Педагогикалық менеджменттің ғылыми - теориялық негіздері
Кіріспе 4
1 Педагогикалық менеджменттің ғылыми . теориялық негіздері 6
1.1 "Педагогика" туралы ілім 10
1.2 Менеджменттің педагогикадағы негізгі функциялары 11
2 Басқару, мектепішілік басқару және мектепішілік менеджмент 17
2.1 Мектепті басқарудың жалпы қағидалары 20
2.2 Мектеп басшысының басқару мәдениеті 24
2.3 Мектепті басқарудың жаңаша заңдылықтары 26
Қорытынды 32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 33
1 Педагогикалық менеджменттің ғылыми . теориялық негіздері 6
1.1 "Педагогика" туралы ілім 10
1.2 Менеджменттің педагогикадағы негізгі функциялары 11
2 Басқару, мектепішілік басқару және мектепішілік менеджмент 17
2.1 Мектепті басқарудың жалпы қағидалары 20
2.2 Мектеп басшысының басқару мәдениеті 24
2.3 Мектепті басқарудың жаңаша заңдылықтары 26
Қорытынды 32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 33
Зерттеудің өзектілігі:педагогика ғылым мен тәжірибеде тұтас педагогикалық процесті басқару ғылыми тұрғыдан қарастырып, оған қатаң ғылыми негізделген сипат беруге деген ұмтылыс күшейе түсуде. Шындығында басқару тек техникалық және өндірістік процестерде ғана емес, сонымен бірге педагогика сияқты күрделі әлеуметтік жүйе үшін де қажет.
Жалпы басқару дегеніміз – шешім қабылдауға бағытталған, белгіленген мақсатқа сәйкес басқару нысанын ұйымдастыру, қадағалау, реттеу, алынған шынайы ақпарат негізінде талдау жасап, нәтижесінің қорытындысын шығару әрекеті деп түсіндіруге болады. Басқару нысаны биологиялық, техникалық, әлеуметтік жүйелер болуы мүмкін. Әлеуметтік жүйенің бірі ауыл, аудан, облыс, мемлекет көлемін қамтитын білім беру жүйесі деп білеміз. Бұл жерде білім жүйесі ретінде ҚР Білім және ғылым министрлігі, облыстық білім департаменттері, аудандақ білім бөлімдерін атаймыз. Ал орта мектеп күрделі қозғалыстағы әлеуметтік жүйе ретіндегі мектеп ішілік басқарудың нысаны болады. Біз мектепті басқару немесе оның компоненттері туралы айтқанда олардың жалпы жүйе – орта мектепті басқарудың бөліктері ретінде қарастырамыз. Ол бөліктерге тұтас педагогикалық, сынып сабақ жүйесі, мектеп тәрбие жұмысының жүйесі, оқушыларға эстетикалық тәрбие, кәсіптік бағдар беру жүйесі және т.б.
Басқарудың түрақтылығы мен обьекттік сипаты XX ғасырдың 50-60 жылдарында өзгерістерге ұшырай бастады. Басқарудың мәні тек оңтайлы жұмыс атқару, түрақтандыруды ұстап отыру ғана емес, сонымен қатар ұйым қызметі мен оның қызметкерлерінің қызметін сандық жэне сапалық жағынан жетілдіру деп үғындырылды. Оқыту мен тәрбиелеу үдерістерінің анықтамаларында да,басқару үдерісін анықтағанда да негізгі түсінік ретінде «өзара әрекет» пайдаланыла бастады, ол білім беру үдерісінің барлық қатысушыларының белсенді субъективтік ұстанымын білдірді. Басқару - жүйенің оңтайлы жұмыс істеуі және оны қоғамның әлеуметтік тапсырысына сэйкес келетін сапалық тұрғыдан жаңа қалпына ауыстыруды қамтамасыз етуге бағытталған субъектілердің мақсатты түрде белсенді өзара әрекет етуі (К. Я. Вазинаның, Ю. А. Конаржевскийдің, М. М. Поташниктің, П. И. Третьяковтың, Н. Д. Хмельдің, Т. И. Шамованың жэне т.б. жұмыстарынан).
Мемлекеттік басқару органдары – білім және ғылым министрлігі, облыстық білім департаменттері өздерінің компетенциясы шеңберінде білім берудің мақсат бағдарламаларын жасайды жәнеіске асырады; мемлекеттік білім стандарттарын жасап, білім туралы құжаттардың баламаларын (постификация)
айқындайды; білім мекемелерін қаржыландырады және т.б. көптеген мәселелерді шешеді.
Жалпы басқару дегеніміз – шешім қабылдауға бағытталған, белгіленген мақсатқа сәйкес басқару нысанын ұйымдастыру, қадағалау, реттеу, алынған шынайы ақпарат негізінде талдау жасап, нәтижесінің қорытындысын шығару әрекеті деп түсіндіруге болады. Басқару нысаны биологиялық, техникалық, әлеуметтік жүйелер болуы мүмкін. Әлеуметтік жүйенің бірі ауыл, аудан, облыс, мемлекет көлемін қамтитын білім беру жүйесі деп білеміз. Бұл жерде білім жүйесі ретінде ҚР Білім және ғылым министрлігі, облыстық білім департаменттері, аудандақ білім бөлімдерін атаймыз. Ал орта мектеп күрделі қозғалыстағы әлеуметтік жүйе ретіндегі мектеп ішілік басқарудың нысаны болады. Біз мектепті басқару немесе оның компоненттері туралы айтқанда олардың жалпы жүйе – орта мектепті басқарудың бөліктері ретінде қарастырамыз. Ол бөліктерге тұтас педагогикалық, сынып сабақ жүйесі, мектеп тәрбие жұмысының жүйесі, оқушыларға эстетикалық тәрбие, кәсіптік бағдар беру жүйесі және т.б.
Басқарудың түрақтылығы мен обьекттік сипаты XX ғасырдың 50-60 жылдарында өзгерістерге ұшырай бастады. Басқарудың мәні тек оңтайлы жұмыс атқару, түрақтандыруды ұстап отыру ғана емес, сонымен қатар ұйым қызметі мен оның қызметкерлерінің қызметін сандық жэне сапалық жағынан жетілдіру деп үғындырылды. Оқыту мен тәрбиелеу үдерістерінің анықтамаларында да,басқару үдерісін анықтағанда да негізгі түсінік ретінде «өзара әрекет» пайдаланыла бастады, ол білім беру үдерісінің барлық қатысушыларының белсенді субъективтік ұстанымын білдірді. Басқару - жүйенің оңтайлы жұмыс істеуі және оны қоғамның әлеуметтік тапсырысына сэйкес келетін сапалық тұрғыдан жаңа қалпына ауыстыруды қамтамасыз етуге бағытталған субъектілердің мақсатты түрде белсенді өзара әрекет етуі (К. Я. Вазинаның, Ю. А. Конаржевскийдің, М. М. Поташниктің, П. И. Третьяковтың, Н. Д. Хмельдің, Т. И. Шамованың жэне т.б. жұмыстарынан).
Мемлекеттік басқару органдары – білім және ғылым министрлігі, облыстық білім департаменттері өздерінің компетенциясы шеңберінде білім берудің мақсат бағдарламаларын жасайды жәнеіске асырады; мемлекеттік білім стандарттарын жасап, білім туралы құжаттардың баламаларын (постификация)
айқындайды; білім мекемелерін қаржыландырады және т.б. көптеген мәселелерді шешеді.
1. Жұмабаев М. Педагогика. Алматы. Ана тілі, 1992.– 55 б.
2. Әлмұхамбетов Б.А., Бенцион Я.С. Педагогикалық кадрлармен әдістемелік жұмыс: келесі мәселелер, тәсілдер, шешімін іздеу. Алматы, 1998. –125 б.
3. Харламов И.Ф. Педагогика. Минск, 1998. – 146 б.
4. Педагогика. Абай атындағы Ұлттық педагогикалық Университеті. Алматы, 2003.
5. Егембердиев Ж. Мектеп жұмыстарын жоспарлау /
Методикалық ұсыныстар. Алматы. Мектеп, 1975.
6. Внутиришкольное управление: Вопросы теории и практики. Под. ред. Т.И.Шамавой.
7. Основы внутришкольного управления. Под. ред. П.В.Судоминского.
Москва. Педагогика. 1987.
8. Педагогикалық басшылық. //Бастауыш мектеп. Т.1, 1987. - 55 б.
9. Шешенханова М. Мектеп басқарудың демократиялық алғышарттары //Қазақстан мектебі журналы, 1993.
10. Айтпаева Ж.Ж, Паньшина Т.В. Педагогикалық менеджмент. Алматы, 2012. - 51 б.
11. Фридман Л.М. Педагогический опыт глазами психолога: книга для учителя / Л.М.Фридман.-М.:Просвещение, 1987. – 224 б., ил. – (Псих. Наука - школе).
12. Якунин В.А . Обучение как процесс управления: Психологияческие аспекты / В.А.Якунин. – Л.: изд. Ленинград. Ун – та, 1988. – 160 б.
13. Баймолдаев Т.М. Педагогический менеджмент и современное управление школой / Т.М.Баймолдаев. – Алматы: Ғылым, 2001. – 135 с.
14. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы – Астана, 2010. – 105 б.
15. Педагогический менеджмент и управление развитием образования / Т.М.Баймолдаев, В.И.Безруков, И.А.Исаков, Н.А.Соловова, Издание 2 – е . – Алматы , 2008. – 460 с.
2. Әлмұхамбетов Б.А., Бенцион Я.С. Педагогикалық кадрлармен әдістемелік жұмыс: келесі мәселелер, тәсілдер, шешімін іздеу. Алматы, 1998. –125 б.
3. Харламов И.Ф. Педагогика. Минск, 1998. – 146 б.
4. Педагогика. Абай атындағы Ұлттық педагогикалық Университеті. Алматы, 2003.
5. Егембердиев Ж. Мектеп жұмыстарын жоспарлау /
Методикалық ұсыныстар. Алматы. Мектеп, 1975.
6. Внутиришкольное управление: Вопросы теории и практики. Под. ред. Т.И.Шамавой.
7. Основы внутришкольного управления. Под. ред. П.В.Судоминского.
Москва. Педагогика. 1987.
8. Педагогикалық басшылық. //Бастауыш мектеп. Т.1, 1987. - 55 б.
9. Шешенханова М. Мектеп басқарудың демократиялық алғышарттары //Қазақстан мектебі журналы, 1993.
10. Айтпаева Ж.Ж, Паньшина Т.В. Педагогикалық менеджмент. Алматы, 2012. - 51 б.
11. Фридман Л.М. Педагогический опыт глазами психолога: книга для учителя / Л.М.Фридман.-М.:Просвещение, 1987. – 224 б., ил. – (Псих. Наука - школе).
12. Якунин В.А . Обучение как процесс управления: Психологияческие аспекты / В.А.Якунин. – Л.: изд. Ленинград. Ун – та, 1988. – 160 б.
13. Баймолдаев Т.М. Педагогический менеджмент и современное управление школой / Т.М.Баймолдаев. – Алматы: Ғылым, 2001. – 135 с.
14. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы – Астана, 2010. – 105 б.
15. Педагогический менеджмент и управление развитием образования / Т.М.Баймолдаев, В.И.Безруков, И.А.Исаков, Н.А.Соловова, Издание 2 – е . – Алматы , 2008. – 460 с.
МАЗМҰНЫ
Кіріспе
4
1
Педагогикалық менеджменттің ғылыми - теориялық негіздері
6
1.1
"Педагогика" туралы ілім
10
1.2
Менеджменттің педагогикадағы негізгі функциялары
11
2
Басқару, мектепішілік басқару және мектепішілік менеджмент
17
2.1
Мектепті басқарудың жалпы қағидалары
20
2.2
Мектеп басшысының басқару мәдениеті
24
2.3
Мектепті басқарудың жаңаша заңдылықтары
26
Қорытынды
32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
33
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі:педагогика ғылым мен тәжірибеде тұтас педагогикалық процесті басқару ғылыми тұрғыдан қарастырып, оған қатаң ғылыми негізделген сипат беруге деген ұмтылыс күшейе түсуде. Шындығында басқару тек техникалық және өндірістік процестерде ғана емес, сонымен бірге педагогика сияқты күрделі әлеуметтік жүйе үшін де қажет.
Жалпы басқару дегеніміз - шешім қабылдауға бағытталған, белгіленген мақсатқа сәйкес басқару нысанын ұйымдастыру, қадағалау, реттеу, алынған шынайы ақпарат негізінде талдау жасап, нәтижесінің қорытындысын шығару әрекеті деп түсіндіруге болады. Басқару нысаны биологиялық, техникалық, әлеуметтік жүйелер болуы мүмкін. Әлеуметтік жүйенің бірі ауыл, аудан, облыс, мемлекет көлемін қамтитын білім беру жүйесі деп білеміз. Бұл жерде білім жүйесі ретінде ҚР Білім және ғылым министрлігі, облыстық білім департаменттері, аудандақ білім бөлімдерін атаймыз. Ал орта мектеп күрделі қозғалыстағы әлеуметтік жүйе ретіндегі мектеп ішілік басқарудың нысаны болады. Біз мектепті басқару немесе оның компоненттері туралы айтқанда олардың жалпы жүйе - орта мектепті басқарудың бөліктері ретінде қарастырамыз. Ол бөліктерге тұтас педагогикалық, сынып сабақ жүйесі, мектеп тәрбие жұмысының жүйесі, оқушыларға эстетикалық тәрбие, кәсіптік бағдар беру жүйесі және т.б.
Басқарудың түрақтылығы мен обьекттік сипаты XX ғасырдың 50-60 жылдарында өзгерістерге ұшырай бастады. Басқарудың мәні тек оңтайлы жұмыс атқару, түрақтандыруды ұстап отыру ғана емес, сонымен қатар ұйым қызметі мен оның қызметкерлерінің қызметін сандық жэне сапалық жағынан жетілдіру деп үғындырылды. Оқыту мен тәрбиелеу үдерістерінің анықтамаларында да,басқару үдерісін анықтағанда да негізгі түсінік ретінде өзара әрекет пайдаланыла бастады, ол білім беру үдерісінің барлық қатысушыларының белсенді субъективтік ұстанымын білдірді. Басқару - жүйенің оңтайлы жұмыс істеуі және оны қоғамның әлеуметтік тапсырысына сэйкес келетін сапалық тұрғыдан жаңа қалпына ауыстыруды қамтамасыз етуге бағытталған субъектілердің мақсатты түрде белсенді өзара әрекет етуі (К. Я. Вазинаның, Ю. А. Конаржевскийдің, М. М. Поташниктің, П. И. Третьяковтың, Н. Д. Хмельдің, Т. И. Шамованың жэне т.б. жұмыстарынан).
Мемлекеттік басқару органдары - білім және ғылым министрлігі, облыстық білім департаменттері өздерінің компетенциясы шеңберінде білім берудің мақсат бағдарламаларын жасайды жәнеіске асырады; мемлекеттік білім стандарттарын жасап, білім туралы құжаттардың баламаларын (постификация)
айқындайды; білім мекемелерін қаржыландырады және т.б. көптеген мәселелерді шешеді.
Қазіргі жағдайда білім беруді басқару жүйесін орталықсыздандыру (дезентрализация) процесі жүреді. Оның мәні жоғарғы басқару органдарының бірқатар функциясынжергілікті органдарға беру. Бұл жерде республикалық органдар стратегиялық бағыттарды талдап жасаумен айналысса, жергілікті
органдар нақты қаржылық, кадрлық, материалдық және ұйымдастырушылық мәселелермен айналысуы тиіс.
Мемлекеттік басқару органдарымен қатар қоғамдық басқару органдары да құрылады. Оның құрамына мұғалімдер мен оқушылар ұжымы, ата-аналар мен жұртшылық өкілдері енеді. Білім беруді басқарудың қоғамдық сипатының нақты көрінісі - мектеп кеңесі сияқты ұжымдық басқару органдарының қызметінен танылады. Кеңес жұмысының мазмұны мен қызметі мемлекеттік нормативтік құжаттарымен айқындалады.
Зерттеудің нысаны:оқушылар.
Зерттеудің пәні: мектепке дейінгі, мектеп жасындағы, жалпы отбасыдағы бала тәрбиесі, халықтық педагогика саласы бойынша, ұлттық талғамда салт-дәстүрлерді қолдана отырып, зерттеу пәнінің негізі ретінде алынды. Әсіресе, баланы еңбек етуге, жарқын сезімдер мен нұрлымұраттарға тәрбиелеу және адамдар арасында өмір сүре білуге үйретуге көп көңіл бөліну қажет.
Зерттеудің мақсаты:мектепті қазіргі таңда жаңа талаптарға сай басқарғанда мектептің оқу-тәрбие үрдісінің сапасының озгеру мәселелерін, жалпы басқару мәселелерін тереңдетіп зерттеу.
Зерттеудің міндеттері: ҚазақстанРеспубликасының тәлім-тәрбие тұжырымдамасында ең алдымен дені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, ар-ожданы мол, мәдениетті, парасатты, еңбекқор, іскер, бойында басқа да ізгіқасиеттер қалыптасқан адамды тәрбиелеу деп көрсетілген. Отбасы тәрбиесінің негізгі мәні отбасындағы өзара ынтымақтастық пен түсіністік болып табылады. Балалар ата-анасының еңбектегі ісіне көңіл бөліп, оны түсінуге тырысады. Оның біртұтас ынтымақта болуы, береке бірлігі, ең алдымен, ата-ана мүддесінің мәні мен мағынасында, әке мен шешенің бір-біріне, балаларына, олардың достарына деген қарым-қатынасына байланысты болады. Адамгершілік қасиеттердің қалыптасуына мүмкіндік туғызады.
Зерттеудің әдіснамалық негізі: Л.С.Выготскийдің балаға комплексті, жүйелік формадағы іс-әрекетті ұйымдастыру теориясы, В.Н.Мясищев, С.Л.Рубинштейн, Л.И.Божович еңбектеріндегі қарым-қатынас мәселесіне арналған ілімдер, педагогика және психология ғылымындағы А.С.Макаренконың "Жеке адам ұжымда дамиды және ұжым арқылы қалыптасады" деген қағидасы, оның ата-анасымен және сыныптастарымен қарым-қатынасқа түсуін және жеке тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына үлкен әсерін тигізетінін дәлелдейтін зерттеулер - зерттеу жұмыстарының теориялық жақтарына арқау болды.
Зерттеу әдістері:
- Ғылыми педагогикалық әдебиеттерді оқып үйрену мен талдау;
- Бақылау әдісі;
- Әңгімелесу;
- Педагогикалық эксперимент.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1.Педагогикалық менеджменттің ғылыми - теориялық негіздері
Менеджмент терминінің анықтамасын көптеген авторлар А. Мескон, М. Альберт, Ф. Хедоури өз тұжырымдамаларында былайша береді: менеджмент - бұл баска адамдардың еңбегін, ой өрісін, тәртіп уәждерін қолдана отырып, алға қойылған мақсаттарға жете білу ептілігі .
Менеджмент түсінігінің мазмұны әр алуан, терең жэне келесі аспектілерде қарастырылуы мүмкін :
- басқару туралы ғылым, ұйым мақсаттарының ең тиімді жетістіктеріне ықпал ететін жаңа көзқарастардың, әдістердің, технологиялардың ғылыми ізденісі аясында іске асады;
- белгілі нәтижелерді, кәсіпкерлік қызмет барысында пайда алуға бағытталған фирмамен тәжірибелік басқару ретінде;
үрдіс ретінде, яғни бөлек әрекет немесе операция емес, бірақ ұзақ, кезеңдік қызмет;
өзіне белгілі жиынтықты, фирма бөлімшелерінің, сондай-ақ баскару субъектілерінің кұрылымын енгізетін басқару ұйымы ретінде. (Жалпы айтқанда, менеджмент бойынша әдебиетте басқару субьектілері деп тек басқарушы қызметтерін атқаратын адамдар ғана емес, баскарушы құрылымдар да танылады);
басқару аппаратының әртүрлі деңгейлері ретінде. Басқару проблемалары бойынша әдебиетте ғана емес, басқарудың жоғары деңгейін, жоғары басшылықты белгілейтін топ-менеджмент де - ген термин кеңінен таралды. (Мекемелердің штаттық кестелерінде қазір кеңсе-менеджерлері, яғни хатшылар; жайлылық бойынша менеджерлер, яғни тазалаушылардың лауазымдарын кездестіруге болатынын атап кету керек. Осылай шетел терминдерін дұрыс орнымен пайдаланылмауы олардың бастапкы мазмұнының жоғалуына әкеп соғады);
нарықтың басқару тұжырымдамасы ретінде және басқалары.
Менеджмент түсінігі ұзақ уақыт бойы тек негізгі мақсаты пайда табу болып табылатын ұйымдарға қатысты пайдаланып келгені белгілі. Мысалы, И. Н. Герчикованың оқулығында менеджмент дегеніміз - нарық жағдайында қызмет аткаратын фирманың кез келген шаруашылық қызмет барысында менеджменттің экономикалық механизмінің ұстанымдарын, функцияларын жэне әдістерін пайдалана отырып, материалдық жэне еңбек қорларын тиімді пайдалану жолымен белгілі бір алға қойған мақсаттарға жетуге бағытталған, кәсіби жүзеге асырылатын қызметтің дербес түрі деп тұжырымдалады.
Автордың пікірі бойынша, менеджмент дегеніміз - нарық, нарықтық экономика жағдайындағы басқару, оған келесілер қажет:
фирманың нарық сұранысы мен қажеттіліктеріне, нақты тұтынушылардың талаптарына бағдарлануы және сұранысқа ие болатын жэне фирмаға жоспарланып отырған пайда түсіретін өнім түрлерін өндіруді ұйымдастыру;
өндіріс тиімділігін арттыруға үнемі талпыну: шығындарын азай- тып, оңтайлы нәтиже алу;
фирманың немесе оның бөлімшелері "қызметінің соңғы нэтижелеріне жауапкершілік артатын тұлғаларға еркін шешімдер қабылдауды қамтамасыз ететін шаруашылық дербестік;
нарық жағдайына қарай мақсаттар мен бағдарламаларды үнемі түзетіп отыру;
айырбастау үдерісінде фирма қызметінің немесе оның шаруашылық дербес бөлімшелерінің қызметінің нарықтағы соңғы нәтижесін табу;
- негізделген жэне оңтайлы шешімдерді қабылдау барысында көп нұсқалык есептеулер жасау үшін компьютерлік техникасы бар зама- науи акпараттық базаны пайдалану кажеттілігі.
Осының нәтижесінде автор менеджмент атқаратын қызмет сипатына қарамастан, өз қызметін пайда түсіру (кәсіпкерлік табыс) мақсатында жүзеге асыратын фирмалар мен кәсіпорындарға ғана катысты деп қорытынды жасайды. Менеджмент жэне басқару терминдерін салыстыра отырып,
И. Н. Герчикова басқару ұғымының аясы өз мазмұнына карай неғүрлым кеңірек, себебі адам қызметінің әртүрлі салаларына, қызметтің әртүрлі аяларына, басқарудың әртүрлі органдарына байланысты пайдаланылады, ал ме - неджмент түсінігі тек нарық жағдайындағы әлеуметтік-экономикалық үдерістерді басқаруға қатысты деп көрсетеді.
Ұзақ уақыт бойы педагогикалық теория мен тәжірибеде, басқару жас ұрпақты оқыту және тәрбиелеу үрдісінің оңтайлы әлеуметтік-экономикалық жэне ұйымдастыру-педагогикалық қызмет атқаруын қамтамасыз ету үшін, оның барлық буындарына түрлі деңгейдегі басқару субъектілерінің жүйелі, жоспарлы, саналы жэне мақсатты түрде әсер етуі деп түсіндірілген болатын
(М. И. Кондаков, П. В. Худо - минский жэне т.б.). Ю. В. Васильев педагогикалық басқарудың мэнін түсіндіргенде ол қоғамның талаптары мен мақсаттарын есепке ала оты - рып жүзеге асырылады және педагогикалык ғылым анықтайтын өз нысандары, үрдістер мен заңдылықтар сипатымен басқарудың басқа түрлерінен бөлек деп көрсеткен.
Басқарудың түрақтылығы мен обьекттік сипаты XX ғасырдың 50-60 жылдарында өзгерістерге ұшырай бастады. Басқарудың мәні тек оңтайлы жұмыс аткару, түрақтандыруды ұстап отыру ғана емес, соны- мен қатар ұйым қызметі мен оның қызметкерлерінің қызметін сандық жэне сапалық жағынан жетілдіру деп үғындырылды. Педагогикада гуманистік парадигмалардың, субъектілік көзқарастың күшеюі тек оқыту мен тәрбиелеудің теориясы мен тәжірибесіне ғана емес, сонымен қатар білім беру мекемесін басқаруға өзгерістер енгізді. Оқыту мен тәрбиелеу үдерістерінің анықтамаларында да, басқару үдерісін анықтағанда да негізгі түсінік ретінде өзара әрекет пайдаланыла бастады, ол білім беру үдерісінің барлық қатысушыларының белсенді субъективтік ұстанымын білдірді. Басқару - жүйенің оңтайлы жұмыс істеуі және оны қоғамның әлеуметтік тапсырысына сэйкес келетін сапалык тұрғыдан жаңа қалпына ауыстыруды қамтамасыз етуге бағытталған субъектілердің мақсатты түрде белсенді өзара әрекет етуі (К. Я. Вазинаның, Ю. А. Конаржевскийдің, М. М. Поташниктің, П. И. Третьяковтың, Н. Д. Хмельдің, Т. И. Шамованың жэне т.б. жұмыстарынан).Педагогика оқулығында мектепішілік басқаруда дұрыс ақпарат негізінде қорытынды жасау, алға қойған мақсатқа сай шешімдер қабылдау, басқару нысанын ұйымдастыру, бақылау жасау, реттеуге бағытталған қызмет деп таниды. Осының нәтижесінде мектепішілік басқаруды олар оңтайлы нәтижеге қол жеткізу мақсатымен педагогикалық үрдістердің объективті заңдылықтарын түсіну негізінде бүтін педагогикалық үрдіске қатысушылардың мақсатты, саналы өзара эрекет етуі деп анықтайды. Оқулықта менеджмент теориясы ең алдымен, тұлғалық бағытымен баурайды, мұнда менеджер (басқарушы) қызметі өз қызметкерлеріне шынайы қүрмет, сенім арту, оларға табысқа жету жағдайларын жасау негізінде құрылады. Менеджменттің дәл осы жагы, мектепішілік басқару теориясын айтарлықтай толықтырады. Менеджмент идеяларын ұғыну, оларды мектептану мәселелері сала- сына ауыстыру дербес бағыт - мектепішілік менеджмент зерттемесіне негіздеме береді деп түсіндіреді.
Педагогикалық басқарудың адами кұрамдас бөлігінің маңызы менеджмент саласындағы теориялық жэне тәжірибелік зерттеулерге алдымен зерттеушілерді, содан кейін тәжірибешіл-педагогтардың назарын аудартты, себебі басқару туралы бұл ғылым ең басынан қойылған мақсатқа басқа адамдардың еңбегін, уәждері мен қажеттіліктерін пайдалану арқылы жету үдерістеріне бағытталған болатын. Менеджмент саласындағы зерттеу көзқарастары мен басқарудың тәжірибелік әдістері өз кезегінде психологиялық жэне педагогикалық ғылымдарды өз негізіне алды, оларда адамның дамуы- на, оның қызметін ұйымдастыруға, оны уәждеу жэне ынталандыру жэне т.б. байланысты мәселелер тереңінен қарастырылған. Осының арқасында бұл теориялық пәндер, тәжірибелік қызметтің салалары бір-бірін өзара байытады. Мысалы, сапа менеджменті саласындағы белгілі ресейлік маман Ю. П. Адлер, менеджмент жүйесінде ең тиімді статистикалық немесе сапаны басқару әдістеріне қараганда, басты рөлді адам оның пәнге жэне еңбек мақсатына деген көзқарасы атқарады деп көрсеткен. Осылайша, көптеген авторлар менеджментті адам құндылығының негізін қалаушы концептуалды идеясы деп тануға негізделген заманауи басқару философиясы ретінде де қарастыра бас- тады.
Менеджмент пен педагогикалық басқарудың жақындасуына коммерциялық, кэсіпкерлік қүрамдас бөлік қазіргі уақытта, көп мөлшерде бұрын кэсіпкерлік емес деп танылған элеуметтік, соның ішінде, білім беру мекемелерінің ажырамас бөлігі болып келе жатқаны да себепкер болды. Бүгінгі таңда, нарықтық жетістіктер білім беру мекемесінің қызметін атқарып анықтайтын тек сыртқы факторларғана емес, сонымен қатар, осы қызмет етудің ішкі, табиғи бөлігін құрастырушы болып табылады.
Менің ойымша, іс жүзінде басқа әдістемелік негіздеріне карамастан, педагогикалық менеджмент әкімшілік-басшылық кезеңде калыптасқан басқару жүйесін толық жоққа шығармайды, бірақ нәтижелі тәсілдерді сақтап, оларды жаңа жағдайларға бейімдеп, сапа тұрғысынан жаңа деңгейге көтереді.
Нақтылап айтқанда, педагогикалық менеджмент терминінің дэл анықтамасы әлі жоқ, ол білім беруді басқару, мектепті басқару, мектепішілік басқару, мектепішілік менеджмент, педагогикалық басқару және осы проблема бойынша жұмыс авторларымен пайдаланылатын басқа да көптеген түсініктермен дұрыс сараланған жоқ.
В. П. Симонов педагогикалық менеджментті оқу-тәрбиелеу және оқу-тану үдерісін басқарудағы қағидаттар, әдістер, ұйымдастыру нысандары мен технологиялық амалдар кешені ретінде аныктайды. Педагогикалық менеджмент нақты мұғалімнің басқарушылық қызметі жаңа әлеуметтік-педагогикалық жағдайларда өмір сүруге дайын баланың жеке басын дамыту мақсаттарына бағытталады деп біржақты таяз түсіну қалыптасқан, оның барысында педагог келесілерді жүзеге асырады:
басқаратын объектінің калпын өзгерту бойынша шешім қабылдау үшін ақпаратты түрлендіру;
оқыту мен тәрбиелеу үдерісін қағидаттар, әдістер, құралдар мен нысандардың өзара байланысты жүйесіндей басқару;
оқушылардың еңбегін, зиятын, уәждері мен қажеттіліктерін пай- далана отырып, қойған максаттарға жету;
білім беру тұжырымдамалары негізінде қабылданатын, жүзеге асырылатын және адам факторын есепке ала отырып, оқу-тәрбиелеу мақсаттарының жүйесін оқушылардың жету үдерістерін ұйымдастыру және т.б.
Байкаганымыздай, бұл педагогикалық менеджмент дефиницияларында педагогикалық қызметтің маңызды бағыттары, білім беру үдерісінің сапасына тікелей эсер ететін білім беру мекемесінің жүмыс аткару салаларына назар салмаган: ғылыми-зерттеу және әдістемелік жүмыс, педагогтардың біліктілігін арттыру, оқушылардың ата-аналарымен жұмыс және т.б. Педагогикалық менеджмент мәнін бұлайша тарылту авторлардың көпшілігі басқаруды негізінен оқу мекемесі басшысының ұйымдастыру-экімшілік қызметі ретінде қарастыруынан туындаған. Білім беру мекемесін басқарудың теориясы мен тәжірибесінде оқушылардың қызметін тікелей басқаруды жүзеге асыратын бірінші буын менеджерлері ретінде оқытушылардың кәсібиқызметінің мәселелері лайықты дамуы мен негіздемесін алған жоқ. Осы саладағы олқылықтарды толықтыруға ұмтылу, зерттеушілердің зейінін көбінесе, педагогтың баскару қызметіне негіздейді.
Бүгінгі күнде басқарудың маңызды субъектісі ретінде оқушының өзін де қарастыру қажет. Педагог жүзеге асыратын менеджмент функциялары тек олар оқушы тарапынан өзін-өзі басқарудың (өздігінен ме - неджмент) барабар әрекеттерімен қолдау тапқан жағдайда ғана тиімді болып, қойылған мақсаттарға жетуді қамтамасыз етеді.
1.1 Педагогика туралы ілім
Педагогика бұл-адамзат ғылымының ең ежелгі және қоғам дамуының ажырамас саласы болып табылады. Себебі: педагогикалық білім ұғымы ұрпақты білімге дайындау немесе тәрбиелеу мен байланысты адам әрекетінің ерекше аймағына кіреді. Педагогика барлық ғылымдар сияқты философия ғылымы аясында қарастырылды. Ежелгі грек философтарды Гераклит, Демокрит,Фальс, Сократ, Аристотель, Платон, т.б. ғылымдарының педагогикаға қосқан үлесі зор. Педагогика деген ұғым көне грек елдерінде б.э.б. 2,5 жылда пайда болған дейді. Педагогика деген сөз, яғни термин, көне грек тілінен шыққан, ол балаларды ертіп жүру, баланы жетектеп мектепке апаруы деген сөз. Анығырақ айтатын болсақ, "Педагогика" термині гректің екі сөзінен: "пайдос" - балалар және "гагос" - баланы басқару, тәрбиелеу, жетектеу, бағу ұғымдарынан шыққан. Педагогика - бала жайындағы ғылым, олай болса ол ұрпақ тәрбиесі жайындағы ілім. Адам баласының ұрпағы үнемі жаңарып, өзгеріп отырғандықтан, педагогика ілімі де үнемі өзгеріп отырады. Қазіргі кезде тәрбиенің ықпал жасау аясы кеңейе тусуде. Сондықтан "педагогика - бала тәрбиесі жайындағы ғылым", -деп шек қоюға болмайды. Педагогиканың ғылыми таным саласы - тәрбие. Педагогика қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды. Педагогика - жалпы адам тәрбиесі жайындағы ғылым . Ал тәрбие - жастарды әлеуметтік өмірге және еңбекке даярлап, оларға қоғамдық тарихи тәжірибені үйрету процесі. Педагогика пәнін (зерттейтін) толық түсіну үшін ең алдымен негізгі педагогикалық ұғымдарды қарастырайық. .
Әрбір ғылымның өзіне тен зерттейтін саласы және ғылыми ұғымдары бар. Мысалы, философиядағы ұғымдарға "болмыс", "материя", "қозғалыс"; саяси экономияда- "қоғамның өндіргіш күштері мен өндірістік қатынастары", ал педагогикада-"тәрбие","білім беру", "оқыту"жатады.Педагогикалық ұғымдар арқылы педагогикалық құбылыстарды, олардың байланысын танимыз.
Педагогикалық ұғымдардық бірі - тәрбие болып табылады..
Тәрбие дегеніміз - адамдарды қоғамдық өмірге және өнімді еңбекке дайындау мақсатын көздеп, жаңа ұрпаққа қоғамдық-тарихи тежірибені беру процесі. Тәрбие ұғымы кең мағынада әлеуметтік қоғамдағы құбылыс ретінде барлық тәрбие салаларын, атап айтсақ: отбасы, мектепке дегіінга мекеме, , еңбек ұжымы, ақпарат құралдары, баспа орындарын қамтиды. Біздің мемлекетте бұл салалар қоғамдық, мемлекеттік мақсатқа қызмет етеді.
Кең мағынада деген ұғымда бүкіл сыртқы әсерлердің, адамды қоршап тұрған, табиғи және әлеуметтік ортаның, тәрбиешілердің мақсатты іс-әрекеттерінің ықпалымен адамды қалыптастыру. .
"Тәрбие" ұғымы тар мағынада "Тәрбиеші тәрбиелейді", кең мағынада "Өмір тәрбиелейді' деп қолданудық тәрбие жайлы ұғымды анықтауда зор мәні бар.
Тәрбие - тар мағынада жеке тәрбиелік міндетті шешуге, жеке адамның белгілі бір қасиетін қалыптастыруға, меселен, эстетикалық талғамын тәрбиелеуге бағытталған жұмыс. .
Тәрбие жаңа ұрпақты өмірге, еңбекке дайындау арқылы коғамның алға қарай дамуын қамтамасыз ететін процесс. Тәрбие -педагогикалық кең мағынада қоғамның арнайы бөлінген адамдары - мұғалім, педагог, тәрбиешілердің басқаруымен жүргізілетін мақсатты үрдіс. Олар арнайы тәрбие жұмысын ұйымдастырып, жеке адамның қалыптасуына ықпал жасайтын жиынтық факторларды пайдалана отырып әрекше әдіс-тәсілдерді қолданады.
Тәрбие жайлы әр түрлі теориялар мен пікірлер айтылып келеді. Тәрбиені әресек адамдардық балаларға ықпал жасауы деп түсіндіруінілер де бар. Бұл жағдайда бала енжар объект түрінде қарастырылады. Ол педагогикалық процестің субъектісі бола алмайды, яғни, өздігінен ойланып, белсенді іс-әрекет жасай алмайды. Бұдан тәрбиеге бір жақты анықтама беру байқалады.
Білім беру - табиғат пен қоғам жайында жинақталған білім жүйесін жеке адамның меңгеруі және оны өмірде тиімді етіп қолдана білуі.
Білім беру ұғымын педагогикаға тұңғыш енгізген И. Песталоцци.
Білім беру - оқыту мен тәрбие жұмысын біріктіретін және жеке бастық дамуына ықпал жасайтын процесс. .
Оқыту - білім берудің негізгі жолы. Оқыту екі жақты, бір текті процесс:
1.Оқытушы оқушыларға білім беріп, іскерлік, дағдыға үйретеді.
2. Оқушы таным міндеттерін жете түсініп, жаңа білімді, іскерлікті, дағдыны игереді және оларды өмірде колданады. .
Ал адамның білім алуы тек оқыту процесінің нетижесі емес, оның; білім алуына көпшілік ақпарат құралдары кино, радио, телехабар, т.б. ықпал жасайды.
Сонымен бірге адамның "жетілуі", "даму", "өзін-өзі тәрбиелеу" ұғымдары да педагогиканың зерттейтін меселелері саласын толықтырады.
Жеке адамның дамуы - бұл ішкі және сыртқы, басқарылатын, басқарылмайтын және факторлардың ықпалымен жеке адамның қалыптасып жетілу процесі. Жеке адамның дамуы мен жетілуінде мақсатты түрде жүргізілетін тәрбие және оқыту шешуіні рөл атқарады. .
Жеке адамның қалыптасуында өзін-өзі тәрбиелеудің маңызы зор. өзін-өзі тәрбиелеу - адамның саналы түрде, белгілі бір мақсат көздеп өзінің бойына қалыптастыратын қасиет, мінез-құлық дағдысына бағытталған жұмыс.
Негізгі педагогикалық, ұғымдар - тәрбие, білім беру, оқыту біріне-бірі теуелді, табиғи байланысты. Бұл ұғымдар жастарды өмірге, тәжірибеге дайындаудың басты құралы.
1.2. Менеджменттің педагогикадағы негізгі функциялары
Жоғарыда көрсетілгендей менеджменттің функцияларын бөлгенде әртүрлі авторлардың пікірлерінің едәуір үйлеспеушілігі байқалуда.
Әсіресе, осы мәселеде педагогикалық менеджмент саласындағы жұмыстардын авторларының нұсқаулығы ерекше жоғары.
П. И. Третьяков Нәтижелер бойынша мектеппен баскару кітабында [104б] басқарудың келесі функцияларын бөлді:
ақпараттық-талдау;
уәждеу-максаттық;
жоспарлы-болжамдық;
ұйымдастырушылык-аткарушы;
бакылау-диагностикалык;
реттеу-түзету.
Ол басқарудың функциялық буындары қызметінің салыстырмалы дербес түрлері ретінде қарастырылса да, олардың барлығы өзара бай- ланысты жэне бірыңғай баскарушы циклді құрай отырып, бірін-бірі кезең-кезеңімен ауыстыратынын көрсетті.
Ақпараттық-талдау функция үш деңгейдегі ақпарат агысын көздейді:
әкімшілік-басқарушы (директор, оқу-тәрбие жөніндегі орынбаса- ры, сыныптан тыс және мектептен тыс жүмыс жөніндегі орынбасары, әкімшілік-шаруашылык бөлімі бойынша орынбасары, диспетчер жэне басқалары);
ұжымдык-алкалық баскару деңгей (мектеп кеңесі, педкеңес, эдістемелік кеңес, қоғамдық ұйымдар);
окушылардың өзін-өзі басқару деңгейі.
Ақпараттық-талдау кызметінің тиімді жүйесі П. И. Третьяковтың пікірі бойынша, біріншіден, жүйелі болуға тиіс; оның кұрылуы жэне кызмет етуі кезінде мазмұнын, көлемін, дереккөздерін, ол кімге арналғанын анықтау маңызды.
Уәждеу-мақсаттық функция өзіне басқарудың бірінші кезеңі, оның шығармашылык құрамдас бөлігі болатын мақсаттың таңдауын енгізеді. Мақсаттар дереккөзі жэне пайда болу тәсілі бойынша адаммен немесе әлеуметтік жүйемен өздігінен қалыптасатын не ішкі, егер сырттан берілсе, сыртқы болу мүмкін. Педагогикалык жүйелерде сыртқы максаттар ең маңызды және жаһандық болады, өйткені коғаммен байланысты. Білім беру мекемесінің мақсаттық бағдарларын анықтағанда мақсат, міндет, мұрат деген үғымдарды саралау кажет.
Уәждеу-мақсаттык функцияның негізгі міндеті келесідей: педагогикалык ұжымның барлық мүшелері оларға жүктелген міндеттер мен жоспарға сәйкес, сондай-ақ жеке жэне үжымдық мақсаттарға жетуде қажеттіліктері бойынша жұмысты нақты атқаруға тиіс. Мектеп менеджерлерінің басты міндеті - педагогикалык үдерістіңбарлық қатысушылары үшін тәсілдерді, керек-жарақты қамтамасыз ету, осы қажеттіліктерді канағаттандыру.
Жоспарлы-болжамдык функциясы - болжау мен идеалды жэне нақты мақсаттардың оңтайлы таңдауына, оларға қол жеткізу бағдарламаларын әзірлеуге бағытталған қызмет ретінде жоспарлау да кіреді. Жоспарлы-болжамдык функциясының жетілуі мектептің өзекті (айқайлап тұрған) мэселелерін шешуге бағытталған кешендік- максаттық жоспарлауды енгізуімен байланысты.
Ұйымдастырушылык-аткарушы функция - білім беру мекемесінің жұмыс сапасына тікелей эсер ететін ерекше кезең.
Жоспарланғанды жүзеге асыру үшін көзделгенді аткаратын адам- дарды белгілеу, яғни баскару субъектілерін атау, әр субъект нені аткару керектігін тұжырымдау кажет, баскалай айтқанда, оның функционал- дық міндетгерін анықтау керек.
Автор осы функцияның жүзеге асыруының тиімділігін арттыруының негізгі бағыттарына келесілерді жаткызады:
қызметті ұйымдастыруға жеке-бағдарлық көзкарастарды жүзеге асыру;
мектеп басшыларымен жэне педагогикалык ұжым мүшелерімен баскару аппаратының ішінде функционалдық міндетгерді ғылыми жэне тэжірибелік негіздемелік бөлу;
еңбекті тиімді ұйымдастыру;
мектепішілік баскарудың қатыстық автономдық жүйелерін қалыптастыру.
Бақылау-диагностикшық функция немесе мектепішілік бақылау - диагностикалық негізде мектептің оқу-тәрбие жұмысының бүкіл жүйесінің қызмет етуі мен дамуының жаппы мемлекеттік талаптарга (нормативтерге) сәйкестігін анықтау бойынша қоғамдың ұйымдардың өкілдерімен бірге басшылардыц қызмет түрі. Мектепішілік басқарудың бақылау-диагностикалық функциясы дербес жағдайларында, мектепке көптеген қүкықтар мен өкілеттіліктерді бергенде, демек оның жауапкершілігін арттырғанда мұғалім мен окушының қызметін ынталандыру мақсаттарында бұрынғыдан да айрықша орын алуға тиіс.
Бірінші тараптан, мектеп дамытушы және дамушы жүйе ретінде, үнемі мектепішілік бакылауды (өзіндік бакылауды) жүргізеді, бірақ, екінші тараптан, оқушылардың білімдерінің, ептіліктерінің, дағдыларының жэне тәрбиелілік деңгейінің бірыңғай мемлекеттік базистік деңгейін камтамасыз ету үшін, мемлекеттік-қоғамдык сараптамага да жатқызылады.
Реттеу-түзету функциясы, яғни педагогикалық жүйені бас қару үрдісінде бағдарланған деңгейде колдау үшін жедел тэсілдер, күралдар мен эсер етулердің көмегімен түзетулерді енгізу жөніндегі қызмет.
Реттеудің нақты нысаналары мен түрлері әр алуан жэне ең бастысы, басқарылатын нысанның ерекшелігімен анықталады.
Сонымен, басқарудың барлық функцияларын басқарылатын нысанға ықпал етумен байланысты баскарушы еңбек түрлері ретінде елестетуге болады.
П. И. Третьяков осы функциялардың әрқайсысы кез келген ұйым үшін маңызды екендігін көрсетеді, сонымен бірге, жоспарлау (болжау мен бағдарламалау) басқару функциясы ретінде басқа функциялар үшін негізді қамтамасыз етеді және негізгі деп саналады, ал қалған функция - лар ұйымның тактикалық және стратегиялық жоспарларын орындауға бағдарланған. Функциялардың өзара байланысы 1 -суретте көрсетілген.
А. М. Моисеев білім беру мекемесі мектепті басқарудың барлық функцияларын үш үлкен топка бөлуді ұсынады:
мектептің тұрақты қызмет етуін қолдау функциялары;
мектеп дамуының және инновациялық үдерістермен басқарудың функциялары;
мектепішілік басқаруды және өз бетімен дамуды басқару функ - циялары.
Акпараттық-Уәждеу-мақсаттық Жоспарлы-
талдауболжамдық
Реттеу -
түзету
Бақылау- Ұйымдастырушылық -
диагностикалық атқарушы
1-сурет. Мектепті басқару функцияларының өзара байланысы
(П. И. Третьяков бойынша).
Автор, өз кезегінде, мектептің тұрақты қызмет етуін қолдау мен баскарудың негізгі функцияларына келесілерді жатқызады:
- мектеп қоғамдастығында маңызды құндылықтардың, қағидаттардың, мектептің қызмет етуі бағдарланатын ұмтылыстардың келісі- мін үйымдастыру;
мектепке оқушылардың жаңа контингенттерін қабылдауын ұйым- дастыру;
мұғалімдердің жэне мектептің басқа қызметкерлерін жұмысқа қабылдауын ұйымдастыру;
педагогикалық кадрларды белгілеу, оқу жүктемесін бөлу;
мектеп Жарғысын, ішкі тәртіп ережелерін, оқушылар ережесін жэне білім беру мекемесінің басқа жергілікті актілерінің әзірленуін және жүзеге асуын ұйымдастыру;
мектептің қызмет етуін тактикалық жэне жедел жоспарлау әрекетінің басымды багыттарын анықтау;
сыныптан тыс және мектептен тыс жұмысты тактикалык жэне жедел жоспарлау және тағы басқалары.
Онымен мектеп дамуының және инновациялык үдерістермен басқару функцияларының үлгі құрамы келесі тізіммен ұсынылған:
жағдайдың стратегиялык талдауы жэне элеуметтік тапсырыс өзгеруінің беталыстарын, қоғамның мектепке деген талаптарын болжау;
мектептің әлеуметтік маңайындағы, білім беру саясатындағы, аймақтық білім беру жүйесіндегі өзгерістердің мониторингі;
мектеп жетістіктерінің, білім беру үдерісінің, мектептің бар озық тәжірибесін, бәсекелес артықшылықтарының жүйелі талдауы мен бағалауы;
мектеп қоғамдастығы мәнінің өзін-өзі аныктауын, құндылықтар жүйесінде бағдарлауын және басқаларын ұйымдастыру.
Мектепішілік басқарудың қызмет етуімен жэне өз бетімен дамуы мен басқару функцияларының тобына автор білім беру мекемесімен басқарудың жүйесіне қатысты эрекеттерді енгізеді:
мектепті басқаруға деген көкейкесті жэне болашақ талаптарды аныктау;
басқаруға деген талаптарды өзгерту тарапынан мектептегі жэне оның қоршаған ортасындағы жағдайдың мониторингі;
басқаруға эсер етуі мүмкін ыктимал қауіптіліктердің жэне кері факторлардың мониторингі;
басқарушы міндеттерді шешу үшін оң мүмкіндіктердің мониторингі;
мектепті басқарудың қолданыстағы жүйесінің жетістіктері мен артықшылықтарын талдау;
мектепішілік басқарудың жалпы және жекелеп, оның барлық ішкі жүйелерінің жаңа жүйесін жобалауды ұйымдастыру;
мектепті басқару субъектілерінің өзара эрекетін үйымдастыру және үйлестіру;
басқарушы қызмет пен ағымдық жоспарлау және т.б.
Білім беру жүйесін басқару функцияларының жіктелуі А. М. Новиковпен әзірленген . Білім беру жүйесінің барлык функцияларын ол өзара байланысты екі түрге бөледі:
халыққа білім беру кызметтерін көрсететін сырткы, негізгі түрі;
оның үздіксіздігін жэне дамуын қамтамасыз ететін ішкі, қосалкы түрі.
Ол баскарудың негізгі функцияларын білім беру жүйесін жаңғыртудың негізгі кағидаттарына байланысты бөледі. Осы кағидаттар:
(білім) сапасын;
(білімнің) колжетімділігін;
(білім беру жүйесінің) тиімділігін арттыруды көздейді.
Баскару жүйесіне қатысты жалпы біріктіру, жүйе кұрушы рөлін
аткаратын барлық деңгейдегі білім берумен басқару органдарының негізгі, басты функцияларына сәйкес келесілер аталған:
сапамен басқару;
қолжетімділікпен басқару;
тиімділікпен баскару.
А. М. Новиков білім берудің сапасымен, колжетімділігімен жэне тиімділігімен басқару басқарудың барлык басқа функционалдық ішкі жүйелерінен (баскарудың дәстүрлі түсінігінен айрықшаланғанда) тек басқарушылар ғана емес, білім үдерісінің барлық қатысушылары - мұғалімдер, оқушылар, ата-аналар да катысатындығымен едәуір ерекшеленетінін көрсетеді. Оның әрқайсысы өз орнында жэне өз каражаттарымен білім беру сапасының, қолжетімділігінің және тиімділігінің талап етілетін жэне күтілетін деңгейіне кепілдік беруге тиіс.
Онымен басқарудың косымша (камтамасыз ететін) функциялары уәждеу, кадрлық,ғылыми-әдістемелік, қаржы, материалдық-техникалық, ұйымдастырушылық, нормативтік-құқықтық, ақпараттық камтамасыз ету сиякты білім беру жүйелерінің ресурстық камтамасыз ету логика- сында кұрылымдалған. Менің көзқарасым бойынша, баскару мен камтамасыз етуді теңдестіру дұрыс емес және де ол баскарушы қызмет пен басқару функцияларының ерекшелігін анықтауға ықпал етпейді. Мысалы, осы жұмыста автор баскару мәселелері жөніндегі әдебиетте базалық ретінде қарастырылатын функцияларға катысты басқару механизмдері жэне басқару кезеңдері терминдерін қолданады. Бұл басқарудың кейбір құраушыларының көпмағыналы түсіндірілуіне әкеп соғады, яғни ресурстық камтамасыз ету: 1) қосымша (камтамасыз ететін) функция, 2) басқару механизмі (әрі қарай қараңыз), 3) басқару кезеңі деп түсіндіріледі.
Ол білім берудің басқару модельдерін жаңғырту кезінде (көптеген іс-шараларды) жоспарлау және бәрін бакылау сиякты басқарудың екі механизмін дәстүрлі пайдаланудан механизмдердің толық жиынтығын(цикліне) ауысуы маңызды екендігін көрсетеді. Бұл механизмдердің катарына мыналарды жатқызады:
басқарылатын білім беру жүйесінің бастапқы күйін есеп жүргізу
нүктесін анықтау үшін қажетті ағымдағы жағдайын талдау, оған қатысты жүйенің дамуына басқарушы әсер етулер немесе әсер етпеулер бағаланады;
білім беру жүйесі тәртібінің динамикасы қалай болатыны, ол идеалды жағдайдан каншалықты алшақтанатыны немесе жақындатылатыны жөнінде айтуға мүмкіндік беретін білім беру жүйесінің дамуын болжау;
мақсат қою, яғни дамудың жалпы мақсаттарын, сондай-ақ білім беру жүйесінің оның даму мақсаттарына қазіргі немесе келешек жагдайына сәйкестігін көрсететін тиімділік межелерін қалыптастыру;
кезеңдегі немесе болжанатын жағдайларда қойылған мақсаттарға
жетуге немесе барынша жакындауға мүмкіндік беретін әрекеттердің, іс-шаралардың жэне басқа даму міндеттерінің жиынтығын аныктау жүргізілетін жоспарлау;
жоспарлау нәтижесінде уәждеу, қаржы, кадрлык, акпараттык жэне
басқа ресурстарды енгізетін іс-шаралар жиынтығымен анықталган ре- сурстармен камтамасыз ету;
білім беру жүйесінің дамуына бақылау жүргізу, ол жоспарға сәйкес
қолданылатын басқарушы әсер етулермен туындалған өзгертулерге, сондай-ақ жоспардан ауытқуларды анықтауға үнемі мониторинг өткізу арқылы жүзеге асырылады. Даму міндеттерін шешу барысы туралы жаңа ақпарат (бақылау функцияларын жүргізу нәтижесінде алынған) түскен сайын түзетуші әсер етулерін енгізу қажет болу мүмкін, бұл жедел басқарудың мәнін қүрайды;
жүргізілген өзгертулерді талдау - білім беру жүйесімен әрі карай
баскарудың стратегиясы мен тактикасын эзірлегенде колданылуға тиіс даму тәжірибесін жалпылау.
Менеджмент функцияларын жіктеуге деген әртүрлі көзқарастарды зерделеу функциялардың 2 тобын белуге мүмкіндік береді: негізгі жэне қосалкы. Негізгі функцияларға келесілер жатады:
жоспарлау;
үйымдастыру;
уәждеу;
бақылау.
Бақылау нәтижесінде алынған деректердің негізінде технологиялық үдерістердің түзетілуі жүргізіледі.
Қосалқы функцияларды тобына келесілер енеді:
шешімдерді кабылдау функциясы;
акпарат және байланысфункциясы.
Функциялардың катаң жэне бір мағыналы бөлінуі тек абстрактілік деңгейде мәселені теориялык тұрғыдан карастырғанда ғана мүмкін екені даусыз. Сонымен, мысалы, кызметкерлердің еңбегін ұйымдастыру функция ретінде кызметкерлердің еңбек кызметін атқаруға уәждеуін бір уақытта жүргізуін жэне осы бақылау нәтижелерінің негізінде шешімді қабылдауын көздейді.
Г. Я. Гольдштейн Өндірістік бірлестікпен жэне өнеркэсіптік кэсіпорынмен басқару сәйкес басқарудың кезеңдері (сатылары) бойынша жалпы функциялармен катар, қызмет аясында айқындалатын нақты функциялар да аныкталатынын көрсетеді. МемлСТ олардың типтік кұрамын үсынады:
өндірісті үйымдастыру;
технологиялық үдерістермен басқару;
метрологиялық қамтамасыз ету;
технологиялық бакылау және сынақтар;
өнімді өткізу;
кадрлармен жұмысты үйымдастыру;
еңбек жэне еңбекақыны ұйымдастыру;
материалдық-техникалық жабдықтау;
каржы қызметі және басқалары.
Білім беру мекемесімен баскаруда жоғарыда көрсетілген 6 функ - ция осы басқару жүргізілетін қызмет саласына байланысты айқындалу мүмкін: оқу жэне тәрбие үдерістері, эдістемелік жұмыс және педагогтардың біліктілігін арттыру, тәжірибелік-эксперименталдық ғылыми-зерттеу жүмысы, білім беру мекемесінің материалдық- техникалық базасын құру жэне бекіту, т.б. Менеджменттің негізгі және қосалқы функцияларының мәнін қарастырамыз.
2 Басқару, мектепішілік басқару және мектепішілік менеджмент
Мектепішілік басқару дегеніміз біртұтас педагогикалық процеске қатыстылардың барынша жоғары нәтижеге жетуді көздеген мақсатты, сапалы өзара әрекеттесуі. Біртұтас педагогикалық процеске қатысушылардың өзара әрекеті мынадай бірізді, өзара байланысты әрекеттер мен қызметтердің тізбегінен тұрады, олар: педагогикалық талдау, мақсат қою және жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау, реттеу және түзету.
Мектепішілік басқарудың дәстүрлі ұғымдарын жаңа ұғымдар алмастыруда. Мысалы, ықпал ету ұғымының орнына өзара әрекеттесу, ынтымақтасу, рефлексивті басқару ұғымдары қолданылуда.
Сол сияқты мектепті басқарудың теориясы мектепішілік менеджмент теориясымен толығуда. Менеджмент теориясы басшы қызметінің өзара құрметке, қарамағындағы қызметкерлерге сенім білдіруді, олардың табысты еңбек етуіне қолайлы жағдай туғызуымен ерекшеленеді. Менеджменттің осы қыры мектепішілік басқару теориясын одан ары байыта түскен.
Қазіргі заманның білім жүйесінің басты ерекшеліктерінің бірі - мемлекеттік басқарудан мемлекеттік - қоғамдық басқаруға өту. Білім беруді мемлекеттік - қоғамдық басқарудың негізгі идеясы - білім проблемаларын шешуде мемлекет пен жұртшылықтың күш қуатын біріктіру, мұғалімдер, оқушылар мен ата-аналарға оқу процесінің мазмұны мен түрін ұйымдастыру әдістерін және білім беру мекемелерін таңдауға барынша кең құқық пен еркіндік беру.
Білім беру жүйесінің мемлекеттік сипаты елде Білім туралы заң негізінде бірыңғай мемлекеттік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
4
1
Педагогикалық менеджменттің ғылыми - теориялық негіздері
6
1.1
"Педагогика" туралы ілім
10
1.2
Менеджменттің педагогикадағы негізгі функциялары
11
2
Басқару, мектепішілік басқару және мектепішілік менеджмент
17
2.1
Мектепті басқарудың жалпы қағидалары
20
2.2
Мектеп басшысының басқару мәдениеті
24
2.3
Мектепті басқарудың жаңаша заңдылықтары
26
Қорытынды
32
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
33
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі:педагогика ғылым мен тәжірибеде тұтас педагогикалық процесті басқару ғылыми тұрғыдан қарастырып, оған қатаң ғылыми негізделген сипат беруге деген ұмтылыс күшейе түсуде. Шындығында басқару тек техникалық және өндірістік процестерде ғана емес, сонымен бірге педагогика сияқты күрделі әлеуметтік жүйе үшін де қажет.
Жалпы басқару дегеніміз - шешім қабылдауға бағытталған, белгіленген мақсатқа сәйкес басқару нысанын ұйымдастыру, қадағалау, реттеу, алынған шынайы ақпарат негізінде талдау жасап, нәтижесінің қорытындысын шығару әрекеті деп түсіндіруге болады. Басқару нысаны биологиялық, техникалық, әлеуметтік жүйелер болуы мүмкін. Әлеуметтік жүйенің бірі ауыл, аудан, облыс, мемлекет көлемін қамтитын білім беру жүйесі деп білеміз. Бұл жерде білім жүйесі ретінде ҚР Білім және ғылым министрлігі, облыстық білім департаменттері, аудандақ білім бөлімдерін атаймыз. Ал орта мектеп күрделі қозғалыстағы әлеуметтік жүйе ретіндегі мектеп ішілік басқарудың нысаны болады. Біз мектепті басқару немесе оның компоненттері туралы айтқанда олардың жалпы жүйе - орта мектепті басқарудың бөліктері ретінде қарастырамыз. Ол бөліктерге тұтас педагогикалық, сынып сабақ жүйесі, мектеп тәрбие жұмысының жүйесі, оқушыларға эстетикалық тәрбие, кәсіптік бағдар беру жүйесі және т.б.
Басқарудың түрақтылығы мен обьекттік сипаты XX ғасырдың 50-60 жылдарында өзгерістерге ұшырай бастады. Басқарудың мәні тек оңтайлы жұмыс атқару, түрақтандыруды ұстап отыру ғана емес, сонымен қатар ұйым қызметі мен оның қызметкерлерінің қызметін сандық жэне сапалық жағынан жетілдіру деп үғындырылды. Оқыту мен тәрбиелеу үдерістерінің анықтамаларында да,басқару үдерісін анықтағанда да негізгі түсінік ретінде өзара әрекет пайдаланыла бастады, ол білім беру үдерісінің барлық қатысушыларының белсенді субъективтік ұстанымын білдірді. Басқару - жүйенің оңтайлы жұмыс істеуі және оны қоғамның әлеуметтік тапсырысына сэйкес келетін сапалық тұрғыдан жаңа қалпына ауыстыруды қамтамасыз етуге бағытталған субъектілердің мақсатты түрде белсенді өзара әрекет етуі (К. Я. Вазинаның, Ю. А. Конаржевскийдің, М. М. Поташниктің, П. И. Третьяковтың, Н. Д. Хмельдің, Т. И. Шамованың жэне т.б. жұмыстарынан).
Мемлекеттік басқару органдары - білім және ғылым министрлігі, облыстық білім департаменттері өздерінің компетенциясы шеңберінде білім берудің мақсат бағдарламаларын жасайды жәнеіске асырады; мемлекеттік білім стандарттарын жасап, білім туралы құжаттардың баламаларын (постификация)
айқындайды; білім мекемелерін қаржыландырады және т.б. көптеген мәселелерді шешеді.
Қазіргі жағдайда білім беруді басқару жүйесін орталықсыздандыру (дезентрализация) процесі жүреді. Оның мәні жоғарғы басқару органдарының бірқатар функциясынжергілікті органдарға беру. Бұл жерде республикалық органдар стратегиялық бағыттарды талдап жасаумен айналысса, жергілікті
органдар нақты қаржылық, кадрлық, материалдық және ұйымдастырушылық мәселелермен айналысуы тиіс.
Мемлекеттік басқару органдарымен қатар қоғамдық басқару органдары да құрылады. Оның құрамына мұғалімдер мен оқушылар ұжымы, ата-аналар мен жұртшылық өкілдері енеді. Білім беруді басқарудың қоғамдық сипатының нақты көрінісі - мектеп кеңесі сияқты ұжымдық басқару органдарының қызметінен танылады. Кеңес жұмысының мазмұны мен қызметі мемлекеттік нормативтік құжаттарымен айқындалады.
Зерттеудің нысаны:оқушылар.
Зерттеудің пәні: мектепке дейінгі, мектеп жасындағы, жалпы отбасыдағы бала тәрбиесі, халықтық педагогика саласы бойынша, ұлттық талғамда салт-дәстүрлерді қолдана отырып, зерттеу пәнінің негізі ретінде алынды. Әсіресе, баланы еңбек етуге, жарқын сезімдер мен нұрлымұраттарға тәрбиелеу және адамдар арасында өмір сүре білуге үйретуге көп көңіл бөліну қажет.
Зерттеудің мақсаты:мектепті қазіргі таңда жаңа талаптарға сай басқарғанда мектептің оқу-тәрбие үрдісінің сапасының озгеру мәселелерін, жалпы басқару мәселелерін тереңдетіп зерттеу.
Зерттеудің міндеттері: ҚазақстанРеспубликасының тәлім-тәрбие тұжырымдамасында ең алдымен дені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, ар-ожданы мол, мәдениетті, парасатты, еңбекқор, іскер, бойында басқа да ізгіқасиеттер қалыптасқан адамды тәрбиелеу деп көрсетілген. Отбасы тәрбиесінің негізгі мәні отбасындағы өзара ынтымақтастық пен түсіністік болып табылады. Балалар ата-анасының еңбектегі ісіне көңіл бөліп, оны түсінуге тырысады. Оның біртұтас ынтымақта болуы, береке бірлігі, ең алдымен, ата-ана мүддесінің мәні мен мағынасында, әке мен шешенің бір-біріне, балаларына, олардың достарына деген қарым-қатынасына байланысты болады. Адамгершілік қасиеттердің қалыптасуына мүмкіндік туғызады.
Зерттеудің әдіснамалық негізі: Л.С.Выготскийдің балаға комплексті, жүйелік формадағы іс-әрекетті ұйымдастыру теориясы, В.Н.Мясищев, С.Л.Рубинштейн, Л.И.Божович еңбектеріндегі қарым-қатынас мәселесіне арналған ілімдер, педагогика және психология ғылымындағы А.С.Макаренконың "Жеке адам ұжымда дамиды және ұжым арқылы қалыптасады" деген қағидасы, оның ата-анасымен және сыныптастарымен қарым-қатынасқа түсуін және жеке тұлғалық қасиеттерінің қалыптасуына үлкен әсерін тигізетінін дәлелдейтін зерттеулер - зерттеу жұмыстарының теориялық жақтарына арқау болды.
Зерттеу әдістері:
- Ғылыми педагогикалық әдебиеттерді оқып үйрену мен талдау;
- Бақылау әдісі;
- Әңгімелесу;
- Педагогикалық эксперимент.
Курстық жұмыстың құрылымы: кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.
1.Педагогикалық менеджменттің ғылыми - теориялық негіздері
Менеджмент терминінің анықтамасын көптеген авторлар А. Мескон, М. Альберт, Ф. Хедоури өз тұжырымдамаларында былайша береді: менеджмент - бұл баска адамдардың еңбегін, ой өрісін, тәртіп уәждерін қолдана отырып, алға қойылған мақсаттарға жете білу ептілігі .
Менеджмент түсінігінің мазмұны әр алуан, терең жэне келесі аспектілерде қарастырылуы мүмкін :
- басқару туралы ғылым, ұйым мақсаттарының ең тиімді жетістіктеріне ықпал ететін жаңа көзқарастардың, әдістердің, технологиялардың ғылыми ізденісі аясында іске асады;
- белгілі нәтижелерді, кәсіпкерлік қызмет барысында пайда алуға бағытталған фирмамен тәжірибелік басқару ретінде;
үрдіс ретінде, яғни бөлек әрекет немесе операция емес, бірақ ұзақ, кезеңдік қызмет;
өзіне белгілі жиынтықты, фирма бөлімшелерінің, сондай-ақ баскару субъектілерінің кұрылымын енгізетін басқару ұйымы ретінде. (Жалпы айтқанда, менеджмент бойынша әдебиетте басқару субьектілері деп тек басқарушы қызметтерін атқаратын адамдар ғана емес, баскарушы құрылымдар да танылады);
басқару аппаратының әртүрлі деңгейлері ретінде. Басқару проблемалары бойынша әдебиетте ғана емес, басқарудың жоғары деңгейін, жоғары басшылықты белгілейтін топ-менеджмент де - ген термин кеңінен таралды. (Мекемелердің штаттық кестелерінде қазір кеңсе-менеджерлері, яғни хатшылар; жайлылық бойынша менеджерлер, яғни тазалаушылардың лауазымдарын кездестіруге болатынын атап кету керек. Осылай шетел терминдерін дұрыс орнымен пайдаланылмауы олардың бастапкы мазмұнының жоғалуына әкеп соғады);
нарықтың басқару тұжырымдамасы ретінде және басқалары.
Менеджмент түсінігі ұзақ уақыт бойы тек негізгі мақсаты пайда табу болып табылатын ұйымдарға қатысты пайдаланып келгені белгілі. Мысалы, И. Н. Герчикованың оқулығында менеджмент дегеніміз - нарық жағдайында қызмет аткаратын фирманың кез келген шаруашылық қызмет барысында менеджменттің экономикалық механизмінің ұстанымдарын, функцияларын жэне әдістерін пайдалана отырып, материалдық жэне еңбек қорларын тиімді пайдалану жолымен белгілі бір алға қойған мақсаттарға жетуге бағытталған, кәсіби жүзеге асырылатын қызметтің дербес түрі деп тұжырымдалады.
Автордың пікірі бойынша, менеджмент дегеніміз - нарық, нарықтық экономика жағдайындағы басқару, оған келесілер қажет:
фирманың нарық сұранысы мен қажеттіліктеріне, нақты тұтынушылардың талаптарына бағдарлануы және сұранысқа ие болатын жэне фирмаға жоспарланып отырған пайда түсіретін өнім түрлерін өндіруді ұйымдастыру;
өндіріс тиімділігін арттыруға үнемі талпыну: шығындарын азай- тып, оңтайлы нәтиже алу;
фирманың немесе оның бөлімшелері "қызметінің соңғы нэтижелеріне жауапкершілік артатын тұлғаларға еркін шешімдер қабылдауды қамтамасыз ететін шаруашылық дербестік;
нарық жағдайына қарай мақсаттар мен бағдарламаларды үнемі түзетіп отыру;
айырбастау үдерісінде фирма қызметінің немесе оның шаруашылық дербес бөлімшелерінің қызметінің нарықтағы соңғы нәтижесін табу;
- негізделген жэне оңтайлы шешімдерді қабылдау барысында көп нұсқалык есептеулер жасау үшін компьютерлік техникасы бар зама- науи акпараттық базаны пайдалану кажеттілігі.
Осының нәтижесінде автор менеджмент атқаратын қызмет сипатына қарамастан, өз қызметін пайда түсіру (кәсіпкерлік табыс) мақсатында жүзеге асыратын фирмалар мен кәсіпорындарға ғана катысты деп қорытынды жасайды. Менеджмент жэне басқару терминдерін салыстыра отырып,
И. Н. Герчикова басқару ұғымының аясы өз мазмұнына карай неғүрлым кеңірек, себебі адам қызметінің әртүрлі салаларына, қызметтің әртүрлі аяларына, басқарудың әртүрлі органдарына байланысты пайдаланылады, ал ме - неджмент түсінігі тек нарық жағдайындағы әлеуметтік-экономикалық үдерістерді басқаруға қатысты деп көрсетеді.
Ұзақ уақыт бойы педагогикалық теория мен тәжірибеде, басқару жас ұрпақты оқыту және тәрбиелеу үрдісінің оңтайлы әлеуметтік-экономикалық жэне ұйымдастыру-педагогикалық қызмет атқаруын қамтамасыз ету үшін, оның барлық буындарына түрлі деңгейдегі басқару субъектілерінің жүйелі, жоспарлы, саналы жэне мақсатты түрде әсер етуі деп түсіндірілген болатын
(М. И. Кондаков, П. В. Худо - минский жэне т.б.). Ю. В. Васильев педагогикалық басқарудың мэнін түсіндіргенде ол қоғамның талаптары мен мақсаттарын есепке ала оты - рып жүзеге асырылады және педагогикалык ғылым анықтайтын өз нысандары, үрдістер мен заңдылықтар сипатымен басқарудың басқа түрлерінен бөлек деп көрсеткен.
Басқарудың түрақтылығы мен обьекттік сипаты XX ғасырдың 50-60 жылдарында өзгерістерге ұшырай бастады. Басқарудың мәні тек оңтайлы жұмыс аткару, түрақтандыруды ұстап отыру ғана емес, соны- мен қатар ұйым қызметі мен оның қызметкерлерінің қызметін сандық жэне сапалық жағынан жетілдіру деп үғындырылды. Педагогикада гуманистік парадигмалардың, субъектілік көзқарастың күшеюі тек оқыту мен тәрбиелеудің теориясы мен тәжірибесіне ғана емес, сонымен қатар білім беру мекемесін басқаруға өзгерістер енгізді. Оқыту мен тәрбиелеу үдерістерінің анықтамаларында да, басқару үдерісін анықтағанда да негізгі түсінік ретінде өзара әрекет пайдаланыла бастады, ол білім беру үдерісінің барлық қатысушыларының белсенді субъективтік ұстанымын білдірді. Басқару - жүйенің оңтайлы жұмыс істеуі және оны қоғамның әлеуметтік тапсырысына сэйкес келетін сапалык тұрғыдан жаңа қалпына ауыстыруды қамтамасыз етуге бағытталған субъектілердің мақсатты түрде белсенді өзара әрекет етуі (К. Я. Вазинаның, Ю. А. Конаржевскийдің, М. М. Поташниктің, П. И. Третьяковтың, Н. Д. Хмельдің, Т. И. Шамованың жэне т.б. жұмыстарынан).Педагогика оқулығында мектепішілік басқаруда дұрыс ақпарат негізінде қорытынды жасау, алға қойған мақсатқа сай шешімдер қабылдау, басқару нысанын ұйымдастыру, бақылау жасау, реттеуге бағытталған қызмет деп таниды. Осының нәтижесінде мектепішілік басқаруды олар оңтайлы нәтижеге қол жеткізу мақсатымен педагогикалық үрдістердің объективті заңдылықтарын түсіну негізінде бүтін педагогикалық үрдіске қатысушылардың мақсатты, саналы өзара эрекет етуі деп анықтайды. Оқулықта менеджмент теориясы ең алдымен, тұлғалық бағытымен баурайды, мұнда менеджер (басқарушы) қызметі өз қызметкерлеріне шынайы қүрмет, сенім арту, оларға табысқа жету жағдайларын жасау негізінде құрылады. Менеджменттің дәл осы жагы, мектепішілік басқару теориясын айтарлықтай толықтырады. Менеджмент идеяларын ұғыну, оларды мектептану мәселелері сала- сына ауыстыру дербес бағыт - мектепішілік менеджмент зерттемесіне негіздеме береді деп түсіндіреді.
Педагогикалық басқарудың адами кұрамдас бөлігінің маңызы менеджмент саласындағы теориялық жэне тәжірибелік зерттеулерге алдымен зерттеушілерді, содан кейін тәжірибешіл-педагогтардың назарын аудартты, себебі басқару туралы бұл ғылым ең басынан қойылған мақсатқа басқа адамдардың еңбегін, уәждері мен қажеттіліктерін пайдалану арқылы жету үдерістеріне бағытталған болатын. Менеджмент саласындағы зерттеу көзқарастары мен басқарудың тәжірибелік әдістері өз кезегінде психологиялық жэне педагогикалық ғылымдарды өз негізіне алды, оларда адамның дамуы- на, оның қызметін ұйымдастыруға, оны уәждеу жэне ынталандыру жэне т.б. байланысты мәселелер тереңінен қарастырылған. Осының арқасында бұл теориялық пәндер, тәжірибелік қызметтің салалары бір-бірін өзара байытады. Мысалы, сапа менеджменті саласындағы белгілі ресейлік маман Ю. П. Адлер, менеджмент жүйесінде ең тиімді статистикалық немесе сапаны басқару әдістеріне қараганда, басты рөлді адам оның пәнге жэне еңбек мақсатына деген көзқарасы атқарады деп көрсеткен. Осылайша, көптеген авторлар менеджментті адам құндылығының негізін қалаушы концептуалды идеясы деп тануға негізделген заманауи басқару философиясы ретінде де қарастыра бас- тады.
Менеджмент пен педагогикалық басқарудың жақындасуына коммерциялық, кэсіпкерлік қүрамдас бөлік қазіргі уақытта, көп мөлшерде бұрын кэсіпкерлік емес деп танылған элеуметтік, соның ішінде, білім беру мекемелерінің ажырамас бөлігі болып келе жатқаны да себепкер болды. Бүгінгі таңда, нарықтық жетістіктер білім беру мекемесінің қызметін атқарып анықтайтын тек сыртқы факторларғана емес, сонымен қатар, осы қызмет етудің ішкі, табиғи бөлігін құрастырушы болып табылады.
Менің ойымша, іс жүзінде басқа әдістемелік негіздеріне карамастан, педагогикалық менеджмент әкімшілік-басшылық кезеңде калыптасқан басқару жүйесін толық жоққа шығармайды, бірақ нәтижелі тәсілдерді сақтап, оларды жаңа жағдайларға бейімдеп, сапа тұрғысынан жаңа деңгейге көтереді.
Нақтылап айтқанда, педагогикалық менеджмент терминінің дэл анықтамасы әлі жоқ, ол білім беруді басқару, мектепті басқару, мектепішілік басқару, мектепішілік менеджмент, педагогикалық басқару және осы проблема бойынша жұмыс авторларымен пайдаланылатын басқа да көптеген түсініктермен дұрыс сараланған жоқ.
В. П. Симонов педагогикалық менеджментті оқу-тәрбиелеу және оқу-тану үдерісін басқарудағы қағидаттар, әдістер, ұйымдастыру нысандары мен технологиялық амалдар кешені ретінде аныктайды. Педагогикалық менеджмент нақты мұғалімнің басқарушылық қызметі жаңа әлеуметтік-педагогикалық жағдайларда өмір сүруге дайын баланың жеке басын дамыту мақсаттарына бағытталады деп біржақты таяз түсіну қалыптасқан, оның барысында педагог келесілерді жүзеге асырады:
басқаратын объектінің калпын өзгерту бойынша шешім қабылдау үшін ақпаратты түрлендіру;
оқыту мен тәрбиелеу үдерісін қағидаттар, әдістер, құралдар мен нысандардың өзара байланысты жүйесіндей басқару;
оқушылардың еңбегін, зиятын, уәждері мен қажеттіліктерін пай- далана отырып, қойған максаттарға жету;
білім беру тұжырымдамалары негізінде қабылданатын, жүзеге асырылатын және адам факторын есепке ала отырып, оқу-тәрбиелеу мақсаттарының жүйесін оқушылардың жету үдерістерін ұйымдастыру және т.б.
Байкаганымыздай, бұл педагогикалық менеджмент дефиницияларында педагогикалық қызметтің маңызды бағыттары, білім беру үдерісінің сапасына тікелей эсер ететін білім беру мекемесінің жүмыс аткару салаларына назар салмаган: ғылыми-зерттеу және әдістемелік жүмыс, педагогтардың біліктілігін арттыру, оқушылардың ата-аналарымен жұмыс және т.б. Педагогикалық менеджмент мәнін бұлайша тарылту авторлардың көпшілігі басқаруды негізінен оқу мекемесі басшысының ұйымдастыру-экімшілік қызметі ретінде қарастыруынан туындаған. Білім беру мекемесін басқарудың теориясы мен тәжірибесінде оқушылардың қызметін тікелей басқаруды жүзеге асыратын бірінші буын менеджерлері ретінде оқытушылардың кәсібиқызметінің мәселелері лайықты дамуы мен негіздемесін алған жоқ. Осы саладағы олқылықтарды толықтыруға ұмтылу, зерттеушілердің зейінін көбінесе, педагогтың баскару қызметіне негіздейді.
Бүгінгі күнде басқарудың маңызды субъектісі ретінде оқушының өзін де қарастыру қажет. Педагог жүзеге асыратын менеджмент функциялары тек олар оқушы тарапынан өзін-өзі басқарудың (өздігінен ме - неджмент) барабар әрекеттерімен қолдау тапқан жағдайда ғана тиімді болып, қойылған мақсаттарға жетуді қамтамасыз етеді.
1.1 Педагогика туралы ілім
Педагогика бұл-адамзат ғылымының ең ежелгі және қоғам дамуының ажырамас саласы болып табылады. Себебі: педагогикалық білім ұғымы ұрпақты білімге дайындау немесе тәрбиелеу мен байланысты адам әрекетінің ерекше аймағына кіреді. Педагогика барлық ғылымдар сияқты философия ғылымы аясында қарастырылды. Ежелгі грек философтарды Гераклит, Демокрит,Фальс, Сократ, Аристотель, Платон, т.б. ғылымдарының педагогикаға қосқан үлесі зор. Педагогика деген ұғым көне грек елдерінде б.э.б. 2,5 жылда пайда болған дейді. Педагогика деген сөз, яғни термин, көне грек тілінен шыққан, ол балаларды ертіп жүру, баланы жетектеп мектепке апаруы деген сөз. Анығырақ айтатын болсақ, "Педагогика" термині гректің екі сөзінен: "пайдос" - балалар және "гагос" - баланы басқару, тәрбиелеу, жетектеу, бағу ұғымдарынан шыққан. Педагогика - бала жайындағы ғылым, олай болса ол ұрпақ тәрбиесі жайындағы ілім. Адам баласының ұрпағы үнемі жаңарып, өзгеріп отырғандықтан, педагогика ілімі де үнемі өзгеріп отырады. Қазіргі кезде тәрбиенің ықпал жасау аясы кеңейе тусуде. Сондықтан "педагогика - бала тәрбиесі жайындағы ғылым", -деп шек қоюға болмайды. Педагогиканың ғылыми таным саласы - тәрбие. Педагогика қоғамдық өмірдегі тәрбиенің мәні мен рөлін анықтайды. Педагогика - жалпы адам тәрбиесі жайындағы ғылым . Ал тәрбие - жастарды әлеуметтік өмірге және еңбекке даярлап, оларға қоғамдық тарихи тәжірибені үйрету процесі. Педагогика пәнін (зерттейтін) толық түсіну үшін ең алдымен негізгі педагогикалық ұғымдарды қарастырайық. .
Әрбір ғылымның өзіне тен зерттейтін саласы және ғылыми ұғымдары бар. Мысалы, философиядағы ұғымдарға "болмыс", "материя", "қозғалыс"; саяси экономияда- "қоғамның өндіргіш күштері мен өндірістік қатынастары", ал педагогикада-"тәрбие","білім беру", "оқыту"жатады.Педагогикалық ұғымдар арқылы педагогикалық құбылыстарды, олардың байланысын танимыз.
Педагогикалық ұғымдардық бірі - тәрбие болып табылады..
Тәрбие дегеніміз - адамдарды қоғамдық өмірге және өнімді еңбекке дайындау мақсатын көздеп, жаңа ұрпаққа қоғамдық-тарихи тежірибені беру процесі. Тәрбие ұғымы кең мағынада әлеуметтік қоғамдағы құбылыс ретінде барлық тәрбие салаларын, атап айтсақ: отбасы, мектепке дегіінга мекеме, , еңбек ұжымы, ақпарат құралдары, баспа орындарын қамтиды. Біздің мемлекетте бұл салалар қоғамдық, мемлекеттік мақсатқа қызмет етеді.
Кең мағынада деген ұғымда бүкіл сыртқы әсерлердің, адамды қоршап тұрған, табиғи және әлеуметтік ортаның, тәрбиешілердің мақсатты іс-әрекеттерінің ықпалымен адамды қалыптастыру. .
"Тәрбие" ұғымы тар мағынада "Тәрбиеші тәрбиелейді", кең мағынада "Өмір тәрбиелейді' деп қолданудық тәрбие жайлы ұғымды анықтауда зор мәні бар.
Тәрбие - тар мағынада жеке тәрбиелік міндетті шешуге, жеке адамның белгілі бір қасиетін қалыптастыруға, меселен, эстетикалық талғамын тәрбиелеуге бағытталған жұмыс. .
Тәрбие жаңа ұрпақты өмірге, еңбекке дайындау арқылы коғамның алға қарай дамуын қамтамасыз ететін процесс. Тәрбие -педагогикалық кең мағынада қоғамның арнайы бөлінген адамдары - мұғалім, педагог, тәрбиешілердің басқаруымен жүргізілетін мақсатты үрдіс. Олар арнайы тәрбие жұмысын ұйымдастырып, жеке адамның қалыптасуына ықпал жасайтын жиынтық факторларды пайдалана отырып әрекше әдіс-тәсілдерді қолданады.
Тәрбие жайлы әр түрлі теориялар мен пікірлер айтылып келеді. Тәрбиені әресек адамдардық балаларға ықпал жасауы деп түсіндіруінілер де бар. Бұл жағдайда бала енжар объект түрінде қарастырылады. Ол педагогикалық процестің субъектісі бола алмайды, яғни, өздігінен ойланып, белсенді іс-әрекет жасай алмайды. Бұдан тәрбиеге бір жақты анықтама беру байқалады.
Білім беру - табиғат пен қоғам жайында жинақталған білім жүйесін жеке адамның меңгеруі және оны өмірде тиімді етіп қолдана білуі.
Білім беру ұғымын педагогикаға тұңғыш енгізген И. Песталоцци.
Білім беру - оқыту мен тәрбие жұмысын біріктіретін және жеке бастық дамуына ықпал жасайтын процесс. .
Оқыту - білім берудің негізгі жолы. Оқыту екі жақты, бір текті процесс:
1.Оқытушы оқушыларға білім беріп, іскерлік, дағдыға үйретеді.
2. Оқушы таным міндеттерін жете түсініп, жаңа білімді, іскерлікті, дағдыны игереді және оларды өмірде колданады. .
Ал адамның білім алуы тек оқыту процесінің нетижесі емес, оның; білім алуына көпшілік ақпарат құралдары кино, радио, телехабар, т.б. ықпал жасайды.
Сонымен бірге адамның "жетілуі", "даму", "өзін-өзі тәрбиелеу" ұғымдары да педагогиканың зерттейтін меселелері саласын толықтырады.
Жеке адамның дамуы - бұл ішкі және сыртқы, басқарылатын, басқарылмайтын және факторлардың ықпалымен жеке адамның қалыптасып жетілу процесі. Жеке адамның дамуы мен жетілуінде мақсатты түрде жүргізілетін тәрбие және оқыту шешуіні рөл атқарады. .
Жеке адамның қалыптасуында өзін-өзі тәрбиелеудің маңызы зор. өзін-өзі тәрбиелеу - адамның саналы түрде, белгілі бір мақсат көздеп өзінің бойына қалыптастыратын қасиет, мінез-құлық дағдысына бағытталған жұмыс.
Негізгі педагогикалық, ұғымдар - тәрбие, білім беру, оқыту біріне-бірі теуелді, табиғи байланысты. Бұл ұғымдар жастарды өмірге, тәжірибеге дайындаудың басты құралы.
1.2. Менеджменттің педагогикадағы негізгі функциялары
Жоғарыда көрсетілгендей менеджменттің функцияларын бөлгенде әртүрлі авторлардың пікірлерінің едәуір үйлеспеушілігі байқалуда.
Әсіресе, осы мәселеде педагогикалық менеджмент саласындағы жұмыстардын авторларының нұсқаулығы ерекше жоғары.
П. И. Третьяков Нәтижелер бойынша мектеппен баскару кітабында [104б] басқарудың келесі функцияларын бөлді:
ақпараттық-талдау;
уәждеу-максаттық;
жоспарлы-болжамдық;
ұйымдастырушылык-аткарушы;
бакылау-диагностикалык;
реттеу-түзету.
Ол басқарудың функциялық буындары қызметінің салыстырмалы дербес түрлері ретінде қарастырылса да, олардың барлығы өзара бай- ланысты жэне бірыңғай баскарушы циклді құрай отырып, бірін-бірі кезең-кезеңімен ауыстыратынын көрсетті.
Ақпараттық-талдау функция үш деңгейдегі ақпарат агысын көздейді:
әкімшілік-басқарушы (директор, оқу-тәрбие жөніндегі орынбаса- ры, сыныптан тыс және мектептен тыс жүмыс жөніндегі орынбасары, әкімшілік-шаруашылык бөлімі бойынша орынбасары, диспетчер жэне басқалары);
ұжымдык-алкалық баскару деңгей (мектеп кеңесі, педкеңес, эдістемелік кеңес, қоғамдық ұйымдар);
окушылардың өзін-өзі басқару деңгейі.
Ақпараттық-талдау кызметінің тиімді жүйесі П. И. Третьяковтың пікірі бойынша, біріншіден, жүйелі болуға тиіс; оның кұрылуы жэне кызмет етуі кезінде мазмұнын, көлемін, дереккөздерін, ол кімге арналғанын анықтау маңызды.
Уәждеу-мақсаттық функция өзіне басқарудың бірінші кезеңі, оның шығармашылык құрамдас бөлігі болатын мақсаттың таңдауын енгізеді. Мақсаттар дереккөзі жэне пайда болу тәсілі бойынша адаммен немесе әлеуметтік жүйемен өздігінен қалыптасатын не ішкі, егер сырттан берілсе, сыртқы болу мүмкін. Педагогикалык жүйелерде сыртқы максаттар ең маңызды және жаһандық болады, өйткені коғаммен байланысты. Білім беру мекемесінің мақсаттық бағдарларын анықтағанда мақсат, міндет, мұрат деген үғымдарды саралау кажет.
Уәждеу-мақсаттык функцияның негізгі міндеті келесідей: педагогикалык ұжымның барлық мүшелері оларға жүктелген міндеттер мен жоспарға сәйкес, сондай-ақ жеке жэне үжымдық мақсаттарға жетуде қажеттіліктері бойынша жұмысты нақты атқаруға тиіс. Мектеп менеджерлерінің басты міндеті - педагогикалык үдерістіңбарлық қатысушылары үшін тәсілдерді, керек-жарақты қамтамасыз ету, осы қажеттіліктерді канағаттандыру.
Жоспарлы-болжамдык функциясы - болжау мен идеалды жэне нақты мақсаттардың оңтайлы таңдауына, оларға қол жеткізу бағдарламаларын әзірлеуге бағытталған қызмет ретінде жоспарлау да кіреді. Жоспарлы-болжамдык функциясының жетілуі мектептің өзекті (айқайлап тұрған) мэселелерін шешуге бағытталған кешендік- максаттық жоспарлауды енгізуімен байланысты.
Ұйымдастырушылык-аткарушы функция - білім беру мекемесінің жұмыс сапасына тікелей эсер ететін ерекше кезең.
Жоспарланғанды жүзеге асыру үшін көзделгенді аткаратын адам- дарды белгілеу, яғни баскару субъектілерін атау, әр субъект нені аткару керектігін тұжырымдау кажет, баскалай айтқанда, оның функционал- дық міндетгерін анықтау керек.
Автор осы функцияның жүзеге асыруының тиімділігін арттыруының негізгі бағыттарына келесілерді жаткызады:
қызметті ұйымдастыруға жеке-бағдарлық көзкарастарды жүзеге асыру;
мектеп басшыларымен жэне педагогикалык ұжым мүшелерімен баскару аппаратының ішінде функционалдық міндетгерді ғылыми жэне тэжірибелік негіздемелік бөлу;
еңбекті тиімді ұйымдастыру;
мектепішілік баскарудың қатыстық автономдық жүйелерін қалыптастыру.
Бақылау-диагностикшық функция немесе мектепішілік бақылау - диагностикалық негізде мектептің оқу-тәрбие жұмысының бүкіл жүйесінің қызмет етуі мен дамуының жаппы мемлекеттік талаптарга (нормативтерге) сәйкестігін анықтау бойынша қоғамдың ұйымдардың өкілдерімен бірге басшылардыц қызмет түрі. Мектепішілік басқарудың бақылау-диагностикалық функциясы дербес жағдайларында, мектепке көптеген қүкықтар мен өкілеттіліктерді бергенде, демек оның жауапкершілігін арттырғанда мұғалім мен окушының қызметін ынталандыру мақсаттарында бұрынғыдан да айрықша орын алуға тиіс.
Бірінші тараптан, мектеп дамытушы және дамушы жүйе ретінде, үнемі мектепішілік бакылауды (өзіндік бакылауды) жүргізеді, бірақ, екінші тараптан, оқушылардың білімдерінің, ептіліктерінің, дағдыларының жэне тәрбиелілік деңгейінің бірыңғай мемлекеттік базистік деңгейін камтамасыз ету үшін, мемлекеттік-қоғамдык сараптамага да жатқызылады.
Реттеу-түзету функциясы, яғни педагогикалық жүйені бас қару үрдісінде бағдарланған деңгейде колдау үшін жедел тэсілдер, күралдар мен эсер етулердің көмегімен түзетулерді енгізу жөніндегі қызмет.
Реттеудің нақты нысаналары мен түрлері әр алуан жэне ең бастысы, басқарылатын нысанның ерекшелігімен анықталады.
Сонымен, басқарудың барлық функцияларын басқарылатын нысанға ықпал етумен байланысты баскарушы еңбек түрлері ретінде елестетуге болады.
П. И. Третьяков осы функциялардың әрқайсысы кез келген ұйым үшін маңызды екендігін көрсетеді, сонымен бірге, жоспарлау (болжау мен бағдарламалау) басқару функциясы ретінде басқа функциялар үшін негізді қамтамасыз етеді және негізгі деп саналады, ал қалған функция - лар ұйымның тактикалық және стратегиялық жоспарларын орындауға бағдарланған. Функциялардың өзара байланысы 1 -суретте көрсетілген.
А. М. Моисеев білім беру мекемесі мектепті басқарудың барлық функцияларын үш үлкен топка бөлуді ұсынады:
мектептің тұрақты қызмет етуін қолдау функциялары;
мектеп дамуының және инновациялық үдерістермен басқарудың функциялары;
мектепішілік басқаруды және өз бетімен дамуды басқару функ - циялары.
Акпараттық-Уәждеу-мақсаттық Жоспарлы-
талдауболжамдық
Реттеу -
түзету
Бақылау- Ұйымдастырушылық -
диагностикалық атқарушы
1-сурет. Мектепті басқару функцияларының өзара байланысы
(П. И. Третьяков бойынша).
Автор, өз кезегінде, мектептің тұрақты қызмет етуін қолдау мен баскарудың негізгі функцияларына келесілерді жатқызады:
- мектеп қоғамдастығында маңызды құндылықтардың, қағидаттардың, мектептің қызмет етуі бағдарланатын ұмтылыстардың келісі- мін үйымдастыру;
мектепке оқушылардың жаңа контингенттерін қабылдауын ұйым- дастыру;
мұғалімдердің жэне мектептің басқа қызметкерлерін жұмысқа қабылдауын ұйымдастыру;
педагогикалық кадрларды белгілеу, оқу жүктемесін бөлу;
мектеп Жарғысын, ішкі тәртіп ережелерін, оқушылар ережесін жэне білім беру мекемесінің басқа жергілікті актілерінің әзірленуін және жүзеге асуын ұйымдастыру;
мектептің қызмет етуін тактикалық жэне жедел жоспарлау әрекетінің басымды багыттарын анықтау;
сыныптан тыс және мектептен тыс жұмысты тактикалык жэне жедел жоспарлау және тағы басқалары.
Онымен мектеп дамуының және инновациялык үдерістермен басқару функцияларының үлгі құрамы келесі тізіммен ұсынылған:
жағдайдың стратегиялык талдауы жэне элеуметтік тапсырыс өзгеруінің беталыстарын, қоғамның мектепке деген талаптарын болжау;
мектептің әлеуметтік маңайындағы, білім беру саясатындағы, аймақтық білім беру жүйесіндегі өзгерістердің мониторингі;
мектеп жетістіктерінің, білім беру үдерісінің, мектептің бар озық тәжірибесін, бәсекелес артықшылықтарының жүйелі талдауы мен бағалауы;
мектеп қоғамдастығы мәнінің өзін-өзі аныктауын, құндылықтар жүйесінде бағдарлауын және басқаларын ұйымдастыру.
Мектепішілік басқарудың қызмет етуімен жэне өз бетімен дамуы мен басқару функцияларының тобына автор білім беру мекемесімен басқарудың жүйесіне қатысты эрекеттерді енгізеді:
мектепті басқаруға деген көкейкесті жэне болашақ талаптарды аныктау;
басқаруға деген талаптарды өзгерту тарапынан мектептегі жэне оның қоршаған ортасындағы жағдайдың мониторингі;
басқаруға эсер етуі мүмкін ыктимал қауіптіліктердің жэне кері факторлардың мониторингі;
басқарушы міндеттерді шешу үшін оң мүмкіндіктердің мониторингі;
мектепті басқарудың қолданыстағы жүйесінің жетістіктері мен артықшылықтарын талдау;
мектепішілік басқарудың жалпы және жекелеп, оның барлық ішкі жүйелерінің жаңа жүйесін жобалауды ұйымдастыру;
мектепті басқару субъектілерінің өзара эрекетін үйымдастыру және үйлестіру;
басқарушы қызмет пен ағымдық жоспарлау және т.б.
Білім беру жүйесін басқару функцияларының жіктелуі А. М. Новиковпен әзірленген . Білім беру жүйесінің барлык функцияларын ол өзара байланысты екі түрге бөледі:
халыққа білім беру кызметтерін көрсететін сырткы, негізгі түрі;
оның үздіксіздігін жэне дамуын қамтамасыз ететін ішкі, қосалкы түрі.
Ол баскарудың негізгі функцияларын білім беру жүйесін жаңғыртудың негізгі кағидаттарына байланысты бөледі. Осы кағидаттар:
(білім) сапасын;
(білімнің) колжетімділігін;
(білім беру жүйесінің) тиімділігін арттыруды көздейді.
Баскару жүйесіне қатысты жалпы біріктіру, жүйе кұрушы рөлін
аткаратын барлық деңгейдегі білім берумен басқару органдарының негізгі, басты функцияларына сәйкес келесілер аталған:
сапамен басқару;
қолжетімділікпен басқару;
тиімділікпен баскару.
А. М. Новиков білім берудің сапасымен, колжетімділігімен жэне тиімділігімен басқару басқарудың барлык басқа функционалдық ішкі жүйелерінен (баскарудың дәстүрлі түсінігінен айрықшаланғанда) тек басқарушылар ғана емес, білім үдерісінің барлық қатысушылары - мұғалімдер, оқушылар, ата-аналар да катысатындығымен едәуір ерекшеленетінін көрсетеді. Оның әрқайсысы өз орнында жэне өз каражаттарымен білім беру сапасының, қолжетімділігінің және тиімділігінің талап етілетін жэне күтілетін деңгейіне кепілдік беруге тиіс.
Онымен басқарудың косымша (камтамасыз ететін) функциялары уәждеу, кадрлық,ғылыми-әдістемелік, қаржы, материалдық-техникалық, ұйымдастырушылық, нормативтік-құқықтық, ақпараттық камтамасыз ету сиякты білім беру жүйелерінің ресурстық камтамасыз ету логика- сында кұрылымдалған. Менің көзқарасым бойынша, баскару мен камтамасыз етуді теңдестіру дұрыс емес және де ол баскарушы қызмет пен басқару функцияларының ерекшелігін анықтауға ықпал етпейді. Мысалы, осы жұмыста автор баскару мәселелері жөніндегі әдебиетте базалық ретінде қарастырылатын функцияларға катысты басқару механизмдері жэне басқару кезеңдері терминдерін қолданады. Бұл басқарудың кейбір құраушыларының көпмағыналы түсіндірілуіне әкеп соғады, яғни ресурстық камтамасыз ету: 1) қосымша (камтамасыз ететін) функция, 2) басқару механизмі (әрі қарай қараңыз), 3) басқару кезеңі деп түсіндіріледі.
Ол білім берудің басқару модельдерін жаңғырту кезінде (көптеген іс-шараларды) жоспарлау және бәрін бакылау сиякты басқарудың екі механизмін дәстүрлі пайдаланудан механизмдердің толық жиынтығын(цикліне) ауысуы маңызды екендігін көрсетеді. Бұл механизмдердің катарына мыналарды жатқызады:
басқарылатын білім беру жүйесінің бастапқы күйін есеп жүргізу
нүктесін анықтау үшін қажетті ағымдағы жағдайын талдау, оған қатысты жүйенің дамуына басқарушы әсер етулер немесе әсер етпеулер бағаланады;
білім беру жүйесі тәртібінің динамикасы қалай болатыны, ол идеалды жағдайдан каншалықты алшақтанатыны немесе жақындатылатыны жөнінде айтуға мүмкіндік беретін білім беру жүйесінің дамуын болжау;
мақсат қою, яғни дамудың жалпы мақсаттарын, сондай-ақ білім беру жүйесінің оның даму мақсаттарына қазіргі немесе келешек жагдайына сәйкестігін көрсететін тиімділік межелерін қалыптастыру;
кезеңдегі немесе болжанатын жағдайларда қойылған мақсаттарға
жетуге немесе барынша жакындауға мүмкіндік беретін әрекеттердің, іс-шаралардың жэне басқа даму міндеттерінің жиынтығын аныктау жүргізілетін жоспарлау;
жоспарлау нәтижесінде уәждеу, қаржы, кадрлык, акпараттык жэне
басқа ресурстарды енгізетін іс-шаралар жиынтығымен анықталган ре- сурстармен камтамасыз ету;
білім беру жүйесінің дамуына бақылау жүргізу, ол жоспарға сәйкес
қолданылатын басқарушы әсер етулермен туындалған өзгертулерге, сондай-ақ жоспардан ауытқуларды анықтауға үнемі мониторинг өткізу арқылы жүзеге асырылады. Даму міндеттерін шешу барысы туралы жаңа ақпарат (бақылау функцияларын жүргізу нәтижесінде алынған) түскен сайын түзетуші әсер етулерін енгізу қажет болу мүмкін, бұл жедел басқарудың мәнін қүрайды;
жүргізілген өзгертулерді талдау - білім беру жүйесімен әрі карай
баскарудың стратегиясы мен тактикасын эзірлегенде колданылуға тиіс даму тәжірибесін жалпылау.
Менеджмент функцияларын жіктеуге деген әртүрлі көзқарастарды зерделеу функциялардың 2 тобын белуге мүмкіндік береді: негізгі жэне қосалкы. Негізгі функцияларға келесілер жатады:
жоспарлау;
үйымдастыру;
уәждеу;
бақылау.
Бақылау нәтижесінде алынған деректердің негізінде технологиялық үдерістердің түзетілуі жүргізіледі.
Қосалқы функцияларды тобына келесілер енеді:
шешімдерді кабылдау функциясы;
акпарат және байланысфункциясы.
Функциялардың катаң жэне бір мағыналы бөлінуі тек абстрактілік деңгейде мәселені теориялык тұрғыдан карастырғанда ғана мүмкін екені даусыз. Сонымен, мысалы, кызметкерлердің еңбегін ұйымдастыру функция ретінде кызметкерлердің еңбек кызметін атқаруға уәждеуін бір уақытта жүргізуін жэне осы бақылау нәтижелерінің негізінде шешімді қабылдауын көздейді.
Г. Я. Гольдштейн Өндірістік бірлестікпен жэне өнеркэсіптік кэсіпорынмен басқару сәйкес басқарудың кезеңдері (сатылары) бойынша жалпы функциялармен катар, қызмет аясында айқындалатын нақты функциялар да аныкталатынын көрсетеді. МемлСТ олардың типтік кұрамын үсынады:
өндірісті үйымдастыру;
технологиялық үдерістермен басқару;
метрологиялық қамтамасыз ету;
технологиялық бакылау және сынақтар;
өнімді өткізу;
кадрлармен жұмысты үйымдастыру;
еңбек жэне еңбекақыны ұйымдастыру;
материалдық-техникалық жабдықтау;
каржы қызметі және басқалары.
Білім беру мекемесімен баскаруда жоғарыда көрсетілген 6 функ - ция осы басқару жүргізілетін қызмет саласына байланысты айқындалу мүмкін: оқу жэне тәрбие үдерістері, эдістемелік жұмыс және педагогтардың біліктілігін арттыру, тәжірибелік-эксперименталдық ғылыми-зерттеу жүмысы, білім беру мекемесінің материалдық- техникалық базасын құру жэне бекіту, т.б. Менеджменттің негізгі және қосалқы функцияларының мәнін қарастырамыз.
2 Басқару, мектепішілік басқару және мектепішілік менеджмент
Мектепішілік басқару дегеніміз біртұтас педагогикалық процеске қатыстылардың барынша жоғары нәтижеге жетуді көздеген мақсатты, сапалы өзара әрекеттесуі. Біртұтас педагогикалық процеске қатысушылардың өзара әрекеті мынадай бірізді, өзара байланысты әрекеттер мен қызметтердің тізбегінен тұрады, олар: педагогикалық талдау, мақсат қою және жоспарлау, ұйымдастыру, бақылау, реттеу және түзету.
Мектепішілік басқарудың дәстүрлі ұғымдарын жаңа ұғымдар алмастыруда. Мысалы, ықпал ету ұғымының орнына өзара әрекеттесу, ынтымақтасу, рефлексивті басқару ұғымдары қолданылуда.
Сол сияқты мектепті басқарудың теориясы мектепішілік менеджмент теориясымен толығуда. Менеджмент теориясы басшы қызметінің өзара құрметке, қарамағындағы қызметкерлерге сенім білдіруді, олардың табысты еңбек етуіне қолайлы жағдай туғызуымен ерекшеленеді. Менеджменттің осы қыры мектепішілік басқару теориясын одан ары байыта түскен.
Қазіргі заманның білім жүйесінің басты ерекшеліктерінің бірі - мемлекеттік басқарудан мемлекеттік - қоғамдық басқаруға өту. Білім беруді мемлекеттік - қоғамдық басқарудың негізгі идеясы - білім проблемаларын шешуде мемлекет пен жұртшылықтың күш қуатын біріктіру, мұғалімдер, оқушылар мен ата-аналарға оқу процесінің мазмұны мен түрін ұйымдастыру әдістерін және білім беру мекемелерін таңдауға барынша кең құқық пен еркіндік беру.
Білім беру жүйесінің мемлекеттік сипаты елде Білім туралы заң негізінде бірыңғай мемлекеттік ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz