Қазақстан Республикасының ұлттық банкі жөнінде

Пән: Банк ісі
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы

1990 жылғы желтоқсанда республиканың егемендігі жарияланғаннан кейін Қазақстан рыноктық экономика талаптарына жауап бере алатын өзінің меншікті банк жүйесін құруға кірісті. «Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі туралы» Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 13 сәуірдегі Заңы оның банктік жүйедегі орны мен рөлін, құқықтық дәрежесін, қызметін, міндеттерін және Қазақстан Республикасының мемлекеттік өкімет органдарымен өзара қатынасын білгіледі. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (бұдан әрі - Ұлтттық Банк) тек Қазақстан Республикасы Президентінің алдында есеп береді.

Меншікті валютаның болмағандығы өз бетінше тәуелсіз ақша-кредит саясатын жүргізуге мүмкіндік бермеді. Ұлттық Банк нақты өз бетінше ақша-кредит саясатын Қазақстан Республикасының ұлттық валютасы - теңге айналымға енгеннен бастап - 1993 жылдың 15 қарашасынан жүргізді. Ұлттық валюта енгізілгеннен бастап Ұлттық Банк ақша-кредит саласының, төлем жүйесінің жұмыс істеуін, банк қызметін реттеу жүйесін енгізуге толығымен жауап беріп келеді.

Қазақстан Республикасының екі деңгейлі банк жүйесі бар. Жоғарғы деңгейде - Ұлтттық Банк, ал екінші деңгейде - қалған барлық басқа банктер. Ұлттық Банк орталық банктермен және басқа елдердің банктерімен, халықаралық банктермен және басқа қаржы-кредит ұйымдарына қатысты Қазақстан Республикасының мүддесін қорғайды.

Ұлттық Банк бағынудың сатылас жүйесі бар бірыңғай орталықтандырылған құрылымды білдіреді. Ұлттық Банктің жоғары органы Басқарма, ал Ұлттық Банктің оперативті басқарма органы - Директорлар кеңесі болып табылады.

Ұлттық Банктің құрылымына орталық аппарат, 16 аумақтық филиал, Алматы қаласындағы 2 филиал (Банкнот фабрикасы және Кассалық операция және құндылықтарды сақтау орталығы), Ұлттық Банктің Ресей Федерациясындағы Өкілдігі, 4 есеп беретін мекемеі («Қазақстан банкаралық есеп айырысу орталығы», «Банктік сервис бюросы», «Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің Автобазасы» шаруашылық жүргізу құқығы бар республикалық мемлекеттік кәсіпорындары) енеді. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің орталық аппаратында 9 департамент, дербес 11 басқарма және дербес 1 бөлім жұмыс жасайды.

Ұлттық Банк «Қазақстанның жеке тұлғалардың салымдарына кепілдік беру (сақтандыру) қоры», «Процессинг орталығы», «Қазақстан Ипотекалық Компаниясы», «Қазақстандық Актуарий орталығы» жабық акционерлік қоғамдарының құрылтайшысы және «Ұлттық ақпарат технологиясы» жабық акционерлік қоғамының құрылтайшыларының бірі болып табылады.

Ұлттық Банк елдің орталық банкі ретінде еліміздің экономикалық дамуы және оның әлемдік экономикаға бірігуіне қолайлы макроэкономикалық жағдай жасауға мүмкіндік беретін мемлекеттік ақша-кредит саясатын қалыптастырады және іске асырады. Ұлттық Банктің негізгі міндеті Қазақстан Республикасы ұлттық валютасының сыртқы және ішкі тұрақтылығын қамтамасыз ету болып табылады. Ұлттық Банкке сондай-ақ тиісті нормативтік құқықтық актілерді қабылдау арқылы кредиторлардың және банк клиенттерінің, банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдардың, сақтандыру ұйымдарының және зейнетақы жинақтаушы қорларының мүддесін қорғау жүктеледі.

Оның үстіне Ұлттық Банк:

• Қазақстан Республикасында валюталық реттеуді және валюталық бақылауды жүзеге асырады; Ұлттық Банктің алтынвалюталық активтерін қалыптастырады және басқарады; елдің төлем балансын қалыптастырады; елдің Ұлттық қорын сенімді басқаруды жүзеге асырады;

• Қазақстан Республикасының аумағында банкноттың және металл ақшаның жалғыз эмитенті болып табылады; қолма-қол ақша айналымын ұйымдастырады; айналыста банк өтемпаздығын реттеу үшін бағалы қағаздарды шығарады;

• Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаржы агенті болып табылады.

• Қазақстан Республикасы Үкіметінің мемлекеттік борышына қызмет көрсетуге, оның ішінде, мемлекеттік бағалы қағаздарға қызмет көрсетуге және оларды орналастыруға қатысады;

• төлем жүйесінің жұмыс істеуін ұйымдастырады;

• Республика заңына сәйкес басқа қызметтерді, өкілеттіктерді және құқықтарды жүзеге асырады;

Ақша-кредит саясатының негізгі құралы мыналар:

• Ұлттық Банктің банктерге кредиттері бойынша сыйлық ставкасының деңгейі;

• Ұлттық Банкте депозитке салынатын, оның ішінде тартылған қаражаттардың (резервтік талап етулер) мерзімдері, түрлері және көлемі бойынша болуы мүмкін саралануымен ең төменгі міндетті резервтерінің мөлшері;

• мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алу және сату бойынша ашық рыноктағы операциялар;

• банктерге кредиттер;

• валюталық рыноктағы интервенция;

• ерекше жағдайларда, кредит операцияларының жекелеген түрлерінің деңгейі мен көлемі тікелей сандық шектеу енгізу;

• ресми есеп (дисконт) ставкасы;

• айналыстағы ақша жиынын реттеуге арналған қысқа мерзімді ноттар.

2002 жылдан бастап Ұлттық Банктің ақша-кредит саясатының негізгі бағыты мен бағдары үш жылдық кезеңге белгіленеді (олар бұған дейін бір жыл бұрын ғана белгіленетін) .

Ұлттық Банк ылғи да ақша-кредит саясатының көрсеткіштері бойынша белгіленген бағдарды ұстанғанын еске салып кетуімізге болады. Мысалы, 2001 жылдың соңындағы жағдай бойынша инфляция деңгейі 6-8% шамасында анықталған, оның үстіне нақты инфляция 6, 4% деңгейінде болды. 2002 жылға арналған орташа жылдық көрсеткіште инфляция 5-7% шамасында көрінген, ал оның нақты деңгейі 5, 9%-ті құрады.

Ұлттық Банк Басқармасының 2002 жылғы 16 қарашадағы №459 қаулысымен құпталған 2003-2005 жылдарға арналған Ұлттық Банктің ақша-кредит саясатының негізгі бағыттарына сәйкес ақша-кредит саясатының негізгі мақсаты 2003-2004 жылдарда орташа жылдық инфляцияны 4-6% шамасында ұстап тұру және оның 2005 жылға қарай 3-5%-ке дейін төмендеуі. Ұлттық Банкте бар барлық құралдарды пайдалану арқылы осы мақсатқа жету ақша базасының деңгейін реттеумен қамтамасыз етіледі.

Қазіргі таңда Ұлттық Банк елдің қаржы секторын реттеуде шешуші роль атқарады. 2001 жылдың тамызында Ұлттық Банкіге бағалы қағаздар жөніндегі Ұлттық комиссияның қызметі мен өкілеттігі және 2002 жылдың мамырында Қазақстан Республикасының Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің жанындағы Зейнетақы жинақтаушы қорларының қызметін реттеу жөніндегі комитетінің қызметі берілді.

Осылайша, ақша-кредит саясатын жүргізу бойынша орталық банктің классикалық қызметіне қосымша Ұлттық Банк банктік, сақтандыру секторларына, сондай-ақ бағалы қағаздар рыногына және зейнетақы рыногына қадағалау қызметін сәтті реттейді және жүзеге асырады. Ұлттық Банк тәуекелдіктің неғұрлым аз болуы үшін бағытталған ішкі тәртіп пен реттеу арқылы активтерді және міндеттемелерді тиімді басқару жүйесін дамытуда қаржы институттарына көмек көрсетеді.

Ұлттық Банктен тиісті міндеттерді беру арқылы қаржы рыногындағы барлық қатысушыларды қадағалау үшін жеке реттеу органын құру қаржы рыногын реттеуді дамытудың алғашқы қадам болып табылады. Реттеудің осындай схемасы қаржы секторының, қаржы құралдарының және қаржылық делдалдық қызметтердің дамуы үшін неғұрлым тиімді екендігін дүниежүзілік тәжірибе көрсетіп отыр.

Қазақстан Республикасының валютасына-15жыл

1991 жылы еліміз тәуелсіздікке қол жеткізді. Бірінші болып бізді Түрік Республикасының танып, құттықтағаны жұртшылықтың есінде шығар. Тәуелсіздіктің баянды болуы үшін ұлттық рәміздерімізбен қоса ұлттық валютамызды енгізуіміз керек еді. Қазақ газеттері сонда ұлттық рәміздердің қалай конкурстан өткенін суреттеп, үздіктерін жариялаумен бірге ұлттық валютаның енгізілуін тұңғыш көтерген еді. Және қазіргі Астанамыздың бас қала болу мәселесі де “Халық кеңесі” беттерінде “Қазақ әдебиеті” газетімен бірге алғаш рет жазылды. 90-шы жылдардың басындағы саяси баспасөзде “ұлттық пәтерлер бойынша таратылу” атты кең тараған тіркес жиі кездесетін. Осы сөз сол жылдардағы орталықтан безіну үрдістерін дәлірек бейнелеуші еді. Кезіндегі мыңдаған шаруашылық байланыс жіптерімен өрмектелген мызғымас мемлекет шартты түрдегі құрамдастарға - жекелеген республикаларға ыдырай бастады. Бірнеше ондаған жылдар бойы КСРО-ның қаржылық-экономикалық жүйесі біртұтас организм болды. Республикалар тәуелсіздік алған соң жаппай экономикалық дағдарысқа ұшырады.

Осы күнгі күйзелісіміздің тамыры біздің өткен күнімізде. 1991 жылы өндіріс көлемінің жалпы Одақ бойынша қысқаруы орын алды. Сонан кейін 1992 жылдың қаңтарында Ресейде басталған бағаның ырықтануы - есеңгірету терапиясы сол кезде Қазақстан кірген рубль аймағына таралды. Рынокқа көшуді жылдамдату үшін жасалынған осы шара біртұтас халық шаруашылығы кешенін іс жүзінде едәуір ойсыратып жіберді.

Содан бері 17 жылдай уақыт өтті. Бүгінде Қазақстан экономикасы көтеріліп келеді. Барлық салаларда негізгі көрсеткіштердің тұрақты өсуі байқалады. Мәселенің мәнісі өнеркәсіп пен халық шаруашылығының басқа салаларындағы дәл осылай тұралау кезінде бізге төл валютамызды енгізуге тура келгенінде. Бір сөзбен айтқанда, жүйелік дағдарыстың орын алуы жағдайында Қазақстанның қаржылық жүйесі қалыптасты.

Сексенінші жылдардың аяғында банк аясында реформалар басталды. Мамандандырылған банктер “Өнеркәсіпқұрылысбанк”, “Тұрғынүйқұрылысбанк”, “Несиелік әлеуметтік банк” және “Агроөнеркәсіпбанк” бөлініп шықты. 1992 жылы біздің Мемлекттік банк Ұлттық банк болып қайта аталды.

Сол тұста әртүрлі пікірлер, топшылаулар белең алды. Көптеген қазақстандық экономистер рубль аймағында одан әрі де қалғысы келді. Ал, Ресей төл экономикасын нығайтуға бағытталған өз жолын таңдады да рубль аймағы қысқара берді. 1992 жылы Қазақстаннан басқа төлем құралы ретінде рубльді екі-ақ республика - Ресей мен Тәжікстан пайдаланды. Мұнымен қоймай ресейліктер таяу уақытта кеңес сомының орнына ресейлік рубль болады деп ескертті. Сонымен, рубль аймағын бөлу бастамасы Ресейден шықты. Біз қанша тырысқанмен ұлттық валютаны енгізу шынайы қажеттілік болды.

Банкнот шығаратын елдер аз-ақ, олар - ең алдымен дамыған батыс мемлекеттері. Осы мәселенің көшбасшысы Ұлыбритания екен. “Томас Делару” атты ағылшын компаниясы, мысалы, банкнотты әлемнің 90 елі үшін басып шығарады.

1992 жылдың сәуірінде Англиядағы “Харрисон және оның ұлдары” атты кішігірім компаниясының басшылары елімізге келді. Осы фирманың банкнот фабрикасы пошта маркалары мен банкноттарды төрт ғасыр бойы шығарып келе жатқаны анықталды. “Харрисон” ұсынған нұсқа біз үшін тиімді болды.

Бізге керегі құпиялық болатын, оны осы ағылшын фирмасы қамтамасыз ете алған. Ендігі керегі - ақшаның дизайны.

Бұл жұмысқа талантты суретші әрі ұйымдастырушы, сондай-ақ “Қазақстанның дизайн орталығы” ЖШС бас директоры Хайролла Ғабжәлелов тартылды. Ол қазақстандық ұлттық теңге дизайнының бірден-бір алғашқы авторы болып табылады. Оның қасында бірқатар суретшілер болды. Өткен жылдарға көз салсақ, қазақстандық валютаға әзірлік туралы мемлекеттің санаулы адамдары ғана білген екен. Кейінірек, әлбетте, хабардар жандардың шеңбері кеңейтілді, оған ғалымдар, Үкімет мүшелері де кіріпті. Суретшілер ақшадағы портреттерді салып әзірледі. Олар тарихшылармен кеңесе отырып таңдап алынды. Іс барысында “теңге” атауы туған. Бұған дейін нұсқа ретінде “сом”, “алтын” және басқа да атаулар талқыланған-ды.

Портреттердегі ұлы адамдар тұлғалары көпшілікке таныс. Тәрбиелік, тарихи, саяси қырлары да бар. Мәселен, Әбілқайыр хан Ресеймен одақтастық шартқа қол қойған. Абылай хан - қазақ мемлекеттілігінің негізін салушы, жерімізді түгендеуші. Ұлы ғалым Әбунасыр әл-Фараби туралы Батыс та, Шығыс та біледі. Оның суреті бір теңге атаулы купюраға жайғастырылды, себебі мұндай банкнот валютаның негізі болды.

Сол кезде (1992 жылы) суретшілер жүз теңгеге дейінгі классикалық атаулық жүйесін даярлаған. Нұсқалардың ішінде Қазақстанның тұңғыш Президенті (50 теңгелік купюра) болыпты. Бірақ Н. Ә. Назарбаев бұл нұсқадан бас тартқан. Африкалық елдердің әміршілерінен басқа көзі тірі мемлекет басшыларынан ешкім де өз портретін ақшаға салғызбаған.

Бір жарым айдан соң компьютерлік тәсілмен жасалған алғашқы банкноттар басылады. Теңгенің бейнелері Президентке көрсетіледі. Н. Ә. Назарбаев оны құптайды да 1993 жылдың сәуіріне дейін валютаны Англияда әзірлеп, елге жеткізуді тапсырады.

Сол кезеңде рубльдердің Ресейден келіп түсуі кеми берді. Ақырында, 1993 жылдың орта шенінде Ресейдің Орталық банкі банкноттарды енді бермейміз деп жариялады. Ресейдің өзінде 1961-1991 жылдары шығарылған барлық банкноттар айналыстан алынып тасталды. Реформа Ресей Федерациясының рәмізі бейнеленген жаңа ресейлік рубльмен аяқталды.

Сонымен, Ресей кеңес сомдарын шығаруды тоқтатқан кезде өзіміздің құпия дайындалған ақшамыз дайын болды. Теңге өмір сүру құқығын алды. Енді оны айналымға енгізу керек еді. Бұл күн 15 қараша деп ұйғарылды. Ұлттық теңгеміз айналысқа енгізілген кезде Ресей жағы төбесіне су құйылғандай таң-тамаша, қайран қалды.

Ұлттық валютамыздың алғашқы бағамы 1 АҚШ доллары үшін 4, 75 теңге болып белгіленді. Ал әрбір теңге 500 кеңес сомына айырбасталды. Басында Ұлттық банк басқармасының мүшелері айырбас бағамын 1:1000 деп ұсынған екен. Экономикалық теорияның барлық қағидасы бойынша ақшаны осы ара қатынаста айырбастау жөн еді. Үкімет бекіткен бағам кейін ұлттық валютаның беделіне теріс әсерін тигізді - алғашқы екі жылда теңге құлдилай құлдырады. Бірақ басты мақсат орындалған болатын. Сол кезден, 1993 жылдың 15 қарашасынан теңге біздің экономиканың басты құралы, мемлекеттің ақша жүйесінің негізі атанды.

Сөйтіп, еліміз экономикалық жағынан шын мәнісінде тәуелсіздікке қол жеткізді. Ұлттық теңгеміз ел рәміздерімен бірге егемендігіміздің символына айналды. Тап осы тұстан қаржы секторында нағыз реформалар басталды, экономика нығая түсті. Содан кейін халық шаруашылығының барлық салаларында шынайы нарықтық тетіктерге ене бастады.

Биыл ұлттық валюта - төл теңгемізге 15 жыл толып отыр. Бұл күн - еліміз үшін айтулы мерекелердің бірі. Осынша белестен, сын жолынан мүдірмей өтіп, теңгеміздің тұғыры темірдей тегеурінге ие болды. Қаржы әлемінен лайықты орнын тапты. Мемлекеттік рәміздер - Елтаңба, Ту, Әнұран ерекше құрметтеледі. Өйткені, олардан ұлттық нышандар мен белгілер айқын аңғарылып тұрады. Ұлттық валютаға да қарап қай елдікі екенін жазбай тануға болады. Демек экономикалық, саяси сипатымен ерекшеленеді деген сөз.

Қазақстанның ұлттық валютасы - теңгеміздің тарихына көз жіберетін болсақ, тамыры тереңде жатыр. Оған нақты мысалдар келтіріп, жан-жақты тоқталу мақсат емес. Біздің әңгімеміз еліміздің тәуелсіздік табалдырығын аттаған кезеңдегі қиындықтар, төл ақшамыздың айналысқа енуі, оған өзіміз тікелей куә болған оқиғалар төңірегінде өрбімек.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.