Қола мәдениеті

Жоспар
Кіріспе

1 Қола мәдениеті
2 Антикалық Грекия (Грецияда)

Пән: Жалпы тарих
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Қола мәдениеті Орталық Азияда ерте замандарда пайда болды. Ол үш
кезеңге бөлінеді: алғашқы кезеңі - б.з.б. ХVІІІ-ХVІ ғасырларды өз ішіне
алса, орта кезеңі - б.з.б. ХV-ХІІ ғғ; төменгі кезең - ХІ-VІІ ғғ. Бұл
дәуірдің ескерткіштері қазіргі Қазақстан Республикасының барлық жерінен
табылды. ХХ ғасырда олар археологиялық жақтан жақсы зерттеді және
зерттелуде. Олардың нәтижелері ғылыми жұмыстарда пайдалануда. Қола
дәуірінің әуелгі кезіндегі қоныстарда жиналған сүйек материал бұл уақытта
Қазақстан территориясындағы адамның негізгі кәсібі үй маңында мал өсіру
болды деуге мүмкіндік береді. Малдың көбі ірі қара болды; оны жаю үшін
жайылымдағы шалғын пайдаланылды. Қой мен жылқы аз болды... Дамыған қола
дәуірінде жылқы жегімге ғана емес, міну үшін де пайдаланылды... Қазақстан
территориясында мал шаруашылығымен қатар неолит дәуірінен бастап егіншілік
дами бастады.
Осы айтылған деректерге қарағанда, біздің ертедегі бабаларымыздың мал
және диқаншылық шаруашылығымен айналысқандары ғылыми тұрғыдан дәлелденді.
Егіншілердің құралдары тастан, мүйізден, сүйектен, қоладан жасалған. Осы
құралдардың көмегімен бидай, тары және басқа дәнді дақылдар өсірген. Олар
қыш құмыралар, қыш қазандар, құмандар және үй тұрмысына керекті бұйымдар
жасай білген. Сөйтіп, қола мәдениеті Орталық және Шығыс Қазақстанда
әжептәуір зерттелді. Бұдан кейінгі антикалық дәуірде Қазақстанның көп
жерлерін мекендеген сақ тайпаларының шаруашылығы да көп салалы болғанын
дәлелдейтін археологиялық деректер де мол көлемде жиналды. Сақтар дәнді
дақылдар ғана емес, май шығаратын өсімдіктер мен бау-бақша өсірген.
Жемістерден: өрік, алмұрт және жүзім ағаштарын отырғызған. Одан шарап
дайындаған.
Бізге белгілі скифтер мен сақтар түріктердің антикалық дәуірдегі
балалары болғаны тарихи дәрежеде шешілгені әлемге әйгілі. Олардың тарихы
мен тұрмыстары туралы антикалық Грекия және Рим ғұламалары азды-көпті
мәліметтерді жазып қалдырған. Енді солардан кейбір деректерді келтірейік.
Антикалық Грекия (Грецияда): Эллиндер варварлар деп (яғни
түініксіз сөйлейтіндер) олардың айналасындағы грек емес этностарды, бөтен
тайпаларды, египеттіктерді немесе фракиялықтарды, парсылар мен скифтерді
атаған. Басында варвар сөзінің кемсіту реңкі болмаған, бірақ грек-парсы
соғысынан кейін жағдай өзгерді. Шығыс халықтарын біріктіруші күш болып
табылатын орасан зор Парсы державасын жеңіп, грек полистерінің азаматтары
мақтаныш сезіміне беріліп, варварларды екінші сападағы еркіндігі мен
мәдениеті жоқ, туылғаннан құлдық маңдайына жазылған адамдар деп қарай
бастады.
Грекияның антикалық дәуіріндегі ғалымдардың еңбектерінде, өздерін
басқа халықтарды варварлар деп жазған. Бұл сөзді Геродотта және
басқаларда өздерінің еңбектерінде кең пайдаланған. Бірақ, олардың арасында
Геродот варварларды кемісітуге қарсы болып, барлық халықтарға құрметпен
қарауды жөн көрген. Оларды жоғарғы және төменгі деп қарауға қарсы
болғаны, ғұламаның демократиялық сезімінің басымдығын көрсетеді. Ол
египеттіктердің ғасырлық даналығы, парсылардың айбынды әскері және
адамгершілігі, скифтердің еркін сүйгіштігі және т.б. асыл қасиеттерін
Геродот шын мәнінде баяндауға тырысқаны, оның Тарих атты еңбегінен
байқалады. Оның мұндай жағымды пікірлері басқа антикалық ғалымдардың
көпшілігіне ұнамаған. Варвар терминін кейін еуропалық центристер
өздерінің құрамы ретінде әлі пайдаланып келе жатыр.
Геродоттың Тарих атты еңбегінде скифтер мен массагеттер туралы құнды
деректерді жазып қалдырған: Массагеттер скифтікіндей киім киеді және өмір
салтын ұстайды. Олар ат үстінде де, жаяу да соғыса береді. Оларда садақ,
найза және соғыс айбалталары бар... Темір мен күміс олардың қолданысында
мүлдем жоқ, себебі бұл металдарды олардың жерінен кездестірмейсің. Есесіне
алтын мен мыс жетерлік.
Ғұламаның жазғанына қарағанда, б.з.б. Ү ғасырда Орталық Азияны
мекендеген скифтер, сақтар, массагеттер және басқа түріктердің бабалары
темір сияқты қатты металдарды әлі иелей қоймағаны байқалады. Ал, алтын мен
мысты тұрмыста кең пайдаланған. Грекия жерінде скифтердің егіншілікпен
айналысатын аймағына тоқталып: Бұл егінші скифтер Пантикана өзеніне дейін
үш күндік жерді, ал солтүстігінде Борисфенмен жоғарыға он бір күндік жүзу
жолын алып жатыр. Келтірілген мәліметтерге қарағанда, Геродоттың дәуірінде
скифтердің арасында отырықшылық та болып, олардың егін еккенін байқаймыз.
Гректің геогрфы Страбон (б.з.б. 6463 - б.з. 2324жылдары арасында
жасаған ғалым) скифтер, сақтар туралы күрделі мәліметтерді жазып қалдырған:
Сақтар ағындарды (агицев) бағушылар, туғанынан-скифтер;
Егіндігі мол Азияда өмір сүреді,
Көшпелілердің ұрпағы болса да,
Бірақ та бұзылмаған адамдар...
Сарматтар (бұлар да скифтер), аростар және сирақтар, оңтүстікке қарай
Кавказ тауларына дейінгі созылған жерлерде, олар жартылай көшпенді, жартысы
шатырларда тұрады және егіншілікпен айналысады... Скифтердің көшпелілігі
Каспий теңізінен бастап даий деп аталады. Соңғыларынан шығысқа таман
орналасқан тайпалар массагеттер және сақтар делінеді, қалғандарын скифтер
деген жалпы атпен атайды.
Сүйтіп, антикалық Грекия мен Рим ғалымдарының еңбектерінде Орталық
Азия түріктерінің ертедегі бабалары болған Скифтер, Сақтар, Массагеттер
сияқты тайпалардың тарихы мен өмірлері туралы құнды деректерді қалдырған.
Олардың жазғандарына қарағанда, Орталық Азияны мекендеген тайпалардың
шаруашылығы кешенді болғанын байқау қиын емес. Бұл мәліметтердің дұрыс
екенін кейінгі ғасырларда жүргізген археологиялық зерттеулер дәлелдеп отыр.
Б.з.б. І мыңыншы жылдарда егіншілік шаруашылық өсімдіктері осы жерде
өсірілген және олардың дәндері археологиялық қазба кезінде табылды.
Қытай деректеріне қарағанда, олар Орталық Азиядан жоңышқаның тұқымын
алғашқы рет алып, осы өсімдікті өз елдеріне таратқан.
Сақтардан кейінгі үйсіндердің шаруашылықтары да көп салалы болғаны
жөнінде археологиялық және жазба деректер жеткілікті. Б.з.д. ІІ ғасырда
Жетісу бойына келген Хань империясының елшісі Чжень Цянь: Үйсін еліндегі
жоғарғы билік гуньмо деген атағы бар билеушінің қолында болады. Үйсін
гуньмосының ордасы Чичу-чэн (Қызыл Аңғар) қаласы екенін, оның төңірегі
бекініспен қоршалғанын айтқан. Жаңа заман басталар кезде, Чичу-чэн елеулі
саяси орталық әрі Ұлы Жібек жолындағы маңызды сауда орны екені
баяндалады. Антикалық дәуірде осы күнгі Қазақстан жерінде бұрынғы
отырықшылық жалғаса түсіп, үлкен саяси-экономикалық, мәдени орталыққа
айналған қалалар болса, олардың саны, сапасы алға басқанын көреміз.
Археологическая карта Казахстана (1960) дейтін кітапта 5 мыңнан астам әр
дәуірге жататын ескерткіштер кірген. ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.