Облыс, аудан және қаланың шаруашылығының дамуымен байланысты құбылыстар мен процестерді зерттеу
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 Аймақтар мен қалалардың дамуын басқарудың теориялық механизмдері
1.1 Аймақтар мен қалалардың даму тенденциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Қалаларды дамытудағы орнықты даму тұжырымдамасының негіздері ... ...8
1.3 Қалаларды дамытуды басқарудың әдістері...14
2 Ақтөбе қаласының экономикалық даму тенденциясын талдау және бағалау
2.1 Ақтөбе қаласының құрылуы, қалалық әкімшілік аппарат қызметтері ... ... ...19
2.2 Ақтөбе қаласының экономикалық.әлеуметтік даму жағдайын бағалау ... ... 22
2.3 Қаланы көркейту мен басқару салаларының негізгі көрсеткіштері ... ... ... ...33
3 Қалаларды дамытудың экономикалық.әлеуметтік факторларын жетілдіру бағыттары
3.1 Ақтөбе қаласының 2011.2015 жылдары экономика дамуының жағдайы және факторлары ... ... ... ... ...42
3.2 Ақтөбе қаласын дамытудағы өзекті мәселелер мен оны шешу жолдары ... .51
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ...74
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... 75
1 Аймақтар мен қалалардың дамуын басқарудың теориялық механизмдері
1.1 Аймақтар мен қалалардың даму тенденциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.2 Қалаларды дамытудағы орнықты даму тұжырымдамасының негіздері ... ...8
1.3 Қалаларды дамытуды басқарудың әдістері...14
2 Ақтөбе қаласының экономикалық даму тенденциясын талдау және бағалау
2.1 Ақтөбе қаласының құрылуы, қалалық әкімшілік аппарат қызметтері ... ... ...19
2.2 Ақтөбе қаласының экономикалық.әлеуметтік даму жағдайын бағалау ... ... 22
2.3 Қаланы көркейту мен басқару салаларының негізгі көрсеткіштері ... ... ... ...33
3 Қалаларды дамытудың экономикалық.әлеуметтік факторларын жетілдіру бағыттары
3.1 Ақтөбе қаласының 2011.2015 жылдары экономика дамуының жағдайы және факторлары ... ... ... ... ...42
3.2 Ақтөбе қаласын дамытудағы өзекті мәселелер мен оны шешу жолдары ... .51
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ...74
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... 75
Мемлекеттің алдында тұрған негізгі мақсат - халықтың әл-ауқатын ұлттық экономиканы тұрақты дамыту негізінде жоғарылату. Қойылған мақсатқа жету үшін Қазақстан Республикасының атқару өкіметімен бірқатар приоритеттер жиынтығы айқындалған. Солардың бірі - аймақтық басқарудың нәтижелілігін жоғарылату. Тәуелсіздік алғалы ел басшылығымен мемлекеттік басқарудың нәтижелі жүйесін құруда қазіргі заманға сай мемлекеттікті және тәуелсіздікті нығайту, нарықтық қатынастарды дамыту сияқты бірқатар қадамдар қатары жасалды.
Президенттің 2007 жылғы Қазақстан халқына «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» жолдауында мемлекеттің негізгі мақсаттарының бірі - халықаралық тәжірибені есепке ала отырып, жылдамдатылған әкімшілік реформа жүргізу керектігі көрсетіледі. «Біз мемлекеттік басқарудың бірлескен басқару принципіндегі қоғамға ашық сапалы жаңа үлгісін жасаймыз. Біздің мақсат - Үкіметті жаңарту, жоғары сапалы мемлекеттік қызмет және нәтижелі басқару құрылымдарын құру. Олар мемлекеттік қызметтердің негізгі тұтынушылары - барлық азаматтар мен кәсіпкерліктердің талаптарына бағынуы тиіс».
Осыған байланысты, мемлекеттік басқару жүйесін толық жетілдіру проблемасын зерттеу - стратегиялық мақсаттардың орындалуының табысты факторларының бірі болып табылады.
Республиканың экономикалық ғылымы нақтылы бір облыс, аудан және қаланың шаруашылығының дамуымен байланысты құбылыстар мен процестерді зерттеуі тиіс. Бұл бірқатар жағдайлармен ескеріледі:
-тоталитарлық жүйе кезеңінде орталықтандырылған басқару жағынан республика облыстарының назарлары толық дерлік еленбеді;
-қашанда бір күшті болған салалық басқарудың қирауы болды;
-республика экономикасында өндірістің ерекше шарттарымен сипатталатын шаруашылық бірліктердің біркелкі сапалы топтары жоғала бастады;
-тәуелсіздендіру процесі, әсіресе экономикалық, халық шаруашылығы бұтақтарының жаңа республикалық топтастыруын жасаумен бірге жүреді.
Ол аймақтарда өндірісті қадағалауға және осы негізде халық шаруашылығында тұрақты өндіріс байланыстарын орнатуға, макроэкономиканың үйлесімді құрылымын жоспарлауға көмектеседі;
-нарықтық механизмдер - өзегі аймақтық басқару болып келетін экономикалық машина моторы болып келеді.
Президенттің 2007 жылғы Қазақстан халқына «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» жолдауында мемлекеттің негізгі мақсаттарының бірі - халықаралық тәжірибені есепке ала отырып, жылдамдатылған әкімшілік реформа жүргізу керектігі көрсетіледі. «Біз мемлекеттік басқарудың бірлескен басқару принципіндегі қоғамға ашық сапалы жаңа үлгісін жасаймыз. Біздің мақсат - Үкіметті жаңарту, жоғары сапалы мемлекеттік қызмет және нәтижелі басқару құрылымдарын құру. Олар мемлекеттік қызметтердің негізгі тұтынушылары - барлық азаматтар мен кәсіпкерліктердің талаптарына бағынуы тиіс».
Осыған байланысты, мемлекеттік басқару жүйесін толық жетілдіру проблемасын зерттеу - стратегиялық мақсаттардың орындалуының табысты факторларының бірі болып табылады.
Республиканың экономикалық ғылымы нақтылы бір облыс, аудан және қаланың шаруашылығының дамуымен байланысты құбылыстар мен процестерді зерттеуі тиіс. Бұл бірқатар жағдайлармен ескеріледі:
-тоталитарлық жүйе кезеңінде орталықтандырылған басқару жағынан республика облыстарының назарлары толық дерлік еленбеді;
-қашанда бір күшті болған салалық басқарудың қирауы болды;
-республика экономикасында өндірістің ерекше шарттарымен сипатталатын шаруашылық бірліктердің біркелкі сапалы топтары жоғала бастады;
-тәуелсіздендіру процесі, әсіресе экономикалық, халық шаруашылығы бұтақтарының жаңа республикалық топтастыруын жасаумен бірге жүреді.
Ол аймақтарда өндірісті қадағалауға және осы негізде халық шаруашылығында тұрақты өндіріс байланыстарын орнатуға, макроэкономиканың үйлесімді құрылымын жоспарлауға көмектеседі;
-нарықтық механизмдер - өзегі аймақтық басқару болып келетін экономикалық машина моторы болып келеді.
1. Қазақстан Республикасының әкімшілік-территориялық құрылымы туралы: Қазақстан Респ. 1993 ж. 8 желт. №2572-XII заңы// ЮРИСТ [Электронды ресурс]: анықтама жүйе - Өскемен: Юринфо, 2007.
2. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жергілікті басқару: Қазақстан Респ. 2001 ж. 23 қаңт. Заңы №148 // ЮРИСТ [Электронды ресурс]: анықтама жүйе / - Өскемен: Юринфо, 2007.
3. Айтаханов Е. Қазақстан Республикасының аймақтық дамуының жоспарлау процесстерін басқару проблемалары /Е. Айтаханов //Вестник, Әль-Фараби ат.КазГУ. Сер. экон. - 2002. - №2(30). - б. 12-15.
4. Алдияров С. Қазақстан аймақтарының негізгі әлеуметтік-экономикалық индикаторлары және дамуды жалпы бағалау әдісі /С.Алдияров, К. Кабдуалиева, Л. Елеусиз // Транзиттік экономика. - 2006. - №1. - б. 81-86.
5. Воронин А. Г. Муниципалды шаруашылықты басқару негіздері : оқу құралы/ А. Г Воронин, В. А.Лапин, А. Н. Широков. - М. : Дело, 1998. - 128 б.
6. Бердалиев К. Қазақстан экономикасын басқару негіздері /К. Бердалиев. - Алматы : Экономика, 1998. - 148 б.
7. Гаврилов А. И. Аймақтық экономика және басқару: жоғарғы оқу орынд.оқу құралы / А. И. Гаврилов. - М. : ЮНИТИ - ДАНА, 2002. - 239 б.
8. Гамарник Г. Облыс экономикасын басқару жүйесін жетілдіру /Г. Гамарник, Н.Сердюк // Поиск. - 2002. - №2. - б. 98-100.
9. Гамарник Г. Н. Қазақстан экономикасын басқару: методология, әдістер, іске асыру жолдары : монография /Г. Н. Гамарник. - Алматы : Экономика, 2002. - 281сб.
10. Гранберг А. Аймақтық экономика негіздері : жоғарғы оқу орынд.оқу құралы. /А. Гранберг. - 2-ші басылым. – М.: Мемл. ун-т Экономика жоғарғы мектебі, 2003. - 495 б.
11. Дорогов Н. Аймақтың экономикалық стратегия таңдауын негіздеу /Н.Дорогов//Басқарудың теориясы және практикасының проблемалары. - 1998. - № 3. - б. 18-21.
12. Игнатьева А. В. Басқару жүйелерін зерттеу: жоғарғы оқу орынд.оқу құралы / А. В. Игнатьева, М. М. Максимцов. - М. : Юнити-Дана, 2001. - 184 б.
13. Мамыров Н. К. Қазақстан жағдайындағы экономиканы мемлекеттік реттеу: оқу құралы / Н. К. Мамыров, Ж. Ихданов. - Алматы : Экономика, 1998. - 284 б.
14. Назарбаев Н. Ә. Қазақстан 2030. Барлық қазақстандықтар жағдайын гүлдендіру, қауіпсіздендіру және жақсарту : президенттің Қазақстан еліне жолдауынан //Казахстанская правда. - 1997. - 11 қазан.
15. Нурашева К. Аймақтық экономиканы басқарудағы жүйелік әдіс /К. Нурашева // Қазақстан қаржысы. - 2006. - №1. - б. 83-87.
16. Павлов К. Ресей аймақтарындағы жергілікті басқару жүйесі және дамыған елдер тәжірибесі /К. Павлов //Басқару теориясы және практикасының проблемалары. - 1999. - №5. - б. 47-50.
17. Қазақстан аймақтары, 2010 жыл /А. Смаилов ред.. - А.: ҚР статистика агенттігі, 2003. - 394 б.
18. Рой О. М. Мемлекеттік және муниципалдық басқару жүйесі /О. М. Рой. - М.: Дело, 2003. - 254 б.
19. Рустемов Н. Аймақтық басқарудың функциясы мен әдісі /Н. Рустемов //Транзиттік экономика. - 2001. - №1. – б. 74-79.
20. Садлер Д. Жергілікті басқару органдарының жұмыс нәтижелілігін жоғарылату: Ұлыбритания тәжірибесі /Д. Садлер //Басқару теориясы мен практикасының проблемасы. - 2001. - №2.- 82-86. б.
21. Сапаргали Ш. Аймақтық тұрақты даму моделдерін жасудың әлемдік тәжірибесі / Ш. Сапаргали //Транзиттік экономика. - 2005. - №5-6. - 24-30. б.
22. Қазақстанның жылдық статистикасы /Б. Т. Султанов ред. //Қазақстан Республикасының статистика Агенттігі : Алматы, 2010. - 488 б
23. Ақтөбе қалаcы әкімдігінің 2010 жылдың 28 қазандағы №3027 қаулысымен мақұлданды Ақтөбе қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2011-2015 жылдарға арналған болжамы
24. Уваров В. Н. ҚР мемлекеттік басқару теориясы /В. Н.Уваров. - Алматы : Заңгерлік әдеб., 2000. - 312 б.
25. Чагучиев М. Ч. Аймақтар, экономика және басқару /М.Ч.Чагучиев, М. М. Соколов. - М. : ЮНИТИ-ДАНА, 2001. - 271 б.
26. Шыныбекова Д. Аймақтардың жергілікті дамуының бюджеттік бағдарламасының дамуын қаржылық /Д. Шыныбекова //Қазақстан қаржысы. - 2002.- № 3. - 33-36 б.
27. Айтаханов Е. Қазақстан Республикасының аймақтық дамуының жоспарлау процесстерін басқару проблемалары /Е. Айтаханов //Вестник, Әль-Фараби ат.КазГУ. Сер. экон. - 2002. - №2(30). - б. 12-15.
28. Алдияров С. Қазақстан аймақтарының негізгі әлеуметтік-экономикалық индикаторлары және дамуды жалпы бағалау әдісі /С.Алдияров, К. Кабдуалиева, Л. Елеусиз // Транзиттік экономика. - 2006. - №1. - б. 81-86.
29. Айтаханов Е. Қазақстан Республикасының аймақтық дамуының жоспарлау процесстерін басқару проблемалары /Е. Айтаханов //Вестник, Әль-Фараби ат.КазГУ. Сер. экон. - 2002. - №2(30). - б. 12-15.
30. Алдияров С. Қазақстан аймақтарының негізгі әлеуметтік-экономикалық индикаторлары және дамуды жалпы бағалау әдісі /С.Алдияров, К. Кабдуалиева, Л. Елеусиз // Транзиттік экономика. - 2006. - №1. - б. 81-86.
2. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік жергілікті басқару: Қазақстан Респ. 2001 ж. 23 қаңт. Заңы №148 // ЮРИСТ [Электронды ресурс]: анықтама жүйе / - Өскемен: Юринфо, 2007.
3. Айтаханов Е. Қазақстан Республикасының аймақтық дамуының жоспарлау процесстерін басқару проблемалары /Е. Айтаханов //Вестник, Әль-Фараби ат.КазГУ. Сер. экон. - 2002. - №2(30). - б. 12-15.
4. Алдияров С. Қазақстан аймақтарының негізгі әлеуметтік-экономикалық индикаторлары және дамуды жалпы бағалау әдісі /С.Алдияров, К. Кабдуалиева, Л. Елеусиз // Транзиттік экономика. - 2006. - №1. - б. 81-86.
5. Воронин А. Г. Муниципалды шаруашылықты басқару негіздері : оқу құралы/ А. Г Воронин, В. А.Лапин, А. Н. Широков. - М. : Дело, 1998. - 128 б.
6. Бердалиев К. Қазақстан экономикасын басқару негіздері /К. Бердалиев. - Алматы : Экономика, 1998. - 148 б.
7. Гаврилов А. И. Аймақтық экономика және басқару: жоғарғы оқу орынд.оқу құралы / А. И. Гаврилов. - М. : ЮНИТИ - ДАНА, 2002. - 239 б.
8. Гамарник Г. Облыс экономикасын басқару жүйесін жетілдіру /Г. Гамарник, Н.Сердюк // Поиск. - 2002. - №2. - б. 98-100.
9. Гамарник Г. Н. Қазақстан экономикасын басқару: методология, әдістер, іске асыру жолдары : монография /Г. Н. Гамарник. - Алматы : Экономика, 2002. - 281сб.
10. Гранберг А. Аймақтық экономика негіздері : жоғарғы оқу орынд.оқу құралы. /А. Гранберг. - 2-ші басылым. – М.: Мемл. ун-т Экономика жоғарғы мектебі, 2003. - 495 б.
11. Дорогов Н. Аймақтың экономикалық стратегия таңдауын негіздеу /Н.Дорогов//Басқарудың теориясы және практикасының проблемалары. - 1998. - № 3. - б. 18-21.
12. Игнатьева А. В. Басқару жүйелерін зерттеу: жоғарғы оқу орынд.оқу құралы / А. В. Игнатьева, М. М. Максимцов. - М. : Юнити-Дана, 2001. - 184 б.
13. Мамыров Н. К. Қазақстан жағдайындағы экономиканы мемлекеттік реттеу: оқу құралы / Н. К. Мамыров, Ж. Ихданов. - Алматы : Экономика, 1998. - 284 б.
14. Назарбаев Н. Ә. Қазақстан 2030. Барлық қазақстандықтар жағдайын гүлдендіру, қауіпсіздендіру және жақсарту : президенттің Қазақстан еліне жолдауынан //Казахстанская правда. - 1997. - 11 қазан.
15. Нурашева К. Аймақтық экономиканы басқарудағы жүйелік әдіс /К. Нурашева // Қазақстан қаржысы. - 2006. - №1. - б. 83-87.
16. Павлов К. Ресей аймақтарындағы жергілікті басқару жүйесі және дамыған елдер тәжірибесі /К. Павлов //Басқару теориясы және практикасының проблемалары. - 1999. - №5. - б. 47-50.
17. Қазақстан аймақтары, 2010 жыл /А. Смаилов ред.. - А.: ҚР статистика агенттігі, 2003. - 394 б.
18. Рой О. М. Мемлекеттік және муниципалдық басқару жүйесі /О. М. Рой. - М.: Дело, 2003. - 254 б.
19. Рустемов Н. Аймақтық басқарудың функциясы мен әдісі /Н. Рустемов //Транзиттік экономика. - 2001. - №1. – б. 74-79.
20. Садлер Д. Жергілікті басқару органдарының жұмыс нәтижелілігін жоғарылату: Ұлыбритания тәжірибесі /Д. Садлер //Басқару теориясы мен практикасының проблемасы. - 2001. - №2.- 82-86. б.
21. Сапаргали Ш. Аймақтық тұрақты даму моделдерін жасудың әлемдік тәжірибесі / Ш. Сапаргали //Транзиттік экономика. - 2005. - №5-6. - 24-30. б.
22. Қазақстанның жылдық статистикасы /Б. Т. Султанов ред. //Қазақстан Республикасының статистика Агенттігі : Алматы, 2010. - 488 б
23. Ақтөбе қалаcы әкімдігінің 2010 жылдың 28 қазандағы №3027 қаулысымен мақұлданды Ақтөбе қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуының 2011-2015 жылдарға арналған болжамы
24. Уваров В. Н. ҚР мемлекеттік басқару теориясы /В. Н.Уваров. - Алматы : Заңгерлік әдеб., 2000. - 312 б.
25. Чагучиев М. Ч. Аймақтар, экономика және басқару /М.Ч.Чагучиев, М. М. Соколов. - М. : ЮНИТИ-ДАНА, 2001. - 271 б.
26. Шыныбекова Д. Аймақтардың жергілікті дамуының бюджеттік бағдарламасының дамуын қаржылық /Д. Шыныбекова //Қазақстан қаржысы. - 2002.- № 3. - 33-36 б.
27. Айтаханов Е. Қазақстан Республикасының аймақтық дамуының жоспарлау процесстерін басқару проблемалары /Е. Айтаханов //Вестник, Әль-Фараби ат.КазГУ. Сер. экон. - 2002. - №2(30). - б. 12-15.
28. Алдияров С. Қазақстан аймақтарының негізгі әлеуметтік-экономикалық индикаторлары және дамуды жалпы бағалау әдісі /С.Алдияров, К. Кабдуалиева, Л. Елеусиз // Транзиттік экономика. - 2006. - №1. - б. 81-86.
29. Айтаханов Е. Қазақстан Республикасының аймақтық дамуының жоспарлау процесстерін басқару проблемалары /Е. Айтаханов //Вестник, Әль-Фараби ат.КазГУ. Сер. экон. - 2002. - №2(30). - б. 12-15.
30. Алдияров С. Қазақстан аймақтарының негізгі әлеуметтік-экономикалық индикаторлары және дамуды жалпы бағалау әдісі /С.Алдияров, К. Кабдуалиева, Л. Елеусиз // Транзиттік экономика. - 2006. - №1. - б. 81-86.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Аймақтар мен қалалардың дамуын басқарудың теориялық механизмдері
1.1 Аймақтар мен қалалардың даму тенденциялары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қалаларды дамытудағы орнықты даму тұжырымдамасының негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Қалаларды дамытуды басқарудың әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2 Ақтөбе қаласының экономикалық даму тенденциясын талдау және бағалау
2.1 Ақтөбе қаласының құрылуы, қалалық әкімшілік аппарат қызметтері ... ... ...19
2.2 Ақтөбе қаласының экономикалық-әлеуметтік даму жағдайын бағалау ... ... 22
2.3 Қаланы көркейту мен басқару салаларының негізгі көрсеткіштері ... ... ... ...33
3 Қалаларды дамытудың экономикалық-әлеуметтік факторларын жетілдіру бағыттары
3.1 Ақтөбе қаласының 2011-2015 жылдары экономика дамуының жағдайы және факторлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
3.2 Ақтөбе қаласын дамытудағы өзекті мәселелер мен оны шешу жолдары ... .51
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
Кіріспе
Мемлекеттің алдында тұрған негізгі мақсат - халықтың әл-ауқатын ұлттық экономиканы тұрақты дамыту негізінде жоғарылату. Қойылған мақсатқа жету үшін Қазақстан Республикасының атқару өкіметімен бірқатар приоритеттер жиынтығы айқындалған. Солардың бірі - аймақтық басқарудың нәтижелілігін жоғарылату. Тәуелсіздік алғалы ел басшылығымен мемлекеттік басқарудың нәтижелі жүйесін құруда қазіргі заманға сай мемлекеттікті және тәуелсіздікті нығайту, нарықтық қатынастарды дамыту сияқты бірқатар қадамдар қатары жасалды.
Президенттің 2007 жылғы Қазақстан халқына Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан жолдауында мемлекеттің негізгі мақсаттарының бірі - халықаралық тәжірибені есепке ала отырып, жылдамдатылған әкімшілік реформа жүргізу керектігі көрсетіледі. Біз мемлекеттік басқарудың бірлескен басқару принципіндегі қоғамға ашық сапалы жаңа үлгісін жасаймыз. Біздің мақсат - Үкіметті жаңарту, жоғары сапалы мемлекеттік қызмет және нәтижелі басқару құрылымдарын құру. Олар мемлекеттік қызметтердің негізгі тұтынушылары - барлық азаматтар мен кәсіпкерліктердің талаптарына бағынуы тиіс.
Осыған байланысты, мемлекеттік басқару жүйесін толық жетілдіру проблемасын зерттеу - стратегиялық мақсаттардың орындалуының табысты факторларының бірі болып табылады.
Республиканың экономикалық ғылымы нақтылы бір облыс, аудан және қаланың шаруашылығының дамуымен байланысты құбылыстар мен процестерді зерттеуі тиіс. Бұл бірқатар жағдайлармен ескеріледі:
-тоталитарлық жүйе кезеңінде орталықтандырылған басқару жағынан республика облыстарының назарлары толық дерлік еленбеді;
-қашанда бір күшті болған салалық басқарудың қирауы болды;
-республика экономикасында өндірістің ерекше шарттарымен сипатталатын шаруашылық бірліктердің біркелкі сапалы топтары жоғала бастады;
-тәуелсіздендіру процесі, әсіресе экономикалық, халық шаруашылығы бұтақтарының жаңа республикалық топтастыруын жасаумен бірге жүреді.
Ол аймақтарда өндірісті қадағалауға және осы негізде халық шаруашылығында тұрақты өндіріс байланыстарын орнатуға, макроэкономиканың үйлесімді құрылымын жоспарлауға көмектеседі;
-нарықтық механизмдер - өзегі аймақтық басқару болып келетін экономикалық машина моторы болып келеді.
Бұл жағдайда аймақтық басқару проблемасы жергілікті өкімет органдарының ғылыми - негізделген Концепциясының жұмыс жасауын қарастыратын жан-жақты терең теориялық ұғынуын талап етеді.
Зерттеу объектісі - аймақтық басқару жүйесі.
Зерттеуге пәні - аймақтық басқарудың жаңа түрлері мен әдістерін жасау.
Қойылған мақсатққа жету үшін келесі шаралар қолданылды:
- қалаларды басқарудың теориясын және халықаралық тәжірибесін талдау;
- қалаларды аймақтық басқаруға жүйелі түрде жақын келу, зерттеу;
- жергілікті мемлекеттік басқарудың халықаралық стандарттарын зерттеу;
- жергілікті өкімет органдарының нәтижелілігін бағалау жолдарын анықтау;
- аймақтық басқару жаңа түрлері мен әдістерін суреттеу және талдау;
- аймақтық басқару нәтижелілігін Ақтөбе қаласының үлгісінде бағалау.
Осы проблеманы өңдеу библиографиялық және экономика - статистикалық талдау негізінде жүзеге асады. Қазақстандағы мемлекеттік басқарудың бірқатар маңызды жұмыстарының проблемаларын талдауға және практикалық бағыттылығының жоқтығы туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, көптеген авторлардың пайымдауынша, бұл облыста ғылыми - методологиялық база жасау және ғылыми зерттеулер мемлекеттік басқарудың нәтижелілігін жоғарылатуда әсерлі болады.
Дипломдық жұмыс құрылымы бойынша кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1 Қалалардың дамуын басқарудың теориялық механизмдері
1.1 Қалалардың даму тенденциялары
Аймақтар мен қалалардың экономикалық даму тенденцияларының негізінде жатқан кейбір базалық теориялық түсініктерді қарастырайық.
Олардың ішінде біріншісі - кеңістіктік артықшылықтар теориясы немесе орналастыру теориясы. Бұл теорияға сәйкес кеңістіктік артықшылықтар экономикалық іс-әрекеттің барлығында көрініс табады. Олар өндірістің белгілі-бір түрін анықталған аймақтарда орналасуын мәжбүр етеді. Мысалы, алюминий өнеркәсібі арзан электр қуаты көздеріне, металлургиялық зауыттар темір кені және қортқы көмір (кокс) кен орындарына, шикізатқа қатты тәуелді кез-келген өндіріс шикізат көздеріне жақын орналасуға тартылады. Жергілікті нарыққа бағытталған және транспорттық шығындарды азайтуға ұмтылатын кейбір өндірістер өткізу нарықтарына жақын орналасады. Әрбір аймақ, әрбір қала шикізат көздерімен, не басқа да өндіріс факторларымен (жұмыс күші, жер, энергия), не өткізу нарықтарының жақындығымен байланысты өздерінің территориалды артықшылықтарына ие.
Экономикалық дамудың тек теориясымен ғана емес, сонымен қатар тәжірибесімен де байланысты дәстүрлі түсініктер агломерация, концентрация және өндірістің құрамдастырылуы заңдылықтарына негізделеді. Ірі қалалар мен қалалық агломерацияларда қосымша экономия мен қосымша экономикалық әсер тиімді қызмет етуші өндірістің маңында олардың айналасының ұйымдастырылуына байланысты құрылады және жалпы ресурстарды (еңбек, энергетика және инфрақұрылымдық ресурстар) бірігіп пайдалануға байланысты қосымша экономияға қол жеткізіледі. Ірі қалалардағы өнеркәсіптің жоғары шоғырлануы агломерациялық әсердің (ірі агломерациядағы барлық өндірістердің жиынтық шығындары өндірістің агломерация сыртында жекелеп орналасуының шығындарынан төмен) пайда болуы қосымша экономияны алуға мүмкіндік береді. Жоғары мамандырылған қызметтің кейбір түрлерінің (мұражайлар, ірі театрлар, медициналық орталықтар және т.б.) тек ірі орталықтарда орналасуы мүмкін болғандықтан ірі орталықтарда олардың даму потенциалдары туындайды.[8]
Аймақтың экономикалық даму мәселелерін тиімді талдауға мүмкіндік беретін нәтижелі концепциясы негізгі және қосалқы өндіріс концепциясы болып табылады. Кез-келген аймақта негізгі өнеркәсіп түрлерін (өнімі аймақ территориясынан шығарылатын өнеркәсіп түрі) және қосалқы (өнімі негізінен аймақ шегінде тұтынылатын өнеркәсіп) өнеркәсіп түрін бөліп көрсетуге болады. Мысал ретінде машина жасау зауытын негізгі өнеркәсіп, ал оған қызмет көрсететін барлық инфрақұрылымды - пошта, бала-бақша, мектептер, емханалар, банктер, сақтандыру мекемелерін, транспорттық қызметтерді, құрылысты - қосалқы өндіріс ретінде қарастыруға болады. Негізгі өндірісті кеңейткен кезде осы өндіріске қызмет көрсетуші инфрақұрылымда үлкейеді, яғни мультипликативті әсер туындайды: негізгі өндірісті экономикалық өсудің жеделдетушісі ретінде қарастыруға болады. Негізгі өндіріс тек жеделдетуші ғана емес, сонымен қатар дамудың тежеушісі де бола алады. Бұл жағдай өндірістегі құрылымдық қайта құру үрдісі барысында негізгі өндірісте жұмыс орындарының қысқаруы болғанда туындайды. Ғылыми-техникалық прогреспен шарттастырылған жедел құрылымдық жылжу барысында аймақтың тиімді дамуының басты факторы негізгі өндіріс емес, қосалқы өндіріс болып табылады. Аймақтың ұзақ мерзімді гүлденуі ондағы инфрақұрылымның қаншалықты дамығандығы мен аймақтың негізгі өндіріс ауыртпалығын өзіне алуға қаншалықты дайын екендігіне байланысты. Инфрақұрылым (қосалқы өндіріс) неғұрлым дамыған болса, аймақтың бүкіл экономикасы соғұрлым икемді болады және оның экономикалық дамуы мен гүлденуі соғұрлым мықты базаға негізделеді.
Осылайша, негізгі өндірістердің жедел алмасуы шарттарында қалыпты экономикалық дамудың негізгі факторы бүкіл қалалық инфрақұрылымның даму деңгейі болып табылады. Бұл қосалқы өндірістерге өзгеше көзқараспен қарауға, оларды экономикалық дамудың бірінші ретті факторы және оның болашақта гүлденуінің кепілі ретінде бағалануына негіз болып келеді.
Аймақтық даму сапасын талдауда Д. Беллдің өсу кезеңдері теориясының қағидаларын қолдану тиімді. Барлық елдер мен аймақтарда экономикалық даму үш негізгі кезеңдерден өтеді: индустриалды кезең алды, индустриалды кезең және индустриалды кезеңнен кейін. Индустриалды кезең алды кезеңінің басым салалары болып өндіруші салалар, ауыл шаруашылығы, балық, орман және тау-кен өндіруші өнеркәсіптер табылады. Индустриалды кезеңде өңдеуші салалар - машина жасау, жеңіл және тамақ өнеркәсіптері - басым болып келеді. Индустриалдыдан кейінгі кезеңде экономикалық даму негізделетін салалар болып материалдық емес өндіріс (ғылым, білім беру, сауда, қаржы, сақтандыру, денсаулық сақтау) салалары қалыптасады. Индустриалдыдан кейінгі кезеңнің сипаттамасы келесілер: тауарларды өндірудің салыстырмалы төмендеуі және қызметтерді өндірудің салыстырмалы өсуі, ғылым сыйымдылығы мол өндірістің өсуі, персоналдың мамандануы деңгейінің өсуі, өндірістің жедел интернационализациялануы.
Әлемдік экономикалық дамудың жалпы заңдылықтары белгілі-бір қаланың немесе аймақтың экономикалық дамуының алдыңғы тарихы мен болашақ перспективаларын сапалы бағалауға мүмкіндік береді. Басым салалық тиесілік бойынша қалаларды индустриалды кезең алды, индустриалды кезең және индустриалды кезеңнен кейін деп бөліп көрсетуге болады. Дамудың әртүрлі деңгейлерінде орналасқан қалалар мен аймақтарда мазмұны бойынша түрлі үрдістер жүріп жатады және оларға қолданылатын экономиканың даму процесін басқаруда пайдаланатын тәсілдер де өзгешеленеді.
Индустриалды даму кезеңінде қалаларда немесе аймақтарда мультипликативті әсер туғызатын, қала не аймақтың даму барысын анықтайтын индустрия локомотиві, жетекші салалардың рөлімен анықтылатын заңды-лықтар іске асады. Жетекші сала қосымша жұмыс орындарын құрады, ал қаланың қалған инфрақұрылымы жетекші салаға қызмет көрсетеді. Осы шарттарды ескере отырып, көпсалалы құрылымы бар қалалар жиі құрылады. Мұнда экономика жағдайы мен қаланың бүкіл әлеуметтік секторының жағдайын бір саланың бір немесе бірнеше кәсіпорындары анықтайды (1-кесте).
Индустриалдыдан кейінгі кезеңде қала немесе аймақтың ауқаттылығын анықтайтын басты фактор - қалалық инфрақұрылымның даму деңгейі. Жолдардың, байланыс көздерінің, тұрғын үй секторының, қызмет көрсету саласы мен ойын-сауық индустриясының, кеңселердің қол жетімділігі қаншалықты дамыған, қылмыс деңгейі қаншалықты төмен - осының бәрі индустриал-дыдан кейінгі қаланың даму потенциалын анықтайды. Қаланың бүкіл инфрақұрылымы жаңа бизнес түрлері мен жаңа адамдарды қабылдауға қаншалықты дайын, жаңа шарттарға қалалық инфрақұрылымның қаншалықты тез және тиімді бейімделуі мүмкін - бұның бәрі индустриалдыдан кейінгі даму потенциалын анықтайды.[5]
Кесте1
Түрлі типтегі қалалардың даму факторлары
Индустриалды даму
Индустриалдыдан кейінгі даму
Қосымша жұмыс орындарын құрушы сала
Өсу мультипликаторы
Моносалалық қалалардың дамуы
Инфрақұрылым
Диверсификация
Икемділік
Ескерту - Зерттеу материалдары негізінде автормен құрастырылды
1.2 Қалаларды дамытудағы орнықты даму тұжырымдамасының негіздері
Орнықты даму қазіргі уақыт қажеттіктерін қанағаттандыратын, бірақ болашақ ұрпақтардың өз қажеттіктерін қанағаттандыру қабілеттілігіне қауіп төндірмейтін даму болып табылады (Брундтланд комиссиясы, БҰҰ, 1987ж.)
Ескерту - зерттеу материалдары негізінде құрастырылды
Сурет1. Орнықты даму терминінің пайда болу тарихы [7]
Орнықты даму термині алғашында табиғатты пайдалануда, атап айтқанда балық және орман шаруашылығында пайда болған. Бұл термин оны пайдалану кезінде табиғи ресурстар сарқылмайтын және табиғи көбейіуі мүмкіншілігіне ие болатын табиғи ресрурстарды пайдалану жүйесін білдіретін.
Орнықты даму тұжырымдамасының маңызды басталу көзі Рим клубының баяндамасы болып табылады.
1972 жылы басылған "Өсу шегі". Онда алғаш рет табиғи ресурстардың сарқылғандығы (мұнай, газ, рудалар және т.б.), индустрияның өсуі өз шегіне жеткендігі және әлемнің орнықты дамуының жаңа тұжырымда-масының қажеттілігі көрсетілген. Нәтижесінде көптеген әлем елдерінде қоршаған ортаны қорғау туралы заңдар қабылданды, ірі қалалардан өнеркәсіптік өндірістерді көшіру, зиянды өндірістерді жабу (көмір шахталары, тілімдер, карьерлер және т.б.) және басқалар басталды.
1980-ші жылдары орнықты даму термині экологиялық проблемаларды шешу бойынша нақты ұсыныстарды әзірлеу мақсатында БҰҰ қалыптастырылған Брундтланд комиссиясының есебінде қолданылды.
1987 жылы бірнеше жыл бойындағы жұмысынан кейін Комиссия әлеуметтік және экономикалық проблемалардың шешілуінсіз экологиялық проблемаларды шешу мүмкін емес және орнықты даму жөнінде кең мағынада айту қажеттігі туралы тұжырымға келді. Комиссия БҰҰ ұсынған баяндамасында орнықты даму келесідей болып анықталады: Орнықты даму -Орнықты даму қазіргі уақыт қажеттіктерін қанағаттандыратын, бірақ болашақ ұрпақтардың өз қажеттіктерін қанағаттандыру қабілеттілігіне қауіп төндірмейтін даму болып табылады. Анықтамаға келесі түсіндірме берілген болатын: Орнықты және ұзақ мерзімді даму өзгеріссіз үйлесімдік жағадйы емес, керісінше өзгерістер процесі, онда ресурстартды пайдалану, капитал салымдарын бағыттау, техникалық дамуды бағдарлау және институционалды өзгерістер ағымдағы және болшақтағы қажеттіктермен үйлеседі.
1992 жылы БҰҰ Қоршаған орта және даму комиссия эгидасымен өткен Әлемдік жер Саммитінде Планетаның орнықты даму проблемалары талқыланды. Әлемнің 179 елдерінің басшыларымен XXI ғасыр күн тәртібі қабылданды, ол теңдесі жоқ орнықты даму мүддесін қолдаудың ғаламдықжоспары болып табылады және біркелкі стратегия негізінде экологиялық, экономикалық және әлеуметтік проблемаларды кешенді қарау тұрғысынан алғанда ірі жетістік болып табылады. XXI ғасыр күн тәртібі 2500 астам ұсынымдардан тұрады, оның ішінде тиімсіз тұтыну құрылымдарды өту әдістеріне, кедейшілікпен күрес, атмосфераны, мұхиттарды және билогиялық әркелкілікті қорғау және орнықты ауыл шаруашылығын қолдау.[11]
XXI ғасыр күн тәртібі баяндалған ұсыныстар БҰҰ халықты орналастыру, әлеуметтік даму, қалалар және азық-түлік қауіпсіздігі бойынша бірнеше ірі конференцияларында, атап айтқанда 2002 жылы Йоханесбургте өткен Әлемдік орнықты даму бойынша саммитте толықтырылды және жетілдірілді.
Орнықты даму планетаның барлық тұрғындарының өмір сапасын арттыруды, табиғи ресурстарды пайдалану көлемін Жердің экологиялық жүйе ретіндегі мүмкіншіліктерінен аспайтын шектен арттырмауды болжайды. Орнықты даму өмір салтын қалыптастыру бойынша күш салу үш басты саладағы қызметке кешенді әдісті қоладануды болжайды:
Экономикалық өсім және әділеттілік - ұзақ мерзімді экономиклық өсімді ынталандыруда кешенді әдістерді қолдану.
Табиғи ресурстарды сақтау және қоршаған ортаны қорғау - ресурстарды тұтынудың азайту проблемаларын экономикалық тұрғыда қабылданатын шешімдерін іздеу, қоршаған ортаны ластауды тоқтату және өмір сүру ортасын сақтау.
Әлеуметтік даму - адамдарды жұмыс орындары, азық-түлік, білім, энергия, медициналық көмек, су, және санитария қажеттіктерін қанағаттандыру; бай мәдени және әлеуметтік әрікелкілікке деген ұқыпты қарау және еңбеккерлер құқықтарын сақтау; қоғамның барлық мүшелерінің олардың одан арғы тағдырына әсер ететін шешімдердің қабылдануына қатысу мүмкіншілігімен қамтамасыз ету.
Орнықты даму принциптерін іске асырудың орталықтары ретіндегі қалалардың маңыздылығы 1994 жылы Алборгте өткен Ірі және кіші қалалардың орнықты дамуы бойынша Еуропалық конференцияда атап өтілді, онда Орнықты даму үшін Еуропа қалаларының Хартиясы (Аалборг хартиясы) қабылданды. Бұл құжатта әрбір қала басқа қалаға ұқсас емес болғандықтан, біз бәріміз орнықты дамуға апаратын өз жолымызды табуымыз керек. Жергілікті саясаттың барлық бағыттарында орнықтылықтың принциптеріне негізделген жөн және әрбір нақты қаланың күшті жақтарына сүйене отырып жергілікті орнықты даму стратегияларын әзірлеу керек делінген [3].
1994 жылғы маусымда өткізілген Екінші Қалалар және орнықты даму проблематикасы бойынша әлемдік самитте (Манчестер, Ұлыбритания) көлік, кедейшілікті жеңу, денсаулық сақтау, жұмыспен қамту, қаржы және ресурстарды бөлу міндеттерімен байланысты қалалардың орнықты даму бағыттары талқыланды. Әлем қауымдастығының берілген проблематикаға назар аударуының нәтижесі БҰҰ елді мекендер орталығы қолдайтын Қалалардың орнықты дамуы арнайы бағдарламасының пайда болуы болып табылады. Бұл бағдарламада әлемнің 80 астам елдері қатысады.
БҰҰ анықтамасы бойынша орнықты қала, онда қоғамдық, экономикалық және физикалық дамудағы жетістіктер тұрақты болып табылады. Орнықты қала, орнықты дамуы тәуелді болатын табиғи қазбалармен тұрақты қамтамасыз етілген. Орнықты қала тұрғындарының қауіпсіздігін, соның ішінде табиғи аппаттардан да ұзақ мерзім бойында сақтайды.. Басқа сөздермен айтқанда, қаланың орнықты дамуы оның халқының қауіпсіздігін және жоғарғы өмір сапасын қамтамасыз етеді.
Орнықты даму стратегиясы аясында қалалық деңгейде әртүрі қызмет салаларындағы, жекелеген аудандарғы проблемалар шешіледі.
Орнықты даму бағдарымен жүріп келе жатқан әлемнің барлық қалаларында онда миссия және қаланың көруі, орта немесе ұзақ мерзімді перспективаға анықталатын қаланың тіршілігінің барлық негізгі салаларын дамытудың жалпы тұжырымдамасы айқындалатын стратегияларды (стратегиялық жоспарларды) әзірлеу тәжірибесі қабылданған. Мұнымен бірге, қаланың жалпы жағдайының ерекшелігі ескеріледі.
Орнықты дамуды қамтамасыз етуге бағытталған стратегиялары бар қалалардың мысалдары:
1. Оттава - 2020 Өсуді басқару стратегиясы
2. Канберра - 30 жылға арналған қаланы дамыту жоспары, үш өзара байланысты бөлімдерден тұрады - Әлеуметтік жоспар, Аумақтық жоспар және Экономикалық даму жоспары
3.2006 жылға дейінгі Праганы дамытудың стратегиялық жоспары
4. Мельбурнды 2030 жылға дейін дамытудың стратегиялық жоспары
5. Софияның 2010 жылға дейінгі даму стратегиясы.
Әлемнің кейбір қалаларындағы онықты дамуды қамтамсыз ету бойынша жобаларды іске асыру мысалдары [4].
Қоршағанортасапасынжақсартумақсатын да, атапайтқандаатмосфералықауасапасынж ақсартумақсатында, Ослоқаласын-да (Норвегия), ол 2003 жылыБҰҰ Еуропаныңорнықтықаласы болыптанылған, 20 ғасырдың 90 - шыжылдардыңбойында атмосфераға қаттызаттардың, күкіртқышқылының, қорғасынжәнеазотоксидініңшығарылыуы нтөмендетубойыншабағдарламаіскеасыр ылды. Шығарылулар көлемін азайту қажеттігін туғызған себеп, ол жекелеген аудандардағы ауаның газдануы деңгейінің артуы салдарынан балалар арасында астама және басқа да тыныс өкпе ауруларының ұлғаю болып табылды. Ластанудың негізгі себебі қаладағы қарқынды автомобиль қозғалысы болып табылған. Берілген проблеманың неігзгі шешімі қоғамдық көлік жүйесін дамыту, атап айтқанда, пайдалануға трамвайларды, жерасты қоғамдық көлігінің жүйесін және электотоғымен жұмыс істейтін монорельсті поездарды енгізу болып табылды (тоқ көзі - гидроэнергетика). Сондай-ақ жеке автокөлікке шығыс газдарын каталитикалық өртеушілер орнату міндетті болды. Осло қаласындағы көлік қозғалысы жүйесін жақсарту үшін, атап айтқанда, метро желілерін кеңейту үшін қала әкімшілігі орталық үкіметтен қаржыландыру алады.
Германия жел энергиясын пайдалану бойынша әлемде бірінші орын және күн энергиясын пайдалану бойынша екінші (Жапониядан кейінгі) орын алады. Жаңаратын энергия туралы заң әрекет етеді: күн немесе жел көмегімен өндірілген әрбір киловатт-сағат үшін үкіметі өндірушіге 48 цент төлейді, бұл көмір есебінен өндірілетін энергияның нарықтық бағасынан - 5 цент, әлде қайда артық. Нәтижесінде қазіргі уақытта елде 14 мың жел және 80 мыңнан астам күндік өндірісітікқондырғылар орналасқан және жыл сайын баламалы энергия көздеріне инвестициялар шамамен 6 млрд. евродан құралады. Геттеборн ауылының маңында 2008 жылға арай әлемдегі ең ірі күн электрстанциясы салынады, қуаттылығы 8,2 МВт құны 35 млн. евро.
Үкімет кіші қуатты күн көзімен су жылытатын қондырғыларға инвестицияларды салуды жалғастыруды жоспарлауда. Күн көзімен су жылытатын қондырғыларға ие болғысы келетін неміс отбасы күн колеккторлары орналастырылған әрбір шаршы метр үшін 110 евродан алуы мүмкін. 1999 жылдан бастап ГФР мемлекеттік бюджетінен бұл бағдарламаны іске асыру мақсатында 2,7 млрд. евро бөлінген.
Күн энергетикасын дамыту тек қана қана қоршаған ортаны қорғауға көмектеспейді, сонымен қатар жаңа жұмыс орындарын құрады. 2004 жылы саладағы жұмыспен қамтылғандардың саны 4 мың адамға артып, 16 мыңадамға дейін жетті. Перспективада, неміс мамандарының есебі бойынша, күн энергетикалық қондырғыларын салу, жөндеу және қызмет көрсету ГФР шамамен 100 мың адамды тұрақты жұмыспен қамтамаыз ете алады.
Цюриха имиджі күн энергиясының биржасын құру идеясынының арқасында жаңа экологиялық сипат алды. 1997 жылдың мамырынан бастап Цюриха электростанциясының клиенттері электр энергиясының орнына күн энергиясын алу мүмкіншілігін алды, осылайша олар қаражаттың алты есе үнемделуін қамтамасыз етті және экологиялық энергетиканы қолдауда өз үлесін қосты.
Ұсынысты халық өте жақсы қабылдады, өте қықа мерзмінің ішінде алғашқы күн қондырғылары өндіруі мүмкіндігіенен екі есе асатын мөлшерде күн энергиясына тапсырыс түсті. Электростанция клиенттерінің 3% күн энергиясының биржасына қатысады. Үлкен сұраныстың арқасында алғашқы биржаның басталуынан кейінгі 20 ай ішінде жалпы қуаты 365 мың квт.с. болатын 16 жаңа күн қондырғыларын қосу мүмкін болды, осы сияқты жалпы желіге қосулар одан әрі үздіксіз жалғасуда.
Цюрих электростанциясы өзіне жеткізушілер мен клиенттер рарасындағы белсенді делдал ролін алады. Ол күн энергиясын сатып алады, сонан кейін оны қосмыша құнсыз барлық жеткізулердің аралас бағасымен сатады. Күн энергиясын жеткізушілер өз қондырғыларын салады және оларды қала ішінде саылнған алаңдарда өз қалауы бойынша орналастырады. Бұл үшін электростанция 20 жыл мерзімінде күн энергиясын тұрақты бағамен сатуды кепіл етеді.[22]
Раухалахти (Финляндия) қаласында мақсаты жылу мен электр тоғын стандартты (көмір, газ) және баламалы (торф, биомасса, өнірістік қалдықтар) көздерді пайдалан отырып өндіру әдістерін біріктіру болып табылатын жоба іске асырылды. Жоба целлюлоз-қағаз өнеркәсібі және басқа да өңдеуші өнеркәсіп өкілдерінің, сондай-ақ жергілікті билік органының қатысумен іске асырылды. Кәсіпорындардың шығыс тесіктеріне қойылған фильтрлер атфмосфераға шығарылатын зиянды заттардың көлемін екі есеге азайтуға көмектесті. Жоба жылу көзі ретінде өндірістікжәнеқаланың тіршілік әрекеті қалдықтарын қолданудың негіздемесін растады. Азғана инвестицияларға қарамастан, мұндай кәсіпорындар рентабелді және үздіксіз энергия өндіру тұрғысында сенімді болып шықты.
Ұлыбританияда балалар орталығын құру бойынша пилотты жобалар сәтті енгзілді. Мұндай орталықтар балаларға күндізгі қарау бойынша қызметтер көрсетеді; яслилері бар; ата-аналармен оқу сабақтарын жүргізеді, балалардың мектеп өміріне белсенді қатысады және белсенді және мүдделі ата-аналарды балаларға блім беру және тәрбиелеу сапасын арттыру бойынша мәселелерді шешуге тартады.
Сондай-ақ мектеп ғимараттарын (және бірқатар басқа мекемелер) салуға және жабдықтауға қойылатын талаптар әзірленген. Мысалы, көп қабатты мектептерде әрбір қабат ойындарға арналған құралдар мен орын-жайлармен жабдықталуы тиіс.
Халық саны 1,3 млн. тұрғынды құрайтын, Ресифе (Бразилия) қаласында қаладағы жұмыспен қамту санының өсуіне көмектескен қатты қалдықтарды жинау және жою бйоынша жоба іске асырылды. Жоба бойынша жауапты тұлға тазалақыты сақтауды қамтамасыз ететін және қала инфрақұрылымына қызмет көрсететін Urban Cleaning and Maintenance коммуналық ұйымы тағайындалды.
Жобаны әзірлеу және іске асыурдың себебі, үй шаруашылықтарының өз тіршілік әрекетінің қалдықтарымен өзен бассейндарын ластаудың жоғарғы деңгейі болды. Жоба мақсатына адамдардың қоршаған ортаға қатынасын өзгерту, жергілікті жерлерде қалдықтарды бөлуді ұйымдастыру, оларды одан әрі жою болып табылды. Жобаны іске асырудың екі жылынан кейін өңделетін материалдардың көлемі ұлғайды, өзендік су қоймаларына түсірілетін қатты қалдытар көлемі азайды, өз кезегінде бұл ауыз су сапасының жақсаруына әсер етті.
Халықты экологиялық және гигиеналық оқыту нәтижесінде адамдар қалдықтарды бөлуді үйренді, кейбіреулер үшін бұл табыс көзіне айналды (жинап алып, өңдеуші кәсіпорындарға сату).
Ванкувер (Канада) қаласында жергілікті басқару органдары қала тұрғындары мен кәсіпкерлерге дизайн, әлеуметтік бағдарламалар және т.б. жөнінде шешім қабылдауға қатысудың кең мүмкіншіліктерін ұсынады. Атап айтқанда, Ванкуверде және Канаданың басқа қалаларында олардың ойы бойынша олар тұратынауданның пролемаларын шешетін жерглікті жобаларды әзірлеу және іске асыру үшін қала тұрғындарына ақшалай қаражат бөлу тәжірибесі қолданылады.
Финляндиияда пәтерлерге арналған мемлекеттік жәрдемақылардың екі түрі бар. Біріншілеріне табысы жоғары емес адамдар үміт арта алады. Бұл жәрдемақы пәтерді жалдау шығындарын жабуға арналған. Екінші жәрдемақы түрі пәтерді сатып немесе салу үшін ұсынылады. Ол банк несиесінің пайыздары бойынша жеңілдіктер болып табылады. Егер финн мұндай жәрдемақы түрін пайдалануды шешсе, ол онда өзіне ірі пәтер алуға мүмкіншілігі болмайды. Сонымен бірге ол өз жанұясы үшін сатып алатын немесе салатын, сонымен бірге несие бойынша жеңілдіктерді пайдалануды шешкен адам үшін пәтер көлемін банк белгілдейді. Мемлекет сондай-ақ пәтерді алғашқы рет сатып алатын жастарды несиелік пайыздар бойынша жеңілдіктермен қолдайды.
Бүгін көппәтері үйлерді қайта жаңарту бойынша жобалар ел бойынша іске асырылуда, кейбір кездерге қайта жаңартылуға бүкіл шағын аудандар қойылады.Тұрғын-үй қорын жаңартуға мемлекетте қатысады. Оның көмегі ол банктегі несие бойынша кепіл болып табылады. Үйді күрделі жөндеу үшін жөндеуге қажет шығындардың 80% мөлшерде жеңілдетілген несие алыға болады. Мемлекет қолдануының арқасында 16 жылдық мезімге алуға болатын мұндай несиенің пайыздық өлшемі жылына 3,5% аспайды.
Берлин - автомобильдер емес, тұрғындар мен қонақтар үшін қала, бірақ замануи коммуникациялармен. Берлиннің қала құрылсы тұжырымдамасы (бұрыңғы шығыс германия аумағында) өз күшін дәстүрлі еуропалық қалаларға тән деңгейге дейін құрылыс тығыздығынжоғарлату арқылы қысқа жолдар қаласын құруға талпынуда. Бұл кең автотрассаларды кері салуды қажет етеді және өмір деңгейі мен қала орталығында болу сапасын арттырады. Бұл тұжырымдаманы іске асырудың мысалы жүздеген жылдар бойында Потсдам алаңы мен Александерплатцты қосатын торап болып саналған Шпителльмаркт ауданын жаңарту боып табылады.
Шпителльмаркт ауданындағы біріккен Берлинге мұраға қалған сегіз жолақтық автокөлік қозғалысын кері салу арқылы қысқарту жөнінде шешім қабылданды. Бұл қалалық алаң қала тұрғындары мен қонақтары үшін коммуналдық торап болды.[17]
Біріккен қаланың жүк және жолаушылар тасымалындағы қажеттіктерін қанағатандыру үшін төрт көлік құралын бірыңғай желіге біріктіруге шешім қабылданды: бағдарларының ұзындығы 300 км электричка; желілерінің ұзындығы 167 км болатын метро; ұзындығы 411 км болатын трамвай жолдары, автобус бағдарлары (1855 км). Қайта жаңарту және бағдарлар желілерін кеңейту арқасында Берлин орталығындағы жолаушылар тасымалы 80% муниципалды жолаушы көлігімен, ал 20% - автомобильде іске асырылуы тиіс берлин Сенатының қаулысын іске асыру мүмкін болды. Техникалық инновация ретінде аспалы магнитті Трансрапид жолын салу болады (федералды өкімет 2 млрд. евро қаржы бөлді), оны салу 2005 жылы аяқтаулы тиіс. Бұл жол Гамбург және Берлинді қосады, жол уақыты бір сағаттан кем болады.
Ұлыбританиядағы орнықты және қауіпсіз ғимаратар жөніндегі 2004 жылғы Актіге сәйкес ғимараттар орнықты даму талаптарына сәйкес боуы тиіс, атап айтқанда ғимараттарды салу кезінде экологиялық нормалар сақталуы тиіс, энергия мен суды аз пайдалануға көмектесетін материалдар қолданылуы тиіс.
Бұл материалдар әлем бойынша үлгі алатын мысал ретінде таралады.
1.3 Қалаларды дамытуды басқарудың әдістері
Қала не ауданның жергілікті билік органдары негізгі екі қызмет атқарады: тұрғын халық пен кәсіпорындарға қызмет көрсету (жолдарды қадағалау, сумен, жылумен және электр қуатымен қамтамасыз ету, қоқысты шығару, саябақтар мен демалыс орындарын қадағалау) және ведомстволық бағыныстағы территория-ның әлеуметтік-экономикалық дамуын басқару.
Дамуды басқару стратегиялар, бағдарламаларды, нақты шараларды және біржолғы басқарушылық шешімдердің көптүрлі спектрін қолдану арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Осы спектрлердің көмегімен жергілікті әкімшілік аймақ экономикасының дамуын ынталандыруға, жаңа жұмыс орындарын құруға, салықтық базаны ұлғайтуға және жергілікті қоғам мүдделі экономикалық белсенділіктің анықталған түрлері үшін мүмкіндіктерді кеңейтуге ұмтылады (2 - кесте).
Кесте 2
Қызмет ету мен дамуды басқару
Қызмет көрсетуді басқару объектілері
Дамуды басқару объектілері
Жолдар, қоқысты шығару,сумен, газбен, жылумен, электр қуатымен қамтамасыз ету, тұрғын үй қоры мен саябақтардың жағдайы мен пайдалануы, жабдықталуы
Жаңа өндірістердің пайда болуы және ескі өндірістердің дамуы, қалалық инфрақұрылымның, бірінші кезекте байланыс пен коммуникацияның дамуы, жұмысбастылық, халықтың ауқаттылығы деңгейі
Ескерту-зерттеу материалдары негізінде құрастырылды
Әлеуметтік-экономикалық даму қызметі экономикалық дамудың дәстүрлі сұрақтарына экономиканы бір жағдайынан екінші жағдайына ауысуымен бірге жүретін нарықтық инфрақұрылымды құру мен дамыту, дағдарыстық құбылыстарды өту сұрақтары қосылған кезде ерекше мәнге ие болады. Дағдарыстан шығу экономикалық үрдістер өз бетімен бағытсыздандырылған болғанда ауыр тиюі мүмкін, және жергілікті әкімшілік қолда бар жергілікті артықшылықтарды қолдану арқылы экономикалық даму үрдісіне белсенді әсер еткен жағдайда дағдарыстан шығу азды-көпті тегіс өтеді. Өмірдің кез-келген саласындағы дағдарыстан шығу экономикалық белсенділік деңгейімен байланысты. Әлеуметтік даму өзінің белгілі-бір деңгейдегі тәуелсіздігіне қарамастан көп мөлшерде ресурстық мүмкіндіктермен анықталады. Ал ресурстық мүмкіндіктер өз кезегінде экономикалық даму деңгейіне байланысты. Сондықтан, экономикалық белсенділікті дамыту арқылы ғана жергілікті халықтың өміріндегі алға басуларға қол жеткізуге және ел ауқаттылығын көтеруге мүмкіндік туындайды. Нәтижесінде бұның барлығы аймақта жүргізіліп жатқан әлеуметтік-экономи-калық саясаттың тиімділігін анықтайды.
Аймақтық әкімшіліктің экономикалық дамуға мүмкін әсерлерін келесідей тұжырымдауға болады:
- іскерлік белсенділікті дамыту үшін аймақта қолайлы жалпы шарттарды құру;
- іскерлік белсенділікті реттеу;
- аймақ әкімшілігі мен бизнестің тура кооперациясы.
Аймақтық дамуды басқарудың осы әдістерін толығырақ қарастырайық.
Іскерлік белсенділікті дамыту үшін қолайлы жалпы шарттарды құру. Бұндай шарттарға нарықтық инфрақұрылымды, жерлердің болуы мен экономикалық белсенділіктің жаңа түрлерін дамыту үшін осы желерге сәйкес құқықтың болуы, жақсы дамыған транспорт, байланыс, кеңселік шаруашылық және тағы басқаларды жатқызуға болады.
Батыстық елдердегі әкімшілік органдары аймақтық инфрақұрылымға инвестицияларды жиі құяды, жер учаскелерін қайта ұйымдастыру бойынша шараларды жүзеге асырады және аймаққа бизнестің жаңа түрлерін тарту үшін аймақтық маркетинг шегінде жұмыс атқарады.
Аймақтардың әкімшілігі нарықтық қатынастардың құрылуы шарттарында жоғарыда аталған жанама әсер ету түрлерінен басқа нарықтық инфрақұрылымның негізін құрайтын жаңа институттарды тура қолдау шараларын жүзеге асырады.
Тура әсер ету түрлерінің дәстүрлісі бизнестің барлық түрлеріне (жолдар, телефон, қалалық вокзалдар, аэропорт-тар мен т.б.) базалық болып келетін инфрақұрылымды құру мен нығайту бойынша шараларды ұйымдастыру. Жерге қатысты бағытталған - жер учаскелерін біріктіру мен бөлшектеу, жалға және тіпті тегін қолдануға беру - әрекеттерді де жүзеге асыруға болады. Жерге қатысты нақты әрекеттерге аймақтағы жаңа іскерлік белсенділіктің қарқыны мен жалпы бағыттылығы байланысты.
Кез-келген аймақтың экономикалық дамуының салыстырмалы дербес факторы болып соңғы уақытта халықаралық фактор қалыптасуда: халықаралық байланыс неғұрлым интенсивті болған сайын, аймақтың экономика-лық дамуын соғұрлым үлкен импульс алуда. Халықаралық байланыстар мен халықаралық сауданы, аймаққа тартылатын шетелдік инвестицияларды қолдау жалпы экономикалық дамудың дербес және тиімді құралы болуда.
Іскерлік белсенділікті реттеу. Аймақ әкімшілігі берілген аймақтың дамуына қажетті шешімдерді қабылдау үшін кәсіпкерлерді дәлелді ынталандыруды құруда. Бұл жергілікті салықтардың төмендеуі арқылы немесе несие, субсидиялар, кепілдемелер беру көмегімен арзан капи-талды ұсыну арқылы қол жеткізімді болып табылады.
Кәсіпкерлерге әсер етудің аталған әдістері жиі негізделген сынға алынады. Атап айтқанда, бұндай шаралар аймақ пен қалалардың ресурстардан тура айырылуына әкелетіндігі және нәтижесінде бизнестің жаңа түрлерінің орналасуына әсер етпейтіндігі дәлелденген. Себебі, жергілікті салық салу арасындағы айырмашылық, әдетте, бизнестің басқа шарттарына (орналасуы, жақын маңда жеткізушілердің болуы, өткізу нарықтарының жақын орналасуы және т.б.) қарағанда өлшеусіз кішкентай өлшем болуына байланысты. Сонымен қатар, аймақтар мен қалалар арасындағы бәсекелестік жергілікті салық бойынша жеңілдіктер көлемінің тегістелуіне әкеледі. Бұнда бәсекеге түсетін аймақтардың біреуі де артықшылыққа ие болмайды, ал басқа жағынан олардың барлығы да бюджетке түсімдерін төмендетеді.
Жалпы жағдайда салықтық және басқа да әсер ету түрлері үкіметте белгілі-бір бизнестің және стратегиялық шешімдерді қабылдауға әсер ететін факторлардың жағдайлары туралы толық, соның ішінде аналитикалық ақпараттың бар болғанда ғана тиімді болып келеді. Әдетте әкімшіліктерде бұндай ақпарат жоқ болады. Осының барлығы салықтық жеңілдіктердің негізсіз және бизнестің біржақты ұтысына айналуына әкеледі.
Әкімшіліктердің реттеуші әсеріне жерлерді қолдану ережелерін орнату жатады. Мысал ретінде 90 жылдары тұрғын үй құрылысының отандық тәжірибесіндегі жүктемемен құрылыс ережесін келтіруге болады, бұл ереже бойынша жеке инвесторлар құрылыс жұмыстарын жүргі-зуге құқықты дайын тұрғын үйдің белгілі-бір үлесін қалалық үкіметке беруге, сонымен қатар, жалпы қалалық желілер мен коммуникацияны кеңейтуі не қайта қалпына келтіруі шарттарына келіскен жағдайда ғана иеленетін.
Тұрғын үй құрылысына, сауда мен бизнес орталықтарына, өнеркәсіптік қолдануға сәйкес пайдалану зоналарын бөліп беру өздерінің іскерлік белсенділіктерін дамытуды жоспарлайтын жеке инвесторларға әсер етеді. Белгілі-бір құрылысты жоспарлау және жүзеге асыру барысында құрылыстың әдеттегі ережелерін өзгертуге болады, сол арқылы нақты жеңілдіктерді беруге немесе бағдарламаларға қаражаттарды бөлуге мүмкіндік туындайды.
Құрылыс тәртібін реттеу ұзақ мерзімді перспективада маңызды тиімді әсер етеді. Бірақ сәйкес әсерді алу қала дамуының стратегиялық жоспарларының пысықталуы мен қала дамуының ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді мақсаттарының нақты ерекшеленуі шарттарында ғана мүмкін.
Әкімшілік пен бизнестің тура кооперациясы. Қала дамуында ірі жобаларды іске асыру жағдайларында әкімшілік пен жеке ұйымдардың тікелей серіктестігі мақсатқа лайықты болып келеді. Қаланың жалпы дамуына болысатын ірі масштабтағы ұзақ мерзімді жоба бола түра олар қала әкімшілігі мен жеке ұйымдардың бірлесуімен жүзеге асырылды. Көп жағдайларда бір жоба шегіндегі іс-әрекетті реттеу үшін аралас компаниялар құрылады. Дегенмен, аралас компанияларда әрдайым жеке және қоғамдық секторлары мүдделерінің қақтығысы байқалады, қала дамуының мүддесі мен пайда табу мақсатына байланысты жеке мүдделердің аяғына дейін үйлестіру әрдайым қиын болады. Жеке мүдде жағына қарай қажетсіз ауытқуды болдырмау үшін тура кооперация түбегейлі және негізделген жоспарлану үрдісімен, тиімді басқарумен қатар жүруі қажет және әкімшілік жағынан беделді, ықпалды басшылық қарауында болуы керек.
Соңғы онжылдықтың жалпы әлемдің тенденциясы үкіметтік емес, мемлекеттік емес сипаттағы, қалалардың экономикалық даму мәселелерін шешуге кірістірілген ұйымдардың санының өсуі болып табылады. Әдетте, бұл жеке бизнеске көмектесе алатын, оның дамуына септігін тигізетін табыссыз (қаржылық табысы жоқ) ұйымдар. Бұндай ұйымдарға жергілікті сауда-өнеркәсіптік палата-ларды, аймақтың дамуы мен маркетингіне қатысты арнайы агенттіктерді жатқызуға болады. Әкімшіліктің осындай ұйымдармен кооперациясы жалпы аймаққа пайдасын әкеледі. Аймақтағы экономикалық даму үрдісін қамтама-сыз ете отырып, жергілікті әкімшілік басшылығы экономиканың дамуына көмектесудің түрлі әдістерін қолдану арқылы коалицияларды құрушылар, нақты іскер тұлғалардың жәрдемдесушілері ретінде әрекет етеді. Сондықтан экономикалық даму бойынша жұмыстар аймақтың ірі кәсіпкерлері мен жұмыс берушілерін тарту арқылы жүргізілуі мүмкін және жүргізілуі керек. Жергілікті әкімшілік кәсіпорындар басшыларымен осын-дай кооперацияны құру арқылы персоналды оқыту, инфрақұрылымды дамыту, шағын және орта бизнесті ынталандыру мәселелерін тиімді шеше алады.[25]
Кесте3
Қаланың экономикалық дамуына әсер ету түрлері
Бизнестің жалпы жағдайларын құру
Іскерлік белсенділікті реттеу
Әкімшілік пен бизнестің тура кооперациясы
Транспорт
байланыс
қонақ үйлер
рекреациялар
телекоммуникация
аймақтық нарықтық инфрақұрылым: банктер, аудит, сақтандыру, кеңес беру
зоналау
жерді қолдану ережелері
салық салу
субсидиялар
жеңілдіктер
кепілдемелер
бірлескен жобалар
коммерциялық емес ұйымдармен әрекеттесу:
сауда-өнеркәсіптік палаталар, білім және кеңес беру орталықтары
Ескерту-Зерттеу материалдары негізінде құрастырылды
Аймақтық деңгейде экономикалық дамуды басқару құралдары 3 - кестеде көрсетілгендей, бизнестің жалпы жағдайларын жасау (жол, байланыс, кеңселер, нарықтық инфрақұрылым), іскерлік белсенділікті реттеу (жергілікті салықтар, ерекше шарттар), әкімшілік пен бизнестің кооперациясы (бірлесіп жүзеге асырған жобалар) болып табылады. Дағдарыстық жағдайдан шығу үшін аймақтың экономикалық дамуына әсер ететін барлық әдістердің үйлесімін ұйғаратын мақсатты жоспарлар қажет, сонымен қатар осындай бағдарламаларды құрудың маңызды аспектісі жоспарды жүзеге асырумен байланысты нәтижелер мен шығындар балансын талдау болып табылуы мүмкін.
Аймақты дамытуды басқаруда әкімшілік қолданатын нақты әдістердің қайсысы пайдалануына байланыссыз аймақ дамуына әсер ету функциясы өз бетінше бірнеше ерекшеліктерге ие. Бәрінен бұрын, бұл халыққа қызмет көрсетудің стандартты (сумен, газбен, электр қуатымен қамтамасыз ету, жолдарды жөндеу, қоқысты шығару, қалдықтарды жою) функцияларынан ерекше, кертартпа емес функция. Оған қоса, бұл функцияның кертартпалық еместігі аймақтық дамуды басқару бойынша жұмыстарды ұйымдастырудың икемді, бірегей әдісін ұйғарады. Берілген функция мәселелерді шешуде, жеке және мемлекеттік емес ұйымдармен келіссөздерді ұйымдастыруда стандартты емес әдістерді, заманауи менеджмент, соның ішінде стратегиялық жоспарлау мен маркетинг тәсілдерін қолдануды ұйғарады.
2 Ақтөбе қаласының экономикалық даму тенденциясын талдау және бағалау
2.1 Ақтөбе қаласының құрылуы, қалалық әкімшілік аппарат қызметтері
Ақтөбе қаласының негізгі 1869 жылы 28 маусымда қаланды, Қазақстан Республикасының солтүстік-батыс бөлігінде орналасқан.
Ақтөбе облысының әкімшілік орталығы болып табылады. Ақтөбе қаласының әкімшілік аумағы 2,3 мың шаршы километрді құрайды. Оған қала аумағындағы бес селолық округ (Благодар, Қарғалы, Қурайлы, Новый, Сазды) кіреді. Ақтөбе қаласы биіктігі 250-400 метр болатын Орал үстіртінің оңтүстік бөлігіндегі Орал өзенінің сол жақ құйылысы - Електің сол жақ жағалауында орналасқан. Қала солтүстік-батысында Ақтөбе облысының Мәртөк ауданымен, солтүстік шығыста Қарғалы ауданымен, шығысында Хромтау ауданымен, оңтүстігінде және оңтүстік - батысында Алға ауданымен шекараласады.
Қала 1869жылы Ақтөбе (Ақ Төбе) бекінісінің орнында пайда болды.
Негізі қаланған соң алғашқы үш онжылдық бойы Ақтөбенің шаруашылық өмірі қазақтардың көшпелі мал шаруашылығымен тығыз байланысты болды. Сонымен қатар оның айналасына халық қоныстана бастады. Құнарлы топырағы мен керемет орналасқан жері Ресей империясының түпкір-үпкірінен біртіндеп келімсектерді өзіне тартты.
Бекініс құрылысының алғашқы бас жоспары 1874 жылы әзірленді. Елді мекен мынадай өзіндік шағын аудандарға бөлінеді: Құрмыш, Татар слободасы, Отарвановка. Алғашқы көшелер Гарнизонный, Крепостный, Оренбургский, Елек, Георгиевский деп аталады.
1891 жылы Ақтөбе гарнизон бекінісі Торғай облысы-ның Ақтөбе қаласына айналды.
ХХ ғасырдың бас кезінде Ақтөбе арқылы Орынбор-Ташкент темір жолы өтті. Ол қала экономикасының дамуына жаңа серпін берді.1932 жылғы 10 наурызда Ақтөбе Ақтөбе облысының орталығы болды.
60-жылдардың ортасынан бастап шағын тұрғын аудандар мен массивтер құрылысы басталды. 1977 жылы Ақтөбе Батыс-Қазақстан темір жолы орталығына айналды. 1999 жылғы 11 наурызда Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы бойынша Актюбинкс қаласы Ақтөбе деп атала бастады. Бұл Ақ төбе деген ұғымды білдіреді.
Қала әкімінің аппараты заңдарға сәйкес мынадай функцияларды жүзеге асырады:
1) қала әкімі шешімдерінің, өкімдерінің жобаларын әзірлеу;
2) Республика Президенті мен Үкіметінің, облыс пен қала әкімдерінің кесімдері мен тапсырмаларын орындау үрдісіндегі жергілікті атқарушы органдардың қызметін үйлестіру;
3) Мемлекет басшысының, Үкіметтің, облыс пен қала әкімдерінің кесімдері мен тапсырмаларының орындалуын бақылау;
4) облыс әкімінің аппаратына Мемлекет басшысы мен Үкіметтің кесімдері мен тапсырмаларының орындалу барысы туралы ақпарат дайындауды ұйымдастыру;
5) әкімияттағы отырыстарды, әкімдегі және оның орынбасарла-рындағы, қала әкімі аппаратының басшысындағы кеңестерді әзірлеуді ұйымдастыру;
6) әкімнің жергілікті өкілетті және атқарушы органдармен, қалалық және облыстық басқармалармен және комитеттермен, саяси партиялармен және қозғалыстармен, басқа да қоғамдық бірлестіктермен іс-әрекетін ұйымдастыру;
7) қала әкіміне тікелей бағынатын мемлекеттік органдардың құрылымы, құрылуы, таратылуы және қайта құрылуы жөнінде ұсыныстар әзірлеу;
8) қала әкіміне есеп беретін мемлекеттік органдар мен ұйымдар кадрларымен жұмысты ұйымдастыру;
9) қала әкімінің іс қағаздарын жүргізу, хат-хабарларды өңдеу, құжаттар айналымын талдау;
10) қызмет бабындағы құжаттарды, хаттарды және арыз-шағымдарды қарау, азаматтарды қабылдауды ұйымдастыру;
11) әкімнің және оның орынбасарларының қызметін қаржы-шаруашылық және материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз ету;
12) қала әкімінің қызметін бұқаралық ақпарат құралдарында көрсету, олардың әкіммен қарым-қатынасын ұйымдастыру;
13) қала әкімінің тапсырмасы бойынша оларды таныстыру, соттарда мүдделерін қорғау, прокурорлық назарға алу кесімдерін қарау;
14) қала әкіміне заңмен жүктелген басқа да функциялармен міндеттер.
Қала әкімі аппаратының негізгі міндеттері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1 Аймақтар мен қалалардың дамуын басқарудың теориялық механизмдері
1.1 Аймақтар мен қалалардың даму тенденциялары ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ..5
1.2 Қалаларды дамытудағы орнықты даму тұжырымдамасының негіздері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.3 Қалаларды дамытуды басқарудың әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14
2 Ақтөбе қаласының экономикалық даму тенденциясын талдау және бағалау
2.1 Ақтөбе қаласының құрылуы, қалалық әкімшілік аппарат қызметтері ... ... ...19
2.2 Ақтөбе қаласының экономикалық-әлеуметтік даму жағдайын бағалау ... ... 22
2.3 Қаланы көркейту мен басқару салаларының негізгі көрсеткіштері ... ... ... ...33
3 Қалаларды дамытудың экономикалық-әлеуметтік факторларын жетілдіру бағыттары
3.1 Ақтөбе қаласының 2011-2015 жылдары экономика дамуының жағдайы және факторлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
3.2 Ақтөбе қаласын дамытудағы өзекті мәселелер мен оны шешу жолдары ... .51
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..74
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .75
Кіріспе
Мемлекеттің алдында тұрған негізгі мақсат - халықтың әл-ауқатын ұлттық экономиканы тұрақты дамыту негізінде жоғарылату. Қойылған мақсатқа жету үшін Қазақстан Республикасының атқару өкіметімен бірқатар приоритеттер жиынтығы айқындалған. Солардың бірі - аймақтық басқарудың нәтижелілігін жоғарылату. Тәуелсіздік алғалы ел басшылығымен мемлекеттік басқарудың нәтижелі жүйесін құруда қазіргі заманға сай мемлекеттікті және тәуелсіздікті нығайту, нарықтық қатынастарды дамыту сияқты бірқатар қадамдар қатары жасалды.
Президенттің 2007 жылғы Қазақстан халқына Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан жолдауында мемлекеттің негізгі мақсаттарының бірі - халықаралық тәжірибені есепке ала отырып, жылдамдатылған әкімшілік реформа жүргізу керектігі көрсетіледі. Біз мемлекеттік басқарудың бірлескен басқару принципіндегі қоғамға ашық сапалы жаңа үлгісін жасаймыз. Біздің мақсат - Үкіметті жаңарту, жоғары сапалы мемлекеттік қызмет және нәтижелі басқару құрылымдарын құру. Олар мемлекеттік қызметтердің негізгі тұтынушылары - барлық азаматтар мен кәсіпкерліктердің талаптарына бағынуы тиіс.
Осыған байланысты, мемлекеттік басқару жүйесін толық жетілдіру проблемасын зерттеу - стратегиялық мақсаттардың орындалуының табысты факторларының бірі болып табылады.
Республиканың экономикалық ғылымы нақтылы бір облыс, аудан және қаланың шаруашылығының дамуымен байланысты құбылыстар мен процестерді зерттеуі тиіс. Бұл бірқатар жағдайлармен ескеріледі:
-тоталитарлық жүйе кезеңінде орталықтандырылған басқару жағынан республика облыстарының назарлары толық дерлік еленбеді;
-қашанда бір күшті болған салалық басқарудың қирауы болды;
-республика экономикасында өндірістің ерекше шарттарымен сипатталатын шаруашылық бірліктердің біркелкі сапалы топтары жоғала бастады;
-тәуелсіздендіру процесі, әсіресе экономикалық, халық шаруашылығы бұтақтарының жаңа республикалық топтастыруын жасаумен бірге жүреді.
Ол аймақтарда өндірісті қадағалауға және осы негізде халық шаруашылығында тұрақты өндіріс байланыстарын орнатуға, макроэкономиканың үйлесімді құрылымын жоспарлауға көмектеседі;
-нарықтық механизмдер - өзегі аймақтық басқару болып келетін экономикалық машина моторы болып келеді.
Бұл жағдайда аймақтық басқару проблемасы жергілікті өкімет органдарының ғылыми - негізделген Концепциясының жұмыс жасауын қарастыратын жан-жақты терең теориялық ұғынуын талап етеді.
Зерттеу объектісі - аймақтық басқару жүйесі.
Зерттеуге пәні - аймақтық басқарудың жаңа түрлері мен әдістерін жасау.
Қойылған мақсатққа жету үшін келесі шаралар қолданылды:
- қалаларды басқарудың теориясын және халықаралық тәжірибесін талдау;
- қалаларды аймақтық басқаруға жүйелі түрде жақын келу, зерттеу;
- жергілікті мемлекеттік басқарудың халықаралық стандарттарын зерттеу;
- жергілікті өкімет органдарының нәтижелілігін бағалау жолдарын анықтау;
- аймақтық басқару жаңа түрлері мен әдістерін суреттеу және талдау;
- аймақтық басқару нәтижелілігін Ақтөбе қаласының үлгісінде бағалау.
Осы проблеманы өңдеу библиографиялық және экономика - статистикалық талдау негізінде жүзеге асады. Қазақстандағы мемлекеттік басқарудың бірқатар маңызды жұмыстарының проблемаларын талдауға және практикалық бағыттылығының жоқтығы туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, көптеген авторлардың пайымдауынша, бұл облыста ғылыми - методологиялық база жасау және ғылыми зерттеулер мемлекеттік басқарудың нәтижелілігін жоғарылатуда әсерлі болады.
Дипломдық жұмыс құрылымы бойынша кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
1 Қалалардың дамуын басқарудың теориялық механизмдері
1.1 Қалалардың даму тенденциялары
Аймақтар мен қалалардың экономикалық даму тенденцияларының негізінде жатқан кейбір базалық теориялық түсініктерді қарастырайық.
Олардың ішінде біріншісі - кеңістіктік артықшылықтар теориясы немесе орналастыру теориясы. Бұл теорияға сәйкес кеңістіктік артықшылықтар экономикалық іс-әрекеттің барлығында көрініс табады. Олар өндірістің белгілі-бір түрін анықталған аймақтарда орналасуын мәжбүр етеді. Мысалы, алюминий өнеркәсібі арзан электр қуаты көздеріне, металлургиялық зауыттар темір кені және қортқы көмір (кокс) кен орындарына, шикізатқа қатты тәуелді кез-келген өндіріс шикізат көздеріне жақын орналасуға тартылады. Жергілікті нарыққа бағытталған және транспорттық шығындарды азайтуға ұмтылатын кейбір өндірістер өткізу нарықтарына жақын орналасады. Әрбір аймақ, әрбір қала шикізат көздерімен, не басқа да өндіріс факторларымен (жұмыс күші, жер, энергия), не өткізу нарықтарының жақындығымен байланысты өздерінің территориалды артықшылықтарына ие.
Экономикалық дамудың тек теориясымен ғана емес, сонымен қатар тәжірибесімен де байланысты дәстүрлі түсініктер агломерация, концентрация және өндірістің құрамдастырылуы заңдылықтарына негізделеді. Ірі қалалар мен қалалық агломерацияларда қосымша экономия мен қосымша экономикалық әсер тиімді қызмет етуші өндірістің маңында олардың айналасының ұйымдастырылуына байланысты құрылады және жалпы ресурстарды (еңбек, энергетика және инфрақұрылымдық ресурстар) бірігіп пайдалануға байланысты қосымша экономияға қол жеткізіледі. Ірі қалалардағы өнеркәсіптің жоғары шоғырлануы агломерациялық әсердің (ірі агломерациядағы барлық өндірістердің жиынтық шығындары өндірістің агломерация сыртында жекелеп орналасуының шығындарынан төмен) пайда болуы қосымша экономияны алуға мүмкіндік береді. Жоғары мамандырылған қызметтің кейбір түрлерінің (мұражайлар, ірі театрлар, медициналық орталықтар және т.б.) тек ірі орталықтарда орналасуы мүмкін болғандықтан ірі орталықтарда олардың даму потенциалдары туындайды.[8]
Аймақтың экономикалық даму мәселелерін тиімді талдауға мүмкіндік беретін нәтижелі концепциясы негізгі және қосалқы өндіріс концепциясы болып табылады. Кез-келген аймақта негізгі өнеркәсіп түрлерін (өнімі аймақ территориясынан шығарылатын өнеркәсіп түрі) және қосалқы (өнімі негізінен аймақ шегінде тұтынылатын өнеркәсіп) өнеркәсіп түрін бөліп көрсетуге болады. Мысал ретінде машина жасау зауытын негізгі өнеркәсіп, ал оған қызмет көрсететін барлық инфрақұрылымды - пошта, бала-бақша, мектептер, емханалар, банктер, сақтандыру мекемелерін, транспорттық қызметтерді, құрылысты - қосалқы өндіріс ретінде қарастыруға болады. Негізгі өндірісті кеңейткен кезде осы өндіріске қызмет көрсетуші инфрақұрылымда үлкейеді, яғни мультипликативті әсер туындайды: негізгі өндірісті экономикалық өсудің жеделдетушісі ретінде қарастыруға болады. Негізгі өндіріс тек жеделдетуші ғана емес, сонымен қатар дамудың тежеушісі де бола алады. Бұл жағдай өндірістегі құрылымдық қайта құру үрдісі барысында негізгі өндірісте жұмыс орындарының қысқаруы болғанда туындайды. Ғылыми-техникалық прогреспен шарттастырылған жедел құрылымдық жылжу барысында аймақтың тиімді дамуының басты факторы негізгі өндіріс емес, қосалқы өндіріс болып табылады. Аймақтың ұзақ мерзімді гүлденуі ондағы инфрақұрылымның қаншалықты дамығандығы мен аймақтың негізгі өндіріс ауыртпалығын өзіне алуға қаншалықты дайын екендігіне байланысты. Инфрақұрылым (қосалқы өндіріс) неғұрлым дамыған болса, аймақтың бүкіл экономикасы соғұрлым икемді болады және оның экономикалық дамуы мен гүлденуі соғұрлым мықты базаға негізделеді.
Осылайша, негізгі өндірістердің жедел алмасуы шарттарында қалыпты экономикалық дамудың негізгі факторы бүкіл қалалық инфрақұрылымның даму деңгейі болып табылады. Бұл қосалқы өндірістерге өзгеше көзқараспен қарауға, оларды экономикалық дамудың бірінші ретті факторы және оның болашақта гүлденуінің кепілі ретінде бағалануына негіз болып келеді.
Аймақтық даму сапасын талдауда Д. Беллдің өсу кезеңдері теориясының қағидаларын қолдану тиімді. Барлық елдер мен аймақтарда экономикалық даму үш негізгі кезеңдерден өтеді: индустриалды кезең алды, индустриалды кезең және индустриалды кезеңнен кейін. Индустриалды кезең алды кезеңінің басым салалары болып өндіруші салалар, ауыл шаруашылығы, балық, орман және тау-кен өндіруші өнеркәсіптер табылады. Индустриалды кезеңде өңдеуші салалар - машина жасау, жеңіл және тамақ өнеркәсіптері - басым болып келеді. Индустриалдыдан кейінгі кезеңде экономикалық даму негізделетін салалар болып материалдық емес өндіріс (ғылым, білім беру, сауда, қаржы, сақтандыру, денсаулық сақтау) салалары қалыптасады. Индустриалдыдан кейінгі кезеңнің сипаттамасы келесілер: тауарларды өндірудің салыстырмалы төмендеуі және қызметтерді өндірудің салыстырмалы өсуі, ғылым сыйымдылығы мол өндірістің өсуі, персоналдың мамандануы деңгейінің өсуі, өндірістің жедел интернационализациялануы.
Әлемдік экономикалық дамудың жалпы заңдылықтары белгілі-бір қаланың немесе аймақтың экономикалық дамуының алдыңғы тарихы мен болашақ перспективаларын сапалы бағалауға мүмкіндік береді. Басым салалық тиесілік бойынша қалаларды индустриалды кезең алды, индустриалды кезең және индустриалды кезеңнен кейін деп бөліп көрсетуге болады. Дамудың әртүрлі деңгейлерінде орналасқан қалалар мен аймақтарда мазмұны бойынша түрлі үрдістер жүріп жатады және оларға қолданылатын экономиканың даму процесін басқаруда пайдаланатын тәсілдер де өзгешеленеді.
Индустриалды даму кезеңінде қалаларда немесе аймақтарда мультипликативті әсер туғызатын, қала не аймақтың даму барысын анықтайтын индустрия локомотиві, жетекші салалардың рөлімен анықтылатын заңды-лықтар іске асады. Жетекші сала қосымша жұмыс орындарын құрады, ал қаланың қалған инфрақұрылымы жетекші салаға қызмет көрсетеді. Осы шарттарды ескере отырып, көпсалалы құрылымы бар қалалар жиі құрылады. Мұнда экономика жағдайы мен қаланың бүкіл әлеуметтік секторының жағдайын бір саланың бір немесе бірнеше кәсіпорындары анықтайды (1-кесте).
Индустриалдыдан кейінгі кезеңде қала немесе аймақтың ауқаттылығын анықтайтын басты фактор - қалалық инфрақұрылымның даму деңгейі. Жолдардың, байланыс көздерінің, тұрғын үй секторының, қызмет көрсету саласы мен ойын-сауық индустриясының, кеңселердің қол жетімділігі қаншалықты дамыған, қылмыс деңгейі қаншалықты төмен - осының бәрі индустриал-дыдан кейінгі қаланың даму потенциалын анықтайды. Қаланың бүкіл инфрақұрылымы жаңа бизнес түрлері мен жаңа адамдарды қабылдауға қаншалықты дайын, жаңа шарттарға қалалық инфрақұрылымның қаншалықты тез және тиімді бейімделуі мүмкін - бұның бәрі индустриалдыдан кейінгі даму потенциалын анықтайды.[5]
Кесте1
Түрлі типтегі қалалардың даму факторлары
Индустриалды даму
Индустриалдыдан кейінгі даму
Қосымша жұмыс орындарын құрушы сала
Өсу мультипликаторы
Моносалалық қалалардың дамуы
Инфрақұрылым
Диверсификация
Икемділік
Ескерту - Зерттеу материалдары негізінде автормен құрастырылды
1.2 Қалаларды дамытудағы орнықты даму тұжырымдамасының негіздері
Орнықты даму қазіргі уақыт қажеттіктерін қанағаттандыратын, бірақ болашақ ұрпақтардың өз қажеттіктерін қанағаттандыру қабілеттілігіне қауіп төндірмейтін даму болып табылады (Брундтланд комиссиясы, БҰҰ, 1987ж.)
Ескерту - зерттеу материалдары негізінде құрастырылды
Сурет1. Орнықты даму терминінің пайда болу тарихы [7]
Орнықты даму термині алғашында табиғатты пайдалануда, атап айтқанда балық және орман шаруашылығында пайда болған. Бұл термин оны пайдалану кезінде табиғи ресурстар сарқылмайтын және табиғи көбейіуі мүмкіншілігіне ие болатын табиғи ресрурстарды пайдалану жүйесін білдіретін.
Орнықты даму тұжырымдамасының маңызды басталу көзі Рим клубының баяндамасы болып табылады.
1972 жылы басылған "Өсу шегі". Онда алғаш рет табиғи ресурстардың сарқылғандығы (мұнай, газ, рудалар және т.б.), индустрияның өсуі өз шегіне жеткендігі және әлемнің орнықты дамуының жаңа тұжырымда-масының қажеттілігі көрсетілген. Нәтижесінде көптеген әлем елдерінде қоршаған ортаны қорғау туралы заңдар қабылданды, ірі қалалардан өнеркәсіптік өндірістерді көшіру, зиянды өндірістерді жабу (көмір шахталары, тілімдер, карьерлер және т.б.) және басқалар басталды.
1980-ші жылдары орнықты даму термині экологиялық проблемаларды шешу бойынша нақты ұсыныстарды әзірлеу мақсатында БҰҰ қалыптастырылған Брундтланд комиссиясының есебінде қолданылды.
1987 жылы бірнеше жыл бойындағы жұмысынан кейін Комиссия әлеуметтік және экономикалық проблемалардың шешілуінсіз экологиялық проблемаларды шешу мүмкін емес және орнықты даму жөнінде кең мағынада айту қажеттігі туралы тұжырымға келді. Комиссия БҰҰ ұсынған баяндамасында орнықты даму келесідей болып анықталады: Орнықты даму -Орнықты даму қазіргі уақыт қажеттіктерін қанағаттандыратын, бірақ болашақ ұрпақтардың өз қажеттіктерін қанағаттандыру қабілеттілігіне қауіп төндірмейтін даму болып табылады. Анықтамаға келесі түсіндірме берілген болатын: Орнықты және ұзақ мерзімді даму өзгеріссіз үйлесімдік жағадйы емес, керісінше өзгерістер процесі, онда ресурстартды пайдалану, капитал салымдарын бағыттау, техникалық дамуды бағдарлау және институционалды өзгерістер ағымдағы және болшақтағы қажеттіктермен үйлеседі.
1992 жылы БҰҰ Қоршаған орта және даму комиссия эгидасымен өткен Әлемдік жер Саммитінде Планетаның орнықты даму проблемалары талқыланды. Әлемнің 179 елдерінің басшыларымен XXI ғасыр күн тәртібі қабылданды, ол теңдесі жоқ орнықты даму мүддесін қолдаудың ғаламдықжоспары болып табылады және біркелкі стратегия негізінде экологиялық, экономикалық және әлеуметтік проблемаларды кешенді қарау тұрғысынан алғанда ірі жетістік болып табылады. XXI ғасыр күн тәртібі 2500 астам ұсынымдардан тұрады, оның ішінде тиімсіз тұтыну құрылымдарды өту әдістеріне, кедейшілікпен күрес, атмосфераны, мұхиттарды және билогиялық әркелкілікті қорғау және орнықты ауыл шаруашылығын қолдау.[11]
XXI ғасыр күн тәртібі баяндалған ұсыныстар БҰҰ халықты орналастыру, әлеуметтік даму, қалалар және азық-түлік қауіпсіздігі бойынша бірнеше ірі конференцияларында, атап айтқанда 2002 жылы Йоханесбургте өткен Әлемдік орнықты даму бойынша саммитте толықтырылды және жетілдірілді.
Орнықты даму планетаның барлық тұрғындарының өмір сапасын арттыруды, табиғи ресурстарды пайдалану көлемін Жердің экологиялық жүйе ретіндегі мүмкіншіліктерінен аспайтын шектен арттырмауды болжайды. Орнықты даму өмір салтын қалыптастыру бойынша күш салу үш басты саладағы қызметке кешенді әдісті қоладануды болжайды:
Экономикалық өсім және әділеттілік - ұзақ мерзімді экономиклық өсімді ынталандыруда кешенді әдістерді қолдану.
Табиғи ресурстарды сақтау және қоршаған ортаны қорғау - ресурстарды тұтынудың азайту проблемаларын экономикалық тұрғыда қабылданатын шешімдерін іздеу, қоршаған ортаны ластауды тоқтату және өмір сүру ортасын сақтау.
Әлеуметтік даму - адамдарды жұмыс орындары, азық-түлік, білім, энергия, медициналық көмек, су, және санитария қажеттіктерін қанағаттандыру; бай мәдени және әлеуметтік әрікелкілікке деген ұқыпты қарау және еңбеккерлер құқықтарын сақтау; қоғамның барлық мүшелерінің олардың одан арғы тағдырына әсер ететін шешімдердің қабылдануына қатысу мүмкіншілігімен қамтамасыз ету.
Орнықты даму принциптерін іске асырудың орталықтары ретіндегі қалалардың маңыздылығы 1994 жылы Алборгте өткен Ірі және кіші қалалардың орнықты дамуы бойынша Еуропалық конференцияда атап өтілді, онда Орнықты даму үшін Еуропа қалаларының Хартиясы (Аалборг хартиясы) қабылданды. Бұл құжатта әрбір қала басқа қалаға ұқсас емес болғандықтан, біз бәріміз орнықты дамуға апаратын өз жолымызды табуымыз керек. Жергілікті саясаттың барлық бағыттарында орнықтылықтың принциптеріне негізделген жөн және әрбір нақты қаланың күшті жақтарына сүйене отырып жергілікті орнықты даму стратегияларын әзірлеу керек делінген [3].
1994 жылғы маусымда өткізілген Екінші Қалалар және орнықты даму проблематикасы бойынша әлемдік самитте (Манчестер, Ұлыбритания) көлік, кедейшілікті жеңу, денсаулық сақтау, жұмыспен қамту, қаржы және ресурстарды бөлу міндеттерімен байланысты қалалардың орнықты даму бағыттары талқыланды. Әлем қауымдастығының берілген проблематикаға назар аударуының нәтижесі БҰҰ елді мекендер орталығы қолдайтын Қалалардың орнықты дамуы арнайы бағдарламасының пайда болуы болып табылады. Бұл бағдарламада әлемнің 80 астам елдері қатысады.
БҰҰ анықтамасы бойынша орнықты қала, онда қоғамдық, экономикалық және физикалық дамудағы жетістіктер тұрақты болып табылады. Орнықты қала, орнықты дамуы тәуелді болатын табиғи қазбалармен тұрақты қамтамасыз етілген. Орнықты қала тұрғындарының қауіпсіздігін, соның ішінде табиғи аппаттардан да ұзақ мерзім бойында сақтайды.. Басқа сөздермен айтқанда, қаланың орнықты дамуы оның халқының қауіпсіздігін және жоғарғы өмір сапасын қамтамасыз етеді.
Орнықты даму стратегиясы аясында қалалық деңгейде әртүрі қызмет салаларындағы, жекелеген аудандарғы проблемалар шешіледі.
Орнықты даму бағдарымен жүріп келе жатқан әлемнің барлық қалаларында онда миссия және қаланың көруі, орта немесе ұзақ мерзімді перспективаға анықталатын қаланың тіршілігінің барлық негізгі салаларын дамытудың жалпы тұжырымдамасы айқындалатын стратегияларды (стратегиялық жоспарларды) әзірлеу тәжірибесі қабылданған. Мұнымен бірге, қаланың жалпы жағдайының ерекшелігі ескеріледі.
Орнықты дамуды қамтамасыз етуге бағытталған стратегиялары бар қалалардың мысалдары:
1. Оттава - 2020 Өсуді басқару стратегиясы
2. Канберра - 30 жылға арналған қаланы дамыту жоспары, үш өзара байланысты бөлімдерден тұрады - Әлеуметтік жоспар, Аумақтық жоспар және Экономикалық даму жоспары
3.2006 жылға дейінгі Праганы дамытудың стратегиялық жоспары
4. Мельбурнды 2030 жылға дейін дамытудың стратегиялық жоспары
5. Софияның 2010 жылға дейінгі даму стратегиясы.
Әлемнің кейбір қалаларындағы онықты дамуды қамтамсыз ету бойынша жобаларды іске асыру мысалдары [4].
Қоршағанортасапасынжақсартумақсатын да, атапайтқандаатмосфералықауасапасынж ақсартумақсатында, Ослоқаласын-да (Норвегия), ол 2003 жылыБҰҰ Еуропаныңорнықтықаласы болыптанылған, 20 ғасырдың 90 - шыжылдардыңбойында атмосфераға қаттызаттардың, күкіртқышқылының, қорғасынжәнеазотоксидініңшығарылыуы нтөмендетубойыншабағдарламаіскеасыр ылды. Шығарылулар көлемін азайту қажеттігін туғызған себеп, ол жекелеген аудандардағы ауаның газдануы деңгейінің артуы салдарынан балалар арасында астама және басқа да тыныс өкпе ауруларының ұлғаю болып табылды. Ластанудың негізгі себебі қаладағы қарқынды автомобиль қозғалысы болып табылған. Берілген проблеманың неігзгі шешімі қоғамдық көлік жүйесін дамыту, атап айтқанда, пайдалануға трамвайларды, жерасты қоғамдық көлігінің жүйесін және электотоғымен жұмыс істейтін монорельсті поездарды енгізу болып табылды (тоқ көзі - гидроэнергетика). Сондай-ақ жеке автокөлікке шығыс газдарын каталитикалық өртеушілер орнату міндетті болды. Осло қаласындағы көлік қозғалысы жүйесін жақсарту үшін, атап айтқанда, метро желілерін кеңейту үшін қала әкімшілігі орталық үкіметтен қаржыландыру алады.
Германия жел энергиясын пайдалану бойынша әлемде бірінші орын және күн энергиясын пайдалану бойынша екінші (Жапониядан кейінгі) орын алады. Жаңаратын энергия туралы заң әрекет етеді: күн немесе жел көмегімен өндірілген әрбір киловатт-сағат үшін үкіметі өндірушіге 48 цент төлейді, бұл көмір есебінен өндірілетін энергияның нарықтық бағасынан - 5 цент, әлде қайда артық. Нәтижесінде қазіргі уақытта елде 14 мың жел және 80 мыңнан астам күндік өндірісітікқондырғылар орналасқан және жыл сайын баламалы энергия көздеріне инвестициялар шамамен 6 млрд. евродан құралады. Геттеборн ауылының маңында 2008 жылға арай әлемдегі ең ірі күн электрстанциясы салынады, қуаттылығы 8,2 МВт құны 35 млн. евро.
Үкімет кіші қуатты күн көзімен су жылытатын қондырғыларға инвестицияларды салуды жалғастыруды жоспарлауда. Күн көзімен су жылытатын қондырғыларға ие болғысы келетін неміс отбасы күн колеккторлары орналастырылған әрбір шаршы метр үшін 110 евродан алуы мүмкін. 1999 жылдан бастап ГФР мемлекеттік бюджетінен бұл бағдарламаны іске асыру мақсатында 2,7 млрд. евро бөлінген.
Күн энергетикасын дамыту тек қана қана қоршаған ортаны қорғауға көмектеспейді, сонымен қатар жаңа жұмыс орындарын құрады. 2004 жылы саладағы жұмыспен қамтылғандардың саны 4 мың адамға артып, 16 мыңадамға дейін жетті. Перспективада, неміс мамандарының есебі бойынша, күн энергетикалық қондырғыларын салу, жөндеу және қызмет көрсету ГФР шамамен 100 мың адамды тұрақты жұмыспен қамтамаыз ете алады.
Цюриха имиджі күн энергиясының биржасын құру идеясынының арқасында жаңа экологиялық сипат алды. 1997 жылдың мамырынан бастап Цюриха электростанциясының клиенттері электр энергиясының орнына күн энергиясын алу мүмкіншілігін алды, осылайша олар қаражаттың алты есе үнемделуін қамтамасыз етті және экологиялық энергетиканы қолдауда өз үлесін қосты.
Ұсынысты халық өте жақсы қабылдады, өте қықа мерзмінің ішінде алғашқы күн қондырғылары өндіруі мүмкіндігіенен екі есе асатын мөлшерде күн энергиясына тапсырыс түсті. Электростанция клиенттерінің 3% күн энергиясының биржасына қатысады. Үлкен сұраныстың арқасында алғашқы биржаның басталуынан кейінгі 20 ай ішінде жалпы қуаты 365 мың квт.с. болатын 16 жаңа күн қондырғыларын қосу мүмкін болды, осы сияқты жалпы желіге қосулар одан әрі үздіксіз жалғасуда.
Цюрих электростанциясы өзіне жеткізушілер мен клиенттер рарасындағы белсенді делдал ролін алады. Ол күн энергиясын сатып алады, сонан кейін оны қосмыша құнсыз барлық жеткізулердің аралас бағасымен сатады. Күн энергиясын жеткізушілер өз қондырғыларын салады және оларды қала ішінде саылнған алаңдарда өз қалауы бойынша орналастырады. Бұл үшін электростанция 20 жыл мерзімінде күн энергиясын тұрақты бағамен сатуды кепіл етеді.[22]
Раухалахти (Финляндия) қаласында мақсаты жылу мен электр тоғын стандартты (көмір, газ) және баламалы (торф, биомасса, өнірістік қалдықтар) көздерді пайдалан отырып өндіру әдістерін біріктіру болып табылатын жоба іске асырылды. Жоба целлюлоз-қағаз өнеркәсібі және басқа да өңдеуші өнеркәсіп өкілдерінің, сондай-ақ жергілікті билік органының қатысумен іске асырылды. Кәсіпорындардың шығыс тесіктеріне қойылған фильтрлер атфмосфераға шығарылатын зиянды заттардың көлемін екі есеге азайтуға көмектесті. Жоба жылу көзі ретінде өндірістікжәнеқаланың тіршілік әрекеті қалдықтарын қолданудың негіздемесін растады. Азғана инвестицияларға қарамастан, мұндай кәсіпорындар рентабелді және үздіксіз энергия өндіру тұрғысында сенімді болып шықты.
Ұлыбританияда балалар орталығын құру бойынша пилотты жобалар сәтті енгзілді. Мұндай орталықтар балаларға күндізгі қарау бойынша қызметтер көрсетеді; яслилері бар; ата-аналармен оқу сабақтарын жүргізеді, балалардың мектеп өміріне белсенді қатысады және белсенді және мүдделі ата-аналарды балаларға блім беру және тәрбиелеу сапасын арттыру бойынша мәселелерді шешуге тартады.
Сондай-ақ мектеп ғимараттарын (және бірқатар басқа мекемелер) салуға және жабдықтауға қойылатын талаптар әзірленген. Мысалы, көп қабатты мектептерде әрбір қабат ойындарға арналған құралдар мен орын-жайлармен жабдықталуы тиіс.
Халық саны 1,3 млн. тұрғынды құрайтын, Ресифе (Бразилия) қаласында қаладағы жұмыспен қамту санының өсуіне көмектескен қатты қалдықтарды жинау және жою бйоынша жоба іске асырылды. Жоба бойынша жауапты тұлға тазалақыты сақтауды қамтамасыз ететін және қала инфрақұрылымына қызмет көрсететін Urban Cleaning and Maintenance коммуналық ұйымы тағайындалды.
Жобаны әзірлеу және іске асыурдың себебі, үй шаруашылықтарының өз тіршілік әрекетінің қалдықтарымен өзен бассейндарын ластаудың жоғарғы деңгейі болды. Жоба мақсатына адамдардың қоршаған ортаға қатынасын өзгерту, жергілікті жерлерде қалдықтарды бөлуді ұйымдастыру, оларды одан әрі жою болып табылды. Жобаны іске асырудың екі жылынан кейін өңделетін материалдардың көлемі ұлғайды, өзендік су қоймаларына түсірілетін қатты қалдытар көлемі азайды, өз кезегінде бұл ауыз су сапасының жақсаруына әсер етті.
Халықты экологиялық және гигиеналық оқыту нәтижесінде адамдар қалдықтарды бөлуді үйренді, кейбіреулер үшін бұл табыс көзіне айналды (жинап алып, өңдеуші кәсіпорындарға сату).
Ванкувер (Канада) қаласында жергілікті басқару органдары қала тұрғындары мен кәсіпкерлерге дизайн, әлеуметтік бағдарламалар және т.б. жөнінде шешім қабылдауға қатысудың кең мүмкіншіліктерін ұсынады. Атап айтқанда, Ванкуверде және Канаданың басқа қалаларында олардың ойы бойынша олар тұратынауданның пролемаларын шешетін жерглікті жобаларды әзірлеу және іске асыру үшін қала тұрғындарына ақшалай қаражат бөлу тәжірибесі қолданылады.
Финляндиияда пәтерлерге арналған мемлекеттік жәрдемақылардың екі түрі бар. Біріншілеріне табысы жоғары емес адамдар үміт арта алады. Бұл жәрдемақы пәтерді жалдау шығындарын жабуға арналған. Екінші жәрдемақы түрі пәтерді сатып немесе салу үшін ұсынылады. Ол банк несиесінің пайыздары бойынша жеңілдіктер болып табылады. Егер финн мұндай жәрдемақы түрін пайдалануды шешсе, ол онда өзіне ірі пәтер алуға мүмкіншілігі болмайды. Сонымен бірге ол өз жанұясы үшін сатып алатын немесе салатын, сонымен бірге несие бойынша жеңілдіктерді пайдалануды шешкен адам үшін пәтер көлемін банк белгілдейді. Мемлекет сондай-ақ пәтерді алғашқы рет сатып алатын жастарды несиелік пайыздар бойынша жеңілдіктермен қолдайды.
Бүгін көппәтері үйлерді қайта жаңарту бойынша жобалар ел бойынша іске асырылуда, кейбір кездерге қайта жаңартылуға бүкіл шағын аудандар қойылады.Тұрғын-үй қорын жаңартуға мемлекетте қатысады. Оның көмегі ол банктегі несие бойынша кепіл болып табылады. Үйді күрделі жөндеу үшін жөндеуге қажет шығындардың 80% мөлшерде жеңілдетілген несие алыға болады. Мемлекет қолдануының арқасында 16 жылдық мезімге алуға болатын мұндай несиенің пайыздық өлшемі жылына 3,5% аспайды.
Берлин - автомобильдер емес, тұрғындар мен қонақтар үшін қала, бірақ замануи коммуникациялармен. Берлиннің қала құрылсы тұжырымдамасы (бұрыңғы шығыс германия аумағында) өз күшін дәстүрлі еуропалық қалаларға тән деңгейге дейін құрылыс тығыздығынжоғарлату арқылы қысқа жолдар қаласын құруға талпынуда. Бұл кең автотрассаларды кері салуды қажет етеді және өмір деңгейі мен қала орталығында болу сапасын арттырады. Бұл тұжырымдаманы іске асырудың мысалы жүздеген жылдар бойында Потсдам алаңы мен Александерплатцты қосатын торап болып саналған Шпителльмаркт ауданын жаңарту боып табылады.
Шпителльмаркт ауданындағы біріккен Берлинге мұраға қалған сегіз жолақтық автокөлік қозғалысын кері салу арқылы қысқарту жөнінде шешім қабылданды. Бұл қалалық алаң қала тұрғындары мен қонақтары үшін коммуналдық торап болды.[17]
Біріккен қаланың жүк және жолаушылар тасымалындағы қажеттіктерін қанағатандыру үшін төрт көлік құралын бірыңғай желіге біріктіруге шешім қабылданды: бағдарларының ұзындығы 300 км электричка; желілерінің ұзындығы 167 км болатын метро; ұзындығы 411 км болатын трамвай жолдары, автобус бағдарлары (1855 км). Қайта жаңарту және бағдарлар желілерін кеңейту арқасында Берлин орталығындағы жолаушылар тасымалы 80% муниципалды жолаушы көлігімен, ал 20% - автомобильде іске асырылуы тиіс берлин Сенатының қаулысын іске асыру мүмкін болды. Техникалық инновация ретінде аспалы магнитті Трансрапид жолын салу болады (федералды өкімет 2 млрд. евро қаржы бөлді), оны салу 2005 жылы аяқтаулы тиіс. Бұл жол Гамбург және Берлинді қосады, жол уақыты бір сағаттан кем болады.
Ұлыбританиядағы орнықты және қауіпсіз ғимаратар жөніндегі 2004 жылғы Актіге сәйкес ғимараттар орнықты даму талаптарына сәйкес боуы тиіс, атап айтқанда ғимараттарды салу кезінде экологиялық нормалар сақталуы тиіс, энергия мен суды аз пайдалануға көмектесетін материалдар қолданылуы тиіс.
Бұл материалдар әлем бойынша үлгі алатын мысал ретінде таралады.
1.3 Қалаларды дамытуды басқарудың әдістері
Қала не ауданның жергілікті билік органдары негізгі екі қызмет атқарады: тұрғын халық пен кәсіпорындарға қызмет көрсету (жолдарды қадағалау, сумен, жылумен және электр қуатымен қамтамасыз ету, қоқысты шығару, саябақтар мен демалыс орындарын қадағалау) және ведомстволық бағыныстағы территория-ның әлеуметтік-экономикалық дамуын басқару.
Дамуды басқару стратегиялар, бағдарламаларды, нақты шараларды және біржолғы басқарушылық шешімдердің көптүрлі спектрін қолдану арқылы жүзеге асырылуы мүмкін. Осы спектрлердің көмегімен жергілікті әкімшілік аймақ экономикасының дамуын ынталандыруға, жаңа жұмыс орындарын құруға, салықтық базаны ұлғайтуға және жергілікті қоғам мүдделі экономикалық белсенділіктің анықталған түрлері үшін мүмкіндіктерді кеңейтуге ұмтылады (2 - кесте).
Кесте 2
Қызмет ету мен дамуды басқару
Қызмет көрсетуді басқару объектілері
Дамуды басқару объектілері
Жолдар, қоқысты шығару,сумен, газбен, жылумен, электр қуатымен қамтамасыз ету, тұрғын үй қоры мен саябақтардың жағдайы мен пайдалануы, жабдықталуы
Жаңа өндірістердің пайда болуы және ескі өндірістердің дамуы, қалалық инфрақұрылымның, бірінші кезекте байланыс пен коммуникацияның дамуы, жұмысбастылық, халықтың ауқаттылығы деңгейі
Ескерту-зерттеу материалдары негізінде құрастырылды
Әлеуметтік-экономикалық даму қызметі экономикалық дамудың дәстүрлі сұрақтарына экономиканы бір жағдайынан екінші жағдайына ауысуымен бірге жүретін нарықтық инфрақұрылымды құру мен дамыту, дағдарыстық құбылыстарды өту сұрақтары қосылған кезде ерекше мәнге ие болады. Дағдарыстан шығу экономикалық үрдістер өз бетімен бағытсыздандырылған болғанда ауыр тиюі мүмкін, және жергілікті әкімшілік қолда бар жергілікті артықшылықтарды қолдану арқылы экономикалық даму үрдісіне белсенді әсер еткен жағдайда дағдарыстан шығу азды-көпті тегіс өтеді. Өмірдің кез-келген саласындағы дағдарыстан шығу экономикалық белсенділік деңгейімен байланысты. Әлеуметтік даму өзінің белгілі-бір деңгейдегі тәуелсіздігіне қарамастан көп мөлшерде ресурстық мүмкіндіктермен анықталады. Ал ресурстық мүмкіндіктер өз кезегінде экономикалық даму деңгейіне байланысты. Сондықтан, экономикалық белсенділікті дамыту арқылы ғана жергілікті халықтың өміріндегі алға басуларға қол жеткізуге және ел ауқаттылығын көтеруге мүмкіндік туындайды. Нәтижесінде бұның барлығы аймақта жүргізіліп жатқан әлеуметтік-экономи-калық саясаттың тиімділігін анықтайды.
Аймақтық әкімшіліктің экономикалық дамуға мүмкін әсерлерін келесідей тұжырымдауға болады:
- іскерлік белсенділікті дамыту үшін аймақта қолайлы жалпы шарттарды құру;
- іскерлік белсенділікті реттеу;
- аймақ әкімшілігі мен бизнестің тура кооперациясы.
Аймақтық дамуды басқарудың осы әдістерін толығырақ қарастырайық.
Іскерлік белсенділікті дамыту үшін қолайлы жалпы шарттарды құру. Бұндай шарттарға нарықтық инфрақұрылымды, жерлердің болуы мен экономикалық белсенділіктің жаңа түрлерін дамыту үшін осы желерге сәйкес құқықтың болуы, жақсы дамыған транспорт, байланыс, кеңселік шаруашылық және тағы басқаларды жатқызуға болады.
Батыстық елдердегі әкімшілік органдары аймақтық инфрақұрылымға инвестицияларды жиі құяды, жер учаскелерін қайта ұйымдастыру бойынша шараларды жүзеге асырады және аймаққа бизнестің жаңа түрлерін тарту үшін аймақтық маркетинг шегінде жұмыс атқарады.
Аймақтардың әкімшілігі нарықтық қатынастардың құрылуы шарттарында жоғарыда аталған жанама әсер ету түрлерінен басқа нарықтық инфрақұрылымның негізін құрайтын жаңа институттарды тура қолдау шараларын жүзеге асырады.
Тура әсер ету түрлерінің дәстүрлісі бизнестің барлық түрлеріне (жолдар, телефон, қалалық вокзалдар, аэропорт-тар мен т.б.) базалық болып келетін инфрақұрылымды құру мен нығайту бойынша шараларды ұйымдастыру. Жерге қатысты бағытталған - жер учаскелерін біріктіру мен бөлшектеу, жалға және тіпті тегін қолдануға беру - әрекеттерді де жүзеге асыруға болады. Жерге қатысты нақты әрекеттерге аймақтағы жаңа іскерлік белсенділіктің қарқыны мен жалпы бағыттылығы байланысты.
Кез-келген аймақтың экономикалық дамуының салыстырмалы дербес факторы болып соңғы уақытта халықаралық фактор қалыптасуда: халықаралық байланыс неғұрлым интенсивті болған сайын, аймақтың экономика-лық дамуын соғұрлым үлкен импульс алуда. Халықаралық байланыстар мен халықаралық сауданы, аймаққа тартылатын шетелдік инвестицияларды қолдау жалпы экономикалық дамудың дербес және тиімді құралы болуда.
Іскерлік белсенділікті реттеу. Аймақ әкімшілігі берілген аймақтың дамуына қажетті шешімдерді қабылдау үшін кәсіпкерлерді дәлелді ынталандыруды құруда. Бұл жергілікті салықтардың төмендеуі арқылы немесе несие, субсидиялар, кепілдемелер беру көмегімен арзан капи-талды ұсыну арқылы қол жеткізімді болып табылады.
Кәсіпкерлерге әсер етудің аталған әдістері жиі негізделген сынға алынады. Атап айтқанда, бұндай шаралар аймақ пен қалалардың ресурстардан тура айырылуына әкелетіндігі және нәтижесінде бизнестің жаңа түрлерінің орналасуына әсер етпейтіндігі дәлелденген. Себебі, жергілікті салық салу арасындағы айырмашылық, әдетте, бизнестің басқа шарттарына (орналасуы, жақын маңда жеткізушілердің болуы, өткізу нарықтарының жақын орналасуы және т.б.) қарағанда өлшеусіз кішкентай өлшем болуына байланысты. Сонымен қатар, аймақтар мен қалалар арасындағы бәсекелестік жергілікті салық бойынша жеңілдіктер көлемінің тегістелуіне әкеледі. Бұнда бәсекеге түсетін аймақтардың біреуі де артықшылыққа ие болмайды, ал басқа жағынан олардың барлығы да бюджетке түсімдерін төмендетеді.
Жалпы жағдайда салықтық және басқа да әсер ету түрлері үкіметте белгілі-бір бизнестің және стратегиялық шешімдерді қабылдауға әсер ететін факторлардың жағдайлары туралы толық, соның ішінде аналитикалық ақпараттың бар болғанда ғана тиімді болып келеді. Әдетте әкімшіліктерде бұндай ақпарат жоқ болады. Осының барлығы салықтық жеңілдіктердің негізсіз және бизнестің біржақты ұтысына айналуына әкеледі.
Әкімшіліктердің реттеуші әсеріне жерлерді қолдану ережелерін орнату жатады. Мысал ретінде 90 жылдары тұрғын үй құрылысының отандық тәжірибесіндегі жүктемемен құрылыс ережесін келтіруге болады, бұл ереже бойынша жеке инвесторлар құрылыс жұмыстарын жүргі-зуге құқықты дайын тұрғын үйдің белгілі-бір үлесін қалалық үкіметке беруге, сонымен қатар, жалпы қалалық желілер мен коммуникацияны кеңейтуі не қайта қалпына келтіруі шарттарына келіскен жағдайда ғана иеленетін.
Тұрғын үй құрылысына, сауда мен бизнес орталықтарына, өнеркәсіптік қолдануға сәйкес пайдалану зоналарын бөліп беру өздерінің іскерлік белсенділіктерін дамытуды жоспарлайтын жеке инвесторларға әсер етеді. Белгілі-бір құрылысты жоспарлау және жүзеге асыру барысында құрылыстың әдеттегі ережелерін өзгертуге болады, сол арқылы нақты жеңілдіктерді беруге немесе бағдарламаларға қаражаттарды бөлуге мүмкіндік туындайды.
Құрылыс тәртібін реттеу ұзақ мерзімді перспективада маңызды тиімді әсер етеді. Бірақ сәйкес әсерді алу қала дамуының стратегиялық жоспарларының пысықталуы мен қала дамуының ұзақ мерзімді және қысқа мерзімді мақсаттарының нақты ерекшеленуі шарттарында ғана мүмкін.
Әкімшілік пен бизнестің тура кооперациясы. Қала дамуында ірі жобаларды іске асыру жағдайларында әкімшілік пен жеке ұйымдардың тікелей серіктестігі мақсатқа лайықты болып келеді. Қаланың жалпы дамуына болысатын ірі масштабтағы ұзақ мерзімді жоба бола түра олар қала әкімшілігі мен жеке ұйымдардың бірлесуімен жүзеге асырылды. Көп жағдайларда бір жоба шегіндегі іс-әрекетті реттеу үшін аралас компаниялар құрылады. Дегенмен, аралас компанияларда әрдайым жеке және қоғамдық секторлары мүдделерінің қақтығысы байқалады, қала дамуының мүддесі мен пайда табу мақсатына байланысты жеке мүдделердің аяғына дейін үйлестіру әрдайым қиын болады. Жеке мүдде жағына қарай қажетсіз ауытқуды болдырмау үшін тура кооперация түбегейлі және негізделген жоспарлану үрдісімен, тиімді басқарумен қатар жүруі қажет және әкімшілік жағынан беделді, ықпалды басшылық қарауында болуы керек.
Соңғы онжылдықтың жалпы әлемдің тенденциясы үкіметтік емес, мемлекеттік емес сипаттағы, қалалардың экономикалық даму мәселелерін шешуге кірістірілген ұйымдардың санының өсуі болып табылады. Әдетте, бұл жеке бизнеске көмектесе алатын, оның дамуына септігін тигізетін табыссыз (қаржылық табысы жоқ) ұйымдар. Бұндай ұйымдарға жергілікті сауда-өнеркәсіптік палата-ларды, аймақтың дамуы мен маркетингіне қатысты арнайы агенттіктерді жатқызуға болады. Әкімшіліктің осындай ұйымдармен кооперациясы жалпы аймаққа пайдасын әкеледі. Аймақтағы экономикалық даму үрдісін қамтама-сыз ете отырып, жергілікті әкімшілік басшылығы экономиканың дамуына көмектесудің түрлі әдістерін қолдану арқылы коалицияларды құрушылар, нақты іскер тұлғалардың жәрдемдесушілері ретінде әрекет етеді. Сондықтан экономикалық даму бойынша жұмыстар аймақтың ірі кәсіпкерлері мен жұмыс берушілерін тарту арқылы жүргізілуі мүмкін және жүргізілуі керек. Жергілікті әкімшілік кәсіпорындар басшыларымен осын-дай кооперацияны құру арқылы персоналды оқыту, инфрақұрылымды дамыту, шағын және орта бизнесті ынталандыру мәселелерін тиімді шеше алады.[25]
Кесте3
Қаланың экономикалық дамуына әсер ету түрлері
Бизнестің жалпы жағдайларын құру
Іскерлік белсенділікті реттеу
Әкімшілік пен бизнестің тура кооперациясы
Транспорт
байланыс
қонақ үйлер
рекреациялар
телекоммуникация
аймақтық нарықтық инфрақұрылым: банктер, аудит, сақтандыру, кеңес беру
зоналау
жерді қолдану ережелері
салық салу
субсидиялар
жеңілдіктер
кепілдемелер
бірлескен жобалар
коммерциялық емес ұйымдармен әрекеттесу:
сауда-өнеркәсіптік палаталар, білім және кеңес беру орталықтары
Ескерту-Зерттеу материалдары негізінде құрастырылды
Аймақтық деңгейде экономикалық дамуды басқару құралдары 3 - кестеде көрсетілгендей, бизнестің жалпы жағдайларын жасау (жол, байланыс, кеңселер, нарықтық инфрақұрылым), іскерлік белсенділікті реттеу (жергілікті салықтар, ерекше шарттар), әкімшілік пен бизнестің кооперациясы (бірлесіп жүзеге асырған жобалар) болып табылады. Дағдарыстық жағдайдан шығу үшін аймақтың экономикалық дамуына әсер ететін барлық әдістердің үйлесімін ұйғаратын мақсатты жоспарлар қажет, сонымен қатар осындай бағдарламаларды құрудың маңызды аспектісі жоспарды жүзеге асырумен байланысты нәтижелер мен шығындар балансын талдау болып табылуы мүмкін.
Аймақты дамытуды басқаруда әкімшілік қолданатын нақты әдістердің қайсысы пайдалануына байланыссыз аймақ дамуына әсер ету функциясы өз бетінше бірнеше ерекшеліктерге ие. Бәрінен бұрын, бұл халыққа қызмет көрсетудің стандартты (сумен, газбен, электр қуатымен қамтамасыз ету, жолдарды жөндеу, қоқысты шығару, қалдықтарды жою) функцияларынан ерекше, кертартпа емес функция. Оған қоса, бұл функцияның кертартпалық еместігі аймақтық дамуды басқару бойынша жұмыстарды ұйымдастырудың икемді, бірегей әдісін ұйғарады. Берілген функция мәселелерді шешуде, жеке және мемлекеттік емес ұйымдармен келіссөздерді ұйымдастыруда стандартты емес әдістерді, заманауи менеджмент, соның ішінде стратегиялық жоспарлау мен маркетинг тәсілдерін қолдануды ұйғарады.
2 Ақтөбе қаласының экономикалық даму тенденциясын талдау және бағалау
2.1 Ақтөбе қаласының құрылуы, қалалық әкімшілік аппарат қызметтері
Ақтөбе қаласының негізгі 1869 жылы 28 маусымда қаланды, Қазақстан Республикасының солтүстік-батыс бөлігінде орналасқан.
Ақтөбе облысының әкімшілік орталығы болып табылады. Ақтөбе қаласының әкімшілік аумағы 2,3 мың шаршы километрді құрайды. Оған қала аумағындағы бес селолық округ (Благодар, Қарғалы, Қурайлы, Новый, Сазды) кіреді. Ақтөбе қаласы биіктігі 250-400 метр болатын Орал үстіртінің оңтүстік бөлігіндегі Орал өзенінің сол жақ құйылысы - Електің сол жақ жағалауында орналасқан. Қала солтүстік-батысында Ақтөбе облысының Мәртөк ауданымен, солтүстік шығыста Қарғалы ауданымен, шығысында Хромтау ауданымен, оңтүстігінде және оңтүстік - батысында Алға ауданымен шекараласады.
Қала 1869жылы Ақтөбе (Ақ Төбе) бекінісінің орнында пайда болды.
Негізі қаланған соң алғашқы үш онжылдық бойы Ақтөбенің шаруашылық өмірі қазақтардың көшпелі мал шаруашылығымен тығыз байланысты болды. Сонымен қатар оның айналасына халық қоныстана бастады. Құнарлы топырағы мен керемет орналасқан жері Ресей империясының түпкір-үпкірінен біртіндеп келімсектерді өзіне тартты.
Бекініс құрылысының алғашқы бас жоспары 1874 жылы әзірленді. Елді мекен мынадай өзіндік шағын аудандарға бөлінеді: Құрмыш, Татар слободасы, Отарвановка. Алғашқы көшелер Гарнизонный, Крепостный, Оренбургский, Елек, Георгиевский деп аталады.
1891 жылы Ақтөбе гарнизон бекінісі Торғай облысы-ның Ақтөбе қаласына айналды.
ХХ ғасырдың бас кезінде Ақтөбе арқылы Орынбор-Ташкент темір жолы өтті. Ол қала экономикасының дамуына жаңа серпін берді.1932 жылғы 10 наурызда Ақтөбе Ақтөбе облысының орталығы болды.
60-жылдардың ортасынан бастап шағын тұрғын аудандар мен массивтер құрылысы басталды. 1977 жылы Ақтөбе Батыс-Қазақстан темір жолы орталығына айналды. 1999 жылғы 11 наурызда Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы бойынша Актюбинкс қаласы Ақтөбе деп атала бастады. Бұл Ақ төбе деген ұғымды білдіреді.
Қала әкімінің аппараты заңдарға сәйкес мынадай функцияларды жүзеге асырады:
1) қала әкімі шешімдерінің, өкімдерінің жобаларын әзірлеу;
2) Республика Президенті мен Үкіметінің, облыс пен қала әкімдерінің кесімдері мен тапсырмаларын орындау үрдісіндегі жергілікті атқарушы органдардың қызметін үйлестіру;
3) Мемлекет басшысының, Үкіметтің, облыс пен қала әкімдерінің кесімдері мен тапсырмаларының орындалуын бақылау;
4) облыс әкімінің аппаратына Мемлекет басшысы мен Үкіметтің кесімдері мен тапсырмаларының орындалу барысы туралы ақпарат дайындауды ұйымдастыру;
5) әкімияттағы отырыстарды, әкімдегі және оның орынбасарла-рындағы, қала әкімі аппаратының басшысындағы кеңестерді әзірлеуді ұйымдастыру;
6) әкімнің жергілікті өкілетті және атқарушы органдармен, қалалық және облыстық басқармалармен және комитеттермен, саяси партиялармен және қозғалыстармен, басқа да қоғамдық бірлестіктермен іс-әрекетін ұйымдастыру;
7) қала әкіміне тікелей бағынатын мемлекеттік органдардың құрылымы, құрылуы, таратылуы және қайта құрылуы жөнінде ұсыныстар әзірлеу;
8) қала әкіміне есеп беретін мемлекеттік органдар мен ұйымдар кадрларымен жұмысты ұйымдастыру;
9) қала әкімінің іс қағаздарын жүргізу, хат-хабарларды өңдеу, құжаттар айналымын талдау;
10) қызмет бабындағы құжаттарды, хаттарды және арыз-шағымдарды қарау, азаматтарды қабылдауды ұйымдастыру;
11) әкімнің және оның орынбасарларының қызметін қаржы-шаруашылық және материалдық-техникалық жағынан қамтамасыз ету;
12) қала әкімінің қызметін бұқаралық ақпарат құралдарында көрсету, олардың әкіммен қарым-қатынасын ұйымдастыру;
13) қала әкімінің тапсырмасы бойынша оларды таныстыру, соттарда мүдделерін қорғау, прокурорлық назарға алу кесімдерін қарау;
14) қала әкіміне заңмен жүктелген басқа да функциялармен міндеттер.
Қала әкімі аппаратының негізгі міндеттері ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz