Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби даярлауды әдіснамалық-теориялық тұрғыда негіздеу және оны жүзеге асыруды әдістемелік жүйемен қамтамасыздандыру
1 Болашақ құрлысшыны даярлауға оқу. өндірістік шеберханасын жабдықтау мен безендіруде кәсіптік бағдар берудің ғылыми теориялық негіздері
1.1Болашақ құрлысшыны даярлауға арналған оқу.өндірістік шеберханасын жобалау мен жабдықтауда оқушылардың кәсіби бағдарларын құрылыс саласы бойынша қалыптастыру
1.2 Болашақ құрлысшыны даярлауға оқу. өндірістік шеберханасын жабдықтау мен безендіруде оқушыларға қойылатын негізгі талаптар
2 Болашак кұрлысшыны даярлауға оқу. өндірістік шеберханасын жабдықтау мен безендіру тәсілдері
2.1Болашақ құрлысшыны даярлауға оқу. өндірістік шеберханасын жабдықтау мен безендіруде оқушыларға зертханалық.тәжірибелік сабақтардың мақсаты мен өндірістік оқуды ұйымдастыру .
2.2 Болашақ құрлысшыны даярлауда оқу. өндірістік шеберханасын жабдықтау мен безендіруде мамандарды дайындауға қажетті тәсілдерді қалыптастыру.
Қорытынды:
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Қосымшалар:
1.1Болашақ құрлысшыны даярлауға арналған оқу.өндірістік шеберханасын жобалау мен жабдықтауда оқушылардың кәсіби бағдарларын құрылыс саласы бойынша қалыптастыру
1.2 Болашақ құрлысшыны даярлауға оқу. өндірістік шеберханасын жабдықтау мен безендіруде оқушыларға қойылатын негізгі талаптар
2 Болашак кұрлысшыны даярлауға оқу. өндірістік шеберханасын жабдықтау мен безендіру тәсілдері
2.1Болашақ құрлысшыны даярлауға оқу. өндірістік шеберханасын жабдықтау мен безендіруде оқушыларға зертханалық.тәжірибелік сабақтардың мақсаты мен өндірістік оқуды ұйымдастыру .
2.2 Болашақ құрлысшыны даярлауда оқу. өндірістік шеберханасын жабдықтау мен безендіруде мамандарды дайындауға қажетті тәсілдерді қалыптастыру.
Қорытынды:
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Қосымшалар:
Кәсіптік білім беру - қай кезде де болмасын қоғамның басты құндылықтарының бірінен саналады. Ал бүгінгі қоғамның әлеуметтік және ғылыми-техникалық прогресі қарқынды дамып отырған заманда адамның интеллектуалдық еңбек үлесі өсіп, білім деңгейіне және әрбір жеке тұлғаның шығармашылық даралығының дамуы мен кәсіби бағыттылығына қойылатын талаптар арта түсуде.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен тәжірибе жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, еңбек нарығында бәсекелесуге қабілетті білікті жұмысшылар мен мамандар даярлау, олардың біліктілігін арттыру» мәселесі аталып көрсетілген [1].
Сонымен бірге Қазақстан Республикасының Конститутциясында еліміздің әрбір азаматына еңбек етуге тең дәрежеде құқық берілген, оның ішінде біліміне, қабілетіне, кәсіптік даярлығына сәйкес, 24-бабы бойынша «Әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар» делінген.
Бұл құқық толығымен жүзеге асырылуы үшін еңбек, бүгінгі Егемен Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының құқықтық негізде қол жетімділігіне сәйкес атқарылуы тиіс. Дегенмен Кеңестік дәуір кезеңінен бастап жалпы білім беретін орта мектептерде оқыту, еңбек пен адамгершілік тәрбиесін берудің сапасын арттыру, мұғалімдер мен оқушылардың еңбек нәтижелерін бағалаудағы келеңсіздік жағдайларды (формализмін) жою, оқытудың өмірмен байланысын іс жүзінде нығайту, мектеп оқушыларын қоғамдық пайдалы еңбекке даярлауды жақсарту қажеттігі атап көрсетілген [2]. Сол кездерден бастап мектеп оқушыларын еңбекке тәрбиелеуді, баулуды, оларға кәсіптік бағдар беруді жақсарту және олардың қоғамдық пайдалы, өнімді еңбегін ұйымдастыру туралы арнаулы өкімет қаулысы шыққаны белгілі.
Жалпы білімнің басты үш міндеті бар, олар: баланың өзіндік жалпы дамуын, жан-жақты дүниетанымын қамтамасыз ету, және оны болашақ белгілі бір кәсіпке даярлау. Осы үш міндеттің ішінде қоғамдық даму күрделенген сайын баланы жастай алдағы кәсіпке бағдарлай әзірлеу – ең көкейкесті мәселеге айналып отырғаны дәлелденді.
Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар, ғылым мен тәжірибе жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға, дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау, еңбек нарығында бәсекелесуге қабілетті білікті жұмысшылар мен мамандар даярлау, олардың біліктілігін арттыру» мәселесі аталып көрсетілген [1].
Сонымен бірге Қазақстан Республикасының Конститутциясында еліміздің әрбір азаматына еңбек етуге тең дәрежеде құқық берілген, оның ішінде біліміне, қабілетіне, кәсіптік даярлығына сәйкес, 24-бабы бойынша «Әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен кәсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар» делінген.
Бұл құқық толығымен жүзеге асырылуы үшін еңбек, бүгінгі Егемен Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының құқықтық негізде қол жетімділігіне сәйкес атқарылуы тиіс. Дегенмен Кеңестік дәуір кезеңінен бастап жалпы білім беретін орта мектептерде оқыту, еңбек пен адамгершілік тәрбиесін берудің сапасын арттыру, мұғалімдер мен оқушылардың еңбек нәтижелерін бағалаудағы келеңсіздік жағдайларды (формализмін) жою, оқытудың өмірмен байланысын іс жүзінде нығайту, мектеп оқушыларын қоғамдық пайдалы еңбекке даярлауды жақсарту қажеттігі атап көрсетілген [2]. Сол кездерден бастап мектеп оқушыларын еңбекке тәрбиелеуді, баулуды, оларға кәсіптік бағдар беруді жақсарту және олардың қоғамдық пайдалы, өнімді еңбегін ұйымдастыру туралы арнаулы өкімет қаулысы шыққаны белгілі.
Жалпы білімнің басты үш міндеті бар, олар: баланың өзіндік жалпы дамуын, жан-жақты дүниетанымын қамтамасыз ету, және оны болашақ белгілі бір кәсіпке даярлау. Осы үш міндеттің ішінде қоғамдық даму күрделенген сайын баланы жастай алдағы кәсіпке бағдарлай әзірлеу – ең көкейкесті мәселеге айналып отырғаны дәлелденді.
1.Назарбаев Н.Ә. Қазақстан халқына Жолдауы: Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан.-Астана,2007.-16б.
2.Өстеміров К.О., Бекболғанов Е.Ж., Әліпбеков Н.Ж. Өндірістік оқыту шебері. Оқу құралы.-Астана.: Фолиант, 2008.-168 б.
3.Құттыбай М. Физика сабақтарында оқытудың интерактивті әдістерін пайдаланудың тиімділігі // Математика және физика,2008 №4, 52-53 бб.
4.Айтмамбетова Б., Бейсенбаева. Тәрбиенің жалпы әдістері.-Алматы, 1985.-
5.Ақназарова Б.Класс жетекшісі.-Алматы.:Мектеп, 1973.-
6.Әбенбаев С. Мектептегі тәрбие жұмысының әдістемесі.-Алматы,1999.
7.Бержанов Қ. Тәрбие мен оқытудың бірлігі.-Алматы,1973.-
8.Иванова Н., Қозмамбаева М. Оқыту процесінің мәні.-Алматы,1991.
9.Қоянбаев Ж., Қоянбаев Р. Педагогика.-Астана,1998.
10.Нұрғалиева Г. Оқыту әдістері.-Алматы,1991
11.Павелко Г.,Искакова С. Оқыту үрдісінде интерактивті тақтаны қолдану // Математика және физика, №3, 2008
12.Досжанов Б.А. Мультимедиялық технологияларды пайдалану арқылы оқыту процесін жетілдірудің дидактикалық негіздері. Автореферат.-Түркістан,2007.
13. Досжанов Б.А. Мультимедиалық проекторларды оқыту процесінде қолдану // «Жоғары кәсіптік білім беру сапасын арттырудың өзекті мәселелері» атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары.-Қызылорда,2002 / М.А. Құдайқұлов, Қ.Ж. Жаңабергеновпен авторлық бірлестікте.
14.Досжанов Б.А. Мультимедиалық құралдардың оқыту процесіндегі тиімділігін анықтау // «Үздіксіз кәсіби білім беру: проблемалары мен болашағы» атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары.-Қызылорда,2006. (Р.Әлменаевамен авторлық бірлестікте).
15.Абыканова Б.Т. Компьютерлік технологияны пайдалану арқылы оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың дидактикалық шарттары.-Алматы,2006
16.Ақпараттық технология сабақта // Қазақстан мектебі, №5-2004, 44-45 бб.
17.Ошанова Н.Т.Информатиканың негізгі (базалық) курсында телекоммуникациялық технологияларды оқыту әдістемесін жетілдіру.Автореферат.-Алматы,2007.
18.Медешова А.Б. Оқушылардың оқу икемділігін ақпараттық технология арқылы дамытудың педагогикалық шарттары.Автореферат.-Атырау,2006.
19.Мұғалім – оқу үрдісін ақпараттық технология жабдықтары арқылы ұйымдастырушы // Қазақстан мектебі, №4-2005, 10-11 б.
20.Оқу материалын меңгеруді ақпараттық технология арқылы ұйымдастыру // Жас ғалым-2005», республикалық ғылыми-практикалық конференция.-Тараз,2005.
21.Қараев Ж.А. Мектепте оқытудың педагогикалық жүйесін жетілдірудің әдіснамалық негіздері // Қазақстан мектебі,1996.
22 Факторы эффективности учебно-образовательного процесса //Интеллектуальная собственность: вопросы теории и практики. Международная конференция. –Оренбург, 2005. – С. 339-343.
23 Потенциальные возможности спецкурса по использованию образовательных технологии //Инновационные педагогические технологии: перспективы применения и развития. Международная научно-практическая конференция. –Актобе, 2005. –С. 103-107. (в соавторстве: Сибагатова Г.К.).
24 Оқытудың шығармашылық қызметін дамытудың өзекті мәселесі //ҚР білім берудегі дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның жоғары және жоғары оқу орындарынан кейінгі білім беру жүйесіндегі іске асырылуы. Республикалық ғылыми – практикалық конференция. –Тараз, 2005. –Б. 24-27 (бірлестікте: Картекенова Р.С., Сибагатова Г.К.).
25 Оқушылардың шығармашылық дербестігін дамыту – психологиялық-педагогикалық проблема //ХХІ ғасырдағы жоғары оқу орны: жаңа экономикалық жағдайда өркендеу. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. –Ақтөбе, 2006. –Б. 262-267.
26 Оқушылардың шығармашылық дербестігін қалыптастырудың мүмкіндіктері //Қазақстан Республикасының егемендігі – ұлттық заңнаманың даму негізі. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. ІІ бөлім.–Ақтөбе, 2006. –Б. 76-81. (бірлестікте: Сыздықов О.С., Нұрмұханова Г.Е.).
27 Оқушылардың оқу іс-әрекетін тиімді ұйымдастыру проблемасы //Қазіргі білім беру парадигмасы: мәселелері және шешу жолдары. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. ІІ том. –Ақтөбе, 2006. –Б. 29-32.
28 Оқыту үрдісінде шығармашылықты дамыту мәселесі //Жоғары оқу орнындағы оқытудың инновациялық технологиялар мен интерактивтік әдістері. Республикалық ғылыми-практикалық конференция. –Орал, 2006. –Б. 36-39.
29 Жеке тұлғаны дамытудағы білім мазмұнын жетілдіруге жаңаша принциптік көзқарас //Қазақстанда азаматтық білімді дамыту: Қазіргі жағдайы және перспективасы. Республикалық ғылыми-теориялық конференция. –Ақтөбе, 2006. –Б. 178-185. (бірлестікте: Алдияров Қ.Т., Көбенова Ш.И.).
30 Сәдуақасова К. Педагогикалық зерттеудің тақырыбын таңдау және проблемасын анықтау //К.Сәдуақасова. Қазақстан мектебі.– 2009.-№ 12.–Б.61.
31 Скаткин, М.Н. Совершенствование процесса обучения / М.Н. Скаткин, - М.: 1971. - 275 с.
32 Скотников, В.А. Тракторы и автомобили / В.А.Скотников, - М.: Агропромиздат. 1985.-348 б.
33 Харламов, Н.Ф. Педагогика / Н.Ф.Харламов,- М.: 1990. - 220 с.
34 Чудаков, Д.А. Основы теории и расчета трактора и автомобиля / Д.А.Чудаков, - М.: Колос. 1972.- 178 с.
35 Шамова, Т.И. Активизация учения школьников / Т.И. Шамова, -М.: 1982. - 228 с.
36 Щукина, Г.И. Педагогические проблемы формирования познавательных интересов учащихся / Г.И.Щукина,- Москва. “Педагогика”. 1988. – 240 с.
37 Щукина, Г.И. Проблемы познавательного интереса в педагогике / Г.И.Щукина,- Москва. 1971. - 180 с.
38 Шестопалов, С.К. Устройство,ТО и ремонт легковых автомобилей / С.К.Шестопалов. М.: Машиностроение. 2002. – 230 с.
2.Өстеміров К.О., Бекболғанов Е.Ж., Әліпбеков Н.Ж. Өндірістік оқыту шебері. Оқу құралы.-Астана.: Фолиант, 2008.-168 б.
3.Құттыбай М. Физика сабақтарында оқытудың интерактивті әдістерін пайдаланудың тиімділігі // Математика және физика,2008 №4, 52-53 бб.
4.Айтмамбетова Б., Бейсенбаева. Тәрбиенің жалпы әдістері.-Алматы, 1985.-
5.Ақназарова Б.Класс жетекшісі.-Алматы.:Мектеп, 1973.-
6.Әбенбаев С. Мектептегі тәрбие жұмысының әдістемесі.-Алматы,1999.
7.Бержанов Қ. Тәрбие мен оқытудың бірлігі.-Алматы,1973.-
8.Иванова Н., Қозмамбаева М. Оқыту процесінің мәні.-Алматы,1991.
9.Қоянбаев Ж., Қоянбаев Р. Педагогика.-Астана,1998.
10.Нұрғалиева Г. Оқыту әдістері.-Алматы,1991
11.Павелко Г.,Искакова С. Оқыту үрдісінде интерактивті тақтаны қолдану // Математика және физика, №3, 2008
12.Досжанов Б.А. Мультимедиялық технологияларды пайдалану арқылы оқыту процесін жетілдірудің дидактикалық негіздері. Автореферат.-Түркістан,2007.
13. Досжанов Б.А. Мультимедиалық проекторларды оқыту процесінде қолдану // «Жоғары кәсіптік білім беру сапасын арттырудың өзекті мәселелері» атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары.-Қызылорда,2002 / М.А. Құдайқұлов, Қ.Ж. Жаңабергеновпен авторлық бірлестікте.
14.Досжанов Б.А. Мультимедиалық құралдардың оқыту процесіндегі тиімділігін анықтау // «Үздіксіз кәсіби білім беру: проблемалары мен болашағы» атты республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары.-Қызылорда,2006. (Р.Әлменаевамен авторлық бірлестікте).
15.Абыканова Б.Т. Компьютерлік технологияны пайдалану арқылы оқушылардың танымдық белсенділігін арттырудың дидактикалық шарттары.-Алматы,2006
16.Ақпараттық технология сабақта // Қазақстан мектебі, №5-2004, 44-45 бб.
17.Ошанова Н.Т.Информатиканың негізгі (базалық) курсында телекоммуникациялық технологияларды оқыту әдістемесін жетілдіру.Автореферат.-Алматы,2007.
18.Медешова А.Б. Оқушылардың оқу икемділігін ақпараттық технология арқылы дамытудың педагогикалық шарттары.Автореферат.-Атырау,2006.
19.Мұғалім – оқу үрдісін ақпараттық технология жабдықтары арқылы ұйымдастырушы // Қазақстан мектебі, №4-2005, 10-11 б.
20.Оқу материалын меңгеруді ақпараттық технология арқылы ұйымдастыру // Жас ғалым-2005», республикалық ғылыми-практикалық конференция.-Тараз,2005.
21.Қараев Ж.А. Мектепте оқытудың педагогикалық жүйесін жетілдірудің әдіснамалық негіздері // Қазақстан мектебі,1996.
22 Факторы эффективности учебно-образовательного процесса //Интеллектуальная собственность: вопросы теории и практики. Международная конференция. –Оренбург, 2005. – С. 339-343.
23 Потенциальные возможности спецкурса по использованию образовательных технологии //Инновационные педагогические технологии: перспективы применения и развития. Международная научно-практическая конференция. –Актобе, 2005. –С. 103-107. (в соавторстве: Сибагатова Г.К.).
24 Оқытудың шығармашылық қызметін дамытудың өзекті мәселесі //ҚР білім берудегі дамытудың 2005-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаның жоғары және жоғары оқу орындарынан кейінгі білім беру жүйесіндегі іске асырылуы. Республикалық ғылыми – практикалық конференция. –Тараз, 2005. –Б. 24-27 (бірлестікте: Картекенова Р.С., Сибагатова Г.К.).
25 Оқушылардың шығармашылық дербестігін дамыту – психологиялық-педагогикалық проблема //ХХІ ғасырдағы жоғары оқу орны: жаңа экономикалық жағдайда өркендеу. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. –Ақтөбе, 2006. –Б. 262-267.
26 Оқушылардың шығармашылық дербестігін қалыптастырудың мүмкіндіктері //Қазақстан Республикасының егемендігі – ұлттық заңнаманың даму негізі. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. ІІ бөлім.–Ақтөбе, 2006. –Б. 76-81. (бірлестікте: Сыздықов О.С., Нұрмұханова Г.Е.).
27 Оқушылардың оқу іс-әрекетін тиімді ұйымдастыру проблемасы //Қазіргі білім беру парадигмасы: мәселелері және шешу жолдары. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция. ІІ том. –Ақтөбе, 2006. –Б. 29-32.
28 Оқыту үрдісінде шығармашылықты дамыту мәселесі //Жоғары оқу орнындағы оқытудың инновациялық технологиялар мен интерактивтік әдістері. Республикалық ғылыми-практикалық конференция. –Орал, 2006. –Б. 36-39.
29 Жеке тұлғаны дамытудағы білім мазмұнын жетілдіруге жаңаша принциптік көзқарас //Қазақстанда азаматтық білімді дамыту: Қазіргі жағдайы және перспективасы. Республикалық ғылыми-теориялық конференция. –Ақтөбе, 2006. –Б. 178-185. (бірлестікте: Алдияров Қ.Т., Көбенова Ш.И.).
30 Сәдуақасова К. Педагогикалық зерттеудің тақырыбын таңдау және проблемасын анықтау //К.Сәдуақасова. Қазақстан мектебі.– 2009.-№ 12.–Б.61.
31 Скаткин, М.Н. Совершенствование процесса обучения / М.Н. Скаткин, - М.: 1971. - 275 с.
32 Скотников, В.А. Тракторы и автомобили / В.А.Скотников, - М.: Агропромиздат. 1985.-348 б.
33 Харламов, Н.Ф. Педагогика / Н.Ф.Харламов,- М.: 1990. - 220 с.
34 Чудаков, Д.А. Основы теории и расчета трактора и автомобиля / Д.А.Чудаков, - М.: Колос. 1972.- 178 с.
35 Шамова, Т.И. Активизация учения школьников / Т.И. Шамова, -М.: 1982. - 228 с.
36 Щукина, Г.И. Педагогические проблемы формирования познавательных интересов учащихся / Г.И.Щукина,- Москва. “Педагогика”. 1988. – 240 с.
37 Щукина, Г.И. Проблемы познавательного интереса в педагогике / Г.И.Щукина,- Москва. 1971. - 180 с.
38 Шестопалов, С.К. Устройство,ТО и ремонт легковых автомобилей / С.К.Шестопалов. М.: Машиностроение. 2002. – 230 с.
Жоспар
1 Болашақ құрлысшыны даярлауға оқу- өндірістік шеберханасын жабдықтау мен
безендіруде кәсіптік бағдар берудің ғылыми теориялық негіздері
1.1Болашақ құрлысшыны даярлауға арналған оқу-өндірістік шеберханасын
жобалау мен жабдықтауда оқушылардың кәсіби бағдарларын құрылыс саласы
бойынша қалыптастыру
1.2 Болашақ құрлысшыны даярлауға оқу- өндірістік шеберханасын жабдықтау мен
безендіруде оқушыларға қойылатын негізгі талаптар
2 Болашак кұрлысшыны даярлауға оқу- өндірістік шеберханасын жабдықтау мен
безендіру тәсілдері
2.1Болашақ құрлысшыны даярлауға оқу- өндірістік шеберханасын жабдықтау мен
безендіруде оқушыларға зертханалық-тәжірибелік сабақтардың мақсаты мен
өндірістік оқуды ұйымдастыру .
2.2 Болашақ құрлысшыны даярлауда оқу- өндірістік шеберханасын жабдықтау мен
безендіруде мамандарды дайындауға қажетті тәсілдерді қалыптастыру.
Қорытынды:
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Қосымшалар:
Кіріспе
Кәсіптік білім беру - қай кезде де болмасын қоғамның басты
құндылықтарының бірінен саналады. Ал бүгінгі қоғамның әлеуметтік және
ғылыми-техникалық прогресі қарқынды дамып отырған заманда адамның
интеллектуалдық еңбек үлесі өсіп, білім деңгейіне және әрбір жеке
тұлғаның шығармашылық даралығының дамуы мен кәсіби бағыттылығына
қойылатын талаптар арта түсуде.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында Білім беру
жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар,
ғылым мен тәжірибе жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға,
дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін
қажетті жағдайлар жасау, еңбек нарығында бәсекелесуге
қабілетті білікті жұмысшылар мен мамандар даярлау, олардың біліктілігін
арттыру мәселесі аталып көрсетілген [1].
Сонымен бірге Қазақстан Республикасының Конститутциясында
еліміздің әрбір азаматына еңбек етуге тең дәрежеде құқық берілген, оның
ішінде біліміне, қабілетіне, кәсіптік даярлығына сәйкес, 24-бабы
бойынша Әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен
кәсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар делінген.
Бұл құқық толығымен жүзеге асырылуы үшін еңбек, бүгінгі Егемен
Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының құқықтық негізде
қол жетімділігіне сәйкес атқарылуы тиіс. Дегенмен Кеңестік
дәуір кезеңінен бастап жалпы білім беретін орта мектептерде оқыту,
еңбек пен адамгершілік тәрбиесін берудің сапасын арттыру, мұғалімдер мен
оқушылардың еңбек нәтижелерін бағалаудағы келеңсіздік жағдайларды
(формализмін) жою, оқытудың өмірмен байланысын іс жүзінде нығайту, мектеп
оқушыларын қоғамдық пайдалы еңбекке даярлауды жақсарту қажеттігі атап
көрсетілген [2]. Сол кездерден бастап мектеп оқушыларын
еңбекке тәрбиелеуді, баулуды, оларға кәсіптік бағдар беруді жақсарту және
олардың қоғамдық пайдалы, өнімді еңбегін ұйымдастыру туралы арнаулы өкімет
қаулысы шыққаны белгілі.
Жалпы білімнің басты үш міндеті бар, олар: баланың өзіндік жалпы дамуын,
жан-жақты дүниетанымын қамтамасыз ету, және оны болашақ
белгілі бір кәсіпке даярлау. Осы үш міндеттің ішінде қоғамдық даму
күрделенген сайын баланы жастай алдағы кәсіпке бағдарлай әзірлеу – ең
көкейкесті мәселеге айналып отырғаны дәлелденді.
Зерттеу тақырыбының мақсаты – кәсіптік бағдар беруді жүзеге асыру
формаларымен танысу.
Зерттеу тақырыбының міндеттері:
• кәсіби білім беру жүйесін оқу;
• кәсіби бағдар беру қажеттілігімен танысып талқылау;
• кәсіби бағдар беруді жүзеге асыру формаларын білу.
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасы тәуелсіз
мемлекеттер қатарына қосылғаннан бері қоғамды ақпараттандырудан туындаған
өзгерістер оның барлық салаларымен қатар мұғалімдік кәсіби қызметке де өз
ықпалдарын тигізуде. Заманауи қоғамда мамандардың кәсіби-шығармашылық
деңгейіне, өндіріс пен әлеуметтік саладағы ғылымдардың жетістіктеріне және
прогрессивті технологияны енгізу мерзімінің қысқартылуына қойылатын
талаптар күшеюде. Бұған, Елбасының 2010 жылғы жолдауындағы: Жоғары білім
саласы ең жоғары халықаралық талаптарға жауап беруі тиіс. Елдегі ЖОО-лар
әлемнің жетекші университеттерінің рейтингіне енуге ұмтылулары керек. 2015
жылға қарай Ұлттық инновациялық жүйе толыққанды жұмыс істеп, 2020 жылға
қарай елде енгізілетін талдаулар, патенттер мен дайын технологиялар түрінде
өз нәтижелерін беруге тиіс - деген сөзі дәлел болады. Осы бағытта жасалып
жатқан іс-шаралардың бірі - Қазақстанның Еуропадағы қауіпсіздік және
ынтымақтастық Ұйымына төрағалық етіп отырған 2010 жылы, еуропалық жоғары
білім беру аймағына енуді көздейтін Болон процесіне қосылу туралы шешімнің
қабылдануы да айрықша мәнді шара. Бұл оқиғаны білім беру жүйесінде көрініс
алған елеулі тарихи оқиға десе болады.
Болон процесінің шешімі білім беру саласы қызметкерлерінің алдына бірқатар
мәселелерді, соның ішінде жаңа қоғамның шығармашыл ұстазын қалыптастыру,
яғни болашақ он екі жылдық мектеп мұғалімін даярлау мәсе-лесін қойып отыр.
Ал, он екі жылдық мектеп болса, оқушыларды әлеуметтік қорғалуы жағынан
қамтамасыз етуді, білім сапасын арттыру арқылы олардың құзіреттіліктерін
қалыптастыруды, әлемдік білім кеңістігіне еркін енуді мақсат тұтады. Бұл,
түрлі жағдайларда өздігінен шешім қабылдауға мүмкіндігі бар мәселені шешу
жолын таба білетін, ақпараттық және коммуникативтік құзіреттілігі
қалыптасқан жеке тұлға қалыптастыруды көздейді.
Білім беру үдерісін бүгінгі күн талабына сай жаңаша ұйымдастыру ғалымдардан
оның философиялық, педагогикалық-психологиялық негіздерін, теориясы мен
тәжірибесін терең зерттеуді, заманауи талаптарына қарай білім беру
технологиялары мен әдістерін, дүниетанымның ұстанымдарын қайта қарастыруды,
рухани-адамгершілік құндылықтарға бетбұрыс жасауды талап етеді.
Демек, жаңаша білім беру – жаңа білім мен дағдыны меңгерген, шығар-машылық
қабілеті жоғары, дербес ізденіс нәтижесінде елеулі мәселелердің шешіміне
қол жеткізетін, ойлау қабілетімен ерекшеленетін тұлғаны қалыптастыруды
көздейді.
Әлбетте, қарастырылып отырған проблеманы күні бүгін ғана туындап отырған
проблема деп қана қабылдауға болмайды, бұл - адамзат баласының ертеден
қалыптастырып, дамытып, жетілдіріп келе жатқан проблемасы.
Оны ежелгі дәуір философтары (Аристотель, Платон, Сократ) мен шығыстың
көрнекті ойшылдарының (Әл-Фараби, Қ.А.Ясауи және т.б.), жаңару кезеңінің
ағартушылары (Я.А.Коменский, Ж.Ж.Руссо, А.Дистервег және т.б.) мен ТМД
мемлекеттері педагогтарының (К.Д.Ушинский, А.С.Макаренко, В.А.Сухомлинский
және т.б.), қазақ ағартушылары (Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев,
Ш.Құдайбердиев және т.б.) мен қоғам қайраткерлерінің (А.Байтұрсынов,
Ж.Аймауытов және т.б.) еңбектері дәлелдейді. Оларда адамның жеке басының
мүмкіндіктері көрсетіліп, ішкі рухани байлықтарының үйлесімділікте дамуы
мәселелеріне ерекше мән берілген.
Соңғы жылдары ТМД мен Қазақстанда орындалған ғылыми еңбектерге жасаған
талдау оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастырудың өзекті бағыттарының
(Б.Баймұқанов, А.Е.Әбілқасымова, Ж.Икрамов, К.К.Жампеисова және т.б.),
болашақ мамандарды кәсіби даярлаудың теориясы мен практикасының
(В.В.Краевский, В.А.Сластенин, В.Кузьмина, Н.Д.Хмель, Ш.Таубаева,
А.П.Сейтешев, Г.Ж.Меңлібекова, М.С.Молдабекова, С.С.Маусымбаев,
А.А.Жайтапова, Г.Т.Хайрулин, О.У.Мұсабеков, К.М.Беркимбаев, С.М.Кеңесбаев
т.б.), жеке тұлғаның қазақ этнопедагогикасы негізінде жан-жақты дамуының
(С.А.Ұзақбаева, Р.К.Төлеубекова, Қ.Б.Жарықбаев, Қ.Б.Бөлеев және т.б.)
шығармашылықпен байланыстырыла отырып, қарастырылғанын көрсетеді.
Бірқатар зерттеулерде шығармашылықтың жалпы мәселелері (И.Я.Лернер,
В.В.Давыдов, Б.Д.Эльконен, Я.А.Пономарев, Д.Б.Богоявленская және т.б.),
шығармашылық қабілеттің құрылымы мен оның түрлері (В.М.Морозова, А.Н.Лук,
А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, П.Я.Гальперин, және т.б.), дарындылық пен
қабілеттіліктің шығармашылықпен байланысы (Б.М.Теплов, Л.С.Выготский,
В.А.Крутецкий, А.М.Матюшкин, В.А.Моляко және т.б.), оқушы шығармашылығының
ерекшеліктері (В.Сухомлинский, Е.А.Акопян, Н.Н.Хан, А.Е.Әбілқасымова,
М.Ә.Құдайқұлов, Ә.Ә.Сағымбаев Қ.Ғ.Қожабаев, Р.С.Омарова, Д.Рахымбек және
т.б.) көрініс алады.
Сонымен бірге пәнаралық байланыстар негізінде шығармашылықты дамытудың
жалпы мәселелері (В.Н.Максимова, А.Тажмағанбетов, және т.б.), психологиялық
негіздері (И.П.Павлов, Ю.А.Самарин, және т.б.), ғылыми-әдістемелік
талдаулары (И.Д.Зверев, А.А.Бейсенбаева, Ә.Ж.Көшеров және т.б.)
зерттелген.
Оқу орындарында құрлыс мамандығына арналған курстарын оқыту
әдістемелерінің түрлі бағыттарына М.П.Лапчик, Е.Ы.Бидайбеков,
Қ.А.Камардинов, Б.Бөрібаев, С.С.Қариев, М.С.Мәлібекова, М.Қ.Байжұманов
Қ.С.Әбдиев, ал оқыту технологияларының жүйелері мен пайдалану жолдарына
А.В.Соловов, А.Я.Савельев, В.П.Беспалько, Г.Д.Жангисина, Т.О.Балықбаев,
кәсіптік оқыту мәселесіне Ж.А.Қараев, А.Ә.Шәріпбаев және т.б. назар
аударған.
Ғылыми әдебиеттерге жасаған талдау арнайы білім беру жүйесінде оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамытуға болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлау
мәселесінің бірқатар бағыттарының (қазіргі білім беру жүйесінде болып
жатқан өзгерістер жеке тұлғаның шығармашыл болуын талап еткенімен, оқу
үдерісінде бұл мәселені заманауи тұрғыда шешудің ғылыми-педагогикалық
негізі жасалмағандығы; білім беруде оқушылардың шығарма-шылық қабілетін
дамытуға болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлауға бағытталған арнайы даярлық
жұмыстарының ұйымдастырылмауы; бұл бағыттағы оқу-тәрбие үдерісі
мүмкіндіктерінің толық пайдаланылмауы; мұғалімдердің қарастырылып отырған
мәселе бойынша біліктіліктерінің жеткілікті болмауы, мектеп бітірушілері
білімдерінің төмен көрсеткіштері, қазіргі кезде оқушы жастардың басым
көпшілігінің білім алуға деген ынталарының азаюы, тұлғаға бағытталған білім
берудегі арнайы әдістемелердің тапшылығы және т.б.) әлі де болса шешімін
таппай отырғанын дәлелдейді.
Демек, оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби даярлығы бар
мұғалімдерге қоғам сұранысының өсуі мен мұндай талапқа сай мамандарды
даярлауға байланысты жоғары оқу орындарына арналған арнайы тұжырымда-маның
жоқтығы арасында; болашақ мұғалімдерді оқушылардың шығарма-шылық қабілетін
дамытудағы кәсіби даярлық сапасына талаптардың артуы мен оның ғылыми-
теориялық, әдстемелік негіздерінің жеткіліксіз зерттелуі және арнайы оқу-
әдістемелік кешендермен қамтамасыздандырылмауы арасында қарама-
қайшылықтар бар екендігі анық байқалады. Осы қарама-қайшылықтың шешімін
іздестіру бізге зерттеу проблемасын анықтауға және тақырыпты: “ Болашак
кұрлысшыны даярлауға оқу- өндірістік шеберханасын жабдықтау мен безендіру
тәсілдері ” деп таңдауымызға себеп болды.
Зерттеу объектісі – арнайы оқу орындарында болашақ құрлысшы мамандарды
кәсіби даярлау.
Зерттеу пәні - болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық
қабілетін дамытуға кәсіби даярлау үдерісі
Зерттеудің мақсаты - болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби даярлауды әдіснамалық-теориялық
тұрғыда негіздеу және оны жүзеге асыруды әдістемелік жүйемен
қамтамасыздандыру.
Зерттеудің болжамы - егер, болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби даярлаудың әдіснамалық негіздері
айқындалып, олардың шығармашылық тұрғыда өзін-өзі дамыту моделі мен
құрылымдық моделі жасалса және болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын
оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби даярлаудың тиімді
кезеңдері айқындалып, тұжырымдамасы негізделсе, оларды жүзеге асырудың
механизмі мен педагогикалық шарттары анықталып, әдістемелік жүйесі
ұсынылса, онда оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту саласынан болашақ
құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың кәсіби білігі жетілдіріледі, ал бұл
болса оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуды қамтамасыздандырады.
Зерттеу міндеттері:
1.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлаудың әдіснамалық негіздерін айқындау.
2.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық тұрғыда
өзін-өзі дамыту моделін және оларды оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлаудың құрылымдық моделін жасау, өлшемдері мен
көрсеткіштерін анықтау.
3. Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлауды жүзеге асырудың кезеңдерін анықтау.
4.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлаудың тұжырымдамасын жасау.
5.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамы-туға кәсіби даярлаудың педагогикалық шарттары мен механизмін
анықтау.
6.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлаудың әдістемелік жүйесін жасау және оның
тиімділігін тәжірибелі-эксперимент жүзінде тексеру.
Зерттеудің жетекші идеясы: оқушылардың шығармашылық қабілетінің дамуы -
болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлық деңгейімен айқындалады.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: теория мен практиканың
бірлігі туралы философиялық идеялар, қоғамдық даму құбылыстарын
зерделеудегі тұлғалық-әрекеттік қатынас қағидалары, тұлғаны
қалыптастырудағы жүйелік-тұтастық көзқарас және адамның шығармашылық мәні
туралы тұжырымдамалар, шығармашылық теориясының қағидалары, тұлғаның
қалыптасуындағы іс-әрекеттің рөлін анықтайтын білім берудің жалпы теориясы
болып табылады.
Зерттеу көздері: зерттеу проблемасы бойынша философтардың, психологтардың,
педагогтардың, әдіскерлердің еңбектері; ҚР Үкіметінің ресми материалдары;
Білім және Ғылым министрлігінің жоғары мектептің білім беру мәселелеріне
қатысты нормативті құжаттары мен оқу-әдістемелік кешендері (тұжырымдамалар,
стандарттар, типтік оқу бадарламалары, оқулықтар, оқу құралдары және т.б.);
педагогтардың ғылыми жетістіктері мен озық тәжірибелері; автордың
педагогикалық және зерттеушілік тәжірибесі.
Зерттеу әдістері: философиялық, психологиялық-педагогикалық, оқу-
әдістемелік еңбектерге теориялық талдау, жоғары мектептің оқу құжаттарын
зерделеу, оқу үдерісін бақылау, жалпы білім беретін мектептердің озық
тәжірибелерін талдау, әңгімелесу, тест, сауалнама жүргізу, сараптау,
тәжірибелі-эксперимент жұмысы, нәтижелерді жүйелеу, статистикалық өңдеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы және теориялық мәні:
1.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлаудың әдіснамалық тұғырлары, ұстанымдары
негізделді.
2.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын шығармашылық тұрғыда өзін-өзі
дамыту моделі және оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби
даярлаудың құрылымдық моделі жасалып, өлшемдері, көрсеткіштері және
деңгейлері анықталды.
3.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамы-туға кәсіби даярлауды жүзеге асырудың кезеңдері айқындалды және
әр кезеңнің мазмұны анықталды.
4.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлаудың тұжырымдамасы жасалды.
5. Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамы-туға кәсіби даярлаудың педагогикалық шарттары мен механизмі
анықталды.
6.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлаудың әдістемелік жүйесі жасалды және оның
тиімділігі тәжірибелі-эксперимент жүзінде дәлелденді.
Зерттеудің практикалық мәні. Оқу-тәрбие үдерісіне:
▪
болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби даярлаудың
тұжырымдамасы;
▪
болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби даярлаудың
әдістемелік жүйесі;
▪
оқу-әдістемелік кешендер (бағдарламалар, оқулықтар, оқу
құралдары, әдістемелік нұсқаулар, компьютерлік тестік
бағдарлама);
▪
арнайы меншіктік құқығы бар Сандық әдістер (ЭЕМ-ға
арналған бағдарлама) атты ақпараттық пәндік орта
ендірілді.
Зерттеу нәтижелерін жоғары және арнайы орта оқу орындарында, мұғалімдердің
кәсіби біліктілігін жетілдіру институттарында пайдалануға болады.
Қорғауға мынадай қағидалар ұсынылады:
1.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлау нақты ұстанымдарға (жалпыдидактикал ық,
ізгіліктік, дамытушылық, жеке тұлғалық, мәденилік, халықтық,
вариативтілік, жекедаралық, ынтымақтастық, үздіксіздік, сәйкестік)
және әдіснамалық тұғырларға(шығармашыл жеке тұлға қалыптастыру,
болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлау, оқушылардың шығармашылық
қабілетін дамыту )негізделеді.
2.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын шығармашылық тұрғыда өзін-өзі
дамыту моделі оларды оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға
кәсіби даярлауда кәсіби-дамытушы кеңістіктің шығармашылық бағдарын
жүзеге асырады. Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби даярлаудың құрылымдық
моделі дамытушылық әрекеттің өзара байланысы мен өзара шарттастығына
және болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық
қабілетін дамытуға кәсіби даярлығы қалыптасуына ықпал ететін білім
беру үдерісін қамтамасыздандырады, ал оның шығармашылық деңгейлерін
анықтайтын өлшемдері мен көрсеткіштері болашақ құрлысшы мамандықта
оқыйтын оқушылардың даярлық компоненттерінің тиімді қалыптасуына
септігін тигізеді.
3.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлау төрт кезең бойынша жүзеге асырылады: а)
болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың педагогикалық іс-
әрекетке шығармашылық тұрғыда бағдарлау, педагогикалық іс-әрекетке
қызығушылығын айқындау, осы мамандықты таңдаудағы мотивін анықтау; ә)
болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық іс-
әрекет қызметіне араластыру, шығармашылықтың мәні мен мазмұнын
түсіндіру, шығармашылық іс-әрекет тәжірибесін жинақтау; б) болашақ
құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушының шығармашылық қабілетін дамытуға
арналған білімдері мен іскерліктерін қорытындылау, педагогикалық
технологияларды тиімді қолдану және жаңа технологиялық элементтерді
құрастыру мен енгізу; в) болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын
оқушылардың кәсіби қызметін оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту
мақсатында жүзеге асыру, білім мен іскерлікті түрлендіру, өзіне
бағытталған бақылау-бағалау іс-әрекетін жүзеге асыру.
4.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандартының бағыттарына негізделіп жасалған тұжырымдама болашақ
мұғалімдерді оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби
даярлау жүйесін жаңартады және бағыттары мен тәсілдерін айқындайды.
5.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлаудың педагогикалық шарттары жоғары оқу орнында
оқу үдерісін шығармашыл бағытта ұйымдастыруға мүмкіндік береді, ал
оның механизмі оқу үдерісінде бірізділікпен сатылап жүзеге асады:
жоғары оқу орнының оқытушысы → студенттердің оқушылардың шығармашылық
қабілетін дамытуға кәсіби даярлық үдерісін ұйымдастырады →
студенттерді оқыту барысында практикалық іс-әрекеттер арқылы → олардың
репродуктивтік әрекеті мен шығармашылық іс-әрекетін қарастырады →
жалпымәдени даярлық, психологиялық-педагогикалық даярлық және кәсіби
даярлық пәндерінде → болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлайды.
6.
болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға даярлаудың әдістемелік жүйесі олардың оқу үдерісін білім
беретін, дамытатын, тәрбиелейтін шығармашылық үдеріс ретінде саналы
түрде меңгерулеріне көмектеседі. Өйткені, әдістемелік жүйеде пән
сабағының мазмұны мен құрылымы, пәнді оқытуды ұйымдастырудың түрлі
формалары мен олардың өзара байланысы және әрбір формаларды тиімді
пайдалану шарттары мен пәнаралық байланыстары ашып көрсетіледі, сондай-
ақ пәнді оқыту құралдары мен оларды түрлі тақырыптарды меңгертуде
пайдаланудың амал-жолдары қарастырылады.
Зерттеу кезеңдері: Бірінші кезеңде (1999-2004ж.ж.) қарастырылы п отырған
проблеманың зерттелу деңгейі анықталды, отандық, шетелдік ғалымдардың
ғылыми-теориялық, әдістемелік еңбектеріне және философия, психология,
педагогика ғылымындағы зерттеу проблемасына қатысты іргелі ғылыми
зерттеулерді талдау мен жоғары және жалпы білім беретін мектептегі оқыту
тәжірибесінің жай-күйі, жетістіктері мен қайшылықтары сараланды, тақырып
бойынша ғылыми аппарат құрылды, ғылыми мақалалар даярланып, басылым көрді,
тақырып аясында материалдар жиналды.
Екінші кезеңде (2004-2008ж.ж.) тақырып бойынша материалдар жинау жалғасын
тапты, тұжырымдама жасалды, тәжірибелік-эксперименттің анықтау және
қалыптастыру кезеңдері жүзеге асырылды, оқу-әдістемелік құралдар мен
бағдарламалық кешендер жарық көріп, оқу үдерісіне ендірілді, ғылыми
мақалалар даярланып, баспадан шығарылды.
Үшінші кезеңде (2008-2010ж.ж.) такырып бойынша жиналған материалдар
сұрыпталып, жүйеге келтірілді, тәжірибелік-эксперимент жалғасын тауып,
зерттеу нәтижелері өңдеуден өтті, зерттеу жұмысы қорытындыланып, ғылыми
ұсыныстар даярланды, әдебиеттер жүйеленіп, диссертация талап бойынша
рәсімделді,
Зерттеу базасы:
Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі зерттеу тақырыбының
теориялық-әдіснамалық тұрғыда негізделуімен, зерттеу мазмұнының ғылыми
аппаратқа сәйкестілігімен, кешенді әдістерді пайдаланумен, зерттеу
нәтижелерін практикаға ендірумен, алынған деректердің дәлелділігімен,
тәжірибелі-эксперимент барысында пайдаланылған ұсыныстардың тиімділігімен,
ғылыми болжамның дәлелденуімен, ізденушінің жоғары оқу орнындағы жұмыс
тәжірибесімен қамтамасыздандырылады.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі негізделеді, жұмыстың мақсаты, нысаны,
пәні анықталады, зерттеу міндеттері мен болжамы, құрылымы, әдіснамалық
негізі, жетекші идеясы, ғылыми жаңалығы, практикалық мәнділігі, зерттеу
әдістері көрсетіледі, қорғауға ұсынылатын қағидалар, зерттеулер
нәтижелерінің дәйектілігі баяндалады.
1 Болашақ құрлысшыны даярлауға оқу- өндірістік шеберханасын жабдықтау мен
безендіруде кәсіптік бағдар берудің ғылыми теориялық негіздері
1.1Болашақ құрлысшыны даярлауға арналған оқу-өндірістік шеберханасын
жобалау мен жабдықтауда оқушыларға кәсіптік бағдар жүйесін ұйымдастыру
Қоғамның әлеуметтік және ғылыми-техникалық прогресі жылдамдап отырған
заманда адамның интелектуалдық еңбек үлесі өседі және білім деңгейіне,
шығармашылық даралығының дамуы мен кәсіби бағыттылығына қойылатын талап
жоғарылайды.
Кәсіби бағыттылық оқушының кәсіптік жағынан өзін-өзі айқындауының маңызды
бөлігі ретінде мамандық таңдауға белсенді қарым-қатынасынан көрінеді.
Кәсіптік бағыттылықты қалыптастырудың адами алғышарттары жоғары кластарда
туындайды танымдық қызығуылық дамиды, жеке мәнді мақсат қою талабы, кәсіби
мүдде пайда болады.
Алайда, жалпы практика анализі көрсетіп отырғандай, көптеген мектеп
түлектері өзін-өзі және таңдаған мамандығын нашар біледі. Жастар арасында
ғылыми қызмет абыройы, педагогикалық, инженерлік-техникалық мамандықтарға
қызығушылық баяу өсуде. Мұндай негативті құбылыстарды жою үшін “ерекше
педагогикалық тәсілдер, жұмыстың мазмұнды және құқықты формалары қажет
болып отыр, жас адамға шынымен көмек көрсететін, қоғамдағы өз орнын табуға
көмектесетін жаңаша тәсілдер мен формалар керек болып отыр”. (8,19).
Бұл міндетті шешуде мектептен тыс мекемелер айтарлықтай роль атқарады.
Олардың aтәрбиелік патенциалы оқушының мамандыққа деген қызығушылығы мен
мектепте мұндай мүмкіндіктің болмауы, әсіресе ауылдық мектептер, УПК-лар
мен базалық мекемелер арасындағы қайшылықты шеше алады. Қазіргі кәсіптік
бағдарлау жүйесін шын мәнінде шектеп отырған оқушының жинақталған моделіне
есептелген мектеп жүйесі мен оқушылардың, объективті сұранысы арасындағы
қайшылықты да жоя алады.
Соңғы екі-үш жылда мектептен тыс мекемелер жүйесінің дамуындағы тенденция –
кең таралып отырған
оқу-өндірістік шеберхана ғимараттарын жобалау мен жабдықтауда оқушыларға
кәсіптік бағдар жүйесін ұйымдастыруды жобалай отырып оның көлемдік
жобалау шешімін, конструктивтік схемасына тоқталғанда міндетті түрде оның
технологиялық және архитектуралық сәулеттілік талабына сай, сонымен қатар
ғимаратты алдыңғы қатарлы индустриальды әдістемелермен қамтамасыз еткен
жөн. Оқу-өндірістік шеберханасын жобалау мен жабдықтауда оқушыларға
кәсіптік бағдар жүйесін ұйымдастырғанда алдын ала онда жүретін
технологиялық процесстердің жақсы жағдайда өтуін қамтамасыз ету қажет және
де жұмысшылардың жұмыс істеуіне едәуір қолайлы жағдайлар жасалуы керек.
Бәсекеге төтеп беріп, сұранысқа ие болатындай өнімдер шығару ісі
өндірісті заман талабына сай жаңғыртып отыруды талап етеді. Бұрынғы
технологиямен ешқашан алысқа ұзай алмаймыз. Еліміздегі машина жасау,
электронды және электротехника, қорғаныс, жеңіл және тамақ өнеркәсібі мен
құрылыс материалдарын өндіруде бәсекеге қабілеттілікті арттыру жан-жақты
қарастырылған түбегейлі шараларды қажет еткендігі түсінікті. Осы ретте
Елбасының Жарлығымен еліміздің 2003-2015 жылдарға арналған индустриялық-
инновациялық даму стратегиясы өмірге келді. Бұл Қазақстан экономикасының
индустриялық-инновациялық түрленуінің жаңа кезеңі болды. ТМД жүзінде ең
алғаш біздің елімізде технопарк жүйесінің дамуы үшін кешенді түрде
қарастырылған заңнамалық негіз қаланды. Әрине, толыққанды инновациялық
дамуды жаңа аумақтық құрылымдар - технопарктерсіз, бизнес-инкубаторларсыз,
аумақтық фирмаларсыз елестету мүмкін емес.
Оқушылардың кәсіби бағдарларын құрылыс саласы бойынша қалыптастыру
Оқушыларды кәсіби бағдарлау жүйесі тұлғаның жан-жақты шығармашылық
мүмкіндіктерін белсенді етіп дамыту, әлеуметтік процестердің дамуын тиімді
басқару және оқушылардың жеке дара қызығушылықтары мен дамып келе жатқан
қоғамның мұқтаждықтарымен байланыстыруға бағытталған. Бұл оқушыға өзінің
жолын таңдауға көмектесу және келешегін таңдау үшін маңызды емес, сондай-ақ
оның мектептен тыс мекемелерде атқаратын жұмысының барысына да ықпал ететін
болғандықтан, өте жауапты жұмыс. Сондықтан бұл мәселелерді ескермейінше
жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайда оқушылардың кәсіби бағдарларын
қалыптастыру мүмкін емес.
Әр жастағы балалардың ұжымдық, әрі танымдық іс-әрекеттерін ұйымдастыру
процесінде, өздерінің бойларында мынадай бағалы іскерліктерін
қалыптастырады: алдына нақтылы мақсат қойып, оны жоспарлай және болжай
білу; әр пәннен алған әр тапсырманы жауапкершілікпен орындау, ондай істі
жаңашылдық тұрғыдан пайымдап отыруға жаттығу; өзі қалаған тірек кәсібіне
сыбайлас кәсіптерден де хабардар болуға тырысу; әр пайдалы іс-әрекеттерінде
жаңашылдыққа қажымай, өз тәжірибелерін шыңдаумен жету; ұжымдағы қарым-
қатынаста білгірлік, өнерлілік көрсетіп, эстетикалық талғамы жоғары,
азаматтық қасиеттерді жетілдіріп, парасатты болуға әрдайым ұмтылу, т.б.
Осыны ескере отырып, Л.Мажитова өзін-өзі кәсіби анықтау іс-әрекетке
бағыттаушы, күшейтуші, түзетуші, қайта өзгеріп отырушы компонент сияқты,
яғни функционалды анықтаушы сипат береді. Осыдан барып оқушының іс-әрекетін
ұйымдастыруда тұлғалық сипаттарын үнемі ескеріп отыру міндеттеледі.
Тұлғаның кәсіби тұрғыдан өзін-өзі анықтауын екі топқа бөлуге болады: 1)
тұлғаның мәселелерін шешуде белсенділік көрсететін, бірақ оған қатыспайтын
ерекшеліктері. Бұл ерекшеліктерге еңбексүйгіштік, еңбек және өмір
тәжірибесі, адамның жалпы өмірлік көзқарасы; 2) кәсіби бағдарлауды жүзеге
асыруға мүмкіншілік беретін компоненттер: өзі-өзі анықтау қажеттілігі,
мамандыққа қызығушылығы және бейімділігі. Бұл топтағы негізгі компоненттер
оқушылардың өзін-өзі анықтауы және кәсіби қызығушылығы болып табылады
деген.
Тәжірибелерге қарасақ, ауылдық мектептерде әзірше жүйелі профильмен оқыту
іске аспай отыр, себебі оған қажет оқу-материалдық база жоқ, сыныптағы
оқушылардың толымдылығының, сынып комплектісінің, мұғалімдер кадрының
тапшылығы т.б. жағдайлар оған мүмкіндік бермейді. Сондықтан оқу-тәрбиелік
ортаның оқушылардың білімдендіру (компьютерден, экономикадан, шет тіліне
т.б.) қарымдарын арттырудағы маңызы зор. Әсіресе, даралық оқытудың
әдістерін барынша жеткізу шарт. Ол барлық пәннен сабақтастық тұрғыда іске
асады. Мұғалім әрбір оқушының әр пән бойынша оқу қабілеттерінің ерекшелігін
зерттеу арқылы жинаған мағлұматтарын арнаулы күнделікке жазып отырады және
оған оқушы сыныптан сыныпқа өрлеген сайын тиісті толықтама кіргізеді.
Келешек жұмыс барысында, сол күнделіктің негізінде, әр оқушының нақтылы оқу
пәнге, басқа да танымдық қабілеттерін анықтаумен оларға әр сабақтан өзіндік
тапсырмалардың мазмұндары дұрыс түсіндіріліп отырылады.
Оқушылар шағын өндірістегі еңбек сабақтары бойынша арнаулы өндірістік
материалдарды меңгергенде оларды аса мазмұнды жүргізіп отыру керектігін
тәжірибе айқын көрсетті. Ең негізгісі – мұнда әр оқушының кәсіби
іскерліктер мен білім, практикалық дағдылар алғандары; жүргізілген
тәжірибелердің нәтижелілігі, олардың қалай ұйымдастырылғандықтары туралы
мәліметтер жинау және кейін одан келешекке маңызды қорытындылар шығару.
Жоғары сыныптардағы оқушылардың кәсіби қабілеттерінің деңгейлерінің өрістеу
қарқыны орта сыныптарға қарағанда тұрақтана бастағаны байқалады, кейбір
жетекші қабілеттер (танымдық, шығармашылық және кәсіби іскерлік) елеулі
арта түседі. Орта сыныптардағыдай ең төменгі деңгейде болжаулық – ол
мақсаткерлікке толық ұштасқанг қабілет және онымен байланысты бағалаушылық
(көбенесе өз-өзін бағалау сапасы).
Зерттеулерге қарағанда, жоғары сыныптардағы оқушылардың білімге, кәсіби
еңбекке қызығушылықтары және соған байланысты қалыптасатын кәсіби бағалы
қабілеттері орта сыныптармен салыстырғанда елеулі тұрақталынып, олардың
күнделікті кәсіби іс-әрекеттеріне айтарлықтай ықпал етеді. Себебі бұл
жастағы оқушылардың негізінде барлық физиологиялық және психологиялық
процестерінің жетілуі аяқталады, ары қарай тек дербес танымдық
қызығушылықтары мен іскерлік тәжірибелері үздіксіз жетіліп отыруларына
қажетті жағдай мен ықпал жасалынып отырылса ғана, олардың кәсіби бағалы
қабілеттері өзара байланыста мейлінше өрістей алады. Осының негізінде орта
сыныптарда қалыптасқан танымдық қабілет дүниетанымдылыққа, хабардарлыққа,
болжамдық мақсаткерлікке, ізденімпаздық шығармашылық деңгейлерге дейін
көтеріліп, тұлғаның тұтас кәсіби іскерлік қабілетінің сапасын арттырады.
Жоғары сынып оқушыларының кәсіпкерлік еңбекке тұрақты қызығушылықтарының
қалыптасуына негізгі ықпал ететін факторлар - әлеуметтік, танымдық және
кәсіби іскерлік мотивтер жүйесі екені анықталды. Олардың жиынтығы
кәсіпкерлік қабілеттердің сапалылығын қамтамасыз етеді. Алайда, тәжірибеге
қарағанда, қазіргі мектептердің көп тараған дәстүрлі жұмыс жүйесінде
оқушылардың кәсіби еңбекке байланысты мотивтері біржақтылық және көбінесе
тұрақсыздық сипатта болатындығы орын алады. Себебі, олар нақтылы кәсіби
таңдауды, оған қажетті қабілеттерді шыңдауды мектеп бітіргеннен кейінгі
уақытқа қалдырып, дер кезінде болашақ өмір жолын анықтауға, әрі
саналылықпен, әр жауапкершілікпен қарауға қажетті мән бермейді.
Оқу-өндірістік шеберханасын жобалау мен жабдықтауда оқушыларға
кәсіптік бағдар жүйесін ұйымдастырудың әдіс-тәсілдері бар. Өндірістік
шеберхана жұмыстарын ұйымдастырудың тиімді жолы – құрылысты кешенді әдіспен
және технологиялық ретімен жүргізу.
Құрылыс технологиясы құрылыс жұмыстарына және процуестерге бөлінеді.
Құрылыс жұмыстары – жер жұмыстары, бетон және темір-бетон, құрастыру, әрлеу
және тағы басқа өзара құрылыс процестеріне бөлінеді. Мысалы, жер жұмыстарын
жүргізу үшін мына процестерді орындау қажет: жердің өсімдік қабатын
бульдозермен тіліп алу, жер бетін тегістеу, топырақты көлікке тиеп қазу,
ордың түбін тазалау және тағы басқалар.
Аталған құрылыс жұмыстары мен оның процестері белгіленген технологиялық
ретімен істелуі қажет.
Құрылыс жұмыстары үш кезеңге бөлінеді: дайындық жұмыстары – жер астындағы
құрылыстар (нөлдік цикл), жер үстіндегі құрылыстар және әрлеу жұмыстары
(сылақ, бояу).
Құрылысқа мөлшерленген уақытты қысқарту үшін құрылыс кезеңін тасқынды
әдіспен жүргізу қажет. Бұл әдіс құрылыстың өзіндік құнын машина-
механизмдерді тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Құрылыс мерзімін
қысқартуға құрастыру процестері ерекше әсер етеді. Сондықтан жоғарыда
аталған процестерді жүргізу мерзімдері құрастыру процестеріне тікелей
байланысты. Құрастыру процесін жеделдету дегеніміз – жалпы құрылыс мерзімін
қысқарту.
Осы процестің даму қарқынына орай басқа жұмыстардың реті мен әдістері де
өзгереді. Құрылыс өндірісінің құрамы мен қарқынын белгілеу және оны
біркелкі үздіксіз ұйымдастыруды жақсартып, технологиясын жетілдіруге
болады. Құрылыста тасқынды әдіспен жүргізудің негізі – құрылыс процестерін
тоқтатпай, бір мезгілде әр түрлі жұмыстарды бірден атқару. Ол үшін
объектідегі барлық жұмыстарды кезекті ретімен істелетін процестерге бөліп,
құрылысшылардың мамандық дәрежесіне лайықты звено, бригадалар құрамын
тағайындап, жалпы құрылыс көлемін тепе-тең ауқымдарға (учаске, кесінді,
алым) бөліп жоспарлау қажет. Тең бөлінген ауқымдардың көлемі мен
істелінетін жұмыс мерзімдері бірдей болу керек. Бұл бөлімдер тасқын ырғағы
деп аталады.
Өндірістік шеберхана технологиясын жобалағанда оның ерекшеліктерін
ескеру қажет. Мысалы, ғимараттардың типтері, құралымдық айырмашылықтары,
өндірістің негізгі технологиялық және ұйымдастыру принциптері.
Құрылысты индустрияландыру принципінің негізгі мақсаты – құрылыс
құралымдарын, бөлшектерін зауыттарда жасап шығару және ауыр қол еңбегін
механикаландыру, яғни құрылыс объектісін құрастырып-жинақтау алаңына
айналдыру. Индустриялық әдіспен құрастыратын объектілердің саны мен сапасын
арттыру үшін құрастырмалы құралымдар мен бөлшектердің өлшемдерін біркелкі
топтастыру қажет.
Өндірістік үймереттер биіктігі бір және көп қатарлы болады, оларды
құрастырудың өзіндік ерекшеліктері бар.
Бір қабатты өндірістік шеберхана негізінде болат қорыту, машиналар
құрастыру және тағы басқа өндірістеріне арналған үймереттер. Олардың
сәулеттік ерекшелігі – ішкі құрылыстар кең және биік болуы қажет, себебі
ауыр салмақты, көлемді және өте биік құрал-саймандар орнатылады. Осыған
орай бір қабатты өндірістік үймереттер салудың да ерекшеліктері бар.
Орнатылатын бағаналардың аралығы (12х6; 18х6; 12х12;18х12; 24х12; 30х12;
36х12 м) бұдан да кең болады.
Мұндай кең өлшемді үймереттерді әр түрлі өндіріс саласына пайдалануға
болады. Бұл үймереттердің бағаналары болаттан, темір-бетоннан, темір-бетон
мен болат аралас материалдардан жасалады. Ірге тастарды құрастырмалы темір-
бетоннан құймалы және қада қағылып жасалады.
Көпқабатты өндірістік үймереттер негізінде жеңіл өнеркәсіп, химиялық
зауыттар, диірмендер, нан зауыттарын салғанда қолданылады.Бұл үймереттер
толық құрастырма құралымдардан құрастырылады. Үймереттер бағаналырының
биіктігі екі қабатқа дейін болуы мүмкін. Әр қабаттың биіктігінде ригельдер
қойылып, жабынды тақталар төселінеді. Мұндай құралымдардан құрастырылған
көп қабатты үймереттердің бағаналар аралығы 6х6; 9х6; 12х6; 12х12 метр, әр
қабатының биіктігі 3,6;4,8;7,2 метр болады. 7,2 м биіктік тек қана бірінші
қабатта болады. Бағаналардың қима өлшемі 0,4х0,4; 0,4х0,6 м тік бұрышты
болады Оқу -өндірістік шеберхананың конструкциялық жүйесі қаңқалы панель.
Қаңқа темірбетон элементтерінен тұрады. Оқу -өндірістік шеберхананың сыртқы
қабырғасы 250мм қалыңдықтағы бір қабатты керамзитбетондық панельден.
Ғимараттың іргетасы – темірбетонды ұстын асты тұтас құймалы бағаналы
іргетас, өлшемдері есептеу арқасында анықталған. Сыртқы қабырға мен калонна
және ортаңғы колонналар астына орналастырылады. Бетон классы В15. Іргетас
арқалықтары - серия 1-415-1 Вып.1. Арқалық ұзындығы - 6м, үстіңгі ені
600мм, төменгі ені - 200мм. Арқалықтар бетон тіректерге орнатылады. Бетон
класы В15. Бөлгіш қабырғалар - керамикалық кірпіштен қалыңдығы 120мм,
негізгі конструкцияларға бекітіледі. Оқу -өндірістік шеберхананың барлық
бөлмелеріндегі едендер жер бетіне орнатылған. Топырақ алдын ала
тығыздалған. Еденнің астына қалындығы 150мм бетоннан төсеніш жасалған.
Жабын ретінде асфальтбетон қолданған қалындығы 30мм және оның бетінен
агрессиялы ортадан сақтау қабаты төселген. Жабын – қабатты орама қара
қағаздан жасалынады. Қара қағаз астына 20мм қалыңдықта цемент-құм
ерітіндісінен тегістеу қабаты орнатылады. Орама қағаз битум мастикасымен
жапсырылады.
Жабын еңісі і=3%.
Қоғамның әлеуметтік және ғылыми-техникалық прогресі қарқынды
дамып отырған заманда адамның интеллектуалдық еңбек үлесі өсіп,
білім деңгейіне және әрбір жеке тұлғаның шығармашылық даралығының
дамуы мен кәсіби бағыттылығына қойылатын талаптар арта түсуде.
Кәсіби бағдар беру – шешімі табылуға тиісті өте күрделі кешенді мәселе.
Өзінің әдістемесі және мазмұны жағынан оның психологиялық, педагогикалық,
физиологиялық және әрекеттік аумағы жағынан әлеуметтік сипаты болады.
Нәтижесі қоғамның экономикалық өміріне әсер етеді. Осымен қатар кәсіби
бағдар беру қоғамның жұмыс күшін қайта өндірудің маңызды құралы
болып табылады.
Білім беру бағытындағы кәсіби бағыт беру саласы күрделі де алуан түрлі.
Кәсіби бағдар беру ісін жүргізу кадрлар даярлауды жоспарлаумен, білім беру
жүйесін одан әрі жетілдірумен тығыз байланысты. Мектепте кәсіби бағдар беру
оқу-тәрбие үрдісінің құрамды бөлігі ретінде қаралады.
Кәсіби бағдар беру проблемасы әдістері жөнінен - педагогикалық, мазмұны
жөнінен - әлеуметтік, қорытындысы жөнінен - экономикалық, масштабы (көлемі)
жөнінен - мемлекеттік болып табылады.
Жалпы білім беретін мектептердегі кәсіби бағдар беру жүйесінде кәсіптік
бағыттылықты қалыптастырудың адами алғышарттары жоғары сыныптарда
туындайды. Олардың бойында танымдық қызығушылық дами отырып, жеке
мәнді мақсат қою талабы, кәсіби мүддесі пайда бола бастайды. Алайда,
көптеген мектеп түлектері өзін-өзі және таңдаған мамандығын өз деңгейінде
біле бермейді. Соңғы кездерде жастар арасында ғылыми қызмет беделі
төмендеп, педагогикалық, инженерлік-техникалық
мамандықтарға қызығушылықтары баяу өсуде. Мұндай құбылыстарды жою үшін
ерекше педагогикалық тәсілдер, жұмыстың мазмұнды және құқықты формалары
қажет болып отыр.
ҚР Білім туралы заңына және Заңнамалық актілерге сәйкес тәрбие
жұмысының ортасына әрбір адам қоғам пайдасына адал қызмет етуге, терең
түсінуге және дайындықты ой немесе дене еңбегін қалыптастыруды алға қояды.
Демек, еңбек тәрбиесі адам дамуында шешуші рөл атқарады. Еңбек – қоғамның
материалдық немесе рухани байлығының негізгі қайнар көзі, адамның
әлеуметтік абыройының басты шарты, оның асыл міндеті, тұлға тәрбиесінің
ірге тасы.
Білім беру жүйесі бұдан әрі де адал, жоғары өнімділік еңбектің абыройын
асқақтатуға, жұмыстағы шығармашылық пен ой бөлісуді дамытуға, еңбекке
деген жағымды қатынастардың бастамаларын нығайтуға басымдық береді.
Аталған мәселенің өмірге тәжірибелік тұрғыдан енуі жастармен жүргізілетін
кәсіби бағдар беретін жұмыста сапалы түрде алға жылжуды қажет етеді.
Соңғы кездерде кәсіби бағдар беру жұмыстары қажетті теориялық және
тәжірибе деңгейде жүргізілмейді және де еңбектің іс-әрекет саласына аяқ
басқан жастарға заманауи қоғам қоятын міндеттерге жауап бере алмайды. Атап
айтар болсақ, осы кезге дейін орта мектепті бітіретін ұлдар мен
қыздардың көпшілігінің таңдаған мамандықтары
олардың мүмкіндіктері мен ынтасына сәйкес келмейді, олар еңбектің заманауи
түрлері туралы толық түсіне бермейді. Мектеп бітірушілерінің өзіндік
өмірлік жоспарлары, олардың кәсіби идеалдары өте сирек халық
шаруашылығына қажетті кадрларға қарама-қайшы келеді. Соның нәтижесінде
жұмыс күшінің бөлінуінде үйлеспеушіліктер туады,
мемлекеттің еңбек ресурстарын басқару қиындайды.
Жастардың кәсіби бағыттылығының қалыптасу процесі жалпы бағыттылықт ың
бір бөлшегі ретінде күрделі көп деңгейлі, көптеген әлеуметтік және жеке
факторлар мен шарттарға бағынышты процесс. Зерттеуші П.А.Шавир
бұл процесс субъектінің қызметі мен оны кәсіби бағдарлар факторларымен
байланысын іске асыратынын дәлелдеді. Өз-өзін
танудың психологиялық алғышарттары кәсіби бағыттылық компоненттері деп
санайды.
Кәсіби бағыттылық дегеніміз – адам бағыттылығының бір бөлшегі, оның ерекше
формасы. Кәсіби бағыттылық жалпы бағыттылық аясында қалыптасады және
адамның дамуына қарай оның құрылымында мәнді, жетекші орын алады.
Жастардың кәсіби бағыттылығына түрткі болатын компоненті ретінде
олардың танымдық қызығушылығы, кәсіпке қызығуы, белгілі бір іс-әрекет
түріне бейімділігі, мамандықты таңдау мотиві, мақсаттық компоненті
ретінде – кәсіби құштарлық, ол мақсат қою және соған сәйкес құрал,
жеткіншек осылардың көмегімен кәсіби мақсатына жетеді.
Білім беру бағытындағы кәсіби бағдар беру мынадай талапқа жауап беруі тиіс:
біріншіден, оқушыларды мектептер мен оқу-өндірістік комбинаттарының,
кәсіптік-техникалық училищелердің мамандықты саналы таңдауға даярлаудағы
тәрбие жұмыстарының мақсаттары мен міндеттері және мазмұны органикалық
байланыста болуын және бұл жұмыстарды іске асырудың құралдары және
әдістерімен қамтамасыз етуі керек; екіншіден, ол жүйе бір класта
жүргізілетін кейбір тәрбие істері мен оқушылардың жеке қызметін ғана
байланыстырмай, ондай байланысты бүкіл мектеп бойынша қамтамасыз етуге
тиіс; үшіншіден, ол мектептер мен оқу-өндірістік комбинаттарының, кәсіптік-
техникалық училищелердің бүкіл кәсіптік бағдар беру жұмыстарын нақты
ұйымдастыруға міндетті; төртіншіден, кәсіптік бағдар беру жүйесі
оқушылардың мамандықты саналы таңдауға дайындығын қалыптастыруы керек.
Бүгінгі таңда жастардың көпшілігі жоғары білімді талап ететін
мамандықтарды алуға талпынып жатады. Соңғы кездерде Республикамызда жоғары
оқу орын жүйесі даралана түсіп, мамандық иелері сұрыпталуда. Сонымен
қатар, жоғары оқу орындарына түсушілер қатары көбейе түсуде.
Қазіргі кезеңде жалпы білімнің міндеті – баланың жалпылама дамуын
қамтамасыз ету ғана емес, ең бастысы оларды жастай өз қабілеті
мен қызығуына қарай белгілі бір мамандыққа арнайы бағыттай білу.
Адамның белгілі бір әрекетке бейімделуіне негіз болатын факторлар бөлігіне
мыналар кіреді:
- азаматтық қасиеті;
- еңбекке деген қарым-қатынасы, мамандыққа қызығуы;
- тұлғаның кәсіби еңбек бағыттылығы;
- дене және ақыл-ой өрісінің жарамдылығы;
- арнайы қабілеттері (белгілі бір іс-әрекетіне қажетті сапалар);
- білім, дағды, тәжірибе.
Әрбір оқушының сана-сезімі, мінез-құлқы, мәдениеті, өмірге көзқарасы,
әртүрлі мамандықтардың ерекшелік сипаттарына қабілеттері бірдей бола
бермейді. Олардың өзіндік ерекшелігі - тәрбиесіне, шыққан ортасына да
байланысты. Белгілі педагог-ғалым А.Құсайынов
алдыңғы қатарлы дамыған елдердің (Америка, Германия, Жапония, Франция,
Нидерландия, Англия, Канада) жалпы білім беру жүйесіне талдау жасай келіп,
бұл елдерде 7-сыныптан бастап саралап білім беру іске асырылып,
оқушылардың өздеріне таңдау мүмкіндігі беріледі. Әрбір оқушы өз қабілеті
мен қызығушылығына қарай өзінің білімін дамыту жобасын жасайды. 10-
сыныптан бастап міндетті пәндер көлемі азайып, профильдік және оқушылардың
өздері таңдаған пәндер көлемі көбейеді - дейді. Демек, ол елдерде жоғары
дамуға негіз болып отырған, бір-біріне соншалықты жақын әрі қатаң бірыңғай
кәсіби бағдарлы білім беру жүзеге асырылады.
Қазіргі кезеңдегі оқытудың негізгі мақсаты – болашақ
мамандығына байланысты әрбір балаға тереңірек білім беру, білімді
өзгермелі өмір жағдайларына пайдалана білу дағдысын қалыптастыру.
Сондықтан қазіргі қоғамның өзекті мәселелерінің бірі - әлеуметтік-
экономикалық өзгермелі жағдайларда өмір сүруге дайын болып қана қоймай,
сонымен қатар оны жақсартуға игі ықпал ететін жеке
тұлғаға қойылатын бірінші кезектегі нақты талаптар: шығармашылық,
белсенділік, әлеуметтік жауаптылық, жоғары интеллектілік, терең білімділік,
кәсіби сауаттылық.
Осы орайда жеке тұлғаға бағдарланған оқытудың тұжырымдамасының
негізгі бағыты баланы жан-жақты дамытуымен бірге жеке және
жас ерекшелігіне қарай қоғамдағы өзгерістерге бейім даму
мүмкіндігін айқындауды қарастырады.
Саналы түрде таңдалған мамандық жеке тұлғаның болашақ өміріне әсер етеді.
Өз кәсібін дұрыс таңдай білген оқушы оған әр уақытта шығармашылықпен,
жауапкершілікпен қарап, қабілеті мен бейімділігі белгілі бір кәсіп
саласына сай қалыптасқанда ғана сапалы маман болатыны белгілі жайт.
Сәулет- бұл адам қауымының социал - тұрмыстық қанағатына қызмет жасайтын
ғимараттарды, құрылымдарды және олардың құрамаларын тұрғызу өнері.Сәулеттің
міндеті тұрғызылатын құрылыстың түр сипатын құру. Белгілі бір ғимаратта,
мысал үшін тұрғын, мектеп немесе өндіріс ғимаратын тұрғызу керек болса,
онда құрылыс жүргізетін аумақ таңдалғанда жұмыс жүргізетін көпшілік ұжымның
ішінде ең алғашқы жұмысқа сәулетші кіріседі. Бұл үшін сәулетші ең басында
тұрғызатын ғимаратты өз ойынша түрғызып, одан соң әр түрлі сызулар мен
суреттер арқылы нақты түрін шығарады.
Құрылыс - дегеніміз, жаңадан құрылатын немесе жұмыс істеп түрған негізгі
фондтарда үлкейтумен және қайта жаңғыртумен қамтамасыз ететін, халық
шаруашылығының жетекші саласы болып табылады.
Барлық халықтың материалдық мәдени деңгейлердің көтерілуіне,
еңбек өніміділігінің артуына, өндірістің барлық салаларының дамуына,
күрделі құрылыс саласының қосар үлесі зор.
Қазіргі заманғы құрылыс -дегеніміз, бір-бірімен үйлесіп жатқан әртүрлі
күрделі жұмыс комплексі. Уақытты үнемдеу шарттарын орындау үшін жұмысты
ғылыми түрде ұйымдастыру деңгейін көтеру қазіргі күн талабында тұрған
мәселе.
Жұмысты бұлай ұйымдастырудың негізгі ережелерімен нормалардың біріңғай
жүйесі, жұмысты ұйымдастыруды жобалау, құрылысты жоспарлау және басқару
болып табылады.
Жұмыс көлемдерінің ұлғаюы, объектілердің күрделенуі, жұмысты тосқынды
әдістермен орындауды үлкен жетілдіруді талап етеді.
Өндіріс ғимараттарын жобалай отырып оның көлемдік жобалау шешімін,
конструктивтік схемасына тоқталғанда міндетті түрде оның технологиялық және
архитектуралық сәулеттілік талабына сай, сонымен қатар ғимаратты алдыңғы
қатарлы индустриальды әдістемелермен қамтамасыз еткен жөн. Өндіріс
ғимараттарын жобалағанда алдын ала онда жүретін технологиялық процесстердің
жақсы жағдайда өтуін қамтамасыз ету қажет және де жұмысшылардың жұмыс
істеуіне едәуір қолайлы жағдайлар жасалуы керек.
Бәсекеге төтеп беріп, сұранысқа ие болатындай өнімдер шығару ісі
өндірісті заман талабына сай жаңғыртып отыруды талап етеді. Бұрынғы
таптаурын технологиямен ешқашан алысқа ұзай алмаймыз. Еліміздегі машина
жасау, электронды және электротехника, қорғаныс, жеңіл және тамақ
өнеркәсібі мен құрылыс материалдарын өндіруде бәсекеге қабілеттілікті
арттыру жан-жақты қарастырылған түбегейлі шараларды қажет еткендігі
түсінікті. Осы ретте Елбасының Жарлығымен еліміздің 2003-2015 жылдарға
арналған индустриялық-инновациялық даму стратегиясы өмірге келді. Бұл
Қазақстан экономикасының индустриялық-инновациялық түрленуінің жаңа кезеңі
болды. ТМД жүзінде ең алғаш біздің елімізде технопарк жүйесінің дамуы үшін
кешенді түрде қарастырылған заңнамалық негіз қаланды. Әрине, толыққанды
инновациялық дамуды жаңа аумақтық құрылымдар - технопарктерсіз, бизнес-
инкубаторларсыз, аумақтық фирмаларсыз елестету мүмкін емес.
Қазақстан Президенті Назарбаевтың халыққа жолдауында былай деп айтты:
Агроөнеркәсіптік кешен туралы айрықша айтқым келеді, оның
дамуы арқасында біз бір мезгілде еліміз үшін аса маңызды екі міндетті
-азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуді және экспортты әртараптандыруды
шешеміз. Сондықтан да біз тауарлы-сүт фермаларын, құс фабрикаларын, мал
бордақылау аландарын үйымдастыру мен дамыту, тамшылап суаруды қолдану
арқылы жеміс-көкөніс дақылдары өндірісін ұйымдастыру, ауылшаруашылық
техникаларын жинау жөніндегі өндірістерді құру, ет өндеу өндірісін дамыту,
биязы жүнді қайта өңдеу, қазақстандық астық экспортының инфрақұрылымы және
оны терең қайта өңдеу секілді экспортқа бағдарланған өндірістерді дамыту
жөніндегі инвестициялық жобаларды қаржыландыруды жалғастыруға шешім
қабылдадық.
1.2 Болашақ құрлысшыны даярлауға оқу- өндірістік шеберханасын жабдықтау мен
безендіруде оқушыларға қойылатын негізгі талаптар
Бүгінгі отандық өндіріс орындары маман жұмысшыға зәру. Әсіресе, ауыл
шаруашылығында кәсіби біліктілігі жоғары механизатор, әмбебеп темір жонушы,
электр-газбен дәнекерлеуші, машина-трактор жөндеуші, құрылыс шебері сияқты
мамандықтарды жетік меңгергендер таптырмайды.
ҚР Білім туралы заңында: Кәсіптік мектептердің басты міндеттерінің бірі –
еңбек рыногында бәсекеге қабілетті жұмысшылар мен мамандар даярлау және
олардың біліктілігін арттыру, – деп атап көрсетілген екен. Заң талабына
сәйкес қызмет атқарып келе жатқан кәсіптік лицейлерде жыл сайын сан-салалы
мамандық бойынша жүздеген шәкірт қолдарына орта арнаулы оқу орнын тамамдады
деген куәлік алып шығады. Осындай өндіріске өрелі мамандар даярлап жүрген
байырғы білім ошақтарының бірі – Жаркент қаласындағы №18 колледжі.
Заманның талабына қарай жұмысшы мамандарға деген қоғамдық көзқарас
өзгеруде. Лицейдің негізгі бағыты ауыл шаруашылық өндірісіне мамандар
даярлау.Сонымен қатар 50 орынды лицей шеберханасы бар.
Оқу орнында қазіргі таңда 432 оқушы білім алады. Олардың орталау мектепті
тамамдап келгендері үш жылда ауыл шаруашылық өндірісінің шеберлері тб
мамандықтары бойынша білім алады. Сонымен қатар оларға орта мектептің
жоғарғы сыныбында оқытылатын пәндерден сабақ беріліп, оқу орнын
тамамдағанда орта білім алып шығады. Оқушылардың көпшілігіне лицейді
тамамдағанда ВС дәрежелі кәсіпқой жүргізуші деген мамандық қосымша
беріледі.
Қазіргі оқу бітіріп өндіріске барған қандай маманға да қойылар басты талап
– өз ісін бірден-ақ біліктілікпен атқару. Яғни, жас маман білімін өзі
оқыған орыннан тыңғылықты тәжірибемен шыңдап шығуы шарт. Осыған орай
лицейдің 2-3 курсында оқитын оқушыларға тікелей өндіріс орындарында
тәжірибеден өтуге жағдайлар жасалған. Мысалы, құрлысшы мамандығын оқитындар
арнайы шеберханада өндірістік оқытудан өтумен қатар шеберхананың
безендірілуі мен жабдықталуына аса мән береді.Себебі шеберхананың дұрыс
жабдықталуы мен безендірілуі оқушылардың жұмыс жасауына еш кедергі
келтірмейді.Сонымен қатар оқушылар шеберхан талаптарын қатаң түрде
ұстанады. Шеберхана талаптарын ұстану оқушыларды ұқыптылық пен тазалыққа
үйретеді. Оқу өндірістік шеберханалармен арнайы бөлмелерге (кабинеттерге)
қойылатын аса маңызды санитарлық-гигиеналық талаптардың бірі - жақсы
түсетін табиғи және жасанды жарық болып табылады. Күн сәулесінің үлкен мәні
бар. Күннің сәулесі бөлмені жарықтандыру үшін қолайлы жағдай жасап
қоймайды, сонымен бірге жұқпалы ауру тарататын микробтарға қырып-жоятындай
жойқын әсер етеді, денсаулықты нығайтады, бірқатар аурулардың өршуінен
алдын ала сақтайды.
Адамның өмір сүруі үшін қажетті жағдайдың бірі – жарық. Жарықтың көзге әсер
етуінен онда электромагниттік толқындар пайда болады. Сол толқындардың
шамасына қарай оның адам ағзасына әсер етуі де түрліше болады. Жақсы жарық
адамның көңіл-күйін жақсартып, жүйке жүйесінің қызметін қалыптастырады,
еңбек өнімділігінің артуына әсер етеді. Ал, егер жұмыс орнында жарық нашар
болса, онда адам шаршағыш болады, жиі қателеседі, тіпті көзді нашарлатып,
қайғылы оқығаға ұшырауына себеп болуы мүмкін.
Сондықтан өндірістік жарыққа төмендегідей талаптар қойылады:
- жұмыс орнының жарығы мен оның құрамы күннің жарығына жақын болуы тиіс;
- жарықтың деңгейі нормаға сай жұмыс жасауға жеткілікті дәрежеде болуы
тиіс;
- жарық бірқалыпты және тұрақты болуы тиіс;
- жарықтың деңгейі шамадан тыс жоғары болса, жұмыс орнындағы заттарды
жылтыратып, көзге кері әсер жасауы мүмкін.
Табиғи жарықтылық дегеніміз – күн сәулесінің немесе аспан күмбезінің
түсіретін жарығы. Ол жарық жұмыс орнына жоғарыдан, қапталған немесе аралас
түсірілуі мүмкін.
Табиғи жарықтың бір қалыпты түсуі терезелердің және олардың аралығындағы
аралық қабырғалардың саны мен мөлшеріне, сондай-ақ терезе әйнектерінің
тазалығына байланысты. Мәселен аралық қабырғалардың шамасы шеберханаларда
70 см-ден аспауы тиіс. Жарық коэффициенті – терезелердің шыныланған бетінің
еден ауданына қатынасы – кемінде 18 - 1110 болуға тиіс. Лас шыны жарықты
таза шыныға қарағанда 2-3 есе аз өткізеді. Суықтан тоңазыған шыны жарықтану
дәрежесін күрт төмендетеді (80%-ға дейін). Жұмыс орындарын электр шам-
шырағымен қолдан жарықтандырғанда сәуле ешбір көлеңкесіз көзді
шағылыстырмай, бір қалыпты түсуі қажет.
Табиғи жарық жеткіліксіз болған жағдайда және түн мезгілінде жасанды
жарықтар пайдаланылады. Бұл жағдайда қызу лампалары немесе люминесцентті
лампалар қолданылады. Жасанды жарықты пайдалану мақсатына қарай жұмысшы,
апаттық, эвакуациялық және сақшы жарық деп бөледі. Сондай-ақ, жасанды
жарықтылық орналастырылуына қарай жалпы , жергілікті жарық және аралас
орнатылған жарық болуы мүмкін. Жалпы жарық бөлмені түгелдей біркелкі
жарықтандырады, жергілікті жарық тек қана жұмыс орнын жарықтандырады, ал
аралас орнатылған жарық жоғары дәлдіктегі жұмыстарды атқаратын жұмыс
орындарын жарықтандырады.
Өндірістік бөлмелерде өңделетін затқа, түсірілуге тиісті жарықтың төменгі
деңгейі жұмыстың түріне байланысты 11-4-79 санитарлық нормалар мен
ережелерде белгіленген. Осы нормаға сәйкес ең жоғары жарық 5000 люкс (І а
тобы), ең төменгі жарықтылық 30 люкс (УІІІ в тобы). Жалпы жарықтандыру
мақсатында пайдаланылатын шырағдандардың жарықтылығы қызу лампалары үшін
100-50 люкс, ал люминнесцентті лампалар үшін 500-150 люкс аралығында болуы
тиіс.
Адамның денсаулығы үшін бөлмедегі микроклиматтың зор маңызы бар. Қыста
ауаның ең қолайлы температурасы тұрғын бөлмелерде 18-200 С, аудиторияда -16-
180 С болып табылады.
Жұмыс орынын ұйымдастыру еңбек үдерісін ұтымды жүргізудің және еңбек
құралдарын тиімді пайдаланудың шараларын іске асыруды қажет етеді.
Жұмыс орны дегеніміз – жеке жұмысшының немесе жұмысшылар тобының еңбек
ететін аймағы. Онда технологиялық үдерістің операцияларын орындауға қажетті
материалдық-техникалық өндіріс құралдары орналастырылады.
Жұмыс орнын тиімді ұйымдастыру жұмыстары өндірістік санитария мен еңбек
қауіпсіздігінің стандарттар жүйесінің талаптарына сай жүргізілуі тиіс. Бұл
ретте жұмыс орнын жоспарлап жүйелеу, оны қажетті жаңа жабдықтармен
жабдықтау, өндіріс құралдарын кеңіс орналастыру, жабдықтардың тиімді
әрленуі мен нормаға сәйкес жарықтандырылуы қажет.
Жұмыс орнын жоспарлап жүйелеу төмендегідей шараларды қамтиды:
а) жұмыс кезінде адамның кедергісіз еркін қозғалуына мүмкіндік жасау;
ә) өндірістік жерді үнемді пайдалану және заттың тасымалдау жолын барынша
ықшамдау;
б) жабдықтарды технологиялық үдерістің тізбектілігіне сәйкес орналастыру,
оператордың қауіпсіз еңбек етуіне жағдай жасау.
Жұмыс орнында жабдықтарды дұрыс орналастыру арқылы жұмысшының өзіне қолайлы
жұмыстық қалыпта еңбек етуіне жағдай жасалады. Жұмысшылар жұмысты көбінесе
отырып немесе тұрып жасайды. Әдеттегі жұмыстық қалып деп дененің алға қарай
еңкеюі 10-150 аспайтын, артқа немесе қапталға қисаюды талап етпейтін жұмыс
қалпын айтады.
Жұмыс аймағын таңдаудың кепілдемесі және денені ұстау қалпына сәйкес
орындықтар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 Болашақ құрлысшыны даярлауға оқу- өндірістік шеберханасын жабдықтау мен
безендіруде кәсіптік бағдар берудің ғылыми теориялық негіздері
1.1Болашақ құрлысшыны даярлауға арналған оқу-өндірістік шеберханасын
жобалау мен жабдықтауда оқушылардың кәсіби бағдарларын құрылыс саласы
бойынша қалыптастыру
1.2 Болашақ құрлысшыны даярлауға оқу- өндірістік шеберханасын жабдықтау мен
безендіруде оқушыларға қойылатын негізгі талаптар
2 Болашак кұрлысшыны даярлауға оқу- өндірістік шеберханасын жабдықтау мен
безендіру тәсілдері
2.1Болашақ құрлысшыны даярлауға оқу- өндірістік шеберханасын жабдықтау мен
безендіруде оқушыларға зертханалық-тәжірибелік сабақтардың мақсаты мен
өндірістік оқуды ұйымдастыру .
2.2 Болашақ құрлысшыны даярлауда оқу- өндірістік шеберханасын жабдықтау мен
безендіруде мамандарды дайындауға қажетті тәсілдерді қалыптастыру.
Қорытынды:
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Қосымшалар:
Кіріспе
Кәсіптік білім беру - қай кезде де болмасын қоғамның басты
құндылықтарының бірінен саналады. Ал бүгінгі қоғамның әлеуметтік және
ғылыми-техникалық прогресі қарқынды дамып отырған заманда адамның
интеллектуалдық еңбек үлесі өсіп, білім деңгейіне және әрбір жеке
тұлғаның шығармашылық даралығының дамуы мен кәсіби бағыттылығына
қойылатын талаптар арта түсуде.
Қазақстан Республикасының Білім туралы заңында Білім беру
жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтар,
ғылым мен тәжірибе жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға,
дамытуға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін
қажетті жағдайлар жасау, еңбек нарығында бәсекелесуге
қабілетті білікті жұмысшылар мен мамандар даярлау, олардың біліктілігін
арттыру мәселесі аталып көрсетілген [1].
Сонымен бірге Қазақстан Республикасының Конститутциясында
еліміздің әрбір азаматына еңбек етуге тең дәрежеде құқық берілген, оның
ішінде біліміне, қабілетіне, кәсіптік даярлығына сәйкес, 24-бабы
бойынша Әркімнің еңбек ету бостандығына, қызмет пен
кәсіп түрін еркін таңдауына құқығы бар делінген.
Бұл құқық толығымен жүзеге асырылуы үшін еңбек, бүгінгі Егемен
Қазақстан Республикасының барлық азаматтарының құқықтық негізде
қол жетімділігіне сәйкес атқарылуы тиіс. Дегенмен Кеңестік
дәуір кезеңінен бастап жалпы білім беретін орта мектептерде оқыту,
еңбек пен адамгершілік тәрбиесін берудің сапасын арттыру, мұғалімдер мен
оқушылардың еңбек нәтижелерін бағалаудағы келеңсіздік жағдайларды
(формализмін) жою, оқытудың өмірмен байланысын іс жүзінде нығайту, мектеп
оқушыларын қоғамдық пайдалы еңбекке даярлауды жақсарту қажеттігі атап
көрсетілген [2]. Сол кездерден бастап мектеп оқушыларын
еңбекке тәрбиелеуді, баулуды, оларға кәсіптік бағдар беруді жақсарту және
олардың қоғамдық пайдалы, өнімді еңбегін ұйымдастыру туралы арнаулы өкімет
қаулысы шыққаны белгілі.
Жалпы білімнің басты үш міндеті бар, олар: баланың өзіндік жалпы дамуын,
жан-жақты дүниетанымын қамтамасыз ету, және оны болашақ
белгілі бір кәсіпке даярлау. Осы үш міндеттің ішінде қоғамдық даму
күрделенген сайын баланы жастай алдағы кәсіпке бағдарлай әзірлеу – ең
көкейкесті мәселеге айналып отырғаны дәлелденді.
Зерттеу тақырыбының мақсаты – кәсіптік бағдар беруді жүзеге асыру
формаларымен танысу.
Зерттеу тақырыбының міндеттері:
• кәсіби білім беру жүйесін оқу;
• кәсіби бағдар беру қажеттілігімен танысып талқылау;
• кәсіби бағдар беруді жүзеге асыру формаларын білу.
Зерттеудің көкейкестілігі. Қазақстан Республикасы тәуелсіз
мемлекеттер қатарына қосылғаннан бері қоғамды ақпараттандырудан туындаған
өзгерістер оның барлық салаларымен қатар мұғалімдік кәсіби қызметке де өз
ықпалдарын тигізуде. Заманауи қоғамда мамандардың кәсіби-шығармашылық
деңгейіне, өндіріс пен әлеуметтік саладағы ғылымдардың жетістіктеріне және
прогрессивті технологияны енгізу мерзімінің қысқартылуына қойылатын
талаптар күшеюде. Бұған, Елбасының 2010 жылғы жолдауындағы: Жоғары білім
саласы ең жоғары халықаралық талаптарға жауап беруі тиіс. Елдегі ЖОО-лар
әлемнің жетекші университеттерінің рейтингіне енуге ұмтылулары керек. 2015
жылға қарай Ұлттық инновациялық жүйе толыққанды жұмыс істеп, 2020 жылға
қарай елде енгізілетін талдаулар, патенттер мен дайын технологиялар түрінде
өз нәтижелерін беруге тиіс - деген сөзі дәлел болады. Осы бағытта жасалып
жатқан іс-шаралардың бірі - Қазақстанның Еуропадағы қауіпсіздік және
ынтымақтастық Ұйымына төрағалық етіп отырған 2010 жылы, еуропалық жоғары
білім беру аймағына енуді көздейтін Болон процесіне қосылу туралы шешімнің
қабылдануы да айрықша мәнді шара. Бұл оқиғаны білім беру жүйесінде көрініс
алған елеулі тарихи оқиға десе болады.
Болон процесінің шешімі білім беру саласы қызметкерлерінің алдына бірқатар
мәселелерді, соның ішінде жаңа қоғамның шығармашыл ұстазын қалыптастыру,
яғни болашақ он екі жылдық мектеп мұғалімін даярлау мәсе-лесін қойып отыр.
Ал, он екі жылдық мектеп болса, оқушыларды әлеуметтік қорғалуы жағынан
қамтамасыз етуді, білім сапасын арттыру арқылы олардың құзіреттіліктерін
қалыптастыруды, әлемдік білім кеңістігіне еркін енуді мақсат тұтады. Бұл,
түрлі жағдайларда өздігінен шешім қабылдауға мүмкіндігі бар мәселені шешу
жолын таба білетін, ақпараттық және коммуникативтік құзіреттілігі
қалыптасқан жеке тұлға қалыптастыруды көздейді.
Білім беру үдерісін бүгінгі күн талабына сай жаңаша ұйымдастыру ғалымдардан
оның философиялық, педагогикалық-психологиялық негіздерін, теориясы мен
тәжірибесін терең зерттеуді, заманауи талаптарына қарай білім беру
технологиялары мен әдістерін, дүниетанымның ұстанымдарын қайта қарастыруды,
рухани-адамгершілік құндылықтарға бетбұрыс жасауды талап етеді.
Демек, жаңаша білім беру – жаңа білім мен дағдыны меңгерген, шығар-машылық
қабілеті жоғары, дербес ізденіс нәтижесінде елеулі мәселелердің шешіміне
қол жеткізетін, ойлау қабілетімен ерекшеленетін тұлғаны қалыптастыруды
көздейді.
Әлбетте, қарастырылып отырған проблеманы күні бүгін ғана туындап отырған
проблема деп қана қабылдауға болмайды, бұл - адамзат баласының ертеден
қалыптастырып, дамытып, жетілдіріп келе жатқан проблемасы.
Оны ежелгі дәуір философтары (Аристотель, Платон, Сократ) мен шығыстың
көрнекті ойшылдарының (Әл-Фараби, Қ.А.Ясауи және т.б.), жаңару кезеңінің
ағартушылары (Я.А.Коменский, Ж.Ж.Руссо, А.Дистервег және т.б.) мен ТМД
мемлекеттері педагогтарының (К.Д.Ушинский, А.С.Макаренко, В.А.Сухомлинский
және т.б.), қазақ ағартушылары (Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев,
Ш.Құдайбердиев және т.б.) мен қоғам қайраткерлерінің (А.Байтұрсынов,
Ж.Аймауытов және т.б.) еңбектері дәлелдейді. Оларда адамның жеке басының
мүмкіндіктері көрсетіліп, ішкі рухани байлықтарының үйлесімділікте дамуы
мәселелеріне ерекше мән берілген.
Соңғы жылдары ТМД мен Қазақстанда орындалған ғылыми еңбектерге жасаған
талдау оқу-тәрбие үдерісін ұйымдастырудың өзекті бағыттарының
(Б.Баймұқанов, А.Е.Әбілқасымова, Ж.Икрамов, К.К.Жампеисова және т.б.),
болашақ мамандарды кәсіби даярлаудың теориясы мен практикасының
(В.В.Краевский, В.А.Сластенин, В.Кузьмина, Н.Д.Хмель, Ш.Таубаева,
А.П.Сейтешев, Г.Ж.Меңлібекова, М.С.Молдабекова, С.С.Маусымбаев,
А.А.Жайтапова, Г.Т.Хайрулин, О.У.Мұсабеков, К.М.Беркимбаев, С.М.Кеңесбаев
т.б.), жеке тұлғаның қазақ этнопедагогикасы негізінде жан-жақты дамуының
(С.А.Ұзақбаева, Р.К.Төлеубекова, Қ.Б.Жарықбаев, Қ.Б.Бөлеев және т.б.)
шығармашылықпен байланыстырыла отырып, қарастырылғанын көрсетеді.
Бірқатар зерттеулерде шығармашылықтың жалпы мәселелері (И.Я.Лернер,
В.В.Давыдов, Б.Д.Эльконен, Я.А.Пономарев, Д.Б.Богоявленская және т.б.),
шығармашылық қабілеттің құрылымы мен оның түрлері (В.М.Морозова, А.Н.Лук,
А.Н.Леонтьев, С.Л.Рубинштейн, П.Я.Гальперин, және т.б.), дарындылық пен
қабілеттіліктің шығармашылықпен байланысы (Б.М.Теплов, Л.С.Выготский,
В.А.Крутецкий, А.М.Матюшкин, В.А.Моляко және т.б.), оқушы шығармашылығының
ерекшеліктері (В.Сухомлинский, Е.А.Акопян, Н.Н.Хан, А.Е.Әбілқасымова,
М.Ә.Құдайқұлов, Ә.Ә.Сағымбаев Қ.Ғ.Қожабаев, Р.С.Омарова, Д.Рахымбек және
т.б.) көрініс алады.
Сонымен бірге пәнаралық байланыстар негізінде шығармашылықты дамытудың
жалпы мәселелері (В.Н.Максимова, А.Тажмағанбетов, және т.б.), психологиялық
негіздері (И.П.Павлов, Ю.А.Самарин, және т.б.), ғылыми-әдістемелік
талдаулары (И.Д.Зверев, А.А.Бейсенбаева, Ә.Ж.Көшеров және т.б.)
зерттелген.
Оқу орындарында құрлыс мамандығына арналған курстарын оқыту
әдістемелерінің түрлі бағыттарына М.П.Лапчик, Е.Ы.Бидайбеков,
Қ.А.Камардинов, Б.Бөрібаев, С.С.Қариев, М.С.Мәлібекова, М.Қ.Байжұманов
Қ.С.Әбдиев, ал оқыту технологияларының жүйелері мен пайдалану жолдарына
А.В.Соловов, А.Я.Савельев, В.П.Беспалько, Г.Д.Жангисина, Т.О.Балықбаев,
кәсіптік оқыту мәселесіне Ж.А.Қараев, А.Ә.Шәріпбаев және т.б. назар
аударған.
Ғылыми әдебиеттерге жасаған талдау арнайы білім беру жүйесінде оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамытуға болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлау
мәселесінің бірқатар бағыттарының (қазіргі білім беру жүйесінде болып
жатқан өзгерістер жеке тұлғаның шығармашыл болуын талап еткенімен, оқу
үдерісінде бұл мәселені заманауи тұрғыда шешудің ғылыми-педагогикалық
негізі жасалмағандығы; білім беруде оқушылардың шығарма-шылық қабілетін
дамытуға болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлауға бағытталған арнайы даярлық
жұмыстарының ұйымдастырылмауы; бұл бағыттағы оқу-тәрбие үдерісі
мүмкіндіктерінің толық пайдаланылмауы; мұғалімдердің қарастырылып отырған
мәселе бойынша біліктіліктерінің жеткілікті болмауы, мектеп бітірушілері
білімдерінің төмен көрсеткіштері, қазіргі кезде оқушы жастардың басым
көпшілігінің білім алуға деген ынталарының азаюы, тұлғаға бағытталған білім
берудегі арнайы әдістемелердің тапшылығы және т.б.) әлі де болса шешімін
таппай отырғанын дәлелдейді.
Демек, оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби даярлығы бар
мұғалімдерге қоғам сұранысының өсуі мен мұндай талапқа сай мамандарды
даярлауға байланысты жоғары оқу орындарына арналған арнайы тұжырымда-маның
жоқтығы арасында; болашақ мұғалімдерді оқушылардың шығарма-шылық қабілетін
дамытудағы кәсіби даярлық сапасына талаптардың артуы мен оның ғылыми-
теориялық, әдстемелік негіздерінің жеткіліксіз зерттелуі және арнайы оқу-
әдістемелік кешендермен қамтамасыздандырылмауы арасында қарама-
қайшылықтар бар екендігі анық байқалады. Осы қарама-қайшылықтың шешімін
іздестіру бізге зерттеу проблемасын анықтауға және тақырыпты: “ Болашак
кұрлысшыны даярлауға оқу- өндірістік шеберханасын жабдықтау мен безендіру
тәсілдері ” деп таңдауымызға себеп болды.
Зерттеу объектісі – арнайы оқу орындарында болашақ құрлысшы мамандарды
кәсіби даярлау.
Зерттеу пәні - болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық
қабілетін дамытуға кәсіби даярлау үдерісі
Зерттеудің мақсаты - болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби даярлауды әдіснамалық-теориялық
тұрғыда негіздеу және оны жүзеге асыруды әдістемелік жүйемен
қамтамасыздандыру.
Зерттеудің болжамы - егер, болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби даярлаудың әдіснамалық негіздері
айқындалып, олардың шығармашылық тұрғыда өзін-өзі дамыту моделі мен
құрылымдық моделі жасалса және болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын
оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби даярлаудың тиімді
кезеңдері айқындалып, тұжырымдамасы негізделсе, оларды жүзеге асырудың
механизмі мен педагогикалық шарттары анықталып, әдістемелік жүйесі
ұсынылса, онда оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту саласынан болашақ
құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың кәсіби білігі жетілдіріледі, ал бұл
болса оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуды қамтамасыздандырады.
Зерттеу міндеттері:
1.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлаудың әдіснамалық негіздерін айқындау.
2.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық тұрғыда
өзін-өзі дамыту моделін және оларды оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлаудың құрылымдық моделін жасау, өлшемдері мен
көрсеткіштерін анықтау.
3. Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлауды жүзеге асырудың кезеңдерін анықтау.
4.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлаудың тұжырымдамасын жасау.
5.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамы-туға кәсіби даярлаудың педагогикалық шарттары мен механизмін
анықтау.
6.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлаудың әдістемелік жүйесін жасау және оның
тиімділігін тәжірибелі-эксперимент жүзінде тексеру.
Зерттеудің жетекші идеясы: оқушылардың шығармашылық қабілетінің дамуы -
болашақ мұғалімдердің кәсіби даярлық деңгейімен айқындалады.
Зерттеудің теориялық және әдіснамалық негіздері: теория мен практиканың
бірлігі туралы философиялық идеялар, қоғамдық даму құбылыстарын
зерделеудегі тұлғалық-әрекеттік қатынас қағидалары, тұлғаны
қалыптастырудағы жүйелік-тұтастық көзқарас және адамның шығармашылық мәні
туралы тұжырымдамалар, шығармашылық теориясының қағидалары, тұлғаның
қалыптасуындағы іс-әрекеттің рөлін анықтайтын білім берудің жалпы теориясы
болып табылады.
Зерттеу көздері: зерттеу проблемасы бойынша философтардың, психологтардың,
педагогтардың, әдіскерлердің еңбектері; ҚР Үкіметінің ресми материалдары;
Білім және Ғылым министрлігінің жоғары мектептің білім беру мәселелеріне
қатысты нормативті құжаттары мен оқу-әдістемелік кешендері (тұжырымдамалар,
стандарттар, типтік оқу бадарламалары, оқулықтар, оқу құралдары және т.б.);
педагогтардың ғылыми жетістіктері мен озық тәжірибелері; автордың
педагогикалық және зерттеушілік тәжірибесі.
Зерттеу әдістері: философиялық, психологиялық-педагогикалық, оқу-
әдістемелік еңбектерге теориялық талдау, жоғары мектептің оқу құжаттарын
зерделеу, оқу үдерісін бақылау, жалпы білім беретін мектептердің озық
тәжірибелерін талдау, әңгімелесу, тест, сауалнама жүргізу, сараптау,
тәжірибелі-эксперимент жұмысы, нәтижелерді жүйелеу, статистикалық өңдеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы және теориялық мәні:
1.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлаудың әдіснамалық тұғырлары, ұстанымдары
негізделді.
2.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын шығармашылық тұрғыда өзін-өзі
дамыту моделі және оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби
даярлаудың құрылымдық моделі жасалып, өлшемдері, көрсеткіштері және
деңгейлері анықталды.
3.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамы-туға кәсіби даярлауды жүзеге асырудың кезеңдері айқындалды және
әр кезеңнің мазмұны анықталды.
4.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлаудың тұжырымдамасы жасалды.
5. Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамы-туға кәсіби даярлаудың педагогикалық шарттары мен механизмі
анықталды.
6.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлаудың әдістемелік жүйесі жасалды және оның
тиімділігі тәжірибелі-эксперимент жүзінде дәлелденді.
Зерттеудің практикалық мәні. Оқу-тәрбие үдерісіне:
▪
болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби даярлаудың
тұжырымдамасы;
▪
болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби даярлаудың
әдістемелік жүйесі;
▪
оқу-әдістемелік кешендер (бағдарламалар, оқулықтар, оқу
құралдары, әдістемелік нұсқаулар, компьютерлік тестік
бағдарлама);
▪
арнайы меншіктік құқығы бар Сандық әдістер (ЭЕМ-ға
арналған бағдарлама) атты ақпараттық пәндік орта
ендірілді.
Зерттеу нәтижелерін жоғары және арнайы орта оқу орындарында, мұғалімдердің
кәсіби біліктілігін жетілдіру институттарында пайдалануға болады.
Қорғауға мынадай қағидалар ұсынылады:
1.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлау нақты ұстанымдарға (жалпыдидактикал ық,
ізгіліктік, дамытушылық, жеке тұлғалық, мәденилік, халықтық,
вариативтілік, жекедаралық, ынтымақтастық, үздіксіздік, сәйкестік)
және әдіснамалық тұғырларға(шығармашыл жеке тұлға қалыптастыру,
болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлау, оқушылардың шығармашылық
қабілетін дамыту )негізделеді.
2.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын шығармашылық тұрғыда өзін-өзі
дамыту моделі оларды оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға
кәсіби даярлауда кәсіби-дамытушы кеңістіктің шығармашылық бағдарын
жүзеге асырады. Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби даярлаудың құрылымдық
моделі дамытушылық әрекеттің өзара байланысы мен өзара шарттастығына
және болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық
қабілетін дамытуға кәсіби даярлығы қалыптасуына ықпал ететін білім
беру үдерісін қамтамасыздандырады, ал оның шығармашылық деңгейлерін
анықтайтын өлшемдері мен көрсеткіштері болашақ құрлысшы мамандықта
оқыйтын оқушылардың даярлық компоненттерінің тиімді қалыптасуына
септігін тигізеді.
3.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлау төрт кезең бойынша жүзеге асырылады: а)
болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың педагогикалық іс-
әрекетке шығармашылық тұрғыда бағдарлау, педагогикалық іс-әрекетке
қызығушылығын айқындау, осы мамандықты таңдаудағы мотивін анықтау; ә)
болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық іс-
әрекет қызметіне араластыру, шығармашылықтың мәні мен мазмұнын
түсіндіру, шығармашылық іс-әрекет тәжірибесін жинақтау; б) болашақ
құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушының шығармашылық қабілетін дамытуға
арналған білімдері мен іскерліктерін қорытындылау, педагогикалық
технологияларды тиімді қолдану және жаңа технологиялық элементтерді
құрастыру мен енгізу; в) болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын
оқушылардың кәсіби қызметін оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту
мақсатында жүзеге асыру, білім мен іскерлікті түрлендіру, өзіне
бағытталған бақылау-бағалау іс-әрекетін жүзеге асыру.
4.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру
стандартының бағыттарына негізделіп жасалған тұжырымдама болашақ
мұғалімдерді оқушылардың шығармашылық қабілетін дамытуға кәсіби
даярлау жүйесін жаңартады және бағыттары мен тәсілдерін айқындайды.
5.
Болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға кәсіби даярлаудың педагогикалық шарттары жоғары оқу орнында
оқу үдерісін шығармашыл бағытта ұйымдастыруға мүмкіндік береді, ал
оның механизмі оқу үдерісінде бірізділікпен сатылап жүзеге асады:
жоғары оқу орнының оқытушысы → студенттердің оқушылардың шығармашылық
қабілетін дамытуға кәсіби даярлық үдерісін ұйымдастырады →
студенттерді оқыту барысында практикалық іс-әрекеттер арқылы → олардың
репродуктивтік әрекеті мен шығармашылық іс-әрекетін қарастырады →
жалпымәдени даярлық, психологиялық-педагогикалық даярлық және кәсіби
даярлық пәндерінде → болашақ мұғалімдерді кәсіби даярлайды.
6.
болашақ құрлысшы мамандықта оқыйтын оқушылардың шығармашылық қабілетін
дамытуға даярлаудың әдістемелік жүйесі олардың оқу үдерісін білім
беретін, дамытатын, тәрбиелейтін шығармашылық үдеріс ретінде саналы
түрде меңгерулеріне көмектеседі. Өйткені, әдістемелік жүйеде пән
сабағының мазмұны мен құрылымы, пәнді оқытуды ұйымдастырудың түрлі
формалары мен олардың өзара байланысы және әрбір формаларды тиімді
пайдалану шарттары мен пәнаралық байланыстары ашып көрсетіледі, сондай-
ақ пәнді оқыту құралдары мен оларды түрлі тақырыптарды меңгертуде
пайдаланудың амал-жолдары қарастырылады.
Зерттеу кезеңдері: Бірінші кезеңде (1999-2004ж.ж.) қарастырылы п отырған
проблеманың зерттелу деңгейі анықталды, отандық, шетелдік ғалымдардың
ғылыми-теориялық, әдістемелік еңбектеріне және философия, психология,
педагогика ғылымындағы зерттеу проблемасына қатысты іргелі ғылыми
зерттеулерді талдау мен жоғары және жалпы білім беретін мектептегі оқыту
тәжірибесінің жай-күйі, жетістіктері мен қайшылықтары сараланды, тақырып
бойынша ғылыми аппарат құрылды, ғылыми мақалалар даярланып, басылым көрді,
тақырып аясында материалдар жиналды.
Екінші кезеңде (2004-2008ж.ж.) тақырып бойынша материалдар жинау жалғасын
тапты, тұжырымдама жасалды, тәжірибелік-эксперименттің анықтау және
қалыптастыру кезеңдері жүзеге асырылды, оқу-әдістемелік құралдар мен
бағдарламалық кешендер жарық көріп, оқу үдерісіне ендірілді, ғылыми
мақалалар даярланып, баспадан шығарылды.
Үшінші кезеңде (2008-2010ж.ж.) такырып бойынша жиналған материалдар
сұрыпталып, жүйеге келтірілді, тәжірибелік-эксперимент жалғасын тауып,
зерттеу нәтижелері өңдеуден өтті, зерттеу жұмысы қорытындыланып, ғылыми
ұсыныстар даярланды, әдебиеттер жүйеленіп, диссертация талап бойынша
рәсімделді,
Зерттеу базасы:
Зерттеу нәтижелерінің дәлелділігі мен негізділігі зерттеу тақырыбының
теориялық-әдіснамалық тұрғыда негізделуімен, зерттеу мазмұнының ғылыми
аппаратқа сәйкестілігімен, кешенді әдістерді пайдаланумен, зерттеу
нәтижелерін практикаға ендірумен, алынған деректердің дәлелділігімен,
тәжірибелі-эксперимент барысында пайдаланылған ұсыныстардың тиімділігімен,
ғылыми болжамның дәлелденуімен, ізденушінің жоғары оқу орнындағы жұмыс
тәжірибесімен қамтамасыздандырылады.
Диплом жұмысының құрылымы. Диплом жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен,
қорытындыдан, пайдаланған әдебиеттер тізімінен және қосымшадан тұрады.
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі негізделеді, жұмыстың мақсаты, нысаны,
пәні анықталады, зерттеу міндеттері мен болжамы, құрылымы, әдіснамалық
негізі, жетекші идеясы, ғылыми жаңалығы, практикалық мәнділігі, зерттеу
әдістері көрсетіледі, қорғауға ұсынылатын қағидалар, зерттеулер
нәтижелерінің дәйектілігі баяндалады.
1 Болашақ құрлысшыны даярлауға оқу- өндірістік шеберханасын жабдықтау мен
безендіруде кәсіптік бағдар берудің ғылыми теориялық негіздері
1.1Болашақ құрлысшыны даярлауға арналған оқу-өндірістік шеберханасын
жобалау мен жабдықтауда оқушыларға кәсіптік бағдар жүйесін ұйымдастыру
Қоғамның әлеуметтік және ғылыми-техникалық прогресі жылдамдап отырған
заманда адамның интелектуалдық еңбек үлесі өседі және білім деңгейіне,
шығармашылық даралығының дамуы мен кәсіби бағыттылығына қойылатын талап
жоғарылайды.
Кәсіби бағыттылық оқушының кәсіптік жағынан өзін-өзі айқындауының маңызды
бөлігі ретінде мамандық таңдауға белсенді қарым-қатынасынан көрінеді.
Кәсіптік бағыттылықты қалыптастырудың адами алғышарттары жоғары кластарда
туындайды танымдық қызығуылық дамиды, жеке мәнді мақсат қою талабы, кәсіби
мүдде пайда болады.
Алайда, жалпы практика анализі көрсетіп отырғандай, көптеген мектеп
түлектері өзін-өзі және таңдаған мамандығын нашар біледі. Жастар арасында
ғылыми қызмет абыройы, педагогикалық, инженерлік-техникалық мамандықтарға
қызығушылық баяу өсуде. Мұндай негативті құбылыстарды жою үшін “ерекше
педагогикалық тәсілдер, жұмыстың мазмұнды және құқықты формалары қажет
болып отыр, жас адамға шынымен көмек көрсететін, қоғамдағы өз орнын табуға
көмектесетін жаңаша тәсілдер мен формалар керек болып отыр”. (8,19).
Бұл міндетті шешуде мектептен тыс мекемелер айтарлықтай роль атқарады.
Олардың aтәрбиелік патенциалы оқушының мамандыққа деген қызығушылығы мен
мектепте мұндай мүмкіндіктің болмауы, әсіресе ауылдық мектептер, УПК-лар
мен базалық мекемелер арасындағы қайшылықты шеше алады. Қазіргі кәсіптік
бағдарлау жүйесін шын мәнінде шектеп отырған оқушының жинақталған моделіне
есептелген мектеп жүйесі мен оқушылардың, объективті сұранысы арасындағы
қайшылықты да жоя алады.
Соңғы екі-үш жылда мектептен тыс мекемелер жүйесінің дамуындағы тенденция –
кең таралып отырған
оқу-өндірістік шеберхана ғимараттарын жобалау мен жабдықтауда оқушыларға
кәсіптік бағдар жүйесін ұйымдастыруды жобалай отырып оның көлемдік
жобалау шешімін, конструктивтік схемасына тоқталғанда міндетті түрде оның
технологиялық және архитектуралық сәулеттілік талабына сай, сонымен қатар
ғимаратты алдыңғы қатарлы индустриальды әдістемелермен қамтамасыз еткен
жөн. Оқу-өндірістік шеберханасын жобалау мен жабдықтауда оқушыларға
кәсіптік бағдар жүйесін ұйымдастырғанда алдын ала онда жүретін
технологиялық процесстердің жақсы жағдайда өтуін қамтамасыз ету қажет және
де жұмысшылардың жұмыс істеуіне едәуір қолайлы жағдайлар жасалуы керек.
Бәсекеге төтеп беріп, сұранысқа ие болатындай өнімдер шығару ісі
өндірісті заман талабына сай жаңғыртып отыруды талап етеді. Бұрынғы
технологиямен ешқашан алысқа ұзай алмаймыз. Еліміздегі машина жасау,
электронды және электротехника, қорғаныс, жеңіл және тамақ өнеркәсібі мен
құрылыс материалдарын өндіруде бәсекеге қабілеттілікті арттыру жан-жақты
қарастырылған түбегейлі шараларды қажет еткендігі түсінікті. Осы ретте
Елбасының Жарлығымен еліміздің 2003-2015 жылдарға арналған индустриялық-
инновациялық даму стратегиясы өмірге келді. Бұл Қазақстан экономикасының
индустриялық-инновациялық түрленуінің жаңа кезеңі болды. ТМД жүзінде ең
алғаш біздің елімізде технопарк жүйесінің дамуы үшін кешенді түрде
қарастырылған заңнамалық негіз қаланды. Әрине, толыққанды инновациялық
дамуды жаңа аумақтық құрылымдар - технопарктерсіз, бизнес-инкубаторларсыз,
аумақтық фирмаларсыз елестету мүмкін емес.
Оқушылардың кәсіби бағдарларын құрылыс саласы бойынша қалыптастыру
Оқушыларды кәсіби бағдарлау жүйесі тұлғаның жан-жақты шығармашылық
мүмкіндіктерін белсенді етіп дамыту, әлеуметтік процестердің дамуын тиімді
басқару және оқушылардың жеке дара қызығушылықтары мен дамып келе жатқан
қоғамның мұқтаждықтарымен байланыстыруға бағытталған. Бұл оқушыға өзінің
жолын таңдауға көмектесу және келешегін таңдау үшін маңызды емес, сондай-ақ
оның мектептен тыс мекемелерде атқаратын жұмысының барысына да ықпал ететін
болғандықтан, өте жауапты жұмыс. Сондықтан бұл мәселелерді ескермейінше
жаңа әлеуметтік-экономикалық жағдайда оқушылардың кәсіби бағдарларын
қалыптастыру мүмкін емес.
Әр жастағы балалардың ұжымдық, әрі танымдық іс-әрекеттерін ұйымдастыру
процесінде, өздерінің бойларында мынадай бағалы іскерліктерін
қалыптастырады: алдына нақтылы мақсат қойып, оны жоспарлай және болжай
білу; әр пәннен алған әр тапсырманы жауапкершілікпен орындау, ондай істі
жаңашылдық тұрғыдан пайымдап отыруға жаттығу; өзі қалаған тірек кәсібіне
сыбайлас кәсіптерден де хабардар болуға тырысу; әр пайдалы іс-әрекеттерінде
жаңашылдыққа қажымай, өз тәжірибелерін шыңдаумен жету; ұжымдағы қарым-
қатынаста білгірлік, өнерлілік көрсетіп, эстетикалық талғамы жоғары,
азаматтық қасиеттерді жетілдіріп, парасатты болуға әрдайым ұмтылу, т.б.
Осыны ескере отырып, Л.Мажитова өзін-өзі кәсіби анықтау іс-әрекетке
бағыттаушы, күшейтуші, түзетуші, қайта өзгеріп отырушы компонент сияқты,
яғни функционалды анықтаушы сипат береді. Осыдан барып оқушының іс-әрекетін
ұйымдастыруда тұлғалық сипаттарын үнемі ескеріп отыру міндеттеледі.
Тұлғаның кәсіби тұрғыдан өзін-өзі анықтауын екі топқа бөлуге болады: 1)
тұлғаның мәселелерін шешуде белсенділік көрсететін, бірақ оған қатыспайтын
ерекшеліктері. Бұл ерекшеліктерге еңбексүйгіштік, еңбек және өмір
тәжірибесі, адамның жалпы өмірлік көзқарасы; 2) кәсіби бағдарлауды жүзеге
асыруға мүмкіншілік беретін компоненттер: өзі-өзі анықтау қажеттілігі,
мамандыққа қызығушылығы және бейімділігі. Бұл топтағы негізгі компоненттер
оқушылардың өзін-өзі анықтауы және кәсіби қызығушылығы болып табылады
деген.
Тәжірибелерге қарасақ, ауылдық мектептерде әзірше жүйелі профильмен оқыту
іске аспай отыр, себебі оған қажет оқу-материалдық база жоқ, сыныптағы
оқушылардың толымдылығының, сынып комплектісінің, мұғалімдер кадрының
тапшылығы т.б. жағдайлар оған мүмкіндік бермейді. Сондықтан оқу-тәрбиелік
ортаның оқушылардың білімдендіру (компьютерден, экономикадан, шет тіліне
т.б.) қарымдарын арттырудағы маңызы зор. Әсіресе, даралық оқытудың
әдістерін барынша жеткізу шарт. Ол барлық пәннен сабақтастық тұрғыда іске
асады. Мұғалім әрбір оқушының әр пән бойынша оқу қабілеттерінің ерекшелігін
зерттеу арқылы жинаған мағлұматтарын арнаулы күнделікке жазып отырады және
оған оқушы сыныптан сыныпқа өрлеген сайын тиісті толықтама кіргізеді.
Келешек жұмыс барысында, сол күнделіктің негізінде, әр оқушының нақтылы оқу
пәнге, басқа да танымдық қабілеттерін анықтаумен оларға әр сабақтан өзіндік
тапсырмалардың мазмұндары дұрыс түсіндіріліп отырылады.
Оқушылар шағын өндірістегі еңбек сабақтары бойынша арнаулы өндірістік
материалдарды меңгергенде оларды аса мазмұнды жүргізіп отыру керектігін
тәжірибе айқын көрсетті. Ең негізгісі – мұнда әр оқушының кәсіби
іскерліктер мен білім, практикалық дағдылар алғандары; жүргізілген
тәжірибелердің нәтижелілігі, олардың қалай ұйымдастырылғандықтары туралы
мәліметтер жинау және кейін одан келешекке маңызды қорытындылар шығару.
Жоғары сыныптардағы оқушылардың кәсіби қабілеттерінің деңгейлерінің өрістеу
қарқыны орта сыныптарға қарағанда тұрақтана бастағаны байқалады, кейбір
жетекші қабілеттер (танымдық, шығармашылық және кәсіби іскерлік) елеулі
арта түседі. Орта сыныптардағыдай ең төменгі деңгейде болжаулық – ол
мақсаткерлікке толық ұштасқанг қабілет және онымен байланысты бағалаушылық
(көбенесе өз-өзін бағалау сапасы).
Зерттеулерге қарағанда, жоғары сыныптардағы оқушылардың білімге, кәсіби
еңбекке қызығушылықтары және соған байланысты қалыптасатын кәсіби бағалы
қабілеттері орта сыныптармен салыстырғанда елеулі тұрақталынып, олардың
күнделікті кәсіби іс-әрекеттеріне айтарлықтай ықпал етеді. Себебі бұл
жастағы оқушылардың негізінде барлық физиологиялық және психологиялық
процестерінің жетілуі аяқталады, ары қарай тек дербес танымдық
қызығушылықтары мен іскерлік тәжірибелері үздіксіз жетіліп отыруларына
қажетті жағдай мен ықпал жасалынып отырылса ғана, олардың кәсіби бағалы
қабілеттері өзара байланыста мейлінше өрістей алады. Осының негізінде орта
сыныптарда қалыптасқан танымдық қабілет дүниетанымдылыққа, хабардарлыққа,
болжамдық мақсаткерлікке, ізденімпаздық шығармашылық деңгейлерге дейін
көтеріліп, тұлғаның тұтас кәсіби іскерлік қабілетінің сапасын арттырады.
Жоғары сынып оқушыларының кәсіпкерлік еңбекке тұрақты қызығушылықтарының
қалыптасуына негізгі ықпал ететін факторлар - әлеуметтік, танымдық және
кәсіби іскерлік мотивтер жүйесі екені анықталды. Олардың жиынтығы
кәсіпкерлік қабілеттердің сапалылығын қамтамасыз етеді. Алайда, тәжірибеге
қарағанда, қазіргі мектептердің көп тараған дәстүрлі жұмыс жүйесінде
оқушылардың кәсіби еңбекке байланысты мотивтері біржақтылық және көбінесе
тұрақсыздық сипатта болатындығы орын алады. Себебі, олар нақтылы кәсіби
таңдауды, оған қажетті қабілеттерді шыңдауды мектеп бітіргеннен кейінгі
уақытқа қалдырып, дер кезінде болашақ өмір жолын анықтауға, әрі
саналылықпен, әр жауапкершілікпен қарауға қажетті мән бермейді.
Оқу-өндірістік шеберханасын жобалау мен жабдықтауда оқушыларға
кәсіптік бағдар жүйесін ұйымдастырудың әдіс-тәсілдері бар. Өндірістік
шеберхана жұмыстарын ұйымдастырудың тиімді жолы – құрылысты кешенді әдіспен
және технологиялық ретімен жүргізу.
Құрылыс технологиясы құрылыс жұмыстарына және процуестерге бөлінеді.
Құрылыс жұмыстары – жер жұмыстары, бетон және темір-бетон, құрастыру, әрлеу
және тағы басқа өзара құрылыс процестеріне бөлінеді. Мысалы, жер жұмыстарын
жүргізу үшін мына процестерді орындау қажет: жердің өсімдік қабатын
бульдозермен тіліп алу, жер бетін тегістеу, топырақты көлікке тиеп қазу,
ордың түбін тазалау және тағы басқалар.
Аталған құрылыс жұмыстары мен оның процестері белгіленген технологиялық
ретімен істелуі қажет.
Құрылыс жұмыстары үш кезеңге бөлінеді: дайындық жұмыстары – жер астындағы
құрылыстар (нөлдік цикл), жер үстіндегі құрылыстар және әрлеу жұмыстары
(сылақ, бояу).
Құрылысқа мөлшерленген уақытты қысқарту үшін құрылыс кезеңін тасқынды
әдіспен жүргізу қажет. Бұл әдіс құрылыстың өзіндік құнын машина-
механизмдерді тиімді пайдалануға мүмкіндік береді. Құрылыс мерзімін
қысқартуға құрастыру процестері ерекше әсер етеді. Сондықтан жоғарыда
аталған процестерді жүргізу мерзімдері құрастыру процестеріне тікелей
байланысты. Құрастыру процесін жеделдету дегеніміз – жалпы құрылыс мерзімін
қысқарту.
Осы процестің даму қарқынына орай басқа жұмыстардың реті мен әдістері де
өзгереді. Құрылыс өндірісінің құрамы мен қарқынын белгілеу және оны
біркелкі үздіксіз ұйымдастыруды жақсартып, технологиясын жетілдіруге
болады. Құрылыста тасқынды әдіспен жүргізудің негізі – құрылыс процестерін
тоқтатпай, бір мезгілде әр түрлі жұмыстарды бірден атқару. Ол үшін
объектідегі барлық жұмыстарды кезекті ретімен істелетін процестерге бөліп,
құрылысшылардың мамандық дәрежесіне лайықты звено, бригадалар құрамын
тағайындап, жалпы құрылыс көлемін тепе-тең ауқымдарға (учаске, кесінді,
алым) бөліп жоспарлау қажет. Тең бөлінген ауқымдардың көлемі мен
істелінетін жұмыс мерзімдері бірдей болу керек. Бұл бөлімдер тасқын ырғағы
деп аталады.
Өндірістік шеберхана технологиясын жобалағанда оның ерекшеліктерін
ескеру қажет. Мысалы, ғимараттардың типтері, құралымдық айырмашылықтары,
өндірістің негізгі технологиялық және ұйымдастыру принциптері.
Құрылысты индустрияландыру принципінің негізгі мақсаты – құрылыс
құралымдарын, бөлшектерін зауыттарда жасап шығару және ауыр қол еңбегін
механикаландыру, яғни құрылыс объектісін құрастырып-жинақтау алаңына
айналдыру. Индустриялық әдіспен құрастыратын объектілердің саны мен сапасын
арттыру үшін құрастырмалы құралымдар мен бөлшектердің өлшемдерін біркелкі
топтастыру қажет.
Өндірістік үймереттер биіктігі бір және көп қатарлы болады, оларды
құрастырудың өзіндік ерекшеліктері бар.
Бір қабатты өндірістік шеберхана негізінде болат қорыту, машиналар
құрастыру және тағы басқа өндірістеріне арналған үймереттер. Олардың
сәулеттік ерекшелігі – ішкі құрылыстар кең және биік болуы қажет, себебі
ауыр салмақты, көлемді және өте биік құрал-саймандар орнатылады. Осыған
орай бір қабатты өндірістік үймереттер салудың да ерекшеліктері бар.
Орнатылатын бағаналардың аралығы (12х6; 18х6; 12х12;18х12; 24х12; 30х12;
36х12 м) бұдан да кең болады.
Мұндай кең өлшемді үймереттерді әр түрлі өндіріс саласына пайдалануға
болады. Бұл үймереттердің бағаналары болаттан, темір-бетоннан, темір-бетон
мен болат аралас материалдардан жасалады. Ірге тастарды құрастырмалы темір-
бетоннан құймалы және қада қағылып жасалады.
Көпқабатты өндірістік үймереттер негізінде жеңіл өнеркәсіп, химиялық
зауыттар, диірмендер, нан зауыттарын салғанда қолданылады.Бұл үймереттер
толық құрастырма құралымдардан құрастырылады. Үймереттер бағаналырының
биіктігі екі қабатқа дейін болуы мүмкін. Әр қабаттың биіктігінде ригельдер
қойылып, жабынды тақталар төселінеді. Мұндай құралымдардан құрастырылған
көп қабатты үймереттердің бағаналар аралығы 6х6; 9х6; 12х6; 12х12 метр, әр
қабатының биіктігі 3,6;4,8;7,2 метр болады. 7,2 м биіктік тек қана бірінші
қабатта болады. Бағаналардың қима өлшемі 0,4х0,4; 0,4х0,6 м тік бұрышты
болады Оқу -өндірістік шеберхананың конструкциялық жүйесі қаңқалы панель.
Қаңқа темірбетон элементтерінен тұрады. Оқу -өндірістік шеберхананың сыртқы
қабырғасы 250мм қалыңдықтағы бір қабатты керамзитбетондық панельден.
Ғимараттың іргетасы – темірбетонды ұстын асты тұтас құймалы бағаналы
іргетас, өлшемдері есептеу арқасында анықталған. Сыртқы қабырға мен калонна
және ортаңғы колонналар астына орналастырылады. Бетон классы В15. Іргетас
арқалықтары - серия 1-415-1 Вып.1. Арқалық ұзындығы - 6м, үстіңгі ені
600мм, төменгі ені - 200мм. Арқалықтар бетон тіректерге орнатылады. Бетон
класы В15. Бөлгіш қабырғалар - керамикалық кірпіштен қалыңдығы 120мм,
негізгі конструкцияларға бекітіледі. Оқу -өндірістік шеберхананың барлық
бөлмелеріндегі едендер жер бетіне орнатылған. Топырақ алдын ала
тығыздалған. Еденнің астына қалындығы 150мм бетоннан төсеніш жасалған.
Жабын ретінде асфальтбетон қолданған қалындығы 30мм және оның бетінен
агрессиялы ортадан сақтау қабаты төселген. Жабын – қабатты орама қара
қағаздан жасалынады. Қара қағаз астына 20мм қалыңдықта цемент-құм
ерітіндісінен тегістеу қабаты орнатылады. Орама қағаз битум мастикасымен
жапсырылады.
Жабын еңісі і=3%.
Қоғамның әлеуметтік және ғылыми-техникалық прогресі қарқынды
дамып отырған заманда адамның интеллектуалдық еңбек үлесі өсіп,
білім деңгейіне және әрбір жеке тұлғаның шығармашылық даралығының
дамуы мен кәсіби бағыттылығына қойылатын талаптар арта түсуде.
Кәсіби бағдар беру – шешімі табылуға тиісті өте күрделі кешенді мәселе.
Өзінің әдістемесі және мазмұны жағынан оның психологиялық, педагогикалық,
физиологиялық және әрекеттік аумағы жағынан әлеуметтік сипаты болады.
Нәтижесі қоғамның экономикалық өміріне әсер етеді. Осымен қатар кәсіби
бағдар беру қоғамның жұмыс күшін қайта өндірудің маңызды құралы
болып табылады.
Білім беру бағытындағы кәсіби бағыт беру саласы күрделі де алуан түрлі.
Кәсіби бағдар беру ісін жүргізу кадрлар даярлауды жоспарлаумен, білім беру
жүйесін одан әрі жетілдірумен тығыз байланысты. Мектепте кәсіби бағдар беру
оқу-тәрбие үрдісінің құрамды бөлігі ретінде қаралады.
Кәсіби бағдар беру проблемасы әдістері жөнінен - педагогикалық, мазмұны
жөнінен - әлеуметтік, қорытындысы жөнінен - экономикалық, масштабы (көлемі)
жөнінен - мемлекеттік болып табылады.
Жалпы білім беретін мектептердегі кәсіби бағдар беру жүйесінде кәсіптік
бағыттылықты қалыптастырудың адами алғышарттары жоғары сыныптарда
туындайды. Олардың бойында танымдық қызығушылық дами отырып, жеке
мәнді мақсат қою талабы, кәсіби мүддесі пайда бола бастайды. Алайда,
көптеген мектеп түлектері өзін-өзі және таңдаған мамандығын өз деңгейінде
біле бермейді. Соңғы кездерде жастар арасында ғылыми қызмет беделі
төмендеп, педагогикалық, инженерлік-техникалық
мамандықтарға қызығушылықтары баяу өсуде. Мұндай құбылыстарды жою үшін
ерекше педагогикалық тәсілдер, жұмыстың мазмұнды және құқықты формалары
қажет болып отыр.
ҚР Білім туралы заңына және Заңнамалық актілерге сәйкес тәрбие
жұмысының ортасына әрбір адам қоғам пайдасына адал қызмет етуге, терең
түсінуге және дайындықты ой немесе дене еңбегін қалыптастыруды алға қояды.
Демек, еңбек тәрбиесі адам дамуында шешуші рөл атқарады. Еңбек – қоғамның
материалдық немесе рухани байлығының негізгі қайнар көзі, адамның
әлеуметтік абыройының басты шарты, оның асыл міндеті, тұлға тәрбиесінің
ірге тасы.
Білім беру жүйесі бұдан әрі де адал, жоғары өнімділік еңбектің абыройын
асқақтатуға, жұмыстағы шығармашылық пен ой бөлісуді дамытуға, еңбекке
деген жағымды қатынастардың бастамаларын нығайтуға басымдық береді.
Аталған мәселенің өмірге тәжірибелік тұрғыдан енуі жастармен жүргізілетін
кәсіби бағдар беретін жұмыста сапалы түрде алға жылжуды қажет етеді.
Соңғы кездерде кәсіби бағдар беру жұмыстары қажетті теориялық және
тәжірибе деңгейде жүргізілмейді және де еңбектің іс-әрекет саласына аяқ
басқан жастарға заманауи қоғам қоятын міндеттерге жауап бере алмайды. Атап
айтар болсақ, осы кезге дейін орта мектепті бітіретін ұлдар мен
қыздардың көпшілігінің таңдаған мамандықтары
олардың мүмкіндіктері мен ынтасына сәйкес келмейді, олар еңбектің заманауи
түрлері туралы толық түсіне бермейді. Мектеп бітірушілерінің өзіндік
өмірлік жоспарлары, олардың кәсіби идеалдары өте сирек халық
шаруашылығына қажетті кадрларға қарама-қайшы келеді. Соның нәтижесінде
жұмыс күшінің бөлінуінде үйлеспеушіліктер туады,
мемлекеттің еңбек ресурстарын басқару қиындайды.
Жастардың кәсіби бағыттылығының қалыптасу процесі жалпы бағыттылықт ың
бір бөлшегі ретінде күрделі көп деңгейлі, көптеген әлеуметтік және жеке
факторлар мен шарттарға бағынышты процесс. Зерттеуші П.А.Шавир
бұл процесс субъектінің қызметі мен оны кәсіби бағдарлар факторларымен
байланысын іске асыратынын дәлелдеді. Өз-өзін
танудың психологиялық алғышарттары кәсіби бағыттылық компоненттері деп
санайды.
Кәсіби бағыттылық дегеніміз – адам бағыттылығының бір бөлшегі, оның ерекше
формасы. Кәсіби бағыттылық жалпы бағыттылық аясында қалыптасады және
адамның дамуына қарай оның құрылымында мәнді, жетекші орын алады.
Жастардың кәсіби бағыттылығына түрткі болатын компоненті ретінде
олардың танымдық қызығушылығы, кәсіпке қызығуы, белгілі бір іс-әрекет
түріне бейімділігі, мамандықты таңдау мотиві, мақсаттық компоненті
ретінде – кәсіби құштарлық, ол мақсат қою және соған сәйкес құрал,
жеткіншек осылардың көмегімен кәсіби мақсатына жетеді.
Білім беру бағытындағы кәсіби бағдар беру мынадай талапқа жауап беруі тиіс:
біріншіден, оқушыларды мектептер мен оқу-өндірістік комбинаттарының,
кәсіптік-техникалық училищелердің мамандықты саналы таңдауға даярлаудағы
тәрбие жұмыстарының мақсаттары мен міндеттері және мазмұны органикалық
байланыста болуын және бұл жұмыстарды іске асырудың құралдары және
әдістерімен қамтамасыз етуі керек; екіншіден, ол жүйе бір класта
жүргізілетін кейбір тәрбие істері мен оқушылардың жеке қызметін ғана
байланыстырмай, ондай байланысты бүкіл мектеп бойынша қамтамасыз етуге
тиіс; үшіншіден, ол мектептер мен оқу-өндірістік комбинаттарының, кәсіптік-
техникалық училищелердің бүкіл кәсіптік бағдар беру жұмыстарын нақты
ұйымдастыруға міндетті; төртіншіден, кәсіптік бағдар беру жүйесі
оқушылардың мамандықты саналы таңдауға дайындығын қалыптастыруы керек.
Бүгінгі таңда жастардың көпшілігі жоғары білімді талап ететін
мамандықтарды алуға талпынып жатады. Соңғы кездерде Республикамызда жоғары
оқу орын жүйесі даралана түсіп, мамандық иелері сұрыпталуда. Сонымен
қатар, жоғары оқу орындарына түсушілер қатары көбейе түсуде.
Қазіргі кезеңде жалпы білімнің міндеті – баланың жалпылама дамуын
қамтамасыз ету ғана емес, ең бастысы оларды жастай өз қабілеті
мен қызығуына қарай белгілі бір мамандыққа арнайы бағыттай білу.
Адамның белгілі бір әрекетке бейімделуіне негіз болатын факторлар бөлігіне
мыналар кіреді:
- азаматтық қасиеті;
- еңбекке деген қарым-қатынасы, мамандыққа қызығуы;
- тұлғаның кәсіби еңбек бағыттылығы;
- дене және ақыл-ой өрісінің жарамдылығы;
- арнайы қабілеттері (белгілі бір іс-әрекетіне қажетті сапалар);
- білім, дағды, тәжірибе.
Әрбір оқушының сана-сезімі, мінез-құлқы, мәдениеті, өмірге көзқарасы,
әртүрлі мамандықтардың ерекшелік сипаттарына қабілеттері бірдей бола
бермейді. Олардың өзіндік ерекшелігі - тәрбиесіне, шыққан ортасына да
байланысты. Белгілі педагог-ғалым А.Құсайынов
алдыңғы қатарлы дамыған елдердің (Америка, Германия, Жапония, Франция,
Нидерландия, Англия, Канада) жалпы білім беру жүйесіне талдау жасай келіп,
бұл елдерде 7-сыныптан бастап саралап білім беру іске асырылып,
оқушылардың өздеріне таңдау мүмкіндігі беріледі. Әрбір оқушы өз қабілеті
мен қызығушылығына қарай өзінің білімін дамыту жобасын жасайды. 10-
сыныптан бастап міндетті пәндер көлемі азайып, профильдік және оқушылардың
өздері таңдаған пәндер көлемі көбейеді - дейді. Демек, ол елдерде жоғары
дамуға негіз болып отырған, бір-біріне соншалықты жақын әрі қатаң бірыңғай
кәсіби бағдарлы білім беру жүзеге асырылады.
Қазіргі кезеңдегі оқытудың негізгі мақсаты – болашақ
мамандығына байланысты әрбір балаға тереңірек білім беру, білімді
өзгермелі өмір жағдайларына пайдалана білу дағдысын қалыптастыру.
Сондықтан қазіргі қоғамның өзекті мәселелерінің бірі - әлеуметтік-
экономикалық өзгермелі жағдайларда өмір сүруге дайын болып қана қоймай,
сонымен қатар оны жақсартуға игі ықпал ететін жеке
тұлғаға қойылатын бірінші кезектегі нақты талаптар: шығармашылық,
белсенділік, әлеуметтік жауаптылық, жоғары интеллектілік, терең білімділік,
кәсіби сауаттылық.
Осы орайда жеке тұлғаға бағдарланған оқытудың тұжырымдамасының
негізгі бағыты баланы жан-жақты дамытуымен бірге жеке және
жас ерекшелігіне қарай қоғамдағы өзгерістерге бейім даму
мүмкіндігін айқындауды қарастырады.
Саналы түрде таңдалған мамандық жеке тұлғаның болашақ өміріне әсер етеді.
Өз кәсібін дұрыс таңдай білген оқушы оған әр уақытта шығармашылықпен,
жауапкершілікпен қарап, қабілеті мен бейімділігі белгілі бір кәсіп
саласына сай қалыптасқанда ғана сапалы маман болатыны белгілі жайт.
Сәулет- бұл адам қауымының социал - тұрмыстық қанағатына қызмет жасайтын
ғимараттарды, құрылымдарды және олардың құрамаларын тұрғызу өнері.Сәулеттің
міндеті тұрғызылатын құрылыстың түр сипатын құру. Белгілі бір ғимаратта,
мысал үшін тұрғын, мектеп немесе өндіріс ғимаратын тұрғызу керек болса,
онда құрылыс жүргізетін аумақ таңдалғанда жұмыс жүргізетін көпшілік ұжымның
ішінде ең алғашқы жұмысқа сәулетші кіріседі. Бұл үшін сәулетші ең басында
тұрғызатын ғимаратты өз ойынша түрғызып, одан соң әр түрлі сызулар мен
суреттер арқылы нақты түрін шығарады.
Құрылыс - дегеніміз, жаңадан құрылатын немесе жұмыс істеп түрған негізгі
фондтарда үлкейтумен және қайта жаңғыртумен қамтамасыз ететін, халық
шаруашылығының жетекші саласы болып табылады.
Барлық халықтың материалдық мәдени деңгейлердің көтерілуіне,
еңбек өніміділігінің артуына, өндірістің барлық салаларының дамуына,
күрделі құрылыс саласының қосар үлесі зор.
Қазіргі заманғы құрылыс -дегеніміз, бір-бірімен үйлесіп жатқан әртүрлі
күрделі жұмыс комплексі. Уақытты үнемдеу шарттарын орындау үшін жұмысты
ғылыми түрде ұйымдастыру деңгейін көтеру қазіргі күн талабында тұрған
мәселе.
Жұмысты бұлай ұйымдастырудың негізгі ережелерімен нормалардың біріңғай
жүйесі, жұмысты ұйымдастыруды жобалау, құрылысты жоспарлау және басқару
болып табылады.
Жұмыс көлемдерінің ұлғаюы, объектілердің күрделенуі, жұмысты тосқынды
әдістермен орындауды үлкен жетілдіруді талап етеді.
Өндіріс ғимараттарын жобалай отырып оның көлемдік жобалау шешімін,
конструктивтік схемасына тоқталғанда міндетті түрде оның технологиялық және
архитектуралық сәулеттілік талабына сай, сонымен қатар ғимаратты алдыңғы
қатарлы индустриальды әдістемелермен қамтамасыз еткен жөн. Өндіріс
ғимараттарын жобалағанда алдын ала онда жүретін технологиялық процесстердің
жақсы жағдайда өтуін қамтамасыз ету қажет және де жұмысшылардың жұмыс
істеуіне едәуір қолайлы жағдайлар жасалуы керек.
Бәсекеге төтеп беріп, сұранысқа ие болатындай өнімдер шығару ісі
өндірісті заман талабына сай жаңғыртып отыруды талап етеді. Бұрынғы
таптаурын технологиямен ешқашан алысқа ұзай алмаймыз. Еліміздегі машина
жасау, электронды және электротехника, қорғаныс, жеңіл және тамақ
өнеркәсібі мен құрылыс материалдарын өндіруде бәсекеге қабілеттілікті
арттыру жан-жақты қарастырылған түбегейлі шараларды қажет еткендігі
түсінікті. Осы ретте Елбасының Жарлығымен еліміздің 2003-2015 жылдарға
арналған индустриялық-инновациялық даму стратегиясы өмірге келді. Бұл
Қазақстан экономикасының индустриялық-инновациялық түрленуінің жаңа кезеңі
болды. ТМД жүзінде ең алғаш біздің елімізде технопарк жүйесінің дамуы үшін
кешенді түрде қарастырылған заңнамалық негіз қаланды. Әрине, толыққанды
инновациялық дамуды жаңа аумақтық құрылымдар - технопарктерсіз, бизнес-
инкубаторларсыз, аумақтық фирмаларсыз елестету мүмкін емес.
Қазақстан Президенті Назарбаевтың халыққа жолдауында былай деп айтты:
Агроөнеркәсіптік кешен туралы айрықша айтқым келеді, оның
дамуы арқасында біз бір мезгілде еліміз үшін аса маңызды екі міндетті
-азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз етуді және экспортты әртараптандыруды
шешеміз. Сондықтан да біз тауарлы-сүт фермаларын, құс фабрикаларын, мал
бордақылау аландарын үйымдастыру мен дамыту, тамшылап суаруды қолдану
арқылы жеміс-көкөніс дақылдары өндірісін ұйымдастыру, ауылшаруашылық
техникаларын жинау жөніндегі өндірістерді құру, ет өндеу өндірісін дамыту,
биязы жүнді қайта өңдеу, қазақстандық астық экспортының инфрақұрылымы және
оны терең қайта өңдеу секілді экспортқа бағдарланған өндірістерді дамыту
жөніндегі инвестициялық жобаларды қаржыландыруды жалғастыруға шешім
қабылдадық.
1.2 Болашақ құрлысшыны даярлауға оқу- өндірістік шеберханасын жабдықтау мен
безендіруде оқушыларға қойылатын негізгі талаптар
Бүгінгі отандық өндіріс орындары маман жұмысшыға зәру. Әсіресе, ауыл
шаруашылығында кәсіби біліктілігі жоғары механизатор, әмбебеп темір жонушы,
электр-газбен дәнекерлеуші, машина-трактор жөндеуші, құрылыс шебері сияқты
мамандықтарды жетік меңгергендер таптырмайды.
ҚР Білім туралы заңында: Кәсіптік мектептердің басты міндеттерінің бірі –
еңбек рыногында бәсекеге қабілетті жұмысшылар мен мамандар даярлау және
олардың біліктілігін арттыру, – деп атап көрсетілген екен. Заң талабына
сәйкес қызмет атқарып келе жатқан кәсіптік лицейлерде жыл сайын сан-салалы
мамандық бойынша жүздеген шәкірт қолдарына орта арнаулы оқу орнын тамамдады
деген куәлік алып шығады. Осындай өндіріске өрелі мамандар даярлап жүрген
байырғы білім ошақтарының бірі – Жаркент қаласындағы №18 колледжі.
Заманның талабына қарай жұмысшы мамандарға деген қоғамдық көзқарас
өзгеруде. Лицейдің негізгі бағыты ауыл шаруашылық өндірісіне мамандар
даярлау.Сонымен қатар 50 орынды лицей шеберханасы бар.
Оқу орнында қазіргі таңда 432 оқушы білім алады. Олардың орталау мектепті
тамамдап келгендері үш жылда ауыл шаруашылық өндірісінің шеберлері тб
мамандықтары бойынша білім алады. Сонымен қатар оларға орта мектептің
жоғарғы сыныбында оқытылатын пәндерден сабақ беріліп, оқу орнын
тамамдағанда орта білім алып шығады. Оқушылардың көпшілігіне лицейді
тамамдағанда ВС дәрежелі кәсіпқой жүргізуші деген мамандық қосымша
беріледі.
Қазіргі оқу бітіріп өндіріске барған қандай маманға да қойылар басты талап
– өз ісін бірден-ақ біліктілікпен атқару. Яғни, жас маман білімін өзі
оқыған орыннан тыңғылықты тәжірибемен шыңдап шығуы шарт. Осыған орай
лицейдің 2-3 курсында оқитын оқушыларға тікелей өндіріс орындарында
тәжірибеден өтуге жағдайлар жасалған. Мысалы, құрлысшы мамандығын оқитындар
арнайы шеберханада өндірістік оқытудан өтумен қатар шеберхананың
безендірілуі мен жабдықталуына аса мән береді.Себебі шеберхананың дұрыс
жабдықталуы мен безендірілуі оқушылардың жұмыс жасауына еш кедергі
келтірмейді.Сонымен қатар оқушылар шеберхан талаптарын қатаң түрде
ұстанады. Шеберхана талаптарын ұстану оқушыларды ұқыптылық пен тазалыққа
үйретеді. Оқу өндірістік шеберханалармен арнайы бөлмелерге (кабинеттерге)
қойылатын аса маңызды санитарлық-гигиеналық талаптардың бірі - жақсы
түсетін табиғи және жасанды жарық болып табылады. Күн сәулесінің үлкен мәні
бар. Күннің сәулесі бөлмені жарықтандыру үшін қолайлы жағдай жасап
қоймайды, сонымен бірге жұқпалы ауру тарататын микробтарға қырып-жоятындай
жойқын әсер етеді, денсаулықты нығайтады, бірқатар аурулардың өршуінен
алдын ала сақтайды.
Адамның өмір сүруі үшін қажетті жағдайдың бірі – жарық. Жарықтың көзге әсер
етуінен онда электромагниттік толқындар пайда болады. Сол толқындардың
шамасына қарай оның адам ағзасына әсер етуі де түрліше болады. Жақсы жарық
адамның көңіл-күйін жақсартып, жүйке жүйесінің қызметін қалыптастырады,
еңбек өнімділігінің артуына әсер етеді. Ал, егер жұмыс орнында жарық нашар
болса, онда адам шаршағыш болады, жиі қателеседі, тіпті көзді нашарлатып,
қайғылы оқығаға ұшырауына себеп болуы мүмкін.
Сондықтан өндірістік жарыққа төмендегідей талаптар қойылады:
- жұмыс орнының жарығы мен оның құрамы күннің жарығына жақын болуы тиіс;
- жарықтың деңгейі нормаға сай жұмыс жасауға жеткілікті дәрежеде болуы
тиіс;
- жарық бірқалыпты және тұрақты болуы тиіс;
- жарықтың деңгейі шамадан тыс жоғары болса, жұмыс орнындағы заттарды
жылтыратып, көзге кері әсер жасауы мүмкін.
Табиғи жарықтылық дегеніміз – күн сәулесінің немесе аспан күмбезінің
түсіретін жарығы. Ол жарық жұмыс орнына жоғарыдан, қапталған немесе аралас
түсірілуі мүмкін.
Табиғи жарықтың бір қалыпты түсуі терезелердің және олардың аралығындағы
аралық қабырғалардың саны мен мөлшеріне, сондай-ақ терезе әйнектерінің
тазалығына байланысты. Мәселен аралық қабырғалардың шамасы шеберханаларда
70 см-ден аспауы тиіс. Жарық коэффициенті – терезелердің шыныланған бетінің
еден ауданына қатынасы – кемінде 18 - 1110 болуға тиіс. Лас шыны жарықты
таза шыныға қарағанда 2-3 есе аз өткізеді. Суықтан тоңазыған шыны жарықтану
дәрежесін күрт төмендетеді (80%-ға дейін). Жұмыс орындарын электр шам-
шырағымен қолдан жарықтандырғанда сәуле ешбір көлеңкесіз көзді
шағылыстырмай, бір қалыпты түсуі қажет.
Табиғи жарық жеткіліксіз болған жағдайда және түн мезгілінде жасанды
жарықтар пайдаланылады. Бұл жағдайда қызу лампалары немесе люминесцентті
лампалар қолданылады. Жасанды жарықты пайдалану мақсатына қарай жұмысшы,
апаттық, эвакуациялық және сақшы жарық деп бөледі. Сондай-ақ, жасанды
жарықтылық орналастырылуына қарай жалпы , жергілікті жарық және аралас
орнатылған жарық болуы мүмкін. Жалпы жарық бөлмені түгелдей біркелкі
жарықтандырады, жергілікті жарық тек қана жұмыс орнын жарықтандырады, ал
аралас орнатылған жарық жоғары дәлдіктегі жұмыстарды атқаратын жұмыс
орындарын жарықтандырады.
Өндірістік бөлмелерде өңделетін затқа, түсірілуге тиісті жарықтың төменгі
деңгейі жұмыстың түріне байланысты 11-4-79 санитарлық нормалар мен
ережелерде белгіленген. Осы нормаға сәйкес ең жоғары жарық 5000 люкс (І а
тобы), ең төменгі жарықтылық 30 люкс (УІІІ в тобы). Жалпы жарықтандыру
мақсатында пайдаланылатын шырағдандардың жарықтылығы қызу лампалары үшін
100-50 люкс, ал люминнесцентті лампалар үшін 500-150 люкс аралығында болуы
тиіс.
Адамның денсаулығы үшін бөлмедегі микроклиматтың зор маңызы бар. Қыста
ауаның ең қолайлы температурасы тұрғын бөлмелерде 18-200 С, аудиторияда -16-
180 С болып табылады.
Жұмыс орынын ұйымдастыру еңбек үдерісін ұтымды жүргізудің және еңбек
құралдарын тиімді пайдаланудың шараларын іске асыруды қажет етеді.
Жұмыс орны дегеніміз – жеке жұмысшының немесе жұмысшылар тобының еңбек
ететін аймағы. Онда технологиялық үдерістің операцияларын орындауға қажетті
материалдық-техникалық өндіріс құралдары орналастырылады.
Жұмыс орнын тиімді ұйымдастыру жұмыстары өндірістік санитария мен еңбек
қауіпсіздігінің стандарттар жүйесінің талаптарына сай жүргізілуі тиіс. Бұл
ретте жұмыс орнын жоспарлап жүйелеу, оны қажетті жаңа жабдықтармен
жабдықтау, өндіріс құралдарын кеңіс орналастыру, жабдықтардың тиімді
әрленуі мен нормаға сәйкес жарықтандырылуы қажет.
Жұмыс орнын жоспарлап жүйелеу төмендегідей шараларды қамтиды:
а) жұмыс кезінде адамның кедергісіз еркін қозғалуына мүмкіндік жасау;
ә) өндірістік жерді үнемді пайдалану және заттың тасымалдау жолын барынша
ықшамдау;
б) жабдықтарды технологиялық үдерістің тізбектілігіне сәйкес орналастыру,
оператордың қауіпсіз еңбек етуіне жағдай жасау.
Жұмыс орнында жабдықтарды дұрыс орналастыру арқылы жұмысшының өзіне қолайлы
жұмыстық қалыпта еңбек етуіне жағдай жасалады. Жұмысшылар жұмысты көбінесе
отырып немесе тұрып жасайды. Әдеттегі жұмыстық қалып деп дененің алға қарай
еңкеюі 10-150 аспайтын, артқа немесе қапталға қисаюды талап етпейтін жұмыс
қалпын айтады.
Жұмыс аймағын таңдаудың кепілдемесі және денені ұстау қалпына сәйкес
орындықтар ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz