Коммерциялық банктің қызметін талдау және бағалау
Кіріспе
1 Коммерциялық банктердің қызметінің теориялық негіздері
1.1 Коммерциялық банктер . банк жүйесі мен олардың қызметінің негізгі буыны
1.2 Коммерциялық банктің атқаратын қызметтерінің түрлері
1.3 Коммерциялық банктердің қызметін ұйымдастырудың теориялық негіздері
2 Коммерциялық банктің қаржылық жағдайы мен қызмет нәтижелерін талдау және бағалау («АТФ Банк» АҚ мысалында)
3 Қазақстандағы банк қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру және дамыту мәселелерін шешу жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1 Коммерциялық банктердің қызметінің теориялық негіздері
1.1 Коммерциялық банктер . банк жүйесі мен олардың қызметінің негізгі буыны
1.2 Коммерциялық банктің атқаратын қызметтерінің түрлері
1.3 Коммерциялық банктердің қызметін ұйымдастырудың теориялық негіздері
2 Коммерциялық банктің қаржылық жағдайы мен қызмет нәтижелерін талдау және бағалау («АТФ Банк» АҚ мысалында)
3 Қазақстандағы банк қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру және дамыту мәселелерін шешу жолдары
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Қазақстан - бұрынғы одақтас республикалар арасында әлеуметтік-экономикалық жоспарлауды әрі дағдарыстан қысқа мерзімде шығу шараларын жасаған бірден-бір ел. Дәл қазіргі уақытта республикамызда жоспарлаудың жаңа үлгісі жұмыс істеуде. Елді гүлдендіріп, көркейтуді мақсат еткен, халықтың әл-ауқатын арттыруды негіз еткен маңызды құжат «Қазақстан-2030» стратегиялық даму бағыты осы жаңа үлгінің арқауы. Осы құжат қабылданғаннан бергі он жылды қорытындылай отырып, біз еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы осындай стратегиялық өзектіліктің болуының маңыздылығын түсіндік.
Осы орайда, Қазақстан экономикасындағы банк саласында реформа өте жақсы жүріп, рейтингілік агенттіктер банктер беделін жоғары бағалап, әрі банк капиталдары нақты активтермен бекітіліп отырғанымен, олар да дағдарыстан шет қала алмады.
Біріншіден банктер Америкадағы «ипотекалық дағдарыс» әсерін болжамдай алмады. Жағдайдың тұрақты болатынына сеніп қалған олар, сырттан қаражаттарды қысқа мерзімге алып, оларды өз клиенттеріне ұзақ мерзімге беріп отырды. Екіншіден, банктер тұрғын үй саласында алыпсатарлық бағаның қалыптасқанын ескермеді және басқа салаларға көңіл бөлген жоқ. Үшіншіден, банктер тапқан мол табыстарын өз қорларын өсіру үшін жұмсамай, оларды еліміздегі және шетелдердегі ғимараттар мен өндірістік нысандар түріндегі бағдарсыз активтерге айналдырып отырды. Сондықтан да еліміздің банк жүйесіндегі айтарлықтай қауіптердің бір мезгілде жинала бастағандағы заңдылық.
Осы орайда, Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты 2008 жылдың ақпан айында Қазақстан халқына жолдаған Жолдауында «Елдің қаржы жүйесінің, әсіресе, банк секторының бәсекеге қабілеттілігін және тұрақтылығын арттыру Агенттіктің Ұлттық банкпен және Қаржы министрлігімен бірлесе отырып атқаратын басты міндеті болуға тиіс» делінген.
Қазақстанның алдыңғы қатарлы коммерциялық банктері өзінің табыс базасын кеңейту үшін табыстылықты және бәсекелік қабілеттілігін жоғарлату үшін өзінің клиенттеріне кең ауқымды операциялар мен қызметтер көрсетуге ұмтылатыны белгілі. Бұл жерде есте ұстайтын жағдай, банк қызметінің дамуы клиенттер және банктің өзі үшін минималды шығындармен банк қызметтерін көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды білдіреді.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін облигациялар немесе акциялар жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.
Осы орайда, Қазақстан экономикасындағы банк саласында реформа өте жақсы жүріп, рейтингілік агенттіктер банктер беделін жоғары бағалап, әрі банк капиталдары нақты активтермен бекітіліп отырғанымен, олар да дағдарыстан шет қала алмады.
Біріншіден банктер Америкадағы «ипотекалық дағдарыс» әсерін болжамдай алмады. Жағдайдың тұрақты болатынына сеніп қалған олар, сырттан қаражаттарды қысқа мерзімге алып, оларды өз клиенттеріне ұзақ мерзімге беріп отырды. Екіншіден, банктер тұрғын үй саласында алыпсатарлық бағаның қалыптасқанын ескермеді және басқа салаларға көңіл бөлген жоқ. Үшіншіден, банктер тапқан мол табыстарын өз қорларын өсіру үшін жұмсамай, оларды еліміздегі және шетелдердегі ғимараттар мен өндірістік нысандар түріндегі бағдарсыз активтерге айналдырып отырды. Сондықтан да еліміздің банк жүйесіндегі айтарлықтай қауіптердің бір мезгілде жинала бастағандағы заңдылық.
Осы орайда, Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру – мемлекеттік саясаттың басты мақсаты» атты 2008 жылдың ақпан айында Қазақстан халқына жолдаған Жолдауында «Елдің қаржы жүйесінің, әсіресе, банк секторының бәсекеге қабілеттілігін және тұрақтылығын арттыру Агенттіктің Ұлттық банкпен және Қаржы министрлігімен бірлесе отырып атқаратын басты міндеті болуға тиіс» делінген.
Қазақстанның алдыңғы қатарлы коммерциялық банктері өзінің табыс базасын кеңейту үшін табыстылықты және бәсекелік қабілеттілігін жоғарлату үшін өзінің клиенттеріне кең ауқымды операциялар мен қызметтер көрсетуге ұмтылатыны белгілі. Бұл жерде есте ұстайтын жағдай, банк қызметінің дамуы клиенттер және банктің өзі үшін минималды шығындармен банк қызметтерін көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды білдіреді.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін облигациялар немесе акциялар жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.
1. «ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы. 31.08.1995.
2. ҚР заңы «ҚР Банктер және банктік қызметі туралы» 1995 жылдың 31 тамызындағы № 2444,
3. «Ақшалай төлемдер және реттеу туралы» Қазақстан Республикасының заңы 29.06.1998 жыл.
4. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2012 жылғы 3 маусымдағы №213 Қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейлі банктерге арналған пруденциялық нормативтер» туралы Ереже.
5. ҚР ҰБ Басқармасының 2014 жылғы 16 қарашадағы №465 Қаулысымен бекітілген «Активтердің, шартты міндеттемелердің жіктелуі және оларды күмәнді және үмітсіз санаттарға жатқыза отырып, оларға қарсы провизиялар құру» туралы Ереже.
6. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2012 жылғы 28 сәуірдегі № 154 Қаулысы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2012 жылы 6 маусымда № 7701 тіркелді
7. Журнал Банки Казахстана, 01-2016
8. Жаналинов, Б.Н. Банк ісі. 2014.
9. Ғ.С.Сейтқасимов «Ақша, несие, банктер» оқулық, жалпы редакциясын басқарған, Алматы 2010 жыл.
10. Финансово-экономический словарь/ Под редакцией А.А.Абишева. – Алматы: Экономика, 2010.
11. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие». Оқу құралы., Алматы 2010 жыл.
12. Дюзельбаева, Г.М. Банковское дело. 2010.
13. Мақыш С.Б. Банк ісі: Оқулық. – Алматы: Жеті жарғы, 2010.
14. Ілияс А.Ә. Ақша – кредит саясаты: Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2010.
15. Гептинг В.Н. Основы рыночной экономики: Учебное пособие.-Астана: Фолиант, 2010.-128 стр.
16. Кулембаева, А.С.Банк ici : Экономика мамандықтар студенттеріне арналған оку-әдістемелік куралы. - Павлодар: Кереку, 2011. - 77б
17. Г.А. Рахимова. Ақша, несие, банктер: «Қаржы» мамандығына арналған. 2011.
18. Жоламанова М.Т. Ақша. Несие. Банк. Оқу құралы: - Алматы: Еуразиялық нарық институты, 2011.
19. Жарковская Е.П., Арендс И.О. Банковское дело: учеб. пособ. Москва: Изд. «Омега-Л», 2011.
20. Ғ.Сейітқасымов, Ж.Бекболатұлы, С.Кәрімжанов. Қазақстанның банк жүйесі. Оқу құралы. – Алматы, 2011.
21. Казиева Р.К. Основы бизнеса: Учебник.- Астана: Фолиант, 2011.
22. Нуреев Р.М. Деньги, банки, и денежно-кредитная политика,- М., Финстатинформ, 2011.
23. Оспанова М.А. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары: Оқу кұралы.-Алматы: 2012.
24. А.М.Алшынбай. Нарық және баға белгілеу. Оқу құралы: Алматы-Экономика, 2012.
25. Хамитов Н.Н. Қазіргі кезеңдегі кредиттік іс: Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2012.
26. Искаков Ұ.М.,Бохаев Д.Т.,Рузиева Э.А. Қаржы нарығы және делдалдары: Оқулық – Алматы: Экономика,2012.
27. Смағұлова Р.О., Мәдіханова Қ.Ә., Тұсаева Ә.Қ., Сатыбалдиева Ж.Ш. Қаржы, ақша айналысы және несие: Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2012.
28. Төреғожина М.Б. Экономиканы мемлекеттік реттеу: Лекциялар курсы. – Алматы: Экономика. 2012.
29. Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система Казахстана: становление и развитие: моногр. Астана: Изд.КазУЭФиМТ, 2012.
30. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Оқу құралы. 2-шi басылым, - Алматы: ИздатМаркет, 2012.
31. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктiң делдалдық операциялары: факторинг және форфейтинг // ҚазЭУ хабаршысы. – 2012. - №2. – 70-75 бет.
32. Донцов С. Банки Казахстана, 2012 г. №12; “Банковские система Казахстана – крупнейший институтциональный инвестор национального фондового рынка”
33. В.И.Колесникова, Л.П.Кроливецкой М., Учебник под ред. Банковское дело: Финансы и статистика, 2012.
34. Ю.А.Бабичевой - М., Банковское дело: Справочное пособие. Под ред. Экономика, 2012.
35. Валенцева, Н.И. Банковское дело: Учебник / О.И. Лаврушин, Н.И. Валенцева; Под ред. О.И. Лаврушина. - М.: КноРус, 2013. - 800 c.
36. Өтебаев Б.С. Қаржылық талдау: Оқулық, Астана: ҚазЭҚХСУ, 2013.
37. Сейткасымов Г.С., Маулетов К.М. Финансовый анализ в коммерческом банке. – 117 стр.- Астана, 2013.
38. Садвакасова Ж. «Кредитная политика коммерческого банка» // Вестник КазНУ, Серия экономическая. №2. – 2013 г.
39. Бельгер Ф. Деньги. Кредит. Банки. Ценные бумаги. Практикум: Учеб. Пособие - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2013.
40. С.Кабашев «Депозитная составляющая оценки кредитного развития банковского сектора республики» // Қаржы-Қаражат, №2, - 2013. 58-61 стр.
41. Берік М. Ақша, несие, банктер: Оқ құралы – Алматы: Экономика, 2014.
42. Жуков, Е.Ф. Банковское дело: Учебник / Е.Ф. Жуков. - Люберцы: Юрайт, 2015. - 591 c.
43. Белозеров, С.А. Банковское дело: Учебник / С.А. Белозеров, О.В. Мотовилов. - М.: Проспект, 2015. - 408 c.
44. Умарова К.А. Банковское дело. Практикум: учеб. пособ. – Караганда: 2014.
45. Елемесова Р.Ү. Банк ісі: Оқу құралы. Қарағанды, 2014.
46. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің 2014-2016 жылдардағы статистикалық бюллетендері.
47. «АТФ Банк» АҚ-ның 2014-2016 жылдық есебі
48. «АТФ Банк» АҚ-ның ХҚЕС бойынша шоғырландырылған қаржылық есептілігі 2014-2016 жыл
49. www.kdif.kz
50. www.nationalbank.kz
51. www.afn.kz
52. www.atfbank.kz
2. ҚР заңы «ҚР Банктер және банктік қызметі туралы» 1995 жылдың 31 тамызындағы № 2444,
3. «Ақшалай төлемдер және реттеу туралы» Қазақстан Республикасының заңы 29.06.1998 жыл.
4. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2012 жылғы 3 маусымдағы №213 Қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейлі банктерге арналған пруденциялық нормативтер» туралы Ереже.
5. ҚР ҰБ Басқармасының 2014 жылғы 16 қарашадағы №465 Қаулысымен бекітілген «Активтердің, шартты міндеттемелердің жіктелуі және оларды күмәнді және үмітсіз санаттарға жатқыза отырып, оларға қарсы провизиялар құру» туралы Ереже.
6. Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі Басқармасының 2012 жылғы 28 сәуірдегі № 154 Қаулысы. Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2012 жылы 6 маусымда № 7701 тіркелді
7. Журнал Банки Казахстана, 01-2016
8. Жаналинов, Б.Н. Банк ісі. 2014.
9. Ғ.С.Сейтқасимов «Ақша, несие, банктер» оқулық, жалпы редакциясын басқарған, Алматы 2010 жыл.
10. Финансово-экономический словарь/ Под редакцией А.А.Абишева. – Алматы: Экономика, 2010.
11. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие». Оқу құралы., Алматы 2010 жыл.
12. Дюзельбаева, Г.М. Банковское дело. 2010.
13. Мақыш С.Б. Банк ісі: Оқулық. – Алматы: Жеті жарғы, 2010.
14. Ілияс А.Ә. Ақша – кредит саясаты: Оқу құралы. Алматы: Экономика, 2010.
15. Гептинг В.Н. Основы рыночной экономики: Учебное пособие.-Астана: Фолиант, 2010.-128 стр.
16. Кулембаева, А.С.Банк ici : Экономика мамандықтар студенттеріне арналған оку-әдістемелік куралы. - Павлодар: Кереку, 2011. - 77б
17. Г.А. Рахимова. Ақша, несие, банктер: «Қаржы» мамандығына арналған. 2011.
18. Жоламанова М.Т. Ақша. Несие. Банк. Оқу құралы: - Алматы: Еуразиялық нарық институты, 2011.
19. Жарковская Е.П., Арендс И.О. Банковское дело: учеб. пособ. Москва: Изд. «Омега-Л», 2011.
20. Ғ.Сейітқасымов, Ж.Бекболатұлы, С.Кәрімжанов. Қазақстанның банк жүйесі. Оқу құралы. – Алматы, 2011.
21. Казиева Р.К. Основы бизнеса: Учебник.- Астана: Фолиант, 2011.
22. Нуреев Р.М. Деньги, банки, и денежно-кредитная политика,- М., Финстатинформ, 2011.
23. Оспанова М.А. Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары: Оқу кұралы.-Алматы: 2012.
24. А.М.Алшынбай. Нарық және баға белгілеу. Оқу құралы: Алматы-Экономика, 2012.
25. Хамитов Н.Н. Қазіргі кезеңдегі кредиттік іс: Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2012.
26. Искаков Ұ.М.,Бохаев Д.Т.,Рузиева Э.А. Қаржы нарығы және делдалдары: Оқулық – Алматы: Экономика,2012.
27. Смағұлова Р.О., Мәдіханова Қ.Ә., Тұсаева Ә.Қ., Сатыбалдиева Ж.Ш. Қаржы, ақша айналысы және несие: Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2012.
28. Төреғожина М.Б. Экономиканы мемлекеттік реттеу: Лекциялар курсы. – Алматы: Экономика. 2012.
29. Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система Казахстана: становление и развитие: моногр. Астана: Изд.КазУЭФиМТ, 2012.
30. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Оқу құралы. 2-шi басылым, - Алматы: ИздатМаркет, 2012.
31. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктiң делдалдық операциялары: факторинг және форфейтинг // ҚазЭУ хабаршысы. – 2012. - №2. – 70-75 бет.
32. Донцов С. Банки Казахстана, 2012 г. №12; “Банковские система Казахстана – крупнейший институтциональный инвестор национального фондового рынка”
33. В.И.Колесникова, Л.П.Кроливецкой М., Учебник под ред. Банковское дело: Финансы и статистика, 2012.
34. Ю.А.Бабичевой - М., Банковское дело: Справочное пособие. Под ред. Экономика, 2012.
35. Валенцева, Н.И. Банковское дело: Учебник / О.И. Лаврушин, Н.И. Валенцева; Под ред. О.И. Лаврушина. - М.: КноРус, 2013. - 800 c.
36. Өтебаев Б.С. Қаржылық талдау: Оқулық, Астана: ҚазЭҚХСУ, 2013.
37. Сейткасымов Г.С., Маулетов К.М. Финансовый анализ в коммерческом банке. – 117 стр.- Астана, 2013.
38. Садвакасова Ж. «Кредитная политика коммерческого банка» // Вестник КазНУ, Серия экономическая. №2. – 2013 г.
39. Бельгер Ф. Деньги. Кредит. Банки. Ценные бумаги. Практикум: Учеб. Пособие - М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2013.
40. С.Кабашев «Депозитная составляющая оценки кредитного развития банковского сектора республики» // Қаржы-Қаражат, №2, - 2013. 58-61 стр.
41. Берік М. Ақша, несие, банктер: Оқ құралы – Алматы: Экономика, 2014.
42. Жуков, Е.Ф. Банковское дело: Учебник / Е.Ф. Жуков. - Люберцы: Юрайт, 2015. - 591 c.
43. Белозеров, С.А. Банковское дело: Учебник / С.А. Белозеров, О.В. Мотовилов. - М.: Проспект, 2015. - 408 c.
44. Умарова К.А. Банковское дело. Практикум: учеб. пособ. – Караганда: 2014.
45. Елемесова Р.Ү. Банк ісі: Оқу құралы. Қарағанды, 2014.
46. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің 2014-2016 жылдардағы статистикалық бюллетендері.
47. «АТФ Банк» АҚ-ның 2014-2016 жылдық есебі
48. «АТФ Банк» АҚ-ның ХҚЕС бойынша шоғырландырылған қаржылық есептілігі 2014-2016 жыл
49. www.kdif.kz
50. www.nationalbank.kz
51. www.afn.kz
52. www.atfbank.kz
Қысқартылған сөздер тізімі
АҚ - Акционерлік Қоғам
ДСҰ - Дүниежүзілік сауда ұйымы
ҚР ҰБ - Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
ШОБ - Шағын және орта бизнес
ЭЕМ - электрондық есептеуіш машина
SPV - жеке бизнес-процестерді, тиімді басқаруға мүмкіндік береді
Кіріспе
Қазақстан - бұрынғы одақтас республикалар арасында әлеуметтік-экономикалық жоспарлауды әрі дағдарыстан қысқа мерзімде шығу шараларын жасаған бірден-бір ел. Дәл қазіргі уақытта республикамызда жоспарлаудың жаңа үлгісі жұмыс істеуде. Елді гүлдендіріп, көркейтуді мақсат еткен, халықтың әл-ауқатын арттыруды негіз еткен маңызды құжат Қазақстан-2030 стратегиялық даму бағыты осы жаңа үлгінің арқауы. Осы құжат қабылданғаннан бергі он жылды қорытындылай отырып, біз еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы осындай стратегиялық өзектіліктің болуының маңыздылығын түсіндік.
Осы орайда, Қазақстан экономикасындағы банк саласында реформа өте жақсы жүріп, рейтингілік агенттіктер банктер беделін жоғары бағалап, әрі банк капиталдары нақты активтермен бекітіліп отырғанымен, олар да дағдарыстан шет қала алмады.
Біріншіден банктер Америкадағы ипотекалық дағдарыс әсерін болжамдай алмады. Жағдайдың тұрақты болатынына сеніп қалған олар, сырттан қаражаттарды қысқа мерзімге алып, оларды өз клиенттеріне ұзақ мерзімге беріп отырды. Екіншіден, банктер тұрғын үй саласында алыпсатарлық бағаның қалыптасқанын ескермеді және басқа салаларға көңіл бөлген жоқ. Үшіншіден, банктер тапқан мол табыстарын өз қорларын өсіру үшін жұмсамай, оларды еліміздегі және шетелдердегі ғимараттар мен өндірістік нысандар түріндегі бағдарсыз активтерге айналдырып отырды. Сондықтан да еліміздің банк жүйесіндегі айтарлықтай қауіптердің бір мезгілде жинала бастағандағы заңдылық.
Осы орайда, Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты атты 2008 жылдың ақпан айында Қазақстан халқына жолдаған Жолдауында Елдің қаржы жүйесінің, әсіресе, банк секторының бәсекеге қабілеттілігін және тұрақтылығын арттыру Агенттіктің Ұлттық банкпен және Қаржы министрлігімен бірлесе отырып атқаратын басты міндеті болуға тиіс делінген.
Қазақстанның алдыңғы қатарлы коммерциялық банктері өзінің табыс базасын кеңейту үшін табыстылықты және бәсекелік қабілеттілігін жоғарлату үшін өзінің клиенттеріне кең ауқымды операциялар мен қызметтер көрсетуге ұмтылатыны белгілі. Бұл жерде есте ұстайтын жағдай, банк қызметінің дамуы клиенттер және банктің өзі үшін минималды шығындармен банк қызметтерін көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды білдіреді.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін облигациялар немесе акциялар жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.
Банк операцияларының тиімді, икемді жүйесі кең ауқымды клиенттерімен ішкі жинақтарды шоғырландыруға жағдай жасау керек. Осыған байланысты өзгермелі экономиканың қалыптасып келе жатқан қажеттілігіне жауап бере алатын икемді банктік қызмет көрсету мәселесі ерекше мәнге ие болып отыр.
Қазіргі дамып жатқан ақпараттық технологиялар заманында өз шарушылығын жалғастыру үшін, қызмет ауқымын кеңейтіп, жоғары пайдаға қол жеткізу үшін көптеген кәсіпорындар тауардың жаңа түрін шығаруға, жаңа қызметтерді ұсынуға ұмтылуда. Осыған орай банктер де жаңа қызметтерді ендіруге және бұрынғы қызметтерді жетілдіруге үлкен назарын аударып отыр.
Халыққа қызмет көрсетіп жүрген банктер ролін жандандырудың мәні мынада: шығынды азайта отырып, барынша жоғары нәтижеге қол жеткізуге, банктік қызмет көрсетуінде клиенттер қажеттіліктерін толықтай қанағаттандыруға, жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсету сапасын жақсартуға, банктік қызметтер спектрін кеңейтуге және олардың өзіндік құнын төмендетуге жағдай жасау. Бұл дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы - Коммерциялық банктің қызметін талдау және бағалау.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - коммерциялық банктердің қызмет етуінің теориялық негіздерін зерттеу және АТФ Банк АҚ-ның мәліметтері негізінде коммерциялық банктің қызмет нәтижелерін талдау.
Дипломдық жұмыстың қойылған мақсаты аясында келесі міндеттерді шешу қарастырылған:
oo коммерциялық банктердің қызмет етуінің теориялық негіздерін қарастыру;
oo АТФ Банк АҚ-ның қызметін зерттеу және қаржылық нәтижелерін талдау;
oo АТФ Банк АҚ-ның негізгі қызмет түрлеріне талдау жасау;
oo коммерциялық банктердің қызметін кеңейту мақсатындағы аймақтық даму мәселелерін қарастыру;
oo коммерциялық банктердің қауіп-қатерлерін басқаруға байланысты ұсыныстар беру;
oo коммерциялық банктердің несие қауіп-қатерлерін реттеу аясында ұсыныстар жасау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде коммерциялық банктердің қызметін ұйымдастыруға, коммерциялық банктердің жүзеге асыратын операцияларына байланысты теориялық мәселелерге зерттеулер жасалынған.
Екінші бөлімде ҚР-ның Коммерциялық банктерінің қызметтерін және АТФ Банк АҚ-ның қызметін ұйымдастыру негіздері қарастырылып, банктің қаржылық көрсеткіштеріне, қызметіне талдау жасалынған.
Үшінші бөлімде Қазақстандағы банк қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру және дамыту мәселелерін шешу жолдары қарастырылды.
Қорытындыда коммерциялық банктердің қызмет етуіне теориялық зерттеулер жасау және нақты банк қызметінің нәтижелерін талдау нәтижесінде банк қызметін оңтайландыруға байланысты ұсыныстар жасалған.
1 Коммерциялық банктердің қызметінің теориялық негіздері
1.1 Коммерциялық банктер - банк жүйесі мен олардың қызметінің негізгі буыны
Коммерциялық банктер мәртебесі, мақсаты және бағыттары бойынша теңдей емес, дегенмен барлық банктердің балансының және оның құрылымының болуы; негізгі қызметтер мен операциялардың сипаты, өзінің қызметінен кірістер алу сияқты орталық негіздері бар.
Коммерциялық банк қызметінің принциптері.
1. Нақты қолда бар ресурстар шегінде жүмыс істеу. Коммерциялық банктер өзінің ресурстары мен кредит салымдарының арасын сандық арақатынаспен қамтамасыз етіп қана қоймай, банк активтерінің сипатын жұмылдырылған ресурстардың өзіндік ерекшелігіне сәйкестендіруге ұмтылуы керек.
2. Банктердің өз қызмет нәтижесі үшін экономикалық түрғыдан жауап беруін ұйғаратын толық экономикалық дербестік.
3. Банктердің клиентпен арадағы өзара байланысы нарықтық қатынастың негізінде құрылады.
4. Коммерциялық банктің жұмысы тек жанама экономикалық әдістермен реттеледі.
Коммерциялық банктер сондай-ақ несие беру жүйесінің негізгі буыны ретінде сипатталады. Бұл банктердің негізгі несие орталығы ретінде несие берудің мол мүмкіндіктерін ашатындығын білдіреді. Банк жүйесінде несиені орталық банк, екінші деңгейдегі банктер, арнаулы несие институттары береді. Нарықтық экономикалық жағдайындағы коммерциялық банктер - бұл активті іскерлік банктер болып саналады жэне олар барлық елдердің банк жүйесінде айрықша орын алады. Бұл банктер бүкіл экономикаға қызмет көрсете отырып, шаруашылықтарға, кәсіпкерлерге, жекелеген түлғаларға несие береді, тұтынушыларға неғұрлым жақындай отырып, өндіріс саласы мен айналым дамуына көмегін тигізеді.
Нарық бәсекесі жағдайында әрбір банк өзінің басымдықтарын айқындайды, өзіне несие жүйесінің негізгі буыны ретінде бекітеді.
Елдің банк жүйесіндегі несие беру қызметін мынадай банктер орындайды:
- Орталық банк - екінші деңгейдегі банктерге мемлекетке несие беруі кезінде;
- Коммерциялық банктер - меншікті коммерциялық мүдделердің дамуымен қаржы алушылардың қажеттіліктерін барлық түрлеріне экономика салаларына несиелер беру кезінде.
Коммерциялық банктер клиенттер үшін бүкіл операциялық қызметтерді орындайтын ақша нарығының жүмыс жасаушы әмбебап буыны ретінде қатысады. Коммерциялық банк түсінігін кең түрде түсіндіре отырып, оларды мынадай белгілер бойынша жіктеуге болады.
Жалпыға белгілідей, коммерциялық банктер өздерінің дәстүрлі базалық қызметтері негізінде жұртшылық арқылы қабылданады, олар клиенттерге сан алуан қаржылық қызметтер көрсетеді, трасталық операциялар жасайды, клиенттер үшін бағалы қағаздар сатып алады, қозғалмайтын мүлік пен кепілдік міндеттемелерді басқарады. Коммерциялық банктердің қызметтерін дәстүрлі және дәстүрлі емеске, базалық жэне жаңа қызметтерге бөлуге болады. Коммерциялық банктерді қызметін жалпылай топтастырғанда былай болып шығады:
oo Бос ақша капиталдарын жүмылдыру мен шоғырландыру қор жинау мен сақтықтар (салымдық және депозиттік операциялар);
oo Экономикаға жэне түрғын халыққа (активті операциялар) несиелер беру;
oo Төлемдер жасау мен ақша аударымдарын (делдалдық операциялар) ұйымдастыру;
oo Инвестициялық қызмет (бағалы қағаздар салымы жэне жобалар);
oo Сыртқы сауданы қаржыландыру;
oo Сейфтерде қүндылықтарды сақтау;
oo Клиенттерге өзге қаржылық қызметтер корсету.
Жинақтарды жұмылдыру мен шоғырландыру қызметі жеке адамдардың ұсақ шашыранды ақша қаражаттарын жинақтай отырып, ақша ресурстарының ортақ қорын қүру арқылы оларды экономиканың неғұрлым тиімді салаларына бағыттауға болатындығын растайды. Өз ақшаларының жоғары өтімді формада сақталуына және пайыздық үлес алуға деген салымшылардың қызығушылығын банктер арқылы қамтамасыз етілуі тиіс және ол үшін соңғы жауапкершілікті өзіне алады.
Несие берудегі делдалдық, банк үшін ең айқындаушы қызмет болып саналады, өйткені уақытша бос ақша қаражаттары шаруашылық жүргізуші субъектілерге саудаға беру жолымен қайыра бөле отырып, одан ол пайда табады. Банктің осы қызметі (несие категориясын) көрсетуге үлкен әсерін тигізеді. Мұндай кезде несие қаржыны тиімді пайдалануға несие беруші мен қарыз алушы бірдей мүдделік танытады. Коммерциялық банк үшін несие төлеуге қабілетті қарыз алушыларға ссудалар беру коп кіріс келтіретін операциялар болып саналады.
Есеп - шоттардан төлемдер жасау мен есеп айырысулар кезіндегі делдалдық қызмет клиенттердің тапсырмасы бойынша банктің ақша аударымдарын жасауы кезінде. Елде шаруашылық операцияларын жүзеге асыруы жағдайында есеп - шоттар арқылы төлемдер жасаған кездерінде көрінеді.
Банктердің бағалы қағаздармен операциялар жасау кезіндегі делдалдық қызметі қосымша кірістер алу, өзінің өтімдігін ұстап тұру мақсатындағы бағалы қағаздарды сатып алу кезіндегі операцияларды жүзеге асыру жағдайында көрінеді.
Банк бағалы қағаздарды сатып ала отырып, оларды мемлекеттік билік органдары алдындағы салымдар бойынша міндеттемелерді қамтамасыз ету түрінде пайдаланады. Банктердің сатып алатын бағалы қағаздарының мынадай түрлері болады:
oo Мемлекеттік бағалы қағаздар;
oo Корпорациялардың облигациялары;
oo Әртүрлі компаниялардың акциялары;
oo Банктік акцептер;
oo Нарықта айналым жасап жүрген коммерциялық векселдер;
oo Тауар-несие корпорацияларының сертификаттары.
Кесте 1. Коммерциялық банктің негізгі қызметтерін топтастыру
Дәстүрлі
Дәстүрлі емес
1. Депозиттік-ссудалық
1. Есеп айырысулар және несие қарыздарын өтеу кезінде үшінші жақ үшін міндеттемелер мен кепілдіктер беру.
2. Клиенттерге кассалық қызмет корсету.
2. Шетел валюталарын, қымбат металдар мен тастарды сатып алу және сату.
3. Клиенттердің есеп-шоттарын, тапсырма бойынша есеп айырысуларын жүргізу.
3. Сенім білдіру негізінде қаржыларды тарту мен орналастыру жэне клиенттердің тапсырмасы бойынша олардың қаржылары мен бағалы қағаздарын басқару
4. Төлем құжаттарын шығару чек, вексел, аккредитивтер.
4. Банк қызметімен байланысты мәселелер бойынша клиенттерге кеңестер беру.
5. Мемлекеттік және өзгеде бағалы қағаздарды сатып алу, сату және сақтау.
6. Қызметтер корсету Лизингтік, факторингтік, инжинирингтік.
Дерек көзі: Коммерциялық банк қызметтерінің мәліметтері бойынша автормен құрастырылған
Құндылықтарды сейфтерде сақтау коммерциялық банктердің тарихи маңызды қызметі болып саналады. Құндылықтардың сенімді сақтаушысы ретіндегі банктің жоғары беделі ақшалар мен өзге де құндылықтар үшін оның кассалық операцияларының, қорларының, сақтайтын органдарының, кассалық сейфтердің болуымен нығайтыла түседі. Құндылыктарды сақтауды банк екі формада жүзеге асыра алады:
- Банк шартқа сәйкес көрсеткен қызметіне қарай ақы алатын және өз негізінде клиентке кепілдікті қамтамасыз ететін құндылықтарды сақтау үшін сейфтер береді;
- Банк құндылықтарды өз жауапкершілігіне алып, агент рөлінде қатысқан кезде клиенттің өтініші бойынша жүргізген кезде болат камерада сақтайды. Коммерциялық банктердің ерекше қызметі төлем құралдарын шығару арқылы айналымдағы ақшаны көбейту немесе артығын жою, яғни ақша массасын көбейту немесе азайту. Төлем құралдарын шығару олардың депозиттік және несиелік қызметтеріне тікелей байланысты. Депозит екі түрлі жолмен: клиенттің банкке ақша салуы арқылы немесе қарыздарға банктің несие беруі арқылы жүргізіледі.
1.2 Коммерциялық банктің атқаратын қызметтерінің түрлері
Қандай жүйе болмасын оның өзiнiң формалары мен қызметтерi болатыны анық. Жалпы банктiң атқаратын қызметтерiн төмендегiдей жiктеуге болады:
oo Уақытша бос ақша қаражатын тарту, жинақтау және оны қарыз капиталына айналдыру;
oo Кәсiпорындарға, мемлекетке, жеке адамдарға несие беру, бағалы қағаздармен операциялар жүргiзу;
oo Ақша айналымын реттеу. Банк -- әртүрлi шаруашылық субъектiлерiнiң төлем айналымы жүретiн орталық. Банк өзiнiң есеп айырысу жүйесi арқылы клиенттерiне айырбас, ақша айналымын жүргiзуге мүмкiндiк туғызады;
oo Айналымға несие құралдарын шығару. Банк клиентiне тек жинаған уақытша бос ақша қаражатымен несиелеп қоймай, сонымен қатар депозиттiк чектердi , вексельдердi шығарумен де несиелейдi;
oo Экономикалық және қаржылық ақпарат берiп отыру ;
Коммерциялық банктердің негізгі атқаратын қызметтері:
oo акция қаражатын шоғырландыру және тарту;
oo несие беру;
oo шаруашылықтармен есеп және төлем жұмыстарын жүргізу;
oo төлем құралдарын шығару;
oo бағалы қағаздарды шығаруды және орналастыруды ұйымдастыру;
oo сенімхат бойынша клиенттердің мүлкін басқару, яғни траст операциясын жүргізу;
oo клиенттерге кеңес беру.
Уақытша бос акша қаражатын шоғырландырып, оны капиталға айналдыру - банктердің ежелден атқаратын қызметтерінің бірі. Заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос ақшасын банкке тарту, бір жағынан, олардың несие процент түрінде табыс түсірсе, ал екінші жағынан банктің несие операцияларын жүргізуіне негіз қалайды. Шоғырланған жинақ ақша әр түрлі экономикалық және әлеуметтік қажеттіліктерге жұмсалуы мүмкін. Тек банктің делдалдық етуімен ақша қаражаты жинақталып, кейін ол капиталға айналады.
Коммерциялық банктердің атқаратын келесі қызметі - несие беруде делдал болу. Бос акция қаражат иесі мен қарыз алушының арасында тікелей несие қатынастарының туындауына кедергі болатын жәйттер: ұсынатын капитал көлемінің қарызға қажетті көлемге сай келмеуі, капиталдың айналыстан босау мерзімінің қарыздарға қажет мерзімге сай келмеуі. Сондай-ақ қарыздардың төлем қабілетсіздік қаупі капитал иесі мен оны қарызға алушының арасында тікелей несиелік байланыс болуын қиындатады. Каппитал иесі қарыздардың қаржылық жағдайы туралы хабардар болмауы да мүмкін. Коммерциялық банктер қарыз қарыз беруші мен қарыз алушының арасындағы қаржылық делдал ретінде осы кедергілерді жояды. Банктік несие экономиканың әр түрлі секторларына беріліп, өндірістің кеңеюін қамтамасыз етеді.
Ұйымдасқан және жұмысы қалыптасқан есеп айырысу жүйесінсіз тұрақты экононмика болуы мүмкін емес. Сондықтан есеп және төлем жұмыстарын жүргізуде банктердің рөлі зор. Кәсіпорындар арасындағы есеп айырысудың негізгі бөлігі қолма-қол ақшасыз жүреді. Банктер делдал ретінде клиенттредің тапсырысы бойынша шотқа акция қабылдап, ақшаның түсуін және берілуін есептейді.
Инфрақұрылымы жеткілікті дәрежеде дамыған мемлекеттердің төлем жүйесінің тиімді қызмет істеуі есеп айырысу технологиясының үнемі жетілдіруін талап етеді. Банктер арасында өзара келісім боынша корреспонденттік шоттар ашылғанда есеп айырысу корреспондент - банктер арқылы да жүргізіледі. Банктерде төлемді орталықтандыру айналыс шығындарын азайтады, ал есеп айырысуды жеделдету үшін және төлемдердің сенімділігін арттыру үшін қазіргі кезде есептеудің электрондық жүйесі енгізілуде.
Коммерциялық банктердің ерекше қызметі төлем құралдарын шығару арқылы айналымдағы ақшаны көбейту немесе артығын жою, яғни ақша массасын көбейту немесе азайту. Төлем құралдарын шығару олардың депозиттік және несиелік қызметтеріне тікелей байланысты. Депозит екі түрлі жолмен: клиенттің банкке ақша салуы арқылы немесе қарыздарғабанктің несие беруі арқылы жүргізіледі. Бұл операциялар айналымдағы ақша массасының көлеміне әр түрлі әсер етеді. Мысалы, егер клиент банкке 10 доллар салып, оны талап бойынша алынатын шотқа есептеуді өтінеді. Бұл операцияның нәтижесінде банк балансының активінде кассалық қалдық 10 долларға өседі, ал пассивінде депозиттар да осы сомаға өседі.
Дегенмен банк өзінің қызметі барысында акция шығарумен қатар акцияның бірсыпыра бөлігін "жоюмен" де айналысады. Бұл, біріншіден, клиент банктегі шотының қолма-қол ақша алғанда, екіншіден, несиені қайтарғанда депозиттік шоттан шығарылады. Дәл осындай нәтиже банктер бағалы қағаздарды сатқанда алынады - ақша салушылардың шотындағы салым сомасы және шаруашлықтағы төлем қаражатының массасы да азаяды.
Коммерциялық банктердің депозиттерді ұлғайту немесе кеміту мүмкіндігін орталық банктер міндетті резервтер жүйесі арқылы несие декларациясын басқаруда кеңінен пайдаланады. Банктердің резервтерін қысқартып, қорытындысында орталық банк депозиттердің қысқару реакциясын тудырс, ал резервтерді ұлғайту депозиттердің өсуін ынталандырады.
Коммерциялық банктер акция және облигация түріндегі бағалы қағаздарды шығарып және орналастырып эммисиялы-құрылтайшылық қызмет атқарады. Банктердің жинақтарды өндірістік мақсатқа жұмсайтын мүмкіндігі бар. Сөйтіп бағалы қағаздар нарығы несие жүйесін толықтырып, әрі онымен тығыз байланыст жұмыс істейді. Ұзақ мерзімді инвестиция тарту мақсатында кәсіпорындар акция және облигациялар шығарады. Бұл жағдайда кәсіпорындардың тапсырысы бойынша банктер бағалы қағаздардың көлемін, шығару жағдайы мен эмиссия мерзімін анықтауды, олардың типін таңауды, сондай-ақ оларды орналастыру және екінші рет айналысқа түсіру міндетін өщіне алады. Шығарылған бағалы қағаздарды сатып алуға кепілдік береді. Ол үшін бағалы қағаздарды өз есебінен сатып алуды - сатуды ұйымдастырады немесе сатып алушыларға қарыз береді.
Сол сияқты банктер мемлекеттік облигацияларды белсенді түрде сатып алады және оларға жазылу операцияларын жүргізеді. Мемлекеттік операцияларды қайта сатуға делдал ретінде екінші нарық ұйымдастырады. Бұл нарықтағы операцияларды сату курсы мен сатып алу курсының айырмасынан түсетін аса көп пайданы өзіне салып,оларды аса ірі банктер тобы монополды түрде жүргізеді.
Банктер сенімхат бойынша клиенттердің мүлкін басқару қызметтерін де атқарады. Жеке тұлғаларға: осы қызметті атқаруға құқығынан айырылғандардың, сондай-ақ жесірлердің, жасы толмағандардың мүлкін уақытша басқару; ізбасарларының мүддесі үшін өлген адамның мүлкін басқару; пайда табу мақсатымен капиталды басқару; құндылықтарды сейфте сақтау және т.б. қызметтер көрсетеді. Компанияларға көрсететін қызметтері бұл аталғандардан өзгеше: банктердің облигациялар бойынша кепілгер болуы; нарыққа шағарылған акцияларды және трансферттерді (атаулы акция бойынша иелік құқын басқаға беру) өкіл болуы; корпорацияның зейнетақы қорының қаржысын басқарушы болуы және т.б. қызметтер атқаруы мүмкін.
Банк бұл қызметтерді формальды клиенттердің өкілі ретінде атқарғанмен, шын мәнінде сенімхатпен қызмет көрсетудің нәтижесінде ол көптеген капиталды қадағалауына және экономикалық хабарлауды өзіне жинақтауға мүмкіндік алады. Мысалы, бағалы қағаздарды және трансфертті тіркеу үшін өкіл ретінде жүріп, банктер акционерлер мен бақылау қызметін бөлу туралы құрия мағлұматтарға ие болады.
Экономикалық мағлұматтарды өзіне жинақтауы банктердің клиенттерге кеңес беруіне мүмкіндік туғызады. Банктер кәсіпорынның қаржылық қызметіне, бухгалтерлік есебіне талдау жүргізіп, дамуының стратегиясын бағалаумен және табысты ұлғайту мүмкіндігін анықтаумен шұғылданады. Банктер клиенттің жаңа акциялар шығару болашағын және оларды нақты орналастыруды қарастырады.
Банктер төмендегідей кеңес береді: шот ашу, есеп-несиелік және кассалық қызмет көрсетуден бастап, ақша және тауар нарықтарында операциялар жүргізуге дейін нұсқау береді.
Коммерциялық банктердің кеңес беру қызметін төмендегідей топтастыруға болады:
oo несиелеу және есеп айырысу ісі бойынша - ақша нарығында коньюктура проценттік мөлшердің қозғалысы, несиелеудің жағдайы және формасы туралы хабар, несие-есептік қызмет көрсету үшін әр түрлі мәмілелер бойынша нұсқау беру, қолма-қол ақшасыз есептесуді талдау, оны жетілдіру жолдарын зерттеу;
oo бағалы қағаздарды шығару және олармен операция жүргізу бойынша - бағалы қағаздар нарығы коньюктурасы, олардың бағасының өзгеруі, бағалы қағаздардың элементтері, бағалы қағаздарды шығару тәртібі және олардың айналыс ережесі туралы хабар;
oo күрделі қаржы беру бойынша - құрылыс қызметі нарығының конъюктурасы, құрылыс материалдарының бағасы мен әр түрлі құрылыс-монтаж жұмыстарының тарифтері, күрделі қаржының экономикалық тиімділігін есептеу туралы анықтама.
Соңғы кездері коммерциялық банктермен басқа несие мекемелерінің арасындағы бәсеке күшейе түсуде. Бәсеке банктердің жаңа қызмет түрлерін іздестіруге, клиенттерге ұсынатын қызмет түрлерін өсіруге және қызмет көрсету сапасын жақсартуға ынталандырады. Сондықтан қызмет нарығындағы өз орнын нығайту үшін олар банктерге тән емес операцияларды батыл игеріп, қаржылық кәсіпкерлікте кең қолдануда.
Коммерциялық банктердің операциялары негізінен мына топтарға бөлінеді: пассив, актив, комиссиялық-делдалдық және сенімді операциялар.
Пассив операциялары - олар өз қарауына әр түрлі салымдарды тартып, басқа банктерден несие алып, өзінің бағалы қағаздарын шығарып қаражат тарту операцияларын жүргізіп, банк қорын құру және оны ұлғайту операциялары. Олар банк балансының пассивінде көрсетіледі. Пассив операциялары - бұл нәтижесінде пассивтік шоттағы немесе активті-пассивтік шоттағы қаражаттардың өсуін, яғни пассив пен активтің арту формасын білдіретін операцияларды сипаттайды.
Пассив операцияларына
салым қабылдау (депозиттер)
клиенттерге шоттар ашу және оларды жүргізу
банкаралық несие алу, оның ішінде, орталықтанған несие ресурстарынан
репо операциялары
өзінің бағалы қағаздарын шығару
Дерек көзі: С.Б.Мақыштың Коммерциялық банктер операциялары оқу құралы бойынша автормен құрастырылған.
Сурет 1. Пассив операцияларының жіктелуі
Банк капиталының 90%-ы - тартылған қаражат болып табылады. Заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос қаражаттарын тарта отырып, коммерциялық банктер халық шаруашылығының қосымша айналым қаражаттарына деген сұрансымен қатар халықтың тұтыну қажетін қанағаттандырады. Әлемдік банктік тәжірбиеде барлық тартылатын қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне байланысты екіге бөлінеді:
1. Депозиттер;
2. Депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Депозиттік емес тартылған қаражаттар - бұл банктің қарыз түрінде немесе өз меншікті қаражаттарын сату жолымен тартатын қаражаттары. Бұндай ресурстармен ірі коммерциялық банктер айналысады, өйткені, депозиттік емес қаражатар ірі сомада сатып алынатындықтан да, оларды көтерме сауда операциялар сипатына жатқызуға болады.
Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігін депозиттер құрайды. Депозиттер банк үшін бірден-бір арзан ресурс көзі болып табылады.
Депозит - бұл клиенттердің банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары. Халықаралық банктiк тәжірибеде депозиттерді келесідей түрлерге бөліп қарастырады.
Дерек көзі: С.Б.Мақыштың Коммерциялық банктер операциялары оқу құралы бойынша автормен құрастырылған.
Сурет 2. Банктік депозиттердің түрлері
Мұндағы, активтік депозиттер - банктің уақытша бос ақша қаражаттарын Орталық банкте және өзге корреспондент - банктердегі шоттарда орналастыруымен байланысты операциялар. Олар банктің өтімді активтері ретінде, яғни жалпы активтердің өте аз бөлігін алады. Активтік депозиттер банктің өтімді қаражаттарына жатады.
Отандық тәжірибеде активтік депозиттер Қазақсатан Республикасының Ұлттық банктегі банктердің депозиттері мен өзге комерциялық банктерде, соның ішінде шетелдік немесе отандық банктерде орналыстырылған ұлттық және шетел валютасындағы шоттардағы қаражаттарын сипаттайды.
Банктік тәжірибеде активті депозиттерді банкаралық депозит деп атайды. Банкаралық депозит негізінен банкаралық несиенің қалыптасуына себеп болады.
Пассивті депозиттер -- бұл клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттарын белгілі уақытқа және пайыз төлеу шартымен тартумен байланысты операциялар. Бұл операциялар көмегімен тартылған депозиттер пассив жағының көп бөлігін алады және банктік ресурстарды қалыптастырудың негізгі көзі болып табылады. Пассивтік депозиттерді банктерге клиенттердің инициативасы бойынша жинақтайды.
Сондай-ақ, депозиттерді: мерзімдеріне қарай, салым иелерінің категорияларына қарай, қаражаттарды салу және қайтарып алу шартына қарай, пайыз төлеу тәсіліне қарай, банктің активтік операциялары бойынша жеңілдіктер алуына қарай бөледі.
Салым иелерінің категорияларына байланысты депозиттік шоттар мынадай түрлерге бөлінеді:
Дерек көзі: Коммерциялық банктердің қызметтері мәліметтері бойынша автормен құрастырылған
Сурет 3. Депозиттік шоттардың түрлері
Талап етілетін депозиттер -- бұл салым иелерінің бастапқы талап етуіне байланысты әртүрлі төлем қаражаттар арқылы қолма-қол ақшаларын алатын әртүрлі шоттардағы қаражаттар. Отандық банктік тәжірибеде талап етілетін депозиттерге мыналар кіреді:
- мемлекеттік, акционерлік кәсіпорындардың, сондай-ақ әр түрлі шағын коммерциялық құрылымдардың ағымдық шоттарындағы сақталатын қаражаттары;
- әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
- есеп айырысудағы қаражаттар;
- басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат қалдықтары.
Талап етілетін депозиттік шоттардың артықшылығы олардың иелері үшін жоғарғы өтімділігіне байланысты сипатталады. Талап етілетін депозиттік шоттарға қаражаттар, шаруашылық және басқа да операциялардың жүзеге асырылуы барысында түседі және пайдаланылады.
Ал, кемшілігі -- бұл шот бойынша пайыз мүлде төленбейді немесе біршама төменгі мөлшерде төленеді. Міне осыдан келіп талап етуге дейінгі шоттардың төмендегідей өзіндік ерекшеліктері қалыптасады:
- ақша салу және оны алу кез келген уақытта ешқандай да шектеусіз жүзеге асырылады;
- шот иесі банктен осы шотты пайдаланғаны үшін пайыз түрінде немесе коммиссиондық ақы алып отырады;
- банктер талап етілетін шоттарда ақшалай қаражаттарды сақтағаны үшін өте төменгі деңгейде пайыз төлейді, кейде төлемеуі де мүмкін;
- талап етілетін депозиттер бойынша, коммерциялық банк Орталық банкте сақталатын міндетті резервтерге жоғарғы мөлшерде аударымдар жасайды.
Мерзімді депозит - бұл банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттары. Бұл депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім бойынша алынуы мүмкін. Мерзімді депозиттер чектің көмегімен пайдаланылмайды, бірақ қолма-қол ақша түрінде еркін аударылады немесе ағымдағы шотқа аударылады. Егер мерзімге дейін бұл салымды алатын болса, онда шот иесі айыппұл төлеуге міндетті. Бұл салымның ерекшелігі - талап еткенге дейінгі депозитке қарағанда, оларға міндетті резервтердің төменгі мөлшері белгіленеді. Депозиттің бұл түрін алдын ала хабарлау негізінде немесе уақыты жеткен кезде салым иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді чектер арқылы алуға болмайды. Мерзімді депозиттерді басқа шоттарға аударуға болады.
Мерзімді депозиттер бойынша, салым иесінен алдын ала хабарлау депозиті бойынша міндетті түрде өтінішін талап етеді. Өтініш беру уақыты алдын ала келісіледі және депозит бойынша, соған сәйкес пайыз белгіленеді. Әдетте, алдын ала алуын хабарлау мерзімі жеті күннен жоғары болып келеді.
Мерзімді депозиттердің мынадай ерекшеліктері болады:
- есеп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға ешқандай да есеп айырысу құжаттары толтырылмайды;
- шоттағы қаражат баяу айналады; тұрақты пайыз төленеді;
- пайыз мөлшерінің ең жоғарғы деңгейі Ұлттық Банкі тарапынан реттеліп отырады;
- ақшаны алуы туралы салым иесінің алдын ала хабардар етуі талап етіледі;
- бұл шоттағы қаражаттар бойынша ең төменгі мөлшерде резервтер белгіленеді
Мерзімді депозиттер мынадай түрлерге бөлінеді:
- меншікті-мерзімді депозиттер;
- алдын ала алуы ескертілетін мерзімді депозиттер.
Меншікті-мерзімді депозиттер сақталу мерзіміне қарай келесідей жіктеледі (сурет 2).
Дерек көзі: Искаков Ұ.М. Қаржы нарығы және делдалдары оқу құралы бойынша автормен құрастырылған.
Сурет 4. Меншікті - мерзімді депозиттердің сақталу мерзіміне қарай жіктелуі
Тағы бір кеңінен таралған салымның түрі - жинақ салымдары. Олардың белгіленген мерзімі жоқ, қаражатты алуда ескертуін талап етпейді, салымның жоғары шегі шектелген, ақшаны салу және алу кезінде жинақ кітапшасын көрсетуі қажет.
Жинақ салымдарының тұрақты мерзімі болмайды. Бұл салымдардың түрі бойынша, мерзімді депозиттерге қарағанда төменгі мөлшерде пайыз төленеді.
Жинақ салымдарының мынадай ерекшеліктері болады:
oo ақшалай қаражаттар сақтауда тұрақты мерзімі болмайды;
oo шоттағы қаражатты алдын ала алу барысында ешқандай да ескерту талап етілмейді.
Отандық банктік тәжірибеде жеке тұлғаларға ашылатын жинақ салымдары салым операцияларының мерзіміне және мазмұнына қарай мынадай түрлерге бөлінеді:
oo мерзімді жинақ салымдары;
oo қосымша жарна қосатын мерзімді жинақ салымдары;
oo ұтыс салымдары;
oo ақшалай-заттай ұтыс салымдары;
oo мақсатты және ағымдық салымдар.
Мерзімді жинақ салымдарға тұрақты мерзімі белгіленетін және сол мерзім өткенше алуға мүмкін емес салымдар жатады. Оған жоғары мөлшерде пайыз төленеді.
Қосымша жарна қосатын салымдар - бұл шоттағы қаражатқа алдын ала келісілген уәде бойынша үздіксіз ақшалай соманы қосып отыруға болатын салымды білдіреді.
Ағымдық жинақ салымдар, негізінен жалақы, зейнетақы, үздіксіз төлемдерді төлеу үшін жинақталатын және пайдаланатын қаражаттарды көрсетеді.
Мерзімді депозиттер мен жинақ салымдарының бір түріне депозиттік және жинақ сертификаттарын жатқызуға болады.
Депозиттік және жинақ сертификаттары - бұл салым иесіне белгілі мерзім өткен соң, тиісті қаражатты және оған есептелінетін пайызды алуға құқық беретін және оның шотындағы ақшалай қаражатының барлығын куәландыратын эмитент банктің жазбаша куәлігі.
Депозиттік және жинақ сертификаттары иемденуіне қарай екі түрлі болып келеді:
1. атаулы сертификаттар;
2. мәлімдеуші сертификаттар.
Атаулы депозиттік және жинақ сертификаттары бұл салым иелерінің атына толтырылып беріледі. Ал мәлімдеуші сертификаттарда салым иесінің аты-жөні көрсетілмейді, яғни оны кім инленсе, сол қаражаттың иесі болып саналады. Депозиттік сертификаттар көбіне ірі сомада шығарылатындықтан да, оларды заңды тұлғалар сатып алады.
Әлемдік тәжірибеде депозиттік сертификаттардың мынадай 2 түрі бар:
1. Аударылатын;
2. Аударылмайтын.
Жинақ сертификаты жеке тұлғаларға арналып шығарылады. Жинақ сертификатының мерзімі 1-3 жылға дейін.
Мерзімді депозиттік және жинақ сертификаттары мерзімінен бұрын төлеуге ұсынылуы мүмкін. Мұндай жағдайда барлық сертификатты сатып алады. Бірақ төменгі мөлшерде пайыз төлейді.
Банкаралық несие - бұл коммерциялық банктердің бір-біріне беретін несиелері. Мұндай несие басқа ресурстармен салыстырғанда өте қымбат ресурс болып табылады. Олар овернайт және күндізгі салымдар.
Овернайт - банктердің Ұлттық банктегі корреспонденттік шотында дебеттік қалдықтың пайда болуына байланысты бір түнге берілетін несие.
Күндізгі салым - банктік жұмыс күні ішінде банктердің Ұлттық банкте ашқан корреспонденттік шотында уақытша қаражат жоқтығына немесе жетіспеуіне байланысты ақшалай аударымдар мен төлемдер жасау мақсатында берілетін несие.
Күндізгі заем - банктік жұмыс күні ішінде банктердің Ұлттық банкте ашқан корреспонденттік шотында уақытша қаражат жоқтығынан немесе жетіспеуіне байланысты ақшалай аударымдар мен төлемдер жасау мақсатында берілетін несие.
Депозиттік операцияларды ұйымдастыру барысында коммерциялық банктер баланс өтімділгін сақтай отырып, бірқатар талаптарды ескеруі тиіс.
Активтік операциялар - бұл банктердің табыс алу және өзінің өтімділігін қамтамасыз ету мақсатында, иелігінде бар ресурстарды орналастыру жүзеге асыратын операцияларды білдіреді. Банктердің активтік операцияларының ең көп тараған түрлеріне мыналар жатады:
oo ссудалық операциялар;
oo инвестициялық операциялар;
oo депозиттік операциялар;
oo қаржылық операциялар;
oo басқа да операциялар.
Банк активті операцияларының маңызды бөлігін банктік несиелік операциялары негізінде алады. Банктік ссудалық операциялары негізінде ссудалық портфель құрылады. Банктік ссудалар біршама табысты және жоғары тәуекелді болып табылады. Бұл активтер топтары банктің басты пайда көзі ретінде қызмет етеді.
Ссудалық операциялар банктің ресурстық базасын орналастыруда банктің активтік қызметінің негізгі бөлігін құрайды.
Банктің инвестициялық операциялары - несиелік операциялардан кейін банкке табыс әкелетін опреациялар. Банктің инвестициялық негізінде бағалы қағаздар портфелін қалыптастыруының 2 мақсаты болады: біріншісі - банкке табыс әкелу, екіншісі - өтімді активтер қатарын толықтыру.
Банктің инвестициялық операция жүргізетін бағалы қағаздары екі топқа бөлінеді:
1. мемлекеттік бағалы қағаздар;
2. корпоративтік бағалы қағаздар.
Мемлекеттің бағалы қағаздары табыстылығына қарай 3 топқа бөлінеді:
oo дисконттық, мұндай бағалы қағаздар алғашқы нарықта инвесторларға жеңілдікпен сатылып номиналдық құны бойынша өтеледі;
oo купондық, яғни номиналдық құнына пайызбен бейнеленген табыс әкелетін бағалы қағаздар купон мерзіміне қарай жылына 2-4 ретке дейін төленеді;
oo аралас, яғни купон және дисконт түрінде қатар табыс әкелетін бағалы қағаз. Бұл жағдайда инвестор банктің табысы екі көзден: дисконт түріндегі және купон мөлшерлемесі түріндегі табыстардан құралады.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инвестициялық операцияларға бағытталған активтерінің басым бөлігі мемлекеттің бағалы қағаздарға жұмсалып отырғаны жасырын емес. Себебі, мұндай бағалы қағаздарға салған активтер: біріншіден, өтімді, яғни банк ондағы қаражатты тез арада қолма-қол ақшаға айналдыра алады, екіншіден, олардан алынатын табыс төмен болғанымен тәуекел төмен немесе жоқ десе де болады.
Сонымен қатар активтерінің бір бөлігін өтімді корпоративтік бағалы қағаздарға да орналастыруда. Корпоративтік бағалы қағаздарға мыналар жатады:
Дерек көзі: Коммерциялық банктердің қызметтері мәліметтері бойынша автормен құрастырылған
Сурет 5. Корпоративтік бағалы қағаздар түрлері
Банктің активтік депозиттік операциялары өтімділікті қолдау және банктермен корреспонденттік қатынас орнату негізінде дамиды. Мұндағы корреспонденттік қатынас банктердің бір-бірінде ашатын корреспонденттік шоттары арқылы жүзеге асырады. Сонымен қатар банктер активтік депозиттік операциялар негізінде банкаралық несиенің дамуына мүмкіндік жасайды.
Банктің қаржылық операциялары несиелік операциялар типтес, яғни банкке табыс әкелетін активтік операцияларды сипаттайды. Оларға: лизинг, факторинг, форерейтинг операциялары жатады.
Лизинг - "to lease" - "жалға беру", бұл лизинг берушінің өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларын, өндіріске, сауда-саттыққа және қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға (жалгерге) лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру шартын білдіреді.
Барлық лизингтік операциялар екі түрге бөлінеді: шұғыл және қаржылық лизингтер. Лизингтің несиеден айырмашылығы келісім шартта көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейін де лизинг объектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Лизинг опеациясы былай жүреді:
oo Банк пен лизинг компаниясы арасында несиелік келісімшарт жасалып несие беріледі.
oo Лизинг компаниясы алған несиені құрал-жабдық үшін жабдықтаушыға төлейді.
oo Жабдықтаушы лизинг компаниясына құрал-жабдығын сатады.
oo Лизинг компаниясы мен лизинг алушы кәсіпорын арасында лизингтік келісімшарт жасалады.
oo Жабдықтаушы құрал-жабдықпен жабдықтайды.
oo Лизингті алушы кәсіпорын пайдаланғаны үшін лизингтік төлемдер жүргізеді.
oo Лизинг компаниясы несие беруші банкке несие үшін төлемдерін төлеиді.
Коммерциялық банктердің ең көп тараған делдалдық қызметінің бір түрі - факторинг.
Факторинг сатушылардың сатып алушыларға сатылған тауар үшін уақытын кешіктіріп төлеуге беретін тауар формасындағы және ашық шот түрінде рәсімделетін комерциялық несиенің болуын сипаттайды. Факторингтік компания клиентердің шотын 90%-ға дейін төлеу шартымен сатып алады. Мақсаты - тәуекелді қалпына келтіру. Ол делдалдық операция.
Факторинг операциясы - жабдықтаушының жабдықтаған тауары мен көрсеткен қызметтері үшін төленбеген төлем құжаттарын банкке сатумен байланысты комиссиалдық - делдалдық операция. Операцияға үш тарап қатысады:
1. Факторингтік компания (банктің фактор бөлімі) - өздерінің клиенттерінен шот - фактураны сатып алатын арнайы мекеме.
2. Клиент (жабдықтаушы, несие беруші) - өнеркәсіптік фирма.
3. Кәсіпорын - тауарды сатып алушы фирма.
Факторинг мәселесін жүзеге асырудан бұрын толық талдау жұмысы жүргізіледі. Кәсіпорыннан тапсырыс алғаннан соң, факторинг компания немесе банктің фактор бөлімі 1-2 апта ішінде клиенттің экономикалық және қаржылық жағдайын зерттейді. Егер де кәсіпорын факторинг компаниясы немесе банктің фактор бөлімінің клиенті бола қалған жағдайда, ол факторинг компаниясына сатып алушыға жіберілетін барлық шот фактураны тапсырады. Әрбір ққжат бойынша клиент төлеуге келісім алуға тиіс. Факторинг компаниясы барлық шот - фактурамен таныса отырып, сатып алушының төлем қабілетін анықтайды. Факторинг компаниясы төлемнің уақыты жеткен кезде немесе мерзімінен бұрын төлей алады.
Форфейтинг операциясы - форфейтордың, яғни комерциялық банктің немесе арнайы компаниясының экспротерға төлеуге тиісті импортердің берген төлем құжатын сатып алуы. Тараптары:
1. Экспортер, яғни тауарды орта мерзімге несиеге беруге;
2. Импортер, яғни тауарды несиеге алушы;
3. Форфейтор, яғни мәлімені қаржыландырушы банк.
Операцияның мерзімі 180 күннен 5 жылға дейінгі аралықты құрайды, кейде 7 жыл.
Форфейтинг элементтеріне несие құны, импортер елінің тәуекел құны, форсрейтор шығындары, міндеттеме үшін алынатын комиссия жатады.
1.3 Коммерциялық банктердің қызметін ұйымдастырудың теориялық негіздері
Несиелік жүйенің төменгі буыны халық шаруашылығына тікелей қызмет көрсететін және коммерциялық негізде кең көлемді қаржылық қызмет жасайтын дербес банктік мекемелер торабынан тұрады. Бұлар коммерциялық, кооперативтік және жеке банктер, банктік заңдылықтарда коммерциялық банктер деген жалпы атпен біріктіріледі.
Коммерциялық банк термині банк ісінің ертеректегі даму кезеңінде, банктердің сауда, тауар айырбасы операциялары мен төлемдеріне қызмет көрсетуі барысында пайда болды. Негізгі клиенттері саудагерлер болған. Бірақ өнеркәсіптің және басқа салалардың дамуымен банктер экономиканың өзге де сфераларына қызмет көрсете бастағандықтан да банктің коммерциялық деген атауы бастапқы мағынасын біртіндеп жоғалтты. Ол банктің іскер деген сипатын білдіреді, оның шаруашылық агенттердің барлық жұмыс түрлеріне қызмет көрсетуі олардың қызметтерінің саласына байланыссыз болды. Коммерциялық банктер - нарық экономикасында қаржылық операциялар мен қызмет көрсететін несиелік мекемелердің тобын білдіреді.
Бүгінгі коммерциялық банктер өз клиенттеріне әр алуан өнімдер мен қызмет көрсетуге әзір. Мұндай кең көлемді операциялар коммерциялық банктерге өз клиенттерін сақтай отырып, қолайсыз жағдайда өзінде пайдалы жұмыс жасауға септігін тигізеді.
Депозиттік-қаржылық операцияларды жүзеге асыра отырып коммерциялық банктер қаржы делдалы ролін орындайды. Банктің бұл қызметі екі жаққа да пайда әкеледі. Салымшылар үшін өздерінің депозиттері айналыс құралы қызметі мен өтімді активтер қызметін атқара отырып, кей жағдайда оның үстіне пайыз әкеледі. Қарыз алушылар кейде көптеген ұсақ қарызды пайдаланады. Бұл көптеген клиенттердің аз ғана соманы банкке қысқа мерзімге салғанның өзінде де мүмкін болады. Мұндай кезде коммерциялық банктер ретінде іскерлік операциялар жүргізіп, уақытша бос ақша қаражатын тарту мүмкін емес.
Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы 30 наурызда қабылданған Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі және 1995 жылдың 31 тамызында қабылданған Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы Қазақстан Республикасы заңдарын басшылыққа алады.
Коммерциялық банктер банктік жүйенің екінші деңгейін білдіреді. Олар банктік ресурстарды шоғырландыра отырып, заңды және жеке тұлғалармен кең көлемде банктік операциялар мен қаржылық қызметтерді жүзеге асырады.
Қазіргі коммерциялық банктер жүйесі 1990 жылдың аяғынан бастап қалыптасты.
90-шы жылдың басында банктердің саны 200-ден асты, әрине бұл олардың экстенсивті жағынан дамуын сипаттаса, сол жылдың орта кезінен бастап, күні бүгінге дейін банктердің саны біртіндеп азаюда, ал бұл құбылысты олардың қарқынды өсуімен байланыстыруға болады.
Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктері Ұлттық банктің берген лицензиясы негізінде қызмет етеді.
Лицензияның өзіндік стандартты формасы бар және онда коммерциялық банктердің айналысатын қызмет түрі жазылады. Қазақстанда берілетін лицензияның дамыған шетелдерден айырмашылығы әмбебаптылығы болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы банк қызметінде мемлекеттік органдар банктердің мамандануын белгілемейді. Қазақстандық банктер бағалы қағаздар нарығына да тікелей қатысуға құқығы бар.
Банктік операцияларды жүзеге асыруға алатын лицензиядан басқа Қазақстан Республикасы Ұлттық банктен валюталық операцияларды жүзеге асыруға бас лицензия алады. Бас валюталық лицензия оларға өз қызметін жүзеге асыруы үшін қажетті саналатын банктер қатарымен корреспонденттік қатынастар орнатуға, сондай-ақ дамыған шет елдерде өз филиалдары мен өкілдіктерін ашуға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
АҚ - Акционерлік Қоғам
ДСҰ - Дүниежүзілік сауда ұйымы
ҚР ҰБ - Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
ТМД - Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығы
ШОБ - Шағын және орта бизнес
ЭЕМ - электрондық есептеуіш машина
SPV - жеке бизнес-процестерді, тиімді басқаруға мүмкіндік береді
Кіріспе
Қазақстан - бұрынғы одақтас республикалар арасында әлеуметтік-экономикалық жоспарлауды әрі дағдарыстан қысқа мерзімде шығу шараларын жасаған бірден-бір ел. Дәл қазіргі уақытта республикамызда жоспарлаудың жаңа үлгісі жұмыс істеуде. Елді гүлдендіріп, көркейтуді мақсат еткен, халықтың әл-ауқатын арттыруды негіз еткен маңызды құжат Қазақстан-2030 стратегиялық даму бағыты осы жаңа үлгінің арқауы. Осы құжат қабылданғаннан бергі он жылды қорытындылай отырып, біз еліміздің әлеуметтік-экономикалық дамуындағы осындай стратегиялық өзектіліктің болуының маңыздылығын түсіндік.
Осы орайда, Қазақстан экономикасындағы банк саласында реформа өте жақсы жүріп, рейтингілік агенттіктер банктер беделін жоғары бағалап, әрі банк капиталдары нақты активтермен бекітіліп отырғанымен, олар да дағдарыстан шет қала алмады.
Біріншіден банктер Америкадағы ипотекалық дағдарыс әсерін болжамдай алмады. Жағдайдың тұрақты болатынына сеніп қалған олар, сырттан қаражаттарды қысқа мерзімге алып, оларды өз клиенттеріне ұзақ мерзімге беріп отырды. Екіншіден, банктер тұрғын үй саласында алыпсатарлық бағаның қалыптасқанын ескермеді және басқа салаларға көңіл бөлген жоқ. Үшіншіден, банктер тапқан мол табыстарын өз қорларын өсіру үшін жұмсамай, оларды еліміздегі және шетелдердегі ғимараттар мен өндірістік нысандар түріндегі бағдарсыз активтерге айналдырып отырды. Сондықтан да еліміздің банк жүйесіндегі айтарлықтай қауіптердің бір мезгілде жинала бастағандағы заңдылық.
Осы орайда, Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқының әл-ауқатын арттыру - мемлекеттік саясаттың басты мақсаты атты 2008 жылдың ақпан айында Қазақстан халқына жолдаған Жолдауында Елдің қаржы жүйесінің, әсіресе, банк секторының бәсекеге қабілеттілігін және тұрақтылығын арттыру Агенттіктің Ұлттық банкпен және Қаржы министрлігімен бірлесе отырып атқаратын басты міндеті болуға тиіс делінген.
Қазақстанның алдыңғы қатарлы коммерциялық банктері өзінің табыс базасын кеңейту үшін табыстылықты және бәсекелік қабілеттілігін жоғарлату үшін өзінің клиенттеріне кең ауқымды операциялар мен қызметтер көрсетуге ұмтылатыны белгілі. Бұл жерде есте ұстайтын жағдай, банк қызметінің дамуы клиенттер және банктің өзі үшін минималды шығындармен банк қызметтерін көрсетуді, клиенттерге қажетті қызметтерге қолайлы бағаларды пайдалануды білдіреді.
Коммерциялық банктер өз клиенттерінің ақшаларын сақтауға қолайлы әртүрлі депозиттерді ұсынады, бұл бір жағынан өтімділікке деген клиенттерінің қажеттілігін қанағаттандырады. Көптеген клиенттер үшін облигациялар немесе акциялар жұмсағанға қарағанда, мұндай ақшаны сақтау формасы тиімді болып табылады.
Банк операцияларының тиімді, икемді жүйесі кең ауқымды клиенттерімен ішкі жинақтарды шоғырландыруға жағдай жасау керек. Осыған байланысты өзгермелі экономиканың қалыптасып келе жатқан қажеттілігіне жауап бере алатын икемді банктік қызмет көрсету мәселесі ерекше мәнге ие болып отыр.
Қазіргі дамып жатқан ақпараттық технологиялар заманында өз шарушылығын жалғастыру үшін, қызмет ауқымын кеңейтіп, жоғары пайдаға қол жеткізу үшін көптеген кәсіпорындар тауардың жаңа түрін шығаруға, жаңа қызметтерді ұсынуға ұмтылуда. Осыған орай банктер де жаңа қызметтерді ендіруге және бұрынғы қызметтерді жетілдіруге үлкен назарын аударып отыр.
Халыққа қызмет көрсетіп жүрген банктер ролін жандандырудың мәні мынада: шығынды азайта отырып, барынша жоғары нәтижеге қол жеткізуге, банктік қызмет көрсетуінде клиенттер қажеттіліктерін толықтай қанағаттандыруға, жеке тұлғаларға банктік қызмет көрсету сапасын жақсартуға, банктік қызметтер спектрін кеңейтуге және олардың өзіндік құнын төмендетуге жағдай жасау. Бұл дипломдық жұмыс тақырыбының өзектілігі болып табылады.
Дипломдық жұмыстың тақырыбы - Коммерциялық банктің қызметін талдау және бағалау.
Дипломдық жұмыстың мақсаты - коммерциялық банктердің қызмет етуінің теориялық негіздерін зерттеу және АТФ Банк АҚ-ның мәліметтері негізінде коммерциялық банктің қызмет нәтижелерін талдау.
Дипломдық жұмыстың қойылған мақсаты аясында келесі міндеттерді шешу қарастырылған:
oo коммерциялық банктердің қызмет етуінің теориялық негіздерін қарастыру;
oo АТФ Банк АҚ-ның қызметін зерттеу және қаржылық нәтижелерін талдау;
oo АТФ Банк АҚ-ның негізгі қызмет түрлеріне талдау жасау;
oo коммерциялық банктердің қызметін кеңейту мақсатындағы аймақтық даму мәселелерін қарастыру;
oo коммерциялық банктердің қауіп-қатерлерін басқаруға байланысты ұсыныстар беру;
oo коммерциялық банктердің несие қауіп-қатерлерін реттеу аясында ұсыныстар жасау.
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен және қосымшалардан тұрады.
Бірінші бөлімде коммерциялық банктердің қызметін ұйымдастыруға, коммерциялық банктердің жүзеге асыратын операцияларына байланысты теориялық мәселелерге зерттеулер жасалынған.
Екінші бөлімде ҚР-ның Коммерциялық банктерінің қызметтерін және АТФ Банк АҚ-ның қызметін ұйымдастыру негіздері қарастырылып, банктің қаржылық көрсеткіштеріне, қызметіне талдау жасалынған.
Үшінші бөлімде Қазақстандағы банк қызметтерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру және дамыту мәселелерін шешу жолдары қарастырылды.
Қорытындыда коммерциялық банктердің қызмет етуіне теориялық зерттеулер жасау және нақты банк қызметінің нәтижелерін талдау нәтижесінде банк қызметін оңтайландыруға байланысты ұсыныстар жасалған.
1 Коммерциялық банктердің қызметінің теориялық негіздері
1.1 Коммерциялық банктер - банк жүйесі мен олардың қызметінің негізгі буыны
Коммерциялық банктер мәртебесі, мақсаты және бағыттары бойынша теңдей емес, дегенмен барлық банктердің балансының және оның құрылымының болуы; негізгі қызметтер мен операциялардың сипаты, өзінің қызметінен кірістер алу сияқты орталық негіздері бар.
Коммерциялық банк қызметінің принциптері.
1. Нақты қолда бар ресурстар шегінде жүмыс істеу. Коммерциялық банктер өзінің ресурстары мен кредит салымдарының арасын сандық арақатынаспен қамтамасыз етіп қана қоймай, банк активтерінің сипатын жұмылдырылған ресурстардың өзіндік ерекшелігіне сәйкестендіруге ұмтылуы керек.
2. Банктердің өз қызмет нәтижесі үшін экономикалық түрғыдан жауап беруін ұйғаратын толық экономикалық дербестік.
3. Банктердің клиентпен арадағы өзара байланысы нарықтық қатынастың негізінде құрылады.
4. Коммерциялық банктің жұмысы тек жанама экономикалық әдістермен реттеледі.
Коммерциялық банктер сондай-ақ несие беру жүйесінің негізгі буыны ретінде сипатталады. Бұл банктердің негізгі несие орталығы ретінде несие берудің мол мүмкіндіктерін ашатындығын білдіреді. Банк жүйесінде несиені орталық банк, екінші деңгейдегі банктер, арнаулы несие институттары береді. Нарықтық экономикалық жағдайындағы коммерциялық банктер - бұл активті іскерлік банктер болып саналады жэне олар барлық елдердің банк жүйесінде айрықша орын алады. Бұл банктер бүкіл экономикаға қызмет көрсете отырып, шаруашылықтарға, кәсіпкерлерге, жекелеген түлғаларға несие береді, тұтынушыларға неғұрлым жақындай отырып, өндіріс саласы мен айналым дамуына көмегін тигізеді.
Нарық бәсекесі жағдайында әрбір банк өзінің басымдықтарын айқындайды, өзіне несие жүйесінің негізгі буыны ретінде бекітеді.
Елдің банк жүйесіндегі несие беру қызметін мынадай банктер орындайды:
- Орталық банк - екінші деңгейдегі банктерге мемлекетке несие беруі кезінде;
- Коммерциялық банктер - меншікті коммерциялық мүдделердің дамуымен қаржы алушылардың қажеттіліктерін барлық түрлеріне экономика салаларына несиелер беру кезінде.
Коммерциялық банктер клиенттер үшін бүкіл операциялық қызметтерді орындайтын ақша нарығының жүмыс жасаушы әмбебап буыны ретінде қатысады. Коммерциялық банк түсінігін кең түрде түсіндіре отырып, оларды мынадай белгілер бойынша жіктеуге болады.
Жалпыға белгілідей, коммерциялық банктер өздерінің дәстүрлі базалық қызметтері негізінде жұртшылық арқылы қабылданады, олар клиенттерге сан алуан қаржылық қызметтер көрсетеді, трасталық операциялар жасайды, клиенттер үшін бағалы қағаздар сатып алады, қозғалмайтын мүлік пен кепілдік міндеттемелерді басқарады. Коммерциялық банктердің қызметтерін дәстүрлі және дәстүрлі емеске, базалық жэне жаңа қызметтерге бөлуге болады. Коммерциялық банктерді қызметін жалпылай топтастырғанда былай болып шығады:
oo Бос ақша капиталдарын жүмылдыру мен шоғырландыру қор жинау мен сақтықтар (салымдық және депозиттік операциялар);
oo Экономикаға жэне түрғын халыққа (активті операциялар) несиелер беру;
oo Төлемдер жасау мен ақша аударымдарын (делдалдық операциялар) ұйымдастыру;
oo Инвестициялық қызмет (бағалы қағаздар салымы жэне жобалар);
oo Сыртқы сауданы қаржыландыру;
oo Сейфтерде қүндылықтарды сақтау;
oo Клиенттерге өзге қаржылық қызметтер корсету.
Жинақтарды жұмылдыру мен шоғырландыру қызметі жеке адамдардың ұсақ шашыранды ақша қаражаттарын жинақтай отырып, ақша ресурстарының ортақ қорын қүру арқылы оларды экономиканың неғұрлым тиімді салаларына бағыттауға болатындығын растайды. Өз ақшаларының жоғары өтімді формада сақталуына және пайыздық үлес алуға деген салымшылардың қызығушылығын банктер арқылы қамтамасыз етілуі тиіс және ол үшін соңғы жауапкершілікті өзіне алады.
Несие берудегі делдалдық, банк үшін ең айқындаушы қызмет болып саналады, өйткені уақытша бос ақша қаражаттары шаруашылық жүргізуші субъектілерге саудаға беру жолымен қайыра бөле отырып, одан ол пайда табады. Банктің осы қызметі (несие категориясын) көрсетуге үлкен әсерін тигізеді. Мұндай кезде несие қаржыны тиімді пайдалануға несие беруші мен қарыз алушы бірдей мүдделік танытады. Коммерциялық банк үшін несие төлеуге қабілетті қарыз алушыларға ссудалар беру коп кіріс келтіретін операциялар болып саналады.
Есеп - шоттардан төлемдер жасау мен есеп айырысулар кезіндегі делдалдық қызмет клиенттердің тапсырмасы бойынша банктің ақша аударымдарын жасауы кезінде. Елде шаруашылық операцияларын жүзеге асыруы жағдайында есеп - шоттар арқылы төлемдер жасаған кездерінде көрінеді.
Банктердің бағалы қағаздармен операциялар жасау кезіндегі делдалдық қызметі қосымша кірістер алу, өзінің өтімдігін ұстап тұру мақсатындағы бағалы қағаздарды сатып алу кезіндегі операцияларды жүзеге асыру жағдайында көрінеді.
Банк бағалы қағаздарды сатып ала отырып, оларды мемлекеттік билік органдары алдындағы салымдар бойынша міндеттемелерді қамтамасыз ету түрінде пайдаланады. Банктердің сатып алатын бағалы қағаздарының мынадай түрлері болады:
oo Мемлекеттік бағалы қағаздар;
oo Корпорациялардың облигациялары;
oo Әртүрлі компаниялардың акциялары;
oo Банктік акцептер;
oo Нарықта айналым жасап жүрген коммерциялық векселдер;
oo Тауар-несие корпорацияларының сертификаттары.
Кесте 1. Коммерциялық банктің негізгі қызметтерін топтастыру
Дәстүрлі
Дәстүрлі емес
1. Депозиттік-ссудалық
1. Есеп айырысулар және несие қарыздарын өтеу кезінде үшінші жақ үшін міндеттемелер мен кепілдіктер беру.
2. Клиенттерге кассалық қызмет корсету.
2. Шетел валюталарын, қымбат металдар мен тастарды сатып алу және сату.
3. Клиенттердің есеп-шоттарын, тапсырма бойынша есеп айырысуларын жүргізу.
3. Сенім білдіру негізінде қаржыларды тарту мен орналастыру жэне клиенттердің тапсырмасы бойынша олардың қаржылары мен бағалы қағаздарын басқару
4. Төлем құжаттарын шығару чек, вексел, аккредитивтер.
4. Банк қызметімен байланысты мәселелер бойынша клиенттерге кеңестер беру.
5. Мемлекеттік және өзгеде бағалы қағаздарды сатып алу, сату және сақтау.
6. Қызметтер корсету Лизингтік, факторингтік, инжинирингтік.
Дерек көзі: Коммерциялық банк қызметтерінің мәліметтері бойынша автормен құрастырылған
Құндылықтарды сейфтерде сақтау коммерциялық банктердің тарихи маңызды қызметі болып саналады. Құндылықтардың сенімді сақтаушысы ретіндегі банктің жоғары беделі ақшалар мен өзге де құндылықтар үшін оның кассалық операцияларының, қорларының, сақтайтын органдарының, кассалық сейфтердің болуымен нығайтыла түседі. Құндылыктарды сақтауды банк екі формада жүзеге асыра алады:
- Банк шартқа сәйкес көрсеткен қызметіне қарай ақы алатын және өз негізінде клиентке кепілдікті қамтамасыз ететін құндылықтарды сақтау үшін сейфтер береді;
- Банк құндылықтарды өз жауапкершілігіне алып, агент рөлінде қатысқан кезде клиенттің өтініші бойынша жүргізген кезде болат камерада сақтайды. Коммерциялық банктердің ерекше қызметі төлем құралдарын шығару арқылы айналымдағы ақшаны көбейту немесе артығын жою, яғни ақша массасын көбейту немесе азайту. Төлем құралдарын шығару олардың депозиттік және несиелік қызметтеріне тікелей байланысты. Депозит екі түрлі жолмен: клиенттің банкке ақша салуы арқылы немесе қарыздарға банктің несие беруі арқылы жүргізіледі.
1.2 Коммерциялық банктің атқаратын қызметтерінің түрлері
Қандай жүйе болмасын оның өзiнiң формалары мен қызметтерi болатыны анық. Жалпы банктiң атқаратын қызметтерiн төмендегiдей жiктеуге болады:
oo Уақытша бос ақша қаражатын тарту, жинақтау және оны қарыз капиталына айналдыру;
oo Кәсiпорындарға, мемлекетке, жеке адамдарға несие беру, бағалы қағаздармен операциялар жүргiзу;
oo Ақша айналымын реттеу. Банк -- әртүрлi шаруашылық субъектiлерiнiң төлем айналымы жүретiн орталық. Банк өзiнiң есеп айырысу жүйесi арқылы клиенттерiне айырбас, ақша айналымын жүргiзуге мүмкiндiк туғызады;
oo Айналымға несие құралдарын шығару. Банк клиентiне тек жинаған уақытша бос ақша қаражатымен несиелеп қоймай, сонымен қатар депозиттiк чектердi , вексельдердi шығарумен де несиелейдi;
oo Экономикалық және қаржылық ақпарат берiп отыру ;
Коммерциялық банктердің негізгі атқаратын қызметтері:
oo акция қаражатын шоғырландыру және тарту;
oo несие беру;
oo шаруашылықтармен есеп және төлем жұмыстарын жүргізу;
oo төлем құралдарын шығару;
oo бағалы қағаздарды шығаруды және орналастыруды ұйымдастыру;
oo сенімхат бойынша клиенттердің мүлкін басқару, яғни траст операциясын жүргізу;
oo клиенттерге кеңес беру.
Уақытша бос акша қаражатын шоғырландырып, оны капиталға айналдыру - банктердің ежелден атқаратын қызметтерінің бірі. Заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос ақшасын банкке тарту, бір жағынан, олардың несие процент түрінде табыс түсірсе, ал екінші жағынан банктің несие операцияларын жүргізуіне негіз қалайды. Шоғырланған жинақ ақша әр түрлі экономикалық және әлеуметтік қажеттіліктерге жұмсалуы мүмкін. Тек банктің делдалдық етуімен ақша қаражаты жинақталып, кейін ол капиталға айналады.
Коммерциялық банктердің атқаратын келесі қызметі - несие беруде делдал болу. Бос акция қаражат иесі мен қарыз алушының арасында тікелей несие қатынастарының туындауына кедергі болатын жәйттер: ұсынатын капитал көлемінің қарызға қажетті көлемге сай келмеуі, капиталдың айналыстан босау мерзімінің қарыздарға қажет мерзімге сай келмеуі. Сондай-ақ қарыздардың төлем қабілетсіздік қаупі капитал иесі мен оны қарызға алушының арасында тікелей несиелік байланыс болуын қиындатады. Каппитал иесі қарыздардың қаржылық жағдайы туралы хабардар болмауы да мүмкін. Коммерциялық банктер қарыз қарыз беруші мен қарыз алушының арасындағы қаржылық делдал ретінде осы кедергілерді жояды. Банктік несие экономиканың әр түрлі секторларына беріліп, өндірістің кеңеюін қамтамасыз етеді.
Ұйымдасқан және жұмысы қалыптасқан есеп айырысу жүйесінсіз тұрақты экононмика болуы мүмкін емес. Сондықтан есеп және төлем жұмыстарын жүргізуде банктердің рөлі зор. Кәсіпорындар арасындағы есеп айырысудың негізгі бөлігі қолма-қол ақшасыз жүреді. Банктер делдал ретінде клиенттредің тапсырысы бойынша шотқа акция қабылдап, ақшаның түсуін және берілуін есептейді.
Инфрақұрылымы жеткілікті дәрежеде дамыған мемлекеттердің төлем жүйесінің тиімді қызмет істеуі есеп айырысу технологиясының үнемі жетілдіруін талап етеді. Банктер арасында өзара келісім боынша корреспонденттік шоттар ашылғанда есеп айырысу корреспондент - банктер арқылы да жүргізіледі. Банктерде төлемді орталықтандыру айналыс шығындарын азайтады, ал есеп айырысуды жеделдету үшін және төлемдердің сенімділігін арттыру үшін қазіргі кезде есептеудің электрондық жүйесі енгізілуде.
Коммерциялық банктердің ерекше қызметі төлем құралдарын шығару арқылы айналымдағы ақшаны көбейту немесе артығын жою, яғни ақша массасын көбейту немесе азайту. Төлем құралдарын шығару олардың депозиттік және несиелік қызметтеріне тікелей байланысты. Депозит екі түрлі жолмен: клиенттің банкке ақша салуы арқылы немесе қарыздарғабанктің несие беруі арқылы жүргізіледі. Бұл операциялар айналымдағы ақша массасының көлеміне әр түрлі әсер етеді. Мысалы, егер клиент банкке 10 доллар салып, оны талап бойынша алынатын шотқа есептеуді өтінеді. Бұл операцияның нәтижесінде банк балансының активінде кассалық қалдық 10 долларға өседі, ал пассивінде депозиттар да осы сомаға өседі.
Дегенмен банк өзінің қызметі барысында акция шығарумен қатар акцияның бірсыпыра бөлігін "жоюмен" де айналысады. Бұл, біріншіден, клиент банктегі шотының қолма-қол ақша алғанда, екіншіден, несиені қайтарғанда депозиттік шоттан шығарылады. Дәл осындай нәтиже банктер бағалы қағаздарды сатқанда алынады - ақша салушылардың шотындағы салым сомасы және шаруашлықтағы төлем қаражатының массасы да азаяды.
Коммерциялық банктердің депозиттерді ұлғайту немесе кеміту мүмкіндігін орталық банктер міндетті резервтер жүйесі арқылы несие декларациясын басқаруда кеңінен пайдаланады. Банктердің резервтерін қысқартып, қорытындысында орталық банк депозиттердің қысқару реакциясын тудырс, ал резервтерді ұлғайту депозиттердің өсуін ынталандырады.
Коммерциялық банктер акция және облигация түріндегі бағалы қағаздарды шығарып және орналастырып эммисиялы-құрылтайшылық қызмет атқарады. Банктердің жинақтарды өндірістік мақсатқа жұмсайтын мүмкіндігі бар. Сөйтіп бағалы қағаздар нарығы несие жүйесін толықтырып, әрі онымен тығыз байланыст жұмыс істейді. Ұзақ мерзімді инвестиция тарту мақсатында кәсіпорындар акция және облигациялар шығарады. Бұл жағдайда кәсіпорындардың тапсырысы бойынша банктер бағалы қағаздардың көлемін, шығару жағдайы мен эмиссия мерзімін анықтауды, олардың типін таңауды, сондай-ақ оларды орналастыру және екінші рет айналысқа түсіру міндетін өщіне алады. Шығарылған бағалы қағаздарды сатып алуға кепілдік береді. Ол үшін бағалы қағаздарды өз есебінен сатып алуды - сатуды ұйымдастырады немесе сатып алушыларға қарыз береді.
Сол сияқты банктер мемлекеттік облигацияларды белсенді түрде сатып алады және оларға жазылу операцияларын жүргізеді. Мемлекеттік операцияларды қайта сатуға делдал ретінде екінші нарық ұйымдастырады. Бұл нарықтағы операцияларды сату курсы мен сатып алу курсының айырмасынан түсетін аса көп пайданы өзіне салып,оларды аса ірі банктер тобы монополды түрде жүргізеді.
Банктер сенімхат бойынша клиенттердің мүлкін басқару қызметтерін де атқарады. Жеке тұлғаларға: осы қызметті атқаруға құқығынан айырылғандардың, сондай-ақ жесірлердің, жасы толмағандардың мүлкін уақытша басқару; ізбасарларының мүддесі үшін өлген адамның мүлкін басқару; пайда табу мақсатымен капиталды басқару; құндылықтарды сейфте сақтау және т.б. қызметтер көрсетеді. Компанияларға көрсететін қызметтері бұл аталғандардан өзгеше: банктердің облигациялар бойынша кепілгер болуы; нарыққа шағарылған акцияларды және трансферттерді (атаулы акция бойынша иелік құқын басқаға беру) өкіл болуы; корпорацияның зейнетақы қорының қаржысын басқарушы болуы және т.б. қызметтер атқаруы мүмкін.
Банк бұл қызметтерді формальды клиенттердің өкілі ретінде атқарғанмен, шын мәнінде сенімхатпен қызмет көрсетудің нәтижесінде ол көптеген капиталды қадағалауына және экономикалық хабарлауды өзіне жинақтауға мүмкіндік алады. Мысалы, бағалы қағаздарды және трансфертті тіркеу үшін өкіл ретінде жүріп, банктер акционерлер мен бақылау қызметін бөлу туралы құрия мағлұматтарға ие болады.
Экономикалық мағлұматтарды өзіне жинақтауы банктердің клиенттерге кеңес беруіне мүмкіндік туғызады. Банктер кәсіпорынның қаржылық қызметіне, бухгалтерлік есебіне талдау жүргізіп, дамуының стратегиясын бағалаумен және табысты ұлғайту мүмкіндігін анықтаумен шұғылданады. Банктер клиенттің жаңа акциялар шығару болашағын және оларды нақты орналастыруды қарастырады.
Банктер төмендегідей кеңес береді: шот ашу, есеп-несиелік және кассалық қызмет көрсетуден бастап, ақша және тауар нарықтарында операциялар жүргізуге дейін нұсқау береді.
Коммерциялық банктердің кеңес беру қызметін төмендегідей топтастыруға болады:
oo несиелеу және есеп айырысу ісі бойынша - ақша нарығында коньюктура проценттік мөлшердің қозғалысы, несиелеудің жағдайы және формасы туралы хабар, несие-есептік қызмет көрсету үшін әр түрлі мәмілелер бойынша нұсқау беру, қолма-қол ақшасыз есептесуді талдау, оны жетілдіру жолдарын зерттеу;
oo бағалы қағаздарды шығару және олармен операция жүргізу бойынша - бағалы қағаздар нарығы коньюктурасы, олардың бағасының өзгеруі, бағалы қағаздардың элементтері, бағалы қағаздарды шығару тәртібі және олардың айналыс ережесі туралы хабар;
oo күрделі қаржы беру бойынша - құрылыс қызметі нарығының конъюктурасы, құрылыс материалдарының бағасы мен әр түрлі құрылыс-монтаж жұмыстарының тарифтері, күрделі қаржының экономикалық тиімділігін есептеу туралы анықтама.
Соңғы кездері коммерциялық банктермен басқа несие мекемелерінің арасындағы бәсеке күшейе түсуде. Бәсеке банктердің жаңа қызмет түрлерін іздестіруге, клиенттерге ұсынатын қызмет түрлерін өсіруге және қызмет көрсету сапасын жақсартуға ынталандырады. Сондықтан қызмет нарығындағы өз орнын нығайту үшін олар банктерге тән емес операцияларды батыл игеріп, қаржылық кәсіпкерлікте кең қолдануда.
Коммерциялық банктердің операциялары негізінен мына топтарға бөлінеді: пассив, актив, комиссиялық-делдалдық және сенімді операциялар.
Пассив операциялары - олар өз қарауына әр түрлі салымдарды тартып, басқа банктерден несие алып, өзінің бағалы қағаздарын шығарып қаражат тарту операцияларын жүргізіп, банк қорын құру және оны ұлғайту операциялары. Олар банк балансының пассивінде көрсетіледі. Пассив операциялары - бұл нәтижесінде пассивтік шоттағы немесе активті-пассивтік шоттағы қаражаттардың өсуін, яғни пассив пен активтің арту формасын білдіретін операцияларды сипаттайды.
Пассив операцияларына
салым қабылдау (депозиттер)
клиенттерге шоттар ашу және оларды жүргізу
банкаралық несие алу, оның ішінде, орталықтанған несие ресурстарынан
репо операциялары
өзінің бағалы қағаздарын шығару
Дерек көзі: С.Б.Мақыштың Коммерциялық банктер операциялары оқу құралы бойынша автормен құрастырылған.
Сурет 1. Пассив операцияларының жіктелуі
Банк капиталының 90%-ы - тартылған қаражат болып табылады. Заңды және жеке тұлғалардың уақытша бос қаражаттарын тарта отырып, коммерциялық банктер халық шаруашылығының қосымша айналым қаражаттарына деген сұрансымен қатар халықтың тұтыну қажетін қанағаттандырады. Әлемдік банктік тәжірбиеде барлық тартылатын қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне байланысты екіге бөлінеді:
1. Депозиттер;
2. Депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Депозиттік емес тартылған қаражаттар - бұл банктің қарыз түрінде немесе өз меншікті қаражаттарын сату жолымен тартатын қаражаттары. Бұндай ресурстармен ірі коммерциялық банктер айналысады, өйткені, депозиттік емес қаражатар ірі сомада сатып алынатындықтан да, оларды көтерме сауда операциялар сипатына жатқызуға болады.
Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігін депозиттер құрайды. Депозиттер банк үшін бірден-бір арзан ресурс көзі болып табылады.
Депозит - бұл клиенттердің банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары. Халықаралық банктiк тәжірибеде депозиттерді келесідей түрлерге бөліп қарастырады.
Дерек көзі: С.Б.Мақыштың Коммерциялық банктер операциялары оқу құралы бойынша автормен құрастырылған.
Сурет 2. Банктік депозиттердің түрлері
Мұндағы, активтік депозиттер - банктің уақытша бос ақша қаражаттарын Орталық банкте және өзге корреспондент - банктердегі шоттарда орналастыруымен байланысты операциялар. Олар банктің өтімді активтері ретінде, яғни жалпы активтердің өте аз бөлігін алады. Активтік депозиттер банктің өтімді қаражаттарына жатады.
Отандық тәжірибеде активтік депозиттер Қазақсатан Республикасының Ұлттық банктегі банктердің депозиттері мен өзге комерциялық банктерде, соның ішінде шетелдік немесе отандық банктерде орналыстырылған ұлттық және шетел валютасындағы шоттардағы қаражаттарын сипаттайды.
Банктік тәжірибеде активті депозиттерді банкаралық депозит деп атайды. Банкаралық депозит негізінен банкаралық несиенің қалыптасуына себеп болады.
Пассивті депозиттер -- бұл клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттарын белгілі уақытқа және пайыз төлеу шартымен тартумен байланысты операциялар. Бұл операциялар көмегімен тартылған депозиттер пассив жағының көп бөлігін алады және банктік ресурстарды қалыптастырудың негізгі көзі болып табылады. Пассивтік депозиттерді банктерге клиенттердің инициативасы бойынша жинақтайды.
Сондай-ақ, депозиттерді: мерзімдеріне қарай, салым иелерінің категорияларына қарай, қаражаттарды салу және қайтарып алу шартына қарай, пайыз төлеу тәсіліне қарай, банктің активтік операциялары бойынша жеңілдіктер алуына қарай бөледі.
Салым иелерінің категорияларына байланысты депозиттік шоттар мынадай түрлерге бөлінеді:
Дерек көзі: Коммерциялық банктердің қызметтері мәліметтері бойынша автормен құрастырылған
Сурет 3. Депозиттік шоттардың түрлері
Талап етілетін депозиттер -- бұл салым иелерінің бастапқы талап етуіне байланысты әртүрлі төлем қаражаттар арқылы қолма-қол ақшаларын алатын әртүрлі шоттардағы қаражаттар. Отандық банктік тәжірибеде талап етілетін депозиттерге мыналар кіреді:
- мемлекеттік, акционерлік кәсіпорындардың, сондай-ақ әр түрлі шағын коммерциялық құрылымдардың ағымдық шоттарындағы сақталатын қаражаттары;
- әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
- есеп айырысудағы қаражаттар;
- басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат қалдықтары.
Талап етілетін депозиттік шоттардың артықшылығы олардың иелері үшін жоғарғы өтімділігіне байланысты сипатталады. Талап етілетін депозиттік шоттарға қаражаттар, шаруашылық және басқа да операциялардың жүзеге асырылуы барысында түседі және пайдаланылады.
Ал, кемшілігі -- бұл шот бойынша пайыз мүлде төленбейді немесе біршама төменгі мөлшерде төленеді. Міне осыдан келіп талап етуге дейінгі шоттардың төмендегідей өзіндік ерекшеліктері қалыптасады:
- ақша салу және оны алу кез келген уақытта ешқандай да шектеусіз жүзеге асырылады;
- шот иесі банктен осы шотты пайдаланғаны үшін пайыз түрінде немесе коммиссиондық ақы алып отырады;
- банктер талап етілетін шоттарда ақшалай қаражаттарды сақтағаны үшін өте төменгі деңгейде пайыз төлейді, кейде төлемеуі де мүмкін;
- талап етілетін депозиттер бойынша, коммерциялық банк Орталық банкте сақталатын міндетті резервтерге жоғарғы мөлшерде аударымдар жасайды.
Мерзімді депозит - бұл банктерде белгілі бір мерзімге және пайыз төлеу шартында орналастырылған клиенттердің уақытша бос ақша қаражаттары. Бұл депозит түрі алдын ала хабарлаудан кейін немесе мерзім бойынша алынуы мүмкін. Мерзімді депозиттер чектің көмегімен пайдаланылмайды, бірақ қолма-қол ақша түрінде еркін аударылады немесе ағымдағы шотқа аударылады. Егер мерзімге дейін бұл салымды алатын болса, онда шот иесі айыппұл төлеуге міндетті. Бұл салымның ерекшелігі - талап еткенге дейінгі депозитке қарағанда, оларға міндетті резервтердің төменгі мөлшері белгіленеді. Депозиттің бұл түрін алдын ала хабарлау негізінде немесе уақыты жеткен кезде салым иесі ала алады. Мерзімді депозиттерді чектер арқылы алуға болмайды. Мерзімді депозиттерді басқа шоттарға аударуға болады.
Мерзімді депозиттер бойынша, салым иесінен алдын ала хабарлау депозиті бойынша міндетті түрде өтінішін талап етеді. Өтініш беру уақыты алдын ала келісіледі және депозит бойынша, соған сәйкес пайыз белгіленеді. Әдетте, алдын ала алуын хабарлау мерзімі жеті күннен жоғары болып келеді.
Мерзімді депозиттердің мынадай ерекшеліктері болады:
- есеп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға ешқандай да есеп айырысу құжаттары толтырылмайды;
- шоттағы қаражат баяу айналады; тұрақты пайыз төленеді;
- пайыз мөлшерінің ең жоғарғы деңгейі Ұлттық Банкі тарапынан реттеліп отырады;
- ақшаны алуы туралы салым иесінің алдын ала хабардар етуі талап етіледі;
- бұл шоттағы қаражаттар бойынша ең төменгі мөлшерде резервтер белгіленеді
Мерзімді депозиттер мынадай түрлерге бөлінеді:
- меншікті-мерзімді депозиттер;
- алдын ала алуы ескертілетін мерзімді депозиттер.
Меншікті-мерзімді депозиттер сақталу мерзіміне қарай келесідей жіктеледі (сурет 2).
Дерек көзі: Искаков Ұ.М. Қаржы нарығы және делдалдары оқу құралы бойынша автормен құрастырылған.
Сурет 4. Меншікті - мерзімді депозиттердің сақталу мерзіміне қарай жіктелуі
Тағы бір кеңінен таралған салымның түрі - жинақ салымдары. Олардың белгіленген мерзімі жоқ, қаражатты алуда ескертуін талап етпейді, салымның жоғары шегі шектелген, ақшаны салу және алу кезінде жинақ кітапшасын көрсетуі қажет.
Жинақ салымдарының тұрақты мерзімі болмайды. Бұл салымдардың түрі бойынша, мерзімді депозиттерге қарағанда төменгі мөлшерде пайыз төленеді.
Жинақ салымдарының мынадай ерекшеліктері болады:
oo ақшалай қаражаттар сақтауда тұрақты мерзімі болмайды;
oo шоттағы қаражатты алдын ала алу барысында ешқандай да ескерту талап етілмейді.
Отандық банктік тәжірибеде жеке тұлғаларға ашылатын жинақ салымдары салым операцияларының мерзіміне және мазмұнына қарай мынадай түрлерге бөлінеді:
oo мерзімді жинақ салымдары;
oo қосымша жарна қосатын мерзімді жинақ салымдары;
oo ұтыс салымдары;
oo ақшалай-заттай ұтыс салымдары;
oo мақсатты және ағымдық салымдар.
Мерзімді жинақ салымдарға тұрақты мерзімі белгіленетін және сол мерзім өткенше алуға мүмкін емес салымдар жатады. Оған жоғары мөлшерде пайыз төленеді.
Қосымша жарна қосатын салымдар - бұл шоттағы қаражатқа алдын ала келісілген уәде бойынша үздіксіз ақшалай соманы қосып отыруға болатын салымды білдіреді.
Ағымдық жинақ салымдар, негізінен жалақы, зейнетақы, үздіксіз төлемдерді төлеу үшін жинақталатын және пайдаланатын қаражаттарды көрсетеді.
Мерзімді депозиттер мен жинақ салымдарының бір түріне депозиттік және жинақ сертификаттарын жатқызуға болады.
Депозиттік және жинақ сертификаттары - бұл салым иесіне белгілі мерзім өткен соң, тиісті қаражатты және оған есептелінетін пайызды алуға құқық беретін және оның шотындағы ақшалай қаражатының барлығын куәландыратын эмитент банктің жазбаша куәлігі.
Депозиттік және жинақ сертификаттары иемденуіне қарай екі түрлі болып келеді:
1. атаулы сертификаттар;
2. мәлімдеуші сертификаттар.
Атаулы депозиттік және жинақ сертификаттары бұл салым иелерінің атына толтырылып беріледі. Ал мәлімдеуші сертификаттарда салым иесінің аты-жөні көрсетілмейді, яғни оны кім инленсе, сол қаражаттың иесі болып саналады. Депозиттік сертификаттар көбіне ірі сомада шығарылатындықтан да, оларды заңды тұлғалар сатып алады.
Әлемдік тәжірибеде депозиттік сертификаттардың мынадай 2 түрі бар:
1. Аударылатын;
2. Аударылмайтын.
Жинақ сертификаты жеке тұлғаларға арналып шығарылады. Жинақ сертификатының мерзімі 1-3 жылға дейін.
Мерзімді депозиттік және жинақ сертификаттары мерзімінен бұрын төлеуге ұсынылуы мүмкін. Мұндай жағдайда барлық сертификатты сатып алады. Бірақ төменгі мөлшерде пайыз төлейді.
Банкаралық несие - бұл коммерциялық банктердің бір-біріне беретін несиелері. Мұндай несие басқа ресурстармен салыстырғанда өте қымбат ресурс болып табылады. Олар овернайт және күндізгі салымдар.
Овернайт - банктердің Ұлттық банктегі корреспонденттік шотында дебеттік қалдықтың пайда болуына байланысты бір түнге берілетін несие.
Күндізгі салым - банктік жұмыс күні ішінде банктердің Ұлттық банкте ашқан корреспонденттік шотында уақытша қаражат жоқтығына немесе жетіспеуіне байланысты ақшалай аударымдар мен төлемдер жасау мақсатында берілетін несие.
Күндізгі заем - банктік жұмыс күні ішінде банктердің Ұлттық банкте ашқан корреспонденттік шотында уақытша қаражат жоқтығынан немесе жетіспеуіне байланысты ақшалай аударымдар мен төлемдер жасау мақсатында берілетін несие.
Депозиттік операцияларды ұйымдастыру барысында коммерциялық банктер баланс өтімділгін сақтай отырып, бірқатар талаптарды ескеруі тиіс.
Активтік операциялар - бұл банктердің табыс алу және өзінің өтімділігін қамтамасыз ету мақсатында, иелігінде бар ресурстарды орналастыру жүзеге асыратын операцияларды білдіреді. Банктердің активтік операцияларының ең көп тараған түрлеріне мыналар жатады:
oo ссудалық операциялар;
oo инвестициялық операциялар;
oo депозиттік операциялар;
oo қаржылық операциялар;
oo басқа да операциялар.
Банк активті операцияларының маңызды бөлігін банктік несиелік операциялары негізінде алады. Банктік ссудалық операциялары негізінде ссудалық портфель құрылады. Банктік ссудалар біршама табысты және жоғары тәуекелді болып табылады. Бұл активтер топтары банктің басты пайда көзі ретінде қызмет етеді.
Ссудалық операциялар банктің ресурстық базасын орналастыруда банктің активтік қызметінің негізгі бөлігін құрайды.
Банктің инвестициялық операциялары - несиелік операциялардан кейін банкке табыс әкелетін опреациялар. Банктің инвестициялық негізінде бағалы қағаздар портфелін қалыптастыруының 2 мақсаты болады: біріншісі - банкке табыс әкелу, екіншісі - өтімді активтер қатарын толықтыру.
Банктің инвестициялық операция жүргізетін бағалы қағаздары екі топқа бөлінеді:
1. мемлекеттік бағалы қағаздар;
2. корпоративтік бағалы қағаздар.
Мемлекеттің бағалы қағаздары табыстылығына қарай 3 топқа бөлінеді:
oo дисконттық, мұндай бағалы қағаздар алғашқы нарықта инвесторларға жеңілдікпен сатылып номиналдық құны бойынша өтеледі;
oo купондық, яғни номиналдық құнына пайызбен бейнеленген табыс әкелетін бағалы қағаздар купон мерзіміне қарай жылына 2-4 ретке дейін төленеді;
oo аралас, яғни купон және дисконт түрінде қатар табыс әкелетін бағалы қағаз. Бұл жағдайда инвестор банктің табысы екі көзден: дисконт түріндегі және купон мөлшерлемесі түріндегі табыстардан құралады.
Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің инвестициялық операцияларға бағытталған активтерінің басым бөлігі мемлекеттің бағалы қағаздарға жұмсалып отырғаны жасырын емес. Себебі, мұндай бағалы қағаздарға салған активтер: біріншіден, өтімді, яғни банк ондағы қаражатты тез арада қолма-қол ақшаға айналдыра алады, екіншіден, олардан алынатын табыс төмен болғанымен тәуекел төмен немесе жоқ десе де болады.
Сонымен қатар активтерінің бір бөлігін өтімді корпоративтік бағалы қағаздарға да орналастыруда. Корпоративтік бағалы қағаздарға мыналар жатады:
Дерек көзі: Коммерциялық банктердің қызметтері мәліметтері бойынша автормен құрастырылған
Сурет 5. Корпоративтік бағалы қағаздар түрлері
Банктің активтік депозиттік операциялары өтімділікті қолдау және банктермен корреспонденттік қатынас орнату негізінде дамиды. Мұндағы корреспонденттік қатынас банктердің бір-бірінде ашатын корреспонденттік шоттары арқылы жүзеге асырады. Сонымен қатар банктер активтік депозиттік операциялар негізінде банкаралық несиенің дамуына мүмкіндік жасайды.
Банктің қаржылық операциялары несиелік операциялар типтес, яғни банкке табыс әкелетін активтік операцияларды сипаттайды. Оларға: лизинг, факторинг, форерейтинг операциялары жатады.
Лизинг - "to lease" - "жалға беру", бұл лизинг берушінің өзіне тиесілі құрал-жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларын, өндіріске, сауда-саттыққа және қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға (жалгерге) лизингтік төлем төлеу шартымен, белгіленген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру шартын білдіреді.
Барлық лизингтік операциялар екі түрге бөлінеді: шұғыл және қаржылық лизингтер. Лизингтің несиеден айырмашылығы келісім шартта көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейін де лизинг объектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Лизинг опеациясы былай жүреді:
oo Банк пен лизинг компаниясы арасында несиелік келісімшарт жасалып несие беріледі.
oo Лизинг компаниясы алған несиені құрал-жабдық үшін жабдықтаушыға төлейді.
oo Жабдықтаушы лизинг компаниясына құрал-жабдығын сатады.
oo Лизинг компаниясы мен лизинг алушы кәсіпорын арасында лизингтік келісімшарт жасалады.
oo Жабдықтаушы құрал-жабдықпен жабдықтайды.
oo Лизингті алушы кәсіпорын пайдаланғаны үшін лизингтік төлемдер жүргізеді.
oo Лизинг компаниясы несие беруші банкке несие үшін төлемдерін төлеиді.
Коммерциялық банктердің ең көп тараған делдалдық қызметінің бір түрі - факторинг.
Факторинг сатушылардың сатып алушыларға сатылған тауар үшін уақытын кешіктіріп төлеуге беретін тауар формасындағы және ашық шот түрінде рәсімделетін комерциялық несиенің болуын сипаттайды. Факторингтік компания клиентердің шотын 90%-ға дейін төлеу шартымен сатып алады. Мақсаты - тәуекелді қалпына келтіру. Ол делдалдық операция.
Факторинг операциясы - жабдықтаушының жабдықтаған тауары мен көрсеткен қызметтері үшін төленбеген төлем құжаттарын банкке сатумен байланысты комиссиалдық - делдалдық операция. Операцияға үш тарап қатысады:
1. Факторингтік компания (банктің фактор бөлімі) - өздерінің клиенттерінен шот - фактураны сатып алатын арнайы мекеме.
2. Клиент (жабдықтаушы, несие беруші) - өнеркәсіптік фирма.
3. Кәсіпорын - тауарды сатып алушы фирма.
Факторинг мәселесін жүзеге асырудан бұрын толық талдау жұмысы жүргізіледі. Кәсіпорыннан тапсырыс алғаннан соң, факторинг компания немесе банктің фактор бөлімі 1-2 апта ішінде клиенттің экономикалық және қаржылық жағдайын зерттейді. Егер де кәсіпорын факторинг компаниясы немесе банктің фактор бөлімінің клиенті бола қалған жағдайда, ол факторинг компаниясына сатып алушыға жіберілетін барлық шот фактураны тапсырады. Әрбір ққжат бойынша клиент төлеуге келісім алуға тиіс. Факторинг компаниясы барлық шот - фактурамен таныса отырып, сатып алушының төлем қабілетін анықтайды. Факторинг компаниясы төлемнің уақыты жеткен кезде немесе мерзімінен бұрын төлей алады.
Форфейтинг операциясы - форфейтордың, яғни комерциялық банктің немесе арнайы компаниясының экспротерға төлеуге тиісті импортердің берген төлем құжатын сатып алуы. Тараптары:
1. Экспортер, яғни тауарды орта мерзімге несиеге беруге;
2. Импортер, яғни тауарды несиеге алушы;
3. Форфейтор, яғни мәлімені қаржыландырушы банк.
Операцияның мерзімі 180 күннен 5 жылға дейінгі аралықты құрайды, кейде 7 жыл.
Форфейтинг элементтеріне несие құны, импортер елінің тәуекел құны, форсрейтор шығындары, міндеттеме үшін алынатын комиссия жатады.
1.3 Коммерциялық банктердің қызметін ұйымдастырудың теориялық негіздері
Несиелік жүйенің төменгі буыны халық шаруашылығына тікелей қызмет көрсететін және коммерциялық негізде кең көлемді қаржылық қызмет жасайтын дербес банктік мекемелер торабынан тұрады. Бұлар коммерциялық, кооперативтік және жеке банктер, банктік заңдылықтарда коммерциялық банктер деген жалпы атпен біріктіріледі.
Коммерциялық банк термині банк ісінің ертеректегі даму кезеңінде, банктердің сауда, тауар айырбасы операциялары мен төлемдеріне қызмет көрсетуі барысында пайда болды. Негізгі клиенттері саудагерлер болған. Бірақ өнеркәсіптің және басқа салалардың дамуымен банктер экономиканың өзге де сфераларына қызмет көрсете бастағандықтан да банктің коммерциялық деген атауы бастапқы мағынасын біртіндеп жоғалтты. Ол банктің іскер деген сипатын білдіреді, оның шаруашылық агенттердің барлық жұмыс түрлеріне қызмет көрсетуі олардың қызметтерінің саласына байланыссыз болды. Коммерциялық банктер - нарық экономикасында қаржылық операциялар мен қызмет көрсететін несиелік мекемелердің тобын білдіреді.
Бүгінгі коммерциялық банктер өз клиенттеріне әр алуан өнімдер мен қызмет көрсетуге әзір. Мұндай кең көлемді операциялар коммерциялық банктерге өз клиенттерін сақтай отырып, қолайсыз жағдайда өзінде пайдалы жұмыс жасауға септігін тигізеді.
Депозиттік-қаржылық операцияларды жүзеге асыра отырып коммерциялық банктер қаржы делдалы ролін орындайды. Банктің бұл қызметі екі жаққа да пайда әкеледі. Салымшылар үшін өздерінің депозиттері айналыс құралы қызметі мен өтімді активтер қызметін атқара отырып, кей жағдайда оның үстіне пайыз әкеледі. Қарыз алушылар кейде көптеген ұсақ қарызды пайдаланады. Бұл көптеген клиенттердің аз ғана соманы банкке қысқа мерзімге салғанның өзінде де мүмкін болады. Мұндай кезде коммерциялық банктер ретінде іскерлік операциялар жүргізіп, уақытша бос ақша қаражатын тарту мүмкін емес.
Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктер өз қызметінде 1995 жылы 30 наурызда қабылданған Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі және 1995 жылдың 31 тамызында қабылданған Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы Қазақстан Республикасы заңдарын басшылыққа алады.
Коммерциялық банктер банктік жүйенің екінші деңгейін білдіреді. Олар банктік ресурстарды шоғырландыра отырып, заңды және жеке тұлғалармен кең көлемде банктік операциялар мен қаржылық қызметтерді жүзеге асырады.
Қазіргі коммерциялық банктер жүйесі 1990 жылдың аяғынан бастап қалыптасты.
90-шы жылдың басында банктердің саны 200-ден асты, әрине бұл олардың экстенсивті жағынан дамуын сипаттаса, сол жылдың орта кезінен бастап, күні бүгінге дейін банктердің саны біртіндеп азаюда, ал бұл құбылысты олардың қарқынды өсуімен байланыстыруға болады.
Қазақстан Республикасы екінші деңгейдегі банктері Ұлттық банктің берген лицензиясы негізінде қызмет етеді.
Лицензияның өзіндік стандартты формасы бар және онда коммерциялық банктердің айналысатын қызмет түрі жазылады. Қазақстанда берілетін лицензияның дамыған шетелдерден айырмашылығы әмбебаптылығы болып табылады.
Қазақстан Республикасындағы банк қызметінде мемлекеттік органдар банктердің мамандануын белгілемейді. Қазақстандық банктер бағалы қағаздар нарығына да тікелей қатысуға құқығы бар.
Банктік операцияларды жүзеге асыруға алатын лицензиядан басқа Қазақстан Республикасы Ұлттық банктен валюталық операцияларды жүзеге асыруға бас лицензия алады. Бас валюталық лицензия оларға өз қызметін жүзеге асыруы үшін қажетті саналатын банктер қатарымен корреспонденттік қатынастар орнатуға, сондай-ақ дамыған шет елдерде өз филиалдары мен өкілдіктерін ашуға ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz