Заңдылық пен құқықтық тәртіптің түсінігі мен қағидалары жайлы

Жоспар
Кіріспе

1 Заңдылық пен құқықтық тәртіптің түсінігі мен қағидалары.
2 Заңдылық ұғымы және негізгі қағидалары
3 Заңдылық, құқық тәртібі және жұртшылықпен жұмыс мәселелері жөніндегі тұрақты комиссия қызметтерінің негізгі бағыттары
4 Құқықтық тәрбие . құқықтық мәдениетті жетілдірудің басты мақсаты

Қоғам тәртіпке, заңдылыққа негізделіп, соған арқа сүйеп қалыптасып, өмір сүре алады. Қоғамда тәртіп болмаса, ол құлдырайды, қирайды, оның келешегі болмайды. Мұны адамдар ежелден-ақ жақсы түсінген. Сондықтан да қоғамда тәртіп адамдардың мінез-құлқын, іс-әрекетін реттейтін қағидалардың, есерімен орнатылады. Қоғамдағы барлық қарым-қатынасты құқықтық реттеу өте күрделі; ол көп салалы, көп жүйелі процесс, Құқықтық басқарудың екі күрделі бағыты: құқықтың қоғамдағы қатынастарға тигізетін әсері, ықпалы және құқықтық реттеудің, басқарудың рөлі. Бұл екі процесті қосып айтқанда - қатынасты құқықтық реттеудің, басқарудың механизмі дейді.
Қоғамдағы қатынасты құқықтық реттеу механизмі құрылымының элементтері: құқықтық норма, құқықгық қатынас және заңды құқық пен міндеттің орындалуы туралы акті.
1). Құқықтық норма - арқылы қоғамдағы заңдылықтың, тәртіптің талабы, мазмұны, шеңбері, мүдде-мақсаты анықталады; олардың орындалу бағыттары, жолдары, тәсілдері көрсетіледі. Егер дұрыс орындалмаса, жауапкершіліктің түрлері көрсетіледі.
2). Құқықтық қатынас арқылы субъектілердің арабайланысын мүдде-мақсатын, құқық пен міндеттерін анықтап, біліп отырады. Ол мүдде-мақсаттарды қандай нормативтік актілер арқылы іске асырады; қатынастың басталуы мен аяқталуы көрсетіледі.
3). Заңды құқық пен міндеттің орындалуы туралы актіде қатынастың толық орындалып, аяқталуы; мүдде-мақсаттың екі жақты іске асуы; дұрыс орындалмаса себептері көрсетіледі, оны түзеу, орындау жолдары анықталады.
Осы үш элементтерге сәйкес қатынасты реттеу механизмі үш кезеңге бөлінеді: қатынастың басталуы, ол қатынасты реттеу үшін жаңа норманың өмірге келуі, субъектілердің құқықтары мен міндеттерінің орындалуы.
Қоғамдық қатынасты құқықтық реттеу механизмінің жақсы сапалы жұмыс атқару үшін субъектілердің рухани сана-сезімі, құқықтық білімі, мамандық тәжірибесі жоғары дәрежеде болуы керек. Мемлекет осы мәселелерге зор көңіл бөледі.
Себебі бұл механизмнің алдында тұрған мақсат қоғамдағы ең күрделі, аса жауапты мүдде-мақсат - ол нормативтік актілердің дұрыс, уақытында орындалуын қамтамасыз ету. Сол арқылы халықтың бостандығын, теңдігін дұрыс дамыту, қоғамда әділеттікті, демократияны орнату, құқықтық мемлекетті қалыптастыру.
Соньмен, қатынасты құқықтық реттеу механизмі дегеніміз -субъектілердің арақатынасын нормативтік актілер арқллы реттеп, басқарып іске асыру бағыты, әдісі, тәсілі. Бұл занды жүйе, заңды механизм.
Қоғамдағы қатынасты құқықтық реттеудің жақсы дамуы мемлекеттің, бірлестіктердің, саяси ұйымдардың, дұрыс әділетті жұмыс жасауының сипаттамасы; халықтың бостандығы, теңдігі дамып, жеке адамның, қоғамның мүдде-мақсаттары бірігіп қалыптасуының сипаттамасы.
Заңдылық дегеніміз-мемлекеттің конституциясын, парламенттің қабылдаған заңдарын, президенттің заң күші бар жарлықтарын қатаң бақылап, оларға нышан келтіруге жол бермеу. Заңға тәуелді актілерді бақылау заңдылыққа жатпайды. Заңдылықтың мазмұны үш элементтен құрылады.
1. Қоғамда әділ заң саясаты болу керек. Сол арқылы мемлекеттің зандары бостандықты, теңдікті, адамгершілікті, инабаттылықты, парасаттылықты т.б. жақсылықты қорғау керек; мемлекет пен азаматтардың арақатынасын дұрыс басқару.
2. Конституцияның, заңның мазмұнын толық іске асыру, дұрыс орындау. "Сөз бен іс бір жерден" шығу керек.
3.Конституция мен заңды халықаралық құқықтың принциптерін қатаң қорғау, оларға нұқсан келтіруге жол бермеу.

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 14 бет
Таңдаулыға:

Заңдылық пен құқықтық тәртіптің түсінігі мен қағидалары.
Қоғам тәртіпке, заңдылыққа негізделіп, соған арқа сүйеп қалыптасып, өмір
сүре алады. Қоғамда тәртіп болмаса, ол құлдырайды, қирайды, оның келешегі
болмайды. Мұны адамдар ежелден-ақ жақсы түсінген. Сондықтан да қоғамда
тәртіп адамдардың мінез-құлқын, іс-әрекетін реттейтін қағидалардың,
есерімен орнатылады. Қоғамдағы барлық қарым-қатынасты құқықтық реттеу өте
күрделі; ол көп салалы, көп жүйелі процесс, Құқықтық басқарудың екі күрделі
бағыты: құқықтың қоғамдағы қатынастарға тигізетін әсері, ықпалы және
құқықтық реттеудің, басқарудың рөлі. Бұл екі процесті қосып айтқанда -
қатынасты құқықтық реттеудің, басқарудың механизмі дейді.
Қоғамдағы қатынасты құқықтық реттеу механизмі құрылымының элементтері:
құқықтық норма, құқықгық қатынас және заңды құқық пен міндеттің орындалуы
туралы акті.
1). Құқықтық норма - арқылы қоғамдағы заңдылықтың, тәртіптің талабы,
мазмұны, шеңбері, мүдде-мақсаты анықталады; олардың орындалу бағыттары,
жолдары, тәсілдері көрсетіледі. Егер дұрыс орындалмаса, жауапкершіліктің
түрлері көрсетіледі.
2). Құқықтық қатынас арқылы субъектілердің арабайланысын мүдде-мақсатын,
құқық пен міндеттерін анықтап, біліп отырады. Ол мүдде-мақсаттарды қандай
нормативтік актілер арқылы іске асырады; қатынастың басталуы мен аяқталуы
көрсетіледі.
3). Заңды құқық пен міндеттің орындалуы туралы актіде қатынастың толық
орындалып, аяқталуы; мүдде-мақсаттың екі жақты іске асуы; дұрыс орындалмаса
себептері көрсетіледі, оны түзеу, орындау жолдары анықталады.
Осы үш элементтерге сәйкес қатынасты реттеу механизмі үш кезеңге бөлінеді:
қатынастың басталуы, ол қатынасты реттеу үшін жаңа норманың өмірге келуі,
субъектілердің құқықтары мен міндеттерінің орындалуы.
Қоғамдық қатынасты құқықтық реттеу механизмінің жақсы сапалы жұмыс атқару
үшін субъектілердің рухани сана-сезімі, құқықтық білімі, мамандық
тәжірибесі жоғары дәрежеде болуы керек. Мемлекет осы мәселелерге зор көңіл
бөледі.
Себебі бұл механизмнің алдында тұрған мақсат қоғамдағы ең күрделі, аса
жауапты мүдде-мақсат - ол нормативтік актілердің дұрыс, уақытында
орындалуын қамтамасыз ету. Сол арқылы халықтың бостандығын, теңдігін дұрыс
дамыту, қоғамда әділеттікті, демократияны орнату, құқықтық мемлекетті
қалыптастыру.
Соньмен, қатынасты құқықтық реттеу механизмі дегеніміз -субъектілердің
арақатынасын нормативтік актілер арқллы реттеп, басқарып іске асыру бағыты,
әдісі, тәсілі. Бұл занды жүйе, заңды механизм.
Қоғамдағы қатынасты құқықтық реттеудің жақсы дамуы мемлекеттің,
бірлестіктердің, саяси ұйымдардың, дұрыс әділетті жұмыс жасауының
сипаттамасы; халықтың бостандығы, теңдігі дамып, жеке адамның, қоғамның
мүдде-мақсаттары бірігіп қалыптасуының сипаттамасы.
Заңдылық дегеніміз-мемлекеттің конституциясын, парламенттің қабылдаған
заңдарын, президенттің заң күші бар жарлықтарын қатаң бақылап, оларға нышан
келтіруге жол бермеу. Заңға тәуелді актілерді бақылау заңдылыққа жатпайды.
Заңдылықтың мазмұны үш элементтен құрылады.
1. Қоғамда әділ заң саясаты болу керек. Сол арқылы мемлекеттің зандары
бостандықты, теңдікті, адамгершілікті, инабаттылықты, парасаттылықты т.б.
жақсылықты қорғау керек; мемлекет пен азаматтардың арақатынасын дұрыс
басқару.
2. Конституцияның, заңның мазмұнын толық іске асыру, дұрыс орындау. "Сөз
бен іс бір жерден" шығу керек.
3.Конституция мен заңды халықаралық құқықтың принциптерін қатаң қорғау,
оларға нұқсан келтіруге жол бермеу.

Заңдылық ұғымы және негізгі қағидалары
Зандылық туралы заң ғылымында құнды зерттеулер мен монографиялар жарық
көрді. Көптеген ғалымдар заңдылықты екі мағанада түсінеді: Бірінші топтағы
ғалымдар заңдылықты мемлекеттегі басқару режимі десе, екінші топтағы
зерттеушілер занды бұлжытпай орыңдау деген идеяны алға тартады. Сонымен
қатар зандылық құл иеленуші және феодалдық мемлекеттерде болмаған деген
пікір қалыптасқан. Адамзат тарихында қабылданған тарихи-құқықтық
ескерткіштерге назар аударсақ, зандылық құл иеленуші, феодалдық
мемлекеттердеде болған, бірақ мүддені қорғауда тар шеңбер аумағында, таптық
сипат деңгейімен ғана шектелген. Мысалы, ежелгі Римдегі Юстинианның
Дигестерінде зандылық туралы мынандай норма бар: Заң деген ол сол, оған
барлық адамдар бағынулары тиіс. Хамурапи, Ману заңдарынан да осындай
талаптар аңғаруға болады. Мысалы, б.э. дейін XVIII ғ., қабылданған Хамурапи
заңынын шығуы мынандай қағида негізінде кабылданған: ...елге әділеттіліктің
нұрын беру үшін, заңсыздықпен жауыздарды кұрту үшін, күштілер әлсіздерді
жәбірлемес үшін. Немесе Ману зандарында: Егер патша жазаны лайықты
болғандарға үзбей колданбаса, күштілер әлсіздерді істікте балықша қақтаған
болар еді, — делінген. Әрине, заң шығарылған соң да үстем тап өкілдері
тарапынан қысым, басқыншылық әділетсіздік жасалған. Бірақ қалай айтсақ та
заң күштілердің жүгенсіздік, бассыздық, заңсыздык әрекеттерін тежеп
отырған. Құқық өзінің табиғатымен, құндылық қасиеттерімен және жауапқа
тарту сесімен жалпы адамзаттық игіліктер мен әділетгіліктің рәмізі ретінде
санамен қабылданған. Сондықтан зандылық идеясы мемлекетпен құқықтың
ажырамас бөлігі деп қабылдануы тиіс. Ежелгі Рим заңгерлері заңның
қаталдығына қарамастан оны орындау әрбір адамның міндеті деп санаған. Dura
lех, sed lех -заң қатал, бірақ ол заң деген қанатты сөзді ұрпаққа
қалдырған. Франция буржуазиясы 1848 жылғы революция кезінде көтеріліске
шыққан жұмысшыларға қарсы күрес жүргізуде заңдылықты ең күшті кедергі деп
таныды. Сол кезде өзінің қаталдығымен көзге түскен, буржуазия өкілінің бірі
Одилон Барро: La Legalite nous tue — заңдылық бізді өлтіруде, — деп,
кәтерілісті басып жаншуға адам құқықтарын аяққа таптауға заңдылықтың
кедергі болып тұрғанын тілге тиек еткен. Заңдылық деп мемлекеттік билік
жүргізудің ең негізгі қағидасы ретінде барлық органдардың, заңды және жеке
тұлғалардың, адам, дара азаматтардың заңдар мен заңга сәйкес қабылданган
нормативтік құқық кесімдерді бұлжытпай орындау және қатаң сақтауды айтады.
ЗАНДЫЛЫҚТЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ НЕГІЗГІ ҚАҒИДАЛАРЫ Зандылық мемлекеттік билік
жүргізудін негізгі қағидасы ретінде өзіне тән мәнге ие. Сол мән арқылы
зандылық бассыздық пен күш қолдануға тосқауыл кояды, адамдардың санасын
заңға бағыну, талаптарын орындау идеясын жариялайды. Заңдылықтың өзіне тән
мәні және ерекшеліктері бар. Біріншіден, зандылық барлық мемлекеттік
ұйымдардың, қоғамдык ұстанымдардың азаматтардың іс-әрекеттерінің тек ғана
заңга сәйкес болуы қажет екенін жаппай талап етеді. Сәйкес мінез-құлық
қалыптасса зандылық іс жүзіне асады, олай болмаған жағдайда зандылық
бұрмаланады. Екіншіден, зандылық іс жүзіне асу үшін ғылыми негізде,
қоғамның даму заңдылығын көрегендікпен болжаған тиімді заңдар қабылданып,
оларды бұлжытпай орындау тетіктері жасалуы тиіс. Бұл мәселені іс жүзіне
асыру үшін мынандай мәселелерді шешу қажет: а) Парламент шығарған заңдардың
орындалуын, іс жүзіне асуларын бақылайтын өкілетті органның функциясын
қалыптастыру қажет. ә) Атқарушы органдардың занға сәйкес қабылданатын
нормативтік кұкықтық кесімдердің көлемін шектеу қажет. Көп жағдайда заң
орындалмайды, ал заңға сәйкес деп қабылданған кесімдер атқарушы
органдарға ең қастерлі болып саналады. Себебі заң нормаларының қажетті
талаптары ведомстволық нормативтік кесімдермен (ереже, бұйрық) басқаша
бұрмаланып, басқа мазмұнмен орындалуға ұсынылады. б) Зандылықтың дағдарысқа
ұшырауының себебі заңды бұрмалаған, орындамаған лауазымды тұлғалардың қатаң
түрде жауапқа тартылмауы. Атақ, дәреже, қызметіне қарамастан, кім болмасын
зан алдында тең екендігі Конституция жариялаған тілек ретінде емес, аксиома
ретінде құқықтық қатынастардың барлық субъектілерімен бірауыздан мойындалуы
тиіс. Мысалы, осыдан біраз жыл бұрын Ұлыбританияда 16 адам ауыр қылмыс
істегендері үшін жауапқа тартылмай, сот залынан босатылды. Себебі,
айыптаушының сот процесіне келмеуі. Судьяның занды бұзуға құқы жоқ.
Айыптаушы келмесе сотталушының кінәлары жоқ, занды бұзған айыптаушы. Судья
заңды бұлжытпай орындады. в) Заңдылықтың бұрмалануына Парламент шығарған
зандар мәтінінін каучук тәріздес болып, колдану кезінде қиындықтар мен
шатастыруларды туғызуы. Осы күнге дейін заңдардың мазмұны түсініксіз,
аударуы дұрыс емес олқылықтар жиі кездеседі. г) Заңдардың орындалуы үшін
мынандай мәселелерді шешу қажет: Біріншіден, бізде әлеуметтік тәжірибені
объективтік түрде талдау жасау мүлдем жоқ деуге болады. Қабылданған заңдар
өмірден мүлдем алшақ, қоғамдық қатынастарға сәйкес келмейді, сондықтан
тиімді реттемейді. Заңды дайындау процесі дұрыс жолға қойылмаған, заң
кабинетте дайындалады, көп зандарымыз Ресейдің шығарған заддарынан көшіріп
алынады. Бұл жұмысты жақсарту үшін заң дайындалатын парламенттік комиссия
фирмалардың ғалымдардын, жеке адамдардың, саясаттанушылардың, сол саланың
тікелей мамандарымен кездесіп, олардың пікірлері негізінде заңның алғашқы
жобасын қалыптастырып, оны тыңдауға өнеркәсіпшілдерді, ауыл шаруашылық
мамандарын, профессорларды, мудделі қоғамнын өкілдерін шақырып, талқылауға
салу қажет. Олардың барлық ескертулері мен ұсыныстарын қорытындылап, тағы
талқыға салып, Парламентке тусіру керек. Екіншіден, әрқашан заң шығаруда
ғылымнын ұсыныстарын міндетті түрде ескеру қажет. Бізде осы күнге дейін
заңның жобасын жасауға мүдделі, құштар мекемелер мен органдар қатысады. Ал,
олар өздеріне қажетті заң жасауды көздейді. Одан кейін ол заң қалай
орындалсын, оны аттап өтудің тетіктерін өздері жазып қойса. Үшіншіден,
сапалы, орындалатын зан шығару үшін кәсіби парламент құрылуы қажет.
Сайланған депутаттарымыз жоғарыда көрсетілген факторлардың тетіктерін жақсы
меңгерген маман, заңгер-ғалым, экономистерден сайлануы керек. Жалпы
апараттық қажеттерден ада, оқшау ойлары бар білімпаз қайраткерлер болуы
тиіс. Төртіншіден, заңның орындалмауының себебі, қоғамда кен қанатын жайған
құқықтық сауатсыздық. Занның не екенін, оның мазмұнын, қолдануын
түсінбейтін халық занды калай орындайды?! д) Заңдылық демократияның ең
негізгі және манызды ажырамас бөлігі болып саналады. Тек заңдылық арқылы
демократия толыққанды дәрежеде пайдаланылады, іс жүзіне асады. Тек заңдылық
ғана анархия, бассыздық өз беттерімен кеткендерге тосқауыл болады. ж)
Заңдылық жалпы мемлекеттік тәртіптін негізі болып табылады. Мемлекеттегі
тәртіпті нығайту зандылықты нығайтудың кепілі. Зандылық мынандай
қағидаларға ие: 1. Заңның ерекше пұрсаттылығы. Мемлекетте Парламент
қабылдаған заңнын ең жоғарғы күшке ие болуы. Барлық нормативтік құқықтық
кесімдер заңды іс жүзіне асыру үшін қабылданады. Оған ешқандай кесім қайшы
келмеуі керек. 2. Заңды қолданудағы бірлік және бірыңғайлық. Заңдылық әр
аймақтық аумақтық болып бөлінбейді. Қазақстан Республикасында Конституция
бекіткен Конституциялық құрылым, демократия, билік жүргізу, адам құқықтарын
қорғау бірыңғайлы, жүйелі мағанада іс жүзіне асырылады. 3. Заңдарды жаппай
сақтау және орындау. Бұл қағида — Конституциялық талап. Заңды орындау әрбір
адамнын ішкі жан дүниесінің, ой-өрісінін қажеттілігі болуы тиіс. 4.
Заңдылық пен мәдениеттіліктің тығыз байланыстылығы. Заңдылықты нығайту
репрессиялық тәсілдерге емес, мәдениеттілікті меңгеру, дамыту арқылы іске
асырылады. 5. Адам құқықтары мен бостандықтарының кепілдігі. Зандылық
арқылы адам құқықтары мен бостандықтары тиімді қорғалады және қамтамасыз
етеді. Заңдылықтың сипаттамасы Заңдылық — заңдардың, басқа да нормативтік-
құқықтық актілердің республика аумағында мүлтіксіз және дәлме-дәл
орындалуы. Заңдарды сақтайтын, орын дайтын, жүзеге асыратын — мемлекет
органдары, ұйымдары, мекемелері, кәсіпорындары, лауазым иелері, азаматтар,
қоғамдық бірлестіктер. Егер аталған субъектілер заңдарды мүлтіксіз орындаса
қоғамда, мемлекетте заңдылық үстемдік етеді деп айтуға болады. Егер заңдар
орындалмаса, бұзылса қоғамда заңдылың бұзылды деп айтады. Заңдылықтың
сақталуы, үстем болуы -қоғам өмірінің тұрақтылығының алғы шарты. Заңдылық
бұзылса демократияға, адамдардың құқықтары мен бостандықтарына зор нұқсан,
зиян келтіріледі, қоғамдық тәртіп бұзылады. Заңдылық қағидаттары
(принциптері) — заңдылықтың мазмұнын ашатын, білдіретін негізгі идеялар,
негіздер (бастаулар). Бұларға жататындар: а) заң үстемдігі — ең жоғары акт
ретінде бүкіл нормативтік актілердің және құқықты жүзеге асырудың бүкіл
актілерінің заңға бағыныштылығы; ә) заңдылықтың тұтастығы (жалпыға бірдей
міндеттілігі) — белгілі бір мемлекеттің бүкіл аумағында құқық шығармашылығы
мен құқықты жүзеге асырудың құқықтық қатынастардың субъектілері қызмет
атқаруларының бірыңғай бағыттылығы. б) заңдылықтың мақсаттылығы — қоғамның
мақсаттары мен міндеттеріне сай келетін, өзі ең қолайлы өрі қатал түрде заң
аясынан шықпайтын құқықтық әрекеттер нұсқасын таңдап алудың қажеттілігі;

Заңдылық, құқық тәртібі және жұртшылықпен жұмыс мәселелері жөніндегі
тұрақты комиссия қызметтерінің негізгі бағыттары
1. Қазақстан Республикасының Заңдарын, Президент Жарлықтарын, басқа да
заңдылық актілерін жүзеге асыру, заңдылықты нығайту, құқық қорғау,   құқық
қорғау органдарының қызметі, қоғамдық бірлестіктермен, үкіметтік емес
ұйымдармен, азаматтырдың өтініштерімен жұмыс мәселелері жөнінде ұсыныстар
енгізеді.
2. Қалалық мәслихат пен оның басшылары қабылдаған заңдылық негізінде
барлық нормативтік актілер жобалары бойынша, қолданып жүрген заңдылыққа
сәйкестігі жөнінде қорытынды береді.
3. Заңдылық пен құқық қорғауды, азаматтарды заңдылыққа тәрбиелеуді
нығайту жөніндегі бағдарламаларды және жоспарларды жетілдіріп жүзеге
асыруға қатысады.
4. Тиісті органдарға қалалық мәслихат шешімдерін орындамағаны үшін
мемлекеттік органдардың ұйымдары мен лауазымды адамдарын жауапкершілікке
тарту туралы ұсыныс енгізу жөнінде жұмысты ұйымдастыру ретінде қалалық
мәслихаттың құзыретін қамтамасыз етеді.
5. Қолданып жүрген заңдылыққа сәйкес қалалық мәслихаттың Регламентіне
толықтырулар мен өзгерістер енгізуге және оны жасауға қатысады.
6. Орындамағандар әкімшілік жауапкершілікке тартылатын міндетті
ережелерді әзірлуге қатысып, олардың орындалуын бақылайды.
7. Заңдылықты, мемлекеттік және қоғамдық тәртіпті сақтауда, қалалық
мәслихаттың құзырына жатып оның қарауына енгізілген азаматтардың құқығы мен
заңды мүдделерін қамтамасыз ететін басқа да мәселелерді дайындауға
қатысады.
8. Саяси партиялармен, қоғамдық бірлестіктермен және үкіметтік емес
ұйымдармен өзара әрекеттестіктерді қамтамасыз етеді.
Құқықтық тәрбие – құқықтық мәдениетті жетілдірудің басты мақсаты
Қазақстан Республикасының Конституциясында – Қазақстан Республикасы
өзінің демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде
орнықтыратыны   аталған. Бұл еліміз үшін мәртебелі мақсат. Сондай-
ақ,   Қазақстан Республикасының Конституциясының 1 – бабында: Қазақстан
Республикасының ең қымбат қазынасы – адам және адамның өмірі, құқықтары
мен бостандықтары, – деп баян етілген [1].
Азаматтық қоғам мен құқықтық мемлекеттің қалыптасуының басты
алғышарттарының бірі – азаматтардың құқықтық білімін жетілдіру, құқықтық
мәдиениетін қалыптастыру, әсіресе оның құрамды бөлігі – адам құқығының
мәдениеті. Адам құқықтары туралы ақпаратпен жүйелі қамтамасыз етудің
қажеттілігі маңызды екенін ескерсек, онда   бұл салада адам құқығы
мәдениетін қалыптастыруда маңызды құралдың   бірі – білім беру
ұжымдары десек қателеспейміз.
Адам құқығы туралы айтқан кезде бүгін біз адам мен мемлекеттің арасындағы
өзара қатынасын айтамыз,- дейді М.Новицкий [2].
Заңгер ғалымдарымыз: Адам құқығы–адам мүдделерін қанағаттандыруға
бағытталған, өзі заң арқылы қорғалатын болуы мүмкін іс-әрекеттің (мінез-
құлықтың) өлшемі (шамасы) – деп анықтама берген [3]. Адамның құқықтары
мен бостандықтары табиғи және оған тумысынан берілген, ажырамайтын, табиғи
ретінде танылады   және   ең жоғары әлеуметтік құндылық болып табылады.
Адамның құқықтары мен бостандықтарын сақтау және қорғау мемлекет
функцияларының   бірі.
Тұлға мен мемлекеттің қарым – қатынасы құқықтық   мемлекет   пен
азаматтық қоғам концепциясына сәйкес дамуда. Мемлекет пен адам
құқығының арасындағы өзара байланыстылығы және өзара негізділігі
құқықтық мемлекеттің басты мақсаты адам және азаматтың құқықтарын
қамтамасыз ету болып табылатындығынан көруге болады.
Қоғам тәртіпке негізделіп, қалыптасып, өмір сүреді. Қоғамдағы тәртіп
түрлі әлеуметтік нормалардың, адамдардың мінез – құлқын реттейтін
қағидалардың әсерімен, яғни күшімен орнатылады. Құқықтық нормаларды
қолдану нәтижесінде құқықтық тәртіп орнығатыны, ал құқытық   нормалар
негізінен заңнан нәр алып белгілі құқықтар мен міндеттер жүктейтіні
белгілі. Еліміздің заңдарын сақтау, оған мойынсыну- жауапкершілікті,
түсіністікті, заңдарды білуді және соған сәйкес мінез-құлық пен іс-
әрекеттерді үйлестіруді талап етеді.
Қоғамның ең өзекті мәселелерінің бірі – қылмыстың, құқық бұзушылықтың
алдын алу. Бұны бүгінгі таңда барлық деңгейдегі шенеуніктерден бастап,
құқық қорғау органдары қызметкерлері, ұстаздар мен ата-аналар,
азаматтар да түсінуде. Құқық бұзушылық жөнінде Құқық бұзушылық
дегеніміз – адамның қоғамға, мемлекетке немесе жеке тұлғаға зиян
келтіретін, соңы заң алдындағы жауаптылыққа апаратын құқыққа қайшы әрекеті
немесе әрекетсіздігі, – деп көрсетілген [4]. Қоғамда тәртіп орнамаса, ол
құлдырайды, яғни келешегі болмайды. Бұл бәрімізге белгілі және оны жақсы
түсінеміз. Дегенмен, қоғамда қоғамдық тәртіпті бұзуға бейім азаматтар да
кездеседі және бұл – құқық бұзушылықтың орын алуына әкеп соқтырады,
сондықтан құқық бұзушылық – қоғам өміріне тән қауіпті дерт. Құқық
бұзушылықтың себептеріне қатысты ықылым заманнан осы күнге дейін әр
түрлі пікірлер айтылып келеді. Солардың ішінде құқықтық   нормаларды
бұзуына   ең алдымен әлеуметтік және биологиялық жағдайлар әсер
ететінін байқауға болады.
Жастар арасында құқық   бұзушылықтың   алдын алуға, қоғамдық тәртіпті
сақтауға, заңды жауапкершілікті сезінуге өз үлесін қосатын, атсалысатын
субъектілердің бірі – оқу орындары болып табылады. Оқу орнында
жасөспірімнің азаматтық, патриоттық, адамгершілік, салауаттық, құқықтық,
мәдени, шығармашылық т.б. қасиеттерін дамыту және қалыптастыру процесі
жүзеге асырылады. Бұл ұжым мүшелеріне   үлкен жауапкершілік пен міндет
жүктейді.
Құқық бұзушылық пен келеңсіз жағдайларды барынша болдырмау және
алдын алу,   оның зияндылығы мен қауіптілігін түсіндіруде – өскелең
ұрпаққа құқықтық тәрбие беру, оның мақсат – міндеттерін   дұрыс
түсіндірудің маңызы ерекше. Құқықтық тәрбие беру жан – жақты
тәрбиелеудің маңызды бір саласы. Құқықтық тәрбие мақсаты – оқушыларда
құқықтық мәдениет пен құқықтық әрекет – қылық қалыптастырып, оларды
құқықтық заңдылық талаптарын түсінуге әрі мойындауға баулу, – деп
анықталған [5].
Қазіргі Білім туралы Заңның талаптарын орындау әлі де көптеген
экономикалық – материалдық, құқықтық – нормативтік базаны нығайтуды,
құқықтық тәрбиені шығармашылықпен ұйымдастыруды, жаңа технологияларды
тәрбие жұмысында кеңінен қолдануды, шеберлікті қажет етеді. Сондықтан
мұғалім жаңа   заңдылықтармен танысып, оны жұмыс барысында басшылыққа
алып пайдалануды, оқу-тәрбие үрдісінде ұтымды, тиімді, мақсатты қолдану
жолдарын, тәрбиенің әдістерін, түрлі формаларын біліп, жаңа
технологияларды кеңінен қолданғаны жөн. Жастарды құқықтық сауаттылыққа
тәрбиелеу – олардың қылмысқа ұрынбауына, өздігінен өмірдегі мәселелерді
шешуде дұрыс шешім қабылдауына, келеңсіз, жағымсыз жағдайлардан
тартынуына, қоғамға пайдалы іспен шұғылдануларына жәрдемдеседі.
Көп ұлтты тәуелсіз мемлекетті нығайту, өскелең ұрпаққа адамгершілік,
патриоттық, азаматтық тәрбие беру біздің баршамызға міндет екенін
өмірдің өзі дәлелдеп отыр. Құқықтық тәрбиені   ұстаздар қауымы    ата –
аналармен, құқық   қорғау органдары қызметкерлерімен, салауаттылық және
денсаулық сақтау мекемелерімен, спорттық   ұйымдармен, қоғамдық
бірлестіктермен бірлесіп, тәрбиенің өзге түрлерімен байланыстырып
жүйелі жүргізер болса, нәтижелі болмақ.
Оқу орны мен отбасында балалар әлеуметтік іс-әрекеттің алғашқы
дағдыларын қалыптастырып адамгершілік, әдеп,заңды мінез-құлық, орынды
әрекет- қылық, құқықтық нормаларды меңгере бастайды. Әлеуметтік
нормалардың негізгі маңызды түрі болып табылатын әдептік нормалардың
құқытық сипаты болмағанымен, оның ережелеріне сусындап өскен бала әрине
қоғамға зиян келтірмейді, керісінше, өмірдегі өзінің орнын тауып,
елжанды, саналы азамат болып қалыптасады. Әдептік нормалар құқықтық
нормаларға негіз, арқау болып, белгілі бір дәрежеде адамның ар-ұятын,
намысын қалыптастыруға, қоғамдық тәртіпті сақтауға ұйтқы болады. Құқықтық
нормалардың басым көпшілігі әдептік нормалардан нәр алады, соларға арқа
сүйейді. Неғұрлым құқықтық нормаларға әдептік нормалар арқау болса,
соғұрлым заңдардың әділеттілік, адамгершілік мәні жоғары болады [6].
Құқықтың тәрбие беру баланың жеке тұлғасын қалыптастырып, олардың бойына
жоғары идеялык пен қоғамдық меншікке қатынасты көзқарасты дарытудың асыл
міндеттерін атқарады. Мемлекетіміз жастарға құқықтың тәрбие беру ісіне
үнемі маңыз беріп келеді. Қазақстан заңдарына терең құрмет сезімін
қалыптастыру, оларды сөзсіз сақтау және орындау -ұзақ уақыт тәрбие жұмысын
жүргізудің жемісі. Көбіне құқықтық сананың төмендегі, материалдық және
рухани игіліктердің не екенін жөнді түсінбеушілік қоғамға жат қылықтарды
туғызады. Сондықтан да әр оқушының санасына құқықтық нормаларды жеткізу,
жеткізіп қана қоймай оның күнделікті мінез-құлық нормасына айналдыру үшін
күресу құқықтық тәрбиенің міндеті болып табылады.
Құқықтың тәрбие негізі отбасынан басталады. Оқушылардың тәртіп бұзуының бір
жағы отбасында жатыр. Бізде отбасы әр қилы: маскүнемдікпен күн өткізетін,
ұрыс -керістен көз ашпайтын, басқалардың, мемлекеттің есебінен арам жолға
барып қалғысы келетін отбасылары бар. Осындай отбасында өскен баланың
оқуға, еңбекке қалай қарайтыны өз-өзінен түсінікті емес пе? Мұндай
отбасында тербиеленген бала өзімшіл болады, қылмыс жасауға бір табан жақын
тұрады.
Ауыл жастарының арасында құқықтық тәрбие жұмысын ұйымдастыруда олқылықтар
бар. Жастар арасындағы насихат пен құқықтың тәрбие мәселесі жөнінде жоғары
ұйымдары таранынан белгіленген шаралар жүзеге асырылып, қызметкерлердің
жауапкершілігін арттыру қажет. Құқықтың тәрбие тура жолмен жүруге үйрететін
әділеттілік әдістеріне сүйенеді. Адам мұндай жағдайда өзінің ар-ұятына
жүгінеді.Оқушы өзінің айналасындағы адамдарды, әлеуметтік игіліктерді қате
бағалауы мүмкін. Мұның өзі оның көбіне көп құқықтың тәрбиені бұзуына әкеліп
соқтырады.
Нұрсұлтан Назарбаев Қазақстан – 2030″ стратегиялық бағдарламасында Отан
қорғау мен оның қауіпсіздігіне ерекше мөн бергені мәлім. Қарулы күштерінің
бір тармағы ретінде ішкі әскердің де іргетасы қаланды. Ішкі әскер барлық
қазақстандықтардың, қарапайым азаматтардың мүддесін қорғаушы – құқықтың
тәртіп әскері. Бұл мектеп, отбасы және қоғам жұртшылығының құқықтық тәрбие
жұмысын жүргізудегі басты бағытының бірі – оқушылар арасында заң тәртібін
бұзушылықтың алдын алу шараларын жүргізуге кең жол ашып отыр.
Құқықтың мәселелерді сөз ету, оны тыңдаушысына жеткізіп бере білу аса қиын
өнер. Бүған тек қана білімді болу жеткіліксіз, сонымен бірге тәжірибелі,
көпті көрген, адамдардың жүрегіне барар кілтті таба білер тәрбиеші болу
маңызды.
Оқушылардың мектептегі өмірі тұлғаның азаматтық қалыптасуының шешуші кезеңі
болып табылады. Осы жылдары адамгершілігі, дүниетанымы, сенімдері,
ұжымшылдығы, тәртіптілігі, өзіне және басқаға талап қоюы, адалдығы мен
шыншылдығы, қайырымдылығы мен ұстамдылығы, жігерлілігі мен батылдығы
қалыптасады.
Бұлардың мазмұнына мемлекет заңдары және қоғамда өмір сүру ерекшеліктерін
құрметтеу, қоғам заңдылықтарын бұзуға төзімсіздік, қоғамдық тәртіпті сақтау
да енеді. Құқықтық мәдениет екі тұрғыдан қаралады: 1. Құқықтық мәселелер,
құқықтық қатынастар, құқықтық мекемелер әрекетін оқушының білуі. 2.
Тұлғаның педагогикалық және психологиялық мәнінің құқықтық санаға әсері.
Адамның құқықтық мәдениеті күрделі. Әңгіме адам, оның санасы, мінез-құлқы,
жүріс-тұрысы туралы болғанда, көптеген сұрақтар туындайды. Құқықтық
мемлекет демократиялық принциптерге сүйене отырып, әр адамның шығармашылық
күштерін, ниетін, ойын, сезімі, ұмтылысын толық және еркін жүзеге асыру
мүмкіндігін қамтамасыз етеді.
Демократияны жетілдіру мемлекеттік және қоғамдық өмірдің құқықтық негізін
бекітуге тікелей тәуелді. Мемлекет және қоғам өмірінің құқықтық негізін
бекіту процесі төмендегідей маңызды шараларды жүзеге асыруды қажет етеді.
- заңдылықтарды үздіксіз жетілдіру;
- заңның орындалуын бекіту;
-қоғамдық тәртіп орнатуға әрбір азаматтың қатынасуы. Бұдан заңдылық пен
құқықтық тәртіптің бекітілуіне қамқорлық тікелей мемлекет мойынында болу
қажеттігі шығады.
Адамның жалпы мәдениеті мен оның құқықтық мәдениетінің арасында тығыз
байланыс бар. Сондықтан да құқықтық тәрбиені адамгершілік тәрбиесі
теориясының құрамды бөлігі ретінде қарастырамыз.
Қоғамдық қайта құру кезеңінде құқықтың мәдениетті қалыптастыру барысындағы
кемшіліктерді жеңу орын алады.
Құқық қоғам мен қоғамның өрбір мүшесінің бүкіл өмірін қамтып жатады.
Құқықтық мәдениеті төмен дамыған адам тек заңның өрескел бұзылған
жағдайында ғана оған зейін аударады да, құқықтық талаптарды мойындамаған
көп жағдайларды байқамайды.
Заңды білмеу — құқықтық мәдениеттің елеулі кемшілігі. Заңды білмеу, оны
бұзу жауапкершіліктен құтқармайды. Бұл жерде оқушы заң және құқықтық
мәдениет ұғымын шатастырмау керек. Құқықтық мәдениет оқушыдан жан-жақты
құқықтық білімдерді талап етеді. Адамның құқықтық мәдениеті – күрделі
психологиялық құбылыс. Бұл құбылыс қоғамның, мемлекеттің көптеген маңызды
салаларында көрінеді. Ең бастысы адамгершілікті адам тұлғасының сапалық
қасиеттерін қалыптастыруға ықпал жасайтын тәрбие құралдарының бірі – орынды
тәртіп және мінез-құлық тәрбиесінің жоғары деңгейінде болуы. Сонымен
адамның құқықтық мәдениеті дегеніміз – орынды тәртіп пен мінез-құлық, жан-
жақты құқықтық білімдері мен заңды құрметтеу, құқықты ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.