Ақша нарығы

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Ақша нарығы.

Дәріс жоспары:

1. Ақша функциясы. Ақша агрегаты.

2. Ақшаға сұраныс. Ақшаның классикалық сандық теориясы.

3. Ақшаға сұраныстағы Кейнс теориясы. Сұраныс функциясы. Боумоль-Тобин моделі.

4. Ақшаға ұсыныс. Ақша мультипликаторы.

5. Ақша нарығындағы тепе-теңдік. Хансен моделі (модель LM) .

Семинар жоспары:

1 сабақ

1. Ақша және оның функциясы.

2. Негізгі ақшы агрегаттары.

2 сабақ

1. Ақшаға сұраныс.

2. Ақшаға сұраныстың классикалық және кейнстік теориялары.

3. Нақты және номиналды пайыз мөлшерлемесі.

3 сабақ

1. Боумоль -Тобин моделі.

2. Ақша ұсынысының моделі. Ақша мультипликаторы.

3. Ақша нарығындағы тепе-теңдік. Өтімділік тор.

Ақша функциясы. Ақша агрегаты.

Ақша дегеніміз - тауардың жалпы эквивалентінің тиянақталған түрі, құнның эквиваленттік формасы мен тұтыну құны біте қайнасқан ерекше тауар. Яғни ақша-тауар өндіру мен оны айырбастау үрдісінде басқа тауарлардан бөлініп шыққан ерекше тауар, оның айрықша қызметі - барлық тауарларға ортақ балама (эквивалент) рөлін атқару. Ақшаның қоғамдағы мәнін К. Маркс «жеке адам өзінің қоғамдық билігін де, қоғаммен байланысын да өзінің қалтасына салып жүреді», - деген афоризммен сипаттады. Ақшаның ең ықтимал сипаты - оның жоғары өтімділігі. Қазіргі экономикалық әдебиеттерде ақшаның 3 қызметін бөліп көрсетеді :

1) айналыс құралы;

2) құн өлшемі;

3) төлем құралы.

Үш функцияның жиынтығы ақшаның басқа активтен айырмашылығын көрсетеді. Ақша көлемін мемлекет Қазақстан Ұлттық Банкі арқылы бақылайды. Ақша көлемін бақылауға байланысты экономикадағы тұрақтылықты іске асырады, осыған байланысты ақша шамасын есептеу негізгі рөл атқарады.

Ақша шамасын өлшеу үшін ақша агрегаттар жиынтығын пайдаланады.

Ақша агрегаты: Ақша агрегаты

Құрамы: Құрамы

Ақша агрегаты: М0

Құрамы: банктік емес жүйедегі айналыста жүрмейтін банкноттар мен монеталар, яғни қолма-қол ақша

Ақша агрегаты: М1

Құрамы: М0+ коммерциялық банктердегі қысқа мерзімді салымдар талап етуге дейінгі, коммерциялық банктердегі халықтық, кәсіпорындық салымдар

Ақша агрегаты: М2

Құрамы: М1+ коммерциялық банктегі қысқа мерзімдік салымдар

Ақша агрегаты: М3

Құрамы: М2+ ұзақ мерзімді салымдар (депозитті сертификаттар, мемлекеттік қарыз облигациялары)

Ақшаға сұранысы. Ақшаның классикалық сандық теориясы.

Ақша сұранысы - ақша қорының айқын қажеттілігі. Ол анықталады, қаржының төлем санымен, халық және фирмалар өтемпаздық форма ретінде ұстайды. Ақшаға сұранысты түсіндірудің теориялық ыңғайын табу.

Ақшаның сандық теориясы - ақшаға сұранысты айырбас теңдеуін шешуге байланысты анықтайды:

MV=PY

M - айналыстағы ақша суммасы,

V - ақшаның жылдамдық айналысы,

P - баға деңгейі (баға индексі),

Y - шығару көлемі.

Болжасақ, ақшаның айналыс жылдамдығы - V - шамасы тұрақты, бұл жағдай экономиканың тұрақты байланыста болуында, табиғи жағдайға байланысты, уақыттың жылжуына қарай ақшаның жылдамдығы өзгеруі ықтимал (банк жүйесіне жаңа технологияны қолдануға байланысты т. с. с. ) .

Ақша айналымының тұрақтылығына байланысты теңдеу келесі түрде болады:

MV=PV

Бұл жағдайда айналыстағы ақша шамасының өзгеруі ЖҰӨ пропорционалды номиналды өзгереді. Классикалық концепциясы бойынша нақты ЖҰӨ өте баяу өзгереді, өндіріс факторына жаңа санды қосуға байланысты қысқа мерзім уақытында тұрақты болады, сондықтан ақшаны қолдану айырбаста әсер етеді. Номиналдық айналымға сонымен бірге әсер етпейді нақты айналымға. Ақшаның қасиеті нақтыкөрсеткішке әсер етпеуі ақшаның нейтралдығына деген атқа ие. Осыған байланысты классиктер мынандай қорытынды жасады, ол мынандай атаққа ие - классикалық дихотомия - ұлттық экономикада екі айналыс секторында белгіленеді нақты және ақша нарығында.

Ақша нарығы - институттар жүйесі ақшаға және ақша активіне ұсыныс пен сұраныстық қызметін қамтамасыз етеді, негізгі рөлді атқарушы қаржы делдалдары жасайды активтерді және қарыз міндеттемесі тұтынушылардың сұрақтарына сәйкес. Ақша нарығнда пайыздық мөлшерлемесі ақшаның альтернативтік құны және сипаттайды аңғарылмаған табыс ретінде, ақша қаржысын сақтау арқылы жиналған бөлігі.

Номиналдық пайыз мөлшерлемесі банк пайызын қамтып көрсетеді, ал нақты мөлшер мен мөлшерлеме пайызы қамтиды табыстың сатудағы қабілеттігін, пайыз ретінде алынған номиналдық және нақты пайыздық мөлшерлемелердің байланысы Фишердің теңдеуінде жазылған: i=r+π, мұнда π - инфляция қарқыны, i - номиналдық пайыз мөлшерлемесі, r - пайыздың нақты мөлшері.

Ақшаға сұраныстағы Кейнс теориясы. Сұраныс функциясы.

Боумоль-Тобин моделі.

Джон Кейнс өзінің өтімділіктің артықшылық теориясында үш себепті атады, ақшаға сұранысты туғызатын:

Трансакциялық себеп (сұраныс іске асады жоспарланған сатып алуды және төлемді іске асыру негізінде) .
Алдын ала ескерту (белгілі сумманы қолда ұстау болжанбаған жағдайдағы себептер кезінде) .
Алыпсатарлық себеп.

Кейнстің сіңірген еңбегі ақшаны сақтау себебі алыпсатар үшін ол ақшаны байланыстарды альтернативтік құнымен бұл есептелінген өтімділік қаржының табыс активі. Жоғарыда айтылған екі тәсілдемені қорыта - классикалық және кейнстік мынадай ақшаға сұраныс факторларын бөліп көрсетуге болады:

Табыс деңгейі - Y
Пайыз өлшерлемесі - i

Ақшаға сұраныс функциясын былайша білдіруге болады: M=f (Yi)

Сонымен, Кейнсше ақшаға жиынтық сұраныс - функцияның екі айнымалы табысқа және пайыздық мөлшерлеме, келісілген трансакциялық және алыпсатарлық ақшаның сұранысын жоғарыдағы келтірілген екі жағдайға байланысты ақшаға сұраныс талдауы.

Қазіргі жағдайға қарай көп ақша теориясы дамуда. Баумоль -Тобин үлгісі бойынша ақшаға сұраныс трансакциялық негізде дамуда. Осы үлгінің көмегі арқылы анықтауға болады, мысалы, орташа кезеңдегі сомма қандай да бір шамада экономикалық агент өзінің табысына қарай белгілі бір мөлшерде сақтауға тиіс альтернативтік құнын қолма-қол ақша түрінде; өзінің активін шығын түрінде бір жерден екінші жерге.

Баумоль-Тобин үлгісі артықшылығын не кемшілігін талдайды, қолма-қол ақшаны жинаудағы кемшілігі қолма-қол ақшаны жинау арқылы пайызды жоғалтады, егер сол сомманы сақтық шотқа салса пайыз алар еді.

Ақша ұсынысы. Ақша мультипликаторы.

Ақша ұсынысы - ақша саны, банк жүйесінен тыс қолда бар айналыстағы ақша. Ақша ұсынысы (MS) екі қосындыдан тұрады:

Банк жүйесінен тыс қолда бар ақша (С) ;
Экономикалық қажет кезде мәміле жасау үшін қолданатын депозиттер (D) (дәлірек айтқанда бұл М агрегаты) ;

MS=C+D

Қазіргі замандағы банк жүйесі - жеке резервті жабумен байланысты жүйе. Банк депозиттерінің бір бөлігін ғана резерв ретінде сақтайды, ал қалған бөлігін қарыз беру үшін және актив операциялары үшін пайдаланылады. Басқа қаржылық институттармен салыстырғанда банктің ақша ұсынысын өсіру мүмкіндігі бар.

Уақытша бос ақша қаражаттарын жасау коммерциялық банктің алғашқы дәстүрлі базалық қызметі. Бұл банктің пассиві меншікті капитал мен тартылған қаражаттан тұрады. Меншікті капитал - банктің меншік ресурстарының маңызды және ажырамас бөлігі, ол оның барлық ресурстарының 10 %-ін құрайды. Оның төмен болу себебі, біріншіден, банк қаржылық нарықты қаржы делдалы ретінде басқа кәсіпорындарына, мекемелердің және халықтың уақытша бос қаражат сомасын депозит түрінде олардың қауіпсіздігін қамтамасыз етеді және пайдалық негізде қарыз алушыға ұсынады. Екіншіден, депозиттерді мемлекеттік сақтандыру жүйесі болады, бұл салымдарды жппай кері алу қаупін төмендетеді. Үшіншіден, банктерде таратылатын депозиттер басқа кәсіпорындардың материалдық объектілерінде орналастырған активтеріне қарағанда қондырғы ғимараты ыңғайлы, өтілуі және нарықта оңай өткізіледі. Сонымен коммерциялық банктер ақша шамасын көбейте де және азайта да алады.

Сонымен коммерциялық банктің өтімділігін арттыру үшін әр уақытта қолма-қол ақшаның сақтық қоры (R) болу керек. Оны Орталық банк жасайды, онда қолма-қол ақшамен (C) сақтық қор (R) болуға тиіс, олар ақша шамасын (MB) құрайды:

MB=C+R

Коммерциялық банк сақтық қорын жасағаннан кейін қалған банк міндеттемесі қолма-қол ақшаның артылуы деп атайды. Коммерциялық банк ақша ұсынысын арттырады - неше ақша мультипликаторы коммерциялық банктер жүйесі шеңберінде төлем құралдарының эмиссиялық үрдісі. Қосымша ақша ұсынысының жалпы түрі жаңа депозит пайда болуының нәтижесінде туындайды:

MS = 1 / гr * D

Мұндағы, гr - банк резервінің нормасы;

D - алғашқы салым;

1/гr-банк мультипликаторы немесе депозиттік мультипликатор.

Ақша ұсынысының жалпы үлгісі Орталық банк рөлін ескере отырып жасалады және банк жүйесіндегі депозиттік ақшаның бір бөлігінің қолма-қол ақшаға ауысуы. Ақша мультипликаторы (m) - ақша ұсынысының ақша базасына қатынасы:

m = MS / MB => MS = m MB. Орталық банк ақша ұсынысын бақылау арқылы монетарлық саясат 3 құралын анықтайды.

Орталық банк көмегі арқылы ақша-несие жүйесін жанама реттеу арқылы іске асырады. Ақша шамасының өзгеруі өз кезеңінде, ақша ұсынысы мультипликациялық тиімділікті іске асырады.

есептік мөлшерлеменің өзгеруіне (реқаржылық мөлшерлемесі) ;
сақтық қор міндеттемесінің мөлшерінің өзгеруі;
ашық нарықтағы операциялар.

Ақша нарығындағы тепе-теңдік. Хансен моделі (модель LM) . Кез келген нарықтың тетігі тепе-теңдікті іздестіру. Ақша нарығындағы тепе-теңдік сол уақытта орнатылады, егер банк жүйесіндегі жасалған жағдайға байланысты халық кассадағы қалдық ақшасын ерікті түрде қолма-қол ақшаны және чек салымы ретінде ұстаса.

Басқаша айтқанда, тепе-теңдік сол кезде болады, егер ақшаға сұраныс қанағаттандырады ұсынысты, ол үлгі салым пайыз мөлшерлемесі оң болса. Егер экономикада табыс өссе, онда ақшаға сұраныс артады, пайыз мөлшерлемесі өседі, егер табыс азайса қарама-қарсы жағдай болады.

Сонымен ақша нарығында, егер банк мөлшерлемесі өзгерсе табыс мөлшеріне сәйкес. Осы жағдай Хансен үлгісінде (үлгі LM) графикалық негізде көрсетілген. Графикалық үлгіні төмендегі график формасында көрсетуге болады:

Экономикада ақшаға сұраныс көбейсе банктің мөлшерлеме пайызы төмендейді. Ақша нарығында тепе-теңдіктің бұзылуы ақша ұсынысының артуына байланысты, Кейнстің ақша саясаты деген атқа ие болды. Бұл саясатты мемлекет пайдаланады экономиканың нақты секторына, банк мөлшерлемесі өзгеруі инвестиция, жұмыссыздық, өндіріс көлемі, табыс деңгейі т. б. өзгерушілік байқалады. Бұл саясатты экономикада қолдану экономиканың дамуын төмендетіп өтімділік қақпанға түсуі мүмкін.

Өтімділік қақпаны дегеніміз - экономикадағы сондай ситуация, егер пайыз мөлшерлемесі мүмкіншілігіне карай минималды деңгейде болса, ақша ұсынысының одан әрі дамуы еш әсер етпесе, онда тауар және ақша нарығы арасында үзіліс болады, ақшаға сұраныс артады және инфляция қарқыны өседі. Өтімділік қақпанынан шығу мемлекет күшімен шығуға болады, ол үшін қаржы белсенділік саясатын жүргізуі керек. Ақша саясаты өтімділік қақпан кезінде жарамсыз болады.

Негізгі әдебиеттер: