Нысанның табиғи-климаттық және шаруашылықтық жағдайлары
Кіріспе..
1.Нысанның табиғи.климаттық және шаруашылық жағдайлары ... ... ... ... ... ..5
1.1 Табиғи.климаттық жағдайлары ... ... ... ... 5
1.1.1 Климаты ... ... ... ... ...5
1.1.2 Топырақ жағдайлары ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Ауылшаруашылық өндірістің қазіргі кездегі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ..6
2.Ауыспалы егістегі ауыл шаруашылық дақылдарына тыңайтқыш қолдану...9
2.1 Ауыспалы егістің тиімді құрылымы мен құрамын таңдау ... ... ... ... ... ...9
2.2 Жергілікті органикалық тыңайтқыштарды жинау және оны пайдалану13
2.3 Ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігін жоспарлау. ... ... ... ... ...14
2.4 Жоспарланған өнімге қажетті тыңайтқыштар мөлшерін есептеу ... ... ..17
2.5 Тыңайтқыштарды енгізудің тәсілі мен мерзімін анықтау ... ... ... ... ... ...22
Қорытынды ... .
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1.Нысанның табиғи.климаттық және шаруашылық жағдайлары ... ... ... ... ... ..5
1.1 Табиғи.климаттық жағдайлары ... ... ... ... 5
1.1.1 Климаты ... ... ... ... ...5
1.1.2 Топырақ жағдайлары ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Ауылшаруашылық өндірістің қазіргі кездегі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ..6
2.Ауыспалы егістегі ауыл шаруашылық дақылдарына тыңайтқыш қолдану...9
2.1 Ауыспалы егістің тиімді құрылымы мен құрамын таңдау ... ... ... ... ... ...9
2.2 Жергілікті органикалық тыңайтқыштарды жинау және оны пайдалану13
2.3 Ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігін жоспарлау. ... ... ... ... ...14
2.4 Жоспарланған өнімге қажетті тыңайтқыштар мөлшерін есептеу ... ... ..17
2.5 Тыңайтқыштарды енгізудің тәсілі мен мерзімін анықтау ... ... ... ... ... ...22
Қорытынды ... .
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
Агрохимия – өсімдіктің, топырақтың және тыңайтқыштың өзара қатынасын, ауылшаруашылық дақылдарының өнімін арттырып, сапасын жақсарту үшін топырақ құнарлылығын ұдайы жоғарылатуын зерттейтін ғылым.
Агрохимия биологиялық және химиялық ілім болып саналады. Өсімдік шаруашылығын дамытуда және жетілдіруде тыңайтқыш қолдану ең тиімді әдістердің бірі болып есептелетіндіктен агрохимияның агрономия ілімінің ішінде алатын орны зор.
Агрономиялық химияның мақсаты өсімдіктің қоректенуіне қолайлы жағдай жасау, тыңайтқыштардың жеке түрлері мен формаларын топырақпен әрекеттесуін зерттеу және оларды қолданудың тиімді әдістерін анықтау.
Агрохимия ілімі егіншілікті химияландырудың негізі болып табылады. Себебі, мұнда ауылшаруашылығанда тыңайтқыштарды қолданудың мерзімі, мөлшері, әдістері сияқты мәселелер жан – жақты қарастырылады.
Агрохимия өсімдіктер физиологиясы, топырақтану, биохимия, микробиология, егіншілік, өсімдік шаруашылығы, химия, агрометерология, физика, математика, биология ғылымдарымен тығыз байланысты.
Агрохимияның алдына мынадай басты міндеттер қойылады: егіншілікте қоректік заттардың айналымы мен балансын зерттеу, өсімдіктің қоректенуінің минералдық теориясын жетілдіру, топырақ құнарлылығын арттыру жолдарын белгілеу, тыңайтқыштардың қоршаған ортаға тигізетін зиянды әсерін төмендету жолдарын іздестіру, топырақ пен өсімдік құрамындағы макро және микроэлементтердің шекті деңгейін белгілеу.
Жоспарланған өнім өсіретін жер Байзақ ауданының орталығы Сарыкемер ауылынан 13 км қашықтықта,ал облыс орталығы Тараз қаласынан 12км қашықтықта орналасқан.
Агрохимия биологиялық және химиялық ілім болып саналады. Өсімдік шаруашылығын дамытуда және жетілдіруде тыңайтқыш қолдану ең тиімді әдістердің бірі болып есептелетіндіктен агрохимияның агрономия ілімінің ішінде алатын орны зор.
Агрономиялық химияның мақсаты өсімдіктің қоректенуіне қолайлы жағдай жасау, тыңайтқыштардың жеке түрлері мен формаларын топырақпен әрекеттесуін зерттеу және оларды қолданудың тиімді әдістерін анықтау.
Агрохимия ілімі егіншілікті химияландырудың негізі болып табылады. Себебі, мұнда ауылшаруашылығанда тыңайтқыштарды қолданудың мерзімі, мөлшері, әдістері сияқты мәселелер жан – жақты қарастырылады.
Агрохимия өсімдіктер физиологиясы, топырақтану, биохимия, микробиология, егіншілік, өсімдік шаруашылығы, химия, агрометерология, физика, математика, биология ғылымдарымен тығыз байланысты.
Агрохимияның алдына мынадай басты міндеттер қойылады: егіншілікте қоректік заттардың айналымы мен балансын зерттеу, өсімдіктің қоректенуінің минералдық теориясын жетілдіру, топырақ құнарлылығын арттыру жолдарын белгілеу, тыңайтқыштардың қоршаған ортаға тигізетін зиянды әсерін төмендету жолдарын іздестіру, топырақ пен өсімдік құрамындағы макро және микроэлементтердің шекті деңгейін белгілеу.
Жоспарланған өнім өсіретін жер Байзақ ауданының орталығы Сарыкемер ауылынан 13 км қашықтықта,ал облыс орталығы Тараз қаласынан 12км қашықтықта орналасқан.
1. Ә.Ә.Әуезов, Т.А.Атақұлов, Н.Ш.Сүлейенова, Қ.Ш.Жаңабаев, «Егіншілік», Алматы «Сөздік – словарь», 2005ж
2. Қ.К.Әрінов, Қ.М.Мұсынов, А.Қ.Апушев, Н.А.Серепаев, Н.А.Шестакова, С.С.Арыстанғұлов, «Өсімдік шаруашылығы», Алматы, 2011ж
3. Қ.Жаңабаев, Т.Саудабаев, И.Сейітов, «Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы», Алматы, 1994ж
4. Қ.Жаңабаев, С.Арыстанғұлов, «Агрономия негіздері», Астана, 2010ж
5. Қ.Әрінов, А.Нағымтаев, М.Ысқақов, Н.Серікпаев, И.Жұиағұлов, «Агрономия негіздері», Астана, 2007ж
6. Агрохимия пәні бойынша курстық жұмысты орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар, 2012ж
2. Қ.К.Әрінов, Қ.М.Мұсынов, А.Қ.Апушев, Н.А.Серепаев, Н.А.Шестакова, С.С.Арыстанғұлов, «Өсімдік шаруашылығы», Алматы, 2011ж
3. Қ.Жаңабаев, Т.Саудабаев, И.Сейітов, «Өсімдік шаруашылығы өнімдерін өндіру технологиясы», Алматы, 1994ж
4. Қ.Жаңабаев, С.Арыстанғұлов, «Агрономия негіздері», Астана, 2010ж
5. Қ.Әрінов, А.Нағымтаев, М.Ысқақов, Н.Серікпаев, И.Жұиағұлов, «Агрономия негіздері», Астана, 2007ж
6. Агрохимия пәні бойынша курстық жұмысты орындауға арналған әдістемелік нұсқаулар, 2012ж
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.Нысанның табиғи-климаттық және шаруашылық жағдайлары ... ... ... ... ... ..5
1.1 Табиғи-климаттық жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1.1 Климаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1.2 Топырақ жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Ауылшаруашылық өндірістің қазіргі кездегі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ..6
2.Ауыспалы егістегі ауыл шаруашылық дақылдарына тыңайтқыш қолдану...9
2.1 Ауыспалы егістің тиімді құрылымы мен құрамын таңдау ... ... ... ... ... ...9
2.2 Жергілікті органикалық тыңайтқыштарды жинау және оны пайдалану13
2.3 Ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігін жоспарлау. ... ... ... ... ...14
2.4 Жоспарланған өнімге қажетті тыңайтқыштар мөлшерін есептеу ... ... ..17
2.5 Тыңайтқыштарды енгізудің тәсілі мен мерзімін анықтау ... ... ... ... ... ...22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
Кіріспе.
Агрохимия - өсімдіктің, топырақтың және тыңайтқыштың өзара қатынасын, ауылшаруашылық дақылдарының өнімін арттырып, сапасын жақсарту үшін топырақ құнарлылығын ұдайы жоғарылатуын зерттейтін ғылым.
Агрохимия биологиялық және химиялық ілім болып саналады. Өсімдік шаруашылығын дамытуда және жетілдіруде тыңайтқыш қолдану ең тиімді әдістердің бірі болып есептелетіндіктен агрохимияның агрономия ілімінің ішінде алатын орны зор.
Агрономиялық химияның мақсаты өсімдіктің қоректенуіне қолайлы жағдай жасау, тыңайтқыштардың жеке түрлері мен формаларын топырақпен әрекеттесуін зерттеу және оларды қолданудың тиімді әдістерін анықтау.
Агрохимия ілімі егіншілікті химияландырудың негізі болып табылады. Себебі, мұнда ауылшаруашылығанда тыңайтқыштарды қолданудың мерзімі, мөлшері, әдістері сияқты мәселелер жан - жақты қарастырылады.
Агрохимия өсімдіктер физиологиясы, топырақтану, биохимия, микробиология, егіншілік, өсімдік шаруашылығы, химия, агрометерология, физика, математика, биология ғылымдарымен тығыз байланысты.
Агрохимияның алдына мынадай басты міндеттер қойылады: егіншілікте қоректік заттардың айналымы мен балансын зерттеу, өсімдіктің қоректенуінің минералдық теориясын жетілдіру, топырақ құнарлылығын арттыру жолдарын белгілеу, тыңайтқыштардың қоршаған ортаға тигізетін зиянды әсерін төмендету жолдарын іздестіру, топырақ пен өсімдік құрамындағы макро және микроэлементтердің шекті деңгейін белгілеу.
Жоспарланған өнім өсіретін жер Байзақ ауданының орталығы Сарыкемер ауылынан 13 км қашықтықта,ал облыс орталығы Тараз қаласынан 12км қашықтықта орналасқан.
Шаруашылықтың жалпы жерінің ауданы 5172 гектар;ауыл шаруашылығында пайдаланылатыны 5035 гектар.Жыртылған жерінің ауданы 1971 гектар.Мұның ішінде суғарылатын жерлер 1930 гектар дейін жетеді.Шабындықтар 110 гектар мал жайылымы 2353 гектар.
1.НЫСАННЫҢ ТАБИҒИ-КЛИМАТТЫҚ ЖӘНЕ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҚ
ЖАҒДАЙЛАРЫ
1.1 Табиғи-климаттық жағдайлары
1.1.1 Климаты
Ауданның климаты ыстық құрғақ жазымен және салыстырмалы түрде суық қысымен сипатталады.Массивтің негізгі ерекшеліктеріне климаттың континенталдығы,жауын-шашынның уақыт бойынша біркелкі түспеуі ,булану құбылысның жоғарғы қарқынмен жүруі,қыстан жазға,жаздан қысқа өту кезендерінің қысқалығы жатады.
Тау етегі далалық шөл аймағына жататын,бұл жердің климаттық ерекшеліктерінежазының жылы әрі ұзақ болуы , ал қысынығ қысқы әрі жылы болуы жатады.Ауаның орташа жылдық температурасы 9,6°С тең.Аязсыз кезеңнің ұзақтығы 170 күн.Күздегі мұз қату кезеңі қыркұйектің соңы мен қазан айынынң басынан басталады.Жазы құрғақ ыстық ,әрі ұзақ.Шаруашылықтың негізгі климаттық көрсеткіштері 1.1-ші кестеде көрсетілген.
Новотроицкое метостанциясының мәліметтері бойынша орташа жылдық жауын-шашын мөлшері 268мм.Жауын-шашын мөлшерінің басым бөлігі ерте көктемде түседі,ал жаз айлары жауын-шашыны аз құрғақ болып келеді.Бұл жағдайлар табиғи өсімдіктер мен өсірілетін дақылдардың дамуына кері әсерін тигізеді.Қар қабаты температуралық режимге байланысты тұрақсыз басқа аудандарымен салыстырғанда біршама саяз.Топырақтың қабатының қату тереңдігі қыстың күндері 20 сантиметрден 38 см жетеді.
Ауаның ең құрғақ кезеңдері маусым,шілде және тамызайларына келеді.Ауа ылғалдылығының орташа жылдық тапшылығы 9,5 мб ең жоғары тапшылығы шілде айында байқалады және 24-26 тең.ауаның ең жоғарғы булануы да 175мм шілде айына тән құбылыс,сонымен қатар жаз айларындағы орташа жылдамдығы 2,6 көрсеткішінің жоғары булануына жел де өз әсерін тигізеді,желдің жаз айларындағы орташа жылдамдығы 2,6мс
Көктемде аязды күндер сәуір айының екінші он күндігі мен ,мамыр айының бірінші он күндігінде аяқталады.Күзгі суық,қыркүйек айының үшәншә он кундігінен бастап 85-100 тәуліктей жатады.Қар жамылғсының орташа қалыңдығы 10-20 см.
5
Объект территориясының ауа-райы құрғақ болып келеді.салыстырмалы ылғалдылығы 30%дан төмен күндер саны 100-120 ыстық желдер.Негізінен бастыстан шығыс бағытына ғарай тұрады,желді күндердің ұзақтығы 110-130
күнге созылады.Жауын-шашынның орташа жылдамдық мөлшері 335 мм құрайды.Негізгі жел тқру бағыты оңтүстік бағытта.
1.1.2 Топырағы
Топырақтық зерттеулер мен физико-химиялық сараптаулардың нәтижесінде бойынша қарастырылып отырған аймақта шалғындық топырақ түрлерінің 4 түрі анықталады.
Шалғындық топырақтар Шу өзенінің орта бөлігінің тұсында орналасқан,шалғынды-сұр және сқр-шалғынды топырақтармен араласа отырып жалпы ауданының 5 пайызын құрайды.Массивті шалғындық топырақтар орналасқан жер асты суының деңгейі 2,0-2,5м.Олар үнемі капиллярлы ылғалды болады.Маусым айында 150 см қабаттағы ылғал қоры 443 мм-ді құрайды.Шалғындық топырақтар аллювиалдық жыныстардан бастау алды.Ондағы қарашірік қабаттың қалыңдығы 25-30 см-ге тең, яғни суғару тереңдігіне пара-пар. Органикалық заттардың ең жоғары мөлшері 1,5-2,0%-ды құрайды.Табиғи кұйінде бқл топырақтардың беткі қабаттары шымды болып келеді,құрамында қарашірігі көбірек ,бірақ пішіні қысқарақ болады.Создақ қабат көбінесе екінші метрлікпен басталады.Суда еритін тұздар суғармалы жерлерде және сорланған(суғарылмайтын) жерлерде көбіне кездеседі.Жыртуға жарамсыз жерлердің топырақтарына негізінен тау жыныстары мен тастар жатады.олар негізінен фермалар мен мал қораларын,тұрғын жайлардысалуда құрылыс материялдары ретінде пайдаланады.
Массивтік өсімдік жамылғысы әртүрлі өсімдіктерге бай.Қарастырылып отырған территория құмды-далалық аймаққа жатады. Мұнда негізінен эфермерлі жусанды-түрлі өсімдіктер аралас өседі.Негізінен:қамыс,жантақ,жусан, сафер және әр түрлі эфермерлер кездеседі.Жер асты суларының деңгейі 1,5-2,5м.Бұл суларды мал азықтық және дәнді дақылдарды суғармалау үшін пайдалануға болады.
1.2 Ауыл шаруашылық жағдайлары
Өсімдік шаруашылығы шаруашылықта қосымша сала болып табылады және мал шаруашылығына мал азығы мен қызылшасын өндіреді.
6
Суғармалы жіне суғарылмайтын жерлердегі ауыл шаруашылық дақылдарының соңғы 5 жылдағы өнімділігі төмендегідей цга суғармалы жерлерде:
жаздық дақылдар - 13,5
дәндік жүгері- 30,0
бақша дақылдары - 600,0
қант қызылшасы - 200,0
картоп - 30,0
көп жылдық шөптер- 56,5
сүрлемдік жүгері
Суғарылмайтын жерлерде:
жаздық дақылдар-6,6
көп жылдық шөптер - 20,0
Көріп отырғанымыздай суғармалы жерлерде суғарылмайтын жерлерде де ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігі төмен және жылдар бойынша тұрақсыз боып отыр.Бқл тек қана қолайсыз ауа-райының салдары емес,сонымен қатар ауыспалы егістің дұрыс пайдаланылмауының нәтижесі болып табылады.
Мал шаруашылығы негізгі сала болып табылады. Эфемерлрердің, яғни балауса мен азығының шаруашылық территориясы жерлерінде мол өсуі ірі қара шаруашылығын дамытуға,жайылымдардың кең болуы қаракөл қойларын өсіруді және жылқы шаруашылығын дамытуға мүмкіндік береді.
Шаруашылықтағы мал басының саны төмендегідей:
ірі қара мал - 322
қойлар мен ешкілер - 2640
жылқылар- 898
Мал өнімділігі соңғы жыдары төмендегідей:
1 мал басынан шығатын тірі салмақпен есептегендегі ет көлемі:
ірі қара мал-53,5кг;
қойлар -14 кг
1 қойдан қырқылатын жүн-2,4 кг;
1 қойдан алынатын қаракөл үлбірі - 0,2 дана
Мал шаруашылығы өнімдерінің төмен болуы себебі олардың қажетті мөлшерде және толыққанды,яғни құнарлы қоректенбеуінде.Болашақта тұрақты мал азығы базасын құруға негізінен егіншілік шаруашылығын дамыту мен ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін арттыру арқылы қол жеткізі көзделуде.
8
2. Ауыспалы егіс дақылдарына тыңайтқыштар қолдану жүйесін жасау.
2.1.Ауыспалы егістің құрамы мен құрылымын жобалау.
Ауыспалы егіс - егіншілік жүйесінің басты буындарының бірі. Ол егілген дақылдардың көлемі мен алмастырып егу тәртібін анаықтап қана қоймай, көп жылдар бойы жүргізілетін агромелиоративтік және басқа шараларды жүйелі түрде іске асыруға негіз болады. Осыған байланысты егіншілік мәденитін арттыру, оның арқасында әр гектардан алатын өнімді жылма-жыл молайту, егін шаруашылығының тұрақтылығын арттыру шарттарының бірі ауыспалы егістерді және игеру болып есептеледі.
Ауыл шаруашылығы дақылдары мен парлардың егіс танаптарында немесе танабына белгілі уақыт аралығында ғылыми тұрғыдан алмасып отыруын ауыспалы егіс дейді. Бұл айтқаннан туындайтын ұғым ауыспалы егістің негізін дақылдардың өзара алмасып отыруын құрайды. Алмасу жылма-жыл немесе бірнеше жылда бір дақыл екінші дақылмен алмасуы мүмкін. Ауыспалы егістің дақылдары жекелеген танаптарды алып жатуы әбден мүмкін. Олар өнімді жылына беріп отырады, сөйтіп щаруашылықта бір жылда бірнеше дақылдар себіліп, жиналып жатады. Қазіргі кезде де ірі шаруашылықтарда ауыспалы егіс осы тәртіппен жүргізіледі. Сонымен қатар кейбір жағдайларда ауыспалы егістің әр түрлі дақылдары тек бір танапта алмасып егіліп отыруы да мүмкін, яғни нақтылы бір танапта өз ауыспалы егісін қолданып, дақылдардың алмасуы уақытпен байланысты болып келіп отырады. Мұндай жағдайлар алдымен егін көлемі аз, егілетін дақылдардың түрлері шектелген (кейде біраз жыл тек бір дақылды өсіруі де ықтимал) шаруа қожалықтарында орын алуы мүмкін. Бұл сияқты тағы бір танапта ауыспалы егістердің артықшылығына ауыл шаруашылығы дақылдарының құнарлығы біркелкі топыраққа егілетінін, агроландшафт микроклиматының, топырақ сапасының ала-құла болып келмеуін жатқызуға болады.
Алмаспайтын (үзіліссіз) дақыл - егістікте бір дақылды қатарынан көп жыл егу. Бұл - аусыпалы егіске кері ұғым, ауыспалы егістің жоқтығын көрсетеді.
Алмаспайтын дақыл қазіргі кезде ауыспалы егістерді ғылыми тұрғыдан зерттегенде салыстырма (бақылау) ретінде пайдаланылады.
Шаруашылықта бір ғана дақыл егілетін болса, оны бірдақылдылық (монодақылдылық) деп атайды
Алмаспайтын дақыл, монодақылдылық деген түсініктер бір ұғымның екі түрі деуге болады, яғни ауыспалы егістің жоқтығының дәлелі.
Қайталап себілген дақыл - танапта бір дақыл 2-3 жыл, немесе одан да көп уақыт өсіріліп, одан кейін ол басқа дақылмен немесе таза пармен ауыстырылуы (бұл мезгіл ауыспалы егіс айналымынан кем болмайды). Көп жылдық екпе шөптер ауыспалы егістің танаптарында екі - үш, одан да көп жыл өсіп тұруы мүмкін.
9
Соған қарамастан оларды қайталанған дақыл демейміз. Өйткені шөптің өсіп - өнуі үзілмейді және оның келесі жылғы құрамы, пайдалану тәсілі алдыңғы жылмен салыстырғанда едәуір өзгеше болып келеді.
Дақылдың биологиялық ерекшеліктеріне, қолданылатын технологияның деңгейіне т.б. жағдайларға байланысты оларды қайталап себу мерзімі әр түрлі болып келеді.
Ауыспалы егіс танабында өзінің өсіп- жетілуі үшін вегетациялық кезеңнің көп уақытын дақылды негізгі дақыл дейді. Аралық дақылдарды қолдану бір жылда екі өнім алу мүмкіндігіне қол жеткізеді.
Өткен жылы ауыспалы егістің осы танабында орналасқан (өмкен) дақыл немесе пар алғы дақыл (алғы егіс) деп аталынады.
Ауыспалы егіс нобайына (схемасына) сәйкес егістік бөлінгенде туындайтын тең мөлшерлі үлескені ауыспалы егіс танаптары деп атаймыз. Танаптардың көлемі, сыртқы пішіні әр түрлі болып келуі мүмкін. Бірақ олардың шаршы (квадратты) (танаптың мөлшері үлкен болғанда) немесе төрт бұрышты болып келгені дұрыс болады. Мұндай жағдайда техниканы тиімді пайдалану мүмкіндігі артады. Ауыспалы егісті шаруашылық жеріне орналастырғанда қойылатын талаптардың тағы бірі - оның танаптарының бір - бірімен көлемі жағынан бірдей болып келуі. Тек қана кейбір мүмкіншілік болмаған жағдайларда олардың көлемінің орташа көрсеткіштен ауытқуы +-5% аспауы қажет.
Бірнеше ауыл шаруашылық дақылдары бөлек - бөлек өзгерілетін ауыспалы егіс танабын құрама танап деп атаймыз. Құрама танапқа биологиялық ерекшеліктері жағынан жақын тұратын, оған байланысты технологиялары да ұқсас болып келетін дақылдарды орналастыру керек. Өздерінің биологиясы мен технологиясы (мысалы, бидай мен қант қызылшасы) әр түрлі дақылдарды мұндай танапқа егуге болмайды. Өйткені, келесі жылы бір танаптан екі алғы егіс пайда болуы мүмкін.
Ауыспалы егістігі алмасу тәртібі (реті) бойынша берілген ауыл шаруашылық дақылдары мен парлардың тізбегін ауыспалы егістің схемасы (нобайы) дейміз. Ауыспалы егістерге арналған әдебиеттерде және ұсыныстарда көпшілік жағдайда оның нобайы көрсетіледі, осы нобайды нақтылы жағдайға бейімдеу қажет.
Топырақ құнарлығын арттыратын және рны пайдалатын екі - үш түрлі дақылдардан немесе таза пар мен 1-3 дақылдардан тұратын ауыспалы егіс нобайының бір бөлігін ауыспалы егіс буыны (звено) деп атаймыз. Қысқа айналымды ауыспалы егістер негізінен бір буыннан тұрады, ал ұзақ айналымды ауыспалы егістерде буынның саны екеу немесе үшеу болуы да мүмкін.
Ауыл шаруашылығы дақылдары мен пардың белгіленген тәртіппен ауыспалы егістің барлық танаптарында юолып өту мерзімін ауыспалы егістің айналымы (ротациясы) дейді, олардың осы мерзімде жылма - жылғы және танаптарда орналасу жоспарын айналым (ротациялық) кестесі деп атаймыз.
10
Өкінішке орай Қазақстанда айналым кезінде алмасуы бұзылмаған ауыспалы егістердің саны өте аз. Оған көптеген себептер бар. Қазіргі міндет дұрыс игерілген ауыспалы егістердің көлемін арттыру болып саналады.
Ауыспалы егістерді жобалау, одан әрі оларды шаруашылықтарға ендіру, игеру егіс көлемінің құрылымына байланысты болып келеді.
Егін шаруашылығының өнімділігін арттыруда - суғарудың маңызы өте зор. Көп жылдық зерттеулердің нәтижесінде ауыл шаруашылығы дақылдарын суармалы жерлерде ауыспалы егіс құрамында өсіргенде олардың өнімділігінің елеулі түрде жоғарылатындығы дәлелденген. Мысалы, күздік бидайдың өнімі оны ауыспалы егісте өсіргенде алмастырмай өсіргенмен салыстырғанда гектарынан 13-20 центнерге, жүгенрінің өнімі 30 центнерге дейін жоғары болып келетіні анықталған. Өнімнің өсуімен қатар суғару суын, тыңайтқыштарды пайдалану коэффициентінің артатыны, техника тиімді пайдаланатындығы белгілі болады. Суғару басқа факторларды (қоректік заттар, жылу т.б.) толық пайдалануға мүмкіншілік туғызады. Сондықтан суармалы жерлерде күріш, мақта, қант қызылшасы, темекі, күздік бидай, жүгері, дәнді - бұршақты, көкөніс дақылдары, картоп т.б. жоғары өнімді ауыл шаруашылығы дақылдары өсіріледі. Ауыспалы егістерде сапалы биік өнім беретін, топырақтың құнарлылығын арттыратын жоңышқа дақылы кең түрде пайдаланылады.
Мен суармалы жерлерде қолданылатын ауыспалы егісті қолдандым. Суармалы жерлерде қант қызылшысы,жоңышқа,арпа,бидай ауыспалы егістері қолданылады.Бұл ауыспалы егістердің ерекшелігі - барлығында дерлік міндетті түрде жоңышқа егіліп,үш жылдай ұсталады.Жоңышқа арқылы танаптардың құнарлығы көтеріледі,арамшөптер құртылады.Келесі егілетін дақылдардын аурумен күресі жеңілдейді. Жоңышқа 2-3 жыл бойы өте сіңімді,протеин мол,барлық мал сүйсіне жейтін пішен береді.
Егістік,дәнді-шөпті-отамалы 7 танапты
1.арпа+жоңышқа
2.жоңыщқа
3.жоңышқа
4.қант қызылшасы
5.қант қызылшасы
6.күздік бидай
7.қант қызылшасы
11
2-кесте. Танапты егіс жүйесінің ротациялық кестесі
Танап №
Дақылдар
Жылдар
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
1
Арпа+
жоңышқа
А+ж
Ж
Ж
Қ.қ
Қ.қ
К.б
Қ.қ
2
Жоңышқа
Ж
Ж
Қ.қ
Қ.қ
К.б
Қ.қ
А+Ж
3
Жоңышқа
Ж
Қ.қ
Қ.қ
К.б
Қ.қ
А+Ж
Ж
4
Қант
қызылша
Қ.қ
Қ.қ
К.б
Қ.қ
А+Ж
Ж
Ж
5
Қант
қызылша
Қ.қ
К.б
Қ.қ
А+Ж
Ж
Ж
Қ.қ
6
Күздік
бидай
К.б
Қ.қ
А+Ж
Ж
Ж
Қ.қ
Қ.қ
7
Қант
қызылша
Қ.қ
А+Ж
Ж
Ж
Қ.қ
Қ.қ
К.б
12
2.2.Жергілікті тыңайтқыштардың жинақталуы және оларды пайдалану
Ауыспалы егіс дақылдарын тыңайту жүйесін жасауда шаруашылықтағы органикалық тыңайтқыштарды (көң, көң садырасы, құс саңғырағы т.б.) жинауға, дайындауға және егістікке беруге үлкен көңіл бөлінуге тиіс. Өйткені топыраққа органикалық тыңайтқыштармен өсімдікке қажетті қоректік элементтер енгізіледі. Олар топырақтың физикалық, химиялық қасиеттерін және су, ауа, жылу режимдерін жақсартады.
Органикалық тыңайтқыштар дұрыс пайдаланылса, топырақта көмір қышқыл газының мөлшері молаяды. Минералдық тыңайтқыштардың тиімділігі артады.
Органикалық тыңайтқыштардың өсімдікке әсері оларды шаруашылықта дайындау жұмыстарын ұйымдастыруға байланысты. Ол үшін шаруашылықтағы әрбір оганикалық тыңайтқыштардың мөлшерін білу керек. Ал көңнің, көң садырасының мөлшерін малдың түріне, санына, оларды қолда ұстау мерзіміне қарай анықтайды.
Шаруашылықтағы малдың санын студент өзі есептеп шығарады. Ол үшін әрбір 100 га пайдаланатын жерге 10-15 бас ірі қара мал, 25-30 бас қой, ал әрбір 100 га жыртылған жерге 3 бас шошқа аналығы 2-3 жылқы және 100 га (жыртылған) астық дақылдарының егістігіне 150-200 құс жоспарлануы керек.
Шаруашылқтағы жинақталған органикалық тыңайтқыш мөлшерін әртүрлі әдіспен анықтауға болады.
Бірінші әдіс.
Әрбір бас малдың қолда ұстау кезеңінде алынатын көң мөлшерін барлық малдың санына көбейту арқылы есептеп шығарады. ( 4- кесте). Бұл әдіспен органикалық тыңайтқышты анықтау үшін қосымша кестеде берілген мәліметтерді пайдаланады.
13
4- кесте. Шаруашылықты дайындалған органикалық тыңайтқыштардың мөлшері.
№
Малдың түрі
Мал басы
Әр мал басының 1жылда алынатын көң мөлшері,т
Барлық малдан 1 жылда алынатын көң мөлшері,т
Көң
садырасы
Органикалық тыңайтқыштардың жалпы мөлшері,т
1
Сиыр
140
4,3
602
84
686
2
Жылқы
93
3,3
307
15
322
3
Қой,ешкі
630
0,5
315
97
412
Барлығы
863
196
1420
Екінші әдіс.
Бұл әдіс төсенішті көң мөлшерін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
1.Нысанның табиғи-климаттық және шаруашылық жағдайлары ... ... ... ... ... ..5
1.1 Табиғи-климаттық жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 5
1.1.1 Климаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5
1.1.2 Топырақ жағдайлары ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5
1.2 Ауылшаруашылық өндірістің қазіргі кездегі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ..6
2.Ауыспалы егістегі ауыл шаруашылық дақылдарына тыңайтқыш қолдану...9
2.1 Ауыспалы егістің тиімді құрылымы мен құрамын таңдау ... ... ... ... ... ...9
2.2 Жергілікті органикалық тыңайтқыштарды жинау және оны пайдалану13
2.3 Ауылшаруашылық дақылдарының өнімділігін жоспарлау. ... ... ... ... ...14
2.4 Жоспарланған өнімге қажетті тыңайтқыштар мөлшерін есептеу ... ... ..17
2.5 Тыңайтқыштарды енгізудің тәсілі мен мерзімін анықтау ... ... ... ... ... ...22
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ...
Кіріспе.
Агрохимия - өсімдіктің, топырақтың және тыңайтқыштың өзара қатынасын, ауылшаруашылық дақылдарының өнімін арттырып, сапасын жақсарту үшін топырақ құнарлылығын ұдайы жоғарылатуын зерттейтін ғылым.
Агрохимия биологиялық және химиялық ілім болып саналады. Өсімдік шаруашылығын дамытуда және жетілдіруде тыңайтқыш қолдану ең тиімді әдістердің бірі болып есептелетіндіктен агрохимияның агрономия ілімінің ішінде алатын орны зор.
Агрономиялық химияның мақсаты өсімдіктің қоректенуіне қолайлы жағдай жасау, тыңайтқыштардың жеке түрлері мен формаларын топырақпен әрекеттесуін зерттеу және оларды қолданудың тиімді әдістерін анықтау.
Агрохимия ілімі егіншілікті химияландырудың негізі болып табылады. Себебі, мұнда ауылшаруашылығанда тыңайтқыштарды қолданудың мерзімі, мөлшері, әдістері сияқты мәселелер жан - жақты қарастырылады.
Агрохимия өсімдіктер физиологиясы, топырақтану, биохимия, микробиология, егіншілік, өсімдік шаруашылығы, химия, агрометерология, физика, математика, биология ғылымдарымен тығыз байланысты.
Агрохимияның алдына мынадай басты міндеттер қойылады: егіншілікте қоректік заттардың айналымы мен балансын зерттеу, өсімдіктің қоректенуінің минералдық теориясын жетілдіру, топырақ құнарлылығын арттыру жолдарын белгілеу, тыңайтқыштардың қоршаған ортаға тигізетін зиянды әсерін төмендету жолдарын іздестіру, топырақ пен өсімдік құрамындағы макро және микроэлементтердің шекті деңгейін белгілеу.
Жоспарланған өнім өсіретін жер Байзақ ауданының орталығы Сарыкемер ауылынан 13 км қашықтықта,ал облыс орталығы Тараз қаласынан 12км қашықтықта орналасқан.
Шаруашылықтың жалпы жерінің ауданы 5172 гектар;ауыл шаруашылығында пайдаланылатыны 5035 гектар.Жыртылған жерінің ауданы 1971 гектар.Мұның ішінде суғарылатын жерлер 1930 гектар дейін жетеді.Шабындықтар 110 гектар мал жайылымы 2353 гектар.
1.НЫСАННЫҢ ТАБИҒИ-КЛИМАТТЫҚ ЖӘНЕ ШАРУАШЫЛЫҚТЫҚ
ЖАҒДАЙЛАРЫ
1.1 Табиғи-климаттық жағдайлары
1.1.1 Климаты
Ауданның климаты ыстық құрғақ жазымен және салыстырмалы түрде суық қысымен сипатталады.Массивтің негізгі ерекшеліктеріне климаттың континенталдығы,жауын-шашынның уақыт бойынша біркелкі түспеуі ,булану құбылысның жоғарғы қарқынмен жүруі,қыстан жазға,жаздан қысқа өту кезендерінің қысқалығы жатады.
Тау етегі далалық шөл аймағына жататын,бұл жердің климаттық ерекшеліктерінежазының жылы әрі ұзақ болуы , ал қысынығ қысқы әрі жылы болуы жатады.Ауаның орташа жылдық температурасы 9,6°С тең.Аязсыз кезеңнің ұзақтығы 170 күн.Күздегі мұз қату кезеңі қыркұйектің соңы мен қазан айынынң басынан басталады.Жазы құрғақ ыстық ,әрі ұзақ.Шаруашылықтың негізгі климаттық көрсеткіштері 1.1-ші кестеде көрсетілген.
Новотроицкое метостанциясының мәліметтері бойынша орташа жылдық жауын-шашын мөлшері 268мм.Жауын-шашын мөлшерінің басым бөлігі ерте көктемде түседі,ал жаз айлары жауын-шашыны аз құрғақ болып келеді.Бұл жағдайлар табиғи өсімдіктер мен өсірілетін дақылдардың дамуына кері әсерін тигізеді.Қар қабаты температуралық режимге байланысты тұрақсыз басқа аудандарымен салыстырғанда біршама саяз.Топырақтың қабатының қату тереңдігі қыстың күндері 20 сантиметрден 38 см жетеді.
Ауаның ең құрғақ кезеңдері маусым,шілде және тамызайларына келеді.Ауа ылғалдылығының орташа жылдық тапшылығы 9,5 мб ең жоғары тапшылығы шілде айында байқалады және 24-26 тең.ауаның ең жоғарғы булануы да 175мм шілде айына тән құбылыс,сонымен қатар жаз айларындағы орташа жылдамдығы 2,6 көрсеткішінің жоғары булануына жел де өз әсерін тигізеді,желдің жаз айларындағы орташа жылдамдығы 2,6мс
Көктемде аязды күндер сәуір айының екінші он күндігі мен ,мамыр айының бірінші он күндігінде аяқталады.Күзгі суық,қыркүйек айының үшәншә он кундігінен бастап 85-100 тәуліктей жатады.Қар жамылғсының орташа қалыңдығы 10-20 см.
5
Объект территориясының ауа-райы құрғақ болып келеді.салыстырмалы ылғалдылығы 30%дан төмен күндер саны 100-120 ыстық желдер.Негізінен бастыстан шығыс бағытына ғарай тұрады,желді күндердің ұзақтығы 110-130
күнге созылады.Жауын-шашынның орташа жылдамдық мөлшері 335 мм құрайды.Негізгі жел тқру бағыты оңтүстік бағытта.
1.1.2 Топырағы
Топырақтық зерттеулер мен физико-химиялық сараптаулардың нәтижесінде бойынша қарастырылып отырған аймақта шалғындық топырақ түрлерінің 4 түрі анықталады.
Шалғындық топырақтар Шу өзенінің орта бөлігінің тұсында орналасқан,шалғынды-сұр және сқр-шалғынды топырақтармен араласа отырып жалпы ауданының 5 пайызын құрайды.Массивті шалғындық топырақтар орналасқан жер асты суының деңгейі 2,0-2,5м.Олар үнемі капиллярлы ылғалды болады.Маусым айында 150 см қабаттағы ылғал қоры 443 мм-ді құрайды.Шалғындық топырақтар аллювиалдық жыныстардан бастау алды.Ондағы қарашірік қабаттың қалыңдығы 25-30 см-ге тең, яғни суғару тереңдігіне пара-пар. Органикалық заттардың ең жоғары мөлшері 1,5-2,0%-ды құрайды.Табиғи кұйінде бқл топырақтардың беткі қабаттары шымды болып келеді,құрамында қарашірігі көбірек ,бірақ пішіні қысқарақ болады.Создақ қабат көбінесе екінші метрлікпен басталады.Суда еритін тұздар суғармалы жерлерде және сорланған(суғарылмайтын) жерлерде көбіне кездеседі.Жыртуға жарамсыз жерлердің топырақтарына негізінен тау жыныстары мен тастар жатады.олар негізінен фермалар мен мал қораларын,тұрғын жайлардысалуда құрылыс материялдары ретінде пайдаланады.
Массивтік өсімдік жамылғысы әртүрлі өсімдіктерге бай.Қарастырылып отырған территория құмды-далалық аймаққа жатады. Мұнда негізінен эфермерлі жусанды-түрлі өсімдіктер аралас өседі.Негізінен:қамыс,жантақ,жусан, сафер және әр түрлі эфермерлер кездеседі.Жер асты суларының деңгейі 1,5-2,5м.Бұл суларды мал азықтық және дәнді дақылдарды суғармалау үшін пайдалануға болады.
1.2 Ауыл шаруашылық жағдайлары
Өсімдік шаруашылығы шаруашылықта қосымша сала болып табылады және мал шаруашылығына мал азығы мен қызылшасын өндіреді.
6
Суғармалы жіне суғарылмайтын жерлердегі ауыл шаруашылық дақылдарының соңғы 5 жылдағы өнімділігі төмендегідей цга суғармалы жерлерде:
жаздық дақылдар - 13,5
дәндік жүгері- 30,0
бақша дақылдары - 600,0
қант қызылшасы - 200,0
картоп - 30,0
көп жылдық шөптер- 56,5
сүрлемдік жүгері
Суғарылмайтын жерлерде:
жаздық дақылдар-6,6
көп жылдық шөптер - 20,0
Көріп отырғанымыздай суғармалы жерлерде суғарылмайтын жерлерде де ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігі төмен және жылдар бойынша тұрақсыз боып отыр.Бқл тек қана қолайсыз ауа-райының салдары емес,сонымен қатар ауыспалы егістің дұрыс пайдаланылмауының нәтижесі болып табылады.
Мал шаруашылығы негізгі сала болып табылады. Эфемерлрердің, яғни балауса мен азығының шаруашылық территориясы жерлерінде мол өсуі ірі қара шаруашылығын дамытуға,жайылымдардың кең болуы қаракөл қойларын өсіруді және жылқы шаруашылығын дамытуға мүмкіндік береді.
Шаруашылықтағы мал басының саны төмендегідей:
ірі қара мал - 322
қойлар мен ешкілер - 2640
жылқылар- 898
Мал өнімділігі соңғы жыдары төмендегідей:
1 мал басынан шығатын тірі салмақпен есептегендегі ет көлемі:
ірі қара мал-53,5кг;
қойлар -14 кг
1 қойдан қырқылатын жүн-2,4 кг;
1 қойдан алынатын қаракөл үлбірі - 0,2 дана
Мал шаруашылығы өнімдерінің төмен болуы себебі олардың қажетті мөлшерде және толыққанды,яғни құнарлы қоректенбеуінде.Болашақта тұрақты мал азығы базасын құруға негізінен егіншілік шаруашылығын дамыту мен ауыл шаруашылық дақылдарының өнімділігін арттыру арқылы қол жеткізі көзделуде.
8
2. Ауыспалы егіс дақылдарына тыңайтқыштар қолдану жүйесін жасау.
2.1.Ауыспалы егістің құрамы мен құрылымын жобалау.
Ауыспалы егіс - егіншілік жүйесінің басты буындарының бірі. Ол егілген дақылдардың көлемі мен алмастырып егу тәртібін анаықтап қана қоймай, көп жылдар бойы жүргізілетін агромелиоративтік және басқа шараларды жүйелі түрде іске асыруға негіз болады. Осыған байланысты егіншілік мәденитін арттыру, оның арқасында әр гектардан алатын өнімді жылма-жыл молайту, егін шаруашылығының тұрақтылығын арттыру шарттарының бірі ауыспалы егістерді және игеру болып есептеледі.
Ауыл шаруашылығы дақылдары мен парлардың егіс танаптарында немесе танабына белгілі уақыт аралығында ғылыми тұрғыдан алмасып отыруын ауыспалы егіс дейді. Бұл айтқаннан туындайтын ұғым ауыспалы егістің негізін дақылдардың өзара алмасып отыруын құрайды. Алмасу жылма-жыл немесе бірнеше жылда бір дақыл екінші дақылмен алмасуы мүмкін. Ауыспалы егістің дақылдары жекелеген танаптарды алып жатуы әбден мүмкін. Олар өнімді жылына беріп отырады, сөйтіп щаруашылықта бір жылда бірнеше дақылдар себіліп, жиналып жатады. Қазіргі кезде де ірі шаруашылықтарда ауыспалы егіс осы тәртіппен жүргізіледі. Сонымен қатар кейбір жағдайларда ауыспалы егістің әр түрлі дақылдары тек бір танапта алмасып егіліп отыруы да мүмкін, яғни нақтылы бір танапта өз ауыспалы егісін қолданып, дақылдардың алмасуы уақытпен байланысты болып келіп отырады. Мұндай жағдайлар алдымен егін көлемі аз, егілетін дақылдардың түрлері шектелген (кейде біраз жыл тек бір дақылды өсіруі де ықтимал) шаруа қожалықтарында орын алуы мүмкін. Бұл сияқты тағы бір танапта ауыспалы егістердің артықшылығына ауыл шаруашылығы дақылдарының құнарлығы біркелкі топыраққа егілетінін, агроландшафт микроклиматының, топырақ сапасының ала-құла болып келмеуін жатқызуға болады.
Алмаспайтын (үзіліссіз) дақыл - егістікте бір дақылды қатарынан көп жыл егу. Бұл - аусыпалы егіске кері ұғым, ауыспалы егістің жоқтығын көрсетеді.
Алмаспайтын дақыл қазіргі кезде ауыспалы егістерді ғылыми тұрғыдан зерттегенде салыстырма (бақылау) ретінде пайдаланылады.
Шаруашылықта бір ғана дақыл егілетін болса, оны бірдақылдылық (монодақылдылық) деп атайды
Алмаспайтын дақыл, монодақылдылық деген түсініктер бір ұғымның екі түрі деуге болады, яғни ауыспалы егістің жоқтығының дәлелі.
Қайталап себілген дақыл - танапта бір дақыл 2-3 жыл, немесе одан да көп уақыт өсіріліп, одан кейін ол басқа дақылмен немесе таза пармен ауыстырылуы (бұл мезгіл ауыспалы егіс айналымынан кем болмайды). Көп жылдық екпе шөптер ауыспалы егістің танаптарында екі - үш, одан да көп жыл өсіп тұруы мүмкін.
9
Соған қарамастан оларды қайталанған дақыл демейміз. Өйткені шөптің өсіп - өнуі үзілмейді және оның келесі жылғы құрамы, пайдалану тәсілі алдыңғы жылмен салыстырғанда едәуір өзгеше болып келеді.
Дақылдың биологиялық ерекшеліктеріне, қолданылатын технологияның деңгейіне т.б. жағдайларға байланысты оларды қайталап себу мерзімі әр түрлі болып келеді.
Ауыспалы егіс танабында өзінің өсіп- жетілуі үшін вегетациялық кезеңнің көп уақытын дақылды негізгі дақыл дейді. Аралық дақылдарды қолдану бір жылда екі өнім алу мүмкіндігіне қол жеткізеді.
Өткен жылы ауыспалы егістің осы танабында орналасқан (өмкен) дақыл немесе пар алғы дақыл (алғы егіс) деп аталынады.
Ауыспалы егіс нобайына (схемасына) сәйкес егістік бөлінгенде туындайтын тең мөлшерлі үлескені ауыспалы егіс танаптары деп атаймыз. Танаптардың көлемі, сыртқы пішіні әр түрлі болып келуі мүмкін. Бірақ олардың шаршы (квадратты) (танаптың мөлшері үлкен болғанда) немесе төрт бұрышты болып келгені дұрыс болады. Мұндай жағдайда техниканы тиімді пайдалану мүмкіндігі артады. Ауыспалы егісті шаруашылық жеріне орналастырғанда қойылатын талаптардың тағы бірі - оның танаптарының бір - бірімен көлемі жағынан бірдей болып келуі. Тек қана кейбір мүмкіншілік болмаған жағдайларда олардың көлемінің орташа көрсеткіштен ауытқуы +-5% аспауы қажет.
Бірнеше ауыл шаруашылық дақылдары бөлек - бөлек өзгерілетін ауыспалы егіс танабын құрама танап деп атаймыз. Құрама танапқа биологиялық ерекшеліктері жағынан жақын тұратын, оған байланысты технологиялары да ұқсас болып келетін дақылдарды орналастыру керек. Өздерінің биологиясы мен технологиясы (мысалы, бидай мен қант қызылшасы) әр түрлі дақылдарды мұндай танапқа егуге болмайды. Өйткені, келесі жылы бір танаптан екі алғы егіс пайда болуы мүмкін.
Ауыспалы егістігі алмасу тәртібі (реті) бойынша берілген ауыл шаруашылық дақылдары мен парлардың тізбегін ауыспалы егістің схемасы (нобайы) дейміз. Ауыспалы егістерге арналған әдебиеттерде және ұсыныстарда көпшілік жағдайда оның нобайы көрсетіледі, осы нобайды нақтылы жағдайға бейімдеу қажет.
Топырақ құнарлығын арттыратын және рны пайдалатын екі - үш түрлі дақылдардан немесе таза пар мен 1-3 дақылдардан тұратын ауыспалы егіс нобайының бір бөлігін ауыспалы егіс буыны (звено) деп атаймыз. Қысқа айналымды ауыспалы егістер негізінен бір буыннан тұрады, ал ұзақ айналымды ауыспалы егістерде буынның саны екеу немесе үшеу болуы да мүмкін.
Ауыл шаруашылығы дақылдары мен пардың белгіленген тәртіппен ауыспалы егістің барлық танаптарында юолып өту мерзімін ауыспалы егістің айналымы (ротациясы) дейді, олардың осы мерзімде жылма - жылғы және танаптарда орналасу жоспарын айналым (ротациялық) кестесі деп атаймыз.
10
Өкінішке орай Қазақстанда айналым кезінде алмасуы бұзылмаған ауыспалы егістердің саны өте аз. Оған көптеген себептер бар. Қазіргі міндет дұрыс игерілген ауыспалы егістердің көлемін арттыру болып саналады.
Ауыспалы егістерді жобалау, одан әрі оларды шаруашылықтарға ендіру, игеру егіс көлемінің құрылымына байланысты болып келеді.
Егін шаруашылығының өнімділігін арттыруда - суғарудың маңызы өте зор. Көп жылдық зерттеулердің нәтижесінде ауыл шаруашылығы дақылдарын суармалы жерлерде ауыспалы егіс құрамында өсіргенде олардың өнімділігінің елеулі түрде жоғарылатындығы дәлелденген. Мысалы, күздік бидайдың өнімі оны ауыспалы егісте өсіргенде алмастырмай өсіргенмен салыстырғанда гектарынан 13-20 центнерге, жүгенрінің өнімі 30 центнерге дейін жоғары болып келетіні анықталған. Өнімнің өсуімен қатар суғару суын, тыңайтқыштарды пайдалану коэффициентінің артатыны, техника тиімді пайдаланатындығы белгілі болады. Суғару басқа факторларды (қоректік заттар, жылу т.б.) толық пайдалануға мүмкіншілік туғызады. Сондықтан суармалы жерлерде күріш, мақта, қант қызылшасы, темекі, күздік бидай, жүгері, дәнді - бұршақты, көкөніс дақылдары, картоп т.б. жоғары өнімді ауыл шаруашылығы дақылдары өсіріледі. Ауыспалы егістерде сапалы биік өнім беретін, топырақтың құнарлылығын арттыратын жоңышқа дақылы кең түрде пайдаланылады.
Мен суармалы жерлерде қолданылатын ауыспалы егісті қолдандым. Суармалы жерлерде қант қызылшысы,жоңышқа,арпа,бидай ауыспалы егістері қолданылады.Бұл ауыспалы егістердің ерекшелігі - барлығында дерлік міндетті түрде жоңышқа егіліп,үш жылдай ұсталады.Жоңышқа арқылы танаптардың құнарлығы көтеріледі,арамшөптер құртылады.Келесі егілетін дақылдардын аурумен күресі жеңілдейді. Жоңышқа 2-3 жыл бойы өте сіңімді,протеин мол,барлық мал сүйсіне жейтін пішен береді.
Егістік,дәнді-шөпті-отамалы 7 танапты
1.арпа+жоңышқа
2.жоңыщқа
3.жоңышқа
4.қант қызылшасы
5.қант қызылшасы
6.күздік бидай
7.қант қызылшасы
11
2-кесте. Танапты егіс жүйесінің ротациялық кестесі
Танап №
Дақылдар
Жылдар
2016
2017
2018
2019
2020
2021
2022
1
Арпа+
жоңышқа
А+ж
Ж
Ж
Қ.қ
Қ.қ
К.б
Қ.қ
2
Жоңышқа
Ж
Ж
Қ.қ
Қ.қ
К.б
Қ.қ
А+Ж
3
Жоңышқа
Ж
Қ.қ
Қ.қ
К.б
Қ.қ
А+Ж
Ж
4
Қант
қызылша
Қ.қ
Қ.қ
К.б
Қ.қ
А+Ж
Ж
Ж
5
Қант
қызылша
Қ.қ
К.б
Қ.қ
А+Ж
Ж
Ж
Қ.қ
6
Күздік
бидай
К.б
Қ.қ
А+Ж
Ж
Ж
Қ.қ
Қ.қ
7
Қант
қызылша
Қ.қ
А+Ж
Ж
Ж
Қ.қ
Қ.қ
К.б
12
2.2.Жергілікті тыңайтқыштардың жинақталуы және оларды пайдалану
Ауыспалы егіс дақылдарын тыңайту жүйесін жасауда шаруашылықтағы органикалық тыңайтқыштарды (көң, көң садырасы, құс саңғырағы т.б.) жинауға, дайындауға және егістікке беруге үлкен көңіл бөлінуге тиіс. Өйткені топыраққа органикалық тыңайтқыштармен өсімдікке қажетті қоректік элементтер енгізіледі. Олар топырақтың физикалық, химиялық қасиеттерін және су, ауа, жылу режимдерін жақсартады.
Органикалық тыңайтқыштар дұрыс пайдаланылса, топырақта көмір қышқыл газының мөлшері молаяды. Минералдық тыңайтқыштардың тиімділігі артады.
Органикалық тыңайтқыштардың өсімдікке әсері оларды шаруашылықта дайындау жұмыстарын ұйымдастыруға байланысты. Ол үшін шаруашылықтағы әрбір оганикалық тыңайтқыштардың мөлшерін білу керек. Ал көңнің, көң садырасының мөлшерін малдың түріне, санына, оларды қолда ұстау мерзіміне қарай анықтайды.
Шаруашылықтағы малдың санын студент өзі есептеп шығарады. Ол үшін әрбір 100 га пайдаланатын жерге 10-15 бас ірі қара мал, 25-30 бас қой, ал әрбір 100 га жыртылған жерге 3 бас шошқа аналығы 2-3 жылқы және 100 га (жыртылған) астық дақылдарының егістігіне 150-200 құс жоспарлануы керек.
Шаруашылқтағы жинақталған органикалық тыңайтқыш мөлшерін әртүрлі әдіспен анықтауға болады.
Бірінші әдіс.
Әрбір бас малдың қолда ұстау кезеңінде алынатын көң мөлшерін барлық малдың санына көбейту арқылы есептеп шығарады. ( 4- кесте). Бұл әдіспен органикалық тыңайтқышты анықтау үшін қосымша кестеде берілген мәліметтерді пайдаланады.
13
4- кесте. Шаруашылықты дайындалған органикалық тыңайтқыштардың мөлшері.
№
Малдың түрі
Мал басы
Әр мал басының 1жылда алынатын көң мөлшері,т
Барлық малдан 1 жылда алынатын көң мөлшері,т
Көң
садырасы
Органикалық тыңайтқыштардың жалпы мөлшері,т
1
Сиыр
140
4,3
602
84
686
2
Жылқы
93
3,3
307
15
322
3
Қой,ешкі
630
0,5
315
97
412
Барлығы
863
196
1420
Екінші әдіс.
Бұл әдіс төсенішті көң мөлшерін ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz