е. Авторская программа воспитания и обучения в российском Монтессори - детском саду и начальной школе / Е. Хилтунен. - М.: Первое сентября, 2000. - 59 с.
17. Коменский Я. А. Великая дидактика / Я. А. Коменский // Избранные. педагогические сочинения. В 2 т. / Я.А. Коменский. - М., 1982. - Т. 1. - С. 242-477.
18. Бодалев А. А. О психологических основах воспитания личности / А. А. Бодалев // Вопр. психологии. -1986. - .№ 1. - С.19 - 27.
19. Бондаревская Е. В Смыслы и стратегия личностно – ориентированного воспитания / Е. В. Бондаревская // Педагогика. - 2001. - JV» 1. - С. 17 - 24.
20. Борытко Н. М. В пространстве воспитательной деятельности / Н. М. Борытко ; М - во образования Рос. Федерации , Волгогр. гос. пед. ун -т. - Волгоград : Перемена, 2001. - 180 с.
21. Конжиев П. М. Педагогические условия как предмет исследования / П. М. Конжиев // Ценностно-гуманистическая ориентация образовательного процесса в школе и вузе: сб. науч. ст. / Федерал, агентство по образованию. Гос. образоват. учреждение высш. проф. Образования "Карел, гос. пед. у н - т "; [под ред. П. М. Конжиева]. - Петрозаводск, 2007. -C. 10-14.
22. Лузина Л. М. Теория воспитания: филос. - антрополог, подход / Л. М. Лузина; Рос. акад. образования. Сев. - Зап. отд - ние, Псков, гос. пед. ун-т им. СМ. Кирова. - Псков: Изд - во ПГПИ, 2000. - 186 с.
23. Терентьева П. П. Методические рекомендации к спецкурсу «Педагогика М. Монтессори и толерантность» / Н.П. Терентьева // Педагогика толерантности и гражданское образование: программа «Вы - народ»: метод, рекомендации к спецкурсам / сост.: Л. Т. Пирожкова, Г. В. Степанова. - Петрозаводск, 2006. - С. 25 - 34.
24. Никитина В.П. Педагогическне условня саморазвитня младшего школьника в учебной деятельностн на основе метода М. Монтессорн. Дисс.канд.пед.наук//г. Петрозаводск 2007г. -229с.
25. Сластенин В. А. Педагогика: учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений /В.А. Сластенин, И. Ф. Исаев, Е. Н. Шиянов; под ред. В. А. Сластенина. - 4-е изд. стереотип. - М.: Шк. Пресс, 2004. - 512 с.
26. Беспалько В.П. Слагаемые педагогической технологии. –М.:Педагогика, 1993. -192с.
27. Лихачёв Б. Т. Философия воспитания: спец. курс: учеб. пособие для студентов высш. учеб. заведений / Б. Т. Лихачёв. - М.: Прометей, 1995.-282 с.
28. Монахов В.М. Технологические основы проектирования и конструктования учебного процесса. –Волгоград.: Перемена, 1995 г.
29. Чошанов М.А. Гибкая технология проблемно-модульного обучения. –М.: Народное образование,1996 г. -160 с.
30. Барсай Б.Т. Бастауыш сынып математикасын оқытуда қазіргі технологияны қолдану болашақ Тәрбиешідердің даярлығын қалыптастыру // п.ғ.к.дисс. – Алматы. 2000 ж. -176 б.
31. Ожегов С. И. Словарь русского языка: ок. 53000 слов / С. И. Ожегов; под ред. Л. И. Скворцова. - 24-е изд., испр. - М.: ОНИКС 21 век: Мир и образование, 2004. -1198 с
32. Васильева 3. И. Гуманистические ценности образования и воспитания (90-е гг. XX в. Россия) : пед. исслед. : науч. - метод, пособие для студентов пед. учреждений / З.И. Васильева. - СПб.: Химиздат, 2003. - 334 с.
33. Бабанский Ю.К. Проблемы повышение эффективности педагогической исследований (Дидактический аспект). – М.: Педагогика, 1982. – с.113-115.
34. Подласый И. П. Педагогика: Новый курс: учебник для вузов. В 2 кн. Кн.1. Общие основы. Процесс обучения / И.П. Поласый. - М.: ВЛАДОС, 1999. -574с.
35. Әлемдік педагогикалық ой-сана: ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы педагогика ғылымы дамуының негізгі тенденциялары 6 том. –Алматы: «Таймас». 2009 жыл. – 368 бет
36. Селевко Г. К. Концепция самовоспитания / Г. К. Селевко // Современные концепции воспитания / отв. ред. Байбородова. - Ярославль, 2000.-С.34-56.
37. Монтессори М. Помоги мне это сделать самому: ст., советы, рекомендации/ М.Монтессори; сост., вступ. статья М. В. Богуславского, Г. Б. Корнетова.- М.: Карануз, 2000. - 270 с.
38. Грамши А. Что такое человек / А.Грамши // Избранные произведения. В 3 т./ А. Грамши. - М., 1959. - Т. 3. - С. 42 - 45.
39. Локк Д. Избранные философские произведения. В 2 т. / Д. Локк. - М.:Соцэкгиз, 1960. - Т . 1. - 734 с.
40. Маркова А. К. Диагностика и коррекция умственного развития в школьном и дошкольном возрасте / А.К. Маркова. - Петрозаводск: Б.и., 1992.-178 с.
41. Монтессори в России: новый взгляд: сб. науч. - практ. ст. / под ред. К.Е.Сумнительного - М.: МЦМ, 1998. - 124 с.
42. Монтессори М. Разум ребёнка / М. Монтессори. - М.: Грааль,1999.-173 с.
43. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңынан. //Бастауыш мектеп, 2000, №6-7
44. Монтессори М. Дети - другие: пер. с нем. / М. Монтессори; вступ и закл. ст. и коммент. К. Е. Сумнительного. -М.: Карапуз, 2004. - 336 с.
45. Сороков Д. Г. Гуманистическая психология и Мария Монтессори /Д. Г. Сороков // Педагогика Марии Монтессори: курс лекций. - М., 1992. -с.121-130.
46. Мұқанов М. Жас және педагогикалық психология / М.Мұқанов. – Алматы: Мектеп, 1982. -182 бет
47. James W., (1890). The Principles of Psychology. Classics in the History of psychology.
48. Бейсенбекова Г.Б., Молдабаева Р.А., Нұрғалиева С.М. Жас ерекшелік психологиясы. Оқу құралы. – Қарағанды. ЖК. «Ақ нұр баспасы», 2012 ж. -186 б.
49. Atkinson R.C. & Shiffrin R.M., 1968. Human memory: A proposed system and its control processes. [Адам жадысы: ұсынылатын жүйе және оны бақылау үдерісі]. In K.W.Spence and J.T.Spence (Eds.), The Psychology of Learning and Motivation: Advances in Research and Theory, Vol. 2 New York: Academic Press. 89-195.
50. Baddeley A.D. & Hitch G., (1974). Working memory. In G.H.Bower (Ed.), The Psychology of Learning and Motivation: Advances in Research and Theory. New York: Academic Press. 47-89.
51. Hagen J.W. & Hale G.A. The development of attention in children (Балаларда зейінді дамыту). Paper presented at the Minnesota Symposia on Child Psyhology (University of Minnesota, Minneapolis. October 1973)
52. Vygotsky L. (1962). Thought and Language. [Ойлау және сөйлеу]. Cambridge. MA. MIT Press
53. Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы. //Астана хабары, 2004, 6 қаңтар
54. Словарь Русского языка. 70000 слов / под ред. Н.Ю.Шведовой. - 23-е изд., испр. - М.: Рус. яз., 1991. - 917 с.
55. Куралбаева А.А. Бастауыш сынып пәндерін интеграциялау негізінде білім сапасын арттыру: Философия докторы (PhD) ... дис. - Түркістан, 2014. -195 б
56. Конжиев П. М. Педагогические условия как предмет исследования / П. М. Конжиев // Ценностно-гуманистическая ориентация образовательного процесса в школе и вузе: сб. науч. ст. / Федерал, агентствопо образованию. Гос. образоват. учреждение высш. проф. образования"Карел, гос. пед. у н - т "; [под ред. П. М. Конжиева]. - Петрозаводск, 2007. -с. 10-14.
57. Исаев И. Ф. Аксиологический и культурологический подходы к исследованию проблем педагогического образования в научной школе B. А. Сластёнина. / И.Ф. Исаев, Е.Н. Шиянов // Изв. Рос. акад. образования. - 2000.-N3.-C.45-58.
58. Сластенин В. А. Педагогика: учеб. пособие для студ. высш. пед. учеб. заведений /В. А. Сластенин, И. Ф. Исаев, Е. Н. Шиянов; под ред. В. А. Сластенина. - 4-е изд. стереотип. - М.: Шк. Пресс, 2004. - 512 с.
59. Философская энциклопедия / гл. ред. Ф.В.Константинов. – М.: «Советская Энциклопедия», 1970. - Т. 5. - 740 с.
60. К.Әуелбекова. Монтессори педагогикасы: баланы дамыту, қалыптастыру. «Қазақстан мектебі» №12. 2014 ж.
61. Рудакова Н. Н. Специфика непрерывного образования учителя в условиях «Дома Монтессори» / Н. Н. Рудакова //Современные технологии в высшем и среднем профессиональном образовании: проблемы качества подготовки специалистов: материалы IV регион, практ. конференции. - Псков, ПГПИ, 2003.-С.166-170.
62. Lillard P. F. Montessori today: a comprehensive approach to education from birth to adulthood. / P.F. Lillard. - 2004. - 260 p.
63. Монтессори М. Подготовка учителя /М. Монтессори; пер с англ. И.Дичковская // Мама: альманах. - Вып. 1. - М., 1994. - С. 35 - 44.
64. Монтессори М. Помоги мне это сделать самому: ст., советы, рекомендации/ М.Монтессори; сост., вступ. статья М. В. Богуславского, Г. Б. Корнетова.- М.: Карануз, 2000. - 270 с.
65. Монтессори М. Значение среды в воспитании / М. Монтессори; пер. с итал. К.Памфиловой // Частная школа. -1995. - С. 122 - 127.
66. Жаздықбаева М., Ұ.Сердалиева. Мария Монтессоридің педагогикалық еңбектерінің маңызы // Білім беру жүйесінің интеграциялау жағдайында бәсекеге қабілетті маман даярлаудың мәселелері (ғылыми-теориялық конференция) 23 желтоқсан. 2015 ж. -56-58 б.
Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Гуманитарлық ғылымдар факультеті
Білім технологиялары кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Білім технологиялары кафедра
меңгерушісі
_____________ п.ғ.д., доцент Ортаев .Б
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: М.Монтесоридің технологиясын балабақшада қолданудың
педагогикалық маңыздылығы
5В010100 – Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу мамандығы
Орындаған: ________ Сердалиева Ұ
Ғылыми жетекшісі:
PhD доктор, д.м.а ___________ Мейірбекова Г
Түркістан 2016
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК 6
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
... ... ... ... ... ...
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН 8
ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
1 М.Монтесоридің технологиясын бала бақшада қолданудың
педагогикалық маңыздылығының ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1М.Монтессоридің педагогикалық мұраларының
ғылыми-педагогикалық 15
зерттелуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
... ... .
1.2М.Монтессори технологиясын балабақшада қолданудың
педагогикалық
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
... ... ..
2 М.Монтесоридің технологиясын балабақ- шада қолданудың
педагогикалық маңыздылығының ӘДІСТЕМЕСІ
2.1М.Монтессори технологиясын балабақшада қолданудың қазіргі
жай-күйі 31
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .
2.2М.Монтессори технологиясын балабақшада қолданудың
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..69
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... .. 71
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
... ... ... ... ... ... ..
ÖZET
İlkokul aşaması – okul yaşındaki çocuklar için ilk eğitim veren
eğitim-terbiye ocağıdır. O, öğrencide bireysel özelliklerin kalıplaşma
süreci hızlı olan ve herhangi bir özel eğitim almanın temeli atılacak
değerli aşamadır. M.Montessori’nin pedagojik kararı, bireyin dış güçlere
olan bağlılığını oldukça azaltarak, onun kendisini tanıma ve kendisini
düzeltme yeteneğini geliştirmeye yönelik serbest eğitim sistemine saslanır.
Bu teori çocuğun kendiliğinden eğitim alma yeteneğini geliştirecek ve onun
tüm değerini açabilecek, ayrıca onun ezber şeklinde değil, kendiliğinden
araştırmaya sevk edecek serbest gelişme okulunu kurarak “çocuğun eğitim
verme hizmetindeki rolünü güçlendirecek bireye programlı eğitim verme
yönünü” destekler. Araştırma çalışmasında ilkokul sınıflarında M.Motessori
yöntemini gerçekleştirmenin pedagojik koşulları ele alınır.
АННОТАЦИЯ
Начальная стадия образования - являются основным учебно-воспитательным
этапом получения начального образования детьми младшего возраста. Это
стадия ценен тем, что именно в этот период формируется развитие ребенка с
его индивидуальными особенностями и способностью в дальнейшем получить
специальное образования. Педагогическая концепция М.Монтессори основывается
в системе самопознания и в свободно-личностном развитии ребенка, при этом
минимизировав воздействия в истинах сил образовательному процессу учеников.
Это теория развивает навыки самообучения ребенка и открывает их потенциал.
Также это теория поддерживает образование направленную на усиление роли
ребенка в образовательной сфере. В исследовательской работе
рассматривается реализация педагогических условии методом М.Монтессори в
начальных классах.
ABSTRACT
The initial stage of education is one of the main stages in the system
of primary education for young learners. This stage is prominent for the
formation of an individuality and his ability to study. Pedagogical concept
of M.Montessori is based on the system of self-study and individually free
development of a pupil by minimizing the interference into educational
process.
This theory develops skills of pupil’s self-education. The theory
supports “education aimed at strengthening of the pupil’s role in
educational sphere”. The research work regards the realization of
pedagogical conditions by means of M.Montessori’s method in primary
schools.
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл дипломдық жұмыста кeлeci нормативтік құжаттарға ciлтeмeлep
көрсетілген:
Балапан бағдарламасы балалар болашағының кепілі. Елбасының Қазақстан
халқына Жолдауы арнайы шығарылым Қазақстан Республикасының Президенті
Нұрсұлтан Назарбаев Парламент палаталарының бірлескен отырысында
Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты атты
Қазақстан халқына Жолдауы
ҚР-ның 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы Егемен
Қазақстан. - Алматы, 26.12.03 ж.
2007 жылдың 27 шілдесіндегі Қазақстан Республикасының Білім туралы
Заңы.
Қазақстан Республикасында 2005-2010 жылдарға арналған білім беруді
дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы. - Астана, 2004.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы. - Астана, 2004.
Қазақстан Республикасында 2011-2020 жылдарға арналған білім беруді
дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы. - Астана, 2010.
Типтік оқыту және тәрбиелеу бағдарламасы. -Алматы: Мектеп, 1989.
Б.Баймұратова, М.Т.Тұрыскелдина, Ф.Н. Жұмабекова. Оқыту тәрбиелеу
бағдарламасы. - Алматы.Рауан, 1992.
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл дипломдық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар
көрсетілген:
Бұл диссертациялық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар
көрсетілген:
Білім – ойлау мен дүниені түзу құралы, яғни объективті шындық туралы
қабылданған, саналы түсінілген, есте сақталып қалған және көрсетілген әдіс,
үлгі бойынша әр түрлі таныс жағдайларда қолдану деңгейіне дейін меңгерілген
ақпарат; адамның белгілі бір жүйедегі ұғымдарының деректері мен
пайымдарының, т.б. жиынтығы.
Оқу үдерісі – оқытудың арнайы ұйымдастырылған түріндегі жеке тұлғаның
жалпы дамуы мен тәрбиесінің, білім беру мақсатын айқындайтын біртұтас
педагогикалық үдерістің нақты көрінісі.
Оқу жоспары (ОЖ): білім беру деңгейлеріне сәйкес оқу пәндерінің тізімі
мен көлемін, оқыту тәртібі мен бақылау түрін реттейтін құжат.
Педагогикалық технология – ғылыми тұрғыдан негізделген, тиімді, жүйелі
қолданатын әрекеттердің, операциялардың анағұрлым тұрақты үйлесімі.
Тұлға – жеке адамды қарым-қатынастар мен саналы қызмет субъектісі
ретінде немесе жеке адамды қандай-да бір қоғамның мүшесі ретінде
сипаттайтын әлеуметтік-маңызды ерекшеліктердің тұрақты жүйесі ретінде
түсіндіреді.
Танымдық даму – баланың оқу және проблемаларды шешу қабілеті.
Қабылдау – сыртқы дүниенің сезім мүшелеріне әсерінен туған заттың
тұтас бейнесі.
Ойлау – объективті шындықты белсенді бейнелеудің жоғарғы формасы,
дүниені тану мен игерудің жоғарғы сатысы, тұлғаның танымдық әрекеті.
Ес – адамның бұрын көрген, естіген, білген нәрселері мен бейнелерін
ойында ұзақ уақыт сақтап, қажет кезінде қайта жаңғырту қабілеті, жүйке
жүйесінің негізгі қызметтерінің бірі.
Қиял – сыртқы дүние заттары мен қүбылыстарының субъективтік образдарын
қайтадан жаңартып, өндеп, бейнелеуде көрінетін, тек адамға ғана тән
психикалық процесс.
Эмоция – адам мен жануарлардың сыртқы және ішкі тітіркендіргіштер
әсеріне реакциясы; қоршаған ортамен қарым-қатынас негізінде пайда болатын
көңіл-күй.
Зейін – адамның психикалық әрекетінің белгілі бір нәрсеге бағытталып
шоғырлануы
ХМҚ – Халықаралық Монтессори қауымдастығы
ҚР – Қазақстан Республикасы
ҚР МЖМБС – Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім
беру стандарты
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР МЖМБС – Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім
беру стандарты
ҰО- Ұйымдастырылған оқу іс әрекеті
ПДО- Пәндік-дамытушы орта
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының 2015 жылға
дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында: негізгі міндет – баланың
жеке басын бастапқы қалыптастыруды қамтамасыз ету, оның қабілеттерін
анықтау және дамыту. Осы сатыдағы оқу мен тәрбие оң уәжді қалыптастыруға
және оқу қызметін білуге, оқу, жазу, санаудың берік дағдыларын үйренуге,
тілдік қарым-қатынастың қарапайым тәжірибесіне, өзін-өзі шығармашылық
тұрғыдан таныта білуге, мінез-құлықтың мәдениетіне, жеке гигиенаның және
салауатты өмір салтының негіздеріне бағдарланады, сонысымен кейін негізгі
мектептің жалпы білім беру бағдарламаларын меңгеруге база жасайды,-
делінген [1, 2 б.].
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: Білім беру жүйесінің
басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен
практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық
коммуникациялық желілерге шығу - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту
міндеттерін көздейді [2, 3 б].
Бүгінде елдегі жағдайдың өзгеруіне және азаматтық қоғамның
қалыптасуына байланысты қазіргі білім беру жүйесінің алдында жеке өзіндік
беделі бар, айналасындағы адамдарды құрметтейтін, өзінің және өзгелердің
сезімі мен іс-әрекеттерін талдай білетін, өздігінен шешім қабылдауға
қабілетті және олардың нәтижелеріне жауап беруден қашпайтын, өзін-өзі
дамытуға ынталы, жаңа типтегі ерікті тұлғаларды тәрбиелеу мәселесі тұрғаны
белгілі.
Көптеген зерттеушілердің пікірінше, 3-6 жас жеке тұлғаның бостандығын
және жауапкершілігін дамыту үшін едәуір маңызды әрі қолайлы кезең деп
есептеледі. Себебі, нақ осы кезеңде жеке тұлғаға алғашқы құндылық-мағыналық
бағыт-бағдар беріліп, мінез-құлық ережелеріне дағдылану үдерісі басталады.
Олай болса, жеке тұлғаның дамуына мүмкіндік беретін жолды қалыптастыру
қажет.
Біз балабақшада М.Монтессори технологиясын жүзеге асырудың
педагогикалық маңыздылығын анықтауда:
- білім беруде және тәрбиеде қызметтік тәсіл идеялары (А.Н.Леонтьев
[3]) және өзін-өзі дамыту психологиясы мен педагогикасының идеялары
(А.А.Бодалев [4], Л.С.Выгодский [5], Р.С.Немов [6], Л.М.Фридман [7])
зерттеудің әдістемелік негізі болып табылды.
Сондай-ақ, М.Монтессоридің, оның педагогикалық тәжірибесін зерттеушілер
мен ізбасушыларының еңбектері (М.В.Богуславский [8], Т.П.Войтенко [9],
Е.А.Кондратова [10], Г.Б.Корнетов [11], Н.Н.Рудакова [12], М.Г.Сорокова
[13], К.Е.Сумнительный [14], Ю.И.Фаусек [15], Е.А.Хилтунен [16]);
- еркін тәрбие теориясы бойынша педагогикалық жұмыстары
(Я.А.Коменский [17], Ж.Ж.Руссо, Л.Н.Толстой. Ф.Феррер, М.Штирнер);
- адамның, тұлғаның даму мәселелеріне, оның жас ерекшелік аспектісіне,
адамгершілік қарым-қатынастарға арналған психология-педагогикалық еңбектері
(А.А.Бодалев [18], Е.В.Бондаревская [19], Н.М.Борытко [20], Н.М.Конжиев
[21], Л.М.Лузина [22], Н.П.Терентьева [23]) зерттеудің теориялық базасына
айналды.
Монтессори педагогикасы бірқатар диссертациялық жұмыстарда:
Н.А.Каргапольцеваның докторлық диссертациясы Отандық білім беруде Мария
Монтессоридің педагогикалық концепциясының идеялары мен ұстанымдарын жүзеге
асыру шарттары [24] тақырыбындағы докторлық диссертациясында және
Н.Н.Рудакованың Мария Монтессоридің педагогикалық жүйесінде ғарыштық
тәрбие тақырыбындағы кандидаттық диссертациясында зерттелген [25]. Бірақ
балабақшада М.Монтессори технологиясы әзірге Қазақстанда жеткілікті
зерттелмеген.
Біздің ойымызша, жоғарыда аталған қарама-қайшылықтарды және мектеп
жасына дейінгі балалардың өзін-өзі дамыту мәселесін М.Монтессори
технологиясынің көмегімен шешуге болады. М.Монтессоридің педагогикалық
тұжырымдамасы жеке тұлғаның сыртқы күштерге тәуелділігін барынша азайтып,
оның өзін-өзі тану және өзін-өзі реттеу қабілетін дамытуға бағытталған
еркін білім беру жүйесіне негізделеді. Аталмыш теория адамның жеке тұлға
және субъект ретінде қалыптасуын тұтас қарастырады. Ғылыми педагогика
сипатындағы М.Монтессори тұжырымдамасы оқытудың гносеологиялық,
антропологиялық және онтологиялық аспектілерін ұштастыра отырып, қызметтік
тәсілге негізделген жеке тұлғаға бағдарлы оқытуға басымдық береді. Яғни,
осы тұжырымдама бойынша тәрбие жұмыстарының түрлері мен әдіс-тәсілдерін
қолдану барысында және нәтижесінде өзінің табиғатына сай келетін, сондай-ақ
өзін-өзі дамытуға және бар қабілетін көрсетуіне зор мүмкіндік беретін
қызмет түрлерін таңдауға, бағалауға, жоспарлауға және құрастыруға қабілетті
Адам пайда болады. Осы контекстегі қызмет ұғымын баланың субъектілігін
қалыптастыру және дамыту құралы деп түсіну керек. Бұл теория баланың
өздігінен білім алу қабілетін дамытатын және оның бар құндылығын аша
білетін, сондай-ақ оны жаттанды қалыппен емес, өздігінен ізденуге баулитын
еркін даму мектебін құру арқылы баланың білім беру қызметіндегі рөлін
күшейтуді көздейтін жеке тұлғаға бағдарлы білім беру бағытын қолдайды.
Ендеше, еркін тұлғаның өзін-өзі дамытуын және өзіндік қабілеттерін толық
пайдалануын қамтамасыз ететін білім беру мазмұны мен әдістемесін жаңарту,
бірлескен оқу бағдарламаларын әзірлеу, дамытушы дидактикалық ортаны және
білім алушылардың жеке білім беру бағыттарын қалыптастыру, оқу-тәрбие
үдерісін ұйымдастыру түрлері мен нысандарын жақсарту қажет.
1990 жж. басында Ресей педагогтары өскелең ұрпаққа тәлім-тәрбие беруді
гуманизациялау және жеке тұлғаның еркін дамуын қамтамасыз ету негізінде
оның өсуіне қолайлы ортаны қалыптастыру жолдарын іздестіре келе, бала-бақша
мен мектеп қызметін жаңаша көзқараспен ұйымдастыруға мүмкіндік беретін
М.Монтессори мұрасына, оның педагогикасына айрықша көңіл бөлген. Осының
нәтижесінде 1992 ж. Мәскеуде Монтессори орталығы және 1993 ж. өңіраралық
Монтессори бірлестігі құрылған, ал Мәскеудегі педагогикалық жоғары оқу
орындары мен колледждерде, білім беру саласының қызметкерлерін қайта
даярлау және біліктілік арттыру институттарында Монтессори педагогикасына
қатысты курстар ұйымдастырылған. Дегенмен, балабақшада Монтессори
технологиясына негізделген оқу қызметінде балалардың өзін-өзі дамытуына
септігін тигізетін педагогикалық технологиясына әлі де болса толық ғылыми
талдау жасалмаған.
Зерттеу проблемасының көкейкестілігі мен жоғарыда аталған мәселелердің
дұрыс шешімін іздестіру зерттеудің тақырыбын: М.Монтесоридің технологиясын
балабақшада қолданудың педагогикалық маңыздылығы деп таңдауға себеп болды.
Зерттеудің мақсаты: Балабақшада М.Монтессори технологиясын жүзеге
асыруды педагогикалық маңыздылығын негіздеу
Зерттеу нысаны: Балабақшадағы оқу-тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні: М.Монтесоридің технологиясын балабақшада жүзеге асыру
үдерісі.
Зерттеудің ғылыми болжамы. М.Монтесоридің технологиясын балабақшада
жүзеге асыруға, ықпал етеді, егерде:
М.Монтессори технологиясын жүзеге асырудың педагогикалық маңыздылығы
анықталса, оларды жүзеге асырудың әдістемесі негізделсе, онда балабақшада
бала дамуы жоғарылайды, өйткені, М.Монтессори технологиясы заманауи
тәжірибелермен ұштасады.
Зерттеудің міндеттері:
- М.Монтессоридің педагогикалық мұраларының ғылыми-педагогикалық
зерттелуін айқындау;
- Мектепке дейінгі жаста баланың психологиялық-физологиялық
ерекшеліктерін анықтау;
- М.Монтесоридің технологиясын балабақшада қолданудың педагогикалық
маңыздылығының қазіргі жай-күйін анықтау;
- М.Монтесоридің технологиясын балабақшада қолданудың педагогикалық
маңыздылығын жүзеге асыру жолдары.
Зерттеудің жетекші идеясы - балалардың жас ерекшеліктері мен
қабілеттеріне сәйкес оқыту үдерісінің М.Монтессори технологиясымен
ұйымдастырылуы – мектеп жасына дейінгі баланыңдамуына нәтижелі етеді.
Зерттеу көздері. Қазақстан Республикасының Конституциясы, Білім
туралы Заңы, Қазақстан Республикасының балабақшада білім берудің
мемлекеттік стандарты, Білім беруді дамыту тұжырымдамалары, оқу жоспарлары,
бағдарламалар, оқулықтар мен оқу әдістемелік құралдар, автордың жеке іс-
тәжірибелері.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы және теориялық мәнділігі:
- М.Монтессоридің педагогикалық мұраларының ғылыми-педагогикалық
зерттелуін айқындалды;
- Мектеп жасына дейінгі балалардың психологиялық-физологиялық
ерекшеліктерін анықталды;
- М.Монтесоридің технологиясын балабақшада қолданудың педагогикалық
маңыздылығының қазіргі жай-күйі анықталды;
- М.Монтесоридің технологиясын балабақшада қолданудың педагогикалық
маңыздылығының жолдары жасалды.
Зерттеу әдістері. Философиялық, педагогикалық, психологиялық
әдебиеттерге теориялық талдау жасау, қойылған міндеттерді шешу және
бастапқы болжамды тексеру үшін зерттеу әдістері мен әдістемелік кешенді
қолдану: теориялық зерттеу әдістері; сауалнама, әңгіме, диагностикалық
әдістер (тестілеу, мониторинг әдістері); тәжірибелік-эксперименттік жұмыс;
қорытындылау.
Зерттеу базасы. Тәжірибелік-эксперимент жұмысы Оңтүстік Қазақстан
облысы, Түркістан қаласы, № 31 мектеп балабақша, Әлия, Балбөбек балабақшада
жүргізілді.
Диссертацияның құрылымы
Диссертация кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытындыдан, әдебиеттер тізімі мен
қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі негізделеді, жұмыстың мақсаты,
нысаны, пәні анықталады, зерттеу міндеттері мен болжамы, құрылымы,
әдіснамалық негізі, басты идеясы, ғылыми жаңалығы, практикалық мәнділігі,
зерттеу әдістері көрсетіледі.
М.Монтесоридің технологиясын балабақшада қолданудың педагогикалық
маңыздылығының теориялық негіздері атты бірінші бөлімде М.Монтессоридің
педагогикалық мұраларының ғылыми-педагогикалық негіздері, балалардың
психологиялық-физологиялық ерекшеліктері, М.Монтессори
технологиясынбалабақшада жүзеге асырудың педагогикалық жолдары
негізделеді.
М.Монтесоридің технологиясын балабақшада қолданудың педагогикалық
маңыздылығының әдістемесі атты екінші бөлімде М.Монтессори технологиясын
жүзеге асырудың қазіргі жай-күйі мазмұндалады және жүзеге асыру жолдары
нақтыланып, тәжірибелік-педагогикалық эксперимент мазмұны сипатталады.
Қорытындыда зерттеудің негізгі қағидалары, нәтижелері тұжырымдалады,
ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беріледі.
1. М.Монтесоридің технологиясын бала бақшада қолданудың педагогикалық
маңыздылығының ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1. М.Монтессоридің педагогикалық мұраларының ғылыми-педагогикалық
зерттелуі
Президенттің Жолдауында: Ұлттың бәсекеге қабілеттілігі бірінші
кезекте білім деңгейімен айкындалады - деген байламы жеке адамның
құндылығын арттыру, адам капиталын қалыптастыру міндетін жүктейді.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын, әдістерін,
технологияларын таңдауда көпнұсқалық қағидасы бекітілген, білім
мекемелерінің педагогтарына өзіне оңтайлы нұсқаны тиімділігіне қарай
пайдалану педагогтан үлкен шеберлікті талап етеді [2].
Мектеп жасына дейінгі балалар табиғатында білуге құмар, тумасынан-ақ
өсуге, жетілуге ұмтылысы басым. Сондықтан да қарқынмен дамып бара жатқан
мына заманда педагогтарының ұлттық қалып, ұлттық мінезді сақтай отырып,
бала оқу-тәрбиесінің әдістерін тынбай ізденіп, жиі жаңартып отыруы
заңдылық.
Көрнекті психолог Л.С.Выготский: Жақсы оқыту деп, ол баланың дамуына
ілгері жүретін, оны жетекке алатын оқытуды айтады, - деп тұжырымдайды [5].
Сол себептен балабақшаға жаңа технологияны енгізу, оқу-тәрбие үрдісін
тиімді ұйымдастыру басты мақсаттардың бірі. Осы тұрғыда мектепке дейінгі
білімде ұтымда қолданылып жүрген инновациялық технологиялардың бірі
М.Монтессори жүйесін оқыту үдерісіне пайдалану болып табылады.
Мария Монтессори 1870 жылы 31 тамызда Италияның Кьяровалле қаласында
дүниеге келді. Әкесі – ауқатты кісі болады. Ол қызының білім алуына қарсы
болады. Анасы Марияны әрқашан қолдап отырады. Ол табиғатынан дарынды бала
болады, білімді тез меңгеретін, және математика пәнін сүйіп оқитын. 12
жасар қыз ерлер техникалық мектебіне түседі және өте жақсы деңгейде
аяқтайды.
1890 жылы Мария дәрігер болуға шешім қабылдайды, және бүкіл ескі
пікірді жеңіп, ең бірінші Рим университетінің медицина факультетінің қыз
студенті болады. 1896 жылы дәрігер атанады. Студент қыз оқумен бірге
ауруханада қосымша табыс табады. Осы кезде мүмкінділігі шектеулі балаларды
кездестіреді. Осы жылдары Марияға дамытушы ортаны қолдану негізінде оқыту
әдістемелері ойына келеді.
Университеттен кейін Мария тұрмысқа шығып, жеке тәжірибемен айналысады.
Ол өз заманындағы психолог, педагог, антрополог ғалымдардың еңбектерін
зерттей отырып, өзінің ой-пікірін бір жүйеге келтірді.
1898 жылы ана атанды және мүмкінділігі шектеулі балаларды оқытатын
Тәрбиешідерді даярлайтын Ортофрендік институттың директоры болды. Ал 1900
жылы Ортофрендік мектеп ашты.
1901 жылы Рим университетінің философия факультетіне түседі. 1904 жылы
осы университеттің антропология кафедрасының меңгерушісі болады.
Осы уақыттар аралығында өзінің әдістемесімен жұмыс жасайды. 1907 жылы Сан-
Лоренцода Бала үйін ашады. Қалған 45 жылын Мария Монтессори өзінің
жүйесін жетілдіреді.
1922 жылдан бастап Италияның барлық мектептерінде мемлекеттік инспектор
болды.
1929 жылы Халықаралық Монтессори қауымдастығын ұйымдастырды.
Мария әлемдегі өзгерістерге байланысты 7 жылға Үнді еліне кетуге мәжбүр
болды, және соғыс аяқталғаннан кейін Европаға оралды. Өз ісін Голландияда
тұрып жалғастырды. 1950 жылы Аместердам университетінің профессоры атанды.
1952 жылы қайтыс болды.
Бастапқы кезде Мария Монтессори өз технологиясын мүмкінділігі шектеулі
балаларға қолданды. Олармен жұмыс барысында балаларға өзін-өз қызмет
көрсету үшін ерекше орта дайындады. Бұл сезімталдыққа негізделген ойын
арқылы іске асты. Оның мақсаты балалардың ақыл-ойының дамуы емес,
әлеуметтік ортада бейімделуі болды. Бірақ педагог зерттеу барысында
балалардың ақыл-ойлары дамып жатқанын көреді. Нәтижесі таңқалдырды. Олар
жыл ішінде дені сау балалармен теңесті.
Басқа педагог, психолог, филосов ғалымдардың теориялық ізденістерін
және жеке тәжірибесін біріктіре отырып, Мария Монтессори технологиясы атты
үйлесімді жүйе құрастырды. Бұл әдіс кейіннен дені сау балаларға қолданылды.
Мария Монтессори өзінің технологиясын тарату үшін 1929 жылы ұлымен бірге
Халықаралық Монтессори қауымдастығын (ХМҚ) құрды. Сол кезден бастап уакыт
кеңістігін табысты жүріп өтуде. Көптеген атақты ғалымдар бұл әдісті
зерттеп, Монтессори мектептерінің өз елдерінде құрылуына үлестерін қосты:
- Томос Эдисон, әлемге танылған ойлап тапқыш ғалым.
- Зигмунд Фрейд, психоанализді зерттеген ғалым, және қызы екеуі
Монтессори-педагогикасының ізімен жүрушілер болды. Олар Вена
қаласында Монтессори балабақшасын ашты.
- Татьяна Сухотина-Толстая (Лев Толстойдың қызы) 1914 жылы
Монтессори және жаңа тәрбие атты кітап жазды.
- Махатма Ганди философ, Үнді елінің саясаткері. 1932 жылы бұл әдісті
толық меңгерді.
- Джин Пиджет психолог ғалым, Швеция елінде алғаш рет Монтессори
мектебін ашты, және ол қазіргі күнге дейін жұмыс жасайды.
Мариядан кейін, ХМҚ-ны баласы Марио басқарды. Қазіргі кезде немересі
Ренильде Монтессори басқарып келеді. Қазір әлем бойынша бұл әдіспен оқып
жатқан балалар өте көп. Кеңестік кезеңде Монтессори технологиясы енгізіле
алмады. Кеңес өкіметі таратылғаннан кейін Ресей елінде кең етек жайды. 20
жыл бойы Мәскеу қаласында Монтессори орталығы жұмыс жасап келеді. Олардың
интернет желісіндегі мекен-жайы: http:www.montessori-center.ru. Бұл
орталықтың педагогтары Халықаралық қауымдастықтан білім алған. Орталық
Халықаралық Монтессори қауымдастығымен тығыз байланыста жұмыс жасайды.
2013 жылдан бастап Ресей мемлекетінде Монтессори-педагогтарын
дайындайтын арный курс ашылды. Барлық үлкен қалаларда Монтессори
орталықтары бар, және орталық балабақша, мүмкінділігі шектеулі балаларды
оңалту орталықтары, ерте жастан даму мектептеріне базасына айналды.
Монтессори мектебін бітірген атақты адамдар:
- Ларри Пейдж және Сергей Брин - Google интернет сайтының негізін
қалаушылар;
- Джеффри Безос - Amazon.com сайтының негізін қалаушы;
- Джимми Уэйлс - Wikipedia интернет энциклопедясының негізін қалаушы;
- Джордж Клуни - актер;
- Габриэль Гарсия Маркес - әдебиет бойынша Нобель сыйлығының иегері;
- Ағылшын патшалығының Уильям ханзадасы және Гарри ханзадасы.
Мария Монтессоридің технологиясын зерттей келе мынадай тұжырымға
келдік: арнайы орта құрып, онда баланың өзін-өзі дамытуына ықпал жасау
негіз болып табылады. Ол ортаны жасақтаудың өзіндік жолы мен логикасы
баланың психологиялық дамуын ескере отырып жабдықталады.
М.Монтессори Жас ұрпақтан мықты, күшті тұлғалар тәрбиелеп шығаруымыз –
міндет, ал мықты адамдар деп біз өзіне сенімді, тәуелсіз тұлғаны айта
аламыз деген тұжырым жасаған өз ғылыми еңбегінде. Өзін-өзі сенімді,
тәуелсіз, өзін сыйлайтын тұлға тәрбиелеу М.Монтессоридің алға қойған
мақсаты болғаны осыдан-ақ белгілі.
М.Монтессори педагогикасының ерекшілігі балаға деген көзқарас пен қарым-
қатынас. Қайталанбайтын өзіндік көзқарасы, алға қойған мақсат-мүлдесі бар
тұлға ретінде қарау. Сондықтан Монтессори өзінің педагогикалық жүйесін бала
табиғатына байланысты құрды [24].
Педагогтің баламен жүргізетін жұмысы үш деңгейден тұрады:
- Жаңа материалмен қысқа түрде таныстыру;
- Іс-әрекет жасау жолын көрсету;
- Дұрыс орындалуына бақылау жасау, баланың өзінің қатесін табуды
көрсету. Бала неғұрлым материалдармен көп қызмет етсе, соғұрлым
өз қатесін табуға және оны жөндеуге үйренеді.
Бұдан 100 жылдан астам бұрын М.Монтессори адам өмірге өз тапсырмасымен
келеді, егер ғылыми педагогика жеке адамды зерттеуден туатын болса, онда ол
зерттеу тәуелсіз баланы зерттеуден басталуы тиіс деп айтып кеткен екен.
Сол тәуелсіздік пен бостандықтың нәтижесі мына төмендегілер екені
шүбесіз:
- Жекелік;
- Өзіне бақылау жасай білу;
- Бір затқа барлық зейінін тұрақтандыра білу;
- Оқу ісінде алға ілгерілеушілік;
- Тәртіпке бағыну;
- Еркіндік сезімін тәрбиелей білу;
- Жауапкершілік;
- Өз бетінше таңдау жасай білу;
- Тәуелсіздік;
- Қуана білу [24].
Табиғатқа сәйкестілік, мәдениетке сәйкестілік қағидалары
М.Монтессоридің педагогикалық жүйесінің ең маңызды әдістемелік негізі болып
табылады Табиғатқа сәйкестілік қағидасында тәрбиеші өзінің қызметінде
баланың шынайы, табиғи дамуының факторларын негізге алады. Қазіргі ұғымда
табиғатқа сәйкестілік қағидасы білім беру технологиясының табиғи
заңдылықтарға сай болуын, тұлғаның этникалық мәдени жасаушы көздеріне
жүгінуін; баланың жеке қасиеттерін (психикалық, физикалық, интеллектуалды
даму) ескеретін білім беру қызметінде баланың өзін-өзі дамытуға көзделген
жеке білім беру бағдарының басымдығына негізделген жеке-бағдарланған
тәсілді; баланың субъектілігінің (мұнда бала педагог үшін оқу-тәрбиелік
қызметтің субъектісі, қызметтік тұтастық, қасиеттердің, жағдайлардың,
ерекшеліктердің қандай-да бір өзгешелігі ретінде көрінеді, яғни бұл
қасиеттердің топтасуына қызметтің негізгі түрлерінде – еңбекте, қарым-
қатынаста, өзінің ішкі дүниесінің қайта өзгеруінде қол жеткізіледі, мұнда
қызмет психикалық қасиеттердің, функциялардың біріктіруші негізі ретінде
көрінеді) қалыптасу және даму құралы ретінде қызметтік тәсілді талап етеді
[24, 99б].
Бала заттардың қасындағы тақтайшада жазылған сөздерді оқығанда, біз
оны интуитивтік оқу дейміз. Ол сөздерді шрифтті, әріптерді білмесе де, оқи
алатыны есіңізде болсын. Индуктивтік оқу белігінің құпиясын білуге
тырысатын баланың бойында пайда болған қызығушылықтың арқасында болады. Бұл
қызығушылық өзінің мағынасы жағынан материалға тең. Таразының екі басына
әліппе мен оған қызығушылықты қойса, екеуі бір деңгейде болар еді. Тәрбиеші
баланың бойындағы қызығушылықтың табиғи күші болатынын және әрдайым
әркімдікі бөлек болатынын түсіне отырып, осы қызығушылықты баланың бойына
сіңіруге және оны одан әрі қалай дамытуға болатынын білуге тиіс [24, 105
б.].
Таңдау еркінің күшін жақсылап есіңізге сақтаңыз. Оған алғаш рет көңіл
аударған Декроли болатын. Ол баланың қызығушылығы таңдау еркіндігі
негізінде ғана туады деп есептейтін. Оның технологиясы қызығушылық
орталығына негізделген. Декроли қызығушылық орталығымен қатар мынаны да
айтатын: ортақ қызығушылықты бүкіл сынып үшін ғана емес, бүкіл оқу кезеңі
үшін тәрбиеші іздейтін. Басқаша айтқанда бұл жерде оқушыларға беретін
нұсқауын жасайды [7, 105 б.].
Фребель технологиясы көпшілікке таныс, ұжымдық әдістердің ішіндегі ең
жетілдірілгені, бұл жерде тәрбиеші бүкіл топтың ұжымдық жұмысына бағыт
беріп отырады. Фребелдің технологиясынде де материал қолданылады, бірақ оны
тәрбиеші бүкіл топқа өз үстелінің үстінде көрсетеді, әркімде де сондай
материал болады, және бірдей үлгілердің саны сыныптағы балалардың санына
тең болу керек. Тәрбиеші өзі материалды, оны қалай пайдалану керек екенін
көрсетеді, әрбір бала тәрбиешінің қимылын көшіріп отырады. Материал сапасы,
формасы, мөлшері және түсі бойынша таңдалған, әрине қызығушылық туғызады.
Фребель бойынша оқытқан кезде балалар еңбек сабағын, ән өтеді, қарапайым
тақпақтар жаттайды. Фребелдің көптеген дидактикалық материалдарын Мария
Монтессори алғашқы жұмысында пайдаланған [24, 105 б.].
Монтессори орталығында жазу, оқу, есептеу дағдыларын жылдам және
нәтижелі меңгерумен қатар, балалардың бойында: құрдастарымен және
ересектермен қарым-қатынас жасай білу, шешімді өз бетінше қабылдау, көмек
көрсету, күнделікті өмірлік жағдайға бағдар алу, таңдау жасау, өз пікірін
білдіру сияқты әлеуметтік дағдылар сәтті қалыптастырылуда, олар өз
құқықтары мен міндеттерін біледі. Бұл туралы В.Таубман, Ю.Фаусек,
Е.Хилтунен жазды, Т.Войтенко және т.б. Біз олардың пікірімен келісеміз. Бұл
шынайылықпен жүзеге асады, өйткені баланың өмірі – өзін жетілдіруге
ұмтылу (М.Монтессори), балалар мәдениетті сіңіру қасиетіне ие. Олар
әлеуметтің орасан жетістіктерін еш қиындықсыз қабылдауға қабілетті. Ата-
аналар мен тәрбиешілердің міндеті – балаларды осындай мәдени қызметтің
сарындары арнайы ұйымдастырылған ортада тәрбиелеу.
М.Монтессоридің жүйесін бейімдеудің аксилогиялық аспектісі Ресейде
білім беру үдерісін гуманизациялаумен байланысты. 90-шы жылдары білім беру
саласында гуманизация үдерісін күшейтуді көздейтін айтарлықтай өзгерістер
болды. Адамдағы дербестікті, рухани және қызметтік бастамаларды ояту мен
босату, құндылықтар жүйесін ауыстыру басты міндеттердің біріне айналды
[24, 8б]. З.И.Равкин аксиологиялық мәселені қарастыра отырып білім беруді
гуманизациялаудың таңдалған бағыты адамның жоғары деңгейдегі өзіндік
құндылық болып табылатынын мойындауға алып келгенін білдіреді [11].
Г.Б.Корнетов білім берудің аксиологиялық мәселелерін зерттей келе
нәтижесінде тұлғаның қарқынды өркениетті үдерісінде ұдайы өзгеруші
әлеуметте өзін-өзі барынша жүзеге асыра алатындай тәсілді қолдануды
ұсынады. Зерттеушілер (Н.М.Конжиев, Г.Б.Корнетов, З.И.Равкин,
К.Е.Сумнительный, Е.Н.Федорова) жоғарыда баяндалғанды жалпылай отырып
адамның өзіндік құндылығы туралы екі маңызды ережені бөліп қарастырады:
1. Гуманистік тәсіл тұлғаның субъектілігін ашу құндылығы ретінде
ерекшелеуге мүмкіндік береді;
2. Оны саяси емес, өркениетті, яғни жалпыадамзаттық контекстіде жүзеге
асыруды көздейді.
Осылайша, отандық педагогика мен М.Монтессоридің педагогикалық
технологиясы құнды бағдарларының жақындастығы жайлы тұжырым жасауға, сондай-
ақ жалпы құнды бағдарды бөлектеп қарауға болады, оларға:
- әр баланың тәрбиешінің қаталдығына қарсы тұруға қабілетті оқу
субъектісі болу құқығын;
- білім алуда тұлғалық компоненттің рөлі туралы фактіні (ал оның
мазмұнын әр адамның өзі құрайды);
- балаға әлемді еркін ашу мүмкіндігін ұсынатын базалық компоненттерге
арқа сүйеу маңыздылығын;
- білім беру үдерісінде баланы өзге адамдармен бірлесе жұмыс істеу мен
өзара көмек беруге дайындай отырып білім мен адамгершілік мінез-құлықтың
үйлесімін жүзеге асыру қажеттілігін мойындау жатады.
Бүгінде Монтессоридің жүйесін өзін-өзі дамыту технологиясы деп атайды,
ал өзі өзінің технологиясын өмірдің көмегі деп атаған. М.Монтессоридің
педагогикалық жүйесі технология болып табыла ма екен, қарастырып көрелік.
Қазіргі таңда педагогикалық технологиялар адамтану технологияларының
бірі ретінде қарастырылады және психодидактика, әлеуметтік психология,
кибернетика, басқарма және менеджмент теорияларына негізделеді [25, 407
б.]. Біз педагогикалық технологияның В.П.Беспальконың, В.В.Гузееваның,
Г.Ю.Ксензованың, И.Я.Лернердің, Б.Т.Лихачевтің, М.И.Морозованың,
Ф.А.Фрадкиннің, Н.Е.Щуркованың, В.М.Шепельдің, В.М.Монаховтың, Б.Бақыттың
еңбектерінде ұсынылған бір қатар анықтамаларына талдау жасадық.
В.П.Беспалько Педагогикалық технология – оқу процесін жүзеге асыратын
мазмұндық техника дейді [26, 62 б.].
Педагогикалық технология – тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі
педагогикалық жүйенің жобасы; немесе алға қойған оқу мақсаттарын сәтті
іске асыруға жағдай жасайтын оқыту мен тәрбиелеудің теориялық тұрғыдан
негізделген үдерістерін қайта жаңғыртудың құралдары мен әдістерінің
жиынтығы [27, 180 б.].
В.В.Гузеев білім беру технологиясын жоспарланған оқыту нәтижелерінің
біршама көрінісін, білім алушылардың ағымдағы жағдайын диагностикалау
құралын, аталмыш нақты жағдайға үйретудің көптеген модельдерін қамтитын
жүйе деп белгілейді. Мұнда оқыту моделі – осы оқу кезеңінде пайдаланатын
дидактикалық негіз бен педагогикалық техникадан тұратын жүйе. Оқыту
моделінің дидактикалық негізі оның жүзеге асырылған оқыту технологиясынен
және ұйымдастыру формасынан тұрады, ал педагогикалық техника оқу үдерісінде
тікелей пайдаланатын құралдар мен тәсілдерді біріктіреді [24, 17 б.].
Г.Ю.Ксензова педагогикалық технологияны педагогтың қызметіне жататын
барлық іс-әрекеттердің белгілі тұтастықта және жүйелілікпен құрылуы, ал
орындалуы қажетті нәтижеге қол жеткізуді көздейді және ықтималды болжамды
сипатқа ие деп көрсетеді [24, 17 б.].
И.Я.Лернер педагогикалық технология балалардың сеніммен сезінетін және
нақтылайтын әрекеттерінде білдірілген оқыту нәтижелері арқылы мақсаттарды
тұжырымдауды көздейтінін айтады [24, 17 б.].
Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияға психология-педагогикалық
тәсілдердің, оқыту әдістерінің, тәрбиелік құралдардың жиынтығы, ол
педагогикалық үдерістің ұйымдастырушылық-әдістемелік құралы болып табылады
деген анықтама береді [27].
М.И.Морозованың пікірінше, педагогикалық технология ғылыми тұрғыдан
негізделген, тиімді, жүйелі қолданатын әрекеттердің, операциялардың
анағұрлым тұрақты үйлесімі, сондай-ақ педагогикалық мәселелерді шешу
кезінде оңтайлы нәтижелерге қол жеткізуге кепіл беретін қызметтің әдістері
мен құралдарының жүйесі болып саналады [24, 17 б.].
Ф.А.Фрадкин педагогикалық технологияны Тәрбиеші мен баланың білім алу
мақсатына жетуге бағытталған қызметтің жүйелі, концептуалды, нормативті,
объектілі, инвариантты сипаттамасы деп біледі [24, 18 б.].
Педагогикалық технология – бұл оқыту мен техникалық және адами
ресурстарды ескеру арқылы білімді меңгерудің бүкіл үдерісін жасаудың,
қолданудың және нақтылаудың жүйелік технологиясы мен білім алу формасын
оңтайландыруды өзіне міндет етіп қойған олардың өзара әрекеті (ЮНЕСКО).
В.М.Монаховтың пікірінше, педагогикалық технология – бұл оқушы мен
Тәрбиешінің оқу процесін жобалап туғызатын, әбден ойластырылған
педагогикалық іс-әрекеттің үлгісі болып саналады [28, 63 б.].
В.М.Шепель: Технология – бұл өнер, шеберлік, ептілік, іскерлік,
әдістердің жиынтығы, жағдайдың өзгеруі дейді [29, 65 б.].
Педагогикалық технология – педагогика ғылымының оқытудың мақсатын,
мазмұнын және әдістерін зерттеп, айқындаушы және педагогикалық процесті
жобалаушы бір бөлшегі. Ол – білім стандартында көзделген оқыту нәтижелеріне
қол жеткізу жолындағы мақсат, мазмұн, әдістер мен құралдардың біртұтас
қызметін бейнелейтін процесс [30, 32 б.].
Жоғарыда келтірілген анықтамалар бізге педагогикалық технологияның
маңызды деген белгілерін айқындауға себепші болды: оқытушы мен білім
алушының өзара байланысқан қызметінің екі жақты процессуалды сипаты;
әдістердің, тәсілдердің жиынтығы; жаңа мақсаттардың пайда болуы; кепілді
нәтижелілік; әрекеттің үнемділігі, оңтайлылығы; қызметтің алгоритмділігі
және жобалылығы; педагогикалық үдерістің тұтастығы мен басқарушылығы;
педагогикалық үдерістің түзетілуі; педагогикалық үдерісті визуаландыру.
Педагогикалық әдебиеттерде Монтессори педагогикасының қағидалары
деген сөз тіркесі жиі кездеседі. Бұл терминге шетел зерттеушілері түрлі
мағына берген. Мария Монтессоридің еңбектерінде ол да түрлі мағыналық
сипатқа ие. Демек қағида ұғымын нақтылайық. С.И.Ожеговтың орыс тілі
сөздігінде аталмыш ұғымға анықтама берілген: Қағида – қандай-да теорияның,
ілімнің, ғылымның негізгі, бастапқы ережесі [31, 584 б.]. Оқу, оқудың жаңа
заңдылықтарын ашу теориясы мен тәжірибесінің дамуына қарай жаңалары
қалыптасып, ескі оқу қағидаларының түрлері өзгерді, сондықтан олар тарихи
ауыспалы болып табылады.
А.Дистервег табиғатқа сәйкестілік қағидасын тұжырымдады, оның мәні оқу
үдерісінің баланың шынайы даму үдерісіне сәйкестігінен тұрады. Сондай-ақ ол
оқу барысында бүкіл заманауи мәдениет назарға алынуы тиіс мәдени
сәйкестілік қағидасын алға тартады [24, 45 б.].
Оқу қағидаларын анағұрлым толық тұжырымдаған К.Д.Ушинский және оқу
балалардың психологиялық ерекшеліктеріне қарай табиғатқа сәйкес жүргізілуі
тиіс деген қағидасы табиғатқа сәйкестілік қағидаларының бірі болып
саналады [32, 169-170 б.].
Қағидалардың саны мен тұжырымдарының түрлері кейінгі он жылдықтарда да
өзгерді (М.А.Данилов, Б.П.Есипов, М.Н.Скаткин).
В.В.Краевский қағида ұғымының екі мағынасы бар екенін көрсетті: 1)
аталмыш нақты саладан жалпыланып, бүкіл аталмыш салаға таралатын ереже; 2)
қағида ұғымы нормативтік құрамдасқа ие және әрекет ету қағидасы ретінде
түсіндіріледі. Екінші мағына педагогиканың мазмұны мен міндеттеріне сай
келеді, өйткені педагогика белгілі нәтижеге жету үшін бұйыруы тиіс.
Педагогикалық қағидалар – бұл анағұрлым жалпы нормативтік мағына беретін
әрекет ету қағидалары. Бұл әрекет ету үшін мейлінше жалпы тапсырмалар [24,
46 б.]. Қағидаларда педагогтан арнайы күшті талап ететін ақпарат берілген.
Педагогикалық қызметтің қағидаларын тұжырымдауда түрлі жоспардағы
заңдылықтарды білу қажет. Заңдылықтар - бұл педагогикалық құбылыстар,
педагогикалық үдерістің жеке компоненттерінің дамуын сипаттайтын үдерістер
арасындағы тұрақты, қайталанатын, қажетті және маңызды байланыстар.
Ю.К.Бабанский педагогикалық үдерістің мынадай заңдылықтарын ұсынады
[33]:
- Педагогикалық үдеріс динамикасының заңдылығы;
- Педагогикалық үдерісте тұлғаның даму заңдылығы;
- Оқу-тәрбиелік үдеріс деңгейінің заңдылығы;
- Педагогикалық үдерісте сезімдік, логикалық және практикалық
бірліктің заңдылығы;
- Сыртқы (педагогикалық) және ішкі (танымдық) қызмет бірлігінің
заңдылығы. Автор баяндалған заңдылықтармен педагогикалық
үдерісте әрекет ететін барлық байланыстар осымен бітпейді дейді.
И.П.Подласый оқудың жалпы заңдылықтарын қарастырады: оқу мақсатының
заңдылығы, оқу мазмұнының заңдылығы, оқу сапасының заңдылығы, оқу
әдістерінің заңдылығы, оқуды басқару заңдылығы, оқуды ынталандыру заңдылығы
[34, 430-431 б.].
Жоғарыда аталған заңдылықтар мен келесі заңдылықтар Монтессори
педагогикасының қағидаларын ерекшелеу барысында бағдар бола алады:
1. Адамның табиғатымен қамтамасыз етілген заңдылықтар:
- тұлғаның қалыптасуында дербес жұмыстың рөлі;
- тәрбие мен оқудың балалардың дамуының сезімтал кезеңдерінен, жас
ерекшелігі және жеке ерекшеліктерден тәуелділігі.
2. Өзін-өзі тәрбиелеудің, өзін-өзі оқытудың, өзін-өзі дамытудың
мәнімен қамтамасыз етілген заңдылықтар:
- өзін-өзі тәрбиелеу, өзін-өзі оқыту, өзін-өзі дамыту үдерістерінің
өзара байланысы;
- балалардың жанама, тактикалық педагогикалық ықпалы мен белсенді
дербес қызметі арасындағы өзара байланыс.
Осылайша, педагогикалық қызмет қағидалары көптеген қосымша білімді
(баланың даму, нақты педагогикалық тәсілдің философиялық негіздер
заңдылығын т.с.с.) тартумен байланысты.
М.Сорокованың тұжырымдаған Монтессори педагогикасының қағидаларын
қарастырайық. Ол В.В.Краевскийдің педагогикалық қызмет қағидасы ұғымына
сүйеніп, бес қағиданы өзгешелейді. Оларды сурет түрінде ұсынамыз:
1 сурет. Монтессори педагогикасының қағидалары
Әр қағиданың мәнін ашып көрелік.
1. Табиғи дамуға ықпал ету қағидасы.
Бұл қағида Мария Монтессоридің баланың табиғатын және оның дамуының
ерекшеліктерін түсінумен байланысты. Осы түсінікке сәйкес балада туылғаннан
оны өзін-өзі дамытуға түрткі болатын жасампаз жігердің ішкі әлеуеті болады.
Және осы сәтте балаға авторитарлық педагогикалық ықпалмен еркін өсуіне және
дамуына кедергі етпеген абзал. Бірақ бұл дегеніміз баланы өзімен өзі еркін
қоя беру деген сөз емес. Табиғи даму үдерісіне көмек беру қажет. Тәрбиенің
мәні осыдан тұрады. Ересек адам баланың дамуы мен өзекті қызығушылығына
бағдарлана отырып оның іс-әрекетін байыппен басқарғаны жөн. Ересек адам
бала дамуының объективті заңын білу және нақты баланы бақылау негізінде
баланың өзін-өзі дамыту үдерісіне көмек беруі тиіс.
2.Дайындалған ортамен өзара әрекет ету қағидасы.
Кез келген орта дамуға мүмкіндік бере бермейді. Ол дамытушы болу үшін
оны соған сәйкесінше дайындау қажет. Орта балалардың әрбір жас кезеңінде
даму қажеттіліктеріне жауап беруі тиіс. Бала бақша мен мектептің
дайындалған ортасының ерекшеліктері бар. Мектепте Тәрбиеші тілдік,
математикалық аймақты, тәжірибе зертханасын даярлайды. Монтессори
педагогикасының екінші қағидасы: табиғи дамуға ықпал ету баланың
дайындалған, дамушы пәндік-кеңістік және әлеуметтік ортамен өзара әрекет
ету үдерісінде жүзеге асуы тиіс.
3. Дайындалған ортада таңдау еркіндігі қағидасы.
Монтессоридің ойынша, таңдау еркіндігі даму құралдары болып қызмет
атқаратын қызықтыратын заттарды қамтитын бала үшін арнайы дайындалған
ортада мүмкін. Осы заттармен тиімді жұмыс істеу тәсілін ең алдымен педагог
көрсетеді. Әрекет ету еркіндігі материалдарды пайдалануда ешқандай
өктемдікті білдірмейді, қайта оларды тиімді игеру тәсілін біртіндеп
меңгеруді көрсетеді. Әрекет етуді таңдау еркіндігі ересек адамның кез
келген уақытта балаға қажетті көмек көрсете алатын арнайы ұйымдастырған
пәндік-кеңістік ортасында қатынасуын талап етеді. Үшінші қағиданың
тұжырымдамасы: дайындалған ортада балаға әрекет етуді таңдау еркіндігі
ұсынылуы тиіс.
4. Оқуда жеке белсенділік қағидасы
Монтессори бақшасында, мектепте бала әрекет етуді еркін таңдау
үдерісінде жүзеге асатын ынталандырушы белсенділікті таныта алады. Бала
әрекетті өз бетінше таңдай отырып оған қызығушылықпен кіріседі, сонда
ынтасы ұзақ уақыт сақталады.
5. Оқуда заттылық қағидасы.
Оқу автодидактикалық (өз бетімен оқытатын) сипаттағы материалдармен
бірге дербес мануалды әрекетке сүйене отырып іске асуы тиіс. Балабақшада
мұндай материалдарға тілдік, математикалық материалдар және космостық
тәрбие бойынша материалдар жатады. Бала оларды еркін қолданады
(бөлшектейді, орындарын қайта ауыстырады, бір-біріне қосады). Осы қызметтің
барысында ол жоғары деңгейде зейін қояды, бұл дегеніміз үйреніп отырғанды
жақсы түсінуге және есте сақтауға мүмкіндік береді, баланың білімін
реттейді, дербес ақыл-ой жұмысына жетелейді. Мануалды әрекет балаға ынтаны
және еңбексүйгіштікті дамытуға көмекші болады. Материал автодидактикалық
сипатқа ие болғандықтан, балаға қатесін өзі бақылауға және оларды жөндеуіне
мүмкіндік береді. Тәрбиеші материалмен тиімді жұмыс істеу үлгісін, өзін-өзі
бақылау және қателерді түзету тәсілін көрсетеді.
Е.Н.Кондратованың Отандық білім беруде Мария Монтессоридің
педагогикалық концепциясының идеялары мен қағидаларын жүзеге асыру
шарттары диссертациялық зерттеуінде біз М.Монтессоридің қағидаларының
заманауи түсіндірмесін аңғарамыз. Автор жоғарыда аталған бес қағидаға тағы
үшеуін қосады:
- сүйіспеншілік, қатынас және сенім тәрбиеші мен баланың қарым-қатынас
жасау негізін қамтуы тиіс; жолды жарықтандыратын жарық – сүйіспеншілік;
- ақыл-ой тәртібі мен қимыл үйлесімі арқылы шоғырлану қабілетін
қалыптастыру, қызығушылық тудыратын ынта жасау қажет;
- туылғаннан 6 жасқа дейінгі аралық білім алу үшін ең маңызды кезең;
бала дамудың сезімтал кезіндегіден аса ешнәрсе үйрене алмайды.
Осылайша, жоғарыда көрсетілген қағидалар білім беру кеңістігінде
идеяларды жүзеге асыру ұсыныстары болып табылады.
М.Монтессоридің педагогикалық жүйесі жоғарыда аталған белгілерге ие.
Ол нақты педагогикалық ойға сүйеніп дайындалды. Адамның бүкіл әлемді
дамытудың ғарыштық жоспары және адамның ғарыштық міндеті туралы
әдістемелік және философиялық қағидасы оның негізін қамтиды. Балалардың
өзіндік жұмысын ұйымдастыруды көздейді және тұтастай балалардың өзін-өзі
дамытуларына бағытталған.
Өзін-өзі дамыту М.Монтессоридің педагогикалық концепциясының басты
ұғымы болып табылады. С.И.Ожеговтың орыс тілі сөздігінде өзін-өзі дамыту
термині былайша түсіндіріледі: 1. Өз білімінің өз бетінше білім алу арқылы
көбеюі; 2. Өздігінен қозғалу сияқты. Философияда қайшылықтарды жеңу және
қарама-қайшылықтармен күресу үдерісінде болатын қоғамдағы және табиғаттағы
даму, қозғалыс. Берілген екі анықтама М.Монтессоридің педагогикалық
жүйесіне жақын. Бір жағынан, өз бетінше білім алу арқылы білімді байыту
балалардың мәдени дамушы дидактикалық ортада өзіндік жұмысын көздейді, ал
өзін-өзі дамытудың екінші анықтамасы М.Монтессоридің баланың дамуына
деген философиялық көзқарастарын айқындайды. баланың бүкіл өмірі бұл өзін-
өзі жетілдіруге, өзінің бойында адам жасауды аяқтауға ұмтылу [35].
Өзін-өзі дамыту мәселесі бүгінгі таңда да өзекті. Елімізде педагогика
ғылымы мен тәжірибеде гуманистік тәрбиенің идеялары бекітілді және дамуда,
мұнда тұлғаның өзін-өзі дамыту және өзін-өзі жүзеге асыру үдерісі ең басты
болып саналады. Өзін-өзі дамыту және өзін-өзі жүзеге асыру үдерістері
гуманистік тәрбие мақсатының ерекшелігін нақтылайды: тұлғаның өз-өзімен
және қоғаммен үйлесімінде өзін-өзі дамытуы және өзін-өзі жүзеге асыруы үшін
жағдай жасау [35].
Аталмыш мақсаттан туындайтын бірнеше міндеттерді келтірейік:
- өмірдің маңызын, дүниедегі өз орнын, өзінің бірегейлігі мен
құндылығын ұғынуда тұлғаның философиялық-дүниетанымдық
бағдарлануы;
- тұлғаның интеллектуалды адами еркіндігінің, өзін-өзі дәл бағалау
қабілетінің, тәртібі мен қызметін өз бетінше реттеудің,
дүниетанымдық рефлексияның дамуы;
- гуманистік адамгершіліктің жалпы адами нормаларының
(мейірімділік, өзара түсіністік, қайырымдылық, тілектестік т.б.)
ашылуы және интеллегенттілікті маңызды тұлғалық параметр ретінде
жоғары қою [35].
Гуманистік тәрбиенің мақсаты мен міндеттері Монтессори педагогикасының
идеяларымен пара-пар: өзін-өзі дамыту мен өзін-өзі жүзеге асыру үшін
қажетті жағдай жасау; баланың адам мен адамзаттың табиғаттағы және
дүниедегі орнын табуға бағдарлануы; тұрақты болуға, яғни мінез-құлықты
т.с.с. өздігінен реттеуге қол жеткізу.
Заманауи зерттеушілер, мысалы Г.К.Селевко өзін-өзі дамыту үдерісі адам
тұлғасының қалыптасуында басты рөл ойнайды деп санайды. Ол оқушыға сыртқы
әсердің негізгі бағдары мен оның даму үдерісі баланың тұлғасын өзін-өзі
дамыту жүйесіне қоюдан, сол жүйені әрбір жас ерекшелік кезеңінде қолдаудан
және ынталандырудан, өзіне сенім қалыптастырудан, сондай-ақ өзін-өзі дамыту
құралымен қамтамасыз етуден тұрады деген болжам жасайды [36].
Мария Монтессори баланың табиғаты оның тұлғалық дамуының қуатты
қозғаушы күшіне өзі қамқор болады дегенге сүйенеді. Еркін жағдайда оның
мінезі, еркі, ақыл-ойының көрінісі жетіледі. М.Монтессоридің пайымдауынша,
бала үшін еркіндік оған өмір заңымен алдын ала белгіленген, тұлғаның онсыз
қалыптасуы мүмкін емес заңы. Осы әрдайым еркіндікке ұмтылудағы мақсат не?
Себептері қайда? Ол қалыптасушы дербестіктің түбінен туындап, өздігінен
әрекет ете бастайды. Бірақ табиғат әрбір тірі тіршілік иесі еркіндікке
ұмтылатындай етіп құрылған: әрбір ағза өз бетінше әрекет етеді, тіпті бала
да мұнда табиғаттың жалпы жоспарына бағынады. Еркіндікті жаулай отырып, ол
табиғаттың бірінші өмірлік ережесін орындайды [37, 118 б.]. Басқаша
айтқанда, М.Монтессори өзін-өзі еркін дамыту еркіндік пен дербестілікті
болжайды дейді.
Әр баланың өзінің жұмыс қарқынының шамасын білуден және білімді
меңгерудің өзіндік ерекше тәсілдеріне құрылған, 3 жастан 10 жасқа дейінгі
балаларға арналған ерекше оқу үдерісін жасау М.Монтессоридің тың жаңалығы
болды. Тәрбиеші балаларды өзін-өзі дамыту құралдарымен қамтамасыз етеді,
қолдау көрсетеді, баланың өзіне деген сенімін нығайтады. Балаларда өз
бетінше білім алу, өзін-өзі дамыту, өзін-өзі тәрбиелеу бейімділігі
қалыптасады. М.Монтессоридің педагогикалық жүйесіндегі тәрбие балалардың өз
мінез-құлықтарын өздері реттеу қабілетіне бейімдейді және өзін-өзі
тәрбиелеуге жетелейді.
Өзін-өзі тәрбиелеу – саналы, өзін-өзі басқара алатын тұлғаның даму
үдерісі, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті
Гуманитарлық ғылымдар факультеті
Білім технологиялары кафедрасы
Қорғауға жіберілді
Білім технологиялары кафедра
меңгерушісі
_____________ п.ғ.д., доцент Ортаев .Б
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: М.Монтесоридің технологиясын балабақшада қолданудың
педагогикалық маңыздылығы
5В010100 – Мектепке дейінгі оқыту және тәрбиелеу мамандығы
Орындаған: ________ Сердалиева Ұ
Ғылыми жетекшісі:
PhD доктор, д.м.а ___________ Мейірбекова Г
Түркістан 2016
МАЗМҰНЫ
НОРМАТИВТІК 6
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..7
... ... ... ... ... ...
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН 8
ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ...
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
... ... ... ... ... ... ... ... .. ..
1 М.Монтесоридің технологиясын бала бақшада қолданудың
педагогикалық маңыздылығының ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1М.Монтессоридің педагогикалық мұраларының
ғылыми-педагогикалық 15
зерттелуі ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..
... ... .
1.2М.Монтессори технологиясын балабақшада қолданудың
педагогикалық
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
... ... ..
2 М.Монтесоридің технологиясын балабақ- шада қолданудың
педагогикалық маңыздылығының ӘДІСТЕМЕСІ
2.1М.Монтессори технологиясын балабақшада қолданудың қазіргі
жай-күйі 31
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .
2.2М.Монтессори технологиясын балабақшада қолданудың
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54
... ... ... ... ... ... ... ... ..
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..69
... ... ... ... ... ... ...
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... .. 71
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
... ... ... ... ... ... ..
ÖZET
İlkokul aşaması – okul yaşındaki çocuklar için ilk eğitim veren
eğitim-terbiye ocağıdır. O, öğrencide bireysel özelliklerin kalıplaşma
süreci hızlı olan ve herhangi bir özel eğitim almanın temeli atılacak
değerli aşamadır. M.Montessori’nin pedagojik kararı, bireyin dış güçlere
olan bağlılığını oldukça azaltarak, onun kendisini tanıma ve kendisini
düzeltme yeteneğini geliştirmeye yönelik serbest eğitim sistemine saslanır.
Bu teori çocuğun kendiliğinden eğitim alma yeteneğini geliştirecek ve onun
tüm değerini açabilecek, ayrıca onun ezber şeklinde değil, kendiliğinden
araştırmaya sevk edecek serbest gelişme okulunu kurarak “çocuğun eğitim
verme hizmetindeki rolünü güçlendirecek bireye programlı eğitim verme
yönünü” destekler. Araştırma çalışmasında ilkokul sınıflarında M.Motessori
yöntemini gerçekleştirmenin pedagojik koşulları ele alınır.
АННОТАЦИЯ
Начальная стадия образования - являются основным учебно-воспитательным
этапом получения начального образования детьми младшего возраста. Это
стадия ценен тем, что именно в этот период формируется развитие ребенка с
его индивидуальными особенностями и способностью в дальнейшем получить
специальное образования. Педагогическая концепция М.Монтессори основывается
в системе самопознания и в свободно-личностном развитии ребенка, при этом
минимизировав воздействия в истинах сил образовательному процессу учеников.
Это теория развивает навыки самообучения ребенка и открывает их потенциал.
Также это теория поддерживает образование направленную на усиление роли
ребенка в образовательной сфере. В исследовательской работе
рассматривается реализация педагогических условии методом М.Монтессори в
начальных классах.
ABSTRACT
The initial stage of education is one of the main stages in the system
of primary education for young learners. This stage is prominent for the
formation of an individuality and his ability to study. Pedagogical concept
of M.Montessori is based on the system of self-study and individually free
development of a pupil by minimizing the interference into educational
process.
This theory develops skills of pupil’s self-education. The theory
supports “education aimed at strengthening of the pupil’s role in
educational sphere”. The research work regards the realization of
pedagogical conditions by means of M.Montessori’s method in primary
schools.
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Бұл дипломдық жұмыста кeлeci нормативтік құжаттарға ciлтeмeлep
көрсетілген:
Балапан бағдарламасы балалар болашағының кепілі. Елбасының Қазақстан
халқына Жолдауы арнайы шығарылым Қазақстан Республикасының Президенті
Нұрсұлтан Назарбаев Парламент палаталарының бірлескен отырысында
Әлеуметтік-экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты атты
Қазақстан халқына Жолдауы
ҚР-ның 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасы Егемен
Қазақстан. - Алматы, 26.12.03 ж.
2007 жылдың 27 шілдесіндегі Қазақстан Республикасының Білім туралы
Заңы.
Қазақстан Республикасында 2005-2010 жылдарға арналған білім беруді
дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы. - Астана, 2004.
Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту
тұжырымдамасы. - Астана, 2004.
Қазақстан Республикасында 2011-2020 жылдарға арналған білім беруді
дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы. - Астана, 2010.
Типтік оқыту және тәрбиелеу бағдарламасы. -Алматы: Мектеп, 1989.
Б.Баймұратова, М.Т.Тұрыскелдина, Ф.Н. Жұмабекова. Оқыту тәрбиелеу
бағдарламасы. - Алматы.Рауан, 1992.
АНЫҚТАМАЛАР
Бұл дипломдық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар
көрсетілген:
Бұл диссертациялық жұмыста келесі терминдерге сәйкес анықтамалар
көрсетілген:
Білім – ойлау мен дүниені түзу құралы, яғни объективті шындық туралы
қабылданған, саналы түсінілген, есте сақталып қалған және көрсетілген әдіс,
үлгі бойынша әр түрлі таныс жағдайларда қолдану деңгейіне дейін меңгерілген
ақпарат; адамның белгілі бір жүйедегі ұғымдарының деректері мен
пайымдарының, т.б. жиынтығы.
Оқу үдерісі – оқытудың арнайы ұйымдастырылған түріндегі жеке тұлғаның
жалпы дамуы мен тәрбиесінің, білім беру мақсатын айқындайтын біртұтас
педагогикалық үдерістің нақты көрінісі.
Оқу жоспары (ОЖ): білім беру деңгейлеріне сәйкес оқу пәндерінің тізімі
мен көлемін, оқыту тәртібі мен бақылау түрін реттейтін құжат.
Педагогикалық технология – ғылыми тұрғыдан негізделген, тиімді, жүйелі
қолданатын әрекеттердің, операциялардың анағұрлым тұрақты үйлесімі.
Тұлға – жеке адамды қарым-қатынастар мен саналы қызмет субъектісі
ретінде немесе жеке адамды қандай-да бір қоғамның мүшесі ретінде
сипаттайтын әлеуметтік-маңызды ерекшеліктердің тұрақты жүйесі ретінде
түсіндіреді.
Танымдық даму – баланың оқу және проблемаларды шешу қабілеті.
Қабылдау – сыртқы дүниенің сезім мүшелеріне әсерінен туған заттың
тұтас бейнесі.
Ойлау – объективті шындықты белсенді бейнелеудің жоғарғы формасы,
дүниені тану мен игерудің жоғарғы сатысы, тұлғаның танымдық әрекеті.
Ес – адамның бұрын көрген, естіген, білген нәрселері мен бейнелерін
ойында ұзақ уақыт сақтап, қажет кезінде қайта жаңғырту қабілеті, жүйке
жүйесінің негізгі қызметтерінің бірі.
Қиял – сыртқы дүние заттары мен қүбылыстарының субъективтік образдарын
қайтадан жаңартып, өндеп, бейнелеуде көрінетін, тек адамға ғана тән
психикалық процесс.
Эмоция – адам мен жануарлардың сыртқы және ішкі тітіркендіргіштер
әсеріне реакциясы; қоршаған ортамен қарым-қатынас негізінде пайда болатын
көңіл-күй.
Зейін – адамның психикалық әрекетінің белгілі бір нәрсеге бағытталып
шоғырлануы
ХМҚ – Халықаралық Монтессори қауымдастығы
ҚР – Қазақстан Республикасы
ҚР МЖМБС – Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім
беру стандарты
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
ҚР МЖМБС – Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім
беру стандарты
ҰО- Ұйымдастырылған оқу іс әрекеті
ПДО- Пәндік-дамытушы орта
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасының 2015 жылға
дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасында: негізгі міндет – баланың
жеке басын бастапқы қалыптастыруды қамтамасыз ету, оның қабілеттерін
анықтау және дамыту. Осы сатыдағы оқу мен тәрбие оң уәжді қалыптастыруға
және оқу қызметін білуге, оқу, жазу, санаудың берік дағдыларын үйренуге,
тілдік қарым-қатынастың қарапайым тәжірибесіне, өзін-өзі шығармашылық
тұрғыдан таныта білуге, мінез-құлықтың мәдениетіне, жеке гигиенаның және
салауатты өмір салтының негіздеріне бағдарланады, сонысымен кейін негізгі
мектептің жалпы білім беру бағдарламаларын меңгеруге база жасайды,-
делінген [1, 2 б.].
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында: Білім беру жүйесінің
басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен
практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби
шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау; оқытудың жаңа
технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық
коммуникациялық желілерге шығу - деп білім беру жүйесін одан әрі дамыту
міндеттерін көздейді [2, 3 б].
Бүгінде елдегі жағдайдың өзгеруіне және азаматтық қоғамның
қалыптасуына байланысты қазіргі білім беру жүйесінің алдында жеке өзіндік
беделі бар, айналасындағы адамдарды құрметтейтін, өзінің және өзгелердің
сезімі мен іс-әрекеттерін талдай білетін, өздігінен шешім қабылдауға
қабілетті және олардың нәтижелеріне жауап беруден қашпайтын, өзін-өзі
дамытуға ынталы, жаңа типтегі ерікті тұлғаларды тәрбиелеу мәселесі тұрғаны
белгілі.
Көптеген зерттеушілердің пікірінше, 3-6 жас жеке тұлғаның бостандығын
және жауапкершілігін дамыту үшін едәуір маңызды әрі қолайлы кезең деп
есептеледі. Себебі, нақ осы кезеңде жеке тұлғаға алғашқы құндылық-мағыналық
бағыт-бағдар беріліп, мінез-құлық ережелеріне дағдылану үдерісі басталады.
Олай болса, жеке тұлғаның дамуына мүмкіндік беретін жолды қалыптастыру
қажет.
Біз балабақшада М.Монтессори технологиясын жүзеге асырудың
педагогикалық маңыздылығын анықтауда:
- білім беруде және тәрбиеде қызметтік тәсіл идеялары (А.Н.Леонтьев
[3]) және өзін-өзі дамыту психологиясы мен педагогикасының идеялары
(А.А.Бодалев [4], Л.С.Выгодский [5], Р.С.Немов [6], Л.М.Фридман [7])
зерттеудің әдістемелік негізі болып табылды.
Сондай-ақ, М.Монтессоридің, оның педагогикалық тәжірибесін зерттеушілер
мен ізбасушыларының еңбектері (М.В.Богуславский [8], Т.П.Войтенко [9],
Е.А.Кондратова [10], Г.Б.Корнетов [11], Н.Н.Рудакова [12], М.Г.Сорокова
[13], К.Е.Сумнительный [14], Ю.И.Фаусек [15], Е.А.Хилтунен [16]);
- еркін тәрбие теориясы бойынша педагогикалық жұмыстары
(Я.А.Коменский [17], Ж.Ж.Руссо, Л.Н.Толстой. Ф.Феррер, М.Штирнер);
- адамның, тұлғаның даму мәселелеріне, оның жас ерекшелік аспектісіне,
адамгершілік қарым-қатынастарға арналған психология-педагогикалық еңбектері
(А.А.Бодалев [18], Е.В.Бондаревская [19], Н.М.Борытко [20], Н.М.Конжиев
[21], Л.М.Лузина [22], Н.П.Терентьева [23]) зерттеудің теориялық базасына
айналды.
Монтессори педагогикасы бірқатар диссертациялық жұмыстарда:
Н.А.Каргапольцеваның докторлық диссертациясы Отандық білім беруде Мария
Монтессоридің педагогикалық концепциясының идеялары мен ұстанымдарын жүзеге
асыру шарттары [24] тақырыбындағы докторлық диссертациясында және
Н.Н.Рудакованың Мария Монтессоридің педагогикалық жүйесінде ғарыштық
тәрбие тақырыбындағы кандидаттық диссертациясында зерттелген [25]. Бірақ
балабақшада М.Монтессори технологиясы әзірге Қазақстанда жеткілікті
зерттелмеген.
Біздің ойымызша, жоғарыда аталған қарама-қайшылықтарды және мектеп
жасына дейінгі балалардың өзін-өзі дамыту мәселесін М.Монтессори
технологиясынің көмегімен шешуге болады. М.Монтессоридің педагогикалық
тұжырымдамасы жеке тұлғаның сыртқы күштерге тәуелділігін барынша азайтып,
оның өзін-өзі тану және өзін-өзі реттеу қабілетін дамытуға бағытталған
еркін білім беру жүйесіне негізделеді. Аталмыш теория адамның жеке тұлға
және субъект ретінде қалыптасуын тұтас қарастырады. Ғылыми педагогика
сипатындағы М.Монтессори тұжырымдамасы оқытудың гносеологиялық,
антропологиялық және онтологиялық аспектілерін ұштастыра отырып, қызметтік
тәсілге негізделген жеке тұлғаға бағдарлы оқытуға басымдық береді. Яғни,
осы тұжырымдама бойынша тәрбие жұмыстарының түрлері мен әдіс-тәсілдерін
қолдану барысында және нәтижесінде өзінің табиғатына сай келетін, сондай-ақ
өзін-өзі дамытуға және бар қабілетін көрсетуіне зор мүмкіндік беретін
қызмет түрлерін таңдауға, бағалауға, жоспарлауға және құрастыруға қабілетті
Адам пайда болады. Осы контекстегі қызмет ұғымын баланың субъектілігін
қалыптастыру және дамыту құралы деп түсіну керек. Бұл теория баланың
өздігінен білім алу қабілетін дамытатын және оның бар құндылығын аша
білетін, сондай-ақ оны жаттанды қалыппен емес, өздігінен ізденуге баулитын
еркін даму мектебін құру арқылы баланың білім беру қызметіндегі рөлін
күшейтуді көздейтін жеке тұлғаға бағдарлы білім беру бағытын қолдайды.
Ендеше, еркін тұлғаның өзін-өзі дамытуын және өзіндік қабілеттерін толық
пайдалануын қамтамасыз ететін білім беру мазмұны мен әдістемесін жаңарту,
бірлескен оқу бағдарламаларын әзірлеу, дамытушы дидактикалық ортаны және
білім алушылардың жеке білім беру бағыттарын қалыптастыру, оқу-тәрбие
үдерісін ұйымдастыру түрлері мен нысандарын жақсарту қажет.
1990 жж. басында Ресей педагогтары өскелең ұрпаққа тәлім-тәрбие беруді
гуманизациялау және жеке тұлғаның еркін дамуын қамтамасыз ету негізінде
оның өсуіне қолайлы ортаны қалыптастыру жолдарын іздестіре келе, бала-бақша
мен мектеп қызметін жаңаша көзқараспен ұйымдастыруға мүмкіндік беретін
М.Монтессори мұрасына, оның педагогикасына айрықша көңіл бөлген. Осының
нәтижесінде 1992 ж. Мәскеуде Монтессори орталығы және 1993 ж. өңіраралық
Монтессори бірлестігі құрылған, ал Мәскеудегі педагогикалық жоғары оқу
орындары мен колледждерде, білім беру саласының қызметкерлерін қайта
даярлау және біліктілік арттыру институттарында Монтессори педагогикасына
қатысты курстар ұйымдастырылған. Дегенмен, балабақшада Монтессори
технологиясына негізделген оқу қызметінде балалардың өзін-өзі дамытуына
септігін тигізетін педагогикалық технологиясына әлі де болса толық ғылыми
талдау жасалмаған.
Зерттеу проблемасының көкейкестілігі мен жоғарыда аталған мәселелердің
дұрыс шешімін іздестіру зерттеудің тақырыбын: М.Монтесоридің технологиясын
балабақшада қолданудың педагогикалық маңыздылығы деп таңдауға себеп болды.
Зерттеудің мақсаты: Балабақшада М.Монтессори технологиясын жүзеге
асыруды педагогикалық маңыздылығын негіздеу
Зерттеу нысаны: Балабақшадағы оқу-тәрбие үдерісі.
Зерттеу пәні: М.Монтесоридің технологиясын балабақшада жүзеге асыру
үдерісі.
Зерттеудің ғылыми болжамы. М.Монтесоридің технологиясын балабақшада
жүзеге асыруға, ықпал етеді, егерде:
М.Монтессори технологиясын жүзеге асырудың педагогикалық маңыздылығы
анықталса, оларды жүзеге асырудың әдістемесі негізделсе, онда балабақшада
бала дамуы жоғарылайды, өйткені, М.Монтессори технологиясы заманауи
тәжірибелермен ұштасады.
Зерттеудің міндеттері:
- М.Монтессоридің педагогикалық мұраларының ғылыми-педагогикалық
зерттелуін айқындау;
- Мектепке дейінгі жаста баланың психологиялық-физологиялық
ерекшеліктерін анықтау;
- М.Монтесоридің технологиясын балабақшада қолданудың педагогикалық
маңыздылығының қазіргі жай-күйін анықтау;
- М.Монтесоридің технологиясын балабақшада қолданудың педагогикалық
маңыздылығын жүзеге асыру жолдары.
Зерттеудің жетекші идеясы - балалардың жас ерекшеліктері мен
қабілеттеріне сәйкес оқыту үдерісінің М.Монтессори технологиясымен
ұйымдастырылуы – мектеп жасына дейінгі баланыңдамуына нәтижелі етеді.
Зерттеу көздері. Қазақстан Республикасының Конституциясы, Білім
туралы Заңы, Қазақстан Республикасының балабақшада білім берудің
мемлекеттік стандарты, Білім беруді дамыту тұжырымдамалары, оқу жоспарлары,
бағдарламалар, оқулықтар мен оқу әдістемелік құралдар, автордың жеке іс-
тәжірибелері.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы және теориялық мәнділігі:
- М.Монтессоридің педагогикалық мұраларының ғылыми-педагогикалық
зерттелуін айқындалды;
- Мектеп жасына дейінгі балалардың психологиялық-физологиялық
ерекшеліктерін анықталды;
- М.Монтесоридің технологиясын балабақшада қолданудың педагогикалық
маңыздылығының қазіргі жай-күйі анықталды;
- М.Монтесоридің технологиясын балабақшада қолданудың педагогикалық
маңыздылығының жолдары жасалды.
Зерттеу әдістері. Философиялық, педагогикалық, психологиялық
әдебиеттерге теориялық талдау жасау, қойылған міндеттерді шешу және
бастапқы болжамды тексеру үшін зерттеу әдістері мен әдістемелік кешенді
қолдану: теориялық зерттеу әдістері; сауалнама, әңгіме, диагностикалық
әдістер (тестілеу, мониторинг әдістері); тәжірибелік-эксперименттік жұмыс;
қорытындылау.
Зерттеу базасы. Тәжірибелік-эксперимент жұмысы Оңтүстік Қазақстан
облысы, Түркістан қаласы, № 31 мектеп балабақша, Әлия, Балбөбек балабақшада
жүргізілді.
Диссертацияның құрылымы
Диссертация кіріспеден, 2 бөлімнен, қорытындыдан, әдебиеттер тізімі мен
қосымшалардан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі негізделеді, жұмыстың мақсаты,
нысаны, пәні анықталады, зерттеу міндеттері мен болжамы, құрылымы,
әдіснамалық негізі, басты идеясы, ғылыми жаңалығы, практикалық мәнділігі,
зерттеу әдістері көрсетіледі.
М.Монтесоридің технологиясын балабақшада қолданудың педагогикалық
маңыздылығының теориялық негіздері атты бірінші бөлімде М.Монтессоридің
педагогикалық мұраларының ғылыми-педагогикалық негіздері, балалардың
психологиялық-физологиялық ерекшеліктері, М.Монтессори
технологиясынбалабақшада жүзеге асырудың педагогикалық жолдары
негізделеді.
М.Монтесоридің технологиясын балабақшада қолданудың педагогикалық
маңыздылығының әдістемесі атты екінші бөлімде М.Монтессори технологиясын
жүзеге асырудың қазіргі жай-күйі мазмұндалады және жүзеге асыру жолдары
нақтыланып, тәжірибелік-педагогикалық эксперимент мазмұны сипатталады.
Қорытындыда зерттеудің негізгі қағидалары, нәтижелері тұжырымдалады,
ғылыми-әдістемелік ұсыныстар беріледі.
1. М.Монтесоридің технологиясын бала бақшада қолданудың педагогикалық
маңыздылығының ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
1.1. М.Монтессоридің педагогикалық мұраларының ғылыми-педагогикалық
зерттелуі
Президенттің Жолдауында: Ұлттың бәсекеге қабілеттілігі бірінші
кезекте білім деңгейімен айкындалады - деген байламы жеке адамның
құндылығын арттыру, адам капиталын қалыптастыру міндетін жүктейді.
Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңында оқыту формасын, әдістерін,
технологияларын таңдауда көпнұсқалық қағидасы бекітілген, білім
мекемелерінің педагогтарына өзіне оңтайлы нұсқаны тиімділігіне қарай
пайдалану педагогтан үлкен шеберлікті талап етеді [2].
Мектеп жасына дейінгі балалар табиғатында білуге құмар, тумасынан-ақ
өсуге, жетілуге ұмтылысы басым. Сондықтан да қарқынмен дамып бара жатқан
мына заманда педагогтарының ұлттық қалып, ұлттық мінезді сақтай отырып,
бала оқу-тәрбиесінің әдістерін тынбай ізденіп, жиі жаңартып отыруы
заңдылық.
Көрнекті психолог Л.С.Выготский: Жақсы оқыту деп, ол баланың дамуына
ілгері жүретін, оны жетекке алатын оқытуды айтады, - деп тұжырымдайды [5].
Сол себептен балабақшаға жаңа технологияны енгізу, оқу-тәрбие үрдісін
тиімді ұйымдастыру басты мақсаттардың бірі. Осы тұрғыда мектепке дейінгі
білімде ұтымда қолданылып жүрген инновациялық технологиялардың бірі
М.Монтессори жүйесін оқыту үдерісіне пайдалану болып табылады.
Мария Монтессори 1870 жылы 31 тамызда Италияның Кьяровалле қаласында
дүниеге келді. Әкесі – ауқатты кісі болады. Ол қызының білім алуына қарсы
болады. Анасы Марияны әрқашан қолдап отырады. Ол табиғатынан дарынды бала
болады, білімді тез меңгеретін, және математика пәнін сүйіп оқитын. 12
жасар қыз ерлер техникалық мектебіне түседі және өте жақсы деңгейде
аяқтайды.
1890 жылы Мария дәрігер болуға шешім қабылдайды, және бүкіл ескі
пікірді жеңіп, ең бірінші Рим университетінің медицина факультетінің қыз
студенті болады. 1896 жылы дәрігер атанады. Студент қыз оқумен бірге
ауруханада қосымша табыс табады. Осы кезде мүмкінділігі шектеулі балаларды
кездестіреді. Осы жылдары Марияға дамытушы ортаны қолдану негізінде оқыту
әдістемелері ойына келеді.
Университеттен кейін Мария тұрмысқа шығып, жеке тәжірибемен айналысады.
Ол өз заманындағы психолог, педагог, антрополог ғалымдардың еңбектерін
зерттей отырып, өзінің ой-пікірін бір жүйеге келтірді.
1898 жылы ана атанды және мүмкінділігі шектеулі балаларды оқытатын
Тәрбиешідерді даярлайтын Ортофрендік институттың директоры болды. Ал 1900
жылы Ортофрендік мектеп ашты.
1901 жылы Рим университетінің философия факультетіне түседі. 1904 жылы
осы университеттің антропология кафедрасының меңгерушісі болады.
Осы уақыттар аралығында өзінің әдістемесімен жұмыс жасайды. 1907 жылы Сан-
Лоренцода Бала үйін ашады. Қалған 45 жылын Мария Монтессори өзінің
жүйесін жетілдіреді.
1922 жылдан бастап Италияның барлық мектептерінде мемлекеттік инспектор
болды.
1929 жылы Халықаралық Монтессори қауымдастығын ұйымдастырды.
Мария әлемдегі өзгерістерге байланысты 7 жылға Үнді еліне кетуге мәжбүр
болды, және соғыс аяқталғаннан кейін Европаға оралды. Өз ісін Голландияда
тұрып жалғастырды. 1950 жылы Аместердам университетінің профессоры атанды.
1952 жылы қайтыс болды.
Бастапқы кезде Мария Монтессори өз технологиясын мүмкінділігі шектеулі
балаларға қолданды. Олармен жұмыс барысында балаларға өзін-өз қызмет
көрсету үшін ерекше орта дайындады. Бұл сезімталдыққа негізделген ойын
арқылы іске асты. Оның мақсаты балалардың ақыл-ойының дамуы емес,
әлеуметтік ортада бейімделуі болды. Бірақ педагог зерттеу барысында
балалардың ақыл-ойлары дамып жатқанын көреді. Нәтижесі таңқалдырды. Олар
жыл ішінде дені сау балалармен теңесті.
Басқа педагог, психолог, филосов ғалымдардың теориялық ізденістерін
және жеке тәжірибесін біріктіре отырып, Мария Монтессори технологиясы атты
үйлесімді жүйе құрастырды. Бұл әдіс кейіннен дені сау балаларға қолданылды.
Мария Монтессори өзінің технологиясын тарату үшін 1929 жылы ұлымен бірге
Халықаралық Монтессори қауымдастығын (ХМҚ) құрды. Сол кезден бастап уакыт
кеңістігін табысты жүріп өтуде. Көптеген атақты ғалымдар бұл әдісті
зерттеп, Монтессори мектептерінің өз елдерінде құрылуына үлестерін қосты:
- Томос Эдисон, әлемге танылған ойлап тапқыш ғалым.
- Зигмунд Фрейд, психоанализді зерттеген ғалым, және қызы екеуі
Монтессори-педагогикасының ізімен жүрушілер болды. Олар Вена
қаласында Монтессори балабақшасын ашты.
- Татьяна Сухотина-Толстая (Лев Толстойдың қызы) 1914 жылы
Монтессори және жаңа тәрбие атты кітап жазды.
- Махатма Ганди философ, Үнді елінің саясаткері. 1932 жылы бұл әдісті
толық меңгерді.
- Джин Пиджет психолог ғалым, Швеция елінде алғаш рет Монтессори
мектебін ашты, және ол қазіргі күнге дейін жұмыс жасайды.
Мариядан кейін, ХМҚ-ны баласы Марио басқарды. Қазіргі кезде немересі
Ренильде Монтессори басқарып келеді. Қазір әлем бойынша бұл әдіспен оқып
жатқан балалар өте көп. Кеңестік кезеңде Монтессори технологиясы енгізіле
алмады. Кеңес өкіметі таратылғаннан кейін Ресей елінде кең етек жайды. 20
жыл бойы Мәскеу қаласында Монтессори орталығы жұмыс жасап келеді. Олардың
интернет желісіндегі мекен-жайы: http:www.montessori-center.ru. Бұл
орталықтың педагогтары Халықаралық қауымдастықтан білім алған. Орталық
Халықаралық Монтессори қауымдастығымен тығыз байланыста жұмыс жасайды.
2013 жылдан бастап Ресей мемлекетінде Монтессори-педагогтарын
дайындайтын арный курс ашылды. Барлық үлкен қалаларда Монтессори
орталықтары бар, және орталық балабақша, мүмкінділігі шектеулі балаларды
оңалту орталықтары, ерте жастан даму мектептеріне базасына айналды.
Монтессори мектебін бітірген атақты адамдар:
- Ларри Пейдж және Сергей Брин - Google интернет сайтының негізін
қалаушылар;
- Джеффри Безос - Amazon.com сайтының негізін қалаушы;
- Джимми Уэйлс - Wikipedia интернет энциклопедясының негізін қалаушы;
- Джордж Клуни - актер;
- Габриэль Гарсия Маркес - әдебиет бойынша Нобель сыйлығының иегері;
- Ағылшын патшалығының Уильям ханзадасы және Гарри ханзадасы.
Мария Монтессоридің технологиясын зерттей келе мынадай тұжырымға
келдік: арнайы орта құрып, онда баланың өзін-өзі дамытуына ықпал жасау
негіз болып табылады. Ол ортаны жасақтаудың өзіндік жолы мен логикасы
баланың психологиялық дамуын ескере отырып жабдықталады.
М.Монтессори Жас ұрпақтан мықты, күшті тұлғалар тәрбиелеп шығаруымыз –
міндет, ал мықты адамдар деп біз өзіне сенімді, тәуелсіз тұлғаны айта
аламыз деген тұжырым жасаған өз ғылыми еңбегінде. Өзін-өзі сенімді,
тәуелсіз, өзін сыйлайтын тұлға тәрбиелеу М.Монтессоридің алға қойған
мақсаты болғаны осыдан-ақ белгілі.
М.Монтессори педагогикасының ерекшілігі балаға деген көзқарас пен қарым-
қатынас. Қайталанбайтын өзіндік көзқарасы, алға қойған мақсат-мүлдесі бар
тұлға ретінде қарау. Сондықтан Монтессори өзінің педагогикалық жүйесін бала
табиғатына байланысты құрды [24].
Педагогтің баламен жүргізетін жұмысы үш деңгейден тұрады:
- Жаңа материалмен қысқа түрде таныстыру;
- Іс-әрекет жасау жолын көрсету;
- Дұрыс орындалуына бақылау жасау, баланың өзінің қатесін табуды
көрсету. Бала неғұрлым материалдармен көп қызмет етсе, соғұрлым
өз қатесін табуға және оны жөндеуге үйренеді.
Бұдан 100 жылдан астам бұрын М.Монтессори адам өмірге өз тапсырмасымен
келеді, егер ғылыми педагогика жеке адамды зерттеуден туатын болса, онда ол
зерттеу тәуелсіз баланы зерттеуден басталуы тиіс деп айтып кеткен екен.
Сол тәуелсіздік пен бостандықтың нәтижесі мына төмендегілер екені
шүбесіз:
- Жекелік;
- Өзіне бақылау жасай білу;
- Бір затқа барлық зейінін тұрақтандыра білу;
- Оқу ісінде алға ілгерілеушілік;
- Тәртіпке бағыну;
- Еркіндік сезімін тәрбиелей білу;
- Жауапкершілік;
- Өз бетінше таңдау жасай білу;
- Тәуелсіздік;
- Қуана білу [24].
Табиғатқа сәйкестілік, мәдениетке сәйкестілік қағидалары
М.Монтессоридің педагогикалық жүйесінің ең маңызды әдістемелік негізі болып
табылады Табиғатқа сәйкестілік қағидасында тәрбиеші өзінің қызметінде
баланың шынайы, табиғи дамуының факторларын негізге алады. Қазіргі ұғымда
табиғатқа сәйкестілік қағидасы білім беру технологиясының табиғи
заңдылықтарға сай болуын, тұлғаның этникалық мәдени жасаушы көздеріне
жүгінуін; баланың жеке қасиеттерін (психикалық, физикалық, интеллектуалды
даму) ескеретін білім беру қызметінде баланың өзін-өзі дамытуға көзделген
жеке білім беру бағдарының басымдығына негізделген жеке-бағдарланған
тәсілді; баланың субъектілігінің (мұнда бала педагог үшін оқу-тәрбиелік
қызметтің субъектісі, қызметтік тұтастық, қасиеттердің, жағдайлардың,
ерекшеліктердің қандай-да бір өзгешелігі ретінде көрінеді, яғни бұл
қасиеттердің топтасуына қызметтің негізгі түрлерінде – еңбекте, қарым-
қатынаста, өзінің ішкі дүниесінің қайта өзгеруінде қол жеткізіледі, мұнда
қызмет психикалық қасиеттердің, функциялардың біріктіруші негізі ретінде
көрінеді) қалыптасу және даму құралы ретінде қызметтік тәсілді талап етеді
[24, 99б].
Бала заттардың қасындағы тақтайшада жазылған сөздерді оқығанда, біз
оны интуитивтік оқу дейміз. Ол сөздерді шрифтті, әріптерді білмесе де, оқи
алатыны есіңізде болсын. Индуктивтік оқу белігінің құпиясын білуге
тырысатын баланың бойында пайда болған қызығушылықтың арқасында болады. Бұл
қызығушылық өзінің мағынасы жағынан материалға тең. Таразының екі басына
әліппе мен оған қызығушылықты қойса, екеуі бір деңгейде болар еді. Тәрбиеші
баланың бойындағы қызығушылықтың табиғи күші болатынын және әрдайым
әркімдікі бөлек болатынын түсіне отырып, осы қызығушылықты баланың бойына
сіңіруге және оны одан әрі қалай дамытуға болатынын білуге тиіс [24, 105
б.].
Таңдау еркінің күшін жақсылап есіңізге сақтаңыз. Оған алғаш рет көңіл
аударған Декроли болатын. Ол баланың қызығушылығы таңдау еркіндігі
негізінде ғана туады деп есептейтін. Оның технологиясы қызығушылық
орталығына негізделген. Декроли қызығушылық орталығымен қатар мынаны да
айтатын: ортақ қызығушылықты бүкіл сынып үшін ғана емес, бүкіл оқу кезеңі
үшін тәрбиеші іздейтін. Басқаша айтқанда бұл жерде оқушыларға беретін
нұсқауын жасайды [7, 105 б.].
Фребель технологиясы көпшілікке таныс, ұжымдық әдістердің ішіндегі ең
жетілдірілгені, бұл жерде тәрбиеші бүкіл топтың ұжымдық жұмысына бағыт
беріп отырады. Фребелдің технологиясынде де материал қолданылады, бірақ оны
тәрбиеші бүкіл топқа өз үстелінің үстінде көрсетеді, әркімде де сондай
материал болады, және бірдей үлгілердің саны сыныптағы балалардың санына
тең болу керек. Тәрбиеші өзі материалды, оны қалай пайдалану керек екенін
көрсетеді, әрбір бала тәрбиешінің қимылын көшіріп отырады. Материал сапасы,
формасы, мөлшері және түсі бойынша таңдалған, әрине қызығушылық туғызады.
Фребель бойынша оқытқан кезде балалар еңбек сабағын, ән өтеді, қарапайым
тақпақтар жаттайды. Фребелдің көптеген дидактикалық материалдарын Мария
Монтессори алғашқы жұмысында пайдаланған [24, 105 б.].
Монтессори орталығында жазу, оқу, есептеу дағдыларын жылдам және
нәтижелі меңгерумен қатар, балалардың бойында: құрдастарымен және
ересектермен қарым-қатынас жасай білу, шешімді өз бетінше қабылдау, көмек
көрсету, күнделікті өмірлік жағдайға бағдар алу, таңдау жасау, өз пікірін
білдіру сияқты әлеуметтік дағдылар сәтті қалыптастырылуда, олар өз
құқықтары мен міндеттерін біледі. Бұл туралы В.Таубман, Ю.Фаусек,
Е.Хилтунен жазды, Т.Войтенко және т.б. Біз олардың пікірімен келісеміз. Бұл
шынайылықпен жүзеге асады, өйткені баланың өмірі – өзін жетілдіруге
ұмтылу (М.Монтессори), балалар мәдениетті сіңіру қасиетіне ие. Олар
әлеуметтің орасан жетістіктерін еш қиындықсыз қабылдауға қабілетті. Ата-
аналар мен тәрбиешілердің міндеті – балаларды осындай мәдени қызметтің
сарындары арнайы ұйымдастырылған ортада тәрбиелеу.
М.Монтессоридің жүйесін бейімдеудің аксилогиялық аспектісі Ресейде
білім беру үдерісін гуманизациялаумен байланысты. 90-шы жылдары білім беру
саласында гуманизация үдерісін күшейтуді көздейтін айтарлықтай өзгерістер
болды. Адамдағы дербестікті, рухани және қызметтік бастамаларды ояту мен
босату, құндылықтар жүйесін ауыстыру басты міндеттердің біріне айналды
[24, 8б]. З.И.Равкин аксиологиялық мәселені қарастыра отырып білім беруді
гуманизациялаудың таңдалған бағыты адамның жоғары деңгейдегі өзіндік
құндылық болып табылатынын мойындауға алып келгенін білдіреді [11].
Г.Б.Корнетов білім берудің аксиологиялық мәселелерін зерттей келе
нәтижесінде тұлғаның қарқынды өркениетті үдерісінде ұдайы өзгеруші
әлеуметте өзін-өзі барынша жүзеге асыра алатындай тәсілді қолдануды
ұсынады. Зерттеушілер (Н.М.Конжиев, Г.Б.Корнетов, З.И.Равкин,
К.Е.Сумнительный, Е.Н.Федорова) жоғарыда баяндалғанды жалпылай отырып
адамның өзіндік құндылығы туралы екі маңызды ережені бөліп қарастырады:
1. Гуманистік тәсіл тұлғаның субъектілігін ашу құндылығы ретінде
ерекшелеуге мүмкіндік береді;
2. Оны саяси емес, өркениетті, яғни жалпыадамзаттық контекстіде жүзеге
асыруды көздейді.
Осылайша, отандық педагогика мен М.Монтессоридің педагогикалық
технологиясы құнды бағдарларының жақындастығы жайлы тұжырым жасауға, сондай-
ақ жалпы құнды бағдарды бөлектеп қарауға болады, оларға:
- әр баланың тәрбиешінің қаталдығына қарсы тұруға қабілетті оқу
субъектісі болу құқығын;
- білім алуда тұлғалық компоненттің рөлі туралы фактіні (ал оның
мазмұнын әр адамның өзі құрайды);
- балаға әлемді еркін ашу мүмкіндігін ұсынатын базалық компоненттерге
арқа сүйеу маңыздылығын;
- білім беру үдерісінде баланы өзге адамдармен бірлесе жұмыс істеу мен
өзара көмек беруге дайындай отырып білім мен адамгершілік мінез-құлықтың
үйлесімін жүзеге асыру қажеттілігін мойындау жатады.
Бүгінде Монтессоридің жүйесін өзін-өзі дамыту технологиясы деп атайды,
ал өзі өзінің технологиясын өмірдің көмегі деп атаған. М.Монтессоридің
педагогикалық жүйесі технология болып табыла ма екен, қарастырып көрелік.
Қазіргі таңда педагогикалық технологиялар адамтану технологияларының
бірі ретінде қарастырылады және психодидактика, әлеуметтік психология,
кибернетика, басқарма және менеджмент теорияларына негізделеді [25, 407
б.]. Біз педагогикалық технологияның В.П.Беспальконың, В.В.Гузееваның,
Г.Ю.Ксензованың, И.Я.Лернердің, Б.Т.Лихачевтің, М.И.Морозованың,
Ф.А.Фрадкиннің, Н.Е.Щуркованың, В.М.Шепельдің, В.М.Монаховтың, Б.Бақыттың
еңбектерінде ұсынылған бір қатар анықтамаларына талдау жасадық.
В.П.Беспалько Педагогикалық технология – оқу процесін жүзеге асыратын
мазмұндық техника дейді [26, 62 б.].
Педагогикалық технология – тәжірибеде жүзеге асырылатын белгілі
педагогикалық жүйенің жобасы; немесе алға қойған оқу мақсаттарын сәтті
іске асыруға жағдай жасайтын оқыту мен тәрбиелеудің теориялық тұрғыдан
негізделген үдерістерін қайта жаңғыртудың құралдары мен әдістерінің
жиынтығы [27, 180 б.].
В.В.Гузеев білім беру технологиясын жоспарланған оқыту нәтижелерінің
біршама көрінісін, білім алушылардың ағымдағы жағдайын диагностикалау
құралын, аталмыш нақты жағдайға үйретудің көптеген модельдерін қамтитын
жүйе деп белгілейді. Мұнда оқыту моделі – осы оқу кезеңінде пайдаланатын
дидактикалық негіз бен педагогикалық техникадан тұратын жүйе. Оқыту
моделінің дидактикалық негізі оның жүзеге асырылған оқыту технологиясынен
және ұйымдастыру формасынан тұрады, ал педагогикалық техника оқу үдерісінде
тікелей пайдаланатын құралдар мен тәсілдерді біріктіреді [24, 17 б.].
Г.Ю.Ксензова педагогикалық технологияны педагогтың қызметіне жататын
барлық іс-әрекеттердің белгілі тұтастықта және жүйелілікпен құрылуы, ал
орындалуы қажетті нәтижеге қол жеткізуді көздейді және ықтималды болжамды
сипатқа ие деп көрсетеді [24, 17 б.].
И.Я.Лернер педагогикалық технология балалардың сеніммен сезінетін және
нақтылайтын әрекеттерінде білдірілген оқыту нәтижелері арқылы мақсаттарды
тұжырымдауды көздейтінін айтады [24, 17 б.].
Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияға психология-педагогикалық
тәсілдердің, оқыту әдістерінің, тәрбиелік құралдардың жиынтығы, ол
педагогикалық үдерістің ұйымдастырушылық-әдістемелік құралы болып табылады
деген анықтама береді [27].
М.И.Морозованың пікірінше, педагогикалық технология ғылыми тұрғыдан
негізделген, тиімді, жүйелі қолданатын әрекеттердің, операциялардың
анағұрлым тұрақты үйлесімі, сондай-ақ педагогикалық мәселелерді шешу
кезінде оңтайлы нәтижелерге қол жеткізуге кепіл беретін қызметтің әдістері
мен құралдарының жүйесі болып саналады [24, 17 б.].
Ф.А.Фрадкин педагогикалық технологияны Тәрбиеші мен баланың білім алу
мақсатына жетуге бағытталған қызметтің жүйелі, концептуалды, нормативті,
объектілі, инвариантты сипаттамасы деп біледі [24, 18 б.].
Педагогикалық технология – бұл оқыту мен техникалық және адами
ресурстарды ескеру арқылы білімді меңгерудің бүкіл үдерісін жасаудың,
қолданудың және нақтылаудың жүйелік технологиясы мен білім алу формасын
оңтайландыруды өзіне міндет етіп қойған олардың өзара әрекеті (ЮНЕСКО).
В.М.Монаховтың пікірінше, педагогикалық технология – бұл оқушы мен
Тәрбиешінің оқу процесін жобалап туғызатын, әбден ойластырылған
педагогикалық іс-әрекеттің үлгісі болып саналады [28, 63 б.].
В.М.Шепель: Технология – бұл өнер, шеберлік, ептілік, іскерлік,
әдістердің жиынтығы, жағдайдың өзгеруі дейді [29, 65 б.].
Педагогикалық технология – педагогика ғылымының оқытудың мақсатын,
мазмұнын және әдістерін зерттеп, айқындаушы және педагогикалық процесті
жобалаушы бір бөлшегі. Ол – білім стандартында көзделген оқыту нәтижелеріне
қол жеткізу жолындағы мақсат, мазмұн, әдістер мен құралдардың біртұтас
қызметін бейнелейтін процесс [30, 32 б.].
Жоғарыда келтірілген анықтамалар бізге педагогикалық технологияның
маңызды деген белгілерін айқындауға себепші болды: оқытушы мен білім
алушының өзара байланысқан қызметінің екі жақты процессуалды сипаты;
әдістердің, тәсілдердің жиынтығы; жаңа мақсаттардың пайда болуы; кепілді
нәтижелілік; әрекеттің үнемділігі, оңтайлылығы; қызметтің алгоритмділігі
және жобалылығы; педагогикалық үдерістің тұтастығы мен басқарушылығы;
педагогикалық үдерістің түзетілуі; педагогикалық үдерісті визуаландыру.
Педагогикалық әдебиеттерде Монтессори педагогикасының қағидалары
деген сөз тіркесі жиі кездеседі. Бұл терминге шетел зерттеушілері түрлі
мағына берген. Мария Монтессоридің еңбектерінде ол да түрлі мағыналық
сипатқа ие. Демек қағида ұғымын нақтылайық. С.И.Ожеговтың орыс тілі
сөздігінде аталмыш ұғымға анықтама берілген: Қағида – қандай-да теорияның,
ілімнің, ғылымның негізгі, бастапқы ережесі [31, 584 б.]. Оқу, оқудың жаңа
заңдылықтарын ашу теориясы мен тәжірибесінің дамуына қарай жаңалары
қалыптасып, ескі оқу қағидаларының түрлері өзгерді, сондықтан олар тарихи
ауыспалы болып табылады.
А.Дистервег табиғатқа сәйкестілік қағидасын тұжырымдады, оның мәні оқу
үдерісінің баланың шынайы даму үдерісіне сәйкестігінен тұрады. Сондай-ақ ол
оқу барысында бүкіл заманауи мәдениет назарға алынуы тиіс мәдени
сәйкестілік қағидасын алға тартады [24, 45 б.].
Оқу қағидаларын анағұрлым толық тұжырымдаған К.Д.Ушинский және оқу
балалардың психологиялық ерекшеліктеріне қарай табиғатқа сәйкес жүргізілуі
тиіс деген қағидасы табиғатқа сәйкестілік қағидаларының бірі болып
саналады [32, 169-170 б.].
Қағидалардың саны мен тұжырымдарының түрлері кейінгі он жылдықтарда да
өзгерді (М.А.Данилов, Б.П.Есипов, М.Н.Скаткин).
В.В.Краевский қағида ұғымының екі мағынасы бар екенін көрсетті: 1)
аталмыш нақты саладан жалпыланып, бүкіл аталмыш салаға таралатын ереже; 2)
қағида ұғымы нормативтік құрамдасқа ие және әрекет ету қағидасы ретінде
түсіндіріледі. Екінші мағына педагогиканың мазмұны мен міндеттеріне сай
келеді, өйткені педагогика белгілі нәтижеге жету үшін бұйыруы тиіс.
Педагогикалық қағидалар – бұл анағұрлым жалпы нормативтік мағына беретін
әрекет ету қағидалары. Бұл әрекет ету үшін мейлінше жалпы тапсырмалар [24,
46 б.]. Қағидаларда педагогтан арнайы күшті талап ететін ақпарат берілген.
Педагогикалық қызметтің қағидаларын тұжырымдауда түрлі жоспардағы
заңдылықтарды білу қажет. Заңдылықтар - бұл педагогикалық құбылыстар,
педагогикалық үдерістің жеке компоненттерінің дамуын сипаттайтын үдерістер
арасындағы тұрақты, қайталанатын, қажетті және маңызды байланыстар.
Ю.К.Бабанский педагогикалық үдерістің мынадай заңдылықтарын ұсынады
[33]:
- Педагогикалық үдеріс динамикасының заңдылығы;
- Педагогикалық үдерісте тұлғаның даму заңдылығы;
- Оқу-тәрбиелік үдеріс деңгейінің заңдылығы;
- Педагогикалық үдерісте сезімдік, логикалық және практикалық
бірліктің заңдылығы;
- Сыртқы (педагогикалық) және ішкі (танымдық) қызмет бірлігінің
заңдылығы. Автор баяндалған заңдылықтармен педагогикалық
үдерісте әрекет ететін барлық байланыстар осымен бітпейді дейді.
И.П.Подласый оқудың жалпы заңдылықтарын қарастырады: оқу мақсатының
заңдылығы, оқу мазмұнының заңдылығы, оқу сапасының заңдылығы, оқу
әдістерінің заңдылығы, оқуды басқару заңдылығы, оқуды ынталандыру заңдылығы
[34, 430-431 б.].
Жоғарыда аталған заңдылықтар мен келесі заңдылықтар Монтессори
педагогикасының қағидаларын ерекшелеу барысында бағдар бола алады:
1. Адамның табиғатымен қамтамасыз етілген заңдылықтар:
- тұлғаның қалыптасуында дербес жұмыстың рөлі;
- тәрбие мен оқудың балалардың дамуының сезімтал кезеңдерінен, жас
ерекшелігі және жеке ерекшеліктерден тәуелділігі.
2. Өзін-өзі тәрбиелеудің, өзін-өзі оқытудың, өзін-өзі дамытудың
мәнімен қамтамасыз етілген заңдылықтар:
- өзін-өзі тәрбиелеу, өзін-өзі оқыту, өзін-өзі дамыту үдерістерінің
өзара байланысы;
- балалардың жанама, тактикалық педагогикалық ықпалы мен белсенді
дербес қызметі арасындағы өзара байланыс.
Осылайша, педагогикалық қызмет қағидалары көптеген қосымша білімді
(баланың даму, нақты педагогикалық тәсілдің философиялық негіздер
заңдылығын т.с.с.) тартумен байланысты.
М.Сорокованың тұжырымдаған Монтессори педагогикасының қағидаларын
қарастырайық. Ол В.В.Краевскийдің педагогикалық қызмет қағидасы ұғымына
сүйеніп, бес қағиданы өзгешелейді. Оларды сурет түрінде ұсынамыз:
1 сурет. Монтессори педагогикасының қағидалары
Әр қағиданың мәнін ашып көрелік.
1. Табиғи дамуға ықпал ету қағидасы.
Бұл қағида Мария Монтессоридің баланың табиғатын және оның дамуының
ерекшеліктерін түсінумен байланысты. Осы түсінікке сәйкес балада туылғаннан
оны өзін-өзі дамытуға түрткі болатын жасампаз жігердің ішкі әлеуеті болады.
Және осы сәтте балаға авторитарлық педагогикалық ықпалмен еркін өсуіне және
дамуына кедергі етпеген абзал. Бірақ бұл дегеніміз баланы өзімен өзі еркін
қоя беру деген сөз емес. Табиғи даму үдерісіне көмек беру қажет. Тәрбиенің
мәні осыдан тұрады. Ересек адам баланың дамуы мен өзекті қызығушылығына
бағдарлана отырып оның іс-әрекетін байыппен басқарғаны жөн. Ересек адам
бала дамуының объективті заңын білу және нақты баланы бақылау негізінде
баланың өзін-өзі дамыту үдерісіне көмек беруі тиіс.
2.Дайындалған ортамен өзара әрекет ету қағидасы.
Кез келген орта дамуға мүмкіндік бере бермейді. Ол дамытушы болу үшін
оны соған сәйкесінше дайындау қажет. Орта балалардың әрбір жас кезеңінде
даму қажеттіліктеріне жауап беруі тиіс. Бала бақша мен мектептің
дайындалған ортасының ерекшеліктері бар. Мектепте Тәрбиеші тілдік,
математикалық аймақты, тәжірибе зертханасын даярлайды. Монтессори
педагогикасының екінші қағидасы: табиғи дамуға ықпал ету баланың
дайындалған, дамушы пәндік-кеңістік және әлеуметтік ортамен өзара әрекет
ету үдерісінде жүзеге асуы тиіс.
3. Дайындалған ортада таңдау еркіндігі қағидасы.
Монтессоридің ойынша, таңдау еркіндігі даму құралдары болып қызмет
атқаратын қызықтыратын заттарды қамтитын бала үшін арнайы дайындалған
ортада мүмкін. Осы заттармен тиімді жұмыс істеу тәсілін ең алдымен педагог
көрсетеді. Әрекет ету еркіндігі материалдарды пайдалануда ешқандай
өктемдікті білдірмейді, қайта оларды тиімді игеру тәсілін біртіндеп
меңгеруді көрсетеді. Әрекет етуді таңдау еркіндігі ересек адамның кез
келген уақытта балаға қажетті көмек көрсете алатын арнайы ұйымдастырған
пәндік-кеңістік ортасында қатынасуын талап етеді. Үшінші қағиданың
тұжырымдамасы: дайындалған ортада балаға әрекет етуді таңдау еркіндігі
ұсынылуы тиіс.
4. Оқуда жеке белсенділік қағидасы
Монтессори бақшасында, мектепте бала әрекет етуді еркін таңдау
үдерісінде жүзеге асатын ынталандырушы белсенділікті таныта алады. Бала
әрекетті өз бетінше таңдай отырып оған қызығушылықпен кіріседі, сонда
ынтасы ұзақ уақыт сақталады.
5. Оқуда заттылық қағидасы.
Оқу автодидактикалық (өз бетімен оқытатын) сипаттағы материалдармен
бірге дербес мануалды әрекетке сүйене отырып іске асуы тиіс. Балабақшада
мұндай материалдарға тілдік, математикалық материалдар және космостық
тәрбие бойынша материалдар жатады. Бала оларды еркін қолданады
(бөлшектейді, орындарын қайта ауыстырады, бір-біріне қосады). Осы қызметтің
барысында ол жоғары деңгейде зейін қояды, бұл дегеніміз үйреніп отырғанды
жақсы түсінуге және есте сақтауға мүмкіндік береді, баланың білімін
реттейді, дербес ақыл-ой жұмысына жетелейді. Мануалды әрекет балаға ынтаны
және еңбексүйгіштікті дамытуға көмекші болады. Материал автодидактикалық
сипатқа ие болғандықтан, балаға қатесін өзі бақылауға және оларды жөндеуіне
мүмкіндік береді. Тәрбиеші материалмен тиімді жұмыс істеу үлгісін, өзін-өзі
бақылау және қателерді түзету тәсілін көрсетеді.
Е.Н.Кондратованың Отандық білім беруде Мария Монтессоридің
педагогикалық концепциясының идеялары мен қағидаларын жүзеге асыру
шарттары диссертациялық зерттеуінде біз М.Монтессоридің қағидаларының
заманауи түсіндірмесін аңғарамыз. Автор жоғарыда аталған бес қағидаға тағы
үшеуін қосады:
- сүйіспеншілік, қатынас және сенім тәрбиеші мен баланың қарым-қатынас
жасау негізін қамтуы тиіс; жолды жарықтандыратын жарық – сүйіспеншілік;
- ақыл-ой тәртібі мен қимыл үйлесімі арқылы шоғырлану қабілетін
қалыптастыру, қызығушылық тудыратын ынта жасау қажет;
- туылғаннан 6 жасқа дейінгі аралық білім алу үшін ең маңызды кезең;
бала дамудың сезімтал кезіндегіден аса ешнәрсе үйрене алмайды.
Осылайша, жоғарыда көрсетілген қағидалар білім беру кеңістігінде
идеяларды жүзеге асыру ұсыныстары болып табылады.
М.Монтессоридің педагогикалық жүйесі жоғарыда аталған белгілерге ие.
Ол нақты педагогикалық ойға сүйеніп дайындалды. Адамның бүкіл әлемді
дамытудың ғарыштық жоспары және адамның ғарыштық міндеті туралы
әдістемелік және философиялық қағидасы оның негізін қамтиды. Балалардың
өзіндік жұмысын ұйымдастыруды көздейді және тұтастай балалардың өзін-өзі
дамытуларына бағытталған.
Өзін-өзі дамыту М.Монтессоридің педагогикалық концепциясының басты
ұғымы болып табылады. С.И.Ожеговтың орыс тілі сөздігінде өзін-өзі дамыту
термині былайша түсіндіріледі: 1. Өз білімінің өз бетінше білім алу арқылы
көбеюі; 2. Өздігінен қозғалу сияқты. Философияда қайшылықтарды жеңу және
қарама-қайшылықтармен күресу үдерісінде болатын қоғамдағы және табиғаттағы
даму, қозғалыс. Берілген екі анықтама М.Монтессоридің педагогикалық
жүйесіне жақын. Бір жағынан, өз бетінше білім алу арқылы білімді байыту
балалардың мәдени дамушы дидактикалық ортада өзіндік жұмысын көздейді, ал
өзін-өзі дамытудың екінші анықтамасы М.Монтессоридің баланың дамуына
деген философиялық көзқарастарын айқындайды. баланың бүкіл өмірі бұл өзін-
өзі жетілдіруге, өзінің бойында адам жасауды аяқтауға ұмтылу [35].
Өзін-өзі дамыту мәселесі бүгінгі таңда да өзекті. Елімізде педагогика
ғылымы мен тәжірибеде гуманистік тәрбиенің идеялары бекітілді және дамуда,
мұнда тұлғаның өзін-өзі дамыту және өзін-өзі жүзеге асыру үдерісі ең басты
болып саналады. Өзін-өзі дамыту және өзін-өзі жүзеге асыру үдерістері
гуманистік тәрбие мақсатының ерекшелігін нақтылайды: тұлғаның өз-өзімен
және қоғаммен үйлесімінде өзін-өзі дамытуы және өзін-өзі жүзеге асыруы үшін
жағдай жасау [35].
Аталмыш мақсаттан туындайтын бірнеше міндеттерді келтірейік:
- өмірдің маңызын, дүниедегі өз орнын, өзінің бірегейлігі мен
құндылығын ұғынуда тұлғаның философиялық-дүниетанымдық
бағдарлануы;
- тұлғаның интеллектуалды адами еркіндігінің, өзін-өзі дәл бағалау
қабілетінің, тәртібі мен қызметін өз бетінше реттеудің,
дүниетанымдық рефлексияның дамуы;
- гуманистік адамгершіліктің жалпы адами нормаларының
(мейірімділік, өзара түсіністік, қайырымдылық, тілектестік т.б.)
ашылуы және интеллегенттілікті маңызды тұлғалық параметр ретінде
жоғары қою [35].
Гуманистік тәрбиенің мақсаты мен міндеттері Монтессори педагогикасының
идеяларымен пара-пар: өзін-өзі дамыту мен өзін-өзі жүзеге асыру үшін
қажетті жағдай жасау; баланың адам мен адамзаттың табиғаттағы және
дүниедегі орнын табуға бағдарлануы; тұрақты болуға, яғни мінез-құлықты
т.с.с. өздігінен реттеуге қол жеткізу.
Заманауи зерттеушілер, мысалы Г.К.Селевко өзін-өзі дамыту үдерісі адам
тұлғасының қалыптасуында басты рөл ойнайды деп санайды. Ол оқушыға сыртқы
әсердің негізгі бағдары мен оның даму үдерісі баланың тұлғасын өзін-өзі
дамыту жүйесіне қоюдан, сол жүйені әрбір жас ерекшелік кезеңінде қолдаудан
және ынталандырудан, өзіне сенім қалыптастырудан, сондай-ақ өзін-өзі дамыту
құралымен қамтамасыз етуден тұрады деген болжам жасайды [36].
Мария Монтессори баланың табиғаты оның тұлғалық дамуының қуатты
қозғаушы күшіне өзі қамқор болады дегенге сүйенеді. Еркін жағдайда оның
мінезі, еркі, ақыл-ойының көрінісі жетіледі. М.Монтессоридің пайымдауынша,
бала үшін еркіндік оған өмір заңымен алдын ала белгіленген, тұлғаның онсыз
қалыптасуы мүмкін емес заңы. Осы әрдайым еркіндікке ұмтылудағы мақсат не?
Себептері қайда? Ол қалыптасушы дербестіктің түбінен туындап, өздігінен
әрекет ете бастайды. Бірақ табиғат әрбір тірі тіршілік иесі еркіндікке
ұмтылатындай етіп құрылған: әрбір ағза өз бетінше әрекет етеді, тіпті бала
да мұнда табиғаттың жалпы жоспарына бағынады. Еркіндікті жаулай отырып, ол
табиғаттың бірінші өмірлік ережесін орындайды [37, 118 б.]. Басқаша
айтқанда, М.Монтессори өзін-өзі еркін дамыту еркіндік пен дербестілікті
болжайды дейді.
Әр баланың өзінің жұмыс қарқынының шамасын білуден және білімді
меңгерудің өзіндік ерекше тәсілдеріне құрылған, 3 жастан 10 жасқа дейінгі
балаларға арналған ерекше оқу үдерісін жасау М.Монтессоридің тың жаңалығы
болды. Тәрбиеші балаларды өзін-өзі дамыту құралдарымен қамтамасыз етеді,
қолдау көрсетеді, баланың өзіне деген сенімін нығайтады. Балаларда өз
бетінше білім алу, өзін-өзі дамыту, өзін-өзі тәрбиелеу бейімділігі
қалыптасады. М.Монтессоридің педагогикалық жүйесіндегі тәрбие балалардың өз
мінез-құлықтарын өздері реттеу қабілетіне бейімдейді және өзін-өзі
тәрбиелеуге жетелейді.
Өзін-өзі тәрбиелеу – саналы, өзін-өзі басқара алатын тұлғаның даму
үдерісі, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz