Бағалы қағаздар нарығы және олаң құрамдас элементі

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3бет
Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4бет
1.ҚР.ның бағалы қағаздар нарығы онырдың түрлері ... ... ... ... ... ... 4бет
2. Бағалы қағаздар нарығы және олаң құрамдас элементі ... ... ... ... ..10бет
3.Бағалы қағаздар нарығының қатынысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..14бет
4.Бағалы қағаздар нарығын реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18бет
5.Бағалы қағаздар нарығында зертеуді ұйымдастыту ... ... ... ... ... ... .23бет
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28бет
Пайдаланылған әдебиетте ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 29бет

Қазіргі Қазстан экономикасы нарықтық қатынастардың қалыптасу процесінің жүруімен сипатталады. Олардың пайда болуы мен қалыптасуы экономиканың барлық сферасын қамтыған дағдарысты жеңу.
Экономикалық реформаның басты мақсаттарының бірі -кәсіпорынды мүліктік жауапкершілігі анықталған заңды тұлғалар құқықтарына бөліп беру. Шаруашылықтың акционерлік формасы мұны қамтамасыз етеді. Акционерлік қоғамдағы капитал өндіріс құралдары және бағалы қағаздар формасында қызмет етеді. Бұл өндіріс құралдарына қоғамдық иемдену құқығы мен жеке меншік құқығын бекітудің материалдық алғы шарты болып табылады. Акционерлік меншік формасын енгізу инфляцияның өсу қарқынын төмендетуге мүмкіндік берумен қатар, мемлекеттің шығыстарын, эмиссиялау көлемін біршама мөлшерде қысқартады, сол сияқты бағалы қағаздар нарығының дамуын қамтамасыз етеді.
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей, адамның еңбек етуге деген ынтасы, яғни адамның жұмыс істегісі және ақша тапқысы келуі, нарықтың роліне сенуі, тауар өндірушілердің мемлекеттен тәуелсіздігі болған жағдайда ғана жүзеге асырылады. Экономиканың бірқалыпты қызмет етуі үшін мемлекеттік сектордың үлесі 25-30%-дан аспауға тиіс. Тек осындай үйлесімділік болғанда ғана халық шаруашылығының бүгінгі құрылымын қалпына келтіріп, тауар өндірушілер арасындағы бәсекені дамытуға, сондай-ақ өркениетті нарықтың қатынастарын жолға қоюға болады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі нарық экономикасы стратегиясын жарияланғаннан бастап мемлекеттік меншікті түрлендіруді біртіндеп жүргізуде. 1991 жылдың ортасында сарапшылардың бағалауы бойынша негізгі өндірістік қорлардың 90%-дан астамы мемлекеттік меншікте болған. Қалған мүліктік біршама санын мемлекеттік емес ұйымдар -кеңшарлар мен кооперативтер иелнді.
Алдағы уақытта мемлекеттік меншікте ұлттық экономиканың үштен бір бөлігі қалады деп күтілуде. Бұл экономика өзегін, мемлекет меншігін құрайтын қазба байлықтарға негізделген салаларға байланысты болып келеді.Акцияны иеленуші акционер деп аталады.

1.Банк ісі- Экономика негізі,2006, N2
2..Бағалы бағаздар нарығын зерттеуду ұйымдастыру-Ізденіс,2004, N4.
3.Бағалы қағаз нарығы.-Қаржы –Қаражат,1999,N7.
4.Банковское дело. Учебник. / Под ред. Сейткасымова Г.С.—
Алматы: Қаржы-қаражат, 1998
5.Банковское дело / Под ред. Сейткасымова Г.С. — Алматы:Қаржы-Қаражат, 1998.
6.Банковское дело / Под ред. Лаврушина О.И. — М., 1992.
7.Банки и банковские операции в России / Под ред. Лапидуса М.Х. - М., 1996.
8.Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. — М., 1995.
9.Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред.
Платонова В., Хиггниса М. — М.: Консалтбанкир, 1998.
10.Банки и банковские операции / Под ред. Жукова Е.Ф. — М.,1997.
11.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6.
12.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03. 1995.
13.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының
№ 213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арнал-
ған пруденциялық нормативтер туралы» ереже.
14..«ҚР Үлттық банкі туралы» ҚР заңы. 30.03. 1995.
15.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.
30.03. 1995.
16.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының
№ 213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арнал-
ған лруденциялық нормативтер туралы» ереже.
17.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N6.
18.Қазақстандағы банк саясаты.-Ақиқат,2006,N3.
19.Ұлттық банк жүйесі.- Государства парва ,2001, N4.
20.Ұлттық банктің 2002 ж. есебі.
.21..Усоскин В.М. Современный коммерческий банк: управление и операции. — М.: Антидор, 1998.
22.Хамитов Н.Н. Банковский надзор и его эффективность.—Алматы, 2001.

Пән: Қаржы
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 25 бет
Таңдаулыға:

Жоспар

Кіріспе ----------------------------------- ---------------------------------
------------------3бет
Негізгі бөлім ----------------------------------- ---------------------------
-----------------4бет
1.ҚР-ның бағалы қағаздар нарығы онырдың түрлері ------------------------
4бет
2. Бағалы қағаздар нарығы және олаң құрамдас элементі ------------------
10бет
3.Бағалы қағаздар нарығының қатынысы ----------------------------------- ---
14бет
4.Бағалы қағаздар нарығын реттеу ----------------------------------- --------
-----18бет
5.Бағалы қағаздар нарығында зертеуді ұйымдастыту -------------------------
23бет
Қорытынды----------------------------------- --------------------------------
--------------28бет
Пайдаланылған әдебиетте----------------------------------- ------------------
---29бет

Кіріспе.
Қазіргі Қазстан экономикасы нарықтық қатынастардың қалыптасу процесінің
жүруімен сипатталады. Олардың пайда болуы мен қалыптасуы экономиканың
барлық сферасын қамтыған дағдарысты жеңу.
Экономикалық реформаның басты мақсаттарының бірі -кәсіпорынды мүліктік
жауапкершілігі анықталған заңды тұлғалар құқықтарына бөліп беру.
Шаруашылықтың акционерлік формасы мұны қамтамасыз етеді. Акционерлік
қоғамдағы капитал өндіріс құралдары және бағалы қағаздар формасында қызмет
етеді. Бұл өндіріс құралдарына қоғамдық иемдену құқығы мен жеке меншік
құқығын бекітудің материалдық алғы шарты болып табылады. Акционерлік меншік
формасын енгізу инфляцияның өсу қарқынын төмендетуге мүмкіндік берумен
қатар, мемлекеттің шығыстарын, эмиссиялау көлемін біршама мөлшерде
қысқартады, сол сияқты бағалы қағаздар нарығының дамуын қамтамасыз етеді.
Нарықтық экономикасы дамыған елдердің тәжірибесі көрсеткендей, адамның
еңбек етуге деген ынтасы, яғни адамның жұмыс істегісі және ақша тапқысы
келуі, нарықтың роліне сенуі, тауар өндірушілердің мемлекеттен тәуелсіздігі
болған жағдайда ғана жүзеге асырылады. Экономиканың бірқалыпты қызмет етуі
үшін мемлекеттік сектордың үлесі 25-30%-дан аспауға тиіс. Тек осындай
үйлесімділік болғанда ғана халық шаруашылығының бүгінгі құрылымын қалпына
келтіріп, тауар өндірушілер арасындағы бәсекені дамытуға, сондай-ақ
өркениетті нарықтың қатынастарын жолға қоюға болады.
Қазақстан Республикасының Үкіметі нарық экономикасы стратегиясын
жарияланғаннан бастап мемлекеттік меншікті түрлендіруді біртіндеп
жүргізуде. 1991 жылдың ортасында сарапшылардың бағалауы бойынша негізгі
өндірістік қорлардың 90%-дан астамы мемлекеттік меншікте болған. Қалған
мүліктік біршама санын мемлекеттік емес ұйымдар -кеңшарлар мен
кооперативтер иелнді.
Алдағы уақытта мемлекеттік меншікте ұлттық экономиканың үштен бір бөлігі
қалады деп күтілуде. Бұл экономика өзегін, мемлекет меншігін құрайтын қазба
байлықтарға негізделген салаларға байланысты болып келеді.Акцияны иеленуші
акционер деп аталады.

1.ҚР-ның бағалы қағаздар нарығы олардың түрлері.
Акция өз кезегінде, оның иесіне тиісті акция сомасына сәйкес салынған
капиталына белгілі бір дивидент алуға құқық береді. Акцияны иеленуші
акционер деп аталады. Оның тұрақты табыс әкелетін бағалы қағаз иесінен
айырмашылығы, ол акцияны сатып алу барысында қоғам капиталына қатынасады,
ал өнеркәсіптік облигацияны сатып алушысы болса, онда белгілі бір тұрақты
пайыз төлеуге келісім-шарт жасайтын кредитор болып табылады. Акционер АҚ-
ның несие берушісі болып саналмайды және сондықтан да ол қоғамнан өз
акциясына тұрақты дивидент төлеуді және акция бағамы түскен жағдайда оны
сатып алуды талап етуге құқысы болмайды. Акционерлердің жылдық табысының
(дивиденттері) шамасы баланста көрсетілетін пайдаға тәуелді. Акционерлердің
жалпы жиналысында бұл пайданы пайдалану, сондай-ақ дивидент нысанында
пайданың үлесін анықтау жэне төлеу сұрақтары шешіледі.
Егер акционерлік қоғам тиімді жұмыс істеп отырса, онда акционерлерлік
капиталды ұлғайту үшін мүмкіндік жасалады. Бірақ акция иелері акционерлер
санын үлғайтуға ұмтылмайды, себебі әр акционердің жаңадан шығарылатын
акцияларды сатып алуға құқықтары бар. Кез келген акционер өзінде бар "ескі"
акциялар шамасына тең мөлшерде жаңа акциялар сатып ала алады.
Бағалы қағаздар нарығында, бірінші кезекте қор биржасында бір
кәсіпорынның акциялары бір уақыт ішінде компанияның нақты қорларында
ешқандай да өзгеріссіз қалуына қарамай-ақ әр түрлі бағаға (бағамға) ие
болуы мүмкін. АҚ пайдасы келесідей түрде бөлінеді: оның бір бөлігі акцио-
нерлер арасында бөлінеді, екіншісі - акционерлік компанияның резервіне
бағытталып және оның капиталын ұлғайту
үшін немесе өндіріс құлдырауға не дағадарысқа ұшыраған кезде дивидент
төлеуге қызмет етеді.
Әдетте АҚ, резервтер немесе "заемдық резервтер" деп аталатын қорды құру
саясатын жүргізеді. Сөйтіп, жинақталған қор таусылғанда ғана акционерлік
компания дивиденттерді қысқартады. Бұл акционерлік қоғамның жақын арадағы
құлдырауы туралы белгісін білдіреді. Акцияны иеленушілер болса, аз дивидент
әкелетін акциялардан құтылуға тырысады. Сөйтіп, барлығының сол қоғамның
акцияларынан құтылуға тырысуы, акция бағамының төмендеуіне жол береді. Егер
акционерлік қоғам қызметін толық тоқтатса, акция иелері акционерлік қоғамға
қосқан қаражаттарын толығымен жоғалтып, акция ешкімге қажетсіз жай қағазға
айналады.
Акционерлік қоғамның бірқалыпты жұмыс жасауы барысында акцияның иелері
өздерінің акцияларына тиісті дивиденттерді алады. Мысалға 50 теңгелік
акцияның табысы 6 теңгені құрасын делік. 1 акцияға келетін 6 теңге дивидент
бұл акционерлердің акциясы бойынша 12% жылдық табысын білдіреді. Акцияның
номиналдық бағасы бойынша акционерлік қоғамның қалыптасуы негінде сатылып,
кейіннен олар біршама жоғары бағаммен сатылады. Бұл жағдайда табыстың нақты
деңгейі (рендит) мына формула бойынша есептеледі:
Дивидент
Рендит = 100.
Сатып алу бағасы
Егер де 50 теңгелік номиналдық құны бар акция 250 теңге бағамы бойынша
сатып алынса және ол бойынша 10 теңге дивидент төленетін болса, онда жылдық
табыс көрсеткіші келесідей болады:
100
10 = 4%.
250
Бірақ бұл көрсетілген акция табысын салым иесі үшін тартымды деп айту
қиын. Ол үшін акция бағасының өсуін тосу бұл маңызды себебі, ондай акцияны
сату, ол акция бойынша біршама табысты (пайданы) қамтамасыз етуі мүмкін.
Демек, екінші бір сәт - бұл акция бағамының өсуін тосу, салымшыға ең күшті
ықпал етеді.
Қор биржасындағы және банктердегі акцияның сатылу және сатып алу бағасы
акцияның бағамы деп аталады. Ол негізінен екі факторға: дивидент мөлшеріне
және қарыздық пайыз деңгейіне байланысты. Акция бойынша төленетін дивидент
қаншалықты жоғары болса, солғұрлым акция қымбат немесе оның бағамы жоғары
келеді.
Акцияны сатып ала отырып, қаражат иесі одан алатын дивидент бойынша
табысты, өз капиталын банк немесе өнеркәсіп компаниясының тұрақты табысы
кепілдендірген облигацияны сатып алу барысымен салыстырады. Банктегі пайыз
деңгейі - акция бағамының жоғарлауы немесе төмендеуіне ықпал ететін фактор
болып табылады. Банктік пайыз жоғары болса, қор биражасындағы акцияның
бағамы төмен болады немесе керісінше. Айталық 100 теңгелік номиналдық құны
бар акция жыл сайын 12 теңге мөлшерінде дивидент алып келіп отырсын делік,
ал қарыздық пайыз деңгейі - 4% болсын. Онда бұл акцияның биржадағы бағамы
300 теңге, себебі осындай соманы банкіге 4% жылдық мөлшерде салатын болсақ,
одан 12 теңге сомасында табыс аламыз.
Демек, акция бағамының формуласын төмендегідей формула көмегімен
анықтайды:

Дивидент
Акция бағамы = • 100
Қарыздық пайыз
Бұл шамалар мәнінде акция бағамы сұраныс пен ұсыныс арсындағы шекті
қатынасты өзгерістерге байланысты бірқалыпты ауытқып отырады. Мұндай
ауытқулар әсіресе өндіріс құлдырауы мен дағдарыс кезінде қатты байқалуы
мүмкін. Дағдарыс кезінде, дивиденттердің мөлшерінің азай-ған кезінде
қарыздық пайыз мөлшері өзінің жоғары шегіне жетіп акция бағамы күрт
төмендейді. Осындай ауытқулар механизмін биржалық мәмілелер процесінде
өндіріс активтерін иеленушілер кеңінен қолданады.
Акция бағамы әр түрлі бағыттардан туындайтын көптетен факторлардың әсер
етуінен құралады. Бір жағынан, ол қарыздық пайыз шамасына тәуелді, себебі
акцияонерлік қоғамның акциясын сатып алуға жұмсалған қаражаттың несиеге
берілетін ақшалай қаражатпен өзара ұқсастығы бар. Сондықтан да пайыз
нысанындағы сыйақы экономикалық негізделген болып саналады. Екінші жағынан,
дивидент шамасына, сол акционерлік қоғамның кәсіпкерлік қызметінің
жетістіктері де ықпал етеді. Мұндай жағдайда дивидент акционерлік қоғамда
түзілетін пайда сомасына тікелей тәуелді. Аталған акция бағамының шамасына
әр түрлі бағытта әсер етеді.
Акция бағасына ықпал етуші факторлардың ішінде, акцияны ұстаушылардың
арасында бөлінетін пайда шамасын және сол акционерлік қоғамға жататын
кәсіпорындардың әр түрлі қорларын құруға бағытталған қаражат ретінде,
акционерлік қоғамда қалатын пайданы бөліп қарауға болады.
Акция бағамының деңгейіне, сондай-ақ бағалы қағаздарға сұраныс пен
ұсыныс сияқты қуатты факторлар да ықпал етеді. Мұнда дүрбелеңді сүраныс
және сұраныс пен үсынысқа басқа түрлі ықпалдардың болуы мүмкін. Бұл
жақтардың әрқайсысының артында тиісті "қаржылай" ой-пікірлерді қамтыған
қоғам мүшелерінің көптеген тиімді және пайдалы іс әрекеттері тұрады.
Қазіргі тәжірибеде акцияның бастапқы құнын анықтау барысы дивидент
деңгейіне ғана емес, бір акцияға есептелетін барлық таза пайда, оған
бөлінген пайданы қосқандағы шамасына да сүйенеді. Акцияның нарықтық құны
мұндай жағдайда мынадай формуламен анықталады: акция бағамы тең бір акцияға
есептелетін таза пайда шамасы, көбейтілген бағам бөлінген акцияға келетін
таза пайданың орташа қатынасына.
Акционерлік қоғам акционерлерге түрлі артықшылықтар беретін акцияларды
айналысқа шығарады. Акцияның мәлімдеуші және атаулы түрлері болады.
Мәлімдеуші акция - бұл оның иесіне компанияның акционері екендігін заңды
түрде куәландыруды білдіреді. Атаулы акцияларды шығару барысында
акционерлік қоғамды иеленушілер ретінде тек компа-нияның акционерлік
кітабына енген акцияны ұстаушылар бола алады. Әрбір елде акционерлік
қоғамның қызметін реттеп отыратын әр алуан құқықтық актілер қызмет етеді.
Кейбір елдерде мәлімдеуші акцияларға көңіл аударатын болса, ал басқа бір
елдерде атаулы акцияларға мән береді.Акцияның әр түрінің өзіндік
артықшылықтары мен кем-шіліктері болады.
Мәлімдеуші акциялар біршама қарапайым және сауда операцияларына өте
қолайлы. Мұндай жағдайда компания оларды иеленушілердің аттарын білмейді.
Бүл кезде ондай акцияны сату және сатып алу фирманың акционерлері, оның
ішінде акционерлік қоғам құрылтайшылары үшін көзге көрінбейтін зардаптар
мен әр түрлі қолайсыздықтарға әкелуі мүмкін.
Сондай-ақ, акциялар жай және артықшылығы бар акцияларға бөлінеді. Жай
акциялар оны иеленушілерге қарастырлған акционерлік құқық негізінде
акционерлік қоағмның табысына сәйкес дивидент алып отыруға құқық береді.
Артықшылығы бар акциялар жай акциялар мен салыстырғанда оның иеленушілер
үшін әр түрлі нысанда болатын белгілі бір артықшылықтарды қарастырады.
Олардың біріне артықшылығы бар акциялар бойынша кепілденген түрде бел-гілі
бір табыс нормасы, яғни акционерлік қоғамның барлық акцияларына келетін
табыс шамасы белгілі болғанға дейін төленеді.
Өз кезегінде артықшылығы бар акциялар екі түрге бөлінеді. Біріншісіне,
акциоренлік қоғамның қызметінің нәтижесіне байланыссыз алдын ала жоспарлы
табыс төленетін тіркелген дивидент акциялар жатады. Артықшылығы бар
акцияның бұл нысанының өзінің мәні жағынан облигациядан айырмашылығы жоқ.
Мұндай акциялар біршама сенімді, сондай-ақ олар дивиденттің өсуіне жол
бермейді.
Артықшылығы бар акциялар үшін компаниялар оларды сатып алуда тұрақты
баға қояды. Бұл жағдайда, олардың бұрынғы иелері бираждағы бағам бойынша
акцияларды сату арқылы пайданы бөлуге қатынаса алмайды. Артықшылғы бар
акциялар ішінде, яғни тұрақты табысты, басқа да шектеулі мөлшерде қосымша
табыс әкелетін түрі де бар. Мысалға 10% дегейінен асқан жай акциялардың
дивидентінің әр пунк-ті үшін артықшылығы бар акциялар бойынша 0,5%-дан ди-
виденттің ең жоғары деңгейі 20%-ға дейінгі мөлшерде қосымша төленеді.
Артықшылығы бар акцияны иеленушілердің келесі бір артықшылғы, ол
акционерлік қоғам жойылу барысында, оның мүлкін бөлісуде артықшылық
құқтарды ииелену мүмкіндігімен сипатталады.
Жай акцияны өтеуден бұрын артықшылығы бар акциялар иелеріне, олардың
номиналдық құнынан жоғары шамадағы сома төленеді немесе олардың нарықтық
бағамдары бойынша өтеледі. Сонымен қатар, артықшылғы бар акцияны
иеленушілер үшін АҚ жойылуы барысында орын алатын жағымсыз жақтары да бар.
Акционерлік қоғамда жай акцияларға бөлуге тиісті заңды түрде қүрылған
жасырын резевтері болады, соның нәтижесінде жай акциялардың бағамы олардың
номиналдық құнынан біршама жоғары мөлшерде өтеледі.

2. Бағалы қағаздар нарығы және олаң құрамдас элементі.
Бағалы қағаздар нарығының кейбір элементтері 20-жылдары КСРО-да жаңа
экономикалық саясат кезінде пайда болған. Ал, қазіргі егемен Қазакстанда
бағалы қағаздар нарығының алғашқы нұсқалары Кеңес Одағы заңдарының
негізінде- 90-жылдардың басынан бастап пайда бола бастады.
Бағалы қағаздар нарығы тек әдеттегі тауар-ақша қатынастары және меншік
катынастары жағдайында дамуы мүмкін. Мемлекеттік меншікті жана нарықтык
қатынастарға сай өзгерту тек оны жекеменшіктендіру арқылы ғана іске
асады. Соңғы 20 жылдықта дүниежүзінің көптеген елдерінде жекеменшіктендіру
жүрді. Әсіресе, Англияда ол шапшаң қарқынмен өтті. Бірақ Батыс Еуропа
елдерінде жеке-меншіктендіру өркендеген нарык экономикасы жағдайында жүрді.
Сондықтан жекеменшіктендірілген косіпорындардың акция саны қанша коп болса
да өркендеген нарық жағдайында оларды орналастыру өте оңай болды. Ал
тоуелсіз мемлекеттер достасты-ғындағы (ТМД) елдердің жайы өзгеше.
Бұл елдерде бағалы кағаздар нарығы жаңадан қалыптасып келе жатқан
жағдайда мемлекеттік кәсіпорындарды жекеменшіктендіру оларды акцияландыру
арқылы жүргізілді. Себебі, көптегеіі кәсіпорындар да, халықта осындай жаңа
құбылыстар арқылы нарыққа кең келемде қатынасуға мүмкіндік алады.
Жекеменшіктендіру бағалы қағаздардың жаңа түрі — жекеменшіктендіру чектерін
(купондарын) өмірге келгірді. Бұл мемлекеттік бағалы кағаздардың бір түрі,
олар, өз иесіне мемлекеттің иелігінен алып, жекеменшіктендірілген меншіктің
бір бөлігін кдйтарымсыз пайдалануына қүқықбереді.
Ірі және орта кәсіпорындарды жекеменшіктендіру оларды акционерлік қоғам
ретінде кдйта құрудан басталды. Акционерлік қоғамның иесі — акционерлер,
олардың.меншік қүқы акция берумен куәландырылады.
Жекеменшіктендіру чектеріне кез келген жекеменшіктендірілген косіпорын
ұжымының мүшелері өздері қызмет істеп жүрген кәсіпорнының акциясын
жеңілдікпен сатып алу құқы бар. Ондай
сатып алуды жекеменшіктендіру чегімен төлеуге болады. Жекеменшіктендіру
чегіне басқа I акционерлік қоғамға айналған кәсіпорьтндардың акциясын сатып
алу аукциондарда жүргізіледі. Аукцион өтетіні туралы алдын-ала ақларат
құралдарында жарияланады. Сонымен бірге жеке-меншіктендіру чегіне арнаулы
инвестициялық қорлардың да акциясын сатып алуга болады. Ондай қорлар
чектерді оздерінде коптеп шоғырландырып, оған акционерлік қоғамдардың
акцияларын сатып алады. Инвестициялық қорлардың акцияларын сатып алушы сол
қордың иемденушісінің біреуі болып табылады. Қор оған оз пайдасының ; бір
бөлігін төлейді. Инвсстициялық 1 қорлар ~ жеке ұйым. Мемлекет инвестициялық
қорларға салған чектерге кепілдік бермейді.
Осы айтылғандардан басқа, жекеменшіктендіру чегін мұра етіп қалдыруға,
сыйлық ретінде беруге жәие сенімхатпен басқа адамдарға беруге де болады.
Біздің елімізде мемлекеттік меншікті жекеменшіктендіру және
жекеменшіктендіру чегіне акция сату 1994-1995 жылдары өтті. Ол кезде көпте-
ген инвестициялық қорлар ашылып, халықол корларға чектерін тапсырғанмен
олардың орнына акция алғандары аз.
Қорыта айтқанда, жекеменшіктендіру бір жағынан бағалы қағаздардың жаңа
түрі — жекеменшіктендіру чегін нарыққа әкелсе, екінші жағынан кәсіпорынның
жаңа ұйымдық-құқықтық форсы - акционерлік қоғамдық кұрыдуына және олардың
қалыптасуына жол ашты. Бұл жағдай жаңа акциялар мен облигацияларды
эмиссиялау-мен қатар, бағалы қағаздардың басқа түрлерін шығаруға да себепші
болады. Сонымен, кәсіпорындарды жекеменшіктендіру — бағалы қағаздар
нарығының қалыптасуындағы. алғашқы кезең.
Қэзақстан Республикасының жоспарлы экономикадан түбегейлі жаңа, нарықтық,
мемлекет реттейтін экономикаға етуі елімізде қаржы нарығын жоне оның
қызметін қамтамасыз ететін институттардың құрылуын талап етеді. Бұл - өте
күрделі және ауқымды мақсат. Көптеген жылдар бойы елімізде шын мәнінде не
қаржы нарығы, не оның инфрақұрылымы, яғни жеке коммерциялық және
инвестициялық банктер, биржалар, сақтандыру коғамдары болған жоқ. Қаржы
саласының барлығын мемлекет айрықша құқықпен өзіне қаратып, барлық кіріс
көздерін халықтың қажетін өтемейтін міндеттерге жұмсап отырды. Оған дәлел
мынандай мысал, ұлттық жалпы өнімнің заттай құрылымының коп бөлігі
өндірістік құрал жабдықтарды ондіруді ұлғайтуға жұмсалған. Негізгі құрал-
жабдықтар соғыс - өнеркәсіп кешеніне жүмсалғандьгқтан хальтқ игілігіне
қолдана алмады. Елімізде ұзаққа созылған тапшылық экономикасы" калыптасып,
ол тек тұрмыстық игіліктің еткір кемшілігін ғана емес, сонымен қатар үнемі
рухани кемшілікті тудырды. Сондықтан, шаруашылықты ұйымдастыру мен оны
баскаруды жаңа әдіспен жүргізу обьективті қажеттілік еді.
Нарықтық экономика — адамзат өркениеттілігінің ең жоғарғы жетістігі жоне
өндірісті ұйымдастырудың ең тиімді түрі екендігін дүниежүзі мемлекеттерінің
көпшілігінің өркендеу тәжірибесі дәлелдеген ақиқат шындық. Ал, Қазақстан
Респуб-ликасы үшін шаруашылыкты жүргізудің жаңа әдістеріне өту ғана емес,
сонымен бірге мемлекеттік экономикалық саясаттағы субъективизмнен
(әділетсіздіктен) бас тарту қажет.
Шаруашылықты нарық өдістерімен жүргізу қаржы нарығының мол мүмкіндігін
пайдалануды талап етеді. Қаржы нарығы — мемлекеттің бүкіл акша қорларының
жиынтығы. Бұл қорлар экономиканың әр түрлі субъектілерінің сұранысы мен
ұсынысы әсерінен өзгеріп отырады жөне үнемі қозғалыста болады. Қазіргі
кезде дүниежүзінде АКШ-тың, Еуропа бірлестігі мен Жапонияның қаржы нарығы
ең үлкен қорларды иемденуде. Ал, Қазақстан Республикасының нарықтық
эконрмикаға өтпелі кезеңінде оның қаржы нарығының қоры мол, өзінің
оркендеуіне жетеді деуге әзірше ерте.
3.Бағалы қағаздар нарығының қатынасы.
Жалпы қаржы нарығы біріне-бірі байланысты және бірін-бірі толықтырып
түратын, бірақ әрқайсысы өз алдына қызмет жасайтын 3 нарықтан тұрады:
Біріншіден, айналымдағы қолма-қол ақша нарығы және қолма-қол ақша
қызметін атқаратын қысқа мерзімді төлем қүралдары (векселъдер, чектер және
с.с.) жатады. Қазақстан Республикасының кдржы нарығы.казіргі кезде
айналымдағы кдғаз ақшаның қүнсыздануынан инфляцияға үшырауда. Егер жалпы
ұлтты қөнім жылына 5%-ке, ал айналымдағы акдіа — 6-7%-ке өссе, овда жалпы
ұлттық енімді сату да оңайға түседі. Онда экономикада жағымды өзғерістерді
аңғаруға болады. Еғер де жалпы ұлттық 20%-ке және одан да көп оссе, онда
қарқынды инфляция болып, экономика құлдырап төмен кетеді. Қазірғі кезде
біздің мемлекеттің экономикасы дағдарыста.
Екіншіден, қарыз кагіиталының нарығы, яғни қысқа және ұзақ мерзімді
банктік несие нарығы. Коммерциялық банктер қыска мерзімді несиенін
қайтарылуына көзі жеткенде ғана жоғары проценттік өсіммен береді. Бұл
несиені өзінің айналым қаржысы жоқ кәсіпорындар алуға мәжбүр. Негізгі
қорларды қүруға және оларды жаңартуға проценттік өсімі озгеріп, қайта
қаралып отыратын ұзақ мерзімді несис беріледі. Сондықтан, қаржы нарығының
бүл болігіне де дағдарыс тән.
Үшіншіден, бағалқы қағаздар нарығы. Бұл нарықтың кейбір белгілері КСРО-
да Қазан революциасына дейін болғанымеы, соңғы 70 жыл бойы оның ешқандай
өсу белгісі болған жоқ . Ал, 90-жылдардың басында ТМД елдерінде, оның
ішінде Қазақстанда басталған нарыктық қатынастардың дамуы және одан ары
жетілуі үшін белгілі бір уақыт қажет. Себебі, нарық меншік қатынастарын
және мемлекет пен жергілікті баскару органдарының қаржы са-ясатын
өзгертуден басталады. Марық ең бірінші меншікті жекеменшіктендіру және
мемлекеттік кәсіпорындарды акцияландырудан басталады. Қазірғі кезде егсмсн
жас мемлекеттер бюджет тапшылығын толтыру мақсатында бұрынғы үйренген әдіс
- ақша белгілерін шығарумен шүғылданбай, оның орнына мемлекеттік бағалыт
қағаздардың бірі - қысқа мерзімді мемлекеттік вексельдерді шығарумен
айналысуда. Жергілікті басқару органдары да дәл осы жолды пайдалануда.
Бағалы қағаздар нарығы экономиканың кез келген саласының өз қажетіне ақша
қорын жасауына жол ашуда. Мысалы, акция шығарып осы қорды үнемі, кәсіпорын
жабылғанша пайдалануға болады, ал облигацияны шығару несиені банктен алудан
тиімділеу жағдай жасайды. Бұл айтылғандар бағалы қағаздар нарығың
өрістетуге мүмкіндік береді.
Қаржы нарығына мемлекеттік үстемдікті жойған кезде, ол өкімшілік емес,
тек экономикалық заңдардың әсерімен қызмет жасайды.- Егер қаржы нарығы жеке
меншікке негізделсе, әрине оның әкімшілік тәсілмен қызмет етуі мүмкін емес.
Кәсіпорын мемлекеттік меншіктен акционерлік меншікке откенде бүкіл табысты
салық төлегеннен кейін қалғаны өз ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.