Қазақ отбасындағы рухани адамгершілік тәрбиені қалыптастыра отырып өзін-өзі танумен байланыстыру
I Кіріспе бөлім
1.1 Адамгершілік тәрбиенің мазмұны мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.6
1.2Адамгершілік тәрбиесінің іргетасы отбасынан басталады ... ... ... ... ... ... ... .7.8
1.3Адамгершілік — рухани тәрбиенің маңыздылығы
II.Негізгі бөлім
2.1 Қазақ отбасындағы рухани адамгершілік тәрбие және өзін.өзі тану ... ...17.19
2.2 «Өзін . өзі тану» және ұлттық тәрбие ... ... 20.21
2.3Адамгершілік рухани білім беруді іске асыру негізінде өзін . өзі тану сабақтарын сын тұрғыдан ойлау стратегиясымен байланыстыру ... ... ... .22.40
Қорытынды бөлім :
Қолданған әдебиеттер тізімі
1.1 Адамгершілік тәрбиенің мазмұны мен міндеттері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..5.6
1.2Адамгершілік тәрбиесінің іргетасы отбасынан басталады ... ... ... ... ... ... ... .7.8
1.3Адамгершілік — рухани тәрбиенің маңыздылығы
II.Негізгі бөлім
2.1 Қазақ отбасындағы рухани адамгершілік тәрбие және өзін.өзі тану ... ...17.19
2.2 «Өзін . өзі тану» және ұлттық тәрбие ... ... 20.21
2.3Адамгершілік рухани білім беруді іске асыру негізінде өзін . өзі тану сабақтарын сын тұрғыдан ойлау стратегиясымен байланыстыру ... ... ... .22.40
Қорытынды бөлім :
Қолданған әдебиеттер тізімі
Адамгершілік тәрбие дегеніміз – оқушылыардың бойында мінез-құлықтың белгілі бір сипаттарын қалыптастыру және олардың өздерінің де бір-біріне, отбасына, басқа адамдарға, мемлекетке, Отанға деген қатынасын анықатйтын мінез нормалары мен ережелерін дарыту жөніндегі ұстаздардың арнаулы мақсат көздеген қызметі. Адамгершілік кейбір бағыттар замана өзгеруіне байланысты өзгеріп отырады. Себебі тәрбие – қоғамдық құбылыс. Адамгершілікті мемлекет қайраткерлері, ғалым ұстаздар, көсемдер, небір жақсылар уағыздаған. Олар өз заманына сай ізгілікті, парасаттылықты, сананы сезімді, саналылықты, инабаттылықты, адалдықты, шыншылдықты тағы басқалар насихаттаған. Адамгершілік тәрбие біртұтас оқу-тәрбие процесінің негізі болып табылады. Адамгершілік қасиет мораль, этика, өнеге арқылы айқындалады. Адамгершілік, өнегеліліктің өзі: өнегелілік сана өнегелілік идеал деп бөлінеді.Адамгершілік тәрбиенің күретамыры-мораль, этика, өнеге. Осы қасиеттерді баланың жас кезінен бастап санасына құя беру керек. Бірақ мораль, этика, өнеге заман өзгерісіне ұшырап отырады. Сондықтан да ұстаздар, ата-аналар сол өзгерістерді балаға уақытында түсіндіріп отырғаны жөн.Қазақ халқында әуел бастан отбасы ең басты құндылықтардың бірі саналған. Оған «Отан-отбасынан басталады» деген тәмсіл дәлел бола алады. Шындығында да отбасы –кіші бір мемлекет,яғни үлкен мемлекеттің кішкентай бір құрамдас бөлігі. Ертең үлкен қамалдарды бағындыратын,елі үшін еш нәрседен тайынбайтын,жұртына қамқор,патриот азамат осы отбасынан шығады.
1. «Шаңырақ. Үй тұрмыс энциклопедиясы» Алматы 1990 ж.
2. «Бейнелеу өнері» оқулықтары. Алматы. «Атамұра».
3. Қазақ халқының дәстүрлі өнері. Өмірбекова М. Ш. – 2004 «Алматы кітап»
4. Ақбаева Ш.Ә. Қазақтың дәстүрлі өнерінің негізінде оқушылырдың көркемдік талғамын қалыптастыру.Алматы,2007.[32 б.]
5. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. - М., 1975.;
6. Сабыров Т.С. Оқыту теориясының негiздерi, Алматы, 1993, [96 б.]
7. Скаткин М.Н. Школа и всесторонее развитие детей, М., 1980, [236 б.]
2. «Бейнелеу өнері» оқулықтары. Алматы. «Атамұра».
3. Қазақ халқының дәстүрлі өнері. Өмірбекова М. Ш. – 2004 «Алматы кітап»
4. Ақбаева Ш.Ә. Қазақтың дәстүрлі өнерінің негізінде оқушылырдың көркемдік талғамын қалыптастыру.Алматы,2007.[32 б.]
5. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. - М., 1975.;
6. Сабыров Т.С. Оқыту теориясының негiздерi, Алматы, 1993, [96 б.]
7. Скаткин М.Н. Школа и всесторонее развитие детей, М., 1980, [236 б.]
Мазмұны:
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
I Кіріспе бөлім
1.1 Адамгершілік тәрбиенің мазмұны мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...5-6
1.2Адамгершілік тәрбиесінің іргетасы отбасынан басталады ... ... ... ... ... ... .. ...7-8
1.3Адамгершілік -- рухани тәрбиенің маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9-16
II.Негізгі бөлім
2.1 Қазақ отбасындағы рухани адамгершілік тәрбие және өзін-өзі тану ... ...17-19
2.2 Өзін - өзі тану және ұлттық тәрбие ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .. 20-21
2.3Адамгершілік рухани білім беруді іске асыру негізінде өзін - өзі тану сабақтарын сын тұрғыдан ойлау стратегиясымен байланыстыру ... ... ... .22-40
Қорытынды бөлім :
Қолданған әдебиеттер тізімі:
I Кіріспе бөлім
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі:
Адамгершілік тәрбие дегеніміз - оқушылыардың бойында мінез-құлықтың белгілі бір сипаттарын қалыптастыру және олардың өздерінің де бір-біріне, отбасына, басқа адамдарға, мемлекетке, Отанға деген қатынасын анықатйтын мінез нормалары мен ережелерін дарыту жөніндегі ұстаздардың арнаулы мақсат көздеген қызметі. Адамгершілік кейбір бағыттар замана өзгеруіне байланысты өзгеріп отырады. Себебі тәрбие - қоғамдық құбылыс. Адамгершілікті мемлекет қайраткерлері, ғалым ұстаздар, көсемдер, небір жақсылар уағыздаған. Олар өз заманына сай ізгілікті, парасаттылықты, сананы сезімді, саналылықты, инабаттылықты, адалдықты, шыншылдықты тағы басқалар насихаттаған. Адамгершілік тәрбие біртұтас оқу-тәрбие процесінің негізі болып табылады. Адамгершілік қасиет мораль, этика, өнеге арқылы айқындалады. Адамгершілік, өнегеліліктің өзі: өнегелілік сана өнегелілік идеал деп бөлінеді.Адамгершілік тәрбиенің күретамыры-мораль, этика, өнеге. Осы қасиеттерді баланың жас кезінен бастап санасына құя беру керек. Бірақ мораль, этика, өнеге заман өзгерісіне ұшырап отырады. Сондықтан да ұстаздар, ата-аналар сол өзгерістерді балаға уақытында түсіндіріп отырғаны жөн.Қазақ халқында әуел бастан отбасы ең басты құндылықтардың бірі саналған. Оған Отан-отбасынан басталады деген тәмсіл дәлел бола алады. Шындығында да отбасы - кіші бір мемлекет,яғни үлкен мемлекеттің кішкентай бір құрамдас бөлігі. Ертең үлкен қамалдарды бағындыратын,елі үшін еш нәрседен тайынбайтын,жұртына қамқор,патриот азамат осы отбасынан шығады.
Зерттеу жұмысының мақсаты:
Қазақ отбасындағы рухани адамгершілік тәрбиені қалыптастыра отырып өзін-өзі танумен байланыстыру.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
Адамгершілік рухани білім беруді іске асыру негізінде өзін - өзі тану сабақтарын сын тұрғыдан ойлау стратегиясымен байланыстыру
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы:
Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, және қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен, суреттемелер тізімінен тұрады.
1.1 Адамгершілік тәрбиесінің іргетасы отбасынан басталады.
Адамгершілік тәрбие дегеніміз - оқушылыардың бойында мінез-құлықтың белгілі бір сипаттарын қалыптастыру және олардың өздерінің де бір-біріне, отбасына, басқа адамдарға, мемлекетке, Отанға деген қатынасын анықатйтын мінез нормалары мен ережелерін дарыту жөніндегі ұстаздардың арнаулы мақсат көздеген қызметі. Адамгершілік тәрбие әр уақытта, әр қоғамда болып келген. Кешегі кеңестік дәуірде адамгершілік тәрбие дұрыс болған жоқ деп айта алмаймыз. Адамгершілік кейбір бағыттар замана өзгеруіне байланысты өзгеріп отырады. Себебі тәрбие-қоғамдық құбылыс.Адамгершілікті мемлекет қайраткерлері, ғалым ұстаздар, көсемдер, небір жақсылар уағыздаған. Олар өз заманына сай ізгілікті, парасаттылықты, сананы, сезімді, саналықты, инабаттылықты, салауаттылықты, адалдықты, шындылықты, тағы басқаны насихаттаған. Адамгершілікті тәрбие біртұтас оқу-тәрбие процесінің негізі болып табылады. Адамгершілік қасиет мораль, этика, өнеге арқылы айқындалады. Мораль, этика, өнеге адамгершіліктің күретамыры болып табылады. Сондықтан да біз адамгершілік тәрбиені осылардан бастағанды жөн деп отырамыз.Адамгершілік, өнегеліліктің өзі: өнегілілік сана, өнегілілік идеал деп бөлінеді.
Өнегелі немесе адамгершілікті сана-адамның қарым-қатынасынан, оның эмоционалдық іс-әрекетінен, мінез-құлқынан көрінеді. өнегелілік баланың жас күнінен бастап, ата-ананың үлгісінен басталып ағайын-туыстың,жора-жолдастың ықпалымен, мектептің тікелей басшылығымен қалыптасады. Өнеге - адамдардың бір-біріне, қоғамға деген міндеттері мен қарым-қатынастарын анықтағанда көрінетін, олардың тәлім-тәрбиелілігі, үлгілілігі, саналылығы, ережелерінің жиынтығы . Өнегелік сезімнен, ұяттан, ардан басталады. Сезімі, ар-ұяты бара адам адамгершілігін жоғалтпайды, қашан да өнегелі болуға тырысады. Ондай адамның өнегелі идеалы (мұраты, мақсаты) болады. Сол идеалға жетуге тырысады, жақсы адамға еліктейді. Ол үшін сезім, ар-ұяттан басқа адамда жігер, ерік болуы керек. Сол ерікті, жігерді дұрыс басқара (сезім арқылы) білуі керек. Өнегесіздікке, жігерсіздік, еріксіздік, өзін-өзі ұстай алмайтын, басқара алмайтын адам барады. Өнегелі сананы, мінез-құлықты қалыптастыру үшін сезім, ар, ұят, ерік, жігерден басқа өнегелі дағды керек. Өнегелілікке дағдылану керек. Сонымен бірінше сұрақ бойынша қорытынды.
Адамгершілік тәрбие дегеніміз - оқушылардың бойында мінез-құлықтың белгілі бір сипаттарын қалыптастыру және олардың өздерінің де бір-біріне, отбасына, басқа адамдарға, мемлекетке, Отанға деген қатынасын анықтайтын мінез нормалары мен ережелерін дарыту жөніндегі ұстаздардың арнаулы мақсат көздеген қызметі.Адамгершілік тәрбие әр уақытта, әр қоғамда болып келген. Кешегі кеңестік дәуірде адамгершілік тәрбие дұрыс болған жоқ деп айта алмаймыз. Адамгершілік кейбір бағыттар замана өзгеруіне байланысты өзгеріп отырады. Себебі тәрбие - қоғамдық құбылыс.Адамгершілікті мемлекет қайраткерлері, ғалым ұстаздар, көсемдер, небір жақсылар уағыздаған. Олар өз заманына сай ізгілікті, парасаттылықты, сананы сезімді, саналылықты, инабаттылықты, адалдықты, шыншылдықты тағы басқалар насихаттаған. Адамгершілік тәрбие біртұтас оқу-тәрбие процесінің негізі болып табылады. Адамгершілік қасиет мораль, этика, өнеге арқылы айқындалады. Адамгершілік, өнегеліліктің өзі: өнегелілік сана өнегелілік идеал деп бөлінеді.Адамгершілік тәрбиенің күретамыры-мораль, этика, өнеге. Осы қасиеттерді баланың жас кезінен бастап санасына құя беру керек. Бірақ мораль, этика, өнеге заман өзгерісіне ұшырап отырады. Сондықтан да ұстаздар, ата-аналар сол өзгерістерді балаға уақытында түсіндіріп отырғаны жөн
1.2Адамгершілік тәрбиесінің іргетасы отбасынан басталады.
Адамгершілік тәрбиенің негізі отбасынан басталып, балабақша, бастауыш сыныпта өзінің жалғасын тауып, жоғары сыныптарда күрделене береді. Адамгершілік тәрбиесі - тәлім - тәрбиенің ықпалды әсерімен моральдық сананы қалыптастырудың, этикалық білімділікті, адамгершілік сезімді дамытудың сара жолы. Ол жанұя, мектеп, ұстаз, қоғам тағы басқа жеке ықпал арқылы іске асырылады. Жас балалардың адамгершілігін қалыптастыруда мектепке дейінгі балдырғандар үшін оларға түсінікті ғибрат сөз, әәсерлі өлең, өнегелі ойын, еңбек үстінде этикалы қатынас жағдайында әдепке адамгершілік әдеп - дағдылары қалыптасады. Мектеп жасындағылар үшін олардың саяси әлеуметтік саналылығын (гуманизм, ұлтжандылық, отан сүйгіштік) этикалық талғамын ішкі рухани байлығын молайтатын жүйелі жұмыстар жүргізілді. Адамгершілік тәрбиенің мақсаты жеке адамды дамытудың негізгі бөлігі. Ұстаз шәкірттерге жан-жақты тәрбиені осы адамгершілік тәрбиеден бастайды. Оның адамгершілік сезімін, сенімін, белгілі мақсатқа, бағытқа жетелеу, іс-әрекетін ұйымдастыру осы адамгершілік тәрбиеден басталады. Ұстаз шәкірттердің ізгі ниеттілігін, адалдығын, кішіпейілділігін, илтипаттылығын, жауапкершілігін қалыптастырады.Әр қоғамда, өмірде, еңбекте, тұрмыста, отбасында, топаралық, халықаралық қатынастарды мораль адамның сана сезімін реттейді, қалыптастырады. Мораль принциптері барлық адамдарға тарайды, олардың өзара-қатынас формаларын қуаттайды, бекітеді немесе керісінше өмір талаптарына байланысты олардың өзгеруін талап етеді. Адамгершілік тәрбиеге тән міндеттері бар. Олар:
-Шәкірттерді өмір талабына сай қоғамдық моральдық нормасын орындаауға қатыстыру;
-Шәкірттердің адамгершілік тәжірибесін қалыптастыру;
-Шәкірттердің санасына және мінезіне ұстаздық ықпал жасау;
-Республикаға, оның Президентіне, Әнұранына, рәміздеріне шәкірттердің сүйіспеншілік сезімін тәрбиелеу.
1.3 Адамгершілік -- рухани тәрбиенің маңыздылығы.
Адамгершілікке тәрбиелеу құралы -- еңбек пен ата-ана үлгісі
Ыбырай Алтынсарин
Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа-адамгершілік-рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек.
Халықта Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады. Рухани -адамгершілік тәрбие- екі жақты процесс. Бір жағынан ол үлкендердің, ата-аналардың, педагогтардың балаларға белсенді ықпалын, екінші жағынан- тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым- қатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір мазмұнды іске асыра, адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін пайдалана отырып, педагог істелген жұмыстардың нәтижелерін, тәрбиелеушілерінің жетіктістерін зер салып талдау керек.
Адамгершіліктің негізі мінез-құлық нормалары мен ережелерінен тұрады. Олар адамдардың іс-қылықтарынан, мінез-құлықтарынан көрінеді, моральдық өзара қарым-қатынастарды басқарады. Отанға деген сүйіспеншілік, қоғам игілігі үшін адам еңбек ету, өзара көмек, сондай-ақ қоғамға тән адамгершіліктің өзге де формалары, бұл-сананың, сезімдердің, мінез-құлық пен өзара қарым-қатынастың бөлінбес элементтері, олардың негізінде қоғамымыздың қоғамдық-экономикалық құндылықтары жатады. Баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты үлкендер арқылы тәрбиеленеді. Тәрбиелеу, білім беру жұмысының мазмұны мен формалары балалардың мүмкіндігін ескеру арқылы нақтыланады. Адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендердің қолдан келетін жұмысты ұйымдастыру процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде іске асады. Тәрбиешінің ең бастапқы формалары педагогтың балалармен мазмұнды қатынасында, жан-жақты іс әрекетінде, қоғамдық өмірдің құбылыстарымен танысу кезінде, балаларға арналған шығармаларымен, суретшілер туындыларымен танысу негізінде іске асады.
Мұндай мақсатқа бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүйгіштікке, ізгілікке, ұжымдық пен патриотизм бастамасына тәрбиелеуге, көп дүнеині өз қолымен жасай алуды және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер еңбегінің нәтижесін бағалауға тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды.
Балаларда ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір нәрсемен шұғылдану, ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға талпыныс пайда болады. Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық бағытын анықтайды, оның өмірге белсенді ұстанымын бірте-бірте қалыптастырады. Әр баланың жеке басы- оның моральдық дамуы үшін қамқорлық жасау- бүгінгі күннің және алдағы күндердің талабы, оған педагогтың күнделікті көңіл бөлуі талап етіледі.
Балалар бақшасындағы тәрбие бағдарламасы мектепке дейінгі балалардың жан-жақты дамуын, олардың мектепке дайындығын қарастырады. Бұл бағдарланы жүзеге асыруда басты ролді атқарады. Оның тәртібі, іс-қимылы, балалар және үлкендермен қарым-қатынасы балалар үшін үлгі бола отыра , педагогтың ықпалы әсерлі енеді, баланың жеке басы қалыптасады. Оның ықпалы неғұрлым белсендірек болса, баланың сезімдерін жан-жақты қамтыған сайын, олардың ерік күшін жұмылдырып, санасына ықпал етеді. Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани-адамгершлік дамуы балабақшасы мен отбасы арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге асады. Әрбір бала қандай да болмасын бір міндетті орындау үшін, өзіндік ерекше жағдайлар жасалады. Мәселен, ойында ұнамды әдеттер, өзара қарым-қатынастар, адамгершілік сезімдер қалыптасады, еңбекте-еңбек сүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу, сондай-ақ ұйымшылдық, жауапкершілік, парыздың сезімі сияқты қасиеттер, патриоттық сезімдер жайлы мағлұматтар. т. б. қалыптасады.
Мектепке дейінгі жаста балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі міндеттері мына жайлармен түйінделеді: ізгілік бастамасымен тәрбиелеу, балалар мен үлкендер арасындағы саналы қарым-қатынас тұрмыстың қарапайым ережелерін орындау кеңпейілдік, қайырымдылық, жақын адамдарға қамқорлықпен қарау және т. б.Ұжымға тәрбиелеу, балалардың өзара ұжымда қарым-қатынасын қалыптастыру, Отанға деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу, әр түрлі ұлт өкілдеріне қадір тұту және сыйлау. Осылайша мейірімділіктің негізі қаланады, немқұрайдылықтың пайда болуына, құрбыларына, төңіректегі үлкендерге қалай болса солай қарауға мүмкіндігі жасалмайды.
Қарапайым әдеттерді тәрбиелей отырып педагог балдырғаннның бар істі шын пейілмен әрі саналы атқаруына қол жеткізеді, яғни сыртқы ұнамды мінездері оның ішкі жан дүниесін, оның ережеге деген көзқарасын айқындайды.
Атақты педагог Сухомлинский; Бала кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі аралықта әр адам өзінің рухани дамуына қажетті нәрсенің бәрін де ертегіден алады. Тәрбиенің негізгі мақсаты- дені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу. Ертегінің рухани тәрбиелік мәні зор. Ол балаға рухани ляззат беріп, қиялға қанат бітіретін, жасбаланың рухының өсіп жетілуіне қажетті нәрсенің мол қоры бар рухани азық, деп атап көрсеткен. Руханилық жеке тұлғаның негізгі сапалық көрсеткші. Руханилықтың негізінде адамның мінез-құлқы қалыптасады, ар-ұят, өзін-зі бағалау және адамгершілік сапалары дамиды. Мұның өзі мейірімділікке, ізгілікке шақырады.
Рухани-адамгершілік тәрбие -- бұл дұрыс дағдылар мен өзін-өзі ұстау дағдыларының нормалары, ұйымдағы қарым-қатынас мәдениетінің тұрақтылығын қалыптастырады. Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс әрекетін анықтайды.
Сананың қалыптасуы-ол баланың мектепке бармастан бұрын, қоғам туралы алғашқы ұғымдарының қалыптасыуна, жақын адамдардың өзара қатынасынан басталады. Баланы жақсы адамгершілік қасиеттерге, мәдениетке тәрбиелеуде тәрбиелі адаммен жолдас болудың әсері күшті екенін халқымыз ежелден бағалай білген.
Жақсымен жолдас болсаң- жетерсің мұратқа, жаманмен жолдас болсаң- қаларсың ұятқа... Жаман дос, жолдасын қалдырар жауға -- деген мақалдардан көруге болады. Мақал-мәтелдер, жұмбақ, айтыс, өлеңдер адамгершілік тәрбиенің арқауы. Үлкенді сыйлау адамгершіліктің бір негізі. Адамзаттық құндылықтар бала бойына іс-әрекет барысында, әр түрлі ойындар, хикаялар, ертегілер, қойылымдар арқылы беріледі. Адамгершілік-адамның рухани байлығы, болашақ ұрпақты ізгілік бесігіне бөлейтін руханиет дәуіріне жаңа қадам болып табылады. Адамгершілік тәрбиенің нәтижесі адамдық тәрбие болып табылады. Ол тұлғаның қоғамдық бағалы қасиеттерімен сапалары, қарым-қатынастарында қалыптасады. Адамгершілік қоғамдық сананың ең басты белгілерінің бірі болғандықтан, адамдардың мінез-құлқы, іс-әрекеті, қарым-қатынасы, көзқарасымен сипатталады. Олар адамды құрметтеу, оған сену, әдептілік, кішіпейілдік, қайырымдылық, жанашарлық, ізеттілік, инабаттылық, қарапайымдылық т. б. Адамгершілік-ең жоғары құндылық деп қарайтын жеке адамның қасиеті, адамгершілік және психологиялық қасиеттерінің жиынтығы.
Адамгершілік тақырыбы- мәңгілік. Ол ешқашан ескірмек емес. Жас ұрпақтың бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіру- ата-ана мен ұстаздардың басты міндеті. Адамгершілік әр адамға тән асыл қасиеттер. Адамгершіліктің қайнар бұлағы- халқында, отбасында, олардың өнерлерінде, әдет-ғұрпында. Әр адам адамгершілікті күнделікті тұрмыс -- тіршілігінен, өзін қоршаған табиғаттан бойына сіңіреді. Көрнекті педагог В. Сухомлинский Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол бала солай бола алады, -- дейді. Демек, шәкіртке жан-жақты терең білім беріп, оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз.
Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттерінің ең бастысы -- өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу.
Ұрпақ тәрбиесі -- келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени -- ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу -- біздің де қоғам алдындағы борышымыз.
Мектепке дейінгі адамгершілік тәрбие -- балалардың адамгершілік сана-сезімін, мінез- құлқын қалыптастыруды қамтиды. Дәлірек айтқанда, адалдық пен шыншылдық, адамгершілік, кішіпейілдік, қоғамдағы және өмірдегі қарапайымдылық пен сыпайылық, үлкенді сыйлау мен ибалық адамгершілік тәрбиесінің жүйелі сатылап қамтитын мәселелері. Адамгершілік тәрбиесінің әрқайсысының ерекшеліктерін жетік білетін ұстаз халық педагогикасын ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүрлерді, әдет- ғұрыпты жан-жақты терең білумен қатар, өркениетті өмірмен байланыстыра отырып, білім берудің барлық кезеңдерінде пайдаланғаны дұрыс. Ата-ананың болашақ тәрбиесі үшін жауапкершілігі ұрпақтан ұрпаққа жалғасуда.
Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледідегендей, ата-ананың күн сайын атқарып жүрген жұмысы- балаға үлкен сабақ. Жас балалардың үлкендер айтса, соны айтатынын, не істесе соны істегісі келетінін бәріміз де білеміз. Баланың үйден көргені, етене жақындарынан естігені-ол үшін адамгершілік тәрбиесінің ең үлкені, демек жақсылыққа ұмтылып, жағымды істермен айналысатын адамның айналасындағыларға көрсетер мен берер тәлімі мол болмақ..
Жас өспірім тәлім-тәрбиені, адамгершілік қасиеттерді үлкендерден, тәрбиешілерден насихат жолымен емес, тек шынайы көру, сезім қатынасында ғана алады. Жеке тұлғаның бойындағы жалпы адамзаттық құндылықтардың қалыптасуы осы бағытта жүзеге асады, сөйтіп оның өзі-өзі тануына, өзіндік бағдарын анықтауына мүмкіндік туғызатындай тәлім-тәрбие берілуі керек. Жақсы адамгершілік қасиеттердің түп негізі отбасында қалыптасатыны белгілі. Адамгершілік қасиеттер ізгілікпен ұштастырады. Әсіресе еңбекке деген тұрақты ықыласы бар және еңбектене білуде өзін көрсететін балаларды еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу басты міндет болып табылады. Өз халқының мәдениетін, тарихын, өнерін сүю арқылы басқа халықтардың да тілі мен мәдениетіне, салт-дәстүріне құрметпен қарайтын нағыз мәдениетті азамат қалыптасады. Қазақ халқының әлеуметтік өмірінде үлкенді сыйлау ұлттық дәстүрге айналған. Отбасында, балабақшада , қоғамдық орындарда үлкенді сыйлау дәстүрін бұзбау және оны қастерлеу әрбір адамнан талап етіледі. Халқымыздың тәлім- тәрбиелік мұрасына үңілсек, ол адамгершілікті, қайрымдылықты, мейірбандықты дәріптейді. Ата-бабаларымыздың баланы бесігінен жақсы әдеттерге баулыған. Үлкенді сыйла, Сәлем бер, жолын кесіп өтпе деген секілді ұлағатты сөздердің мәні өте зор. Адамгершілікті, ар-ұяты бар адамның бет-бейнесі иманжүзді, жарқын, биязы, өзі парасатты болады. Ондай адамды халық Иман жүзді кісі деп құрметтеп сыйлаған. Балаларымызды имандылыққа тәрбиелеу үшін олардың ар-ұятын, намысын оятып, мейірімділік, қайырымдылық, кішіпейілдік, қамқорлық көрсету, адалдық, ізеттілік сияқты қасиеттерді бойына сіңіру қажет. Баланы үлкенді сыйлауға, кішіге ізет көрсетуге, иманды болуға, адамгершілікке баулу адамгершілік тәрбиесінің жемісі. Балаларды адамгершіліке тәрбиелеуде ұлттық педагогика қашанда халық тәрбиесін үлгі ұстайды. Ал, адамгершілік тәрбиелеудің бірден-бір жолы осы іске көзін жеткізу, сенімін арттыру. Осы қасиеттерді балаға жасынан бойына сіңіре білсек, адамгершілік қасиеттердің берік ірге тасын қалағанымыз. Адамгершілік- адамның рухани арқауы. Өйткені адам баласы қоғамда өзінің жақсы адамгершілік қасиетімен, адамдығымен, қайырымдылығымен ардақталады. Адам баласының мінез құлқына тәрбие мен тәлім арқылы тек біліммен ақылды ұштастыра білгенде ғана сіңетін, құдіретті, қасиеті мол адамшылық атаулының көрініс болып табылады. Қазіргі кезде өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеуде қойылған мақсаттардың бірі қоғамға пайдалы, үлкенге құрмет көрсетіп, кішіге қамқор бола білетін, жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру. Осы мақсатты жүзеге асыруда Бөбек қорының президенті Сара Алпысқызының Өзін-өзі тану рухани-адамгершілік білім жобасы біздің балабақшада эқсперименттік пән ретінде жүргізіліп келеді.
Өзін-өзі тану пәні -- баланы жастайынан отаншылдыққа, әдептілікке, достыққа, тазалыққа, ұқыптылыққа, мейірімділікке, табиғатты сүюге, отбасын сыйлауға, ұйымшылдыққа үйретеді. Адам бойына кішіпейілдік, сыпайлық, рақымшылық, жанашарлық, сыйластық, тілектестік сияқты қасиеттерді дарыту және өзгелерді қадірлей, сыйлай, құрметтей білу, тыңдай білу, қолынан келгенше адамдарға көмектесу, кешірімді болуды үйрету де Өзін-өзі тану пәнінің үлесіне тимек.
Халық педагогикасы-нәрестенің сезімін ананың әуенімен оятатын бесік жырлары, даналыққа толы мақал-мәтелдер, жұмбақ-жаңылтпаштар, қиял- ғажайып ертегілері, ойындары, тәрбиелеп өсіру негіздері адамгершілік ниеттерге баулиды. Олай болса, адамгершілік тәрбие беру кілті -- халық педагогикасында деуге болады. Мемлекеттің болашағы біздің қандай ұрпақ өсіріп, тәрбиелеуімізге тікелей байланысты болса, мемлекеттік тілге құрмет көрсетуіміз, ана тілімізді ардақтай білуіміз де ерекше рөл атқарады. Егемен ел атанып, өз алдымызға дербес мемлекет болғаннан кейін жасөспірім буынға дұрыс тәрбие беру, олардың патриоттық сезімін ояту, елге қызмет етуге, мемлекеттің іргесін нығайтуға баулу, тілдің дәрежесін көтеру біздің негізгі мақсатымыз. Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа - адамгершілік - рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек. Халықта Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз - өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады. Рухани - адамгершілік тәрбие - екі жақты процесс. Бір жағынан ол үлкендердің, ата - аналардың, педагогтардың балаларға белсенді ықпалын, екінші жағынан - тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым - қатынастарынан көрінеді.
II.Негізгі бөлім
2.1 Қазақ отбасындағы рухани адамгершілік тәрбие және өзін-өзі тану .
Қазақ халқында әуел бастан отбасы ең басты құндылықтардың бірі саналған. Оған Отан-отбасынан басталады деген тәмсіл дәлел бола алады. Шындығында да отбасы - кіші бір мемлекет,яғни үлкен мемлекеттің кішкентай бір құрамдас бөлігі. Ертең үлкен қамалдарды бағындыратын,елі үшін еш нәрседен тайынбайтын,жұртына қамқор,патриот азамат осы отбасынан шығады. Ал оны біздің біздің халқымыз ертеден-ақ білген, Соның үшін де Жақсылықта алдымен анаңа жаса, Өзіңді өзің жаттай сыйла,жат жанынан түңілсін, Бала бауыр етің, Әке асқар тау,ана-мөлдір бұлақ, бала - жағасындағы құрақ деген сияқты мақал-мәтелдерді ұрпағына аманат етсе керек. Халқымызда баланың рухани-адамгершілік тұрғыда дамып,өзін қоршаған ортаға мейіріммен қарауға тәрбиелейтін салт-дәстүрлері жетерлік.
Және соның барлығы дерлік қазақ халқының отбасылық қарым-қатынастарды ерекше маңызды орынға қоятындығын көрсетеді. Қазақта отбасын құру адам өміріндегі ең маңызды қадамдар болып саналады. Бас екеу болмай,мал екеу болмайды деп түсінген халқымыз,бүгінгідей материалдық жағдайды жақсартып алып барып отбасын құру дегенді жақтырмайтын еді. Қанша көп табыс тапқанымен де, бас құрмаған адамға бақ құтаймаған деп түсінді. Отбасын болмашы себептермен бұзуға да жол берілмеген. Ұя бұзған оңбайды. Тіпті Әз Тәукенің кезінде атақты Жеті жарғының бірі осы отбасы тақырыбына арналған. Онда Өзге біреудің әйелімен зинақорлық жсап,ақ некені бұзушыларға өлім жазасы бұйырсын делінген. Ер жігітке тілейтін ең жақсы тілек: Денсаулық,ақ жаулық,он саулық. Демек,денсаулығы бар адам үйленіп,отбасын құруы керек,содан кейін ғана материалдық байлық орын алады. Материалдық құндылықтардың өзі ертең өмірге келетін баланың денсаулығы мен бақытты өмір үшін ғана жиналатын.Жалпы қазақ халқындағы бүкіл салт-дәстүр- отбасылық қарым-қатынастарды реттеуге бағытталған десек артық айтпайсыз. Үйлену,дүниеге бала әкелу,баланы бесікке салу,тұсауын кесу,сүндетке отырғызу,тоқымын тағу т.с.с толып жатқан салт-дәстүр,жөн-жоралығы- барлығы да баланың адамгершілік-рухани тұрғыда дамуына бағытталған әрекеттер. Баланың рухани кемел адам болуы үшін қазақ халқы салт-дәстүрлермен қатар тыйым сөздерді,ырымдарды жиі қайталап отырған.
Біздің халық жетімін жылатпаған халық. Тіпті сонау ерте кездегі қазақ халқы ертегілеріне көз салар болсақ Баяғыда бір жетім бала балыпты, деп басталатын ертегі кездеспейтін, бұл сарындас ертегілер кейін пайда болды. Керісінше, Баяғыда бір бай болыпты, төрт түлігі сай болыпты, тек бір перзентке зар бопты деп басталатын ертегінің көпшілігі. Бұның өзі халқымыздағы отбасының, артында қалатын ұрпақтың.ол қрпақтың сапасының ең алғашқы орында тұрғандығының тағы бір дәлелі.Қазақ отбасында ұл бала мен қыз баланың тәрбиесі екі түрлі. Ұл баланы мейірімді,ізетті болғанымен, керек жерінде ержүрек,батыл,принципшіл болуын талап еткен. Сол бағытта тәрбие берген. Ал қыз баланың тәрбиесі мүлде бөлек. Қыз жат жұрттық екенін ертеден есте ұстаған қазақ қыздары еркеше құрметтеген. Қыздың жолының жіңішкелігін әрдайым есте ұстаған. Себебі ол - болашақ ана, дәл осы өзің берген тәрбиемен ертең ол да бала тәрбиелейді. Қызға қырық үйден тыйым деген мақал бір қарағанда тым қатал болғанымен, шын мәнісінде қыз баланың тәрбиесі тек отбасында ғана мес,ел болып,қоғам болып қолға алып жүретін маңызды нәрсе кендігін көрсетсе керек. Бүгін үйедегі бұла өскен қызың ертең біреудің келіні. Ал келін инабатты болуымен көрікті. Көргенді келін тіпті,ата-енесінің,қайын жұртының атын тура атамайды. Қайын аға-апаларына ,қайын іні-сіңілілеріне өзі басқаша ат қойып,ат тергейтін болған. Мәселен қайындарын Мырза жігіт,тентегім десе, қайын сіңілілерін Еркем,Кенжем,Сұлуым деген сияқты аттар қойып еркелеткен. Сондай ақ келіндер үлкен қайын аталарын,апаларын алдын кесіп өтпеген,кездескен кезде иіліп сәлем берген. Бұның өзі өзге жұрттан келген келіннің жаңа туыстарымен түсінісіп,бір-біріне басуын жылдамдататын әрекет.Қазақ халқы ұл баласы үйленген кезде енші бөліп берген,қыз тұрмыс құрса , жасауын жасаған. Бұл әрекеттер отбасын жаңа құрған екі жастың шаңырағы материалдық қиыншылдықтардың кесірінен шайқалмасын деген тілектен туындаған.Халқымыз өз отбасында мейірім мен қамқорлыққа зәру болмаған бала да,қоғамда өмір сүргенде,болмаса өз отбасын құрғанда бауыр туыстарына мейірбан,әрі қамқор болып өсетіндігін білген.Шын мәніндегі кемел білімімен терң сусындаған,және сол білімін ұлт мұратына құрбан еткен азамат-азаматтың төресі. Ал ол азаматты тәрбиелеп,ұясынан ұшырып,тұғырына қондыратын орта ол - отбасы.Ал өзін-өзі тану пәні халқамызда бір дәстүрді ғылыми негізге түсіріп,пән ретінде оқытып,болашақ ұрпақ игілігіне айналдыру ниетімен жасалған десек артық айтпаймыз. Өзі өзі таныған,өзімен өзі толық гармонияда болған адам,өз бауырларына, отбасына,туған туысына,халқына,қала берді әлемге көзқарасы өзгеріп,өзіндік азаматтықкөзқарасы қалыптасады. Елбасымыз Н.Әбішұлы айтқандай: өзгерістерден қорықпайтын,әлеуметтік жағынан белсенді ұрпақ тәрбиелеуде өзін-өзі тану пәнінің мәні мен маңызы зор.
2.2 Өзін - өзі тану және ұлттық тәрбие
Өзін-өзі тану- өмірді тану болып есептеледі. Сара Алпысқызының идеясы тамаша және қазіргі уақытта өте қажет.Өйткені қазіргі кезде теріс ықпалдар көп,адамдар бір - біріне қатыгез болып бара жатқандай.Бірақ осы балаларды сүйіспеншілік пен үйлесімділікке қалай тәрбиелеуге болады? Баланың бойына адамгершілік құндылықтарды халқымыздың бай құндылықтарымен ,яғни халықтық тәрбиемен ұштастыра жүргізу қажет деп есептеймін. Адам туа сала білмейді ,жүре келе біледі.Өмірге келген әрбір баланың болашағын алғашқы күннен қалыптастырған атамыз қазақ ілім - білімді үйрете отырып, балаларын татулыққа,өнерге баулып , барлық тағылымды отбасынан бастаған. Ұяда не көрсең ,ұшқанда соны ілесің деген бар.Ендеше айта кетейін,балаға дұрыс тәрбие беру - ата-ананың моральдық қана емес,заң жүзіндегі міндеті.Осы ретте , ұлтжанды ұрпақ тәрбиелеу үшін қазақ халқының тиым сөздерін жастайынан көкейіне қондырып, айтып отырған жөн Міне,осы тиым сөздердің мәні мен мағынасын Өзін - өзі тану пәні сабағында үнемі қолданып отырған жөн.Бұл әр балаға рухани байлық, адамгершілігі мол азамат болып қалыптасуына бағыттаушы құрал ретінде қолданылады.Жастайынан ақыл айтып, санасына құймаса,беріде әке-шеше, арыда Отаны алдындағы асыл парызын түсіну,түсіне жүріп орындау кезкелген перзенттің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
I Кіріспе бөлім
1.1 Адамгершілік тәрбиенің мазмұны мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ...5-6
1.2Адамгершілік тәрбиесінің іргетасы отбасынан басталады ... ... ... ... ... ... .. ...7-8
1.3Адамгершілік -- рухани тәрбиенің маңыздылығы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...9-16
II.Негізгі бөлім
2.1 Қазақ отбасындағы рухани адамгершілік тәрбие және өзін-өзі тану ... ...17-19
2.2 Өзін - өзі тану және ұлттық тәрбие ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... .. 20-21
2.3Адамгершілік рухани білім беруді іске асыру негізінде өзін - өзі тану сабақтарын сын тұрғыдан ойлау стратегиясымен байланыстыру ... ... ... .22-40
Қорытынды бөлім :
Қолданған әдебиеттер тізімі:
I Кіріспе бөлім
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі:
Адамгершілік тәрбие дегеніміз - оқушылыардың бойында мінез-құлықтың белгілі бір сипаттарын қалыптастыру және олардың өздерінің де бір-біріне, отбасына, басқа адамдарға, мемлекетке, Отанға деген қатынасын анықатйтын мінез нормалары мен ережелерін дарыту жөніндегі ұстаздардың арнаулы мақсат көздеген қызметі. Адамгершілік кейбір бағыттар замана өзгеруіне байланысты өзгеріп отырады. Себебі тәрбие - қоғамдық құбылыс. Адамгершілікті мемлекет қайраткерлері, ғалым ұстаздар, көсемдер, небір жақсылар уағыздаған. Олар өз заманына сай ізгілікті, парасаттылықты, сананы сезімді, саналылықты, инабаттылықты, адалдықты, шыншылдықты тағы басқалар насихаттаған. Адамгершілік тәрбие біртұтас оқу-тәрбие процесінің негізі болып табылады. Адамгершілік қасиет мораль, этика, өнеге арқылы айқындалады. Адамгершілік, өнегеліліктің өзі: өнегелілік сана өнегелілік идеал деп бөлінеді.Адамгершілік тәрбиенің күретамыры-мораль, этика, өнеге. Осы қасиеттерді баланың жас кезінен бастап санасына құя беру керек. Бірақ мораль, этика, өнеге заман өзгерісіне ұшырап отырады. Сондықтан да ұстаздар, ата-аналар сол өзгерістерді балаға уақытында түсіндіріп отырғаны жөн.Қазақ халқында әуел бастан отбасы ең басты құндылықтардың бірі саналған. Оған Отан-отбасынан басталады деген тәмсіл дәлел бола алады. Шындығында да отбасы - кіші бір мемлекет,яғни үлкен мемлекеттің кішкентай бір құрамдас бөлігі. Ертең үлкен қамалдарды бағындыратын,елі үшін еш нәрседен тайынбайтын,жұртына қамқор,патриот азамат осы отбасынан шығады.
Зерттеу жұмысының мақсаты:
Қазақ отбасындағы рухани адамгершілік тәрбиені қалыптастыра отырып өзін-өзі танумен байланыстыру.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
Адамгершілік рухани білім беруді іске асыру негізінде өзін - өзі тану сабақтарын сын тұрғыдан ойлау стратегиясымен байланыстыру
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы:
Курстық жұмыс кіріспеден, екі тараудан, және қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен, суреттемелер тізімінен тұрады.
1.1 Адамгершілік тәрбиесінің іргетасы отбасынан басталады.
Адамгершілік тәрбие дегеніміз - оқушылыардың бойында мінез-құлықтың белгілі бір сипаттарын қалыптастыру және олардың өздерінің де бір-біріне, отбасына, басқа адамдарға, мемлекетке, Отанға деген қатынасын анықатйтын мінез нормалары мен ережелерін дарыту жөніндегі ұстаздардың арнаулы мақсат көздеген қызметі. Адамгершілік тәрбие әр уақытта, әр қоғамда болып келген. Кешегі кеңестік дәуірде адамгершілік тәрбие дұрыс болған жоқ деп айта алмаймыз. Адамгершілік кейбір бағыттар замана өзгеруіне байланысты өзгеріп отырады. Себебі тәрбие-қоғамдық құбылыс.Адамгершілікті мемлекет қайраткерлері, ғалым ұстаздар, көсемдер, небір жақсылар уағыздаған. Олар өз заманына сай ізгілікті, парасаттылықты, сананы, сезімді, саналықты, инабаттылықты, салауаттылықты, адалдықты, шындылықты, тағы басқаны насихаттаған. Адамгершілікті тәрбие біртұтас оқу-тәрбие процесінің негізі болып табылады. Адамгершілік қасиет мораль, этика, өнеге арқылы айқындалады. Мораль, этика, өнеге адамгершіліктің күретамыры болып табылады. Сондықтан да біз адамгершілік тәрбиені осылардан бастағанды жөн деп отырамыз.Адамгершілік, өнегеліліктің өзі: өнегілілік сана, өнегілілік идеал деп бөлінеді.
Өнегелі немесе адамгершілікті сана-адамның қарым-қатынасынан, оның эмоционалдық іс-әрекетінен, мінез-құлқынан көрінеді. өнегелілік баланың жас күнінен бастап, ата-ананың үлгісінен басталып ағайын-туыстың,жора-жолдастың ықпалымен, мектептің тікелей басшылығымен қалыптасады. Өнеге - адамдардың бір-біріне, қоғамға деген міндеттері мен қарым-қатынастарын анықтағанда көрінетін, олардың тәлім-тәрбиелілігі, үлгілілігі, саналылығы, ережелерінің жиынтығы . Өнегелік сезімнен, ұяттан, ардан басталады. Сезімі, ар-ұяты бара адам адамгершілігін жоғалтпайды, қашан да өнегелі болуға тырысады. Ондай адамның өнегелі идеалы (мұраты, мақсаты) болады. Сол идеалға жетуге тырысады, жақсы адамға еліктейді. Ол үшін сезім, ар-ұяттан басқа адамда жігер, ерік болуы керек. Сол ерікті, жігерді дұрыс басқара (сезім арқылы) білуі керек. Өнегесіздікке, жігерсіздік, еріксіздік, өзін-өзі ұстай алмайтын, басқара алмайтын адам барады. Өнегелі сананы, мінез-құлықты қалыптастыру үшін сезім, ар, ұят, ерік, жігерден басқа өнегелі дағды керек. Өнегелілікке дағдылану керек. Сонымен бірінше сұрақ бойынша қорытынды.
Адамгершілік тәрбие дегеніміз - оқушылардың бойында мінез-құлықтың белгілі бір сипаттарын қалыптастыру және олардың өздерінің де бір-біріне, отбасына, басқа адамдарға, мемлекетке, Отанға деген қатынасын анықтайтын мінез нормалары мен ережелерін дарыту жөніндегі ұстаздардың арнаулы мақсат көздеген қызметі.Адамгершілік тәрбие әр уақытта, әр қоғамда болып келген. Кешегі кеңестік дәуірде адамгершілік тәрбие дұрыс болған жоқ деп айта алмаймыз. Адамгершілік кейбір бағыттар замана өзгеруіне байланысты өзгеріп отырады. Себебі тәрбие - қоғамдық құбылыс.Адамгершілікті мемлекет қайраткерлері, ғалым ұстаздар, көсемдер, небір жақсылар уағыздаған. Олар өз заманына сай ізгілікті, парасаттылықты, сананы сезімді, саналылықты, инабаттылықты, адалдықты, шыншылдықты тағы басқалар насихаттаған. Адамгершілік тәрбие біртұтас оқу-тәрбие процесінің негізі болып табылады. Адамгершілік қасиет мораль, этика, өнеге арқылы айқындалады. Адамгершілік, өнегеліліктің өзі: өнегелілік сана өнегелілік идеал деп бөлінеді.Адамгершілік тәрбиенің күретамыры-мораль, этика, өнеге. Осы қасиеттерді баланың жас кезінен бастап санасына құя беру керек. Бірақ мораль, этика, өнеге заман өзгерісіне ұшырап отырады. Сондықтан да ұстаздар, ата-аналар сол өзгерістерді балаға уақытында түсіндіріп отырғаны жөн
1.2Адамгершілік тәрбиесінің іргетасы отбасынан басталады.
Адамгершілік тәрбиенің негізі отбасынан басталып, балабақша, бастауыш сыныпта өзінің жалғасын тауып, жоғары сыныптарда күрделене береді. Адамгершілік тәрбиесі - тәлім - тәрбиенің ықпалды әсерімен моральдық сананы қалыптастырудың, этикалық білімділікті, адамгершілік сезімді дамытудың сара жолы. Ол жанұя, мектеп, ұстаз, қоғам тағы басқа жеке ықпал арқылы іске асырылады. Жас балалардың адамгершілігін қалыптастыруда мектепке дейінгі балдырғандар үшін оларға түсінікті ғибрат сөз, әәсерлі өлең, өнегелі ойын, еңбек үстінде этикалы қатынас жағдайында әдепке адамгершілік әдеп - дағдылары қалыптасады. Мектеп жасындағылар үшін олардың саяси әлеуметтік саналылығын (гуманизм, ұлтжандылық, отан сүйгіштік) этикалық талғамын ішкі рухани байлығын молайтатын жүйелі жұмыстар жүргізілді. Адамгершілік тәрбиенің мақсаты жеке адамды дамытудың негізгі бөлігі. Ұстаз шәкірттерге жан-жақты тәрбиені осы адамгершілік тәрбиеден бастайды. Оның адамгершілік сезімін, сенімін, белгілі мақсатқа, бағытқа жетелеу, іс-әрекетін ұйымдастыру осы адамгершілік тәрбиеден басталады. Ұстаз шәкірттердің ізгі ниеттілігін, адалдығын, кішіпейілділігін, илтипаттылығын, жауапкершілігін қалыптастырады.Әр қоғамда, өмірде, еңбекте, тұрмыста, отбасында, топаралық, халықаралық қатынастарды мораль адамның сана сезімін реттейді, қалыптастырады. Мораль принциптері барлық адамдарға тарайды, олардың өзара-қатынас формаларын қуаттайды, бекітеді немесе керісінше өмір талаптарына байланысты олардың өзгеруін талап етеді. Адамгершілік тәрбиеге тән міндеттері бар. Олар:
-Шәкірттерді өмір талабына сай қоғамдық моральдық нормасын орындаауға қатыстыру;
-Шәкірттердің адамгершілік тәжірибесін қалыптастыру;
-Шәкірттердің санасына және мінезіне ұстаздық ықпал жасау;
-Республикаға, оның Президентіне, Әнұранына, рәміздеріне шәкірттердің сүйіспеншілік сезімін тәрбиелеу.
1.3 Адамгершілік -- рухани тәрбиенің маңыздылығы.
Адамгершілікке тәрбиелеу құралы -- еңбек пен ата-ана үлгісі
Ыбырай Алтынсарин
Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа-адамгершілік-рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек.
Халықта Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз-өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады. Рухани -адамгершілік тәрбие- екі жақты процесс. Бір жағынан ол үлкендердің, ата-аналардың, педагогтардың балаларға белсенді ықпалын, екінші жағынан- тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым- қатынастарынан көрінеді. Сондықтан белгілі бір мазмұнды іске асыра, адамгершілік ықпалдың әр түрлі әдістерін пайдалана отырып, педагог істелген жұмыстардың нәтижелерін, тәрбиелеушілерінің жетіктістерін зер салып талдау керек.
Адамгершіліктің негізі мінез-құлық нормалары мен ережелерінен тұрады. Олар адамдардың іс-қылықтарынан, мінез-құлықтарынан көрінеді, моральдық өзара қарым-қатынастарды басқарады. Отанға деген сүйіспеншілік, қоғам игілігі үшін адам еңбек ету, өзара көмек, сондай-ақ қоғамға тән адамгершіліктің өзге де формалары, бұл-сананың, сезімдердің, мінез-құлық пен өзара қарым-қатынастың бөлінбес элементтері, олардың негізінде қоғамымыздың қоғамдық-экономикалық құндылықтары жатады. Баланың өмірге белсенді көзқарасының бағыты үлкендер арқылы тәрбиеленеді. Тәрбиелеу, білім беру жұмысының мазмұны мен формалары балалардың мүмкіндігін ескеру арқылы нақтыланады. Адамгершілікке, еңбекке тәрбиелеу күнделікті өмірде, үлкендердің қолдан келетін жұмысты ұйымдастыру процесінде, ойын және оқу ісінде жоспарлы түрде іске асады. Тәрбиешінің ең бастапқы формалары педагогтың балалармен мазмұнды қатынасында, жан-жақты іс әрекетінде, қоғамдық өмірдің құбылыстарымен танысу кезінде, балаларға арналған шығармаларымен, суретшілер туындыларымен танысу негізінде іске асады.
Мұндай мақсатқа бағытталған педагогтық жұмыс еңбек сүйгіштікке, ізгілікке, ұжымдық пен патриотизм бастамасына тәрбиелеуге, көп дүнеині өз қолымен жасай алуды және жасалған дүниеге қуана білуді дамытуға, үлкендер еңбегінің нәтижесін бағалауға тәрбиелеуге мүмкіндік жасайды.
Балаларда ортақ пайдалы жұмысты істеуге тырысу, бірге ойнау, бір нәрсемен шұғылдану, ортақ мақсат қою және оны жүзеге асыру ісіне өздері қатысуға талпыныс пайда болады. Мұның бәрі де баланың жеке басының қоғамдық бағытын анықтайды, оның өмірге белсенді ұстанымын бірте-бірте қалыптастырады. Әр баланың жеке басы- оның моральдық дамуы үшін қамқорлық жасау- бүгінгі күннің және алдағы күндердің талабы, оған педагогтың күнделікті көңіл бөлуі талап етіледі.
Балалар бақшасындағы тәрбие бағдарламасы мектепке дейінгі балалардың жан-жақты дамуын, олардың мектепке дайындығын қарастырады. Бұл бағдарланы жүзеге асыруда басты ролді атқарады. Оның тәртібі, іс-қимылы, балалар және үлкендермен қарым-қатынасы балалар үшін үлгі бола отыра , педагогтың ықпалы әсерлі енеді, баланың жеке басы қалыптасады. Оның ықпалы неғұрлым белсендірек болса, баланың сезімдерін жан-жақты қамтыған сайын, олардың ерік күшін жұмылдырып, санасына ықпал етеді. Мектепке дейінгі жастағы баланың рухани-адамгершлік дамуы балабақшасы мен отбасы арасындағы қарым-қатынастың тығыздығы артқан сайын ойдағыдай жүзеге асады. Әрбір бала қандай да болмасын бір міндетті орындау үшін, өзіндік ерекше жағдайлар жасалады. Мәселен, ойында ұнамды әдеттер, өзара қарым-қатынастар, адамгершілік сезімдер қалыптасады, еңбекте-еңбек сүйгіштік, үлкендер еңбегін құрметтеу, сондай-ақ ұйымшылдық, жауапкершілік, парыздың сезімі сияқты қасиеттер, патриоттық сезімдер жайлы мағлұматтар. т. б. қалыптасады.
Мектепке дейінгі жаста балаларды адамгершілікке тәрбиелеудің негізгі міндеттері мына жайлармен түйінделеді: ізгілік бастамасымен тәрбиелеу, балалар мен үлкендер арасындағы саналы қарым-қатынас тұрмыстың қарапайым ережелерін орындау кеңпейілдік, қайырымдылық, жақын адамдарға қамқорлықпен қарау және т. б.Ұжымға тәрбиелеу, балалардың өзара ұжымда қарым-қатынасын қалыптастыру, Отанға деген сүйіспеншілікке тәрбиелеу, әр түрлі ұлт өкілдеріне қадір тұту және сыйлау. Осылайша мейірімділіктің негізі қаланады, немқұрайдылықтың пайда болуына, құрбыларына, төңіректегі үлкендерге қалай болса солай қарауға мүмкіндігі жасалмайды.
Қарапайым әдеттерді тәрбиелей отырып педагог балдырғаннның бар істі шын пейілмен әрі саналы атқаруына қол жеткізеді, яғни сыртқы ұнамды мінездері оның ішкі жан дүниесін, оның ережеге деген көзқарасын айқындайды.
Атақты педагог Сухомлинский; Бала кезде үш жастан он екі жасқа дейінгі аралықта әр адам өзінің рухани дамуына қажетті нәрсенің бәрін де ертегіден алады. Тәрбиенің негізгі мақсаты- дені сау, ұлттық сана сезімі оянған, рухани ойлау дәрежесі биік, мәдениетті, парасатты, ар-ожданы мол, еңбекқор, іскер, бойында басқа да игі қасиеттер қалыптасқан ұрпақ тәрбиелеу. Ертегінің рухани тәрбиелік мәні зор. Ол балаға рухани ляззат беріп, қиялға қанат бітіретін, жасбаланың рухының өсіп жетілуіне қажетті нәрсенің мол қоры бар рухани азық, деп атап көрсеткен. Руханилық жеке тұлғаның негізгі сапалық көрсеткші. Руханилықтың негізінде адамның мінез-құлқы қалыптасады, ар-ұят, өзін-зі бағалау және адамгершілік сапалары дамиды. Мұның өзі мейірімділікке, ізгілікке шақырады.
Рухани-адамгершілік тәрбие -- бұл дұрыс дағдылар мен өзін-өзі ұстау дағдыларының нормалары, ұйымдағы қарым-қатынас мәдениетінің тұрақтылығын қалыптастырады. Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс әрекетін анықтайды.
Сананың қалыптасуы-ол баланың мектепке бармастан бұрын, қоғам туралы алғашқы ұғымдарының қалыптасыуна, жақын адамдардың өзара қатынасынан басталады. Баланы жақсы адамгершілік қасиеттерге, мәдениетке тәрбиелеуде тәрбиелі адаммен жолдас болудың әсері күшті екенін халқымыз ежелден бағалай білген.
Жақсымен жолдас болсаң- жетерсің мұратқа, жаманмен жолдас болсаң- қаларсың ұятқа... Жаман дос, жолдасын қалдырар жауға -- деген мақалдардан көруге болады. Мақал-мәтелдер, жұмбақ, айтыс, өлеңдер адамгершілік тәрбиенің арқауы. Үлкенді сыйлау адамгершіліктің бір негізі. Адамзаттық құндылықтар бала бойына іс-әрекет барысында, әр түрлі ойындар, хикаялар, ертегілер, қойылымдар арқылы беріледі. Адамгершілік-адамның рухани байлығы, болашақ ұрпақты ізгілік бесігіне бөлейтін руханиет дәуіріне жаңа қадам болып табылады. Адамгершілік тәрбиенің нәтижесі адамдық тәрбие болып табылады. Ол тұлғаның қоғамдық бағалы қасиеттерімен сапалары, қарым-қатынастарында қалыптасады. Адамгершілік қоғамдық сананың ең басты белгілерінің бірі болғандықтан, адамдардың мінез-құлқы, іс-әрекеті, қарым-қатынасы, көзқарасымен сипатталады. Олар адамды құрметтеу, оған сену, әдептілік, кішіпейілдік, қайырымдылық, жанашарлық, ізеттілік, инабаттылық, қарапайымдылық т. б. Адамгершілік-ең жоғары құндылық деп қарайтын жеке адамның қасиеті, адамгершілік және психологиялық қасиеттерінің жиынтығы.
Адамгершілік тақырыбы- мәңгілік. Ол ешқашан ескірмек емес. Жас ұрпақтың бойына адамгершілік қасиеттерді сіңіру- ата-ана мен ұстаздардың басты міндеті. Адамгершілік әр адамға тән асыл қасиеттер. Адамгершіліктің қайнар бұлағы- халқында, отбасында, олардың өнерлерінде, әдет-ғұрпында. Әр адам адамгершілікті күнделікті тұрмыс -- тіршілігінен, өзін қоршаған табиғаттан бойына сіңіреді. Көрнекті педагог В. Сухомлинский Егер балаға қуаныш пен бақыт бере білсек, ол бала солай бола алады, -- дейді. Демек, шәкіртке жан-жақты терең білім беріп, оның жүрегіне адамгершіліктің асыл қасиеттерін үздіксіз ұялата білсек, ертеңгі азамат жеке тұлғаның өзіндік көзқарасының қалыптасуына, айналасымен санасуына ықпал етері сөзсіз.
Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттерінің ең бастысы -- өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу.
Ұрпақ тәрбиесі -- келешек қоғам тәрбиесі. Сол келешек қоғам иелерін жан-жақты жетілген, ақыл-парасаты мол, мәдени -- ғылыми өрісі озық етіп тәрбиелеу -- біздің де қоғам алдындағы борышымыз.
Мектепке дейінгі адамгершілік тәрбие -- балалардың адамгершілік сана-сезімін, мінез- құлқын қалыптастыруды қамтиды. Дәлірек айтқанда, адалдық пен шыншылдық, адамгершілік, кішіпейілдік, қоғамдағы және өмірдегі қарапайымдылық пен сыпайылық, үлкенді сыйлау мен ибалық адамгершілік тәрбиесінің жүйелі сатылап қамтитын мәселелері. Адамгершілік тәрбиесінің әрқайсысының ерекшеліктерін жетік білетін ұстаз халық педагогикасын ғасырлар бойы қалыптасқан салт-дәстүрлерді, әдет- ғұрыпты жан-жақты терең білумен қатар, өркениетті өмірмен байланыстыра отырып, білім берудің барлық кезеңдерінде пайдаланғаны дұрыс. Ата-ананың болашақ тәрбиесі үшін жауапкершілігі ұрпақтан ұрпаққа жалғасуда.
Балапан ұяда не көрсе, ұшқанда соны іледідегендей, ата-ананың күн сайын атқарып жүрген жұмысы- балаға үлкен сабақ. Жас балалардың үлкендер айтса, соны айтатынын, не істесе соны істегісі келетінін бәріміз де білеміз. Баланың үйден көргені, етене жақындарынан естігені-ол үшін адамгершілік тәрбиесінің ең үлкені, демек жақсылыққа ұмтылып, жағымды істермен айналысатын адамның айналасындағыларға көрсетер мен берер тәлімі мол болмақ..
Жас өспірім тәлім-тәрбиені, адамгершілік қасиеттерді үлкендерден, тәрбиешілерден насихат жолымен емес, тек шынайы көру, сезім қатынасында ғана алады. Жеке тұлғаның бойындағы жалпы адамзаттық құндылықтардың қалыптасуы осы бағытта жүзеге асады, сөйтіп оның өзі-өзі тануына, өзіндік бағдарын анықтауына мүмкіндік туғызатындай тәлім-тәрбие берілуі керек. Жақсы адамгершілік қасиеттердің түп негізі отбасында қалыптасатыны белгілі. Адамгершілік қасиеттер ізгілікпен ұштастырады. Әсіресе еңбекке деген тұрақты ықыласы бар және еңбектене білуде өзін көрсететін балаларды еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу басты міндет болып табылады. Өз халқының мәдениетін, тарихын, өнерін сүю арқылы басқа халықтардың да тілі мен мәдениетіне, салт-дәстүріне құрметпен қарайтын нағыз мәдениетті азамат қалыптасады. Қазақ халқының әлеуметтік өмірінде үлкенді сыйлау ұлттық дәстүрге айналған. Отбасында, балабақшада , қоғамдық орындарда үлкенді сыйлау дәстүрін бұзбау және оны қастерлеу әрбір адамнан талап етіледі. Халқымыздың тәлім- тәрбиелік мұрасына үңілсек, ол адамгершілікті, қайрымдылықты, мейірбандықты дәріптейді. Ата-бабаларымыздың баланы бесігінен жақсы әдеттерге баулыған. Үлкенді сыйла, Сәлем бер, жолын кесіп өтпе деген секілді ұлағатты сөздердің мәні өте зор. Адамгершілікті, ар-ұяты бар адамның бет-бейнесі иманжүзді, жарқын, биязы, өзі парасатты болады. Ондай адамды халық Иман жүзді кісі деп құрметтеп сыйлаған. Балаларымызды имандылыққа тәрбиелеу үшін олардың ар-ұятын, намысын оятып, мейірімділік, қайырымдылық, кішіпейілдік, қамқорлық көрсету, адалдық, ізеттілік сияқты қасиеттерді бойына сіңіру қажет. Баланы үлкенді сыйлауға, кішіге ізет көрсетуге, иманды болуға, адамгершілікке баулу адамгершілік тәрбиесінің жемісі. Балаларды адамгершіліке тәрбиелеуде ұлттық педагогика қашанда халық тәрбиесін үлгі ұстайды. Ал, адамгершілік тәрбиелеудің бірден-бір жолы осы іске көзін жеткізу, сенімін арттыру. Осы қасиеттерді балаға жасынан бойына сіңіре білсек, адамгершілік қасиеттердің берік ірге тасын қалағанымыз. Адамгершілік- адамның рухани арқауы. Өйткені адам баласы қоғамда өзінің жақсы адамгершілік қасиетімен, адамдығымен, қайырымдылығымен ардақталады. Адам баласының мінез құлқына тәрбие мен тәлім арқылы тек біліммен ақылды ұштастыра білгенде ғана сіңетін, құдіретті, қасиеті мол адамшылық атаулының көрініс болып табылады. Қазіргі кезде өсіп келе жатқан ұрпақты тәрбиелеуде қойылған мақсаттардың бірі қоғамға пайдалы, үлкенге құрмет көрсетіп, кішіге қамқор бола білетін, жан-жақты дамыған жеке тұлғаны қалыптастыру. Осы мақсатты жүзеге асыруда Бөбек қорының президенті Сара Алпысқызының Өзін-өзі тану рухани-адамгершілік білім жобасы біздің балабақшада эқсперименттік пән ретінде жүргізіліп келеді.
Өзін-өзі тану пәні -- баланы жастайынан отаншылдыққа, әдептілікке, достыққа, тазалыққа, ұқыптылыққа, мейірімділікке, табиғатты сүюге, отбасын сыйлауға, ұйымшылдыққа үйретеді. Адам бойына кішіпейілдік, сыпайлық, рақымшылық, жанашарлық, сыйластық, тілектестік сияқты қасиеттерді дарыту және өзгелерді қадірлей, сыйлай, құрметтей білу, тыңдай білу, қолынан келгенше адамдарға көмектесу, кешірімді болуды үйрету де Өзін-өзі тану пәнінің үлесіне тимек.
Халық педагогикасы-нәрестенің сезімін ананың әуенімен оятатын бесік жырлары, даналыққа толы мақал-мәтелдер, жұмбақ-жаңылтпаштар, қиял- ғажайып ертегілері, ойындары, тәрбиелеп өсіру негіздері адамгершілік ниеттерге баулиды. Олай болса, адамгершілік тәрбие беру кілті -- халық педагогикасында деуге болады. Мемлекеттің болашағы біздің қандай ұрпақ өсіріп, тәрбиелеуімізге тікелей байланысты болса, мемлекеттік тілге құрмет көрсетуіміз, ана тілімізді ардақтай білуіміз де ерекше рөл атқарады. Егемен ел атанып, өз алдымызға дербес мемлекет болғаннан кейін жасөспірім буынға дұрыс тәрбие беру, олардың патриоттық сезімін ояту, елге қызмет етуге, мемлекеттің іргесін нығайтуға баулу, тілдің дәрежесін көтеру біздің негізгі мақсатымыз. Жаңа кезеңдегі білім берудің өзекті мәселесі жас ұрпаққа - адамгершілік - рухани тәрбие беру. Құнды қасиеттерге ие болу, рухани бай адамды қалыптастыру оның туған кезінен басталуы керек. Халықта Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың деп бекер айтылмаған. Сондықтан баланың бойына жастайынан ізгілік, мейірімділік, қайырымдылық, яғни адамгершілік құнды қасиеттерді сіңіріп, өз - өзіне сенімділікті тәрбиелеуде отбасы мен педагогтар шешуші роль атқарады. Рухани - адамгершілік тәрбие - екі жақты процесс. Бір жағынан ол үлкендердің, ата - аналардың, педагогтардың балаларға белсенді ықпалын, екінші жағынан - тәрбиеленушілердің белсенділігін қамтитын қылықтарынан, сезімдері мен қарым - қатынастарынан көрінеді.
II.Негізгі бөлім
2.1 Қазақ отбасындағы рухани адамгершілік тәрбие және өзін-өзі тану .
Қазақ халқында әуел бастан отбасы ең басты құндылықтардың бірі саналған. Оған Отан-отбасынан басталады деген тәмсіл дәлел бола алады. Шындығында да отбасы - кіші бір мемлекет,яғни үлкен мемлекеттің кішкентай бір құрамдас бөлігі. Ертең үлкен қамалдарды бағындыратын,елі үшін еш нәрседен тайынбайтын,жұртына қамқор,патриот азамат осы отбасынан шығады. Ал оны біздің біздің халқымыз ертеден-ақ білген, Соның үшін де Жақсылықта алдымен анаңа жаса, Өзіңді өзің жаттай сыйла,жат жанынан түңілсін, Бала бауыр етің, Әке асқар тау,ана-мөлдір бұлақ, бала - жағасындағы құрақ деген сияқты мақал-мәтелдерді ұрпағына аманат етсе керек. Халқымызда баланың рухани-адамгершілік тұрғыда дамып,өзін қоршаған ортаға мейіріммен қарауға тәрбиелейтін салт-дәстүрлері жетерлік.
Және соның барлығы дерлік қазақ халқының отбасылық қарым-қатынастарды ерекше маңызды орынға қоятындығын көрсетеді. Қазақта отбасын құру адам өміріндегі ең маңызды қадамдар болып саналады. Бас екеу болмай,мал екеу болмайды деп түсінген халқымыз,бүгінгідей материалдық жағдайды жақсартып алып барып отбасын құру дегенді жақтырмайтын еді. Қанша көп табыс тапқанымен де, бас құрмаған адамға бақ құтаймаған деп түсінді. Отбасын болмашы себептермен бұзуға да жол берілмеген. Ұя бұзған оңбайды. Тіпті Әз Тәукенің кезінде атақты Жеті жарғының бірі осы отбасы тақырыбына арналған. Онда Өзге біреудің әйелімен зинақорлық жсап,ақ некені бұзушыларға өлім жазасы бұйырсын делінген. Ер жігітке тілейтін ең жақсы тілек: Денсаулық,ақ жаулық,он саулық. Демек,денсаулығы бар адам үйленіп,отбасын құруы керек,содан кейін ғана материалдық байлық орын алады. Материалдық құндылықтардың өзі ертең өмірге келетін баланың денсаулығы мен бақытты өмір үшін ғана жиналатын.Жалпы қазақ халқындағы бүкіл салт-дәстүр- отбасылық қарым-қатынастарды реттеуге бағытталған десек артық айтпайсыз. Үйлену,дүниеге бала әкелу,баланы бесікке салу,тұсауын кесу,сүндетке отырғызу,тоқымын тағу т.с.с толып жатқан салт-дәстүр,жөн-жоралығы- барлығы да баланың адамгершілік-рухани тұрғыда дамуына бағытталған әрекеттер. Баланың рухани кемел адам болуы үшін қазақ халқы салт-дәстүрлермен қатар тыйым сөздерді,ырымдарды жиі қайталап отырған.
Біздің халық жетімін жылатпаған халық. Тіпті сонау ерте кездегі қазақ халқы ертегілеріне көз салар болсақ Баяғыда бір жетім бала балыпты, деп басталатын ертегі кездеспейтін, бұл сарындас ертегілер кейін пайда болды. Керісінше, Баяғыда бір бай болыпты, төрт түлігі сай болыпты, тек бір перзентке зар бопты деп басталатын ертегінің көпшілігі. Бұның өзі халқымыздағы отбасының, артында қалатын ұрпақтың.ол қрпақтың сапасының ең алғашқы орында тұрғандығының тағы бір дәлелі.Қазақ отбасында ұл бала мен қыз баланың тәрбиесі екі түрлі. Ұл баланы мейірімді,ізетті болғанымен, керек жерінде ержүрек,батыл,принципшіл болуын талап еткен. Сол бағытта тәрбие берген. Ал қыз баланың тәрбиесі мүлде бөлек. Қыз жат жұрттық екенін ертеден есте ұстаған қазақ қыздары еркеше құрметтеген. Қыздың жолының жіңішкелігін әрдайым есте ұстаған. Себебі ол - болашақ ана, дәл осы өзің берген тәрбиемен ертең ол да бала тәрбиелейді. Қызға қырық үйден тыйым деген мақал бір қарағанда тым қатал болғанымен, шын мәнісінде қыз баланың тәрбиесі тек отбасында ғана мес,ел болып,қоғам болып қолға алып жүретін маңызды нәрсе кендігін көрсетсе керек. Бүгін үйедегі бұла өскен қызың ертең біреудің келіні. Ал келін инабатты болуымен көрікті. Көргенді келін тіпті,ата-енесінің,қайын жұртының атын тура атамайды. Қайын аға-апаларына ,қайын іні-сіңілілеріне өзі басқаша ат қойып,ат тергейтін болған. Мәселен қайындарын Мырза жігіт,тентегім десе, қайын сіңілілерін Еркем,Кенжем,Сұлуым деген сияқты аттар қойып еркелеткен. Сондай ақ келіндер үлкен қайын аталарын,апаларын алдын кесіп өтпеген,кездескен кезде иіліп сәлем берген. Бұның өзі өзге жұрттан келген келіннің жаңа туыстарымен түсінісіп,бір-біріне басуын жылдамдататын әрекет.Қазақ халқы ұл баласы үйленген кезде енші бөліп берген,қыз тұрмыс құрса , жасауын жасаған. Бұл әрекеттер отбасын жаңа құрған екі жастың шаңырағы материалдық қиыншылдықтардың кесірінен шайқалмасын деген тілектен туындаған.Халқымыз өз отбасында мейірім мен қамқорлыққа зәру болмаған бала да,қоғамда өмір сүргенде,болмаса өз отбасын құрғанда бауыр туыстарына мейірбан,әрі қамқор болып өсетіндігін білген.Шын мәніндегі кемел білімімен терң сусындаған,және сол білімін ұлт мұратына құрбан еткен азамат-азаматтың төресі. Ал ол азаматты тәрбиелеп,ұясынан ұшырып,тұғырына қондыратын орта ол - отбасы.Ал өзін-өзі тану пәні халқамызда бір дәстүрді ғылыми негізге түсіріп,пән ретінде оқытып,болашақ ұрпақ игілігіне айналдыру ниетімен жасалған десек артық айтпаймыз. Өзі өзі таныған,өзімен өзі толық гармонияда болған адам,өз бауырларына, отбасына,туған туысына,халқына,қала берді әлемге көзқарасы өзгеріп,өзіндік азаматтықкөзқарасы қалыптасады. Елбасымыз Н.Әбішұлы айтқандай: өзгерістерден қорықпайтын,әлеуметтік жағынан белсенді ұрпақ тәрбиелеуде өзін-өзі тану пәнінің мәні мен маңызы зор.
2.2 Өзін - өзі тану және ұлттық тәрбие
Өзін-өзі тану- өмірді тану болып есептеледі. Сара Алпысқызының идеясы тамаша және қазіргі уақытта өте қажет.Өйткені қазіргі кезде теріс ықпалдар көп,адамдар бір - біріне қатыгез болып бара жатқандай.Бірақ осы балаларды сүйіспеншілік пен үйлесімділікке қалай тәрбиелеуге болады? Баланың бойына адамгершілік құндылықтарды халқымыздың бай құндылықтарымен ,яғни халықтық тәрбиемен ұштастыра жүргізу қажет деп есептеймін. Адам туа сала білмейді ,жүре келе біледі.Өмірге келген әрбір баланың болашағын алғашқы күннен қалыптастырған атамыз қазақ ілім - білімді үйрете отырып, балаларын татулыққа,өнерге баулып , барлық тағылымды отбасынан бастаған. Ұяда не көрсең ,ұшқанда соны ілесің деген бар.Ендеше айта кетейін,балаға дұрыс тәрбие беру - ата-ананың моральдық қана емес,заң жүзіндегі міндеті.Осы ретте , ұлтжанды ұрпақ тәрбиелеу үшін қазақ халқының тиым сөздерін жастайынан көкейіне қондырып, айтып отырған жөн Міне,осы тиым сөздердің мәні мен мағынасын Өзін - өзі тану пәні сабағында үнемі қолданып отырған жөн.Бұл әр балаға рухани байлық, адамгершілігі мол азамат болып қалыптасуына бағыттаушы құрал ретінде қолданылады.Жастайынан ақыл айтып, санасына құймаса,беріде әке-шеше, арыда Отаны алдындағы асыл парызын түсіну,түсіне жүріп орындау кезкелген перзенттің ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz