Жоғары олейнді күнбағыс майын алу технологиясын жобалау
Нормативті сілтемелер ...
Анықтамалар.
Белгілер мен қысқартулар..
Кіріспе ... ...
1 Аналитикалық шолу ...
1.1 Бастапқы және қосымша шикізаттардың сипаттамасы..
2 Зерттеу бөлімі ... ...
2.1 Зepттeyдің мақсаты мен міндеті.
2.2 Зерттеуді жүргізу және талдау әдістері.
2.3 Зерттеу нәтижесі мен оларды талдау...
2.4 Қорытынды мен ұсыныстар...
3 Технологиялық бөлім ...
3.1 Өнімді дайындаудың технологиялық схемасы...
3.2 Технологиялық есептеулер ...
3.3 Технохимиялық бақылау...
4 Еңбекті қорғау және тіршілік қауіпсіздігі .
5 Қоршаған ортаны қоғау ... ...
Қорытынды ..
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...
Қосымша (кестелер, схемалар, бағдарламалық құжаттар)
Анықтамалар.
Белгілер мен қысқартулар..
Кіріспе ... ...
1 Аналитикалық шолу ...
1.1 Бастапқы және қосымша шикізаттардың сипаттамасы..
2 Зерттеу бөлімі ... ...
2.1 Зepттeyдің мақсаты мен міндеті.
2.2 Зерттеуді жүргізу және талдау әдістері.
2.3 Зерттеу нәтижесі мен оларды талдау...
2.4 Қорытынды мен ұсыныстар...
3 Технологиялық бөлім ...
3.1 Өнімді дайындаудың технологиялық схемасы...
3.2 Технологиялық есептеулер ...
3.3 Технохимиялық бақылау...
4 Еңбекті қорғау және тіршілік қауіпсіздігі .
5 Қоршаған ортаны қоғау ... ...
Қорытынды ..
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...
Қосымша (кестелер, схемалар, бағдарламалық құжаттар)
Өсімдік майы мен қатты майлар – тамақ өнеркәсібінің негізгі салаларының бірі. Олардың негізгі өнімі өсімдік майлар және жануар майы. Азық-түліктік майлар басқа да тағамдармен қоса адамзаттың нәрлі тағамдармен қоректенуін негізін құрайды. Оларды жеке және өзгеріссіз күйінде де, сондай-ақ , майды өңдегенде алынатын – маргарин, асхана майы, майонез және басқа түрлі өнімдер түрінде қолданады. Өсімдік майлардың кейбір түрлері косметикалық тауар өндірісінде, дәрілік препаратттарда еріткіш ретінде, майлағыш заттар ретінде пайдаланылады.
Қазақстандағы қазіргі май өндірісіне келер болсақ, біздің елімізде мақта көп өндірілетіндіктен, мақта майлары көп өндіріледі. Сонымен қатар, аз мөлшерде мақсары майлары да өндіріледі. Бұл майларды адам организміне зиянсыз және түсі мен дәмі стандартқа сай болуы керек.
Қазіргі май өңдіру технологияларында сығу әдісі материалды органикалық еріткішпен экстракциялау алдындағы дәннен майды шығаруға қолданылады. Сирек жағдайларда ғана таза сығу әдісін қолданады.
Майлар – үш атомды спирттер, глицерин мен май қышқылдарынан тұратын күрделі эфир. Адамның қоректенуі үшін үлкен маңызы бар. Адам организмінде майлар функция қатарымен толтырылады. Майлар барлық өмірге қатысты процестерге қатысады. Ағзаның ауысуна және көптеген физиологиялык реакциялардың интенсивтілігіне әсер етеді- ақуыз, көмірсу, Д-дәрумені, гармондар синтезіне, сонымен қатар ағзаның өсуі мен ауырмауына әсер етеді. Майлар ағзаның суықтауынан қорғайды. Қөмірсулар сияқты майлар да энергия (адам тәлігіне 30% энергия жүмсайды) болып келеды.
Қазақстандағы қазіргі май өндірісіне келер болсақ, біздің елімізде мақта көп өндірілетіндіктен, мақта майлары көп өндіріледі. Сонымен қатар, аз мөлшерде мақсары майлары да өндіріледі. Бұл майларды адам организміне зиянсыз және түсі мен дәмі стандартқа сай болуы керек.
Қазіргі май өңдіру технологияларында сығу әдісі материалды органикалық еріткішпен экстракциялау алдындағы дәннен майды шығаруға қолданылады. Сирек жағдайларда ғана таза сығу әдісін қолданады.
Майлар – үш атомды спирттер, глицерин мен май қышқылдарынан тұратын күрделі эфир. Адамның қоректенуі үшін үлкен маңызы бар. Адам организмінде майлар функция қатарымен толтырылады. Майлар барлық өмірге қатысты процестерге қатысады. Ағзаның ауысуна және көптеген физиологиялык реакциялардың интенсивтілігіне әсер етеді- ақуыз, көмірсу, Д-дәрумені, гармондар синтезіне, сонымен қатар ағзаның өсуі мен ауырмауына әсер етеді. Майлар ағзаның суықтауынан қорғайды. Қөмірсулар сияқты майлар да энергия (адам тәлігіне 30% энергия жүмсайды) болып келеды.
1 Патент RU C11В3/00 , 22.07.1999. RU C11В3/16 , 27.10.2003. Бавика В.И.,Беденко В.Г.,Чистияков Б.Е.,Романов И.О. Очистка жиров или жирных масел. 2003 Россия.
2Патент Ru C09D191/00 , 16.02.1999. Иванов А.М., Грехнева Е.В. Составы для нанесения покрытий на основе масел , жиров или восков; составы для нанесения покрытий на основе их производных Курский государственный технический университет 10.05.2001 Россия.
3Патент RU C11В1/00 , 07.10.1997. RU С11В1/06 , 20.01.1999. Деревенко В.В. производство жиров или жирных масел. Прессованием Кубанский государственный технологический университет 1999 Россия.
4Патент UA C11В3/00 , 22.06.1994. Александров Александр Владимирович Очистка жиров или жирных масел 27.07.1996 Украина.
5 Патент RU № 2366935,24.04.2008Витиук Борис Яковлевич(RU), Гореликова Ирина Александровна(RU), Бүкілресейлік майлы дақылдарды ғылыми-зерттеу институты 10.09.2009 Россия.
6 Майлар химиясы мен физикасы: оқу құралы-Шымкент: М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, 2012- 96 бет.ISBN 9965-19-384-3.
7 «Күнбағыс майының құпиялары» Ғазиз Ерлан Шал ақын ауданы Ыбыраев ауылы М.Ахметбеков атындағы орта мектебі: Ғылыми жоба 2007-27 бет.
8Нечаев А.П. Шуб И. С, Аношина О.М. и др.; Под ред. А.П. Нечаева. Технологии пищевых производств - М.; КолосС. 2005. - 768 с: ил.
9 «Байтұрсынов оқулары – 2016» - 3-інші бөлім - «Ғылым, өндіріс, бизнес: қазіргі жағдайы мен елдің инновациялық даму жолы» атты Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25-жылдығына арналған, 2016 жылдың 15 сәуіріндегі Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары: А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті, 2016. – 308 б. =ISBN 978-601-7481-30-8
10Кулажанов К.С., Омаркулов Т.О., Баяхметова Б.Т., Ибрашева Р.К. Жидкофазное гидрирование органических соединений на Pd-, Pt- и Rh-черни в буферном растворе под давлением водорода // Вестник КазНУ им. Аль-Фараби. – Алматы, 2006.- с.х.- №4 (44).- С.93-97.ISSN 1991-3494
11 Əл-фараби атындағы қазақ ұлттық университетi ҚАЗҰУ хабаршысы химия сериясы. Алматы, 2016. – 297б.- С.157-162. ISSN 1563-0331 Индекс 75879: 25879
2Патент Ru C09D191/00 , 16.02.1999. Иванов А.М., Грехнева Е.В. Составы для нанесения покрытий на основе масел , жиров или восков; составы для нанесения покрытий на основе их производных Курский государственный технический университет 10.05.2001 Россия.
3Патент RU C11В1/00 , 07.10.1997. RU С11В1/06 , 20.01.1999. Деревенко В.В. производство жиров или жирных масел. Прессованием Кубанский государственный технологический университет 1999 Россия.
4Патент UA C11В3/00 , 22.06.1994. Александров Александр Владимирович Очистка жиров или жирных масел 27.07.1996 Украина.
5 Патент RU № 2366935,24.04.2008Витиук Борис Яковлевич(RU), Гореликова Ирина Александровна(RU), Бүкілресейлік майлы дақылдарды ғылыми-зерттеу институты 10.09.2009 Россия.
6 Майлар химиясы мен физикасы: оқу құралы-Шымкент: М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті, 2012- 96 бет.ISBN 9965-19-384-3.
7 «Күнбағыс майының құпиялары» Ғазиз Ерлан Шал ақын ауданы Ыбыраев ауылы М.Ахметбеков атындағы орта мектебі: Ғылыми жоба 2007-27 бет.
8Нечаев А.П. Шуб И. С, Аношина О.М. и др.; Под ред. А.П. Нечаева. Технологии пищевых производств - М.; КолосС. 2005. - 768 с: ил.
9 «Байтұрсынов оқулары – 2016» - 3-інші бөлім - «Ғылым, өндіріс, бизнес: қазіргі жағдайы мен елдің инновациялық даму жолы» атты Қазақстан Республикасы Тәуелсіздігінің 25-жылдығына арналған, 2016 жылдың 15 сәуіріндегі Халықаралық ғылыми-практикалық конференциясының материалдары: А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университеті, 2016. – 308 б. =ISBN 978-601-7481-30-8
10Кулажанов К.С., Омаркулов Т.О., Баяхметова Б.Т., Ибрашева Р.К. Жидкофазное гидрирование органических соединений на Pd-, Pt- и Rh-черни в буферном растворе под давлением водорода // Вестник КазНУ им. Аль-Фараби. – Алматы, 2006.- с.х.- №4 (44).- С.93-97.ISSN 1991-3494
11 Əл-фараби атындағы қазақ ұлттық университетi ҚАЗҰУ хабаршысы химия сериясы. Алматы, 2016. – 297б.- С.157-162. ISSN 1563-0331 Индекс 75879: 25879
Пән: Ет, сүт, шарап өнімдері
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 36 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Нормативті сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
Белгілер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8
1 Аналитикалық шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11
1.1 Бастапқы және қосымша шикізаттардың сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ..
11
2 Зерттеу бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
17
2.1 Зepттeyдің мақсаты мен міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
17
2.2 Зерттеуді жүргізу және талдау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
19
2.3 Зерттеу нәтижесі мен оларды талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
24
2.4 Қорытынды мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
26
3 Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
28
3.1 Өнімді дайындаудың технологиялық схемасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
29
3.2 Технологиялық есептеулер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
30
3.3 Технохимиялық бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
33
4 Еңбекті қорғау және тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
35
5 Қоршаған ортаны қоғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
38
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
39
Қосымша (кестелер, схемалар, бағдарламалық құжаттар)
Нормативтік сілтемелер
МЕМСТ 306 24 - 98. Өсімдік майы және маргарин өнімдері.
МЕМСТ 289 29 - 91. Үшглицеридтің құрамын анықтау.
МЕМСТ 112 1128 - 75. Жануар майы.
МЕМСТ 52465-2005. Күнбағыс майы.
МЕМСТ 23932-90Е. Зертханалық шыны ыдыстар мен құрал-жабдықтар.
МЕМСТ 25336-82. Зертханалық шыны ыдыстар мен құрал-жабдықтар. Түрлері.Негізгі параметрлері мен өлшемдері.
МЕМСТ 1770-74. Өлшеу бірыңғайлығын қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесі. Физикалық шамалардың бірліктері.
МЕМСТ 7.54-88. Ақпарат, кітапханалық және баспа ісі бойынша стандарттар жүйесі.
МЕМСТ 1.9-2007 Қазақстан Республикасының Мемлекеттік техникалық
реттеу жүйесі. Қазақстан Республикасында халықаралық, өңірлік және шет
мемлекеттердің ұлттық стандарттарын, стандарттау бойынша өзге
нормативтік құжаттарды қолдану тәртібі.
МЕМСТ 17025-2007 Сынау жəне калибрлеу зертханаларының
біліктілігіне қойылатын жалпы талаптар.
МЕМСТ 24104-2001 Зертханалық таразылар. Жалпы техникалық
талаптар.
МЕМСТ 28498-90 Сұйық шыны термометрлер. Жалпы техникалық
талаптар. Сынау əдістері.
МЕМСТ 661:2007 Мал жəне өсімдік майлары мен тоң майлар. Бақылау
үлгілерін əзірлеу.
Анықтамалар
Гидролиз - кейбір химиялық қосылыстардың су молекуласының әсерінен төмен молекулалы түзілімдер жиынтығына ыдырау қасиеті.
Майлардың гидротациясы - бұл майларды аз мөлшерде сумен өңдеу процессі, майлардағы ақуызды заттарды, фосфолипидтерді және басқа да қоспаларды тұндыруға қолданылады.
Өнім - процестің немесе көрсетілген қызметтің нәтижесі.
Процесс - өнімнің өмірлік циклінің процестерін қоса алғанда, қандай да бір тапсырылған нәтижеге жету жөніндегі өзара байланысты және дәйекті іс-қимылдар (жұмыстар) жиынтығы.
Гидрогенизация - сутек жіберу арқылы еселі байланыстарды сутекпен қанықтыру арқылы сұйық майдың балқұ температурасын көтеру немесе қатты май алу.
Белгілер мен қысқартулар
Берілген курстық жұмыста кейбір белгілер мен қысқартулар бар:
% - пайыз
0С - градус цельский
м3 - метр куб
м - метр
кВт - киловат
мин - минут
сағ - сағат
мг - миллиграм
кг - килограмм
гсм3 - грамм сантиметр куб
мс - метр секунд
т.б. - тағы басқа
Кіріспе
Өсімдік майы мен қатты майлар - тамақ өнеркәсібінің негізгі салаларының бірі. Олардың негізгі өнімі өсімдік майлар және жануар майы. Азық-түліктік майлар басқа да тағамдармен қоса адамзаттың нәрлі тағамдармен қоректенуін негізін құрайды. Оларды жеке және өзгеріссіз күйінде де, сондай-ақ , майды өңдегенде алынатын - маргарин, асхана майы, майонез және басқа түрлі өнімдер түрінде қолданады. Өсімдік майлардың кейбір түрлері косметикалық тауар өндірісінде, дәрілік препаратттарда еріткіш ретінде, майлағыш заттар ретінде пайдаланылады.
Қазақстандағы қазіргі май өндірісіне келер болсақ, біздің елімізде мақта көп өндірілетіндіктен, мақта майлары көп өндіріледі. Сонымен қатар, аз мөлшерде мақсары майлары да өндіріледі. Бұл майларды адам организміне зиянсыз және түсі мен дәмі стандартқа сай болуы керек.
Қазіргі май өңдіру технологияларында сығу әдісі материалды органикалық еріткішпен экстракциялау алдындағы дәннен майды шығаруға қолданылады. Сирек жағдайларда ғана таза сығу әдісін қолданады.
Майлар - үш атомды спирттер, глицерин мен май қышқылдарынан тұратын күрделі эфир. Адамның қоректенуі үшін үлкен маңызы бар. Адам организмінде майлар функция қатарымен толтырылады. Майлар барлық өмірге қатысты процестерге қатысады. Ағзаның ауысуна және көптеген физиологиялык реакциялардың интенсивтілігіне әсер етеді- ақуыз, көмірсу, Д-дәрумені, гармондар синтезіне, сонымен қатар ағзаның өсуі мен ауырмауына әсер етеді. Майлар ағзаның суықтауынан қорғайды. Қөмірсулар сияқты майлар да энергия (адам тәлігіне 30% энергия жүмсайды) болып келеды.
Бүкіл тағам өнеркәсібінде өндірілген өнімнің жалпы көлемінің 13% -ын құрайтын май және сұйық май саласы маңғызды да күрделі салалардың бірі болып есептеледі. Саланың құрамында престік, экстракциялық және комбинирленген май заводтары, гидрогенизациялық,маргариндік, сабын қайнататын өндірістер мен синтетикалық жуғыш заттарды өндіретін зауыттар кіреді. Соңғы он жылдықта май және сұйық май өндірісі кәсіпорындарының мәнді техникалық қайта жабдықталуы өтті. Олардың көптеген бөлігінде процестің үзіліссіз жүруіне қол жеткізетін кешенді жүйе мен қондырғылармен жабдықталуы байқалған. Жаңа технологиялық операциялар, бұрынғыдан жақсартылған жабдықтар енгізілген, процестердің механизация мен автоматизациясы орындалуда.
Май алу өнеркәсібінің шикізаты ретінде майлы өсімдіктердің дәндерін пайдаланады. Майлы өсімдіктер деп - шартты түрде өз органында, яғни, дәндерінде көп мөлшерде майды консентрлейтін өсімдіктерді айтады. Олардың кейбіреулерін, мысалы: мақта, зығырды, негізінен талшықтарды алуға қолданылатындарды, йірім өсімдіктерінің категориясына да жатқызады. Май қордағы қоректің материял ретінде барлық өсімдіктерде жиналады.
Құрамында майы бар өсімдіктерден алынған майларды - өсімдік майлары дейміз. Қазақстанда негізінен күнбағыс, мақта шиті, соя, рапс және т.б. өсімдіктерден алады. Сонымен қатар белгілі көлемде жануар майлары қолданылады. Өсімдік майлары мен өнімдері адам үшін теңдесі жоқ азық болып табылады. Бұл өнімдердің бағалылығы өнергетикалық құндылығымен анықталады.
Табиғи майлар, әсіресе өсімдік майлары майда еритін А, Д, Е және К тасымалдаушы қызметін атқарады. Әсіресе үлкен маңызы бар май құрамындағы эссенциалды (ауыстырылмайтын) поли қанықпаған қышқылдар ағзада синтезделмейді. Бұл қышқылдарды тек тағамдық пайдалану арқылы аламыз. Барлық поли қанықпаған қышқылдар ағзада линол қышқылдарынан түзіледі (С18:2). Бұл қышқыл В6 дәруменінің әсерімен адам ағзасына арахидон қышқылы болып, дәрумендік және биокаталитикалық белсенділікке йе болады. Линол қышқылы және басқада поли қанықпаған қышқылдарды түзеді.
Қанықпаған май қышқылдары адам ағзасын қалыпты өсіру мен дамыту үшін қажет. Ағзамыздан холестеринді ығыстырып шығарады, инфекциялық ауруларға қарсы түру қәбілетін арттырады, тері ауруларын алдын алады, қатерлі жаралар мен ісіктердің жазылуын жеделдетеді, жүрек бұлшықеттерінің жұмысын реттеп, қан айналым жүйесін арттырады және т.б. Сонымен қатар фосфолипидтер аса маңызды физиологиялық белсенділікке ие, олар ағза құрамындағы май алмасу процесін реттеп отырады.
Май өндірісінде өнімнің жалпы құрамындағы майы азайтылған, әсіресе жануар майларындағы холестериннің, қаныққан май қышқылдарының және транс изомерлердің мөлшерін төмендету алға қойылып отыр.
Май өнімдерінің құрамындағы поли қанықпаған қышқылдар мөлшерін көбейту, функционалды ингридиенттерге байыта отырып, осы өнімдердің өндірілуін көбейту керек.
Басқа да ингридиенттер (тағамдық қоспалар, ароматизаторлар) өнімге белгілі бір қасиеттер береді. Мысалы: дәмін жақсартатын, табиғи хош ийіс беретін, өнімнің сапасын арттырып тұтынушының қызығушылығының арттырады.
Адам ағзасына келіп -түсетін тағамдық майлар және көмірсулар ағзаның энергия қажеттілігінің 80-90% 0амтамасыз етеді. Өсімдік майы мен қатты майлар - адамдарға ең қажетті, құнарлы заттардың бірі. Олар өнімнің қай түрінде де концентрленген энергияның құнарлығын ұстануда, ағзаны алмастырылмайтын майлы қышқылдармен қамтамасыз етеді. Майда еритін витаминдерді таситын тасымалдағыш рөлін атқарады.[6]
Мен осы кезге дейін май туралы білген ілімімді сізге тарту еттім. Енді менің зерттеу ретінде алған тақырыбымды ашықтасам сіздерге түсінікті болуына сенімдімін. Мен тақырып ретінде Жоғары олейнді күнбағыс майын алу технологиясын жобалау,-деген процестер жыйынтығын алдым. Бұл тақырыпты алу себебім:
Жұмыстың өзектілігі жалпылама өсімдік және жануар майларының адам өмірінде тек алмастырылмайтын фактор ғана емес, энергия көзі екендігін және мембраналық жасуша құрамына кіретін пластикалық материал ретінде маңыздылығы жоғарылығында еді. Мен өмір сүріп жатқан облыста алдыңғы қатарлы өсімдік майы қүнбағыс майы болғандықтан жұмыс өзекті.
Жұмыстың жаңашылдығы, май гидрогенизацияға оңай ұшырайтындығы және гидрогенизация жүйесін жасау үшін жақсы негіз болатынын анықтадым. Себебі гидрогенизация және изомерация реакцияларын, линолеин мен линол қышқылдарының татықсыздануына арналған реация үшін. Сәйкессіздік деңгейін бағалау әдістемесіне сәйкес, өнімге іріктеме жүргізу қажет болуында және іріктемедегі сәйкес келмейтін бірлік санын немесе сәйкессіздіктерді анықтау қажеттігінде, сон соң іріктемедегі бұйымдар санына бөліп, жүзге көбейту керек, іріктемені белгілі бір мерзімділікпен алу керек: мысалы күніне 1 рет, аптасына 1 рет. Зерттеу барысында кәсіпорында 14 рет іріктеме жасалды, 6 жағдайда сәйкес келмейтін бірліктер саны екіге тең, 2 жағдайда ақаулы өнім бесеу болды, 6 жағдайда 1 сәйкессіздік анықталды. Орташа есеппен сәйкес келмейтін өнімдер саны екіге тең болды. Бірақ қанша қарапайым болғанымен бұл тапсырмаға белгілі бір көлемде шығын жұмсалды. Мұндай жұмыстар қосымша және белгілі бір көлемде шығынды талап ететін жұмыстар болып табылады. Бірақ, әдетте, бұл тапсырманы шешу үшін біраз қаражат керек болған еді, ол мәселені барынша шештім. Себебі мұнда жұмсалған шығындар ақталады деген сенімде едім
Әрине, бұл қосымша шығындарды қажет етеді, бірақ мұны істемесе, өнімді жаңашыл түрде алу мүмкіндігі болмас еді. Асылында ешқандай тәжірибе жүргізбей жоғары сапалы сынаманы алып болмайды деп ойлаймын.
Жұмыстың мақсаты зерттеу жүргізіліп отырған өнім үшін болады. Зерттеуді келесідей жіктеу ұсынамын: қауіпті, маңызды, маңыздылығы төмен, сонымен қатар жеңіл қателіктері қарастырдым. Майдың физико-химиялық қасиетін зерттеу негізінде гидрогенизация жүйесін жасау.
Бұл кемшіліктердің себептері әр түрлі сипатқа ие болуы мүмкін: техникалық, орындаушылық, табиғи және басқалары. Менің мақсатым осы мәселелерді барынша азайтуға тырысу болды. Өйткені менің мақсатым адам қауәпсіздігі және өндірістік пайданы қарастыру болатын.
Жұмыстардың сәйкестіктері бұл жұмысты жасауым барысында 1. Шеврель принципін қолдандым. Ол принципі бойынша мен майды сумен араластырып сілті ретінде күйдіргіш натрий қосып араластырып 100 градус температурада қыздырдым. Бұл майдың суды қосып алып, глицеринге және карбон қышқылдары - стеарин, олейн, қышқылдарына басқа да қышқылдарға анықтау реакциясы еді. Менің бұл рекцияны қолдану себебім іс жүзінде майдың құрамындағы белгілі бір қышқылдардың мөлшерін көбейте аламынба деген сұраққа жауап алу еді. Бұл гидролиздену реакциясы еді. 2. Бертло принципін қолдандым. Бұл принцип бойынша глицерин мен қышқылдар қоспасын қыздырып майға ұқсас зат алуымда. Яғни алғашқы принципке кері күрделі эфир синтездеу реакциясын жүргіздім. Осы деректерге сүйене отырып май құрылысы, жөнінде қорытындыға келу қиын емес.
1 Аналитикалық шолу
Өнеркәсіпте майдың құрамын сапалы және нақты анықтау үшін импульстік ЯМР-спектрометр әдісі практикада қолданылып отыр. Сынамаларды талдаушы нақты сынаманың көлемін өлшеуді, аналитикалық параметрлерін қарастыруды, сондай-ақ осы параметрлерді есептеуді нақты жүргізеді. Содан кейін майдың құрамындағы олеин май қышқылдарының пайыздық өлшемін алады. Майдың құрамындағы олеин қышқылының бұндай дәрежедегі пайыздық үлесін алу үшін Айналдырушы-эхосигналды амплитуда әдісін қолданады.[1;2;3;4]
Потенттік жұмыста күнбағыс тұқымы майының олеин қышқылдық құрамын анықтауды негізге алған . Анықтау әдісі G01N24 00 зерттеу немесе ядролық магниттік резонансты пайдалана отырып материалдарды талдау, электронды парамагниттік резонанс арқылы талдай отырып, үлгілерді бұзбай күнбағыс майының олеинді құрамын жедел анықтау. Жедел анықтау үшін жабдықты, сапа көрсеткіштерін жедел анықтау үшін импульстік ЯМР-спектрометр қолданылады. Олеин қышқылы күнбағыс майына қосылған төрт ірі май қышқылдарының бірі болып табылады. Кәдімгі май қышқылы құрамы және жоғары олеин сорттарын 89-92% -ға дейін күнбағыс майы 30-34% шегінде ауытқи бастайды. Күнбағыс майының олеинді құрамының жоғары болуы оның тұтынушылық қасиеттерін жақсартады. Бұндай майларды өнеркәсіпте тамақты қуыруға, консервілеу өндірісінде және ұн кондитерлік өнімдер дайындау үшін қолданады. Сонымен қатар, жоғары олеинді күнбағыс майын кәдімгі күнбағыс майымен салыстырғанда жоғары олеинді күнбағыс майы көбірек төзімді болып келеді екен.
Автор (лар): Витиук Борис Яковлевич(RU), Гореликова Ирина Александровна(RU)
Патентті иеленушi (лер): Бүкілресейлік майлы дақылдарды ғылыми-зерттеу институты.
Патентті тапсыру уақыты мен жариялау уақыттары туралы ақпараттар:
2008-04-24; 10.09.2009 [5]
1.1 Бастапқы және қосымша шикізаттардың сипаттамасы.
Майлар табиғатта көп таралған. Олар көмірсулар және белоктармен бірге барлық өсімдіктер мен жануарларорганизмдер құрамында болады және біздің тағамның негізгі бөліктерінің бірі. Тағамдық құндылығы жоғары майлар мен қатты май құрамы технологиялық әртүрлі - рафинациялық тазалаудан өтеді. Бұл қажетті майды технологиялық процестермен өңдеу қатарымен қоспалар мен майлар бірге болатын заттар. Азық - түліктің сапасын және технологиялық құрамын бұзатын заттарды тазалау мақсатында қолданылады. Рафинация нәтижесінде сапалы май көрсеткіштері жақсарады. Сонымен, рафинатталмаған соялық, рапстық, жүгерінің және т.б майларқанықпаған дәмі мен иісінен тағамға қажетсіз, бірақ рафинациядан кейін олар азық - түлікке жарамды. [6]
Өсімдік майларын майлы шикізаттардан алудың екі жолы бар: сығу және престеу. Осы екі әдіспен сімдік майларын алғаннан кейін оны өңдеу міндетті түрде жүргізіледі. Себебі оның түсі, дәмі, құрамы және т.б қасиеттері ол майды қолдануға мүмкіндік бермейді. Алынған майды өңдеуге гидратация, алғашқы тазалау, ағарту, иіссіздену, дезодорация, процестері жатады. Осы процестердің жиынтығын комплексті рафинация деп аталады.[6]
Майлы шикізатқа сипаттама беру. Өсімдік майын өндіру шаруашылығында шикізат ретінде өсімдіктердің дәндері мен жемістері сондай-ақ кейбір өсімдіктердің сүйектері. [6]
Майлы өсімдіктер қатарына 100 өсімдікті жатқызуға болады. Барлық май ндірілетін дәндерді екі топқа бөліп қарастырады. Майлы өсімдіктер. Яғни өсімдік майын өндіру үшін өсіріледі. Өсімдіктер, яғни басқа өнімдері алу үшін өсіріледі, содан кейін май алады. Бірінші топқа күнбағыс және т.б жатады. Біз күнбағысты қарастырамыз:
Европалықтар тұңғыш рет күнбағысты Американы ашқан кезде Мексиканың кең байтақ жазықтарынан көрген. Олар күнбағысты Европаға бұдан төрт жүз жыл бұрын алып келді. Оны күн гүлі деп атады. Ал Россияда күнбағыс осыдан 3 жүз жыл бұрын пайда болды. Алғашында оны бақтарға сән үшін өсірген. Ол кезде күнбағыстың ұсақ себеттері - гүл шоқтары көп болған. [6]
Бірақ көп ұзамай күнбағыс ұрықтарының, яғни дәндерінің жеуге жарамды тәттілігін байқап, оны бақшаларда да өсіретін болған. 1830ж. Воронеж губерниясының Алексеевка слабодасынан шыққан басыбайлы шаруа Бокарев күнбағыс дәнінен сығып май алуға болатынын табады. Қазір күнбағыс - біздегі ең кең таралған майлы дақыл. Біздің еліміз Мексикадан келген күн гүлінің екінші отанына айналды. [6]
Күнбағыс далалық қара топырақты өңірге- Молдавиядан Алтайға дейін егіледі. Әрине ол өзінің жабайы арғы тегіне аздап қана ұқсайды. Мәдени күнбағыстың себеті ірі. Онда 7 мыңға тарта дән болады. Сонымен бірге мәдени күнбағыстың сабағы 4 метрге дейін жетіп , оның жуандығы білектей болып өседі. [7]
Үй тұрмысында ол дәнін шағып жейтін шекілдеуік болып қалып отыр. Бірақ күнбағыстың беретін басты нәрсесі-оның жақсы майы. Күнбағыс дәнінен май сығып алғаннан кейін одан күнжара қалады. Күнжараны жылқы, сиыр, қойлар жейді. Сабағын турап , булап шошқаға береді. Себетін кептіреді де ұнтақтайды, ол да - жақсы мал азығы. Күнбағыстың кейбір сорттарын сүрлем үшін егеді. Бұл жағдайда оның дәні піспей тұрып көктей орады. [7]
Күнделікті тағам даярлағанда қолданатын күнбағыс майы жайлы не білеміз? Күнбағыс дәнінен сұйық күнбағыс майы алынады. Өсімдік майының 90%-ы осы өсімдіктің дәнінен алынады, сыққаннан кейінгі дәніне қант қосып, сығымдап, тамаққа қолданылатын тәтті тағам жасалынады. Сары желегін медицинада пайдаланады. Күлінен сахар алады, онда 30 -- 36% калий тотығы бар. Күнбағыс күнжарасында -- құнарлы мал азығы, онда 38%-дан астам ақуыздық зат, 20 -- 22% көмірсу және 6%-дай май бар. Күнбағысты бұршақ өсімдіктерге қосып сүрлемдік дақыл ретінде өсіреді. 100 кг көктей орылған күнбағыс құрамында 18 азық өлшемі, 1,4 кг сіңімді протеин бар. Көктей шабылған күнбағыс га-нан 400 -- 500 ц балауса азық алынады. Қазақстанның солтүстік, шығыс аудандарында ерте және тез пісетін саратовтық 10; 169, шортандылық -- 41, қостанайлық -- 91, т.б. сорттары аудандастырылған. Осы сорттардың 1 га-нан 10 -- 12 ц күнбағыс майы алынады. Күнбағыстың негізгі зиянкестері: сым-құрт, күнбағыс қан көбелегі, т.б.; аурулары: боз шірік, сұңғыла, т.б. Жалпы ақпарат. Күнбағыс - күрделі гүлдесін тұқымдасына жататын өсімдік. Оның шамамен 90-ға тарта біржылдық және көпжылдық түрлері кездеседі. Үлкен гүлшоғырлары бар күнбағыстың ашық сәулелі жапырақшалары бір қарағаннан-ақ күнді еске түсіреді. Бұдан бөлек, бұл өсімдік басын үнемі күнге қаратып, шығыстан батысқа дейінгі күн ізімен оның соңынан еретін ерекше қабілетке ие. [7]
Өндіріс циклі көктемде басталып, күзде аяқталады және сорты мен технологиясына қарай бар жоғы 100-150 күнге созылады. Бұл бастапқы өніп-шығу кезеңінен гүл жару кезеңіне дейін суыққа, құрғақшылыққа төзімді, дәлірек айтқанда біздің климатымызға бейім өсімдік болып табылады. Сондықтан, күнбағыс өсіру - аса қарапайым, қаржы салымын аз мөлшерде қажет ететін, жоғары рентабельді, өзін-өзі аз уақыт ішінде ақтайтын ақша табудың түрі. Кұнбағыстың пістелері (дәндері) өте пайдалы. Олардың құрамында май, құнды өсімдік ақуыздары, көмірсулар, өзек, лецитин бар. Түрлі микроэлементтерге бай, сондықтан да магний, темір, мырыш, селенит, йод жетіспеушілігі кезінде көкөніс дәндерінің пайдасы тиеді. [7]
Күнбағыс түрлері. Ең көп тараған түрі - майлы күнбағыс. Күнбағыстың бұл түрі әлемнің барлық жерінде өседі және күнбағыс майын өндіру үшін пайдаланылады. Майлы күнбағыстың 4-5 метрлі толық сабақтары, кәдімгі немесе бұтақты, бір немесе бірнеше кішкене бастары болады; жалғыз бастыларының ені кейде жарты метрге (әдетте - 15-20 см) дейін жетеді; шетіндегі гүлдері сары, орта тұсы күлгін түсті болып келеді. Күнбағыстың жемісі - сопақша, төрт қырлы немесе бүйірінен сығымдалған дән, ол жеміссеріктен (қабық немесе қауыздан) және тұқым қабығымен жабылған ақ дәннен (өзек) тұрады. Сондай-ақ күнбағыстың көп тараған түрінің бірі - біржылдық. Сабағы тығыз, биіктігі2,5 мдейін тік өседі. Жапырақтары кезекпе кезек, ірі, жүрек тәрізді, бұдырлы, ұзын сап бойына орналасқан. Гүлдері сары, жоғары ұшты, үнемі күнге қарай бұрылып тұратын ірі себетке жинақталған. Жемісі - жолақты немесе қара түсті сопақша жұмыртқа тәріздес дән. Ол ұдайы күннің сәулесін, топырақтағы ылғал мен құнарлы заттардың болуын қажет етеді.
Өсіру әдістемесі және технологиясы. Күнбағыс өсіру қиын емес. Ол кез келген бақша топырағында жақсы өседі, алайда жеңіл және құнарлы топырақты ұнатады. Оның өсетін орнын күн жақсы түсетін жерден таңдау керек. Күнбағыс көктемде топыраққа тұқымын себу арқылы көбейеді, ал көпжылдық түрлері - көктемде немесе күзде түптерінің бөлінуі арқылы өседі. Тұқымды сәуір-мамыр айларында тікелей ашық топыраққа 30 х40 см тәсілі бойынша 2-3 дәннен 2-5 см. тереңдікке себеді. Тұқым +5С температурада өне бастайды. Күнбағыстың гүлдеуі көктесін пайда болғаннан кейін 75-80 күн өткен соң ғана басталады. Осы уақытта көбінесе қажетті ылғал деңгейіндегі жоғары сапалы пісте алуды қамтамасыз ететін қолайлы ауа райы болады. Өнімді жинауға шамамен бір жарым ай уақыт кетеді. Күнбағысты басын өткір пышақпен қесу арқылы қолмен жинайды. Өте ылғалды пістелерді 8-10 күн бойы сабағының түбіріне кесілген себеттерді кигізу арқылы кептіреді. Егістіктен жиналған күнбағыстар қырманға - қоймадағы арнайы орынға жеткізіледі, ол тек екі қабырғаға орналастырылады, өйткені қойманың алдыңғы жағындағы қабырғаның болмауы, қажетті ауа алмасуын қамтамасыз етеді. Бірден кептіру жақсы желдетіліп тұратын қараңғы қоймаларда жүзеге асады. Кептірілетін орындағы температура 40-50°С болуы тиіс. Матадан жасалған қаптарда 2 жылға дейін сақтайды. БАҚ-та күнбағыс тұқымын көтерме сату туралы хабарландыру беруге болады. Одан кейін қуыру және бөлшектеп сату үшін, күнбағыс майын шығаруға, сондай-ақ нан-тоқаш және кондитерлік өндіріске пайдалануға болады.[7]
Күнбағыс майына сипаттама: Шикі май немесе бірінші сығылған май ең сапалы әрі пайдалы түрі. Бұл май өңдеудің ең жұмсақ түрінен өтеді, сол себепті құрамына барлық дәрумендер мен пайдалы заттарды сақтап қалады. Мұндай май хош иісті, өзіне тән дәмі болады. Шикі майды көбінесе салаттарға қосады. Жалпы мұндай май жоғары температураларға шыдай алмайды, оны қуыру үшін қолдануға болмайды. 900С-тан асқан кезде май өзінің пайдалы қасиеттерін жоғалтып, тіпті канцерогенді болуы мүмкін. [7]
Рафинацияланбаған май да пайдалы майлардың бірі екендігі белгілі. Рафинацияланбаған май белгілі бір өңдеу сатыларынан өтеді. Оның тұнбасын түсіріп, түрлі сүзгілерден өткізеді. Бірақ бұндай майда бастапқы шикізаттың бөлшектері қалып қоюы мүмкін, сол себепті кішкентай балаларға (3 жасқа дейін) оны бермеген жөн. [7]
Рафинацияланған май мөлдір және иіссіз келеді. Өндірісте оны толықтай тазартады, сол себепті оның құрамында нашар қосылыстар да, табиғи пайдалы заттар да аз қалады. Бұл майды қуырып қолдануға болады: ол көбіктенбейді, тұнба мен жағымсыз иіс бермейді. Әрине ас үйіңізде бір шикі не рафинацияланбаған және бір рафинацияланған май болғаны дұрыс. Бірін салаттарға қоссаңыз, екіншісіне тамақ әзірлеуге болады. [7]
Қосымша материалдардың сипаттамасы
Майлардың сутектендіру үдерісіндегі айналып жүретін сутегі және оны тазалау әдістері кезіндегі қосымша шикізаттар: егер катализаторда мыс болмаса, онда пісіру процесі жылдам және толық өтеді. Бұл майларда аралық қабат болмайды. Сүзу майларды сутектендірудің өндірістік тәсіліндегі маңызды операциясы болып табылады. Оның мақсаты - алынған саломастағы өңделген катализаторды бөлу. ОСТ бойынша маргарин өндірісіне арналған саломастыңқұрамында қалған никельдің мөлшері 10 мгкг аспауы керек. [6]
Саломастан катализаторды бөлудің негізгі әдісі болып сүзу болып табылады. Бұл мақсат үшін сутектендіру зауыттарында рамалы сығымдағыш - сүзгіш қолданылады. Жақсы механикаландырылған майларды сутектендіру процесінде сүзу ең ауыр операцияларды бірі болып қалып жатыр. Қазіргі кезде шет елдерде және жаңа салынып жатқан зауыттарда сүзу үшін механикаландырылған түсіргіші бар әр түрлі құрылысты сүзгіштер қолданылады. Өғделген катализатордың негізгі массасы түсірілген бірінші сүзу механикалық түсіргіші бар сүзгіште жүргізіледі бұған байланысты катализатор толық бөлінеді, ал сығымдағыш сүзгіштерге түсетін ауыр көп есе жеңілдейді. [6]
Майды сутектендіру үрдісін жылдамдату үшін автоклав - реакторларға теориялық қажетті сутегі көлемінің үш есесін енгізеді. Ол кезде автоклавтан шығатын артық сутегіде келесідей қоспалар болады: су буы, бейтарап май, жоғары және төмен молекулалы май қышқылдары, альдегидтер, кетондар, көміртегі оксиді, метан, ыдыраудың аз зерттелген өнімдері. Қоспалар бу, газ күйінде және механикалық әкетілген тамшы күйінде болады. Қыздыру және сутектендіру үрдісінде ылғал қатысында үшглицеридтердің май қышқылдар мен глицеринге ыдырауы жүреді, олар жағымсыз иіс беретін төмен және жоғары майлы спирттер эфирінің түзілуіне алып келеді. Жоғарыдағы реакцияның дайын өнімде автоклавтан шығатын сутегі құрамында кетондар, альдегидтер, бос май қышқылдары т.б болады. Майға кіретін компоненттер мен үшглицеридтердің ыдырау өнімдерінің тузілуі мен бірге, ыдырау бір - бірімен әрекеттесуі нәтижесінде жаңа өнімдер түзіледі. [6]
Метан, азот, көміртегі диоксиді және төмен молекулалы көмірсулар үрдістің жоғары температурада катализатор немесе маймен әрекеттеспейді, яғни сутегі бейтарап қосылыс болып қала береді. Сутегіні осы қоспалармен араластыру сутектендіруді баяулатады және изомеризацияны жоғарылатады. Егер балласты, яғни инертті заттар қоспасын 5%-ға арттырса сутектендіру жылдамдығы газ фазасындағы сутегі қысымының төмендеуінен төмендейді. Оттегі жағары температуралық жағдайда маймен катализаторларды қышқылдайды, сутегімен суды түзе отырып әрекеттеседі. Бұл жанама химиялық реакияларды ескере отырып, сутектендіруге түсетін сутектегі оттегінің көлемдік блігі минималды боуы керек немесе 0,5%-дан аспауы қажет. СО көміртегі оксиді (күкіртсутегімен қатар) катализатор бетінен қанықпаған қосылыстар мен сутегіні ығыстырып шығаратын аса күшті каталитикалық суға жатады. Салыстырмалы тмен температура 180%-қа дейін сутегіні 1% -дық шамада СО-ның болуы ацил линол мен полиқанықпаған қышқылдардың моноқанықпаған қышқылдарды сутектендіру кезінде толық басады. Үрдістің жылдамдығын таза сутегіні қолдану деңгейіне жеткізуде катализатор мөлшерін , шикізаттағы концентрациясын, 2-3 есе жоғарылатуға тура келеді. 1 сутектендіру температурасын 30...40°С-қа дейін жоғарылату қажет. Үрдістің жоғары температуралы жағдайында СО сутектендіреді. Бұл айналып жүретін сутекте метанның пайда болуына алып келеді:
СО+3Н2 -- -- СН4+Н2О
Майды жоғары температуралы каталитикалық сутектендіру кезінде судың болуы үшглицеридтердің терең ыдырауы мен сулануына алып келеді. Бос май қышқылдарының катализатормен әрекеттесуі жылдамдайды, яғни сутектендіру үрдісі баяулайды. Айналып жүретін сутегіде су автоклавтан шығатын сутегіні сулы тазалау кезінде, сондай-ақ катализаторды қалпына келтіру мен ыдыраудың жанама реакциялары, майдың терең ыдырау мен оның өнімдерінің қышқылдануы, сутегіні СО, СО2 және О2 қалпына келтіру нәтижесінде жаңа сутегінің ,егер ол толық көрсетілмесе, берілуі кезінде жиналады. Сутегіні тазалаудың тиімді әдісі ол газды 0,4 МПа-дан төмен емес қысымға дейін қанықтыру және 5°-тан жоғары емес температураға дейін салқындату болып табылады. Қанықтыру мен салқындатудан кейін сутегіні ылғалдық мөлшері 2 гнм3-тан аспайды. СО және СО2 сутегінің құрамында конверсия әдісімен алғанда болады. Сондай-ақ СО2 айналып жүретін газды майлардың терең ыдырау, май қышқылдарының және тұздарының декорбоксилденуі мен қалпына келмеген катализатордың , карбонатты күйі, ыдырау нәтижесінде жиналады. СО кейбір майлардың ыдырау реакциялары мен СО2 конверсиялануы нәтижесінде келесі тәсіл бойынша түзіледі:
СО2+Н2 -- СО+Н2О(және осылай СН4-ке дейін)
Сутегі сутектендіру реакторларына таза сутегімен бірге түседі. Автоклавтардан шығатын артық сутегі тазалаудан өтуі керек және өндірісте қайта пайдаланылуы керек. Қанықтыру әдісі бойынша автоклав бөлімінің жұмысы тиімді, бірақ оны енгізу бастапқы шығындардың көп болуына байланысты болады. Сол үшін қазіргі таңда Нижегорд май комбинатында 1976 жылдан айналып жүретін сутегіні тазалаудың ұсынылған жүйесімен жұмыс жасап келуде.Ол беттік конденсатор қондырғысы скрубберде сутегіні тазалауға қарағанда ағын сулардың ластануын болдыртпайды, тазалау жүйісінде конденсаттың жиналуын механизацияландырады және еңбек жағдайын жақсартады. [6]
2 Зерттеу бөлімі
Бұл зерттеу бөлімін ұйымдастырумен біз күнбағыс тұқымын қарастырып , одан май алу жолдарын іс жүзінде жүргізумен танысамыз және бұл жұмысты жасаймыз. Бұл бөлімде күнбағыс дәндерінен май алу әдістерімен қатар жоғары олеинді күнбағыс майын алу долдарымен танысамыз. Сонымен қатар бұл бөлімде қажетті болған процестермен және аппаратуралармен танысып, олардың жұмыс жасау принциптерін үйренеміз.
2.1 Зepттeyдің мақсаты мен міндеті
Зерттеу жұмыстарының мақсаты: Майларды сапалы өндіру тұрғысынан қалыптасқан жаңа пән Май өнімдерінің технологиясы,-деген мамандықтың зерттеу бөлімімен танысып, оның фундаментальдық негіздері, принциптері және әдістері жөнінде студенттерге түсінік беріп ғана қоймай, сонымен бірге қоршаған орта факторларның адам денсаулығына әсерін зерттеу барысында зерттеу әдістерін үйрету болып табылады
Студенттерде зерттеу және жедел зерттеу бөлімдерінде жұмыс жасауды үйрету. Май һндірісі технологиясын түсіну және де сол технологиялар арқылы жоғары пайдалы құрамы бар майлар алудың тәсілдерін зерттеу және студенттерге түсіндіру. Сонымен қатар студенттерге сол зерттеу жұмыстарын жасату және сол зерттеу жұмыстарда болып жатқан процестерге деген өз ойларын қалыптастырып ой пікірлерін айта алатындай дәрежеде болуларын мақсат етіп аламыз. Зерттеу жұмысына деген гигиеналық талаптарды, белгілі бір нормаларды және қағидалар жөнінде білімдерін қалыптастыру.
Мысал ретінде күнбағыс өсімдігінің майын алып, майлардың физикалық және химиялық қасиеттерімен танысып, жоғары олейнді күнбағыс майын алу процесін іс жүзінде жүргізумен танысу және жұмысты іске асыру болып табылады. [6]
Зерттеу жұмыстарының міндеттері.
1. Студенттің білуі керек міндеттемелері қатарына тақырыбы, мақсаты, негізгі міндеттері мен өндірісте қолданылатын зерттеу әдістері, басқа процестермен байланысы жатады.
1) Тақырыбым Жоғары олейнді күнбағыс майын өндіру технологиясын жасау.
қоғамға қажетті болған қауәпсіз әрі арзан да сапалы жоғары олейнді күнбағыс майын алу.
2) Өндірісте қолданылатын зерттеу әдісі ретінді жоғары олейнді күнбағыс майын алу әдісі Гидрегенизация,-деп аталады.
3) Бұл әдіс өзінен-өзі одан алдын және кейін болатын процестерм ен тікелей байланысты әрине.
2. Қоршаған орта мен өндірістің әртүрлі факторларының әсер ету заңдылықтары, көріну түрі мен сипаты: май өңдеу зауытында қызмет көрсетуші персонал тіршілік қауіпсіздігінің ережелері мен жұмыс орындарындағы техникалық инструкцияларды қатаң сақтаса, жұмыс шартының қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
3. Адам ағзасына әртүрлі факторлардың қолайсыз әсерлерін бағалау және зерттеу әдістері.
Осы жіктелу бойынша тканьдердің зақымдануы төрт дәрежеге бөлінеді: 1-ші дәрежесі терінің гиперемиясымен және ісінуімен, 2-ші дәрежесі - күлдіректер пайда болуымен, 3-ші А дәрежесі - дерманың тері қосалқыларындаэпителий жолақтарының сақталынып зақымдануымен сипатталынады. 3-ші А дәрежелі күйік кезінде өсетін қабат ішінара ғана зақымданады. Сондықтан қолайлы жағдай кезінде күйіктің өзінше эпителиленуі мүмкін, 4-ші дәрежелісі терінің ғана емес, сонымен бірге тереңде жатқан тканьдердің де зақымдануымен сипатталады. Алдыңғы күйіктің үш түрі үстіңгі қабат күйіктерінің қатарына жатады, ал қалған дәрежедегі күйіктер аса ауыр күйіктер болып саналады. Әдетте зардап шегушілердің аралас күйіктерге шалдығатындықтары байқалады.
4. Адам денсаулығына факторлардың қолайсыз әсерлерін алдын алу бойынша шараларды ұйымдастырудың негізгі бағыттары.
Қораныстың ең тиімді жолы қорғаныс киімдерін кию болып табылады.
Оқыту міндеттері:
1. Химиялық, физикалық факторлар үшін нормативтер жөнінде білімін қалыптастыру;
Сурет 1. Химиялық және физикалық факторлардың ағзаға әсер ету жолдары
2.Нормалаудың негізгі принциптері мен тәсілдерін меңгеру дағдысы жөніндегі білімін қалыптастыру;
1 кесте - Химиялық қоспаларды қолданудың дүние жүзілік нормалары
Заттар
Қазақстан
АҚШ
Швейцария
Финляндия
Германия
Швеция
Марганец
0,3
5
5
5
5
2,5-5
Сынап
0,01
0,05-0,15
0,05
0,05
0,1
0,05
Қорғасын
0,01
0,15-0,45
0,15
0,15
0,1
0,15-0,3
Күкіртті сутек
10
15-27
15
15
15
15
Күкіртті көміртек
1
60-90
30
30
30
30
Көміртек оксиді
20
55-440
55
55
55
40
Фенол
0,3
19-38
19
19
19
19
Хлор
1
3-9
1,5
3
1,5
3
Мырыш оксиді
6
5-10
5
5
5
5
Күкіртті ангидрид
10
13
13
13
13
13
Тұз қышқылы
5
7
7
7
7
7
Бензин еріткіш
300
-
800-2000
-
-
1400
Бензол
5
30
32
32
-
30
Күкірт қышқылы
1
1
1
1
1
1
2.2 Зерттеуді жүргізу және талдау әдістері
Зерттеу жүргізу барысы бірнеше сатыдан тұрады.Бірінші саты - май алатын шикізатты зерттеу:
Майлы дақылдар дәндерін микроскопиялық зерттеу. Дәндер препаратын дайындау. Микроскопиялық зерттеу үшін кесіндіні дән препаратын дайындап алу қажет. Дән кесіндісін бір-біріне перпен дикуляр үш кеңістікте үйренеді. 1. Көлденең кесінді дән осіне перпендикуляр жүреді. 2. Дән өсінің ұзындығы бойынша өтіп, дәнді тангенсальді кескінге бөледі. Мысалы: күнбағыс, мақта, майкене дәндерінің қауызын және ядросын бөлек-бөлек кескіндейді. Ал, зығыр дәнінің қауызын алмай-ақ кескіндейді. Микроскопиялық зерттеу үшін сынаманы әр ұшбұрышты қолмен 20 дана дән теріп алады және 100 мл суы бар стақанға 20-30 минут салып қояды. Ол дәннің жұмсаруы үшін қажет. Содан соң суды төгіп тастап, қауызды ядродан бөлек, алмастың көмегімен кеседі. Қауызды бөлек, дән ядросын бөлек етіп алады. Микроскопиялық зерттеу үшін ядро қалыңдығы 10 мм етіп кесіп алады, глицерин жағылған микроскоп әйнегіне салады. Сонан соң әйнекті микроскопқа салып көреді. Зерттеу нәтижелерін бөлектеп аламыз және микроскоптан көрінгенді карандашпен салып қояды. [6]
Майлы дәндердің тауарлық сапасын зерттеу. Қамбалы зиянкестермен дәннің зақымдануын анықтау. Қамбалы зиянкестермен дәннің зақымдануын анықтау үшін, 1 кг бөлініп алынған дән сынамасын қолмен, 2 минут аралығында, минутына 120 айналымға жуық қозғалыс елек арқылы себелейді. Себелеулі аяқтаған соң кенелермен қырықаяқтарды санауды бастау. Егер дәннің температурасы +5°С-тан төмен болса, електің өткізгіштігін 10-20 минут аралығында 20-30°С темперутурада қыздырады. Қыздыруды майда жәндіктердің қозғалғанға дейін жалғастырамыз. Содан соң зиянкестерді санай бастайды. Себелеуден соң диаметрі 1,5 мм немесе 1мм майда дәнді дақылдарда арналған елек өткізгішіндегі барлық үйіндіні, астына қара қағаз қойылған шыныға жұқа қабат етіп жояды. Себіндіні 5-10 есе үлкейтетін конусты лупамен қарастырады. Кенелер сомын есептейді және зақымдау көрсеткішін қояды. Үлгіні електен өткізген соң, барлық електен өткен соң үстіндегілері жәндіктердің болуын тексереді. Елек тесігі 1:1,5:2,5 мм өткен барлық себіндіні, қара қағазсыз шыныға жұқа қабатқа қояды және қолмен араластыра отырып көреді. Көру кезінде зиянкестердің түрін және мөлшерін 1кг дәнге қанша болатыны бекітеді. [6]
Майлардың балқу температурасын анықтау. Әрбір кристаллды қатты дене заттың атомдары немесе атомдар топтары бар белгілі кристаллды торлармен анықталады. Бұл бөлшектер үнемі қозғалыс күйінде болады. Мұндай қозғалыстыңорташа энергиясы температураға байланысты. Температура жоғарылаған кезінде бөлшек қозғалысының орташа энергиясы өседі. Температура шегіне жеткенде тор бұзылады және қатты дене сұйық күйге өтеді. Бұл температураға өтуді заттың балқу температурасы деп аталады. Майдың балқу температурасын екі түрлі әдіспен анықтайды: каппилярда май тамшыларының еріп түсуі бойынша; ашық каппилярда майдың көтерілуі бойынша:
Бірінші әдісті қарастырайық. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Нормативті сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
5
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
6
Белгілер мен қысқартулар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
7
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8
1 Аналитикалық шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11
1.1 Бастапқы және қосымша шикізаттардың сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ..
11
2 Зерттеу бөлімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
17
2.1 Зepттeyдің мақсаты мен міндеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
17
2.2 Зерттеуді жүргізу және талдау әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
19
2.3 Зерттеу нәтижесі мен оларды талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
24
2.4 Қорытынды мен ұсыныстар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
26
3 Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
28
3.1 Өнімді дайындаудың технологиялық схемасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
29
3.2 Технологиялық есептеулер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
30
3.3 Технохимиялық бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
33
4 Еңбекті қорғау және тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
35
5 Қоршаған ортаны қоғау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
37
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
38
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
39
Қосымша (кестелер, схемалар, бағдарламалық құжаттар)
Нормативтік сілтемелер
МЕМСТ 306 24 - 98. Өсімдік майы және маргарин өнімдері.
МЕМСТ 289 29 - 91. Үшглицеридтің құрамын анықтау.
МЕМСТ 112 1128 - 75. Жануар майы.
МЕМСТ 52465-2005. Күнбағыс майы.
МЕМСТ 23932-90Е. Зертханалық шыны ыдыстар мен құрал-жабдықтар.
МЕМСТ 25336-82. Зертханалық шыны ыдыстар мен құрал-жабдықтар. Түрлері.Негізгі параметрлері мен өлшемдері.
МЕМСТ 1770-74. Өлшеу бірыңғайлығын қамтамасыз етудің мемлекеттік жүйесі. Физикалық шамалардың бірліктері.
МЕМСТ 7.54-88. Ақпарат, кітапханалық және баспа ісі бойынша стандарттар жүйесі.
МЕМСТ 1.9-2007 Қазақстан Республикасының Мемлекеттік техникалық
реттеу жүйесі. Қазақстан Республикасында халықаралық, өңірлік және шет
мемлекеттердің ұлттық стандарттарын, стандарттау бойынша өзге
нормативтік құжаттарды қолдану тәртібі.
МЕМСТ 17025-2007 Сынау жəне калибрлеу зертханаларының
біліктілігіне қойылатын жалпы талаптар.
МЕМСТ 24104-2001 Зертханалық таразылар. Жалпы техникалық
талаптар.
МЕМСТ 28498-90 Сұйық шыны термометрлер. Жалпы техникалық
талаптар. Сынау əдістері.
МЕМСТ 661:2007 Мал жəне өсімдік майлары мен тоң майлар. Бақылау
үлгілерін əзірлеу.
Анықтамалар
Гидролиз - кейбір химиялық қосылыстардың су молекуласының әсерінен төмен молекулалы түзілімдер жиынтығына ыдырау қасиеті.
Майлардың гидротациясы - бұл майларды аз мөлшерде сумен өңдеу процессі, майлардағы ақуызды заттарды, фосфолипидтерді және басқа да қоспаларды тұндыруға қолданылады.
Өнім - процестің немесе көрсетілген қызметтің нәтижесі.
Процесс - өнімнің өмірлік циклінің процестерін қоса алғанда, қандай да бір тапсырылған нәтижеге жету жөніндегі өзара байланысты және дәйекті іс-қимылдар (жұмыстар) жиынтығы.
Гидрогенизация - сутек жіберу арқылы еселі байланыстарды сутекпен қанықтыру арқылы сұйық майдың балқұ температурасын көтеру немесе қатты май алу.
Белгілер мен қысқартулар
Берілген курстық жұмыста кейбір белгілер мен қысқартулар бар:
% - пайыз
0С - градус цельский
м3 - метр куб
м - метр
кВт - киловат
мин - минут
сағ - сағат
мг - миллиграм
кг - килограмм
гсм3 - грамм сантиметр куб
мс - метр секунд
т.б. - тағы басқа
Кіріспе
Өсімдік майы мен қатты майлар - тамақ өнеркәсібінің негізгі салаларының бірі. Олардың негізгі өнімі өсімдік майлар және жануар майы. Азық-түліктік майлар басқа да тағамдармен қоса адамзаттың нәрлі тағамдармен қоректенуін негізін құрайды. Оларды жеке және өзгеріссіз күйінде де, сондай-ақ , майды өңдегенде алынатын - маргарин, асхана майы, майонез және басқа түрлі өнімдер түрінде қолданады. Өсімдік майлардың кейбір түрлері косметикалық тауар өндірісінде, дәрілік препаратттарда еріткіш ретінде, майлағыш заттар ретінде пайдаланылады.
Қазақстандағы қазіргі май өндірісіне келер болсақ, біздің елімізде мақта көп өндірілетіндіктен, мақта майлары көп өндіріледі. Сонымен қатар, аз мөлшерде мақсары майлары да өндіріледі. Бұл майларды адам организміне зиянсыз және түсі мен дәмі стандартқа сай болуы керек.
Қазіргі май өңдіру технологияларында сығу әдісі материалды органикалық еріткішпен экстракциялау алдындағы дәннен майды шығаруға қолданылады. Сирек жағдайларда ғана таза сығу әдісін қолданады.
Майлар - үш атомды спирттер, глицерин мен май қышқылдарынан тұратын күрделі эфир. Адамның қоректенуі үшін үлкен маңызы бар. Адам организмінде майлар функция қатарымен толтырылады. Майлар барлық өмірге қатысты процестерге қатысады. Ағзаның ауысуна және көптеген физиологиялык реакциялардың интенсивтілігіне әсер етеді- ақуыз, көмірсу, Д-дәрумені, гармондар синтезіне, сонымен қатар ағзаның өсуі мен ауырмауына әсер етеді. Майлар ағзаның суықтауынан қорғайды. Қөмірсулар сияқты майлар да энергия (адам тәлігіне 30% энергия жүмсайды) болып келеды.
Бүкіл тағам өнеркәсібінде өндірілген өнімнің жалпы көлемінің 13% -ын құрайтын май және сұйық май саласы маңғызды да күрделі салалардың бірі болып есептеледі. Саланың құрамында престік, экстракциялық және комбинирленген май заводтары, гидрогенизациялық,маргариндік, сабын қайнататын өндірістер мен синтетикалық жуғыш заттарды өндіретін зауыттар кіреді. Соңғы он жылдықта май және сұйық май өндірісі кәсіпорындарының мәнді техникалық қайта жабдықталуы өтті. Олардың көптеген бөлігінде процестің үзіліссіз жүруіне қол жеткізетін кешенді жүйе мен қондырғылармен жабдықталуы байқалған. Жаңа технологиялық операциялар, бұрынғыдан жақсартылған жабдықтар енгізілген, процестердің механизация мен автоматизациясы орындалуда.
Май алу өнеркәсібінің шикізаты ретінде майлы өсімдіктердің дәндерін пайдаланады. Майлы өсімдіктер деп - шартты түрде өз органында, яғни, дәндерінде көп мөлшерде майды консентрлейтін өсімдіктерді айтады. Олардың кейбіреулерін, мысалы: мақта, зығырды, негізінен талшықтарды алуға қолданылатындарды, йірім өсімдіктерінің категориясына да жатқызады. Май қордағы қоректің материял ретінде барлық өсімдіктерде жиналады.
Құрамында майы бар өсімдіктерден алынған майларды - өсімдік майлары дейміз. Қазақстанда негізінен күнбағыс, мақта шиті, соя, рапс және т.б. өсімдіктерден алады. Сонымен қатар белгілі көлемде жануар майлары қолданылады. Өсімдік майлары мен өнімдері адам үшін теңдесі жоқ азық болып табылады. Бұл өнімдердің бағалылығы өнергетикалық құндылығымен анықталады.
Табиғи майлар, әсіресе өсімдік майлары майда еритін А, Д, Е және К тасымалдаушы қызметін атқарады. Әсіресе үлкен маңызы бар май құрамындағы эссенциалды (ауыстырылмайтын) поли қанықпаған қышқылдар ағзада синтезделмейді. Бұл қышқылдарды тек тағамдық пайдалану арқылы аламыз. Барлық поли қанықпаған қышқылдар ағзада линол қышқылдарынан түзіледі (С18:2). Бұл қышқыл В6 дәруменінің әсерімен адам ағзасына арахидон қышқылы болып, дәрумендік және биокаталитикалық белсенділікке йе болады. Линол қышқылы және басқада поли қанықпаған қышқылдарды түзеді.
Қанықпаған май қышқылдары адам ағзасын қалыпты өсіру мен дамыту үшін қажет. Ағзамыздан холестеринді ығыстырып шығарады, инфекциялық ауруларға қарсы түру қәбілетін арттырады, тері ауруларын алдын алады, қатерлі жаралар мен ісіктердің жазылуын жеделдетеді, жүрек бұлшықеттерінің жұмысын реттеп, қан айналым жүйесін арттырады және т.б. Сонымен қатар фосфолипидтер аса маңызды физиологиялық белсенділікке ие, олар ағза құрамындағы май алмасу процесін реттеп отырады.
Май өндірісінде өнімнің жалпы құрамындағы майы азайтылған, әсіресе жануар майларындағы холестериннің, қаныққан май қышқылдарының және транс изомерлердің мөлшерін төмендету алға қойылып отыр.
Май өнімдерінің құрамындағы поли қанықпаған қышқылдар мөлшерін көбейту, функционалды ингридиенттерге байыта отырып, осы өнімдердің өндірілуін көбейту керек.
Басқа да ингридиенттер (тағамдық қоспалар, ароматизаторлар) өнімге белгілі бір қасиеттер береді. Мысалы: дәмін жақсартатын, табиғи хош ийіс беретін, өнімнің сапасын арттырып тұтынушының қызығушылығының арттырады.
Адам ағзасына келіп -түсетін тағамдық майлар және көмірсулар ағзаның энергия қажеттілігінің 80-90% 0амтамасыз етеді. Өсімдік майы мен қатты майлар - адамдарға ең қажетті, құнарлы заттардың бірі. Олар өнімнің қай түрінде де концентрленген энергияның құнарлығын ұстануда, ағзаны алмастырылмайтын майлы қышқылдармен қамтамасыз етеді. Майда еритін витаминдерді таситын тасымалдағыш рөлін атқарады.[6]
Мен осы кезге дейін май туралы білген ілімімді сізге тарту еттім. Енді менің зерттеу ретінде алған тақырыбымды ашықтасам сіздерге түсінікті болуына сенімдімін. Мен тақырып ретінде Жоғары олейнді күнбағыс майын алу технологиясын жобалау,-деген процестер жыйынтығын алдым. Бұл тақырыпты алу себебім:
Жұмыстың өзектілігі жалпылама өсімдік және жануар майларының адам өмірінде тек алмастырылмайтын фактор ғана емес, энергия көзі екендігін және мембраналық жасуша құрамына кіретін пластикалық материал ретінде маңыздылығы жоғарылығында еді. Мен өмір сүріп жатқан облыста алдыңғы қатарлы өсімдік майы қүнбағыс майы болғандықтан жұмыс өзекті.
Жұмыстың жаңашылдығы, май гидрогенизацияға оңай ұшырайтындығы және гидрогенизация жүйесін жасау үшін жақсы негіз болатынын анықтадым. Себебі гидрогенизация және изомерация реакцияларын, линолеин мен линол қышқылдарының татықсыздануына арналған реация үшін. Сәйкессіздік деңгейін бағалау әдістемесіне сәйкес, өнімге іріктеме жүргізу қажет болуында және іріктемедегі сәйкес келмейтін бірлік санын немесе сәйкессіздіктерді анықтау қажеттігінде, сон соң іріктемедегі бұйымдар санына бөліп, жүзге көбейту керек, іріктемені белгілі бір мерзімділікпен алу керек: мысалы күніне 1 рет, аптасына 1 рет. Зерттеу барысында кәсіпорында 14 рет іріктеме жасалды, 6 жағдайда сәйкес келмейтін бірліктер саны екіге тең, 2 жағдайда ақаулы өнім бесеу болды, 6 жағдайда 1 сәйкессіздік анықталды. Орташа есеппен сәйкес келмейтін өнімдер саны екіге тең болды. Бірақ қанша қарапайым болғанымен бұл тапсырмаға белгілі бір көлемде шығын жұмсалды. Мұндай жұмыстар қосымша және белгілі бір көлемде шығынды талап ететін жұмыстар болып табылады. Бірақ, әдетте, бұл тапсырманы шешу үшін біраз қаражат керек болған еді, ол мәселені барынша шештім. Себебі мұнда жұмсалған шығындар ақталады деген сенімде едім
Әрине, бұл қосымша шығындарды қажет етеді, бірақ мұны істемесе, өнімді жаңашыл түрде алу мүмкіндігі болмас еді. Асылында ешқандай тәжірибе жүргізбей жоғары сапалы сынаманы алып болмайды деп ойлаймын.
Жұмыстың мақсаты зерттеу жүргізіліп отырған өнім үшін болады. Зерттеуді келесідей жіктеу ұсынамын: қауіпті, маңызды, маңыздылығы төмен, сонымен қатар жеңіл қателіктері қарастырдым. Майдың физико-химиялық қасиетін зерттеу негізінде гидрогенизация жүйесін жасау.
Бұл кемшіліктердің себептері әр түрлі сипатқа ие болуы мүмкін: техникалық, орындаушылық, табиғи және басқалары. Менің мақсатым осы мәселелерді барынша азайтуға тырысу болды. Өйткені менің мақсатым адам қауәпсіздігі және өндірістік пайданы қарастыру болатын.
Жұмыстардың сәйкестіктері бұл жұмысты жасауым барысында 1. Шеврель принципін қолдандым. Ол принципі бойынша мен майды сумен араластырып сілті ретінде күйдіргіш натрий қосып араластырып 100 градус температурада қыздырдым. Бұл майдың суды қосып алып, глицеринге және карбон қышқылдары - стеарин, олейн, қышқылдарына басқа да қышқылдарға анықтау реакциясы еді. Менің бұл рекцияны қолдану себебім іс жүзінде майдың құрамындағы белгілі бір қышқылдардың мөлшерін көбейте аламынба деген сұраққа жауап алу еді. Бұл гидролиздену реакциясы еді. 2. Бертло принципін қолдандым. Бұл принцип бойынша глицерин мен қышқылдар қоспасын қыздырып майға ұқсас зат алуымда. Яғни алғашқы принципке кері күрделі эфир синтездеу реакциясын жүргіздім. Осы деректерге сүйене отырып май құрылысы, жөнінде қорытындыға келу қиын емес.
1 Аналитикалық шолу
Өнеркәсіпте майдың құрамын сапалы және нақты анықтау үшін импульстік ЯМР-спектрометр әдісі практикада қолданылып отыр. Сынамаларды талдаушы нақты сынаманың көлемін өлшеуді, аналитикалық параметрлерін қарастыруды, сондай-ақ осы параметрлерді есептеуді нақты жүргізеді. Содан кейін майдың құрамындағы олеин май қышқылдарының пайыздық өлшемін алады. Майдың құрамындағы олеин қышқылының бұндай дәрежедегі пайыздық үлесін алу үшін Айналдырушы-эхосигналды амплитуда әдісін қолданады.[1;2;3;4]
Потенттік жұмыста күнбағыс тұқымы майының олеин қышқылдық құрамын анықтауды негізге алған . Анықтау әдісі G01N24 00 зерттеу немесе ядролық магниттік резонансты пайдалана отырып материалдарды талдау, электронды парамагниттік резонанс арқылы талдай отырып, үлгілерді бұзбай күнбағыс майының олеинді құрамын жедел анықтау. Жедел анықтау үшін жабдықты, сапа көрсеткіштерін жедел анықтау үшін импульстік ЯМР-спектрометр қолданылады. Олеин қышқылы күнбағыс майына қосылған төрт ірі май қышқылдарының бірі болып табылады. Кәдімгі май қышқылы құрамы және жоғары олеин сорттарын 89-92% -ға дейін күнбағыс майы 30-34% шегінде ауытқи бастайды. Күнбағыс майының олеинді құрамының жоғары болуы оның тұтынушылық қасиеттерін жақсартады. Бұндай майларды өнеркәсіпте тамақты қуыруға, консервілеу өндірісінде және ұн кондитерлік өнімдер дайындау үшін қолданады. Сонымен қатар, жоғары олеинді күнбағыс майын кәдімгі күнбағыс майымен салыстырғанда жоғары олеинді күнбағыс майы көбірек төзімді болып келеді екен.
Автор (лар): Витиук Борис Яковлевич(RU), Гореликова Ирина Александровна(RU)
Патентті иеленушi (лер): Бүкілресейлік майлы дақылдарды ғылыми-зерттеу институты.
Патентті тапсыру уақыты мен жариялау уақыттары туралы ақпараттар:
2008-04-24; 10.09.2009 [5]
1.1 Бастапқы және қосымша шикізаттардың сипаттамасы.
Майлар табиғатта көп таралған. Олар көмірсулар және белоктармен бірге барлық өсімдіктер мен жануарларорганизмдер құрамында болады және біздің тағамның негізгі бөліктерінің бірі. Тағамдық құндылығы жоғары майлар мен қатты май құрамы технологиялық әртүрлі - рафинациялық тазалаудан өтеді. Бұл қажетті майды технологиялық процестермен өңдеу қатарымен қоспалар мен майлар бірге болатын заттар. Азық - түліктің сапасын және технологиялық құрамын бұзатын заттарды тазалау мақсатында қолданылады. Рафинация нәтижесінде сапалы май көрсеткіштері жақсарады. Сонымен, рафинатталмаған соялық, рапстық, жүгерінің және т.б майларқанықпаған дәмі мен иісінен тағамға қажетсіз, бірақ рафинациядан кейін олар азық - түлікке жарамды. [6]
Өсімдік майларын майлы шикізаттардан алудың екі жолы бар: сығу және престеу. Осы екі әдіспен сімдік майларын алғаннан кейін оны өңдеу міндетті түрде жүргізіледі. Себебі оның түсі, дәмі, құрамы және т.б қасиеттері ол майды қолдануға мүмкіндік бермейді. Алынған майды өңдеуге гидратация, алғашқы тазалау, ағарту, иіссіздену, дезодорация, процестері жатады. Осы процестердің жиынтығын комплексті рафинация деп аталады.[6]
Майлы шикізатқа сипаттама беру. Өсімдік майын өндіру шаруашылығында шикізат ретінде өсімдіктердің дәндері мен жемістері сондай-ақ кейбір өсімдіктердің сүйектері. [6]
Майлы өсімдіктер қатарына 100 өсімдікті жатқызуға болады. Барлық май ндірілетін дәндерді екі топқа бөліп қарастырады. Майлы өсімдіктер. Яғни өсімдік майын өндіру үшін өсіріледі. Өсімдіктер, яғни басқа өнімдері алу үшін өсіріледі, содан кейін май алады. Бірінші топқа күнбағыс және т.б жатады. Біз күнбағысты қарастырамыз:
Европалықтар тұңғыш рет күнбағысты Американы ашқан кезде Мексиканың кең байтақ жазықтарынан көрген. Олар күнбағысты Европаға бұдан төрт жүз жыл бұрын алып келді. Оны күн гүлі деп атады. Ал Россияда күнбағыс осыдан 3 жүз жыл бұрын пайда болды. Алғашында оны бақтарға сән үшін өсірген. Ол кезде күнбағыстың ұсақ себеттері - гүл шоқтары көп болған. [6]
Бірақ көп ұзамай күнбағыс ұрықтарының, яғни дәндерінің жеуге жарамды тәттілігін байқап, оны бақшаларда да өсіретін болған. 1830ж. Воронеж губерниясының Алексеевка слабодасынан шыққан басыбайлы шаруа Бокарев күнбағыс дәнінен сығып май алуға болатынын табады. Қазір күнбағыс - біздегі ең кең таралған майлы дақыл. Біздің еліміз Мексикадан келген күн гүлінің екінші отанына айналды. [6]
Күнбағыс далалық қара топырақты өңірге- Молдавиядан Алтайға дейін егіледі. Әрине ол өзінің жабайы арғы тегіне аздап қана ұқсайды. Мәдени күнбағыстың себеті ірі. Онда 7 мыңға тарта дән болады. Сонымен бірге мәдени күнбағыстың сабағы 4 метрге дейін жетіп , оның жуандығы білектей болып өседі. [7]
Үй тұрмысында ол дәнін шағып жейтін шекілдеуік болып қалып отыр. Бірақ күнбағыстың беретін басты нәрсесі-оның жақсы майы. Күнбағыс дәнінен май сығып алғаннан кейін одан күнжара қалады. Күнжараны жылқы, сиыр, қойлар жейді. Сабағын турап , булап шошқаға береді. Себетін кептіреді де ұнтақтайды, ол да - жақсы мал азығы. Күнбағыстың кейбір сорттарын сүрлем үшін егеді. Бұл жағдайда оның дәні піспей тұрып көктей орады. [7]
Күнделікті тағам даярлағанда қолданатын күнбағыс майы жайлы не білеміз? Күнбағыс дәнінен сұйық күнбағыс майы алынады. Өсімдік майының 90%-ы осы өсімдіктің дәнінен алынады, сыққаннан кейінгі дәніне қант қосып, сығымдап, тамаққа қолданылатын тәтті тағам жасалынады. Сары желегін медицинада пайдаланады. Күлінен сахар алады, онда 30 -- 36% калий тотығы бар. Күнбағыс күнжарасында -- құнарлы мал азығы, онда 38%-дан астам ақуыздық зат, 20 -- 22% көмірсу және 6%-дай май бар. Күнбағысты бұршақ өсімдіктерге қосып сүрлемдік дақыл ретінде өсіреді. 100 кг көктей орылған күнбағыс құрамында 18 азық өлшемі, 1,4 кг сіңімді протеин бар. Көктей шабылған күнбағыс га-нан 400 -- 500 ц балауса азық алынады. Қазақстанның солтүстік, шығыс аудандарында ерте және тез пісетін саратовтық 10; 169, шортандылық -- 41, қостанайлық -- 91, т.б. сорттары аудандастырылған. Осы сорттардың 1 га-нан 10 -- 12 ц күнбағыс майы алынады. Күнбағыстың негізгі зиянкестері: сым-құрт, күнбағыс қан көбелегі, т.б.; аурулары: боз шірік, сұңғыла, т.б. Жалпы ақпарат. Күнбағыс - күрделі гүлдесін тұқымдасына жататын өсімдік. Оның шамамен 90-ға тарта біржылдық және көпжылдық түрлері кездеседі. Үлкен гүлшоғырлары бар күнбағыстың ашық сәулелі жапырақшалары бір қарағаннан-ақ күнді еске түсіреді. Бұдан бөлек, бұл өсімдік басын үнемі күнге қаратып, шығыстан батысқа дейінгі күн ізімен оның соңынан еретін ерекше қабілетке ие. [7]
Өндіріс циклі көктемде басталып, күзде аяқталады және сорты мен технологиясына қарай бар жоғы 100-150 күнге созылады. Бұл бастапқы өніп-шығу кезеңінен гүл жару кезеңіне дейін суыққа, құрғақшылыққа төзімді, дәлірек айтқанда біздің климатымызға бейім өсімдік болып табылады. Сондықтан, күнбағыс өсіру - аса қарапайым, қаржы салымын аз мөлшерде қажет ететін, жоғары рентабельді, өзін-өзі аз уақыт ішінде ақтайтын ақша табудың түрі. Кұнбағыстың пістелері (дәндері) өте пайдалы. Олардың құрамында май, құнды өсімдік ақуыздары, көмірсулар, өзек, лецитин бар. Түрлі микроэлементтерге бай, сондықтан да магний, темір, мырыш, селенит, йод жетіспеушілігі кезінде көкөніс дәндерінің пайдасы тиеді. [7]
Күнбағыс түрлері. Ең көп тараған түрі - майлы күнбағыс. Күнбағыстың бұл түрі әлемнің барлық жерінде өседі және күнбағыс майын өндіру үшін пайдаланылады. Майлы күнбағыстың 4-5 метрлі толық сабақтары, кәдімгі немесе бұтақты, бір немесе бірнеше кішкене бастары болады; жалғыз бастыларының ені кейде жарты метрге (әдетте - 15-20 см) дейін жетеді; шетіндегі гүлдері сары, орта тұсы күлгін түсті болып келеді. Күнбағыстың жемісі - сопақша, төрт қырлы немесе бүйірінен сығымдалған дән, ол жеміссеріктен (қабық немесе қауыздан) және тұқым қабығымен жабылған ақ дәннен (өзек) тұрады. Сондай-ақ күнбағыстың көп тараған түрінің бірі - біржылдық. Сабағы тығыз, биіктігі2,5 мдейін тік өседі. Жапырақтары кезекпе кезек, ірі, жүрек тәрізді, бұдырлы, ұзын сап бойына орналасқан. Гүлдері сары, жоғары ұшты, үнемі күнге қарай бұрылып тұратын ірі себетке жинақталған. Жемісі - жолақты немесе қара түсті сопақша жұмыртқа тәріздес дән. Ол ұдайы күннің сәулесін, топырақтағы ылғал мен құнарлы заттардың болуын қажет етеді.
Өсіру әдістемесі және технологиясы. Күнбағыс өсіру қиын емес. Ол кез келген бақша топырағында жақсы өседі, алайда жеңіл және құнарлы топырақты ұнатады. Оның өсетін орнын күн жақсы түсетін жерден таңдау керек. Күнбағыс көктемде топыраққа тұқымын себу арқылы көбейеді, ал көпжылдық түрлері - көктемде немесе күзде түптерінің бөлінуі арқылы өседі. Тұқымды сәуір-мамыр айларында тікелей ашық топыраққа 30 х40 см тәсілі бойынша 2-3 дәннен 2-5 см. тереңдікке себеді. Тұқым +5С температурада өне бастайды. Күнбағыстың гүлдеуі көктесін пайда болғаннан кейін 75-80 күн өткен соң ғана басталады. Осы уақытта көбінесе қажетті ылғал деңгейіндегі жоғары сапалы пісте алуды қамтамасыз ететін қолайлы ауа райы болады. Өнімді жинауға шамамен бір жарым ай уақыт кетеді. Күнбағысты басын өткір пышақпен қесу арқылы қолмен жинайды. Өте ылғалды пістелерді 8-10 күн бойы сабағының түбіріне кесілген себеттерді кигізу арқылы кептіреді. Егістіктен жиналған күнбағыстар қырманға - қоймадағы арнайы орынға жеткізіледі, ол тек екі қабырғаға орналастырылады, өйткені қойманың алдыңғы жағындағы қабырғаның болмауы, қажетті ауа алмасуын қамтамасыз етеді. Бірден кептіру жақсы желдетіліп тұратын қараңғы қоймаларда жүзеге асады. Кептірілетін орындағы температура 40-50°С болуы тиіс. Матадан жасалған қаптарда 2 жылға дейін сақтайды. БАҚ-та күнбағыс тұқымын көтерме сату туралы хабарландыру беруге болады. Одан кейін қуыру және бөлшектеп сату үшін, күнбағыс майын шығаруға, сондай-ақ нан-тоқаш және кондитерлік өндіріске пайдалануға болады.[7]
Күнбағыс майына сипаттама: Шикі май немесе бірінші сығылған май ең сапалы әрі пайдалы түрі. Бұл май өңдеудің ең жұмсақ түрінен өтеді, сол себепті құрамына барлық дәрумендер мен пайдалы заттарды сақтап қалады. Мұндай май хош иісті, өзіне тән дәмі болады. Шикі майды көбінесе салаттарға қосады. Жалпы мұндай май жоғары температураларға шыдай алмайды, оны қуыру үшін қолдануға болмайды. 900С-тан асқан кезде май өзінің пайдалы қасиеттерін жоғалтып, тіпті канцерогенді болуы мүмкін. [7]
Рафинацияланбаған май да пайдалы майлардың бірі екендігі белгілі. Рафинацияланбаған май белгілі бір өңдеу сатыларынан өтеді. Оның тұнбасын түсіріп, түрлі сүзгілерден өткізеді. Бірақ бұндай майда бастапқы шикізаттың бөлшектері қалып қоюы мүмкін, сол себепті кішкентай балаларға (3 жасқа дейін) оны бермеген жөн. [7]
Рафинацияланған май мөлдір және иіссіз келеді. Өндірісте оны толықтай тазартады, сол себепті оның құрамында нашар қосылыстар да, табиғи пайдалы заттар да аз қалады. Бұл майды қуырып қолдануға болады: ол көбіктенбейді, тұнба мен жағымсыз иіс бермейді. Әрине ас үйіңізде бір шикі не рафинацияланбаған және бір рафинацияланған май болғаны дұрыс. Бірін салаттарға қоссаңыз, екіншісіне тамақ әзірлеуге болады. [7]
Қосымша материалдардың сипаттамасы
Майлардың сутектендіру үдерісіндегі айналып жүретін сутегі және оны тазалау әдістері кезіндегі қосымша шикізаттар: егер катализаторда мыс болмаса, онда пісіру процесі жылдам және толық өтеді. Бұл майларда аралық қабат болмайды. Сүзу майларды сутектендірудің өндірістік тәсіліндегі маңызды операциясы болып табылады. Оның мақсаты - алынған саломастағы өңделген катализаторды бөлу. ОСТ бойынша маргарин өндірісіне арналған саломастыңқұрамында қалған никельдің мөлшері 10 мгкг аспауы керек. [6]
Саломастан катализаторды бөлудің негізгі әдісі болып сүзу болып табылады. Бұл мақсат үшін сутектендіру зауыттарында рамалы сығымдағыш - сүзгіш қолданылады. Жақсы механикаландырылған майларды сутектендіру процесінде сүзу ең ауыр операцияларды бірі болып қалып жатыр. Қазіргі кезде шет елдерде және жаңа салынып жатқан зауыттарда сүзу үшін механикаландырылған түсіргіші бар әр түрлі құрылысты сүзгіштер қолданылады. Өғделген катализатордың негізгі массасы түсірілген бірінші сүзу механикалық түсіргіші бар сүзгіште жүргізіледі бұған байланысты катализатор толық бөлінеді, ал сығымдағыш сүзгіштерге түсетін ауыр көп есе жеңілдейді. [6]
Майды сутектендіру үрдісін жылдамдату үшін автоклав - реакторларға теориялық қажетті сутегі көлемінің үш есесін енгізеді. Ол кезде автоклавтан шығатын артық сутегіде келесідей қоспалар болады: су буы, бейтарап май, жоғары және төмен молекулалы май қышқылдары, альдегидтер, кетондар, көміртегі оксиді, метан, ыдыраудың аз зерттелген өнімдері. Қоспалар бу, газ күйінде және механикалық әкетілген тамшы күйінде болады. Қыздыру және сутектендіру үрдісінде ылғал қатысында үшглицеридтердің май қышқылдар мен глицеринге ыдырауы жүреді, олар жағымсыз иіс беретін төмен және жоғары майлы спирттер эфирінің түзілуіне алып келеді. Жоғарыдағы реакцияның дайын өнімде автоклавтан шығатын сутегі құрамында кетондар, альдегидтер, бос май қышқылдары т.б болады. Майға кіретін компоненттер мен үшглицеридтердің ыдырау өнімдерінің тузілуі мен бірге, ыдырау бір - бірімен әрекеттесуі нәтижесінде жаңа өнімдер түзіледі. [6]
Метан, азот, көміртегі диоксиді және төмен молекулалы көмірсулар үрдістің жоғары температурада катализатор немесе маймен әрекеттеспейді, яғни сутегі бейтарап қосылыс болып қала береді. Сутегіні осы қоспалармен араластыру сутектендіруді баяулатады және изомеризацияны жоғарылатады. Егер балласты, яғни инертті заттар қоспасын 5%-ға арттырса сутектендіру жылдамдығы газ фазасындағы сутегі қысымының төмендеуінен төмендейді. Оттегі жағары температуралық жағдайда маймен катализаторларды қышқылдайды, сутегімен суды түзе отырып әрекеттеседі. Бұл жанама химиялық реакияларды ескере отырып, сутектендіруге түсетін сутектегі оттегінің көлемдік блігі минималды боуы керек немесе 0,5%-дан аспауы қажет. СО көміртегі оксиді (күкіртсутегімен қатар) катализатор бетінен қанықпаған қосылыстар мен сутегіні ығыстырып шығаратын аса күшті каталитикалық суға жатады. Салыстырмалы тмен температура 180%-қа дейін сутегіні 1% -дық шамада СО-ның болуы ацил линол мен полиқанықпаған қышқылдардың моноқанықпаған қышқылдарды сутектендіру кезінде толық басады. Үрдістің жылдамдығын таза сутегіні қолдану деңгейіне жеткізуде катализатор мөлшерін , шикізаттағы концентрациясын, 2-3 есе жоғарылатуға тура келеді. 1 сутектендіру температурасын 30...40°С-қа дейін жоғарылату қажет. Үрдістің жоғары температуралы жағдайында СО сутектендіреді. Бұл айналып жүретін сутекте метанның пайда болуына алып келеді:
СО+3Н2 -- -- СН4+Н2О
Майды жоғары температуралы каталитикалық сутектендіру кезінде судың болуы үшглицеридтердің терең ыдырауы мен сулануына алып келеді. Бос май қышқылдарының катализатормен әрекеттесуі жылдамдайды, яғни сутектендіру үрдісі баяулайды. Айналып жүретін сутегіде су автоклавтан шығатын сутегіні сулы тазалау кезінде, сондай-ақ катализаторды қалпына келтіру мен ыдыраудың жанама реакциялары, майдың терең ыдырау мен оның өнімдерінің қышқылдануы, сутегіні СО, СО2 және О2 қалпына келтіру нәтижесінде жаңа сутегінің ,егер ол толық көрсетілмесе, берілуі кезінде жиналады. Сутегіні тазалаудың тиімді әдісі ол газды 0,4 МПа-дан төмен емес қысымға дейін қанықтыру және 5°-тан жоғары емес температураға дейін салқындату болып табылады. Қанықтыру мен салқындатудан кейін сутегіні ылғалдық мөлшері 2 гнм3-тан аспайды. СО және СО2 сутегінің құрамында конверсия әдісімен алғанда болады. Сондай-ақ СО2 айналып жүретін газды майлардың терең ыдырау, май қышқылдарының және тұздарының декорбоксилденуі мен қалпына келмеген катализатордың , карбонатты күйі, ыдырау нәтижесінде жиналады. СО кейбір майлардың ыдырау реакциялары мен СО2 конверсиялануы нәтижесінде келесі тәсіл бойынша түзіледі:
СО2+Н2 -- СО+Н2О(және осылай СН4-ке дейін)
Сутегі сутектендіру реакторларына таза сутегімен бірге түседі. Автоклавтардан шығатын артық сутегі тазалаудан өтуі керек және өндірісте қайта пайдаланылуы керек. Қанықтыру әдісі бойынша автоклав бөлімінің жұмысы тиімді, бірақ оны енгізу бастапқы шығындардың көп болуына байланысты болады. Сол үшін қазіргі таңда Нижегорд май комбинатында 1976 жылдан айналып жүретін сутегіні тазалаудың ұсынылған жүйесімен жұмыс жасап келуде.Ол беттік конденсатор қондырғысы скрубберде сутегіні тазалауға қарағанда ағын сулардың ластануын болдыртпайды, тазалау жүйісінде конденсаттың жиналуын механизацияландырады және еңбек жағдайын жақсартады. [6]
2 Зерттеу бөлімі
Бұл зерттеу бөлімін ұйымдастырумен біз күнбағыс тұқымын қарастырып , одан май алу жолдарын іс жүзінде жүргізумен танысамыз және бұл жұмысты жасаймыз. Бұл бөлімде күнбағыс дәндерінен май алу әдістерімен қатар жоғары олеинді күнбағыс майын алу долдарымен танысамыз. Сонымен қатар бұл бөлімде қажетті болған процестермен және аппаратуралармен танысып, олардың жұмыс жасау принциптерін үйренеміз.
2.1 Зepттeyдің мақсаты мен міндеті
Зерттеу жұмыстарының мақсаты: Майларды сапалы өндіру тұрғысынан қалыптасқан жаңа пән Май өнімдерінің технологиясы,-деген мамандықтың зерттеу бөлімімен танысып, оның фундаментальдық негіздері, принциптері және әдістері жөнінде студенттерге түсінік беріп ғана қоймай, сонымен бірге қоршаған орта факторларның адам денсаулығына әсерін зерттеу барысында зерттеу әдістерін үйрету болып табылады
Студенттерде зерттеу және жедел зерттеу бөлімдерінде жұмыс жасауды үйрету. Май һндірісі технологиясын түсіну және де сол технологиялар арқылы жоғары пайдалы құрамы бар майлар алудың тәсілдерін зерттеу және студенттерге түсіндіру. Сонымен қатар студенттерге сол зерттеу жұмыстарын жасату және сол зерттеу жұмыстарда болып жатқан процестерге деген өз ойларын қалыптастырып ой пікірлерін айта алатындай дәрежеде болуларын мақсат етіп аламыз. Зерттеу жұмысына деген гигиеналық талаптарды, белгілі бір нормаларды және қағидалар жөнінде білімдерін қалыптастыру.
Мысал ретінде күнбағыс өсімдігінің майын алып, майлардың физикалық және химиялық қасиеттерімен танысып, жоғары олейнді күнбағыс майын алу процесін іс жүзінде жүргізумен танысу және жұмысты іске асыру болып табылады. [6]
Зерттеу жұмыстарының міндеттері.
1. Студенттің білуі керек міндеттемелері қатарына тақырыбы, мақсаты, негізгі міндеттері мен өндірісте қолданылатын зерттеу әдістері, басқа процестермен байланысы жатады.
1) Тақырыбым Жоғары олейнді күнбағыс майын өндіру технологиясын жасау.
қоғамға қажетті болған қауәпсіз әрі арзан да сапалы жоғары олейнді күнбағыс майын алу.
2) Өндірісте қолданылатын зерттеу әдісі ретінді жоғары олейнді күнбағыс майын алу әдісі Гидрегенизация,-деп аталады.
3) Бұл әдіс өзінен-өзі одан алдын және кейін болатын процестерм ен тікелей байланысты әрине.
2. Қоршаған орта мен өндірістің әртүрлі факторларының әсер ету заңдылықтары, көріну түрі мен сипаты: май өңдеу зауытында қызмет көрсетуші персонал тіршілік қауіпсіздігінің ережелері мен жұмыс орындарындағы техникалық инструкцияларды қатаң сақтаса, жұмыс шартының қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
3. Адам ағзасына әртүрлі факторлардың қолайсыз әсерлерін бағалау және зерттеу әдістері.
Осы жіктелу бойынша тканьдердің зақымдануы төрт дәрежеге бөлінеді: 1-ші дәрежесі терінің гиперемиясымен және ісінуімен, 2-ші дәрежесі - күлдіректер пайда болуымен, 3-ші А дәрежесі - дерманың тері қосалқыларындаэпителий жолақтарының сақталынып зақымдануымен сипатталынады. 3-ші А дәрежелі күйік кезінде өсетін қабат ішінара ғана зақымданады. Сондықтан қолайлы жағдай кезінде күйіктің өзінше эпителиленуі мүмкін, 4-ші дәрежелісі терінің ғана емес, сонымен бірге тереңде жатқан тканьдердің де зақымдануымен сипатталады. Алдыңғы күйіктің үш түрі үстіңгі қабат күйіктерінің қатарына жатады, ал қалған дәрежедегі күйіктер аса ауыр күйіктер болып саналады. Әдетте зардап шегушілердің аралас күйіктерге шалдығатындықтары байқалады.
4. Адам денсаулығына факторлардың қолайсыз әсерлерін алдын алу бойынша шараларды ұйымдастырудың негізгі бағыттары.
Қораныстың ең тиімді жолы қорғаныс киімдерін кию болып табылады.
Оқыту міндеттері:
1. Химиялық, физикалық факторлар үшін нормативтер жөнінде білімін қалыптастыру;
Сурет 1. Химиялық және физикалық факторлардың ағзаға әсер ету жолдары
2.Нормалаудың негізгі принциптері мен тәсілдерін меңгеру дағдысы жөніндегі білімін қалыптастыру;
1 кесте - Химиялық қоспаларды қолданудың дүние жүзілік нормалары
Заттар
Қазақстан
АҚШ
Швейцария
Финляндия
Германия
Швеция
Марганец
0,3
5
5
5
5
2,5-5
Сынап
0,01
0,05-0,15
0,05
0,05
0,1
0,05
Қорғасын
0,01
0,15-0,45
0,15
0,15
0,1
0,15-0,3
Күкіртті сутек
10
15-27
15
15
15
15
Күкіртті көміртек
1
60-90
30
30
30
30
Көміртек оксиді
20
55-440
55
55
55
40
Фенол
0,3
19-38
19
19
19
19
Хлор
1
3-9
1,5
3
1,5
3
Мырыш оксиді
6
5-10
5
5
5
5
Күкіртті ангидрид
10
13
13
13
13
13
Тұз қышқылы
5
7
7
7
7
7
Бензин еріткіш
300
-
800-2000
-
-
1400
Бензол
5
30
32
32
-
30
Күкірт қышқылы
1
1
1
1
1
1
2.2 Зерттеуді жүргізу және талдау әдістері
Зерттеу жүргізу барысы бірнеше сатыдан тұрады.Бірінші саты - май алатын шикізатты зерттеу:
Майлы дақылдар дәндерін микроскопиялық зерттеу. Дәндер препаратын дайындау. Микроскопиялық зерттеу үшін кесіндіні дән препаратын дайындап алу қажет. Дән кесіндісін бір-біріне перпен дикуляр үш кеңістікте үйренеді. 1. Көлденең кесінді дән осіне перпендикуляр жүреді. 2. Дән өсінің ұзындығы бойынша өтіп, дәнді тангенсальді кескінге бөледі. Мысалы: күнбағыс, мақта, майкене дәндерінің қауызын және ядросын бөлек-бөлек кескіндейді. Ал, зығыр дәнінің қауызын алмай-ақ кескіндейді. Микроскопиялық зерттеу үшін сынаманы әр ұшбұрышты қолмен 20 дана дән теріп алады және 100 мл суы бар стақанға 20-30 минут салып қояды. Ол дәннің жұмсаруы үшін қажет. Содан соң суды төгіп тастап, қауызды ядродан бөлек, алмастың көмегімен кеседі. Қауызды бөлек, дән ядросын бөлек етіп алады. Микроскопиялық зерттеу үшін ядро қалыңдығы 10 мм етіп кесіп алады, глицерин жағылған микроскоп әйнегіне салады. Сонан соң әйнекті микроскопқа салып көреді. Зерттеу нәтижелерін бөлектеп аламыз және микроскоптан көрінгенді карандашпен салып қояды. [6]
Майлы дәндердің тауарлық сапасын зерттеу. Қамбалы зиянкестермен дәннің зақымдануын анықтау. Қамбалы зиянкестермен дәннің зақымдануын анықтау үшін, 1 кг бөлініп алынған дән сынамасын қолмен, 2 минут аралығында, минутына 120 айналымға жуық қозғалыс елек арқылы себелейді. Себелеулі аяқтаған соң кенелермен қырықаяқтарды санауды бастау. Егер дәннің температурасы +5°С-тан төмен болса, електің өткізгіштігін 10-20 минут аралығында 20-30°С темперутурада қыздырады. Қыздыруды майда жәндіктердің қозғалғанға дейін жалғастырамыз. Содан соң зиянкестерді санай бастайды. Себелеуден соң диаметрі 1,5 мм немесе 1мм майда дәнді дақылдарда арналған елек өткізгішіндегі барлық үйіндіні, астына қара қағаз қойылған шыныға жұқа қабат етіп жояды. Себіндіні 5-10 есе үлкейтетін конусты лупамен қарастырады. Кенелер сомын есептейді және зақымдау көрсеткішін қояды. Үлгіні електен өткізген соң, барлық електен өткен соң үстіндегілері жәндіктердің болуын тексереді. Елек тесігі 1:1,5:2,5 мм өткен барлық себіндіні, қара қағазсыз шыныға жұқа қабатқа қояды және қолмен араластыра отырып көреді. Көру кезінде зиянкестердің түрін және мөлшерін 1кг дәнге қанша болатыны бекітеді. [6]
Майлардың балқу температурасын анықтау. Әрбір кристаллды қатты дене заттың атомдары немесе атомдар топтары бар белгілі кристаллды торлармен анықталады. Бұл бөлшектер үнемі қозғалыс күйінде болады. Мұндай қозғалыстыңорташа энергиясы температураға байланысты. Температура жоғарылаған кезінде бөлшек қозғалысының орташа энергиясы өседі. Температура шегіне жеткенде тор бұзылады және қатты дене сұйық күйге өтеді. Бұл температураға өтуді заттың балқу температурасы деп аталады. Майдың балқу температурасын екі түрлі әдіспен анықтайды: каппилярда май тамшыларының еріп түсуі бойынша; ашық каппилярда майдың көтерілуі бойынша:
Бірінші әдісті қарастырайық. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz