Киім тігу технологиясы
1. Өңірлерді қиылатын өңір астарымен өңдеу.
2. Өңірлерді тұтас пішілген алды бар өңір астарымен өңдеу.
3. Өңірлерін қайып тігетін планкалармен өңдеу.
4. Түймелігін астар . жөрмеумен өңдеу.
5. Түймелігін қондырма планкалармен (өңіржиекпен) өңдеу.
6. Жағасы бар бұйымдарда қапсырма . түймелікті өңдеу.
7. Жағасы жоқ бұйымдарда қапсырма . түймелікті өңдеу.
8. Жағаларды өңдеу.
9. Қайырма жағаны қайырма жағасы бар бұйымдардағы
10. мойын ойындысымен қосу.
11. Ұшы доғал болып келген қайрма жағаны өңдеу.
12. Сырты шығыңқы болып келген қайрма тік жағаны өңдеу.
13. Бүтін қиылған үш жағы үшкір өңірлі жағаны өңдеу.
14. Түймебаулық өңдеу.
15. Торланған баулық, жарма түймелік, таспа баулы баулық өңдеу.
16. Үстіне дейінгі түймелігі бар бұйымдарда мойын ойындысын жағамен қосу.
17. Қайырма жағаны мойын ойындысымен жөрмеу арқылы қосу.
18. Тік жағаны мойын ойындысымен қосу және өңдеу.
19. Жалаң қабат жағаны мойын ойындысымен қосу.
20. Жағасы жоқ бұйымда мойын ойындысын өңдеу.
21. Жеңдердің қималарын өңдеу. Қысқа жең ұшын өңдеу.
22. Қолтық ойындысы тереңдетілген бұйымдарды өңдеу.
23. Қондырма жеңді өңдеу.
24. Реглан және тұтас жеңдерді өңдеу.
25. Жеңдердің ұштарын манжеталармен өңдеу.
26. Манжетасы жоқ жең ұштарын өңдеу.
27. Манжеталары бар жең ұштарында түймелікті өңдеу.
28. Жеңдері жоқ бұйымдардағы ойманы өңдеу.
29. Жеңдерді оймасымен өңдеу.
2. Өңірлерді тұтас пішілген алды бар өңір астарымен өңдеу.
3. Өңірлерін қайып тігетін планкалармен өңдеу.
4. Түймелігін астар . жөрмеумен өңдеу.
5. Түймелігін қондырма планкалармен (өңіржиекпен) өңдеу.
6. Жағасы бар бұйымдарда қапсырма . түймелікті өңдеу.
7. Жағасы жоқ бұйымдарда қапсырма . түймелікті өңдеу.
8. Жағаларды өңдеу.
9. Қайырма жағаны қайырма жағасы бар бұйымдардағы
10. мойын ойындысымен қосу.
11. Ұшы доғал болып келген қайрма жағаны өңдеу.
12. Сырты шығыңқы болып келген қайрма тік жағаны өңдеу.
13. Бүтін қиылған үш жағы үшкір өңірлі жағаны өңдеу.
14. Түймебаулық өңдеу.
15. Торланған баулық, жарма түймелік, таспа баулы баулық өңдеу.
16. Үстіне дейінгі түймелігі бар бұйымдарда мойын ойындысын жағамен қосу.
17. Қайырма жағаны мойын ойындысымен жөрмеу арқылы қосу.
18. Тік жағаны мойын ойындысымен қосу және өңдеу.
19. Жалаң қабат жағаны мойын ойындысымен қосу.
20. Жағасы жоқ бұйымда мойын ойындысын өңдеу.
21. Жеңдердің қималарын өңдеу. Қысқа жең ұшын өңдеу.
22. Қолтық ойындысы тереңдетілген бұйымдарды өңдеу.
23. Қондырма жеңді өңдеу.
24. Реглан және тұтас жеңдерді өңдеу.
25. Жеңдердің ұштарын манжеталармен өңдеу.
26. Манжетасы жоқ жең ұштарын өңдеу.
27. Манжеталары бар жең ұштарында түймелікті өңдеу.
28. Жеңдері жоқ бұйымдардағы ойманы өңдеу.
29. Жеңдерді оймасымен өңдеу.
Өңірлерді қиылатын өңір астарымен өңдеген кезде өңір астарлары жалғаулармен өңделуі мүмкін: бел сызығына дейін түймелігі бар көйлектерде және блузкаларда – бір жалғау, түймелігі астына дейінгі көйлектерде, халаттарда және көйлек – пальтоларда екіден артық емес. Жалғалмалы өң жағын төмен қаратып өңір астарының өң жағына келтіріп қималарын теңестіріп жалғама жағынан сырып тігеді. Тігіс ені 0,7 см. Тігістерін тегістейді, ал жүн және жібек маталарда үтіктейді. Жалғаманың сырма тігісі көлденең немесе қиғаш бағытта өтуі мүмкін. Жалғама ені 6 см-ден кем болмауы керек. Тігістерінен ілгектеріне дейінгі қашықтық 2 см-ден кем болмау керек. Егер бұйым көрінетін матадан пішілсе, оң өңір астары тұтас болуға тиіс.
Өңір астарының ішкі қималарын арнайы (торлайтын) немесе қайып тігетін машинамен өңдейді.
Моделіне байланысты блузкаларда, көйлек – халаттарда, курткаларда өңір астарының астыңғы жиектері жөрмелген және бұйымның астын жапсыра тігумен бір мезгілде өңделуі мүмкін. 0,2 – 0,5 мм қалдырып бұрыштарындағы тігістерді қысқартып қияды.
Жүн, жібек маталары және синтетикалық талшықтары бар мата бұйымдарында астын бүктеген жерлерінде өңір астарының іш жағынан жиектерін бүктеуге жиегінен 0,2 – 0,3 см қашықтықта қайып тігеді, ал одан әрі әрбір 15 – 20 см сайын қолдан жабық қабумен бекітеді, әрбір бекітуде бес – алты қабу жасайды. Егер бұйым жөрмелген немесе торланған ілгектер мен түймелер орналасқан жерлеріндегі өңір астарының ішкі жағының жиектері бекітілмейді, оны иық тігісімен және үстіңгі ілгек арасында орналастырады.
Өңір астарының ішкі жағының жиектері өңірлеріне қималарын ішіне бүктеп қайып тігілуі мүмкін, бірақ оларды алдын ала қайып тікпейді. Бел сызығы бойынша қондырмалы бұйымдарда көкірекшесінің оң жақ алдын сол жағына келтіреді, алдының орта сызығын немесе жырмаларын төменгі қимасымен сәйкестендіреді және оларды өңір астарының енімен төменгі қимасынан 1 – 1,2 см қашықтықта машина тігісімен бекітеді.
Өңір астарының ішкі қималарын арнайы (торлайтын) немесе қайып тігетін машинамен өңдейді.
Моделіне байланысты блузкаларда, көйлек – халаттарда, курткаларда өңір астарының астыңғы жиектері жөрмелген және бұйымның астын жапсыра тігумен бір мезгілде өңделуі мүмкін. 0,2 – 0,5 мм қалдырып бұрыштарындағы тігістерді қысқартып қияды.
Жүн, жібек маталары және синтетикалық талшықтары бар мата бұйымдарында астын бүктеген жерлерінде өңір астарының іш жағынан жиектерін бүктеуге жиегінен 0,2 – 0,3 см қашықтықта қайып тігеді, ал одан әрі әрбір 15 – 20 см сайын қолдан жабық қабумен бекітеді, әрбір бекітуде бес – алты қабу жасайды. Егер бұйым жөрмелген немесе торланған ілгектер мен түймелер орналасқан жерлеріндегі өңір астарының ішкі жағының жиектері бекітілмейді, оны иық тігісімен және үстіңгі ілгек арасында орналастырады.
Өңір астарының ішкі жағының жиектері өңірлеріне қималарын ішіне бүктеп қайып тігілуі мүмкін, бірақ оларды алдын ала қайып тікпейді. Бел сызығы бойынша қондырмалы бұйымдарда көкірекшесінің оң жақ алдын сол жағына келтіреді, алдының орта сызығын немесе жырмаларын төменгі қимасымен сәйкестендіреді және оларды өңір астарының енімен төменгі қимасынан 1 – 1,2 см қашықтықта машина тігісімен бекітеді.
Өңірлерді қиылатын өңір астарымен өңдеу.
Өңірлерді қиылатын өңір астарымен өңдеген кезде өңір астарлары
жалғаулармен өңделуі мүмкін: бел сызығына дейін түймелігі бар көйлектерде
және блузкаларда – бір жалғау, түймелігі астына дейінгі көйлектерде,
халаттарда және көйлек – пальтоларда екіден артық емес. Жалғалмалы өң жағын
төмен қаратып өңір астарының өң жағына келтіріп қималарын теңестіріп
жалғама жағынан сырып тігеді. Тігіс ені 0,7 см. Тігістерін тегістейді, ал
жүн және жібек маталарда үтіктейді. Жалғаманың сырма тігісі көлденең немесе
қиғаш бағытта өтуі мүмкін. Жалғама ені 6 см-ден кем болмауы керек.
Тігістерінен ілгектеріне дейінгі қашықтық 2 см-ден кем болмау керек. Егер
бұйым көрінетін матадан пішілсе, оң өңір астары тұтас болуға тиіс.
Өңір астарының ішкі қималарын арнайы (торлайтын) немесе қайып тігетін
машинамен өңдейді.
Моделіне байланысты блузкаларда, көйлек – халаттарда, курткаларда өңір
астарының астыңғы жиектері жөрмелген және бұйымның астын жапсыра тігумен
бір мезгілде өңделуі мүмкін. 0,2 – 0,5 мм қалдырып бұрыштарындағы
тігістерді қысқартып қияды.
Жүн, жібек маталары және синтетикалық талшықтары бар мата бұйымдарында
астын бүктеген жерлерінде өңір астарының іш жағынан жиектерін бүктеуге
жиегінен 0,2 – 0,3 см қашықтықта қайып тігеді, ал одан әрі әрбір 15 – 20 см
сайын қолдан жабық қабумен бекітеді, әрбір бекітуде бес – алты қабу
жасайды. Егер бұйым жөрмелген немесе торланған ілгектер мен түймелер
орналасқан жерлеріндегі өңір астарының ішкі жағының жиектері бекітілмейді,
оны иық тігісімен және үстіңгі ілгек арасында орналастырады.
Өңір астарының ішкі жағының жиектері өңірлеріне қималарын ішіне бүктеп
қайып тігілуі мүмкін, бірақ оларды алдын ала қайып тікпейді. Бел сызығы
бойынша қондырмалы бұйымдарда көкірекшесінің оң жақ алдын сол жағына
келтіреді, алдының орта сызығын немесе жырмаларын төменгі қимасымен
сәйкестендіреді және оларды өңір астарының енімен төменгі қимасынан 1 – 1,2
см қашықтықта машина тігісімен бекітеді.
Өңірлерді тұтас пішілген алды бар өңір астарымен өңдеу.
Мұндай жағдайда алдында алдының және өңір жиегінің орта сызықтары
немесе оларды ауыстыратынқималары бойынша жырмалары түсірілуге тиіс.
Өңірлерін тұтас пішілген алды бар өңір астарларының ішкі қималарын жеке
пішілген өңір астарының қималары сияқты өңдейді. Жөрмелген ілгектерді
өңдегеннен кеиін, егер олар үлгілермен жобаланған болса, өңір астарларын
өңір жиегінің белгіленген сызығы бойынша немесе жырмалары бойынша өң жағына
бүктейді және кертпештерін бүктемесінен жырмаларына дейін және түймелігі
астына дейін болатын өңірдің астыңғы жиектерін жөрмеп тігеді.
Бұрыштарындағы тігістерді қысқартып қияды, өңірлерін өң жағына айналдырады,
тігістерін түзетеді және үтіктейді. Өңір астарларының ішкі жиектерін
жоғарыда көрсетілгендей бекітеді. Оң жақ өңірінде жөрмелген ілгектер болған
кезде ілгектердің астындағы өңір астарының ұштарын бұрыштарымен кеседі,
өңір астарының қимасын ішіне қарай бүктейді және жасырын қабумен жапсырып
тігеді.
Өңірлерін қайып тігетін планкалармен өңдеу.
Бұл түймелікті өңірдің ұзындығын соңғы дәлдеуден кеиін өңдеген жөн.
Етекте жәнемпланкада астының бүктелу сызығын белгілейді. Жүн, жібек жіне
синтетикалық маталар бұйымдарында планканың ішкі жиегін теріс жағына 0,5-
0,7 см-ге бүктейді немесе қайып тігудің өңделген тігісінің енінен тым
тәуелді және үтіктейді. Айталық, өңдеу тігісінің ені 0,5 см болған кезде
тарқатылмайтын маталар үшін бүктелу шамасы 1 см және оңай тарқатылатыны
үшін 1,2 см-ге тең болу керек. Дайындалған планканы астыңғы жиегімен теріс
жағын астына қаратып өңірінің өң жағына келтіреді, астының иілуінің
белгіленген сызықтарын сәйкестендіреді және планканы белгіленген сызықпен
сырып тігеді. Мұнда мақта маталары бұйымдарында планканың ішкі жиегін теріс
жағына қарай 0,5-0,7 см бүктейді немесе қайып тігу тігісінің енінен тым
тәуелді. Етегінің астын бүктейтін әдіпті белгіленген сызық бойынша теріс
жағына бүктейді, қиманы ішіне қарай 0,5-0,7см бүктейді және бүкіл асты
бойынша немесе тік планка учаскесінде сырып тігетін машинамен қайып тігеді
немесе арнайы машинамен жапсыра тігеді.
Планканы өң жағын төмен қаратып етегінің теріс жағына бүктейді,
кесілген шеттерін теңестіре, планканың қайып тігу тігісін асты бойынша
бүктемесіне орналастыра келтіреді және өңірін және жағаны жөрмеп тігу
тігісінің аяқталуын анықтайтын жырмаға дейінгі өңір кертпешін жөрмеп
тігеді. Тігістің ені 0,5-0,7см. Бұрыштарындағы тігістерді қысқартып кеседі,
планканы өң жағына айналдырады, тігісті түзетеді, алдының теріс жағына
қарай планкадан көмкерме жасайды, ал жүн және жібек маталар бұйымдарын
үтіктейді. Жеке өндірістегі планканың ішкі жиегін көктеп тігеді, ал жаппай
өндірісте алдын ала көктемей үлгісі бойынша қарастырылған қашықтықта қайып
тігеді. Дайын түріндегі планканы үтіктейді.
Сол жақ етегінің өңірі оң жағынікі сияқты немесе өңір астарының теріс
жағымен өңделуі мүмкін.
Түймелігін астар – жөрмеумен өңдеу.
Мұндай түймелікті бір жөрмеу тігіспен немесе екі астар – жөрмеумен
өңдейді. Астар жөрмеулерде қиманың ұзындығын дәлдейді. Астар – жөрмеу
бөліктерін өң жақтарымен ішіне қаратып қояды, қималарын теңестіреді,
астынан түймеліктің қимасының соңын білдіретін жырмаларына дейін қайып
тігеді. Жүн және жібек маталарындағы тігісті үтіктейді, ал мақта маталары
бұйымдарында екі жағына жаяды. Жөрмеудің ішкі қималарын көктеп тігеді
немесе қайып тігеді, 0,5 – 0,7 см теріс жағына бүктейді және бүктелген
шетінен 0,1 – 0,2 см қашықтықта қайып тігеді.
Тез тарқатылатын мата бұйымдарында қималарды қайып тігердің алдында
арнайы машинамен көктеп тігеді. Қима сызығының негізгі бөліктің теріс
жағынан дәлдейді. Жөрмеуді өң жағына астына қаратып негізгі бөліктің өң
жағына келтіреді, жеке өндірісте көктеп тігеді, ал жаппай өндірісте
түйреуіштермен түйрейді. Қиманы жөрмеп тігуді негізгі бөліктің теріс
жағынан жүргізеді, тігіс іш жағынан түседі немесе қиманың шетінде бір – екі
қабу шамасында дөңгелектеу жасайды. Негізгі бөлікті белгіленген сызық
бойынша қияды. Қиманың соңындағы тігісті тігіске 0,1 – 0,2 см жеткізбей
қияды. Жөрмеуді негізгі бөліктің теріс жағына айналдырады, тігісті
түзетеді, оны бүктемесіне орналастырады немесе негізгі бөліктен жасалған
көмкермені жөрмеу жағына қарай шығарады және үтіктейді. Тез тарқатылатын
мата бұйымдарында жөрмеп тігілген тігісті арнайы машинамен көктеп тігеді.
Жөрмеудің ішкі жиектері мен төменгі бұрыштарын негізгі бөлікке бірнеше
жерден қолдан жасырын тігістермен немесе арнайы машинамен бекітеді.
Түймелікті дайын түрінде үтіктейді.
Түймелігін қондырма планкалармен (өңіржиекпен) өңдеу.
Түймелігін қондырма өңіржиекпен өңдеу үшін алдыңғы бойдың өң жағында
мына сызықтарды: түймелік қимасының ортасын, түймеліктің өлшемін анықтайтын
көлденең сызықты және ортаңғысынан сол және оң жақтарына қарай өңіржиектің
екі еселенген еніне тең қашықтықта белгіленген екі қосымша сызықты
белгілейді.
Жаппай өндірісте артық қалыңдықты болдырмау үшін өңіржиек астындағы
артық матаны (негізгі бөліктегі) қияды, сырып тігу тігісіне 10 мм – ден
және астынан түймелік бекітуге 10 – 15 мм қосымша қалдырады. Өңіржиекті
ортасынан бойлай өң жағын ішіне қаратып бүгеді, қималарын теңестіреді және
үстіңгі ұштарын үлгісіне байланысты толық немесе ортасын анықтайтын
жырмасына дейін жөрмеп тігеді. Бұрыштарындағы тігістерді қырқады,
өңіржиекті өң жағына аударады, түзетеді, үтіктейді және өңіржиектің дайын
түріндегі енін анықтайтын сызықты белгілейді. Негізгі бөліктің теріс
жағынан түймеліктің соңында мақта матасынан бойлық салады. Жылтыр мата
бұйымдарында бойлықты қосып тіккен тігісті одан әрі өңдеген кезде тігіске
түсетін етіп көктейді немесе қосып тігеді.
Өңіржиекті кезекпен негізгі бөліктің өң жағына жапсырады, бүктемелерін
белгіленген қосымша сызықтармен теңестіреді және өңіржиекті белгіленген
сызықпен қосып тігеді немесе өңіржиек қиықтарын қима жиектермен теңестіре
отырып қосып тігеді, тігістің ені – 10 мм.
Өңіржиектің қосып тігілуін теріс жағынан тексереді. Тігістері
параллель және бір деңгейде бітуге тиіс. Тігістердің арақашықтығы планканың
дайын түріндегі еніне тең болуы тиіс. Белгілеудің бірінші әдісінде түймелек
қимасы негізгі бөлшектің теріс бетінен тігіс аралығының ортасынан тігіс
соңына 15 мм жеткізбей қырқады, тігіске қарай қиғаштап, 1 – 2 мм жеткізбей
бұрыштап қырқады, екінші әдісте негізгі бөлшектің теріс жағынан,
бұрыштарындағы тігісті белгіленген сызықпен қырқады. Өңіржиектің өңделмеген
қиығы мен соңын теріс бетіне аударады. Өңіржиектің оң жағын сол жақ үстіне
салып, өңіржиекті қосып, тіккен тігістерді туырлайды. Негізгі бөлшекті
түймелік соңы деңгейінде бүктейді, өңіржиек соңын туырлап және бұрыштарын
қосып, кері тігіспен бекітеді. Өңіржиекті қосып тіккен тігіс соңы арнайы
машинада торланады. Түймелікті баса үтіктейді.
Жағасы бар бұйымдарда қапсырма – түймелікті өңдеу.
Негізгі бөлшек бөліктерінің өң жақтарын беттестіреді, қиықтарын
теңестіреді, жеке тапсырыстар бойынша дайындалған кезде түймеліктің соңын
анықтайтын белгілеуге дейін көктейді және сырып тігеді. Тігістің ені 10 –
15 мм. Жаппай өндірісте негізгі бөліктің бөліктерін алдын ала көктемей
сырып тігеді. Тігістің көктеу жіптерін сөгіп алып тастайды, тігістің
қыртысын жазады. Түймелік бөлігінде бүктелген жиектерін жатқыза үтіктейді.
Негізгі бөлшектің теріс жағынан, түймеліктің үтіктелген жиегінің
астына сыдырма түймеліктің тістерін үтіктелген қиықтарына қаратып салады,
жеке тапсырыстар бойынша дайындалған кезде көктейді, жаппай өндірісте алдын
ала көктемей арнайы шағын табанның көмегімен бастыра тігеді. Үлгілеріне
байланысты тігістерінің жиегінен бірдей немесе әр түрлі қашықтықта
орналастырады. Түймеліктің соңындағы тігіс сыдырма түймеліктің соңғы
үзбесінен 1 – 5 мм қашықтықта қимаға перпендикуляр өтуі тиіс. Белі
қынамалы, түймелігі бел сызығынан төмен аяқталатын бұйымдарда, іш киім
түймеліктің түйінінің астына тиюін болдырмау үшін теріс жағына негізгі
матадан қақпақша салады. Қақпақшаға арналған жолақша ені 70-80 мм тең және
түймеліктің ұзындығына байланысты ұзындығы мен негізгі мата жолақшасын
ортасынан бойлай бүктейді, өң жақтарын ішіне қаратып салады, қиықтарын
теңестіреді және соны жөрмеп тігеді. Тігістің ені – 5-7 мм. Бұрыштарындағы
тігістерді қырқады. Қақпақшаны өң жағына айналдырады, тігістерін жазады,
қақпақшаны баса үтіктейді. Өңделген қақпақшаны түймеліктің теріс жағына
салады, жіңішке сәндік тігісі жағынан түймеліктің теріс жағынан түймеліктің
қиықтары мен қақпақшаны өңделмеген қиығына теңестіреді, негізгі бөлшекті
бүгеді және қақпақшаны қосып тігеді, тігісті негізгі бөлшектің бүктелген
жиек жағынан түймелікті қосып тігу тігісіне жақын жүргізеді. Қақпақшаны
қосып тігумен бір мезгілде қапсырма – түймелікті қосып тігуге болады.
Жағасы жоқ бұйымдарда қапсырма – түймелікті өңдеу.
Жағасы жоқ бұйымдарда мойын ойындысын жөрмеп өңдеген кезде орта
тігісті қайып тігуді, тігісін үтіктеп тегістеуді және түймелік
учаскесіндегі бүктелген жиектерін үтіктеуді жағасы бар бұйымдардағы
түймелік-қатырманы өңдеген сияқты жүргізеді.
Түймелік-қапсырманың үстіңгі жиектерінтүймеліктіөңдеуге тігіс мойын
ойындысы қимасынан 0,5см қашықтықта өтетіндей етіп әдіптің бүктелген
жиектеріне сырып тігеді. Мойын ойындысы жөрмеуінің ішкі қималарын теріс
жағына 0,5-0,7см бүктейді және жиегінен 0,1-0,2см қашықтықта қайып тігеді.
Түймелікті өңдеу үшін жөрмеудің жиектерін әдіп қималарына сырып тігеді,
олардың өң жақтарын ішіне қаратып қималарын теңестіреді. Тігістің ені
0,7см. Оданкейін әдіп қималарын және мойын ойындысының жөрмеуін бұйымның өң
жағына бүктейді, өң жақтарымен ішіне қарай салады, қималарын теңестіреді
және түймеліктің мойын ойындысын және үстіңгі бұрыштарын жөрмеп тігеді.
Жөрмеуді бұйымның теріс жағына бүктейді, түймеліктің бұрыштары мен
тігістерін жазады және үтіктейді, жөрмеу жағына қарай ені 0,1-0,2см
көмкерме жасайды. Қапсырма-түймелікке бұйым түймелігінің бүктелген
жиектерін қайып тігуді арнайы шағын табанның көмегімен орындайды, жеке
өндірісте алдын ала көктейді. Өңдеу тігінсіз түймелікті өңдеген кезде
қапсырма-түймелігі бар астар-жөрмеуінің жиектерін алдының қимасының
жөрмеуіне сырып тігеді, негізгі бөлік пен өңір астарын бүктейді, тігісті
қапсырма-түймелікті сырып тігу тігісіне жүргізеді. Астар-жөрмеуінің ішкі
жиектерін негізгі бөлікке бірнеше жерден жасырын қабумен бекітеді.
Түймелікті дайын түрінде үтіктейді.
Жағаларды өңдеу.
Жағаны өңдеу және мойын ойындысымен біріктіру: жағаны өңдеу үшін
жағаны ортасынан бүгеді, өң бетін ішіне қарата салады, қиықтарын
теңестіріп, ұштарын жөрмеп тігеді. Тігістің ені-0,5-0,7см.
Ұштары байланатын тік жағалардың ұштарын жөрмеумен қатар оның ұзындық
бойындағы жиектерін де кертпеге дейін жөрмейді,бұл кертпелер тік жағаны
мойын ойындысына қондырып тігудің басы мен соңын айқындап береді.
Бұрыштарындағы тігістерді дәлдеп қияды. Жағаны арнайы жабдықтың
көмегімен өң жағына айналдырады, тігістерін түзетіп баса үтіктейді. Мойын
ойындысымен біріктірген кезде, тіктеменің ішкі бөліктерін өң жағымен
бұйымының теріс бетіне салады және кертпелерін ұштастыра отырып жаға
жағынан қондырып тігеді. Тігіс ені – 0,7 – 1 см. Тігісті жаға жағына қарай
қайыра бүгеді. Тіктеменің сыртқы бөлігінің қиығын 0,5 – 0,7 см бүгеді және
тіктеменің ішкі бөлігінің қондырып тігу тігісін жаба отырып, бүгілген
жиектен 0,1 см қашықтықта бастыра тігеді. Жағаны дайын күйінде баса
үтіктейді.
Қайырма жағаны қайырма жағасы бар бұйымдардағы
мойын ойындысымен қосу.
Алдыңғы боймен тұтас пішілген астыңғы жағаның орта қиықтарын
теңестіреді және сырып тігеді. Тігістерін айыра үтіктейді. Бұйымның иық
қиықтарын, астыңғы жағаны артқы бойдың мойын ойындысына қондырып тіккеннен
кейін, иық қиықтарында алдыңғы бойда кертпе жасай отырып, сырып тігеді.
Тігісті алдыңғы боймен астыңғы жаға жағынан жүргізеді.
Егер астыңғы жаға иық қиықтары деңгейіне дейін алдыңғы бойлармен тұтас
пішілген болса, онда алдымен астыңғы жағаның бір бөлігін артқы бойдың мойын
ойындысына қондырып тігеді, содан соң астыңғы жағаның бөліктері мен иық
қиықтарын бір мезгілде сырып тігеді.
Өңір қайырмаларымен тұтас пішілген үстіңгі жаға бөліктерін сырып
тігеді және тігістерін айыра үтіктейді. Содан соң өңір мен жағаны алдыңғы
бой жағынан жөрмеп тігіп, өң жағына айналдырады. Жөрмелген тігістерді жаға
бөлігінде астыңғы жағаға және алдыңғы бойға бастыра тігу арқылы бекітеді,
ал өңір бөліктерінде өңір қайырмасына бекітеді. Өңір мен жағаның бұрыштарын
түзеп, баса үтіктейді. Үстіңгі жаға тіктемесінің қиығында иық тігістерінде
кертпе қияды, содан соң иық тігістерінің арасында бүгіп, астыңғы жағаның
қондырып тігу тігістерін жаба отырып бүгіп тігеді. Үстіңгі жаға өңір
қайырмасымен тұтас пішілген, ал астыңғы жаға алдыңғы бойдың алдыңғы өңірлік
бөліктерімен бірге пішілген модельдер жиі кездеседі. Бұл жағдайда алдымен
өңірлері мен жағаны өңдейді, содан соң жағаны қондырып тігу қиықтарын бір
мезгілде немесе кезекпен торлау арқылы бұйыммен біріктіреді. Жағаны
қондырып тігу тігісін, иық тігістері арасында, бұйымның мойын ойындысына
жағаны қондырып тігу тігісінен 0,3 – 0,5 см қашықтықта бастыра тігеді.
Ұшы доғал болып келген қайрма жағаны өңдеу.
Бұл жаға алдыңғы бөліктің мойын ойындысы қиылмаған модельге арналған.
Жағаның ұзындығы жүргізілген көлденең сызыққа, мойын айналымына 1 см қосып
А және А1 нүктесін белгілейміз. ЖАм = 18+1=19 см.
А және А1 нүктелерінен төмен қарай тік сызық жүргіземіз.
А нүктесінен төмен қарай жағаның енін түсіреміз, сосын оны Н
нүктесімен белгілейміз. Н нүктесінен оңға қарай А1 нүктесімен қиылысқанша
көлденең сызық жүргіземіз.қиылысқан нүктені Н1 деп белгілейміз, ол – тігіс
сызығы. А нүктесінен төмен қарай 2 см түсіріп, А2 және А нүктелері
арасындағы пунктир сызықтың ортасынан тауып, төмен қарай 1 см перпендикуляр
түсіреміз. Бұл нүктені А2А1 нүктелерімен ойық сызықпен қосамыз.
Сырты шығыңқы болып келген қайрма тік жағаны өңдеу.
Жүргізілген көлденең сызықтың бойына мойын айналымына 1 с қосып
жүргізіп, АА1 нүктесін белгілейміз. ЖАм = 18+1=19 см. АА1 нүктелерінен
төмен қарай тік сызық жүргіземіз.
А нүктесінен төмен қарай жағаның енін түсіріп, Н нүктесімен
белгілейміз. Н нүктесінен оңға қарай . А1 нүктесіне дейін көлденең сызық
жүргіземіз.
Н1 нүктесінен жоғары қарай тік сызықпен 2 см өлшеп, Н2 нүктесін
белгілейміз. Н нүктксінен оңға қарай мойын айналымының 13-не (ЖАм : 3) +
1,5 см қосып, Н3 нүктесін белгілейміз. Н1, Н2, Н3 нүктелерін доғал сызықпен
қосымыз.
Бүтін қиылған үш жағы үшкір өңірлі жағаны өңдеу.
Бүтін қиылған жағаларды киімнің алдыңғы бөлігімен бірге тігеді.
Тігіс сызығының В нүктесінен төмен қарай алдыңғы бөліктің сызығымен 10 -12
см өлшеп А нүктесімен белгілейміз. А нүктесін В3 нүктесіне пунктир сызық
арқылы қосып, сызықты әрі қарай жалғастырамыз. Осы сызық бойына В
нүктесінен жоғары қарай мойын айналымының 13-не 2 см қосып өлшеп, А1
нүктесін белгілейміз (В3А1 ═ 18:3+2═8 см). А1 нүктесінен оңға қарай және
солға қарай АА1 нүктелеріне перпендикуляр тұрғызамыз. А1 нүктесінен солға
қарай перпендикуляр бойымен 1 см өлшеп, А2 нүктесімен белгілейміз. А2
нүктесінен В3 нүктесіне ойық сызықпен қосамыз. Жағаның ортаңғы сызығы А1
нүктесінен оңға қарай перпендикуляр бойымен 8 см өлшеп, А3 нүктесін
белгілейміз. А3 нүктесінен жоғары қарай А1А3 сызығына 0,8 см перпендикуляр
тұрғызып, А4 нүктесімен белгілейміз. А4А2 нүктелерін қисық сызықпен
қосамыз.
Түймебаулық өңдеу.
Киім алдының түймеліктері әр түрлі болады. Сыртқы киімдер түймеліктері
міндетті түрде торланады. Негізінде мүндай түймеліктерді жасау үшін
автоматты торлау машиналары пайдаланылады. Егер бұл киім үй жағдайында
тігілсе, көп жүйелі машиналар көмегімен торланады. Әйелдер сырт киімінде
пальто, кастюмдерде рамка қалтаға ұқсас түйме диаметріне байланысты әдіпті
түймеліктер арнайы сән үшін жасалынады. Негізгі түймебаулықтар: торланған
баулық, жарма түймелік, таспа баулы баулық, т.б. болып бірнеше түрге
бөлінеді. Бұл сонымен қатар, әркімнің таңдаған сән үлгісіне де байланысты.
Негізінен торлау жұмысы түймелікті киімдердің алдыңғы өңірін жасап
болғаннан кейін торланады.
Ал матадан жасалынған әдіпті түймелік алдыңғы бойдың өзіне белгі
жасалынып сызылады. Сол сызық бойына матадан арнайы сызып алынып, екі қатар
көмкерме тігіліп аударылады. Екі шетіне бекітпе арқылы бекітіліп, алдыңғы
бой көмкермесі ұсақ тігіспен бекітіледі.
Торланған баулық, жарма түймелік, таспа баулы баулық өңдеу.
Жеңіл бұйымдарда түймеліктің негізгі элементі – ілмектер. Олар жарма
және күрмекті болады. Күрмек ілмектері өрілген, сырма, ызылған баудан және
әр түрлі материалдардан дайындалады. Жарма ілмектерді арнайы машинада
торлайды немесе әдіппен өңдейді. Бұйымда жарма ілгектер көлденең немесе тік
жайласады. Тік ілмектерді түймелік сызығында белгілейді, ал көлденең
ілмектерді белгілегенде түймелік сызығына 2-5 мм ену қажет. Ілмектің
ұзындығын түйменің өлшеміне байланысты анықтайды және диаметрінен 3-5 мм
үлкен болуы керек. Ілмек орнын белгілеу киім моделіне байланысты.
Торланған ілмек. Негізгі бөлшекте ілмек орнын лекаломен белгілейді.
Арнайы машинада немесе қол инешаншымымен ілмекті жібек жібімен торлайды.
Ілмек өлшемі мен саны үлгісіне қарай орындалады.
Ойма түймелік. Оң жақ ойма жапсырманы, бөліктің үстіндегі белгі
бойынша оң жағынан салып, қиылған жиегін тегістейміз. Сосын бұйымның астар
жағынан өзі тектес әдіпті сала отырып, көктелген әдіпті киімге алдын ала
теріс жағынан өңделетін тіліктегі 0,5 – 1 см қашықтықта тігіп қоюға болады.
Бұрышында тігіске қалдырылған артық жерді қиып тастау керек. Оң жақ ойма
жапсырманы сол жаққа салып, ойма жапсырманың төменгі тігілген шетін киімнің
астарына қарай аударып, түймелікті төменгі жағынан екі тігіспен бекітеді.
Соңында ойма жапсырманың тігілген жиегі мен шет – шетін торлау керек.
Үстіне дейінгі түймелігі бар бұйымдарда мойын ойындысын жағамен қосу.
Үстіне дейін түймеленетін жұқа мата бұйымдарында жағаны мойын
ойындысымен біріктірген кезде өңір қайырмаларын алмастыратын өңірледі өңдеу
қосымшаларын, өңір қайырмасының ішкі жиегі немесе алдыңғы бой өңірінің
қосымшасын шығыңқы тұс нүктесінен 1,5-3 см шығып тұратындай есеппен
жасайды.
Жағаны мойын ойындысымен біріктірер алдында өңірлер өңделуі тиіс.
Астыңғы жағаның өң бетіне қарата салады, қиықтарын теңестіреді, астыңғы
жаға жағынан қондырып тігеді.
Тігіс ені -0,7-1см. Жеке тапсырыс бойынша әзірлегенде астыңғы жағаны
отырғызбастан алдын ала қондырып көктейді немесе иық тігістері бөліктерінде
астыңғы жағаны отырғызады (артқы бойдың мойын ойындысы жағына 1,5-2см және
алдыңғы бойдың мойын ойындысы жағына қарай 3-4см қашықтықта). Отырғызу
мөлшері жағаның конструкциясына байланысты болады. Астыңғы жағаны қондырып
тіккеннен кейін көктеу жібін алып тастайды. Тігісті астыңғы жаға жағына
қарай қайыра бүгеді. Үстіңгі жаға тіктемесінің қиығын 0,5-0,7см ішіне
қарата бүгеді және астыңғы жағаның қондырып тігу тігісін жаба отырып,
бүгілген жиектен 0,1смқашықтықта бастыра тігеді.
Қайырма жағаны мойын ойындысымен жөрмеу арқылы қосу.
Алдыңғы боймен тұтас пішілген астыңғы жағаның орта қиықтарын
теңестіреді және сырып тігеді. Тігістерін айыра үтіктейді. Бұйымның иық
қиықтарын, астыңғы жағаны артқы бойдың мойын ойындысына қондырып тіккеннен
кейін, иық қиықтарында алдыңғы бойда кертпе жасай отырып, сырып тігеді.
Тігісті алдыңғы боймен астыңғы жаға жағынан жүргізеді.
Егер астыңғы жаға иық қиықтары деңгейіне дейін алдыңғы бойлармен тұтас
пішілген болса, онда алдымен астыңғы жағаның бір бөлігін артқы бойдың мойын
ойындысына қондырып тігеді, содан соң астыңғы жағаның бөліктері мен иық
қиықтарын бір мезгілде сырып тігеді.
Өңір қайырмаларымен тұтас пішілген үстіңгі жаға бөліктерін сырып
тігеді және тігістерін айыра үтіктейді. Содан соң өңір мен жағаны алдыңғы
бой жағынан жөрмеп тігіп, өң жағына айналдырады. Жөрмелген тігістерді жаға
бөлігінде астыңғы жағаға және алдыңғы бойға бастыра тігу арқылы бекітеді,
ал өңір бөліктерінде өңір қайырмасына бекітеді. Өңір мен жағаның бұрыштарын
түзеп, баса үтіктейді. Үстіңгі жаға тіктемесінің қиығында иық тігістерінде
кертпе қияды, содан соң иық тігістерінің арасында бүгіп, астыңғы жағаның
қондырып тігу тігістерін жаба отырып бүгіп тігеді. Үстіңгі жаға өңір
қайырмасымен тұтас пішілген, ал астыңғы жаға алдыңғы бойдың алдыңғы өңірлік
бөліктерімен бірге пішілген модельдер жиі кездеседі. Бұл жағдайда алдымен
өңірлері мен жағаны өңдейді, содан соң жағаны қондырып тігу қиықтарын бір
мезгілде немесе кезекпен торлау арқылы бұйыммен біріктіреді. Жағаны
қондырып тігу тігісін, иық тігістері арасында, бұйымның мойын ойындысына
жағаны қондырып тігу тігісінен 0,3 – 0,5 см қашықтықта бастыра тігеді.
Тік жағаны мойын ойындысымен қосу және өңдеу.
Тік жағаны өңдеу үшін жағаны бойлай ортасынан бүктейді, өң жағын ішіне
қаратып салады, қималарын теңестіреді және жиектерін жөрмеп тігеді.
Тігістің ені 0,5 – 0,7 см.
Тік жағаларда байланатын ұштарымен оларды жөрмеумен бір мезгілде
бойлық жиектерін тік жағаның мойын ойындысына сырып тігілуінің басы мен
соңын анықтайтын жырмаларға дейін жөрмеп тігеді. Тігістің ені 0,5-
0,7см.
Тік жағаларда байланатын жиектерімен оларды жөрмеумен бір
мезгілдебойлық жиектерін тік жағаның мойын ойындысына сырып тігілуінің басы
мен соңын анықтайтын жырмаларға дейін жөрмеп тігеді. Бұрыштарындағы
тігістерін қысқартып қияды. Жағаны арнайы тетіктің көмегімен өң жағына
бүктейді, тігістерін жазады және үтіктейді. Мойын ойындысымен қосқан кезде
тіреудің ішкі жағын өң жағымен бұйымның теріс жағына келтіреді және жаға
жағынан қайып тігеді, жырмаларын сәйкестендіреді. Тігіс ені 0,7 – 1 см.
Тігісті жаға жағына қарай бүктейді. Тік жағаның сыртқы бөлігінің қимасын
ішіне қарай 0,5 – 0,7 см бүктейді және бүктелген жиегінен 0,1 см қашықтықта
қайып тігеді, тік жағаның ішкі бөлігінің қайып тігу тігісін жабады. Жағаны
дайын түрінде үтіктейді.
Тіреуі қайып тігілетін қайырма жағаларда әуелі жағаны тіреуімен
қосады. Мұндай жағдайда тіреуді сыртқы және ішкі екі бөліктен пішеді.
Тіреуіне астар үлгісіне байланысты пішілуі мүмкін.
Тіреу бөліктерін өң жақтарын ішіне қаратып келтіреді, олардың арасына
өңделген жағаны салады, қималарын тіреудің сыртқы қималарымен теңестіреді,
тіреудің жиектерін жөрмеп тігеді және бір мезгілде жағаны сырып тігеді.
Жалаң қабат жағаны мойын ойындысымен қосу.
Жалаң жағаны мойын ойындысымен біріктіру. Жалаң қабат жағаларды мойын
ойындысына әдіптің көмегімен қондырып тігеді. Жұқа мата бұйымдарының
жағасын мойын ойындысына жалаң немесе қосқабат жиектің көмегімен қондырып
тігеді. Тігіс ені – 0,5 см. Жиекпен немесе әдіппен тігісті жабады. Жалаң
жиекпен өңдегенде оның қиығын ішіне қарай бүгіп, төмен бүгілген жиектен 0,1
см қашықтықта бастыра тігеді, ал қосқабат жиекпен өңдегенде, бастыра тігуді
жиектің ішкі бүктемесінен 0,1 см қашықтықта орындайды.
Жағаны мойын ойындысымен әдіпсіз және жиексіз қондырып тігу тігісін
ирек инешаншымды машинамен өңдеу арқылы біріктіруге болады. Ол үшін жағаны
өң жағымен бұйымның теріс бетіне салады, сөйтіп оны мойын ойындысына сырып
тігетін машинамен қондырып тігеді. Тігіс ені – 0,5 см. Содан соң жағаны
қайыра бүгіп, бұйымның мойын ойындысына ирек инешаншымды машинамен бастырып
тігеді.
Жағасы жоқ бұйымда мойын ойындысын өңдеу.
Жағасыз бұйымдардың мойын ойындысының қиықтарын жөрмеу тігісімен,
мойын ойындысы пішінімен пішілген әәдіппен, жиектік тігіспен, желі жібіне
45 ̊ бұрыш жасай пішілген әдіппен,қиғаш жиекпен өңдеуге болады.
Мойын ойындысын мойын ойындысы пішінінде пішілген әдіппен өңдеген
кезде, әдіптің бөліктерін өң бетін ішіне қарата салады, қиықтарын
теңестіріп, сырып тігеді. Тігіс ені – 0,5 – 0,7см.
Жүн жібек және синтетикалық талшықтары бар мата бұйымдарының
тігістерін айыра үтіктейді. Ал мақта-мата бұйымдарынікін ені жағына бөліп
салады.
Әдіптердің ішкі қиықтарын торлайды немесе теріс бетіне қарай 0,5
-0,7см бүреді және төмен бүгілген жиектен 0,1см қашықтықта бүгіп тігеді.
Оңай сетінейтін мата бұйымдарының қиықтарын арнайы машинамен алдын-ала
торлайды.
Егер бұйымның алдыңғы бой немесе артқы бой мойын ойындысының түймелігі
өңделген болса, әдіптің ұштарын әдіптерге қосып тігеді ( өңір қайырмаларына
немесе түймелікті өңдеу қосымшасына ). Тігіс ені – 0,7см. Тігістерді
түймеліктің әдіптері жағына қарай бүгеді ( өңір қайырмаларына ).
Әдіптің өң жағына төмен қаратып бұйымның өң бетіне жайып салады, қиықтарын
теңестіреді, әдіптерді сырып тігу тігістерін бұйымның иық тігістерімен
ұштастырады және мойын ойындысының қиығын жөрмейді. Тігіс ені – 0,7см.
Бүгілген сызықтарды және ішкі бұрыштардағы тігістерді тігіске 0,1 – 0,2см
жеткізбей кертпе қырқады. Әдіпті қайыра бүгеді, тігісті әдіп жағына қарай
бүгеді, әдіптің өң жағынан жөрмеу тігісінен 0,1 – 0,3см қашықтықта бастыра
тігеді. Содан соң әдіпті бұйымның теріс бетіне қарай қайыра бүгіп, әдіп
жағына ені 0,1 – 0,2смшеттік жасай отырып, баса үтіктейді.
Әдіптің ішкі жиектерін иық тігістеріне иық тігімдерге параллель
жататын машина тігістеріменбекітеді. Ал артқы бой мен алдыңғы бойға –
жасырын қол инешаншымдарымен алдыңғы бой мен артқы бойдың және иық
тігістердің ортасына орналастыра отырып бекітеді. Ал мойын ойындысы үлкен
бұйымдарда алдыңғы бой мен артқы бойдың ортасына орналастырып бекітеді.
Жеңдердің қималарын өңдеу. Қысқа жең ұшын өңдеу.
Жең аузын бүгу тігісімен өңдемес бұрын, жеңнің ұзындығын анықтайды
және дәлдеп қырқу сызығы мен жең аузын бүгу сызығын белгілейді.
Жең аузының қиығын теріс жағына қарай 0,7 – 1см бүгеді содан соң
моделінде көрсетілген мөлшерде екінші рет бүгеді және мақта-мата
бұйымдарында бүктемеден 0,1 – 0,2см қашықтықта сырып тігетін машинамен
бүгіп тігеді. Жүн және жібек маталар бұйымдарында жасырын инешаншымды
арнайы машинамен жапырып тігеді. Қалың жүн және жібек мата бұйымдарының жең
аузын өңдегенде жең аузынын қиығын алдымен ашық қиықты бүгілген тігіспен
өңдейді, ол үшін жең аузы бойынша теріс жағына қарай 0,7 – 1см бүгнді және
жиегінен 0,1 – 0,2см қашықтықта бүгіп тігеді.Содан соң жеңнің аузын теріс
жағына қарай бүгу еніне қайыра бүгеді, жеке тапсырыс бойынша әзірлегенде
бүгіп көктейді, содан соң жең аузы бойыша арнайы машинамен жапсырып тігеді.
Арнайы машина болмаған жағдайда, жиектерін әрбір 4 – 5см сайын қол
инешаншымымен жапсырып бекітуге болады.
Бұйымды жеке тапсырыс боерде бүгеді, бүгіп көктейді жіне арнайы
машинамен немесе қолмен жапсырып тігеді.
Қайырмасы бар жеңдердің жең аузының төмен бүгіндісін жең қайырмасының
екі еселенген еніне арттырады. Жең аузын өңдеуді қайырмасыз жеңдердікі
сияқты орындайды. Жең аузын өңдегеннен кейін қайырмасын өң жағына қарай
бүгеді және қайырманың ішкі бөлігін жең тігісіне әрбір 4 – 5см сайын қол
инешаншымымен жапсырып тіге отырып бекітеді.
Жең аузын қырлы қатпарлармен бүгу тігісімен өңдеген кезде,жеңнің теріс
жағынан қаттама еніне байланысты қашықтықта көмекші сызық белгілейді. Жең
аузының қиығын теріс жағына қарай бүгіп, оны белгіленген сызықпен
теңестіреді. Содан соң жеңмен төмен бүгу қиығын айналдыра орай отырып,
бүгіп тігеді, тігісті бүктемеден моделіне байланысты қашықтықта
орналастырады. Жең аузын бүгу қосымшасымен қайыра бүгеді және баса
үтіктейді.
Қолтық ойындысы тереңдетілген бұйымдарды өңдеу.
Қондырма жеңді және қолтық ойындысы тереңдетілген бұйымдарға жұмсақ
пішінді, кең көлемді, жеңі жейде пішімді бұйымдар жатады. Жейде пішінді
жеңдер жай қондырма жеңдерден үлкен енімен және кішірейтілген түп
биіктігімен ажыратылады.
1. Қолтық ойындысы тереңдетілген бұйымдар үшін иық бөлігін
кеңейтеді: иық тігісін ұзартады және оны алдыңғы бойға қарай аударады. Иық
тігісін ұзарту мөлшері 0,5...3,0 см-ге тең, кейбір кездерде 5,0...6,0 см.
2. Конструкция сызбасын қондырма жеңді бұйым сызбасының
негізінде тұрғызады.
3. Алдыңғы бойдың кеуде бүкпесі ендігінен 2,0...3,0 см азайтады.
4. Бұйым сызбасының негізі үшін қолтық ойындысының тереңдігіне
берілетін қосымша минемалды болуы қажет.
5. Қолтық ойындысын қосымша тереңдетеді. Тереңдету бел сызығына
дейін 2,0 см-ге тең болуы мүмкін. Бұйым қолтық ойындысы аймағында жұмсақтау
және көлемділеу болған сайын тереңдету дәрежесі үлкейеді.
6. Сызбада артқы бойдың бел сызығындағы орта сызығының
ауытқуын жасамайды.
7. Бүйір тігісі орналасуын қолтық ойындысы кесіндісінің ортасында
белгілейді.
8. Жең түбі қондырмасының мөлшері болмауы немесе минемалды
болмауы мүмкін.
Қондырма жеңді өңдеу.
Қондырмалы жең сызбасын құрастыру, модельдеу. Киім тігу барысында
қондырма жеңдердің бірнеше түрі қолданылады. Мысылы:
1. Түзу жең
2. Тар жең
3. Шынтақ тігісті жең
4. Көтермелі кең жең
5. Қаттамалы жең
6. Бүкпелі жең
7. Жең түбі қатпарлы жең
8. Бұрмелі жең, т.б.
Сонымен қатар, жеңдер ұзын, жартылай ұзын және қысқа болады. Жең
түп айналымы таңдалған сән үлгісіне байланысты биік және аласа болып
бөлінеді. Жең түп айналымы қатпарлы, бүрмелі болғанда үсті биіктеліп
қосылады. Бұдан жеңнің өлшемі ешқандай өзгермейді. Егер жең түп пішімі
биік, дөңгелек, тікбұрыш, реглан болса, жең түп айналымы өзгереді.
Сондықтан жең түп айналымы өзгереді де, көтеріңкі немесе төмен тігісті
болып келеді. Көп жағдайда киімнің әдемілігі қолтық ойындысы сәйкес келуіне
байланысты болады. Есептеу әдісі бойынша бір немесе екі тігісті классикалық
үлгідегі көтеріңкі келген жағдай және жейделік жең пішімдерін сызып,
құрастыруға болады.
Реглан және тұтас жеңдерді өңдеу.
Реглан пішімді жеңі бар бұйымдардың конструкциялық ерекшелігі болып,
алдының иық бөлігін және артқы бойын жеңдерімен бірге пішілуі есептеледі.
Реглан жеңдер бір тігісті, қос тігісті және үш тігісті сирек болады. Жеңіл
киімдердің ішінде сыртқы және ішкі тігісті, бір тігісті және екі тігісті
жеңдер кеңінен тараған. Реглан пішімді жеңді бұйымдарды әдетте иық жиегін
төмендетіп жасайды.
Реглан пішімді жеңді бұйымдардағы бүкпелерін, алдындағы
түймеліктерін, жағаларын, қалталарын, артқы бойын және басқа бөліктерін
өңдеудің қондырма жеңді бұйымдардағы осы бөліктерді өңдеуден ешқандай
айырмашылығы жоқ. Жеңдерін, алды мен артқы бойының иық шетін, жеңдері мен
иық шетін қосудың ерекшеліктері бар.
Реглан пішімді бір тігісті жеңнің міндетті түрде үстіңгі бүкпесі
болады, ол бұйымның иық формасы бөлігін алу үшін қажет. Жақсы форманы алу
үшін бір тігісті жеңді қиғаш жіп бойынша пішеді. Бүкпені өңдеуді алды мен
артқы бойындағы бүкпелерді өңдеген сияқты жасайды.
Жеңіл киім бұйымдарында ұзындықтары әр түрлі тұтас пішілген жеңдерді:
қысқа, ұзын ¾ және 78 ұзындықты қолданады. Жеңдері тұтас пішілген
бұйымдардың бір ерекшелігі болып жеңнің алдыңғы бөлігін – өңірімен
(алдымен) бірге, ал шынтақ бөлігін артқы бойымен бірге пішеді. Жеңнің
сыртқы (орташа) және ішкі (астыеңғы) тігісі бар. Сыртқы тігіс – иық
тігістің жалғасы, ал ішкі тігіс бүйір тігістің жалғасы болып есептеледі.
Қол еркін өту үшін бұйымның бүйір тігістеріне және жеңдерінің астыңғы
тігістеріне ендірме салып тігеді. Формасы және өлшемдері бойынша ендірме
салып тігу түрліше болуы мүмкін.
Жеңіл киім бұйымдарын жеңдері аралас пішілген болуы мүмкін. Мұндай
жағдайда жеңдері алдыңғы бойы жағынан қайып тігілген, ал артқы бойы жағынан
тұтас пішілген немесе реглан және керісінше болуы мүмкін.
Үтіктеу мен созып тарту шамаларын техникалық шарттарында (ТШ)
көрсетеді, ал жек заказдар бойынша дайындаған кезде оны пішуші анықтайды.
Бұл шама негізінен бұйымның конструкциясына, матаның құрылымына және заказ
берушінің дене тұлғасына байланысты.
Жеңдердің ұштарын манжеталармен өңдеу.
Манжеталар тік немесе әшекейлі, тұйық немесе жиектері өңделген,
түймелігі запонкалы немесе түймелі, сырып тігілген немесе қайырма болуы
мүмкін. Тік сырып тігілген манжеталар тұтас пішіледі. Тұйық манжетаны өң
жағымен ішіне қарай ортасынан көлденең салады, қималарын теңестіреді және
оларды қайып тігеді. Тігістің ені 0,5 – 0,7 см. Жүн және жібек маталары
бұйымдарында тігісті үтіктейді, ал мақта мата бұйымдарында екі жағына
жатқызады, манжетасын өң жағына айналдырады, теріс жағын ішіне қаратып
ортасынан бойлай салады және үтіктейді.
Егер моделі бойынша манжеталардың жиекткрі ілгекке және түймеге
түймеленуге тиіс болса, жөрмеу ілгегін манжетаның бір жиегінің үстіңгі
жағында өңдейді. Манжетаны өң жағын ішіне қаратып ортасынан бойлай салады,
қималарын теңестіреді және жиектерін жөрмейді, моделіне байланысты сырып
тігілген немесе өрілген баудан ілгек салады. Тігістің ені 0,5 – 0,7 см.
Бұрыштарындағы тігістерін қиып кеседі, манжетаны өң жағына айналдырады,
тігістерін жазады және үтіктейді.
Екі бөліктен тұратын манжетаны жөрмеу тігісімен өңдейді. Әуелі
манжетаның жиектерін және астардың жиектерін жеке ені 0,5 – 0,7 см тігіспен
қайып тігеді. Жүн және жібек маталары бұйымдарында тігістерін үтіктейді, ал
басқа маталар бұйымдарында жайып салады. Манжетаның ішіне астар салады, өң
жақтарын және жиектерін қайып тігу тігістерін сәйкестендіреді, қималарын
теңестіреді және үстіңгі қималарын жөрмеп тігеді. Үстіңгі жиектері әшекейлі
болатын манжеталарда иілген жерлеріндегі тігістерді қысқартып кеседі,
манжетасын өң жағына айналдырады, тігістерін жазады және үтіктейді, астар
жағына қарай төңкерме жасайды.
Қимасы жоқ манжетасы бар жеңдерінде қол еркін өту үшін манжетасын
сырып тікпейтін жер қалдырады. Бұл жерді жабық қимасы бар иілме астындағы
тігіспен өңдейді.
Манжетасы жоқ жең ұштарын өңдеу.
Манжетасы жоқ жең ұштарын жөрмеумен өңдейді. Тез тарқатылатын маталар
бұйымдарында жең ұшын жөрмеудің ұшын жөрмеудің ішкі қималарын арнайы
машинамен көктеп тігеді немесе бүктеп тігілген тігіспен қайып тігеді.
Жаппай өндірісте жөрмеуді жең ұшының өң жағына ке,лтіреді және жеңіне
жөрмеу қимасын ішіне қарай 0,5 – 0,7 см бүктей арнайы тетіктің көмегімен
қайып тігеді. Арнайы тетік болмаған кезде жөрмеуді өң жағын ішіне қаратып,
қималары қиылмаған жеңнің өң жағына келтіреді, қималарын теңестіреді және
жеңнің ұшын жөрмеу жағынан жөрмеп тігеді. Тігістің ені 0,5 – 0,7 см.
Тігісін жөрмеу жағына бүктейді және жиегінен 0,2 см қашықтықта жөрмеудің өң
жағын қайып тігеді.
Жөрмеудің ішкі жиектерін әрбір 4 – 5 см сайын қолдан жасырын
тігістерімен бекітеді, әрбір бекітуде бес-алты қабу жасайды немесе
жөрмеудің бүкіл ұзындығы бойы жасырын тігіспен арнайы машинамен жапсырып
тігеді.
Қималары бар жеңдерде қиылған немесе өрілген баудан жасалған
ілгектерді қиманың жиектеріне бекітеді, ілгектердің жиектерін қима жағына
орналастырады. Жеңдеріне арналған қималары бар жөрмеудің астын қиманың
жөрмеуімен бірге пішеді, сондықтан қима жиегін жөрмеуді жеңдерінің
қималарын қайып тіккеннен кейін жең ұшын жөрмеумен бір мезгілде
жүргізіледі.
Манжеталары бар жең ұштарында түймелікті өңдеу.
Манжеталары бар жеңдерде түймелік жең тігісінің жалғасында және
қимасы бар бөлікте өңделуі мүмкін.
Тұтас бөліктегі. Түймелікті жөрмеусіз өңдеген кезде әуелі көмекші
лекалмен қима сызығын белгілейді және белгіленген сызықпен бөлікті арқау
жіп бойынша қатаң кеседі, қиманың соңында 0,5 – 0,7 см шамасына тік
бұрышпен кесеулер жасайды. Түймелік қимасына параллель, көлденең кесулерден
0,5 – 0,7 см шегініп қималарды бүктейді. Түймеліктің үстіңгі жағын жасайтын
жиегімен қиманы теріс жағына, ал түймеліктің астыңғы жағын жасайтын
жиегімен өң жағына бүктейді. Қималарын ішіне қарай 0,5 – 0,7 см бүктейді
және жабық қимамен тар бүктеп тігу тігісімен қайып тігеді.
Түймеліктің үстіңгі жағының өңделген жиегін астыңғысына келтіреді,
қатпар жасайды, мұнда өңделген бір жиегінің екіншісіне ену шамасы 2 – 2,5
см-ге тең. Қатпарды қайып тігетін машинамен тікбұрыштың формасы бойынша
тігіспен түймеліктің үстіңгі қималары бекіту тігістері арасында орналасатын
етіп бекітеді. Түймелікті дайын түрінде үтіктейді.
Қимасы жоқ манжетасы бар жеңдерде қол еркін өту үшін манжетаны қайып
тікпеген жер қалдырады. Бұл жерді жабық қимамен бүктеп тігілген тігіспен
өңдейді.
Жеңдері жоқ бұйымдардағы ойманы өңдеу.
Жеңсіз бұйымдардың ұолтық ойындыларын ойынды пішінімен пішілген
әдіптермен жөрмеу тігістерімен өңдейді немесе желі жіпке 45̊ бұрыш жасай
пішілген жалаң немесе қосарланған қиғаш жиекпен көмкерме тігісімен өңдейді.
Қолтық ойындыларын ойынды пішінімен пішілген әдіп арқылы өңдейді.
Әдіптің бөліктерін қиықтарын теңестіре отырып, өң жағын ішіне қарата салады
да сырып тігеді. Тігіс ені – 0,5-0,7 см. Жүн, жібек және синтетикалық
талшықтары бар мата бұйымдарының тігістерін айыра үтіктейді, ал мақта-мата
бұйымдарында екі жаққа жазып салады. Әдіптің ішкі қиықтарын теріс бетіне
қарай 0,5-0,7 см бүгеді және бүгілген жиектен 0,1 см қашықтықта бүгіп
тігеді. Оңай сетінейтін мата бұйымдарының қиықтарын алдын ала арнайы
машинамен торлайды.
Әдіптің өң жағын төмен қаратып қолтыұ ойындысының өң жағына жаып
салады, қиықтарын теңестіріп қолтық ойындыларының қиықтарын жөрмейді. Тігіс
ені – 0,7 см. Қолтық ойындысының төменгі бөлігінде тігіске 0,1 – 0,2см
жетпей тігісте 2 – 3 жерден жырма қияды. Тігісті әдіп жағына бүгіп және
тігістен 0,1 – 0,3см қашықтықта әдіптің өң жағынан бастыра тігеді. Қолтық
ойындысының әдібін бұйымның теріс жағына қарай бүгеді, тігісті түзетіп және
негізгі бөлшектен әдіп жағына қарай ені 0,1см шеттік жасап баса үтіктейді.
Әдіптің ішкі жиектерін иық және жан тігістеріне параллель машиналық
тігіспен бекітеді, ал алдыңғы және артқы бойда 4 – 5см аралықта әрбір
бекітпе 5 – 6 инешаншым жасай отырып, өң жағына қарағанда көрінбейтін
жасырын қол инешаншымдарымен бекітеді.
Жүн, жібек және синтетикалық талшықтары бар мата бұйымдарының
әдіптерінің ішкі жиектерін арнайы машинамен тігімнің ұзына бойына жасырын
инешаншымдармен жапсырып тігеді.
Қолтық ойындыларын көмкермк тігіспен өңдеу үшін, әдіпті ойынды
пішінінде желі жіпке 45 ̊ бұрыш жасай пішеді. Әдіптің бөліктері мен ұштары
сырып тігеді. Тігістерді 0,5 – 0,7см қалдырып дәлдеп қияды. Жүн және жібек
мата бұйымдарының тігістерін айыра үтіктейді, ал мақта-мата бұйымдарында
екі жаққа жазып салады. Әдіптің ұштарын қолтық ойындысымен бірге сырып
тігуге жол беріледі.
Әдіптің ені көмкерме еніне және өңдеу тәсіліне байланысты болады. Жүн
мата бұйымдарының қолтық ойындысын ашық қиықты көмкерме тігіспен өңдейді.
Әдіптің ішкі қиығын арнайы машинамен торлайды.
Әдіпті өң жағын ішіне қаратып қолтық ойындысының өң жағына жайып
салады, қиықтарын теңестіріп, ойындыны әдіп жағына жөрмеп тігеді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Өңірлерді қиылатын өңір астарымен өңдеген кезде өңір астарлары
жалғаулармен өңделуі мүмкін: бел сызығына дейін түймелігі бар көйлектерде
және блузкаларда – бір жалғау, түймелігі астына дейінгі көйлектерде,
халаттарда және көйлек – пальтоларда екіден артық емес. Жалғалмалы өң жағын
төмен қаратып өңір астарының өң жағына келтіріп қималарын теңестіріп
жалғама жағынан сырып тігеді. Тігіс ені 0,7 см. Тігістерін тегістейді, ал
жүн және жібек маталарда үтіктейді. Жалғаманың сырма тігісі көлденең немесе
қиғаш бағытта өтуі мүмкін. Жалғама ені 6 см-ден кем болмауы керек.
Тігістерінен ілгектеріне дейінгі қашықтық 2 см-ден кем болмау керек. Егер
бұйым көрінетін матадан пішілсе, оң өңір астары тұтас болуға тиіс.
Өңір астарының ішкі қималарын арнайы (торлайтын) немесе қайып тігетін
машинамен өңдейді.
Моделіне байланысты блузкаларда, көйлек – халаттарда, курткаларда өңір
астарының астыңғы жиектері жөрмелген және бұйымның астын жапсыра тігумен
бір мезгілде өңделуі мүмкін. 0,2 – 0,5 мм қалдырып бұрыштарындағы
тігістерді қысқартып қияды.
Жүн, жібек маталары және синтетикалық талшықтары бар мата бұйымдарында
астын бүктеген жерлерінде өңір астарының іш жағынан жиектерін бүктеуге
жиегінен 0,2 – 0,3 см қашықтықта қайып тігеді, ал одан әрі әрбір 15 – 20 см
сайын қолдан жабық қабумен бекітеді, әрбір бекітуде бес – алты қабу
жасайды. Егер бұйым жөрмелген немесе торланған ілгектер мен түймелер
орналасқан жерлеріндегі өңір астарының ішкі жағының жиектері бекітілмейді,
оны иық тігісімен және үстіңгі ілгек арасында орналастырады.
Өңір астарының ішкі жағының жиектері өңірлеріне қималарын ішіне бүктеп
қайып тігілуі мүмкін, бірақ оларды алдын ала қайып тікпейді. Бел сызығы
бойынша қондырмалы бұйымдарда көкірекшесінің оң жақ алдын сол жағына
келтіреді, алдының орта сызығын немесе жырмаларын төменгі қимасымен
сәйкестендіреді және оларды өңір астарының енімен төменгі қимасынан 1 – 1,2
см қашықтықта машина тігісімен бекітеді.
Өңірлерді тұтас пішілген алды бар өңір астарымен өңдеу.
Мұндай жағдайда алдында алдының және өңір жиегінің орта сызықтары
немесе оларды ауыстыратынқималары бойынша жырмалары түсірілуге тиіс.
Өңірлерін тұтас пішілген алды бар өңір астарларының ішкі қималарын жеке
пішілген өңір астарының қималары сияқты өңдейді. Жөрмелген ілгектерді
өңдегеннен кеиін, егер олар үлгілермен жобаланған болса, өңір астарларын
өңір жиегінің белгіленген сызығы бойынша немесе жырмалары бойынша өң жағына
бүктейді және кертпештерін бүктемесінен жырмаларына дейін және түймелігі
астына дейін болатын өңірдің астыңғы жиектерін жөрмеп тігеді.
Бұрыштарындағы тігістерді қысқартып қияды, өңірлерін өң жағына айналдырады,
тігістерін түзетеді және үтіктейді. Өңір астарларының ішкі жиектерін
жоғарыда көрсетілгендей бекітеді. Оң жақ өңірінде жөрмелген ілгектер болған
кезде ілгектердің астындағы өңір астарының ұштарын бұрыштарымен кеседі,
өңір астарының қимасын ішіне қарай бүктейді және жасырын қабумен жапсырып
тігеді.
Өңірлерін қайып тігетін планкалармен өңдеу.
Бұл түймелікті өңірдің ұзындығын соңғы дәлдеуден кеиін өңдеген жөн.
Етекте жәнемпланкада астының бүктелу сызығын белгілейді. Жүн, жібек жіне
синтетикалық маталар бұйымдарында планканың ішкі жиегін теріс жағына 0,5-
0,7 см-ге бүктейді немесе қайып тігудің өңделген тігісінің енінен тым
тәуелді және үтіктейді. Айталық, өңдеу тігісінің ені 0,5 см болған кезде
тарқатылмайтын маталар үшін бүктелу шамасы 1 см және оңай тарқатылатыны
үшін 1,2 см-ге тең болу керек. Дайындалған планканы астыңғы жиегімен теріс
жағын астына қаратып өңірінің өң жағына келтіреді, астының иілуінің
белгіленген сызықтарын сәйкестендіреді және планканы белгіленген сызықпен
сырып тігеді. Мұнда мақта маталары бұйымдарында планканың ішкі жиегін теріс
жағына қарай 0,5-0,7 см бүктейді немесе қайып тігу тігісінің енінен тым
тәуелді. Етегінің астын бүктейтін әдіпті белгіленген сызық бойынша теріс
жағына бүктейді, қиманы ішіне қарай 0,5-0,7см бүктейді және бүкіл асты
бойынша немесе тік планка учаскесінде сырып тігетін машинамен қайып тігеді
немесе арнайы машинамен жапсыра тігеді.
Планканы өң жағын төмен қаратып етегінің теріс жағына бүктейді,
кесілген шеттерін теңестіре, планканың қайып тігу тігісін асты бойынша
бүктемесіне орналастыра келтіреді және өңірін және жағаны жөрмеп тігу
тігісінің аяқталуын анықтайтын жырмаға дейінгі өңір кертпешін жөрмеп
тігеді. Тігістің ені 0,5-0,7см. Бұрыштарындағы тігістерді қысқартып кеседі,
планканы өң жағына айналдырады, тігісті түзетеді, алдының теріс жағына
қарай планкадан көмкерме жасайды, ал жүн және жібек маталар бұйымдарын
үтіктейді. Жеке өндірістегі планканың ішкі жиегін көктеп тігеді, ал жаппай
өндірісте алдын ала көктемей үлгісі бойынша қарастырылған қашықтықта қайып
тігеді. Дайын түріндегі планканы үтіктейді.
Сол жақ етегінің өңірі оң жағынікі сияқты немесе өңір астарының теріс
жағымен өңделуі мүмкін.
Түймелігін астар – жөрмеумен өңдеу.
Мұндай түймелікті бір жөрмеу тігіспен немесе екі астар – жөрмеумен
өңдейді. Астар жөрмеулерде қиманың ұзындығын дәлдейді. Астар – жөрмеу
бөліктерін өң жақтарымен ішіне қаратып қояды, қималарын теңестіреді,
астынан түймеліктің қимасының соңын білдіретін жырмаларына дейін қайып
тігеді. Жүн және жібек маталарындағы тігісті үтіктейді, ал мақта маталары
бұйымдарында екі жағына жаяды. Жөрмеудің ішкі қималарын көктеп тігеді
немесе қайып тігеді, 0,5 – 0,7 см теріс жағына бүктейді және бүктелген
шетінен 0,1 – 0,2 см қашықтықта қайып тігеді.
Тез тарқатылатын мата бұйымдарында қималарды қайып тігердің алдында
арнайы машинамен көктеп тігеді. Қима сызығының негізгі бөліктің теріс
жағынан дәлдейді. Жөрмеуді өң жағына астына қаратып негізгі бөліктің өң
жағына келтіреді, жеке өндірісте көктеп тігеді, ал жаппай өндірісте
түйреуіштермен түйрейді. Қиманы жөрмеп тігуді негізгі бөліктің теріс
жағынан жүргізеді, тігіс іш жағынан түседі немесе қиманың шетінде бір – екі
қабу шамасында дөңгелектеу жасайды. Негізгі бөлікті белгіленген сызық
бойынша қияды. Қиманың соңындағы тігісті тігіске 0,1 – 0,2 см жеткізбей
қияды. Жөрмеуді негізгі бөліктің теріс жағына айналдырады, тігісті
түзетеді, оны бүктемесіне орналастырады немесе негізгі бөліктен жасалған
көмкермені жөрмеу жағына қарай шығарады және үтіктейді. Тез тарқатылатын
мата бұйымдарында жөрмеп тігілген тігісті арнайы машинамен көктеп тігеді.
Жөрмеудің ішкі жиектері мен төменгі бұрыштарын негізгі бөлікке бірнеше
жерден қолдан жасырын тігістермен немесе арнайы машинамен бекітеді.
Түймелікті дайын түрінде үтіктейді.
Түймелігін қондырма планкалармен (өңіржиекпен) өңдеу.
Түймелігін қондырма өңіржиекпен өңдеу үшін алдыңғы бойдың өң жағында
мына сызықтарды: түймелік қимасының ортасын, түймеліктің өлшемін анықтайтын
көлденең сызықты және ортаңғысынан сол және оң жақтарына қарай өңіржиектің
екі еселенген еніне тең қашықтықта белгіленген екі қосымша сызықты
белгілейді.
Жаппай өндірісте артық қалыңдықты болдырмау үшін өңіржиек астындағы
артық матаны (негізгі бөліктегі) қияды, сырып тігу тігісіне 10 мм – ден
және астынан түймелік бекітуге 10 – 15 мм қосымша қалдырады. Өңіржиекті
ортасынан бойлай өң жағын ішіне қаратып бүгеді, қималарын теңестіреді және
үстіңгі ұштарын үлгісіне байланысты толық немесе ортасын анықтайтын
жырмасына дейін жөрмеп тігеді. Бұрыштарындағы тігістерді қырқады,
өңіржиекті өң жағына аударады, түзетеді, үтіктейді және өңіржиектің дайын
түріндегі енін анықтайтын сызықты белгілейді. Негізгі бөліктің теріс
жағынан түймеліктің соңында мақта матасынан бойлық салады. Жылтыр мата
бұйымдарында бойлықты қосып тіккен тігісті одан әрі өңдеген кезде тігіске
түсетін етіп көктейді немесе қосып тігеді.
Өңіржиекті кезекпен негізгі бөліктің өң жағына жапсырады, бүктемелерін
белгіленген қосымша сызықтармен теңестіреді және өңіржиекті белгіленген
сызықпен қосып тігеді немесе өңіржиек қиықтарын қима жиектермен теңестіре
отырып қосып тігеді, тігістің ені – 10 мм.
Өңіржиектің қосып тігілуін теріс жағынан тексереді. Тігістері
параллель және бір деңгейде бітуге тиіс. Тігістердің арақашықтығы планканың
дайын түріндегі еніне тең болуы тиіс. Белгілеудің бірінші әдісінде түймелек
қимасы негізгі бөлшектің теріс бетінен тігіс аралығының ортасынан тігіс
соңына 15 мм жеткізбей қырқады, тігіске қарай қиғаштап, 1 – 2 мм жеткізбей
бұрыштап қырқады, екінші әдісте негізгі бөлшектің теріс жағынан,
бұрыштарындағы тігісті белгіленген сызықпен қырқады. Өңіржиектің өңделмеген
қиығы мен соңын теріс бетіне аударады. Өңіржиектің оң жағын сол жақ үстіне
салып, өңіржиекті қосып, тіккен тігістерді туырлайды. Негізгі бөлшекті
түймелік соңы деңгейінде бүктейді, өңіржиек соңын туырлап және бұрыштарын
қосып, кері тігіспен бекітеді. Өңіржиекті қосып тіккен тігіс соңы арнайы
машинада торланады. Түймелікті баса үтіктейді.
Жағасы бар бұйымдарда қапсырма – түймелікті өңдеу.
Негізгі бөлшек бөліктерінің өң жақтарын беттестіреді, қиықтарын
теңестіреді, жеке тапсырыстар бойынша дайындалған кезде түймеліктің соңын
анықтайтын белгілеуге дейін көктейді және сырып тігеді. Тігістің ені 10 –
15 мм. Жаппай өндірісте негізгі бөліктің бөліктерін алдын ала көктемей
сырып тігеді. Тігістің көктеу жіптерін сөгіп алып тастайды, тігістің
қыртысын жазады. Түймелік бөлігінде бүктелген жиектерін жатқыза үтіктейді.
Негізгі бөлшектің теріс жағынан, түймеліктің үтіктелген жиегінің
астына сыдырма түймеліктің тістерін үтіктелген қиықтарына қаратып салады,
жеке тапсырыстар бойынша дайындалған кезде көктейді, жаппай өндірісте алдын
ала көктемей арнайы шағын табанның көмегімен бастыра тігеді. Үлгілеріне
байланысты тігістерінің жиегінен бірдей немесе әр түрлі қашықтықта
орналастырады. Түймеліктің соңындағы тігіс сыдырма түймеліктің соңғы
үзбесінен 1 – 5 мм қашықтықта қимаға перпендикуляр өтуі тиіс. Белі
қынамалы, түймелігі бел сызығынан төмен аяқталатын бұйымдарда, іш киім
түймеліктің түйінінің астына тиюін болдырмау үшін теріс жағына негізгі
матадан қақпақша салады. Қақпақшаға арналған жолақша ені 70-80 мм тең және
түймеліктің ұзындығына байланысты ұзындығы мен негізгі мата жолақшасын
ортасынан бойлай бүктейді, өң жақтарын ішіне қаратып салады, қиықтарын
теңестіреді және соны жөрмеп тігеді. Тігістің ені – 5-7 мм. Бұрыштарындағы
тігістерді қырқады. Қақпақшаны өң жағына айналдырады, тігістерін жазады,
қақпақшаны баса үтіктейді. Өңделген қақпақшаны түймеліктің теріс жағына
салады, жіңішке сәндік тігісі жағынан түймеліктің теріс жағынан түймеліктің
қиықтары мен қақпақшаны өңделмеген қиығына теңестіреді, негізгі бөлшекті
бүгеді және қақпақшаны қосып тігеді, тігісті негізгі бөлшектің бүктелген
жиек жағынан түймелікті қосып тігу тігісіне жақын жүргізеді. Қақпақшаны
қосып тігумен бір мезгілде қапсырма – түймелікті қосып тігуге болады.
Жағасы жоқ бұйымдарда қапсырма – түймелікті өңдеу.
Жағасы жоқ бұйымдарда мойын ойындысын жөрмеп өңдеген кезде орта
тігісті қайып тігуді, тігісін үтіктеп тегістеуді және түймелік
учаскесіндегі бүктелген жиектерін үтіктеуді жағасы бар бұйымдардағы
түймелік-қатырманы өңдеген сияқты жүргізеді.
Түймелік-қапсырманың үстіңгі жиектерінтүймеліктіөңдеуге тігіс мойын
ойындысы қимасынан 0,5см қашықтықта өтетіндей етіп әдіптің бүктелген
жиектеріне сырып тігеді. Мойын ойындысы жөрмеуінің ішкі қималарын теріс
жағына 0,5-0,7см бүктейді және жиегінен 0,1-0,2см қашықтықта қайып тігеді.
Түймелікті өңдеу үшін жөрмеудің жиектерін әдіп қималарына сырып тігеді,
олардың өң жақтарын ішіне қаратып қималарын теңестіреді. Тігістің ені
0,7см. Оданкейін әдіп қималарын және мойын ойындысының жөрмеуін бұйымның өң
жағына бүктейді, өң жақтарымен ішіне қарай салады, қималарын теңестіреді
және түймеліктің мойын ойындысын және үстіңгі бұрыштарын жөрмеп тігеді.
Жөрмеуді бұйымның теріс жағына бүктейді, түймеліктің бұрыштары мен
тігістерін жазады және үтіктейді, жөрмеу жағына қарай ені 0,1-0,2см
көмкерме жасайды. Қапсырма-түймелікке бұйым түймелігінің бүктелген
жиектерін қайып тігуді арнайы шағын табанның көмегімен орындайды, жеке
өндірісте алдын ала көктейді. Өңдеу тігінсіз түймелікті өңдеген кезде
қапсырма-түймелігі бар астар-жөрмеуінің жиектерін алдының қимасының
жөрмеуіне сырып тігеді, негізгі бөлік пен өңір астарын бүктейді, тігісті
қапсырма-түймелікті сырып тігу тігісіне жүргізеді. Астар-жөрмеуінің ішкі
жиектерін негізгі бөлікке бірнеше жерден жасырын қабумен бекітеді.
Түймелікті дайын түрінде үтіктейді.
Жағаларды өңдеу.
Жағаны өңдеу және мойын ойындысымен біріктіру: жағаны өңдеу үшін
жағаны ортасынан бүгеді, өң бетін ішіне қарата салады, қиықтарын
теңестіріп, ұштарын жөрмеп тігеді. Тігістің ені-0,5-0,7см.
Ұштары байланатын тік жағалардың ұштарын жөрмеумен қатар оның ұзындық
бойындағы жиектерін де кертпеге дейін жөрмейді,бұл кертпелер тік жағаны
мойын ойындысына қондырып тігудің басы мен соңын айқындап береді.
Бұрыштарындағы тігістерді дәлдеп қияды. Жағаны арнайы жабдықтың
көмегімен өң жағына айналдырады, тігістерін түзетіп баса үтіктейді. Мойын
ойындысымен біріктірген кезде, тіктеменің ішкі бөліктерін өң жағымен
бұйымының теріс бетіне салады және кертпелерін ұштастыра отырып жаға
жағынан қондырып тігеді. Тігіс ені – 0,7 – 1 см. Тігісті жаға жағына қарай
қайыра бүгеді. Тіктеменің сыртқы бөлігінің қиығын 0,5 – 0,7 см бүгеді және
тіктеменің ішкі бөлігінің қондырып тігу тігісін жаба отырып, бүгілген
жиектен 0,1 см қашықтықта бастыра тігеді. Жағаны дайын күйінде баса
үтіктейді.
Қайырма жағаны қайырма жағасы бар бұйымдардағы
мойын ойындысымен қосу.
Алдыңғы боймен тұтас пішілген астыңғы жағаның орта қиықтарын
теңестіреді және сырып тігеді. Тігістерін айыра үтіктейді. Бұйымның иық
қиықтарын, астыңғы жағаны артқы бойдың мойын ойындысына қондырып тіккеннен
кейін, иық қиықтарында алдыңғы бойда кертпе жасай отырып, сырып тігеді.
Тігісті алдыңғы боймен астыңғы жаға жағынан жүргізеді.
Егер астыңғы жаға иық қиықтары деңгейіне дейін алдыңғы бойлармен тұтас
пішілген болса, онда алдымен астыңғы жағаның бір бөлігін артқы бойдың мойын
ойындысына қондырып тігеді, содан соң астыңғы жағаның бөліктері мен иық
қиықтарын бір мезгілде сырып тігеді.
Өңір қайырмаларымен тұтас пішілген үстіңгі жаға бөліктерін сырып
тігеді және тігістерін айыра үтіктейді. Содан соң өңір мен жағаны алдыңғы
бой жағынан жөрмеп тігіп, өң жағына айналдырады. Жөрмелген тігістерді жаға
бөлігінде астыңғы жағаға және алдыңғы бойға бастыра тігу арқылы бекітеді,
ал өңір бөліктерінде өңір қайырмасына бекітеді. Өңір мен жағаның бұрыштарын
түзеп, баса үтіктейді. Үстіңгі жаға тіктемесінің қиығында иық тігістерінде
кертпе қияды, содан соң иық тігістерінің арасында бүгіп, астыңғы жағаның
қондырып тігу тігістерін жаба отырып бүгіп тігеді. Үстіңгі жаға өңір
қайырмасымен тұтас пішілген, ал астыңғы жаға алдыңғы бойдың алдыңғы өңірлік
бөліктерімен бірге пішілген модельдер жиі кездеседі. Бұл жағдайда алдымен
өңірлері мен жағаны өңдейді, содан соң жағаны қондырып тігу қиықтарын бір
мезгілде немесе кезекпен торлау арқылы бұйыммен біріктіреді. Жағаны
қондырып тігу тігісін, иық тігістері арасында, бұйымның мойын ойындысына
жағаны қондырып тігу тігісінен 0,3 – 0,5 см қашықтықта бастыра тігеді.
Ұшы доғал болып келген қайрма жағаны өңдеу.
Бұл жаға алдыңғы бөліктің мойын ойындысы қиылмаған модельге арналған.
Жағаның ұзындығы жүргізілген көлденең сызыққа, мойын айналымына 1 см қосып
А және А1 нүктесін белгілейміз. ЖАм = 18+1=19 см.
А және А1 нүктелерінен төмен қарай тік сызық жүргіземіз.
А нүктесінен төмен қарай жағаның енін түсіреміз, сосын оны Н
нүктесімен белгілейміз. Н нүктесінен оңға қарай А1 нүктесімен қиылысқанша
көлденең сызық жүргіземіз.қиылысқан нүктені Н1 деп белгілейміз, ол – тігіс
сызығы. А нүктесінен төмен қарай 2 см түсіріп, А2 және А нүктелері
арасындағы пунктир сызықтың ортасынан тауып, төмен қарай 1 см перпендикуляр
түсіреміз. Бұл нүктені А2А1 нүктелерімен ойық сызықпен қосамыз.
Сырты шығыңқы болып келген қайрма тік жағаны өңдеу.
Жүргізілген көлденең сызықтың бойына мойын айналымына 1 с қосып
жүргізіп, АА1 нүктесін белгілейміз. ЖАм = 18+1=19 см. АА1 нүктелерінен
төмен қарай тік сызық жүргіземіз.
А нүктесінен төмен қарай жағаның енін түсіріп, Н нүктесімен
белгілейміз. Н нүктесінен оңға қарай . А1 нүктесіне дейін көлденең сызық
жүргіземіз.
Н1 нүктесінен жоғары қарай тік сызықпен 2 см өлшеп, Н2 нүктесін
белгілейміз. Н нүктксінен оңға қарай мойын айналымының 13-не (ЖАм : 3) +
1,5 см қосып, Н3 нүктесін белгілейміз. Н1, Н2, Н3 нүктелерін доғал сызықпен
қосымыз.
Бүтін қиылған үш жағы үшкір өңірлі жағаны өңдеу.
Бүтін қиылған жағаларды киімнің алдыңғы бөлігімен бірге тігеді.
Тігіс сызығының В нүктесінен төмен қарай алдыңғы бөліктің сызығымен 10 -12
см өлшеп А нүктесімен белгілейміз. А нүктесін В3 нүктесіне пунктир сызық
арқылы қосып, сызықты әрі қарай жалғастырамыз. Осы сызық бойына В
нүктесінен жоғары қарай мойын айналымының 13-не 2 см қосып өлшеп, А1
нүктесін белгілейміз (В3А1 ═ 18:3+2═8 см). А1 нүктесінен оңға қарай және
солға қарай АА1 нүктелеріне перпендикуляр тұрғызамыз. А1 нүктесінен солға
қарай перпендикуляр бойымен 1 см өлшеп, А2 нүктесімен белгілейміз. А2
нүктесінен В3 нүктесіне ойық сызықпен қосамыз. Жағаның ортаңғы сызығы А1
нүктесінен оңға қарай перпендикуляр бойымен 8 см өлшеп, А3 нүктесін
белгілейміз. А3 нүктесінен жоғары қарай А1А3 сызығына 0,8 см перпендикуляр
тұрғызып, А4 нүктесімен белгілейміз. А4А2 нүктелерін қисық сызықпен
қосамыз.
Түймебаулық өңдеу.
Киім алдының түймеліктері әр түрлі болады. Сыртқы киімдер түймеліктері
міндетті түрде торланады. Негізінде мүндай түймеліктерді жасау үшін
автоматты торлау машиналары пайдаланылады. Егер бұл киім үй жағдайында
тігілсе, көп жүйелі машиналар көмегімен торланады. Әйелдер сырт киімінде
пальто, кастюмдерде рамка қалтаға ұқсас түйме диаметріне байланысты әдіпті
түймеліктер арнайы сән үшін жасалынады. Негізгі түймебаулықтар: торланған
баулық, жарма түймелік, таспа баулы баулық, т.б. болып бірнеше түрге
бөлінеді. Бұл сонымен қатар, әркімнің таңдаған сән үлгісіне де байланысты.
Негізінен торлау жұмысы түймелікті киімдердің алдыңғы өңірін жасап
болғаннан кейін торланады.
Ал матадан жасалынған әдіпті түймелік алдыңғы бойдың өзіне белгі
жасалынып сызылады. Сол сызық бойына матадан арнайы сызып алынып, екі қатар
көмкерме тігіліп аударылады. Екі шетіне бекітпе арқылы бекітіліп, алдыңғы
бой көмкермесі ұсақ тігіспен бекітіледі.
Торланған баулық, жарма түймелік, таспа баулы баулық өңдеу.
Жеңіл бұйымдарда түймеліктің негізгі элементі – ілмектер. Олар жарма
және күрмекті болады. Күрмек ілмектері өрілген, сырма, ызылған баудан және
әр түрлі материалдардан дайындалады. Жарма ілмектерді арнайы машинада
торлайды немесе әдіппен өңдейді. Бұйымда жарма ілгектер көлденең немесе тік
жайласады. Тік ілмектерді түймелік сызығында белгілейді, ал көлденең
ілмектерді белгілегенде түймелік сызығына 2-5 мм ену қажет. Ілмектің
ұзындығын түйменің өлшеміне байланысты анықтайды және диаметрінен 3-5 мм
үлкен болуы керек. Ілмек орнын белгілеу киім моделіне байланысты.
Торланған ілмек. Негізгі бөлшекте ілмек орнын лекаломен белгілейді.
Арнайы машинада немесе қол инешаншымымен ілмекті жібек жібімен торлайды.
Ілмек өлшемі мен саны үлгісіне қарай орындалады.
Ойма түймелік. Оң жақ ойма жапсырманы, бөліктің үстіндегі белгі
бойынша оң жағынан салып, қиылған жиегін тегістейміз. Сосын бұйымның астар
жағынан өзі тектес әдіпті сала отырып, көктелген әдіпті киімге алдын ала
теріс жағынан өңделетін тіліктегі 0,5 – 1 см қашықтықта тігіп қоюға болады.
Бұрышында тігіске қалдырылған артық жерді қиып тастау керек. Оң жақ ойма
жапсырманы сол жаққа салып, ойма жапсырманың төменгі тігілген шетін киімнің
астарына қарай аударып, түймелікті төменгі жағынан екі тігіспен бекітеді.
Соңында ойма жапсырманың тігілген жиегі мен шет – шетін торлау керек.
Үстіне дейінгі түймелігі бар бұйымдарда мойын ойындысын жағамен қосу.
Үстіне дейін түймеленетін жұқа мата бұйымдарында жағаны мойын
ойындысымен біріктірген кезде өңір қайырмаларын алмастыратын өңірледі өңдеу
қосымшаларын, өңір қайырмасының ішкі жиегі немесе алдыңғы бой өңірінің
қосымшасын шығыңқы тұс нүктесінен 1,5-3 см шығып тұратындай есеппен
жасайды.
Жағаны мойын ойындысымен біріктірер алдында өңірлер өңделуі тиіс.
Астыңғы жағаның өң бетіне қарата салады, қиықтарын теңестіреді, астыңғы
жаға жағынан қондырып тігеді.
Тігіс ені -0,7-1см. Жеке тапсырыс бойынша әзірлегенде астыңғы жағаны
отырғызбастан алдын ала қондырып көктейді немесе иық тігістері бөліктерінде
астыңғы жағаны отырғызады (артқы бойдың мойын ойындысы жағына 1,5-2см және
алдыңғы бойдың мойын ойындысы жағына қарай 3-4см қашықтықта). Отырғызу
мөлшері жағаның конструкциясына байланысты болады. Астыңғы жағаны қондырып
тіккеннен кейін көктеу жібін алып тастайды. Тігісті астыңғы жаға жағына
қарай қайыра бүгеді. Үстіңгі жаға тіктемесінің қиығын 0,5-0,7см ішіне
қарата бүгеді және астыңғы жағаның қондырып тігу тігісін жаба отырып,
бүгілген жиектен 0,1смқашықтықта бастыра тігеді.
Қайырма жағаны мойын ойындысымен жөрмеу арқылы қосу.
Алдыңғы боймен тұтас пішілген астыңғы жағаның орта қиықтарын
теңестіреді және сырып тігеді. Тігістерін айыра үтіктейді. Бұйымның иық
қиықтарын, астыңғы жағаны артқы бойдың мойын ойындысына қондырып тіккеннен
кейін, иық қиықтарында алдыңғы бойда кертпе жасай отырып, сырып тігеді.
Тігісті алдыңғы боймен астыңғы жаға жағынан жүргізеді.
Егер астыңғы жаға иық қиықтары деңгейіне дейін алдыңғы бойлармен тұтас
пішілген болса, онда алдымен астыңғы жағаның бір бөлігін артқы бойдың мойын
ойындысына қондырып тігеді, содан соң астыңғы жағаның бөліктері мен иық
қиықтарын бір мезгілде сырып тігеді.
Өңір қайырмаларымен тұтас пішілген үстіңгі жаға бөліктерін сырып
тігеді және тігістерін айыра үтіктейді. Содан соң өңір мен жағаны алдыңғы
бой жағынан жөрмеп тігіп, өң жағына айналдырады. Жөрмелген тігістерді жаға
бөлігінде астыңғы жағаға және алдыңғы бойға бастыра тігу арқылы бекітеді,
ал өңір бөліктерінде өңір қайырмасына бекітеді. Өңір мен жағаның бұрыштарын
түзеп, баса үтіктейді. Үстіңгі жаға тіктемесінің қиығында иық тігістерінде
кертпе қияды, содан соң иық тігістерінің арасында бүгіп, астыңғы жағаның
қондырып тігу тігістерін жаба отырып бүгіп тігеді. Үстіңгі жаға өңір
қайырмасымен тұтас пішілген, ал астыңғы жаға алдыңғы бойдың алдыңғы өңірлік
бөліктерімен бірге пішілген модельдер жиі кездеседі. Бұл жағдайда алдымен
өңірлері мен жағаны өңдейді, содан соң жағаны қондырып тігу қиықтарын бір
мезгілде немесе кезекпен торлау арқылы бұйыммен біріктіреді. Жағаны
қондырып тігу тігісін, иық тігістері арасында, бұйымның мойын ойындысына
жағаны қондырып тігу тігісінен 0,3 – 0,5 см қашықтықта бастыра тігеді.
Тік жағаны мойын ойындысымен қосу және өңдеу.
Тік жағаны өңдеу үшін жағаны бойлай ортасынан бүктейді, өң жағын ішіне
қаратып салады, қималарын теңестіреді және жиектерін жөрмеп тігеді.
Тігістің ені 0,5 – 0,7 см.
Тік жағаларда байланатын ұштарымен оларды жөрмеумен бір мезгілде
бойлық жиектерін тік жағаның мойын ойындысына сырып тігілуінің басы мен
соңын анықтайтын жырмаларға дейін жөрмеп тігеді. Тігістің ені 0,5-
0,7см.
Тік жағаларда байланатын жиектерімен оларды жөрмеумен бір
мезгілдебойлық жиектерін тік жағаның мойын ойындысына сырып тігілуінің басы
мен соңын анықтайтын жырмаларға дейін жөрмеп тігеді. Бұрыштарындағы
тігістерін қысқартып қияды. Жағаны арнайы тетіктің көмегімен өң жағына
бүктейді, тігістерін жазады және үтіктейді. Мойын ойындысымен қосқан кезде
тіреудің ішкі жағын өң жағымен бұйымның теріс жағына келтіреді және жаға
жағынан қайып тігеді, жырмаларын сәйкестендіреді. Тігіс ені 0,7 – 1 см.
Тігісті жаға жағына қарай бүктейді. Тік жағаның сыртқы бөлігінің қимасын
ішіне қарай 0,5 – 0,7 см бүктейді және бүктелген жиегінен 0,1 см қашықтықта
қайып тігеді, тік жағаның ішкі бөлігінің қайып тігу тігісін жабады. Жағаны
дайын түрінде үтіктейді.
Тіреуі қайып тігілетін қайырма жағаларда әуелі жағаны тіреуімен
қосады. Мұндай жағдайда тіреуді сыртқы және ішкі екі бөліктен пішеді.
Тіреуіне астар үлгісіне байланысты пішілуі мүмкін.
Тіреу бөліктерін өң жақтарын ішіне қаратып келтіреді, олардың арасына
өңделген жағаны салады, қималарын тіреудің сыртқы қималарымен теңестіреді,
тіреудің жиектерін жөрмеп тігеді және бір мезгілде жағаны сырып тігеді.
Жалаң қабат жағаны мойын ойындысымен қосу.
Жалаң жағаны мойын ойындысымен біріктіру. Жалаң қабат жағаларды мойын
ойындысына әдіптің көмегімен қондырып тігеді. Жұқа мата бұйымдарының
жағасын мойын ойындысына жалаң немесе қосқабат жиектің көмегімен қондырып
тігеді. Тігіс ені – 0,5 см. Жиекпен немесе әдіппен тігісті жабады. Жалаң
жиекпен өңдегенде оның қиығын ішіне қарай бүгіп, төмен бүгілген жиектен 0,1
см қашықтықта бастыра тігеді, ал қосқабат жиекпен өңдегенде, бастыра тігуді
жиектің ішкі бүктемесінен 0,1 см қашықтықта орындайды.
Жағаны мойын ойындысымен әдіпсіз және жиексіз қондырып тігу тігісін
ирек инешаншымды машинамен өңдеу арқылы біріктіруге болады. Ол үшін жағаны
өң жағымен бұйымның теріс бетіне салады, сөйтіп оны мойын ойындысына сырып
тігетін машинамен қондырып тігеді. Тігіс ені – 0,5 см. Содан соң жағаны
қайыра бүгіп, бұйымның мойын ойындысына ирек инешаншымды машинамен бастырып
тігеді.
Жағасы жоқ бұйымда мойын ойындысын өңдеу.
Жағасыз бұйымдардың мойын ойындысының қиықтарын жөрмеу тігісімен,
мойын ойындысы пішінімен пішілген әәдіппен, жиектік тігіспен, желі жібіне
45 ̊ бұрыш жасай пішілген әдіппен,қиғаш жиекпен өңдеуге болады.
Мойын ойындысын мойын ойындысы пішінінде пішілген әдіппен өңдеген
кезде, әдіптің бөліктерін өң бетін ішіне қарата салады, қиықтарын
теңестіріп, сырып тігеді. Тігіс ені – 0,5 – 0,7см.
Жүн жібек және синтетикалық талшықтары бар мата бұйымдарының
тігістерін айыра үтіктейді. Ал мақта-мата бұйымдарынікін ені жағына бөліп
салады.
Әдіптердің ішкі қиықтарын торлайды немесе теріс бетіне қарай 0,5
-0,7см бүреді және төмен бүгілген жиектен 0,1см қашықтықта бүгіп тігеді.
Оңай сетінейтін мата бұйымдарының қиықтарын арнайы машинамен алдын-ала
торлайды.
Егер бұйымның алдыңғы бой немесе артқы бой мойын ойындысының түймелігі
өңделген болса, әдіптің ұштарын әдіптерге қосып тігеді ( өңір қайырмаларына
немесе түймелікті өңдеу қосымшасына ). Тігіс ені – 0,7см. Тігістерді
түймеліктің әдіптері жағына қарай бүгеді ( өңір қайырмаларына ).
Әдіптің өң жағына төмен қаратып бұйымның өң бетіне жайып салады, қиықтарын
теңестіреді, әдіптерді сырып тігу тігістерін бұйымның иық тігістерімен
ұштастырады және мойын ойындысының қиығын жөрмейді. Тігіс ені – 0,7см.
Бүгілген сызықтарды және ішкі бұрыштардағы тігістерді тігіске 0,1 – 0,2см
жеткізбей кертпе қырқады. Әдіпті қайыра бүгеді, тігісті әдіп жағына қарай
бүгеді, әдіптің өң жағынан жөрмеу тігісінен 0,1 – 0,3см қашықтықта бастыра
тігеді. Содан соң әдіпті бұйымның теріс бетіне қарай қайыра бүгіп, әдіп
жағына ені 0,1 – 0,2смшеттік жасай отырып, баса үтіктейді.
Әдіптің ішкі жиектерін иық тігістеріне иық тігімдерге параллель
жататын машина тігістеріменбекітеді. Ал артқы бой мен алдыңғы бойға –
жасырын қол инешаншымдарымен алдыңғы бой мен артқы бойдың және иық
тігістердің ортасына орналастыра отырып бекітеді. Ал мойын ойындысы үлкен
бұйымдарда алдыңғы бой мен артқы бойдың ортасына орналастырып бекітеді.
Жеңдердің қималарын өңдеу. Қысқа жең ұшын өңдеу.
Жең аузын бүгу тігісімен өңдемес бұрын, жеңнің ұзындығын анықтайды
және дәлдеп қырқу сызығы мен жең аузын бүгу сызығын белгілейді.
Жең аузының қиығын теріс жағына қарай 0,7 – 1см бүгеді содан соң
моделінде көрсетілген мөлшерде екінші рет бүгеді және мақта-мата
бұйымдарында бүктемеден 0,1 – 0,2см қашықтықта сырып тігетін машинамен
бүгіп тігеді. Жүн және жібек маталар бұйымдарында жасырын инешаншымды
арнайы машинамен жапырып тігеді. Қалың жүн және жібек мата бұйымдарының жең
аузын өңдегенде жең аузынын қиығын алдымен ашық қиықты бүгілген тігіспен
өңдейді, ол үшін жең аузы бойынша теріс жағына қарай 0,7 – 1см бүгнді және
жиегінен 0,1 – 0,2см қашықтықта бүгіп тігеді.Содан соң жеңнің аузын теріс
жағына қарай бүгу еніне қайыра бүгеді, жеке тапсырыс бойынша әзірлегенде
бүгіп көктейді, содан соң жең аузы бойыша арнайы машинамен жапсырып тігеді.
Арнайы машина болмаған жағдайда, жиектерін әрбір 4 – 5см сайын қол
инешаншымымен жапсырып бекітуге болады.
Бұйымды жеке тапсырыс боерде бүгеді, бүгіп көктейді жіне арнайы
машинамен немесе қолмен жапсырып тігеді.
Қайырмасы бар жеңдердің жең аузының төмен бүгіндісін жең қайырмасының
екі еселенген еніне арттырады. Жең аузын өңдеуді қайырмасыз жеңдердікі
сияқты орындайды. Жең аузын өңдегеннен кейін қайырмасын өң жағына қарай
бүгеді және қайырманың ішкі бөлігін жең тігісіне әрбір 4 – 5см сайын қол
инешаншымымен жапсырып тіге отырып бекітеді.
Жең аузын қырлы қатпарлармен бүгу тігісімен өңдеген кезде,жеңнің теріс
жағынан қаттама еніне байланысты қашықтықта көмекші сызық белгілейді. Жең
аузының қиығын теріс жағына қарай бүгіп, оны белгіленген сызықпен
теңестіреді. Содан соң жеңмен төмен бүгу қиығын айналдыра орай отырып,
бүгіп тігеді, тігісті бүктемеден моделіне байланысты қашықтықта
орналастырады. Жең аузын бүгу қосымшасымен қайыра бүгеді және баса
үтіктейді.
Қолтық ойындысы тереңдетілген бұйымдарды өңдеу.
Қондырма жеңді және қолтық ойындысы тереңдетілген бұйымдарға жұмсақ
пішінді, кең көлемді, жеңі жейде пішімді бұйымдар жатады. Жейде пішінді
жеңдер жай қондырма жеңдерден үлкен енімен және кішірейтілген түп
биіктігімен ажыратылады.
1. Қолтық ойындысы тереңдетілген бұйымдар үшін иық бөлігін
кеңейтеді: иық тігісін ұзартады және оны алдыңғы бойға қарай аударады. Иық
тігісін ұзарту мөлшері 0,5...3,0 см-ге тең, кейбір кездерде 5,0...6,0 см.
2. Конструкция сызбасын қондырма жеңді бұйым сызбасының
негізінде тұрғызады.
3. Алдыңғы бойдың кеуде бүкпесі ендігінен 2,0...3,0 см азайтады.
4. Бұйым сызбасының негізі үшін қолтық ойындысының тереңдігіне
берілетін қосымша минемалды болуы қажет.
5. Қолтық ойындысын қосымша тереңдетеді. Тереңдету бел сызығына
дейін 2,0 см-ге тең болуы мүмкін. Бұйым қолтық ойындысы аймағында жұмсақтау
және көлемділеу болған сайын тереңдету дәрежесі үлкейеді.
6. Сызбада артқы бойдың бел сызығындағы орта сызығының
ауытқуын жасамайды.
7. Бүйір тігісі орналасуын қолтық ойындысы кесіндісінің ортасында
белгілейді.
8. Жең түбі қондырмасының мөлшері болмауы немесе минемалды
болмауы мүмкін.
Қондырма жеңді өңдеу.
Қондырмалы жең сызбасын құрастыру, модельдеу. Киім тігу барысында
қондырма жеңдердің бірнеше түрі қолданылады. Мысылы:
1. Түзу жең
2. Тар жең
3. Шынтақ тігісті жең
4. Көтермелі кең жең
5. Қаттамалы жең
6. Бүкпелі жең
7. Жең түбі қатпарлы жең
8. Бұрмелі жең, т.б.
Сонымен қатар, жеңдер ұзын, жартылай ұзын және қысқа болады. Жең
түп айналымы таңдалған сән үлгісіне байланысты биік және аласа болып
бөлінеді. Жең түп айналымы қатпарлы, бүрмелі болғанда үсті биіктеліп
қосылады. Бұдан жеңнің өлшемі ешқандай өзгермейді. Егер жең түп пішімі
биік, дөңгелек, тікбұрыш, реглан болса, жең түп айналымы өзгереді.
Сондықтан жең түп айналымы өзгереді де, көтеріңкі немесе төмен тігісті
болып келеді. Көп жағдайда киімнің әдемілігі қолтық ойындысы сәйкес келуіне
байланысты болады. Есептеу әдісі бойынша бір немесе екі тігісті классикалық
үлгідегі көтеріңкі келген жағдай және жейделік жең пішімдерін сызып,
құрастыруға болады.
Реглан және тұтас жеңдерді өңдеу.
Реглан пішімді жеңі бар бұйымдардың конструкциялық ерекшелігі болып,
алдының иық бөлігін және артқы бойын жеңдерімен бірге пішілуі есептеледі.
Реглан жеңдер бір тігісті, қос тігісті және үш тігісті сирек болады. Жеңіл
киімдердің ішінде сыртқы және ішкі тігісті, бір тігісті және екі тігісті
жеңдер кеңінен тараған. Реглан пішімді жеңді бұйымдарды әдетте иық жиегін
төмендетіп жасайды.
Реглан пішімді жеңді бұйымдардағы бүкпелерін, алдындағы
түймеліктерін, жағаларын, қалталарын, артқы бойын және басқа бөліктерін
өңдеудің қондырма жеңді бұйымдардағы осы бөліктерді өңдеуден ешқандай
айырмашылығы жоқ. Жеңдерін, алды мен артқы бойының иық шетін, жеңдері мен
иық шетін қосудың ерекшеліктері бар.
Реглан пішімді бір тігісті жеңнің міндетті түрде үстіңгі бүкпесі
болады, ол бұйымның иық формасы бөлігін алу үшін қажет. Жақсы форманы алу
үшін бір тігісті жеңді қиғаш жіп бойынша пішеді. Бүкпені өңдеуді алды мен
артқы бойындағы бүкпелерді өңдеген сияқты жасайды.
Жеңіл киім бұйымдарында ұзындықтары әр түрлі тұтас пішілген жеңдерді:
қысқа, ұзын ¾ және 78 ұзындықты қолданады. Жеңдері тұтас пішілген
бұйымдардың бір ерекшелігі болып жеңнің алдыңғы бөлігін – өңірімен
(алдымен) бірге, ал шынтақ бөлігін артқы бойымен бірге пішеді. Жеңнің
сыртқы (орташа) және ішкі (астыеңғы) тігісі бар. Сыртқы тігіс – иық
тігістің жалғасы, ал ішкі тігіс бүйір тігістің жалғасы болып есептеледі.
Қол еркін өту үшін бұйымның бүйір тігістеріне және жеңдерінің астыңғы
тігістеріне ендірме салып тігеді. Формасы және өлшемдері бойынша ендірме
салып тігу түрліше болуы мүмкін.
Жеңіл киім бұйымдарын жеңдері аралас пішілген болуы мүмкін. Мұндай
жағдайда жеңдері алдыңғы бойы жағынан қайып тігілген, ал артқы бойы жағынан
тұтас пішілген немесе реглан және керісінше болуы мүмкін.
Үтіктеу мен созып тарту шамаларын техникалық шарттарында (ТШ)
көрсетеді, ал жек заказдар бойынша дайындаған кезде оны пішуші анықтайды.
Бұл шама негізінен бұйымның конструкциясына, матаның құрылымына және заказ
берушінің дене тұлғасына байланысты.
Жеңдердің ұштарын манжеталармен өңдеу.
Манжеталар тік немесе әшекейлі, тұйық немесе жиектері өңделген,
түймелігі запонкалы немесе түймелі, сырып тігілген немесе қайырма болуы
мүмкін. Тік сырып тігілген манжеталар тұтас пішіледі. Тұйық манжетаны өң
жағымен ішіне қарай ортасынан көлденең салады, қималарын теңестіреді және
оларды қайып тігеді. Тігістің ені 0,5 – 0,7 см. Жүн және жібек маталары
бұйымдарында тігісті үтіктейді, ал мақта мата бұйымдарында екі жағына
жатқызады, манжетасын өң жағына айналдырады, теріс жағын ішіне қаратып
ортасынан бойлай салады және үтіктейді.
Егер моделі бойынша манжеталардың жиекткрі ілгекке және түймеге
түймеленуге тиіс болса, жөрмеу ілгегін манжетаның бір жиегінің үстіңгі
жағында өңдейді. Манжетаны өң жағын ішіне қаратып ортасынан бойлай салады,
қималарын теңестіреді және жиектерін жөрмейді, моделіне байланысты сырып
тігілген немесе өрілген баудан ілгек салады. Тігістің ені 0,5 – 0,7 см.
Бұрыштарындағы тігістерін қиып кеседі, манжетаны өң жағына айналдырады,
тігістерін жазады және үтіктейді.
Екі бөліктен тұратын манжетаны жөрмеу тігісімен өңдейді. Әуелі
манжетаның жиектерін және астардың жиектерін жеке ені 0,5 – 0,7 см тігіспен
қайып тігеді. Жүн және жібек маталары бұйымдарында тігістерін үтіктейді, ал
басқа маталар бұйымдарында жайып салады. Манжетаның ішіне астар салады, өң
жақтарын және жиектерін қайып тігу тігістерін сәйкестендіреді, қималарын
теңестіреді және үстіңгі қималарын жөрмеп тігеді. Үстіңгі жиектері әшекейлі
болатын манжеталарда иілген жерлеріндегі тігістерді қысқартып кеседі,
манжетасын өң жағына айналдырады, тігістерін жазады және үтіктейді, астар
жағына қарай төңкерме жасайды.
Қимасы жоқ манжетасы бар жеңдерінде қол еркін өту үшін манжетасын
сырып тікпейтін жер қалдырады. Бұл жерді жабық қимасы бар иілме астындағы
тігіспен өңдейді.
Манжетасы жоқ жең ұштарын өңдеу.
Манжетасы жоқ жең ұштарын жөрмеумен өңдейді. Тез тарқатылатын маталар
бұйымдарында жең ұшын жөрмеудің ұшын жөрмеудің ішкі қималарын арнайы
машинамен көктеп тігеді немесе бүктеп тігілген тігіспен қайып тігеді.
Жаппай өндірісте жөрмеуді жең ұшының өң жағына ке,лтіреді және жеңіне
жөрмеу қимасын ішіне қарай 0,5 – 0,7 см бүктей арнайы тетіктің көмегімен
қайып тігеді. Арнайы тетік болмаған кезде жөрмеуді өң жағын ішіне қаратып,
қималары қиылмаған жеңнің өң жағына келтіреді, қималарын теңестіреді және
жеңнің ұшын жөрмеу жағынан жөрмеп тігеді. Тігістің ені 0,5 – 0,7 см.
Тігісін жөрмеу жағына бүктейді және жиегінен 0,2 см қашықтықта жөрмеудің өң
жағын қайып тігеді.
Жөрмеудің ішкі жиектерін әрбір 4 – 5 см сайын қолдан жасырын
тігістерімен бекітеді, әрбір бекітуде бес-алты қабу жасайды немесе
жөрмеудің бүкіл ұзындығы бойы жасырын тігіспен арнайы машинамен жапсырып
тігеді.
Қималары бар жеңдерде қиылған немесе өрілген баудан жасалған
ілгектерді қиманың жиектеріне бекітеді, ілгектердің жиектерін қима жағына
орналастырады. Жеңдеріне арналған қималары бар жөрмеудің астын қиманың
жөрмеуімен бірге пішеді, сондықтан қима жиегін жөрмеуді жеңдерінің
қималарын қайып тіккеннен кейін жең ұшын жөрмеумен бір мезгілде
жүргізіледі.
Манжеталары бар жең ұштарында түймелікті өңдеу.
Манжеталары бар жеңдерде түймелік жең тігісінің жалғасында және
қимасы бар бөлікте өңделуі мүмкін.
Тұтас бөліктегі. Түймелікті жөрмеусіз өңдеген кезде әуелі көмекші
лекалмен қима сызығын белгілейді және белгіленген сызықпен бөлікті арқау
жіп бойынша қатаң кеседі, қиманың соңында 0,5 – 0,7 см шамасына тік
бұрышпен кесеулер жасайды. Түймелік қимасына параллель, көлденең кесулерден
0,5 – 0,7 см шегініп қималарды бүктейді. Түймеліктің үстіңгі жағын жасайтын
жиегімен қиманы теріс жағына, ал түймеліктің астыңғы жағын жасайтын
жиегімен өң жағына бүктейді. Қималарын ішіне қарай 0,5 – 0,7 см бүктейді
және жабық қимамен тар бүктеп тігу тігісімен қайып тігеді.
Түймеліктің үстіңгі жағының өңделген жиегін астыңғысына келтіреді,
қатпар жасайды, мұнда өңделген бір жиегінің екіншісіне ену шамасы 2 – 2,5
см-ге тең. Қатпарды қайып тігетін машинамен тікбұрыштың формасы бойынша
тігіспен түймеліктің үстіңгі қималары бекіту тігістері арасында орналасатын
етіп бекітеді. Түймелікті дайын түрінде үтіктейді.
Қимасы жоқ манжетасы бар жеңдерде қол еркін өту үшін манжетаны қайып
тікпеген жер қалдырады. Бұл жерді жабық қимамен бүктеп тігілген тігіспен
өңдейді.
Жеңдері жоқ бұйымдардағы ойманы өңдеу.
Жеңсіз бұйымдардың ұолтық ойындыларын ойынды пішінімен пішілген
әдіптермен жөрмеу тігістерімен өңдейді немесе желі жіпке 45̊ бұрыш жасай
пішілген жалаң немесе қосарланған қиғаш жиекпен көмкерме тігісімен өңдейді.
Қолтық ойындыларын ойынды пішінімен пішілген әдіп арқылы өңдейді.
Әдіптің бөліктерін қиықтарын теңестіре отырып, өң жағын ішіне қарата салады
да сырып тігеді. Тігіс ені – 0,5-0,7 см. Жүн, жібек және синтетикалық
талшықтары бар мата бұйымдарының тігістерін айыра үтіктейді, ал мақта-мата
бұйымдарында екі жаққа жазып салады. Әдіптің ішкі қиықтарын теріс бетіне
қарай 0,5-0,7 см бүгеді және бүгілген жиектен 0,1 см қашықтықта бүгіп
тігеді. Оңай сетінейтін мата бұйымдарының қиықтарын алдын ала арнайы
машинамен торлайды.
Әдіптің өң жағын төмен қаратып қолтыұ ойындысының өң жағына жаып
салады, қиықтарын теңестіріп қолтық ойындыларының қиықтарын жөрмейді. Тігіс
ені – 0,7 см. Қолтық ойындысының төменгі бөлігінде тігіске 0,1 – 0,2см
жетпей тігісте 2 – 3 жерден жырма қияды. Тігісті әдіп жағына бүгіп және
тігістен 0,1 – 0,3см қашықтықта әдіптің өң жағынан бастыра тігеді. Қолтық
ойындысының әдібін бұйымның теріс жағына қарай бүгеді, тігісті түзетіп және
негізгі бөлшектен әдіп жағына қарай ені 0,1см шеттік жасап баса үтіктейді.
Әдіптің ішкі жиектерін иық және жан тігістеріне параллель машиналық
тігіспен бекітеді, ал алдыңғы және артқы бойда 4 – 5см аралықта әрбір
бекітпе 5 – 6 инешаншым жасай отырып, өң жағына қарағанда көрінбейтін
жасырын қол инешаншымдарымен бекітеді.
Жүн, жібек және синтетикалық талшықтары бар мата бұйымдарының
әдіптерінің ішкі жиектерін арнайы машинамен тігімнің ұзына бойына жасырын
инешаншымдармен жапсырып тігеді.
Қолтық ойындыларын көмкермк тігіспен өңдеу үшін, әдіпті ойынды
пішінінде желі жіпке 45 ̊ бұрыш жасай пішеді. Әдіптің бөліктері мен ұштары
сырып тігеді. Тігістерді 0,5 – 0,7см қалдырып дәлдеп қияды. Жүн және жібек
мата бұйымдарының тігістерін айыра үтіктейді, ал мақта-мата бұйымдарында
екі жаққа жазып салады. Әдіптің ұштарын қолтық ойындысымен бірге сырып
тігуге жол беріледі.
Әдіптің ені көмкерме еніне және өңдеу тәсіліне байланысты болады. Жүн
мата бұйымдарының қолтық ойындысын ашық қиықты көмкерме тігіспен өңдейді.
Әдіптің ішкі қиығын арнайы машинамен торлайды.
Әдіпті өң жағын ішіне қаратып қолтық ойындысының өң жағына жайып
салады, қиықтарын теңестіріп, ойындыны әдіп жағына жөрмеп тігеді. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz