Жоғары олейнді күнбағыс майын алу технологиясын жобалау

Пән: Ет, сүт, шарап өнімдері
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Нормативті сілтемелер . . .

Нормативті сілтемелер . . .: Анықтамалар . . .

5: 6

Нормативті сілтемелер . . .: Белгілер мен қысқартулар . . .

5: 7

Нормативті сілтемелер . . .: Кіріспе . . .

5: 8

Нормативті сілтемелер . . .: 1 Аналитикалық шолу . . .

5: 11

Нормативті сілтемелер . . .: 1. 1 Бастапқы және қосымша шикізаттардың сипаттамасы . . .

5: 11

Нормативті сілтемелер . . .: 2 Зерттеу бөлімі . . .

5: 17

Нормативті сілтемелер . . .: 2. 1 Зepттeyдің мақсаты мен міндеті . . .

5: 17

Нормативті сілтемелер . . .: 2. 2 Зерттеуді жүргізу және талдау әдістері . . .

5: 19

Нормативті сілтемелер . . .: 2. 3 Зерттеу нәтижесі мен оларды талдау . . .

5: 24

Нормативті сілтемелер . . .: 2. 4 Қорытынды мен ұсыныстар . . .

5: 26

Нормативті сілтемелер . . .: 3 Технологиялық бөлім . . .

5: 28

Нормативті сілтемелер . . .: 3. 1 Өнімді дайындаудың технологиялық схемасы . . .

5: 29

Нормативті сілтемелер . . .: 3. 2 Технологиялық есептеулер . . .

5: 30

Нормативті сілтемелер . . .: 3. 3 Технохимиялық бақылау . . .

5: 33

Нормативті сілтемелер . . .: 4 Еңбекті қорғау және тіршілік қауіпсіздігі . . .

5: 35

Нормативті сілтемелер . . .: 5 Қоршаған ортаны қоғау . . .

5: 37

Нормативті сілтемелер . . .: Қорытынды . . .

5: 38

Нормативті сілтемелер . . .: Пайдаланылған әдебиеттер тізімі . . .

5: 39

Нормативті сілтемелер . . .: Қосымша (кестелер, схемалар, бағдарламалық құжаттар)

Нормативтік сілтемелер

МЕМСТ 306 24 - 98. Өсімдік майы және маргарин өнімдері. МЕМСТ 289 29 - 91. Үшглицеридтің құрамын анықтау. МЕМСТ 112 1128 - 75. Жануар майы. МЕМСТ 52465-2005. Күнбағыс майы. МЕМСТ 23932-90Е. Зертханалық шыны ыдыстар мен құрал-жабдықтар. МЕМСТ 25336-82. Зертханалық шыны ыдыстар мен құрал-жабдықтар. Түрлері. Негізгі параметрлері мен өлшемдері. МЕМСТ 1770-74. Өлшеу бірыңғайлығын қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесі. Физикалық шамалардың бірліктері. МЕМСТ 7. 54-88. Ақпарат, кітапханалық және баспа ісі бойынша стандарттар жүйесі.

МЕМСТ 1. 9-2007 Қазақстан Республикасының Мемлекеттік техникалық

реттеу жүйесі. Қазақстан Республикасында халықаралық, өңірлік және шет

мемлекеттердің ұлттық стандарттарын, стандарттау бойынша өзге

нормативтік құжаттарды қолдану тәртібі.

МЕМСТ 17025-2007 Сынау жəне калибрлеу зертханаларының

біліктілігіне қойылатын жалпы талаптар.

МЕМСТ 24104-2001 Зертханалық таразылар. Жалпы техникалық

талаптар.

МЕМСТ 28498-90 Сұйық шыны термометрлер. Жалпы техникалық

талаптар. Сынау əдістері.

МЕМСТ 661:2007 Мал жəне өсімдік майлары мен тоң майлар. Бақылау

үлгілерін əзірлеу.

Анықтамалар

Гидролиз - кейбір химиялық қосылыстардың су молекуласының әсерінен төмен молекулалы түзілімдер жиынтығына ыдырау қасиеті.

Майлардың гидротациясы - бұл майларды аз мөлшерде сумен өңдеу процессі, майлардағы ақуызды заттарды, фосфолипидтерді және басқа да қоспаларды тұндыруға қолданылады.

Өнім - процестің немесе көрсетілген қызметтің нәтижесі.

Процесс - өнімнің өмірлік циклінің процестерін қоса алғанда, қандай да бір тапсырылған нәтижеге жету жөніндегі өзара байланысты және дәйекті іс-қимылдар (жұмыстар) жиынтығы.

Гидрогенизация - сутек жіберу арқылы еселі байланыстарды сутекпен қанықтыру арқылы сұйық майдың балқұ температурасын көтеру немесе қатты май алу.

Белгілер мен қысқартулар

Берілген курстық жұмыста кейбір белгілер мен қысқартулар бар:

% - пайыз

⁰ С - градус цельский

м ³ - метр куб

м- метр

кВт - киловат

мин - минут

сағ - сағат

мг - миллиграм

кг - килограмм

г/см ³ - грамм сантиметр куб

м/с - метр секунд

т. б. - тағы басқа

Кіріспе

Өсімдік майы мен қатты майлар - тамақ өнеркәсібінің негізгі салаларының бірі. Олардың негізгі өнімі өсімдік майлар және жануар майы. Азық-түліктік майлар басқа да тағамдармен қоса адамзаттың нәрлі тағамдармен қоректенуін негізін құрайды. Оларды жеке және өзгеріссіз күйінде де, сондай-ақ, майды өңдегенде алынатын - маргарин, асхана майы, майонез және басқа түрлі өнімдер түрінде қолданады. Өсімдік майлардың кейбір түрлері косметикалық тауар өндірісінде, дәрілік препаратттарда еріткіш ретінде, майлағыш заттар ретінде пайдаланылады.

Қазақстандағы қазіргі май өндірісіне келер болсақ, біздің елімізде мақта көп өндірілетіндіктен, мақта майлары көп өндіріледі. Сонымен қатар, аз мөлшерде мақсары майлары да өндіріледі. Бұл майларды адам организміне зиянсыз және түсі мен дәмі стандартқа сай болуы керек.

Қазіргі май өңдіру технологияларында сығу әдісі материалды органикалық еріткішпен экстракциялау алдындағы дәннен майды шығаруға қолданылады. Сирек жағдайларда ғана таза сығу әдісін қолданады.

Майлар - үш атомды спирттер, глицерин мен май қышқылдарынан тұратын күрделі эфир. Адамның қоректенуі үшін үлкен маңызы бар. Адам организмінде майлар функция қатарымен толтырылады. Майлар барлық өмірге қатысты процестерге қатысады. Ағзаның ауысуна және көптеген физиологиялык реакциялардың интенсивтілігіне әсер етеді- ақуыз, көмірсу, Д-дәрумені, гармондар синтезіне, сонымен қатар ағзаның өсуі мен ауырмауына әсер етеді. Майлар ағзаның суықтауынан қорғайды. Қөмірсулар сияқты майлар да энергия (адам тәлігіне 30% энергия жүмсайды) болып келеды.

Бүкіл тағам өнеркәсібінде өндірілген өнімнің жалпы көлемінің 13% -ын құрайтын май және сұйық май саласы маңғызды да күрделі салалардың бірі болып есептеледі. Саланың құрамында престік, экстракциялық және комбинирленген май заводтары, гидрогенизациялық, маргариндік, сабын қайнататын өндірістер мен синтетикалық жуғыш заттарды өндіретін зауыттар кіреді. Соңғы он жылдықта май және сұйық май өндірісі кәсіпорындарының мәнді техникалық қайта жабдықталуы өтті. Олардың көптеген бөлігінде процестің үзіліссіз жүруіне қол жеткізетін кешенді жүйе мен қондырғылармен жабдықталуы байқалған. Жаңа технологиялық операциялар, бұрынғыдан жақсартылған жабдықтар енгізілген, процестердің механизация мен автоматизациясы орындалуда.

Май алу өнеркәсібінің шикізаты ретінде майлы өсімдіктердің дәндерін пайдаланады. Майлы өсімдіктер деп - шартты түрде өз органында, яғни, дәндерінде көп мөлшерде майды консентрлейтін өсімдіктерді айтады. Олардың кейбіреулерін, мысалы: мақта, зығырды, негізінен талшықтарды алуға қолданылатындарды, йірім өсімдіктерінің категориясына да жатқызады. Май қордағы қоректің материял ретінде барлық өсімдіктерде жиналады.

Құрамында майы бар өсімдіктерден алынған майларды - өсімдік майлары дейміз. Қазақстанда негізінен күнбағыс, мақта шиті, соя, рапс және т. б. өсімдіктерден алады. Сонымен қатар белгілі көлемде жануар майлары қолданылады. Өсімдік майлары мен өнімдері адам үшін теңдесі жоқ азық болып табылады. Бұл өнімдердің бағалылығы өнергетикалық құндылығымен анықталады.

Табиғи майлар, әсіресе өсімдік майлары майда еритін А, Д, Е және К тасымалдаушы қызметін атқарады. Әсіресе үлкен маңызы бар май құрамындағы эссенциалды (ауыстырылмайтын) поли қанықпаған қышқылдар ағзада синтезделмейді. Бұл қышқылдарды тек тағамдық пайдалану арқылы аламыз. Барлық поли қанықпаған қышқылдар ағзада линол қышқылдарынан түзіледі (С _18:2 ) . Бұл қышқыл В ₆ дәруменінің әсерімен адам ағзасына арахидон қышқылы болып, дәрумендік және биокаталитикалық белсенділікке йе болады. Линол қышқылы және басқада поли қанықпаған қышқылдарды түзеді.

Қанықпаған май қышқылдары адам ағзасын қалыпты өсіру мен дамыту үшін қажет. Ағзамыздан холестеринді ығыстырып шығарады, инфекциялық ауруларға қарсы түру қәбілетін арттырады, тері ауруларын алдын алады, қатерлі жаралар мен ісіктердің жазылуын жеделдетеді, жүрек бұлшықеттерінің жұмысын реттеп, қан айналым жүйесін арттырады және т. б. Сонымен қатар фосфолипидтер аса маңызды физиологиялық белсенділікке ие, олар ағза құрамындағы май алмасу процесін реттеп отырады.

Май өндірісінде өнімнің жалпы құрамындағы майы азайтылған, әсіресе жануар майларындағы холестериннің, қаныққан май қышқылдарының және транс изомерлердің мөлшерін төмендету алға қойылып отыр.

Май өнімдерінің құрамындағы поли қанықпаған қышқылдар мөлшерін көбейту, функционалды ингридиенттерге байыта отырып, осы өнімдердің өндірілуін көбейту керек.

Басқа да ингридиенттер (тағамдық қоспалар, ароматизаторлар) өнімге белгілі бір қасиеттер береді. Мысалы: дәмін жақсартатын, табиғи хош ийіс беретін, өнімнің сапасын арттырып тұтынушының қызығушылығының арттырады.

Адам ағзасына келіп -түсетін тағамдық майлар және көмірсулар ағзаның энергия қажеттілігінің 80-90% 0амтамасыз етеді. Өсімдік майы мен қатты майлар - адамдарға ең қажетті, құнарлы заттардың бірі. Олар өнімнің қай түрінде де концентрленген энергияның құнарлығын ұстануда, ағзаны алмастырылмайтын майлы қышқылдармен қамтамасыз етеді. Майда еритін витаминдерді таситын тасымалдағыш рөлін атқарады. [6]

Мен осы кезге дейін май туралы білген ілімімді сізге тарту еттім. Енді менің зерттеу ретінде алған тақырыбымды ашықтасам сіздерге түсінікті болуына сенімдімін. Мен тақырып ретінде «Жоғары олейнді күнбағыс майын алу технологиясын жобалау», -деген процестер жыйынтығын алдым. Бұл тақырыпты алу себебім:

Жұмыстың өзектілігі жалпылама өсімдік және жануар майларының адам өмірінде тек алмастырылмайтын фактор ғана емес, энергия көзі екендігін және мембраналық жасуша құрамына кіретін пластикалық материал ретінде маңыздылығы жоғарылығында еді. Мен өмір сүріп жатқан облыста алдыңғы қатарлы өсімдік майы қүнбағыс майы болғандықтан жұмыс өзекті.

Жұмыстың жаңашылдығы, май гидрогенизацияға оңай ұшырайтындығы және гидрогенизация жүйесін жасау үшін жақсы негіз болатынын анықтадым. Себебі гидрогенизация және изомерация реакцияларын, линолеин мен линол қышқылдарының татықсыздануына арналған реация үшін. Сәйкессіздік деңгейін бағалау әдістемесіне сәйкес, өнімге іріктеме жүргізу қажет болуында және іріктемедегі сәйкес келмейтін бірлік санын немесе сәйкессіздіктерді анықтау қажеттігінде, сон соң іріктемедегі бұйымдар санына бөліп, жүзге көбейту керек, іріктемені белгілі бір мерзімділікпен алу керек: мысалы күніне 1 рет, аптасына 1 рет. Зерттеу барысында кәсіпорында 14 рет іріктеме жасалды, 6 жағдайда сәйкес келмейтін бірліктер саны екіге тең, 2 жағдайда ақаулы өнім бесеу болды, 6 жағдайда 1 сәйкессіздік анықталды. Орташа есеппен сәйкес келмейтін өнімдер саны екіге тең болды. Бірақ қанша қарапайым болғанымен бұл тапсырмаға белгілі бір көлемде шығын жұмсалды. Мұндай жұмыстар қосымша және белгілі бір көлемде шығынды талап ететін жұмыстар болып табылады. Бірақ, әдетте, бұл тапсырманы шешу үшін біраз қаражат керек болған еді, ол мәселені барынша шештім. Себебі мұнда жұмсалған шығындар ақталады деген сенімде едім

Әрине, бұл қосымша шығындарды қажет етеді, бірақ мұны істемесе, өнімді жаңашыл түрде алу мүмкіндігі болмас еді. Асылында ешқандай тәжірибе жүргізбей жоғары сапалы сынаманы алып болмайды деп ойлаймын.

Жұмыстың мақсаты зерттеу жүргізіліп отырған өнім үшін болады. Зерттеуді келесідей жіктеу ұсынамын: қауіпті, маңызды, маңыздылығы төмен, сонымен қатар жеңіл қателіктері қарастырдым. Майдың физико-химиялық қасиетін зерттеу негізінде гидрогенизация жүйесін жасау.

Бұл кемшіліктердің себептері әр түрлі сипатқа ие болуы мүмкін: техникалық, орындаушылық, табиғи және басқалары. Менің мақсатым осы мәселелерді барынша азайтуға тырысу болды. Өйткені менің мақсатым адам қауәпсіздігі және өндірістік пайданы қарастыру болатын.

Жұмыстардың сәйкестіктері бұл жұмысты жасауым барысында 1. Шеврель принципін қолдандым. Ол принципі бойынша мен майды сумен араластырып сілті ретінде күйдіргіш натрий қосып араластырып 100 градус температурада қыздырдым. Бұл майдың суды қосып алып, глицеринге және карбон қышқылдары - стеарин, олейн, қышқылдарына басқа да қышқылдарға анықтау реакциясы еді. Менің бұл рекцияны қолдану себебім іс жүзінде майдың құрамындағы белгілі бір қышқылдардың мөлшерін көбейте аламынба деген сұраққа жауап алу еді. Бұл гидролиздену реакциясы еді. 2. Бертло принципін қолдандым. Бұл принцип бойынша глицерин мен қышқылдар қоспасын қыздырып майға ұқсас зат алуымда. Яғни алғашқы принципке кері күрделі эфир синтездеу реакциясын жүргіздім. Осы деректерге сүйене отырып май құрылысы, жөнінде қорытындыға келу қиын емес.

1 Аналитикалық шолу

Өнеркәсіпте майдың құрамын сапалы және нақты анықтау үшін импульстік ЯМР-спектрометр әдісі практикада қолданылып отыр. Сынамаларды талдаушы нақты сынаманың көлемін өлшеуді, аналитикалық параметрлерін қарастыруды, сондай-ақ осы параметрлерді есептеуді нақты жүргізеді. Содан кейін майдың құрамындағы олеин май қышқылдарының пайыздық өлшемін алады. Майдың құрамындағы олеин қышқылының бұндай дәрежедегі пайыздық үлесін алу үшін «Айналдырушы-эхосигналды амплитуда» әдісін қолданады. [1; 2; 3; 4]

Потенттік жұмыста күнбағыс тұқымы майының олеин қышқылдық құрамын анықтауды негізге алған . Анықтау әдісі G01N24 / 00 зерттеу немесе ядролық магниттік резонансты пайдалана отырып материалдарды талдау, электронды парамагниттік резонанс арқылы талдай отырып, үлгілерді бұзбай күнбағыс майының олеинді құрамын жедел анықтау. Жедел анықтау үшін жабдықты, сапа көрсеткіштерін жедел анықтау үшін импульстік ЯМР-спектрометр қолданылады. Олеин қышқылы күнбағыс майына қосылған төрт ірі май қышқылдарының бірі болып табылады. Кәдімгі май қышқылы құрамы және жоғары олеин сорттарын 89-92% -ға дейін күнбағыс майы 30-34% шегінде ауытқи бастайды. Күнбағыс майының олеинді құрамының жоғары болуы оның тұтынушылық қасиеттерін жақсартады. Бұндай майларды өнеркәсіпте тамақты қуыруға, консервілеу өндірісінде және ұн кондитерлік өнімдер дайындау үшін қолданады. Сонымен қатар, жоғары олеинді күнбағыс майын кәдімгі күнбағыс майымен салыстырғанда жоғары олеинді күнбағыс майы көбірек төзімді болып келеді екен.

Автор (лар) : Витиук Борис Яковлевич(RU), Гореликова Ирина Александровна(RU)

Патентті иеленушi (лер) : Бүкілресейлік майлы дақылдарды ғылыми-зерттеу институты.

Патентті тапсыру уақыты мен жариялау уақыттары туралы ақпараттар:

2008-04-24; 10. 09. 2009 [5]

1. 1 Бастапқы және қосымша шикізаттардың сипаттамасы.

Майлар табиғатта көп таралған. Олар көмірсулар және белоктармен бірге барлық өсімдіктер мен жануарларорганизмдер құрамында болады және біздің тағамның негізгі бөліктерінің бірі. Тағамдық құндылығы жоғары майлар мен қатты май құрамы технологиялық әртүрлі - рафинациялық тазалаудан өтеді. Бұл қажетті майды технологиялық процестермен өңдеу қатарымен қоспалар мен майлар бірге болатын заттар. Азық - түліктің сапасын және технологиялық құрамын бұзатын заттарды тазалау мақсатында қолданылады. Рафинация нәтижесінде сапалы май көрсеткіштері жақсарады. Сонымен, рафинатталмаған соялық, рапстық, жүгерінің және т. б майларқанықпаған дәмі мен иісінен тағамға қажетсіз, бірақ рафинациядан кейін олар азық - түлікке жарамды. [6]

Өсімдік майларын майлы шикізаттардан алудың екі жолы бар: сығу және престеу. Осы екі әдіспен сімдік майларын алғаннан кейін оны өңдеу міндетті түрде жүргізіледі. Себебі оның түсі, дәмі, құрамы және т. б қасиеттері ол майды қолдануға мүмкіндік бермейді. Алынған майды өңдеуге гидратация, алғашқы тазалау, ағарту, иіссіздену, дезодорация, процестері жатады. Осы процестердің жиынтығын комплексті рафинация деп аталады. [6]

Майлы шикізатқа сипаттама беру. Өсімдік майын өндіру шаруашылығында шикізат ретінде өсімдіктердің дәндері мен жемістері сондай-ақ кейбір өсімдіктердің сүйектері. [6]

Майлы өсімдіктер қатарына 100 өсімдікті жатқызуға болады. Барлық май ндірілетін дәндерді екі топқа бөліп қарастырады. Майлы өсімдіктер. Яғни өсімдік майын өндіру үшін өсіріледі. Өсімдіктер, яғни басқа өнімдері алу үшін өсіріледі, содан кейін май алады. Бірінші топқа күнбағыс және т. б жатады. Біз күнбағысты қарастырамыз:

Европалықтар тұңғыш рет күнбағысты Американы ашқан кезде Мексиканың кең байтақ жазықтарынан көрген. Олар күнбағысты Европаға бұдан төрт жүз жыл бұрын алып келді. Оны «күн гүлі» деп атады. Ал Россияда күнбағыс осыдан 3 жүз жыл бұрын пайда болды. Алғашында оны бақтарға сән үшін өсірген. Ол кезде күнбағыстың ұсақ себеттері -гүл шоқтары көп болған. [6]

Бірақ көп ұзамай күнбағыс ұрықтарының, яғни дәндерінің жеуге жарамды тәттілігін байқап, оны бақшаларда да өсіретін болған. 1830ж. Воронеж губерниясының Алексеевка слабодасынан шыққан басыбайлы шаруа Бокарев күнбағыс дәнінен сығып май алуға болатынын табады. Қазір күнбағыс - біздегі ең кең таралған майлы дақыл. Біздің еліміз Мексикадан келген «күн гүлінің» екінші отанына айналды. [6]

Күнбағыс далалық қара топырақты өңірге- Молдавиядан Алтайға дейін егіледі. Әрине ол өзінің жабайы арғы тегіне аздап қана ұқсайды. Мәдени күнбағыстың себеті ірі. Онда 7 мыңға тарта дән болады. Сонымен бірге мәдени күнбағыстың сабағы 4 метрге дейін жетіп, оның жуандығы білектей болып өседі. [7]

Үй тұрмысында ол дәнін шағып жейтін шекілдеуік болып қалып отыр. Бірақ күнбағыстың беретін басты нәрсесі-оның жақсы майы. Күнбағыс дәнінен май сығып алғаннан кейін одан күнжара қалады. Күнжараны жылқы, сиыр, қойлар жейді. Сабағын турап, булап шошқаға береді. Себетін кептіреді де ұнтақтайды, ол да -жақсы мал азығы. Күнбағыстың кейбір сорттарын сүрлем үшін егеді. Бұл жағдайда оның дәні піспей тұрып көктей орады. [7]

Күнделікті тағам даярлағанда қолданатын күнбағыс майы жайлы не білеміз? Күнбағыс дәнінен сұйық күнбағыс майы алынады. Өсімдік майының 90%-ы осы өсімдіктің дәнінен алынады, сыққаннан кейінгі дәніне қант қосып, сығымдап, тамаққа қолданылатын тәтті тағам жасалынады. Сары желегін медицинада пайдаланады. Күлінен сахар алады, онда 30 - 36% калий тотығы бар. Күнбағыс күнжарасында - құнарлы мал азығы, онда 38%-дан астам ақуыздық зат, 20 - 22% көмірсу және 6%-дай май бар. Күнбағысты бұршақ өсімдіктерге қосып сүрлемдік дақыл ретінде өсіреді. 100 кг көктей орылған күнбағыс құрамында 18 азық өлшемі, 1, 4 кг сіңімді протеин бар. Көктей шабылған күнбағыс га-нан 400 - 500 ц балауса азық алынады. Қазақстанның солтүстік, шығыс аудандарында ерте және тез пісетін саратовтық 10; 169, шортандылық - 41, қостанайлық - 91, т. б. сорттары аудандастырылған. Осы сорттардың 1 га-нан 10 - 12 ц күнбағыс майы алынады. Күнбағыстың негізгі зиянкестері: сым-құрт, күнбағыс қан көбелегі, т. б. ; аурулары: боз шірік, сұңғыла, т. б. Жалпы ақпарат. Күнбағыс - күрделі гүлдесін тұқымдасына жататын өсімдік. Оның шамамен 90‑ға тарта біржылдық және көпжылдық түрлері кездеседі. Үлкен гүлшоғырлары бар күнбағыстың ашық сәулелі жапырақшалары бір қарағаннан-ақ күнді еске түсіреді. Бұдан бөлек, бұл өсімдік басын үнемі күнге қаратып, шығыстан батысқа дейінгі күн ізімен оның соңынан еретін ерекше қабілетке ие. [7]

Өндіріс циклі көктемде басталып, күзде аяқталады және сорты мен технологиясына қарай бар жоғы 100-150 күнге созылады. Бұл бастапқы өніп-шығу кезеңінен гүл жару кезеңіне дейін суыққа, құрғақшылыққа төзімді, дәлірек айтқанда біздің климатымызға бейім өсімдік болып табылады. Сондықтан, күнбағыс өсіру - аса қарапайым, қаржы салымын аз мөлшерде қажет ететін, жоғары рентабельді, өзін-өзі аз уақыт ішінде ақтайтын ақша табудың түрі. Кұнбағыстың пістелері (дәндері) өте пайдалы. Олардың құрамында май, құнды өсімдік ақуыздары, көмірсулар, өзек, лецитин бар. Түрлі микроэлементтерге бай, сондықтан да магний, темір, мырыш, селенит, йод жетіспеушілігі кезінде көкөніс дәндерінің пайдасы тиеді. [7]

Күнбағыс түрлері. Ең көп тараған түрі - майлы күнбағыс. Күнбағыстың бұл түрі әлемнің барлық жерінде өседі және күнбағыс майын өндіру үшін пайдаланылады. Майлы күнбағыстың 4-5 метрлі толық сабақтары, кәдімгі немесе бұтақты, бір немесе бірнеше кішкене бастары болады; жалғыз бастыларының ені кейде жарты метрге (әдетте - 15-20 см) дейін жетеді; шетіндегі гүлдері сары, орта тұсы күлгін түсті болып келеді. Күнбағыстың жемісі - сопақша, төрт қырлы немесе бүйірінен сығымдалған дән, ол жеміссеріктен (қабық немесе қауыздан) және тұқым қабығымен жабылған ақ дәннен (өзек) тұрады. Сондай‑ақ күнбағыстың көп тараған түрінің бірі - біржылдық. Сабағы тығыз, биіктігі2, 5 мдейін тік өседі. Жапырақтары кезекпе кезек, ірі, жүрек тәрізді, бұдырлы, ұзын сап бойына орналасқан. Гүлдері сары, жоғары ұшты, үнемі күнге қарай бұрылып тұратын ірі себетке жинақталған. Жемісі - жолақты немесе қара түсті сопақша жұмыртқа тәріздес дән. Ол ұдайы күннің сәулесін, топырақтағы ылғал мен құнарлы заттардың болуын қажет етеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.