Қоғамдағы демографиялық және экономикалық проблемалар

1. Демография
2. Экономикалық даму мен географиялық жағдай
3. Арал теңізінің жоғалуы

Демография (грекше demos-халық, grapho-жазу), ғылыми мағынасын 1855 ж. қабылдады. Демография – бұл салыстырмалы жаңа ғылым, ол қоғамдық ғылымдардың бір саласы болып табылады.
Халықты көптеген қоғамдық және жаратылыстану ғылымдары зерттейді. Халық кең мағына адамдардың жиынтығын білдіреді. Ол белгілі бір территорияда өмір сүреді, іс-әрекет, қызмет жасайды. Демография халықтың құрамын, санын және өмір сүруін, өсуін, өнуін, көбеюін, азаюын зерттейді. Бұл процесте адамның жынысы, жасы, атқаратын қызметі, жұмысы т.б. жақтары негізге алынады, сөйтіп жалпы халықтың әр түрлі қозғалыс өзгерістерін зерттейді. Мысалы, некелесу, туу, миграция, өндіріске әсерін, т.б.
Халық белгілі бір мемлекеттің субъектісі, мемлекеттің құрамдас бөлігі, яғни оның дамуының қаинар көзі болып табылады. Сондықтан да, әрбір мемлекет халқының өсіп-өнуіне бағытталған демографиялық саясат жүргізеді.
Демографиялық саясат дегеніміз- халықтың ұдайы өсуі үшін мемлекет тарапынан жүзеге асырылатын әкімшілік, әлеуметтік-экономикалық және құқықтың шаралар жүйесі. Демографиялық саясат мемлекеттегі әлеуметтік институттар арқылы жүзеге асырылады.
Шаралар тікелей некеге тұру, отбасы жандарының туып өсуі қарқынын реттеу, көші-қонды бақылау немесе халықтың өмір сүру деңгейге дейін көтеру, көп балалы отбасыларға жағдай жасау, қоғамдық санаға ықпал және т.б. арқылы жүзеге асады.
Демографиялық саясат жүргізуде демографиялық зерттеулерге сүйенеді. Демографиялың зерттеудің өлшемі-нақтылы адам. Оның өмір-тіршілігінде физилогиялың және психологиялық ерекшеліктері, әсіресе, оның тұрғын орнын, отбасы жағдайы, қызмет түрі, білім деңгейі және т.б. біртіндеп өзгеруі мүмкін. Жеке адамның кейбір сипаттамасының өзгеруі жалпы халықтың сипаттамасын өзгертеді. Мысалы, неке үйленушілердің қатарын көбейтіп, бойдақтардың санын кемітеді, жеке адамдардың мекен-тұрағын ауыстыруы, яғни миграция. Халықтың саны, оның құрамы, туу, өлу сияқты биологиялық заңдылықтарға сәйкес әрдайым өзгеріп отырады. Халықтың құрамын ғылыми ұйымдастырылған статистикалық жолымен есептеу әдісі қолданылады.
Демография статистикалық әдістің ерекше зор маңызы бар. Демографиялық статистика немесе халық статистикасы-белгілі бір халықтың санын, құрамын, орналасуын және өзгеріс-қозғалысын немесе оның жекелеген тобын сипаттайтын деректерді жинауға, өндеуге, баяндауға және талдауға статистикалық тәсіл қолданылатын статистика саласы. Халықты зерттеуде ең дәл және егжей-тегжейлі деректерді халық санағы береді. Санақ аралығында халықтың саны, оның топтық және жыныстық жасына қарай құрамы арнаулы есептеулер арқылы анықталады.
Демографиялық жарылыс-ол белгілілі бір уақытта қалықтың санының көбеюі, ол әлеуметтік және саяси тұрақты кезеңде болуы мүмкін. 1945-1970 ж. арасында 25 қазақ халқының саны 2 есе көбейде: 2,1 млн. 4,2 миллионға дейін.
Демографиялық жаңғыру. Халықтың санының әлеуметтік дағдарыстан, эпидемия, жер сілкінісі, аштықтан, соғыс, миграция, репрессиядан кейін бірте-бірте өсуі.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Жамбылов Д. Саясаттану негіздері. Алматы: Жеті жарғы, 1998-240 бет
2. Шеденов Ө.К., Байжомартов Ү.С., Жүнісов Б.А., Комягин Б.И. Жалпы экономикалық теория. Алматы-Ақтөбе 2002-365 бет
3. Экономикалық теория негіздері. Оқулық-Алматы. 2004-480 бет.