Информатика пәні, объектілері және құрама бөліктері

Жоспар
Кіріспе

КІРІСПЕ

Физика-математика факультетіндегі «Информатика» мамандығының оқу жоспарында «Информатика» курсының көлемі мен мазмұны ҚР-ның білім және ғылым Министрлігінің 050602 «Информатика» мамандығы үшін мемлекеттік жоғары білім беру стандартында анықталған, оқу түріне (күндізгі, сырттай) байланыссыз 2005 жылдың 11 мамырында, № 289 бұйрығымен бекітілген, 050602 «Информатика» мамандығы пәндерінің типтік бағдарламасына сәйкес келеді.
Оқу түріне байланысты «Информатика» курсын оқыту әдісінің өз ерекшеліктері бар, сондықтан, бұл әдістемелік құрал сырттай оқу бөлімінің студенттеріне ұсынылады.Әдістемелік құрал «Информатика» курсы бойынша бағдарламаның мазмұнын, әдістемелік нұсқау, лабораториялық және практикалық тапсырмаларды, өзбетінше жұмыстардың тақырыбын, тестілік және бақылау тапсырмаларын қамтиды. Әдістемлік нұсқау «Информатика» курсын оқытуда сырттай оқу бөлімінің студенттеріне көмек көрсету мақсатымен жазылды.
Сырттай бөлім студенттерінің «Информатика»- курсы бойынша алдына қойған мақсаттарына жету үшін назарын курстың негізгі тарауларына аударған. Әдістемелік құралдың негізгі мақсаты студенттерді «Информатика» курсы бойынша әдебиеттермен өзбетінше жұмыс жасауға дағдыландыру. Сырттай оқу бөлімінің студенттері оқу процесін ұйымдастырушы оқытушының тұрақты назарында болмайды, сондықтан осы әдістемелік құрал информатика пәнін өз бетімен игеруге мүмкіндік беретіні сөзсіз.
Әдістемелік құралды жазу кезінде көмек көрсеткен информатика және есептеуіш техника кафедрасының оқытушысы Г.Т.Еламановаға ерекше ілтипатпен ықыласымды білдіремін.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 58 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4

БАҒДАРЛАМА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...5

ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6

ТАҚЫРЫПТАРҒА ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .7

1-ТАРАУ. ИНФОРМАТИКА ПӘНІ, ОБЪЕКТІЛЕРІ ЖӘНЕ ҚҰРАМА БӨЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... .7

1. ИНФОРМАТИКА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
2. АҚПАРАТ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8

2-ТАРАУ. ҚАЗІРГІ ЕСЕПТЕУІШ ҚҰРАЛЫНЫҢ АРХИТЕКТУРУСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11

1. АҚПАРАТТЫҢ КОМПЬЮТЕРДЕ БЕЙНЕЛЕНУІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..11
2. САНАУ ЖҮЙЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
3. БУЛДІК АЛГЕБРА ЖӘНЕ ЭЕМ-НІҢ ЛОГИКАЛЫҚ СХЕМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
4. ЭЕМ-НІҢ НЕГІЗГІ БЛОКТАРЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ ЭЛЕМЕНТТЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
5. ДК-ДІҢ СЫРТҚЫ ҚҰРЫЛҒЫЛАР ЖҮЙЕСІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...17

3-ТАРАУ. ЭЕМ-ДІ ПРОГРАММАЛЫҚ ҚАМСЫЗДАНДЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20

1. ЭЕМ-ДІ ПРОГРАММАЛЫҚ
ҚАМСЫЗДАНДЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ..2 0
2. ЭЕМ-ДІ ЖҮЙЕЛІК ПРОГРАММАЛЫҚ ҚАМСЫЗДАНДЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
3. ЭЕМ-ДІ ИНСТРУМЕНТАЛЬДІ ПРОГРАММАЛЫҚ ҚАМСЫЗДАНДЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
4. ЭЕМ-ДІ ҚОЛДАНБАЛЫ ПРОГРАММАЛЫҚ ҚАМСЫЗДАНДЫРУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22

4-ТАРАУ. АЛГОРИТМДЕУ ЖӘНЕ ПРОГРАММАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

1. АЛГОРИТМДЕР. НЕГІЗГІ ҚАСИЕТТЕРІ, КЕСКІНДЕЛУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29
2. ҚАЗІРГІ ТІЛДЕР ЖӘНЕ ПРОГРАММАЛАУ ЖҮЙЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...29
3. АЛГОРИТМДІК ТІЛДЕР. КЛАССИФИКАЦИЯСЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
4. АЛГОРИТМДІК ТІЛДІҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
5. ОБЪЕКТІ –БАҒЫТТАЛҒАН ПРОГРАММАЛАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32

5-ТАРАУ. ЖЕЛІЛІК АҚПАРАТТЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36

1. КОМПЬЮТЕРЛІК ТЕЛЕКОММУНИКАЦИЯЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...36
2. КОМПЬЮТЕРЛІК ЖЕЛІЛЕР. ЖЕЛІЛЕРДІҢ ҚЫЗМЕТІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
3. БҮКІЛ ӘЛЕМДІК КОМПЬЮТЕРЛІК ЖЕЛІ INTERNET ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
4. HTML-ГЕ КІРІСПЕ. WEB- ДИЗАЙН НЕГІЗГІ ҰҒЫМДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38

6-ТАРАУ. АҚПАРАТТЫ ҚОРҒАУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..42

1. АҚПАРАТТЫ ҚОРҒАУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 42
2. ҚОРҒАНЫСҚА ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ІСКЕ АСЫРУ ... ... ... ... ... ... ... .43
3. КОМПЬЮТЕРЛІК ВИРУСТАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ..44

БАЌЫЛАУ ЖҰМЫСЫН ОРЫНДАУ ЖӘНЕ КӨРКЕМДЕУ ЕРЕЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
БАҚЫЛАУ ТАПСЫРМАЛАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... 48
1-НҰСҚА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...48
2-НҰСҚА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...49
3-НҰСҚА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...50
4-НҰСҚА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...51
5-НҰСҚА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...53
6-НҰСҚА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...54
7-НҰСҚА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...55
8-НҰСҚА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...56
9-НҰСҚА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...58
10-НҰСҚA ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59

КІРІСПЕ

Физика-математика факультетіндегі Информатика мамандығының оқу
жоспарында Информатика курсының көлемі мен мазмұны ҚР-ның білім және
ғылым Министрлігінің 050602 Информатика мамандығы үшін мемлекеттік
жоғары білім беру стандартында анықталған, оқу түріне (күндізгі, сырттай)
байланыссыз 2005 жылдың 11 мамырында, № 289 бұйрығымен бекітілген, 050602
Информатика мамандығы пәндерінің типтік бағдарламасына сәйкес келеді.
Оқу түріне байланысты Информатика курсын оқыту әдісінің өз
ерекшеліктері бар, сондықтан, бұл әдістемелік құрал сырттай оқу бөлімінің
студенттеріне ұсынылады.Әдістемелік құрал Информатика курсы бойынша
бағдарламаның мазмұнын, әдістемелік нұсқау, лабораториялық және практикалық
тапсырмаларды, өзбетінше жұмыстардың тақырыбын, тестілік және бақылау
тапсырмаларын қамтиды. Әдістемлік нұсқау Информатика курсын оқытуда
сырттай оқу бөлімінің студенттеріне көмек көрсету мақсатымен жазылды.
Сырттай бөлім студенттерінің Информатика- курсы бойынша алдына
қойған мақсаттарына жету үшін назарын курстың негізгі тарауларына аударған.
Әдістемелік құралдың негізгі мақсаты студенттерді Информатика курсы
бойынша әдебиеттермен өзбетінше жұмыс жасауға дағдыландыру. Сырттай оқу
бөлімінің студенттері оқу процесін ұйымдастырушы оқытушының тұрақты
назарында болмайды, сондықтан осы әдістемелік құрал информатика пәнін өз
бетімен игеруге мүмкіндік беретіні сөзсіз.
Әдістемелік құралды жазу кезінде көмек көрсеткен информатика және
есептеуіш техника кафедрасының оқытушысы Г.Т.Еламановаға ерекше ілтипатпен
ықыласымды білдіремін.

БАҒДАРЛАМА

Информатика пәні, объектісі және құрамдас бөліктері. Ақпараттың физикалық
және математикалық аспектілері. Информатиканың математикалық негізгі.
Санау жүйелері. Дискретизация ұғымы. Тіл процесстерімен объектілерді
сипаттау құралы. Компьютерде ақпараттың бейнеленуі. Бульдік алгебра және
компьютердің логикалық схемалары. Компьютердің негізгі блоктарын
ұйымдастыру элементтері. Процессорды архитектуралық ұйымдастыру. Компьютер
жадын ұйымдастыру. Жадыны басқару мультипроцессорлық есептеу жүйелері:
есептеу процессін параллель жүргізу, программаны параллель жүргізу, қатар-
қатар параллель формалар, гипер жазықтық әдістері. Информатиканың
геометриялық негіздері. Бейнені формализациялау. Компьютерлік графика
туралы ұғым. Қазіргі кездегі есептеу технологиясының архитектурасы.
Программалауға кіріспе. Есепті алгоритмизациялау негіздері. Алгоритмдер
(типтері, қасиеттері, берілу тәсілдері). Алгоритмнің базалық құрылымы.
Программалауды үйрену тілдері. Жалпы мақсатты программалау тілдері.
Алгоритмдерді талдау. Базалық алгоритмдер. Есептеудің күрделілігі.
Есептеудің негізгі тиімді программалау схемалары. Массивті өңдеудің базалық
алгоритмдері. Тізбекті өңдеудің базалық алгоритмдері. Сұрыптау және іздеу
жұмыстарына арналған алгоритмдер. Рекурсивтік алгоритмдер. Мәліметтердің
құрылымы. Программаны оптимизациялау. Мәліметтердің күрделі құрылымдары:
тізім, стек, ширет, ағаш тәрізді құрылымы. Есептеуді оптимизациялау.
Программаны жөндеу және тестілеу әдістері. Қазіргі кездегі программалық
құралдар. Ақпаратты өңдеу, қолданбалы программмалық жабдық. Мәліметтер
қорын басқару жүйесі. Компьютерлік желі, желілік және телекоммуникациялық
технология. Желі туралы жалпы ұғым, компьютерлердің желілік өзара
байланысының алғы шарттары және қажеттігі. Ақпаратты қорғау негіздері
туралы. Ақпараттық қауіпсіздік және оның құраушылары.
Ақпараттық процестерде санкцияланбаған араласудан қорғау. Ақпаратты
қорғаудың инженерлі-техникалық және басқада әдістерін ұйымдастыру деңгейі.
Антивирустық қорғау, компьютерлік локальді желіде ақпаратты қорғау.
Жасанды интелекті жүйесі.

ӘДЕБИЕТТЕР

1. Балапанов Е.Қ., Бөрібаев Б., Дәулетқұлов А.Б. Информатикадан 30
сабақ. Алматы: Шартарап, 1998 ж
2. Алексеев А.П. Информатика 2002. - М.: СОЛОН-Р, 2002.
3. Биллиг В.А. VBA в Office 2000. Офисное программирование. М.:
издательско-торговый дом Русская Редакция, 1999Г
4. Гук М. Аппаратные средства РС. - СПб: Питер, 1999.
5. Денисов А. Microsoft Internet Explorer 5. - СПб: Питер, 1999.
6. Информатика. Базовый курс. Под ред. Симоновича С.В. - СПб: Питер,
2001.
7. Информатика: Учеб. пособие для студ.пед.вузов А.В.Могилев, Н.И.Пак,
Е.К.Хеннер; Под ред.Е.К.Хеннера. – 2-е изд., стер. - М.: Издательский
центр Академия, 2003.
8. Информатика для юристов и экономистов. Учебник для вузов. Под ред.
Симоновича С.В. - СПб: Питер, 2001.
9. Информатика. Учебно-методический комплекс для студентов гуманитарных
специальностей университетаПод редакцией доцента Ахметова Б.С. –
Актобе: Редакционно-издательский отдел Актюбинского государственного
университета имени К.Жубанова, 2003. – 199с.
10. Йодан Э. Структурное программирование и конструирование программ. -
М.: - Мир, 1979.
11. Макарова Н.В. Информатика: Учебник – М.: Финансы и статистика, 1999
12. Microsoft Office 2000: справочник. Под ред. Ю.Колесникова. - СПб:
Питер, 2000.
13. Microsoft Access 2000: справочник. Под ред. Ю.Колесникова. - СПб:
Питер, 2000.
14. Microsoft Excel 2000: справочник. Под ред. Ю.Колесникова. - СПб:
Питер, 2000.
15. Microsoft Word 2000: справочник. Под ред. Ю.Колесникова. - СПб: Питер,
2000.
16. Новейший самоучитель работы на компьютере. Под ред. Симоновича С.В. -
СПб: Питер, 2000.
17. Основы современных компьютерных технологий. Под ред. Хомоненко А.Д. -
СПб: Корона-принт, 1998.
18. Острейковский В.А. Информатика. - Обнинск: ОТАЭ, 2001.
19. Реселман Б. Использование Visual Basic 5: Пер. с англ. - К.; М.; СПб.,
Изд. дом "Вильямс", 1999
20. Рудометов Е. Аппаратные средства и мультимедиа: справочник. Изд. 2-е.
- СПб: Питер, 1999.

ТАҚЫРЫПТАРҒА ШОЛУ

1-ТАРАУ. ИНФОРМАТИКА ПӘНІ, ОБЪЕКТІЛЕРІ
ЖӘНЕ ҚҰРАМА БӨЛІКТЕРІ

Әдебиеттер [1], [5] - [8], [10], [ 17].
Студент білуге тиіс: Информатиканының ғылым және оқу пәні ретінде
негізгі ұғымдарын; информатика пәні объектілері және құрамдас бөліктерін;
информатиканың матиматикалық, геометриялық және физикалық негіздерін;
ақпаратты жинақтаудың, сақтаудың, өңдеудің компьютерлік әдістерін.
Студент мынадай дағдыларды меңгеруге тиіс: ақпарат және ақпараттық
процестерге мысалдар келтіруге (ақпаратты тарату, өңдеу, сақтау).

1. Информатика

Информатиканы нақты шындықты бейнелейтін ақпаратты алу, өңдеу,
сақтау және қолданумен тығыз байланысты адамзат өмірінің барлық салаларын
қамтитын көп аспектті сферасы ретінде қарастыруға болады. Бұл байланысқа
информатика қазіргі заманғы білімдер мен технологияларды енгізеді.
Компьютерлік информатика есептеуіш техника құралдарының көмегімен ақпаратты
жинау, сақтау және бейнелеумен айналысатын жаратылыс-ғылыми пәні болып
табылады.
Информатиканың үш негізгі тармағын көрсетуге болады:
1. теориялық, математикалық информатика (brainWare) формальді
жүйлермен, модельдермен, алгоритмдермен және программалау, кодтау
мен жүйелерді ұйымдастыру теорияларямен байланысты информатиканың
теориялық проблемаларын зерттейді;
2. практикалық, қолданбалы информатика (soft Ware) программалаумен және
модельдерді, программалық және компьютерлік технологиялар мен жүйлерді
қолданумен байланысты информатикалық және нақты проблемаларын
зерттейді;
3. техникалық инженерлі-физикалық информатика (hаrd Ware) ақпаратты
өңдеудің техникалық құралдары, ЭЕМ және ЭЕМ жүйелері, желілерді
құрастыру және зерттеумен байланысты информатиканың техникалық,
инженерлі-физикалық проблемеларын зерттейді.
Информатиканың негізгі түсініктері:
• ақпарат және хабарлама;
• алгоритм және алгоритмдеу;
• жүйе және құрылым, қатынас және байланыс, тәртіп таңдау;
• модель және модельдеу;
• орындаушы және оның операциялық ортасы;
• тілдер және грамматика;
• жүйлерді проектілеу және технология;

2. Aқпарат

Кең мағынада ақпарат – бұл белгілер немесе сигналдар көмегімен нақты
өмірді бейнелеу. Жеке мағынада ақпарат деп қоршаған әлемнен адамның
қабылдайтын құбылыстарын түсінуге болады.
Шығу облысына қарай ақпарат элементарлы, биологиялық, әлеуметтік болуы
мүмкін.
Тарату және қабылдау әдісіне қарай визуальді, аудиальді, тактильді,
органолептикалық, машиналық ақпарат деп бөледі.
Информатикада ақпаратты бейнелеу формасына қарай аналогты және цифрлық
ақпарат деп қарастырады.
Информатика тұрғысынан маңызды болып есептелетін ақпарттың негізгі
қасиеттері:
• белгілі бір жүйемен үздіксіз байланысы;
• алынатын сигналдардан ақпаратты ерекшелеуге мүмкіндік беретін
құрылымдылығы;
• ақпараттың мақсаты мен қызметін анықтауға мүмкіндік беретін
пайдалылығы;
• толықтығы, дәлдігі, актуальдылығы мен пайдалылығы арқылы бейнеленетін
ақпараттың құндылығы.

Студенттердің өзбетінше жұмыстарының тақырыптары

1. ЭЕМ дамуының тенденциялары мен перспективалары.
2. Информатика-ғылым, қолданбалы пән, индустрия.
3. Ақпараттық технологиялар.

№1 тест тапсырмалары

1) Компьютердегі ақпараттың ішкі формасын көрсет:
A) аналогты және аудиальді;
B) аудиальді және визуальді;
C) дискретті және үзіліссіз;
D) визуальді және тактильді;
E) машиналы және цифрлы.

2) Ақпаратты қабылдау және тарату әдістеріне қарай былай ажыратады:
A) визуальді ақпарат;
B) аудиальді ақпарат;
C) тактильді ақпарат;
D) машиналық ақпарат;
E) аудиальді, визуальді, тактильді, машиналық.

3) Мәліметтерді өңдеудің және жүзеге асыру техникалық әдістерін былай
ажыратады:
A) программалық және аппараттық;
B) программалық және жүйелік;
C) аппараттық және жүйелік;
D) жүйелік және қолданбалы;
E) қолданбалы және программалық.

4) Ақпараттың қасиеттері:
A) пайдалылығы, толықтығы, анықтылығы, жаңашыл, құндылығы,
түсініктілігі, заманға сай, адекватты, қолайлы, қорғалған;
B) іздеу, беру, қабылдау, түсіну, өңдеу, бүліну, көшіру, өзгеру,
бөліктерге бөлу;
C) позициялық, позициялық емес;
D) элементар, биологиялық, әлеуметтік;
E) есепке алу жазбасын қолдау, HTML форматын қолдау, адрестік
форматын қолдау.

5) Информатикада ақпарат саны былай анықталады:
A) анықталмағандықтың азаю өлшеміне;
B) ақпараттың дұрыстығына;
C) ақпаратты беру (тасу) жылдамдығына;
D) жедел жадының көлеміне;
E) ақпаратты жіберу көлемі.

6) Ақпаратты өлшеудің ең кіші бірлігі болып
A) байт;
B) бит;
C) гигабайт;
D) сөз;
E) килобайт.
7) 1 байт неге тең ?
A) 8 бит;
B) 10 бит;
C) 10 Кбайт;
D) 1 бод;
E) 1 бит.

8) "Байт" сөзі қанша биттік ақпаратты көрсетеді?
A) 8; B) 32; C) 16; D) 64; E) 4.

9) Ақпаратты алу, сақтау, өңдеу және тасымалдау аспектілерін зерттейтін
ғылыми-практикалық пәндер комплексі ол:
A) кибернетика;
B) информатика;
C) есептеу техникасы;
D) программалау;
E) модельдеу.

10) Бір алфавиттің символдарын екінші алфавиттің символдарына түрлендіруде
алфавит әріптерін бір мәнді сәйкестендіру ережесін қалай атайды ?
A) белгі;
B) кодтау;
C) әріп;
D) әдіс;
E) декодирование.

2- ТАРАУ. ҚАЗІРГІ ЕСЕПТЕУІШ ҚҰРАЛЫНЫҢ АРХИТЕКТУРУСЫ

Әдебиеттер [1], [3], [5]-[8], [17], [ 19].
Студент білуге тиіс: есептеуіш техникасының даму тарихының негізгі
фактілерін, элементтік базаларының өзгерілу шарттары, ЭЕМ-нің
буындарының ауысуы туралы мәліметтерді; ЭЕМ-де ақпараттың бейнелену, сақтау
және таралу принциптері туралы нақты мағлұматтарды; компьютер, оргтехника
және оның техникалық, материалдық және программалық жабдықталуының
сипаттамасын.
Студент мынадай дағдыларды меңгеруге тиіс: Әр түрлі санау
жүйелерінде амалдарды орындауды; санды бір санау жүйесінен екінші санау
жүйесіне көшіруді, логикалық функцияның ақиқат кестесін құруды және оны
схема түрінде бейнелеуді; ДК-дің техникалық жабдықталуын және сыртқы
құрылғыларын талдау жасау; принтер, сканер, ксерокс және диктафонмен жұмыс
істей білуі.

2.1. Aқпараттың компьютерде бейнеленуі

Ақпартты бейнелеу мен өңдеудің әр түрлі екі әдісі бар: үздіксіз
(аналогты) және дискретті (цифрлық).
Әр түрлі типтерге жататын мәліметтермен жұмысты автоматтандыру үшін оларды
бір бейнелеу формасына түрлендіру керек. Ол үшін кодтау қолданылады.
Есептеуіш жүйеде екілік кодтау қолданылады. Бұл жүйе мәліметтерді екі
белгі: 0 және 1 тізбегі арқылы бейнелеуге негізделген. Бұл белгілер екілік
цифрлар немесе биттер (ағылшынша- bit, binary digit сөзінен қысқартылған
түрі) деп аталады. Бит-ақпараттың ең кіші бірлігі. 8 биттен тұратын
комбинация байт деп аталады.
1КБайт= 210Байт; 1МБайт = 210 КБайт; 1ГБайт = 210 Мбайт.
Тексттік мәліметтерді кодтау. Егер алфавиттің әрбір символына
белгілі бір санды сәйкестендірсе, онда екілік код көмегімен тексттік
ақпараттыда кодтауға болады. Қазіргі компьютерлерде ақпарат ASCII коды
арқылы бейнеленеді (American Standart Code for Infоrmation Interchange)
ақпаратпен алмасуға арналған американдық стандартты коды. ASCII -дің
әрбір символына 8-биттік екілік код (байт) сәйкес келеді, бұл әртүрлі 256
символды кодтауға мүмкіндік береді.
Графикалық мәліметтерді кодтау. ЭЕМ –де кез келген ақпарат сияқты,
графикалық бейнелер кодталған екілік түрде өңделеді және
беріледі. Графикалық бейнелермен жұмыс жасайтын көптеген әртүрлі
программалар бар. Оларда әр түрлі графикалық форматтар – графикалық
мәліметтерді кодтау әдістері қолданылады. Бейнелерден тұратын файл
аттарының кеңеймелері, оны қандай прогамманың көмегімен қарауға,
өзгертуге, баспадан шығаруға болатындығын көрсетеді. Бірақ бұған қарамастан
бейнелерді кодтаудың екі әдісі қолданылады-ол растрлы және векторлы
графика.
*. bmр, *.рсх, *.gif , *.msp, *.img және басқалары растрлы типті, ал *.
dwg, *.dxf, *.pic және басқалары векторлы типті форматтарға сәйкес келеді.
Кейде, растрлы бейнелер жеке графикалық приметив ретінде векторлы
бейнелердің құрымына кіруі мүмкін.

2.2. Санау жүйелер

Кез келген типті және кластағы ЭЕМ-де ақпаратты бейнелеу сұрақтарының
екі негізгі аспектісі бар: қолданылатын базалық санау жүйесі және сандық
және алфавитті-цифрлық ақпаратты бейнелеу.
Санау жүйесі деп қандайда бір символдар алфавитінің көмегімен кез
келген санды бейнелеуді айтады.
Барлық санау жүйелері позициялық және позициялық емес болып
бөлінеді. ЭЕМ-де негізі ондық емес санау жүйлерін қолданады: (екілік,
сегіздік, оналтылық)
ЭЕМ-нің аппараттық негізінде екілік позициядағы элементтер жатыр.
Олар тек екі жағдайда болуы мүмкін; біреу 0-мен екіншісі 1-мен белгіленеді.
Сондықтан ЭЕМ-де қолданылатын негізгі санау жүйесі екілік жүйе болып
табылады.
Сандарды ондық жүйеге ауыстыру ауыстырылатын жүйе негізінің дәрежелік
қатарын құру арқылы жүзеге асырылады. Сосын қосынды мәні есептеледі.
Мысал.
10101101.1012 10 с.ж. ауыстыру.
10101101.1012 = 1*27+0*26+1*25+0*24+1*23+1*22+0*21+ 1*20+1*2-1+0*2-2+1*2-3=
173.62510
Бүтін ондық сандарды ондық емес санау жүйелеріне ауыстыру берілген
ондық санды біртіндеп ауыстырылатын жүйе негізіне бөлу арқылы жүзеге
асырылады. Бұл процесс қалдық ауыстырылатын жүйе негізінен кіші болғанда
тоқтайды. Жаңа жүйеде сан бөлінді қалдықтарының соңынан бастап жазылады.
Мысал.
18110 8 с.ж. ауыстыру.

Нәтиже: 18110=2658
Дұрыс ондық бөлшекті басқа жүйеге ауыстыру үшін бұл бөлшекті
ауыстырылатын жүйе негізіне біртіндеп көбейту қажат. Бұл жағдайда тек
бөлшек бөліктері ғана көбейтіледі. Жаңа жүйеде бөлшек көбейтінділердің
бірінші бүтін бөліктерінен бастап жазылады.
Мысал.
0.312510 8 с.ж. ауыстыру.


Нәтиже: 0.312510 = 0.248

Мысал. 0.6510"2" с.ж ауыстыру. Дәлдігі 6 орынға дейін.

Нәтиже: 0.6510  0.10(1001)2

Дұрыс емес ондық бөлшекті негізгі ондық емес жүйеге ауыстыру үшін бүтін
және бөлшек бөліктерін жеке ауыстырып алу қажет.
Мысал.
23.12510 2 с.ж. ауыстыру.
1) бүтін бөлігін 2) Бөлшек бөлігін
ауыстырамыз: ауыстырамыз:

Сонымен: 2310 =101112; 0.12510=0.0012
Нәтиже: 23.12510 =10111.0012

Сегіздік және оналтылық санды екілік формаға ауыстыру үшін осы санның
әрбір цифрын сәйкес үш разрядты екілік санмен (триадамен) немесе төрт
разрядты екілік санмен (тетрадамен) (1-кесте) ауыстыру жеткілікті, мұнда
жоғары және төменгі разрядтағы қажет емес нольдері алынып тасталады.
Мысал.
а) 305.48 2 с.ж. ауыстыру.

б) 7B2.E16"2" с.с.

Екіліктен сегіздік (оналтылық) жүйеге ауысу былай жүзеге асырылады:
нүктеден солға және оңға қарай жылжи отырып екілік санды үштен (төрттен)
топтарға бөледі, қажет болғанда сол жақ және оң жақ топтарды нольдермен
толтырады. Сосын триаданың (тетраданы) сәйкес сегіздік (оналтылық)
цифрмен алмастырады.
Мысал.
а) 1101111001.11012"8" с.ж ауыстыру

б) 11111111011.1001112"16" сж. аустыру

Сегіздік жүйеден оналтылыққа және керісінше көшу триада мен тетрадалар
көмегімен екілік жүйе арқылы жүзеге асырылады.
Мысал. 175.248"16" с.ж. ауыстыру

Нәтиже: 175.248 =7D.516

Екілік арифметика.
Екілік сандарға арифметикалық амалдар қолдану екілік қосынды, айырма және
көбейтінді кестелері арқылы беріледі.

Екілік қосынды кестесі Екілік айырма кестесі Екілік көбейтінді
кестесі
0+0=0 0-0=0 0*0=0
0+1=1 1-0=1 0*1=0
1+0=1 1-1=0 1*0=0
1+1=10 10-1=1 1*1=1

Екілік сандарды қосу кезінде әрбір разрядта қосылғыштардың цифрлары
қосылады және бар болса, көрші төменгі разрядтан көшіру жүзеге асырылады.
Бұл жағдайда мынаны ескеру қажет: 1+1 берілген разрядта 0-ге тең және
бірлігі келесі разрядқа көшіріледі.
Мысал. Төмендегі екілік сандарды қосыңыз:
а) Х =1101, Y=101;

Х+ Y=10010
Нәтиже: 1101+101=10010.
б) Х =1101, Y=101, Z=111;

Нәтиже: 1101+101+111=11001.
Екілік сандардың айырмасын тапқанда берілген разрядта қажет болғанда
жоғарғы разрядтан 1 қарызға алынады (занимается)
Бұл қарызға алынатын 1қарастырылып отырған разрядтың екі 1-не тең.
Мысал. Х=10010 және Y=101 екілік сандарды берілген Х- Y айырымын
есептеңіз.

Нәтиже: 10010-101=1101.
Екілік сандарды көбейту ондық сандар үшін қолданылатын ережелер
бойынша, екілік көбейтінді және қосынды кестелерінің көмегімен жүзеге
асырылады.
Мысал. 1001+101=?

Нәтиже: 1001*101=101101.
Екілік сандарды бөлу ондық сандар үшін қолданылатын ережелер бойынша жүзеге
асырылады. Бұл кезде екілік көбейтінді және айырма кестелері қолданылады.

Мысал. 1100.011:10.01=?

Нәтиже: 1100.011:10.01=101.1.

2.3. Булдік алгебра және ЭЕМ-нің логикалық схемалары

Барлық цифрлы есептеуіш құрылғылар қандай да бір логикалық
операциялар орындайтын элементтер негізінде құрылған.
Цифрлы құрылғылардағы процестердің логикалық жағын формальді
сипаттау үшін логика алгебрасы (ЛА) қолданылады.
ЛА тек екі мән (АҚИҚАТ және ЖАЛҒАН, TRUE және FALSE, ИӘ және ЖОҚ, 1
және 0) қабылдай алатын логикалық айнымалылармен жұмыс жасайды. Логикалық
айнымалылар реле, тумблерлер, батырмалар сияқты, яғни екі айқын
ажыратылатын жағдайларды, яғни қосылған-ажыратылған деген жағдайдағы
объектілерді жақсы сипаттайды.
ЛА функциялары өздерінің аргументтерінің мәндеріне байланысты 1 және
0 мәндерін қабылдайды.
Логикалық функцияның берілу формасының бірі - кестеле. Екілік
аргументтер мәндерінің мүмкін болатын комбинацияларының логикалық функция
мәндеріне сәйкестігін бейнелейтін кестелерді ақиқаттық кестелер деп
аталады.
Логикалық функция мен оның аргументтері арасындағы логикалық байланыс
қаншалықты күрделі болса да, бұл байланысты үш қарапайым логикалық
операция арқылы бейнелеуге болады: ЕМЕС, ЖӘНЕ, НЕМЕСЕ. Бұл жиынды ЛА-ның
ережелерінің негізін зерттеуші ағылшын математигі Д.Буль (1815-1664)
құрметіне байланысты бульдік базис деп аталады.

2.4. ЭЕМ-нің негізгі блоктарын ұйымдастыру элементтері

Электронды есептеуіш машина (ЭЕМ) немесе компьютер-бұл ақпаратты
өңдеуге, таратуға және жинауға арналған техникалық құрылғылар мен
программалық өнімдердің жиынтығы. Кез келген жұмыс орнында орналастырыла
алатын азгабаритті есептеуіш машиналар-дербескомпьютерлер (ДК) кең
қолданысқа ие болып отыр. ДК-дің архитектурасы деп оның логикалық
ұйымдастырылуы, құрылымы және ресурстары, яғни белгілі бір уақыт
аралығында мәліметтерді өңдеу процесіне бөлініп беріле алатын есептеуіш
жүйенің құралдарын . Көптеген компьютерлердің құрылымы Джон Фон Нейманның
принциптеріне негізделген: программалық басқару принципі; жадының
біртектілік принципі; адрестік принцип.
Компьютер архитектурасы компьютердің негізгі логикалық түйіндерінің
өзара байланысын әрекет ету принципін, ақпараттық байланыстарын
анықтайды. Логикалық түйіндеріне орталық процессор, негізгі жады, сыртқы
жады, перифериялық құралдар жатады.
ДК-дің минимальді конфигурациясы 3 компоненттен тұруы қажет:
жүйелік блок, дисплей және клавиатура. Жүйелік блок құрамына компьютердің
барлық негізгі түйіндері кіреді: аналық тақша, қоректену блогы, қатты
магниттік дискідегі жинақтауыш, иілгіш магниттік дискідегі жинақтауыш,
оптикалық дискідегі жинақтауыш, қосымша құрылғылар үшін орындар (разъемы
).
Аналық тақшада микропроцессор, математикалық сопроцессор, тактілік
импульстар генератары, жады микросхемалары, сыртқы құрылғылар
контроллерлері, дыбыстық және бейне карталар, таймер орналасады.
Қазіргі ДК архитектурасы магистральді модульдік принципке
негізделген. Модульді принцип қолданушыға қажетті компьютер конфигурациясын
жинақтауға және оны өзгертуге мүмкіндік береді. Жүйенің модульдік
ұйымдастырылуы ақпаратпен алмасудың магистральдық принципіне сүйенеді.

2.5.ДК-дің сыртқы құрылғылар жүйесі

ДК-дің сыртқы (перифериялық) құрылғылары кез келген есептеуіш
кешеннің маңызды бөлігі болып табылады. Сыртқы құрылғылар компьютердің
қоршаған орта мен яғни, қолданушылармен, басқару объектілерімен және басқа
компьютерлермен өзара ақпарат алмасуын қамтамасыз етеді.
Сыртқы құрылғыларға мыналар жатады:
• ақпаратты енгізу құралдары;
• ақпаратты шығару құралдары;
• қолданушының диалогтық құралдары;
• байланыс және телекоммуникация құралдары.
Ақпаратты енгізу құрылғыларына пернетақта (клавиатура), графикалық
планшеттер (дигитайзерлер), сканерлер, сенсорлық экрандар жатады.
Ақпаратты шығару құрылғыларына графоқұрастырушылар (плоттерлер),
принтерлер жатады.
Қолданушының диалогтық құрылғыларына бейнетерминалдар (мониторлар),
ақпаратты сөзбен енгізу-шығару құралдары (микрофондық акустикалық жүйелер,
дыбыс синтезаторлары) жатады.
Байланыс және телекоммуникация құрылғылары компьютерді байланыс
каналдарына, басқа компьютерлерге және компьютерлік желілерге қосу үшін
қолданылады. Бұл топқа желілік адаптерлер жатады. Желілік адаптер ретінде
модемдер жиі қолданылады.
Аталған құрылғылардың көбісі шартты түрде ерекше топ-мультимедиа
құралдарына жатады. Мультимедиа құралдары бұл адамға әр түрлі орталар:
дыбыс, бейне, графика, мәтіндер, анимация және т.б. қолдана отырып,
компьютермен қарым-қатынас жасауға мүмкіндік беретін аппараттық және
программалық құралдыр кешені.
Бұлардан басқа ЭЕМ-нің кассалық аппараттармен, микрофондармен,
медициналық және ғылыми приборлармен бірге жұмыс жасауын қамтамасыз ететін
арнайы құрылғылар да бар.

Студенттердің өзбетінше жұмыстарының тақырыптары

1. Дискретизация ұғымы.
2. Тіл-объектілерді және процестерді сипаттау әдісі.
3. Есептеуіш техникасын пайдалану орталары
4. Процессордың архитектуралық ұйымдастырылуы.
5. Компьютердің жадын ұйымдастыру.
6. Мультипроцессорлық есептеуіш жүйелер, жадыны басқару: есептеу
процестерін, қатарластырып жүргізу, программаларды қатарластыру,
ярусты-параллель формалар, гипержазықтық әдістері.
7. Магнитті дискілерге жинақтауыштар.
8. Ақпаратты СД дискілерге жазу принциптері.
9. Енгізу шығарудың базалық жүйесі.

№2 тест тапсырмалары

1) Ондық жүйедегі 17 саны төмендегі екілік санау жүйесіндегі
қайсы сан болады ?
A) 1111;
B) 10001;
C) 11011;
D) 10011;
E) 11001.

2) Аяқталған сөйлем, ол туралы не ақиқат (1-ге тең), не жалған (0-ге тең)
деп анықтауға болады:
A) высказывание (пікір айту);
B) конъюнкция;
C) дизъюнкция;
D) отрицание;
E) функция.

3) Дербес компьютердің минимальды қажет құрылғылар тізімі:
A) жүйелік блок, монитор, клавиатура;
B) принтер, жүйелік блок, клавиатура;
C) жүйелік блок, дисководттар, тышқан;
D) принтер, винчестер, монитор, тышқан;
E) жүйелік блок, монитор, принтер.

4) Дербес компьютердің есте сақтау құрылғылары:
A) жедел жады, тұрақты жады, КЭШ жады, сыртқы жады;
B) жүйелік блок, дисководттар, тышқан;
C) принтер, винчестер, монитор, тышқан;
D) жедел жады, тұрақты жады;
E) сыртқы жады – қатты, иілгіш, мезерлік, магниттік оптикалық
дискілердегі және магниттік ленталардағы жинақтауыштар.

5) Текстік және графикалық ақпаратты енгізу құрылғылары:
A) клавиатура, сканер, графикалық планшет, жарық қаламұшы;
B) винчестер, монитор, тышқан, сканер;
C) клавиатура, жарық қаламұшы, монитор;
D) графикалық планшет, жарық қаламұшы, монитор;
E) тышқан, жүйелік блок, клавиатура.

6) Текстік және графикалық ақпараттарды шығару құрылғылары:
A) дисплей, плоттер, принтер, дыбыстық карта;
B) графикалық планшет, жарық қаламұшы, монитор;
C) клавиатура, тышқан, сканер, графикалық планшет, жарық қаламұшы;
D) тышқан, жүйелік блок, клавиатура;
E) принтер, жүйелік блок, клавиатура.

7) Басқа есептеуіш жүйелерімен байланыс жасау құрылғылары:
A) модем, желілік адаптер;
B) тышқан, джойстик;
C) принтер, сканер;
D) монитор, жүйелік блок;
E) клавиатура, монитор.

8) Жадының негізгі сипаттамалары:
A) көлемі, ... ену уақыты (время доступа);
B) жұмыс істеу шапшаңдылығы, командалар жүйесі;
C) ең мүмкін ақпарат көлемі;
D) ең аз ену уақыты;
E) ең көп мүмкін командалар жүйесі.

9) Прграмма орындалу кезінде сақталады:
A) клавиатурада;
B) жедел жадыда;
C) процессорда;
D) мониторда;
E) винчестерде.

10) Негізінен математикалық және логикалық амалдарды орындайтын
компьютердің ішкі құрылғыларының жұмысын басқаратын негізгі құрылғы:
A) процессор;
B) шина;
C) аналық тақташа;
D) жедел есте сақтау құрылғысы;
E) тұрақты есте сақтау құрылғысы.

3-ТАРАУ. ЭЕМ-ДІ ПРОГРАММАЛЫҚ ҚАМСЫЗДАНДЫРУ

Әдебиеттер [1], [5]- [8], [10], [11]- [17].
Студент білуге тиіс: ДК-ң программалық қамсыздануының атқаратын
қызметін, қойылған есептішешуге арналған жаңа программалық жабдықтарды
қолдана білуі; дискідегі мәліметтерді ұйымдастыру туралы нақты меңгеру,
Windows ОЖ-нің негізгі атқаратын қызметін, Windows Commander
мүмкіншілігін білу; студент қолданбалы программалар пакетінің (ҚПП)
негізгі мүмкіншіліктерін және құрамын, атқаратын қызметін білуге тиіс:
қазіргі ақпараттық технологияның мүмкіншілігін және даму перспективасын.
Студент мынадай дағдыларды меңгеруге тиіс: компьютерде Windows
операциялық жүйесімен жұмыс жасауды, Windows Commander операциялық
қабықшасы көлемінде файлдық құрылымға сүйену, MS office- ортасында жұмыс
жасау. Қолданушыға нақты кез келген тапсырманы орындауда қойлған қазіргі
ақпараттық технологиялық білімді қолдану, Microsoft Ward текстік
процессорының көмегімен мәтіндік мәліметтерді өңдеуді, құруды, форматтауды,
сыртқы жадыда мәтінді сақтауды ұйымдастыру және оны баспаға шығара білу
дағдысы болуы;
Microsoft Excel кестелік процессорының көмегімен жұмыс бетін құру,
редакциялау, формулалармен функцияларды қолдана білу, кестедегі
мәліметтерді басқару, Microsoft Access МҚБЖ-де негізгі амалдарды
орындай білуі; Microsoft Power Point-тың мүмкіншіліктерін пайдалана
отырып презентация құру; MS office-тің әр түрлі қосымшаларының арасындағы
байланысты ұйымдастыру.

ЭЕМ-ді программалық қамсыздандыру

Аппараттық (Hard Ware) және программалық (Soft Ware) орта
архитектурасының жиынтығы ЭЕМ-нің жалпы архитектурасын құрайды.
Программалық қамсыздандыру (ПҚ) деп аппараттық құралдардың жұмысын,
диагностикасы мен тестіленуін, және де қолдануының кез келген есебінің
өңделуі мен орындалыуын қамтамасыз ететін кез келген кластағы және типтегі
ЭЕМ мен оның жүйелері үшін арналған программалар жиынтығын түсінеміз.
Қолданушы ретінде адам да, ЭЕМ-ге қосылған және оның есептеуіш ресурстарын
қажетететін кез келген сыртқы құрылғы да болуы мүмкін.
ПҚ есептеуіш жүйлердің логикалық мүмкіндіктері мен қолданылуын
анықтап, есептеуіш техниканың ақпараттық өзгерісі кезінде ақпаратты өңдеу
жүйелерінің бейімделу мүмкіндіктерін қамтамасыз ете отырып ЭЕМ-нің
ақпараттық ресурстары мен проблемалық ортасы арасындағы интерфейс
қызметін атқарады.
Ақпараттық ортасының қабықшасы болатын және проблемалық ортамен
интерфейстің логикалық деңгейін қамтамасыз ететін ЭЕМ-нің ПҚ үш
компоненттен тұрады: жүйелік ПҚ (ЖПҚ), инструментальді ПҚ (ИПҚ) және
қолданбалы ПҚ (ҚПҚ).

ЭЕМ-ді жүйелік программалық қамсыздандыру

Жүйелік ПҚ ЭЕМ-нің барлық ресурстарын (ОП, ОЖ, СҚ, қолданушы)
басқарады және ақпаратты өңдеу процесін ұйымдастыру мен проблемалық орта,
соның ішінде қолданушымен ЭЕМ-нің интерфейсін жүзеге асырады.
ЖПҚ құрамына ЭЕМ-нің операциялық жүйесі (ОЖ), ОЖ-нің қызметін кеңейту
құралдары, операциялық қабықшалар (ОҚ), тестілеу және диагностика құралдары
кіреді.
Операциялық жүйе-бұл компьютер іске қосылғанда жүктелетін программа.
Ол қолданушымен диалог ұйымдастыруда, компьютерді және оның ресурстарын
басқаруды жүзеге асырады, басқа (қолданбалы) программаларды орындауға
жібереді.
ОЖ-нің классификациясы келесі белгілер бойынша жүзеге асырылады:
• бір уақытта жүйемен жұмыс жасап отырған қолданушылар саны
(бір қолданушы және көп қолданушы);
• кез келген уақыт моментінде шешілетін есептер саны (бір
есепті және көп есепті);
• қолданушының ОЖ-мен қарым-қатынас жасаудың базалық әдісі
(командалар тіліндегі диалог, меню тіліндегі диалог,
графикалық бейнелер тіліндегі диалог);
• адрестік шина разрядтарының саны (16,32,және 64);
• минимальді талап етілетін ресурстар, яғни минимальді қажет
болатын жадының оперативті және дискілік көлемі,
микропроцессор класы.
ОЖ-нің функцияларын кеңейту құралдары көп, олардың жиыны мен
функционалдық мүмкіндіктері нақты ОЖ типімен анықталады. ( ЕП қолдану
тиімділігі, магнитті тасымалдаушыларды даярлау және тестілеу, кеңейтілген
функциялармен файлдардың қолдануы.)
Осы топтың құралдары жеке программа –утелиттер деңгейінде де, арнайы
пакеттер түрінде де жүзеге асырылуы мүмкін.
ЭЕМ-нің тестілеу және диагностика құралдары ЭЕМ-ге техникалық қызмет
көрсету құралдарынан тұрады және оның жұмыс жасалуын, баптау (настроика)
және техникалық эксплуатациясын тексеруге арналған. Осы топтың программалық
құралдарын диагностика, программалы -логикалық бақылау, тестілік және
программалы -аппараттық бақылау құралдарына жіктеуге болады.
Операциялық қабықшалар (ОҚ) ОЖ функцияларын кеңейту үшін де, ОЖ
құралдарына ену жолдарын жеңілдету арқылы ЭЕМ-мен интерфейс деңгейін
жоғарылату үшін қызмет етеді.

3.3. ЭЕМ-ді инструментальді программалық қамсыздандыу

Инструментальді программалық қамсыздандыру (ИПҚ) кез келген
проблемалық облыста соның ішінде ЖПҚ, арнайы программалық құралдарды құру
үшін арналған. Оның құрамына әр түрлі деңгейдегі программалау тілдерінің
компиляторлары мен интерпретаторлары, стандартты программалар кітапханасы,
редактрлеу, өңдеу, тестілеу және жүктеу құралдары, сол сияқты программалау
жүйелері кіреді.

3.4. ЭЕМ-ді қолданбалы программалық қамсыздандыру

ҚПҚ әр түрлі проблемалық облыстардағы есептерді шешу үшін арналған
қолданбалы программалар пакеттері, сонымен қатар проблемалық қолданушының
бір, бағыттағы бірақ маңызды мақсаттарын көздейтін жұмыстарының тиімділігін
арттыруға бағытталған өте үлкен емес программа-утилиттер құрайды.
ҚПП төрт топқа жіктеуге болады: жалпы мақсаттағы, проблемалық-
бағытталған, интегралданған және ОЖ функцияларын кеңейтетін.
1. Жалпы мақсаттағы ҚПП жиі қолданылатын қызметтері мен жұмыстарды
автоматтандыруға мүмкіндік беріп, әр түрлі проблемалық қолданушылардың кең
ортасына бағытталған.
2. Проблемалық –бағытталған ҚПП қолданушы есептерінің спецификасын яғни
ерекшелігін ескеріп,ақпаратты бейнелеу мен өңдеудің ерекше әдістерін
қолдана отырып жеке дара қолданысқа ие болады.
3. ОЖ-нің функцияларын кеңейту пакеттері ПЖ-нің кең көлемдегі спектрін
анықтайды. ЭЕМ-нің түрлендірілген (унифицированная) приборлар
интерфейсімен, ғылыми приборлар және құрылғылармен кернеуін қамтамасыз
ететін пакеттер жеке бір топты құрайды.
Ал, ЭЕМ-ге қосымша сыртқы құрылғыларды қосу, ЭЕМ жұмысын қамтамасыз
ететін локальді желілер, көпмашиналы комплекске арналған пакеттер екінші
бір топты құрайды. Бірқатар пакеттер жиі қолдананылатын форматтардың
текстік файлдарымен алмасуды, ал басқалары сыртқы құрылғылардың атқаратын
қызметін кеңейтуді қамтамасыз етеді.
4.Интегралданған ҚПП бірқатар пакеттердің атқаратын қызметін
біріктіріпберілген ПЖ класын дамытуды жүзеге асырады.

ДК-рде кең қолданылатын пакеттер класын бөліп көрсетуге болады.
1. Қазіргі заманғы программалау жүйелері ИПҚ негізін құрай отырып,
пакеттік түрде қалыптастырылады және жүйелік, сонымен қатар қолданбалы ПҚ-
ның программалау технологясының барлық негізгі элементтерін қамтамасыз
етуге арналған. Мұндай құралдар арасынан мыналарды атауға болады: Turbo-
Basiс, Turbo-Pascal, Turbo-C, Turbo-Prolog және т.б. Бұл топтың құралдары
біріншіден жүйелік және проблемалық программистерге бағытталған.
2. Әр түрлі типтегі және мақсаттағы текстік ақпаратты өңдеу ЭЕМ-нің
аумақты тапсырмаларының бірі болып табылады. Бұл топтың пакеттері ДК-де
ең жиі қолданылатын пакеттер және мәтіндік ақпаратпен негізгі жұмыс
процедураларын атқаруға мүмкіншілік береді: текстік құжаттарды құру және
түзету; текстік және графиктік ақпаратты топтастыру, шығыс құжаттарды
форматтау , құжаттарды WYSIWYG режимінде алдын ала қарау және шығару
(баспаға, дискілік файлға, байланыс каналдары бойынша), синтаксистік
бақылау және т.с.с. Мұндай пакеттерге MS Word, Word Perfect, Sprint, Word
Star және т.б. жатады.
1-ші топ пакетерінің ішінен үш ішкі топты бөлііп айтуға болады: жалпы
және арнайы мақсаттағы сонымен қатар баспалық жүйлер. Бірінші ішкі топтың
құралдары жалпы мақсаттағы интегралданған ҚПП-дің құрама компонентті болып
табылады. Екінші ішкі топты мәтіндік ақпаратты өңдеудің арнайы
әдістерін қамтитын пакеттер құрайды.
Мысалы, NewsMaster пакеті әр түрлі іскерлік коммерциялық ақпаратты
редактрлеуге арналған. Easy Flow пакеті техникалық мамандар даярлаған әр
түрлі материалдарды құжаттандыруға арналған, Kaabex фирмасының Inter Word
пакеті тексттік ақпараттың көп тілдік өңделуіне арналған. ChiWriter және
TeX пакеттері әр түрлі ғылыми материалдарды баспадан шығаруға дайындайды.
Үшінші ішкі топ, мұнда әртүрлі мақсаттағы басылымдардың оригинал
макеттерін дайындау сияқты баспа жұмыстарының толық циклын қамтамасыз етуге
арналған баспа жүйесін қамтиды. Бұл ішкі топтың арасынан мына пакеттерді
айтуға болады: Ventura Publisher, PageMaкer, AMS-TeХ және т.б.жатады.
3.Әр түрлі мақсаттағы графикалық және басқа ақпаратты (сурет салу, әр түрлі
суреттер кітапханаларын құру және қолдану, екі және үш өлшемді кеңістікте
сызу және т.б.) өңдеуге қолданылатын графикалық пакеттер үлкен топты
құрайды. Бұл құралдарды графикалық процессорлар деп те атауға болады.
Мұндай пакеттер ғылыми зерттеулерде, инженерлі және проектілі-
конструкторлық жұмыстарды автоматтандыруда, көрнекілік материалдарды құруда
қолданушымен графикалық интерфейсті қамтамасыз етуде IRRAD
пакетікомпьютерлік томография есептерін шешу үшін қолданылады. GRAF Lotus
Freelance пакеті іскерлік және коммерциялық графикамен жұмыс жасауға
арналған қуатты құрал; Splash және Fanta дизайнда және күрделі компьютерлік
фильмдерді түсіру үшін қолдануға бағытталған. Көрнекілік безендіру үшін жиі
қолданылатын пакеттер Corel Draw, MacDraw, ABC Graphics Suite, PaintBrush,
Adobe Illustrator, Micro Grafx Designer, PANTONE және т.б. болып табылады.

Проектілі- конструкторлық жұмыстарды автоматтандырудың стандартты
пакеті- AutoCAD. Ол күрделі графикалық объектілерді құруға және
редактрлеуге арналған қуатты проектілеу жүйесі. Объектілі-бағытталған
AutoSketch сызба сипатындағы (архитектуралық проктілеу, дизайн, жоспарлау,
графика, топография, сызба жұмыстары, техникалық көрнекіліктер және т.с.с.)
графикалық ақпаратпен жұмыс жасауға арналған. Fortran тілінде жүзеге
асырылған GRAFOR пакеті ғылыми сипаттағы есептерді шешуді қамтамасыз етеді.
Арнайы графикалық пакеттермен қатар гафикалық мүмкіндіктерге ие
программалау тілдері мен жүйелері бар. Әр түрлі көрнекілік материалдарды
даярлауға, соның ішінде компьютерлік фильмдерді құруға және қарауға, мысалы
ExecVision пакеті арналған демонстрациялық графика пакеттері графикалық
құралдардың жеке бір бөлімін құрайды.
4. Кесте түрінде (электрондық кестелер) берілген ақпаратты өңдейтін
пакеттер тобы ғылыми-техникалық, жоспарлы-экономикалық, статистикалық және
басқа типті есептерді шешуге мүмкіндік береді.
Ондай құралдарға мыналар жатады: SuperCalk, Multiplan, Quattro Pro,
Excel және басқалары.
5. Мәліметтер қорын басқару жүйелері (МҚБЖ) локальді және желілік
режимде ақпаратты алуды қамтамасыз ете отырып, оларды сақтауға мүмкіндік
береді. Қазіргі уақытта бұндай құралдар класы кең тараған оларға мыналар
жатады: dBase, Rbase, т.б. Реляциялық Data Ease МҚБЖ банк жүйесінде,
басқару қызметінде, қаржы және экономика, транспорт, медицина және т.б.
облыстарда қолданылады. Бұл пакет жаңа дәуірдің МҚБЖ болып табылады
және оьъектілі- бағытталған технология негізінде жүзеге асырылған.
Қолданушы оған не керек екендігін анықтайды, ал жүйе оны қалай орындау
керектігін шешеді. Мұндай топқа әр түрлі мақсаттағы МҚ құру және жүргізу
үшін қолданылатын ақпаратты іздеу жүйелерін (АІЖ) жатқызуға болады.
6. Эксперттік жүйелер (ЭЖ) эксперттік консультацияны автоматтандыруды
қамтамасыз ете отырып, интелектуалды қызметті автоматтандыруға арналған
ЭЕМ-нің маңызды қосымшаларының бірі болып табылады. ЭЖ құру мына негізде
жүзеге асырылады: (1) Эксперттің кәсіптік білімі негізінде консультация
беретін ақпараттық ресурстар; (2) жағдайды түсіндіру үшін оларды қолдану
үшін эксперт жеткілікті білім мен іскерлікке ие болады; (3) қолданушы
жағдайды түсінуге білімі жеткіліксіз, бірақ эксперттің түсіндіргенін
түсінуге білімі жеткілікті. ЭЖ алдына қойылған қызметті орындау үшін
жеткілікті білімдер қоры (БҚ) түрінде жүзеге асырылған ақпараттық ресурс
ретінде эксперт білімдерін қолданушының пайдалануына мүмкіндік береді.
Қазіргі уақытта ЭЕМ-нің әр түрлі типтері мен қосымшаларына бағытталған ЭЖ
және білімдерді бейнелеу жүйелері көптеп пайда болып жатыр. Осы топтың
құралдарына шешімдеоді қабылдауға арналған TOPSI, күрделі көп критериялық
жағдайларда тиімді шешімдер қабылдауға арналған Expert, Choice пакеттері,
Expert-Ease, Methofs, SYLLOG, PLANT DOC және т.б. пакеттер жатады. ЭЖ-
дің қабықшалары қолданушыға нақты қосымшалар үшін өзінің эксперттік
жүйелерін құруға мүмкіндік береді. Оларға мыналар жатады: GURU, Expert
System Consulation Environment, GoldWorns және т.б.
7.Проектілеуді автоматтандыру жүйелері (ПРАЖ) ҚПП-нің кең кластарының
бірін құрайды. ПРАЖ құрамына мыналар жатады: ақпатартық қамтмасыздандыру;
графикалық, арнайы МҚ, локальді желілер және т.б. Жұмысты қолдауыштар
(поддержки) сонымен қатар ПРМЖ-нің қызмет етуін басқаратын программалар.
Ақпараттық қамсыздандыруға локальді МҚ-н да, бас ЭЕМ-дегі орталық база
да жатады. Нақты ДК-дегі локальді МҚ нақты қарастырушының проект бөліктері
туралы ақпараттан және бас МҚ-дағы ақпараттың бір бөлігінен тұрады; бас
ЭЕМ құрастырылатын проект және қарастырудың ағымдық күйі туралы барлық
қажетті ақпаратты сақтайтын МҚ-нан тұрады. ПРАЖ-нің графикалық құралдарына
проекттер қарастырылатын пәндік облысқа жинақталатын білімдер мен
тәжірибеден тұратын БҚ кіреді. Қазіргі заманғы дамыған ПРАЖ жұмысының
нәтижесі қарастырылудағы проекттердің түпкі нәтижелерін жүзеге асыруды
қамтамасыз ететін технологиялық материалдар болып табылады. Күрделі
проекттерді құрастыру үшін құрамына ПРАЖ-лер және жоғары өнімді арнайы
аппаратты-программалық кешендер қолданылады. ТЕСҚ үшін программалайтын
логикалық матрицаларды проектілейтін ең кең тараған пакетер Palast және
Amaze; булевтік алгебраның логикалық теңдеулерін матрицалық ЧИС-дағы
(пережигание плавных перемен) үшін кодтарға трансляциялайды, сонымен
қатар AUTRA DCP пакеті құрылыста, машина құрылысында, станоктар
құрылысында, кеме құрылысында және өнеркәсіптің басқа да салаларында
проектілеу есептеріне бағытталған; осы бағытта Syper Project, Expert және
Mac Project пакеттерін атап өтуге болады. Рапира ПРАЖ радиоэлектронды
аппаратураның кешенді құрылысына арналған. Ол оны пректілеудің барлық
сатыларын қамтамасыз етеді: электрондық схемалар анализі мен синтезі
цифрлы құрылғылардың жұмысы мен құрылымын модельдеу және оларды
схемотехникалық пректілеу; баспа тақталарында (плато) цифрлы, аналогты және
цифрлы-аналогты элементтерді пректілеу және т.с.с.
8. Бұл топты нақты бір пәндік облыстағы, мысалы математикадағы, өндірісті
ұйымдастырудағы, банк жүйесіндегі және т.с.с. есептерді шешуді қамтамасыз
ететін және кең қолданысқа ие арнайы қызмет атқаратын ҚПП құрайды.
Математикалық сипаттағы пакеттерге: Mathab, MathCAD, Reduse,
Mathematica, Maple V; статикалық пакеттерге: SAS,StatGraf, Statistica,
Statan, Minitab және басқалары жатады.
9.Телекоммуникациялық пакеттерді екі негізгі топқа бөлуге болады:
коммуникациялық және желілік; бірінші локальді ЭЕМ мен қашықтықтағы
абонент, мысалы басқа ЭЕМ-дер факстар және т.с.с. арасында өзара алмасуды
қамтамасыз ету үшін қызмет етеді (ProComm Plus, Telix, Smart Com,
Kermit, CrossTalk, Mirror, Unicom және т.б.); екіншілері ақпаратты-
есептеуіш локальді немесе глобальді желілерде ЭЕМ жұмысын қамтамасыз ету
үшін арналған (Lokal 286, Novell Nethare).
10. Бұл топты ОЖ функцияларын кеңейтетін пакеттер құрайды; олардың ішіне
бірқатар ішкі топтарды ажыратуға болады: антивирустық, тестілеуші, файлдық
шаруашылықты жүргізу және т.б. Бұл құралдар тобы өте үлкен; олардың
ішінен тек бірнеше антивирустік пакеттерді атап өтейік: FT-PROT, Turbo
Antivirus, Norton Antivirus және т.б.
11.Интегралданған ҚПП бірнеше арнайы немесе жалпы мақсаттағы пакеттердің
функционалдық мүмкіндіктерін біріктіреді. Бұл топтың кең тараған
пакеттерінің ішінен мыналарды атап өтуге болады: Frame Work, Know led
qeman, Lotus1-2-3, MS office, MS norks және т.б. Қазіргі заманғы жалпы
қолданысқа арналған интегралданған пакеттер қызметіне мыналар кіреді:
Тексттік редактор, электрондық кестелер, іскерлік шрафика, МҚБЖ және
телекоммуникация.
12. Интегралданған ҚПП кез келген қолданушыны қанағаттандыра алмайды,
сондықтан ЭЕМ үшін ПҚ шығарушы формалар интеграция жүйелерін қолдайтын
пакеттер шығарды. Бұл топтың пакеттері қолданушы талаптарына сай интеграция
құралдарын қамтиды және екі негізгі функцияны қолдайды: жаңа пакетте қосу
және олардың өзара қарым-қатынасын ұйымдастыру мүмкіндігі, сонымен қатар
қолданушы мен интегралданған орта арасындағы көптерезені немесе графикалық
интерфейсті ұйымдастыру. ИСПАК жүйесі алдында құрылған программаларды аз
ғана өзгерту негізінде ҚПП-ы құру үшін арналған. САТУРН инструментальді
жүйесі математикалық модельдеу, проектілеу және басқару жүйелерінің
есептерін күрделі динамикалық объектілермен шешуге бағытталған диалогтық
ҚПП мен олардың кешендерін проектілеу, құру, өңдеу, интеграциялау және
эксплуатациялауға бағытталған.
13. ДК-ді пайдалану қашықтықтағы телекоммуникациялық өңдеу деңгейінде де,
бір мекеменің (лаборатория, институт, банк, фирма және т.с.с.) Локальді
есептеуіш желі жағдайында да қажеттеі ақпараттық байланысты қамтамасыз ете
отырып қызметкердің еңбегін өз орнында автоматтандыруға мүмкін береді.
Автоматтандырылған мекеменің негізін автоматтандырылған жұмыс орындарының
(АЖО) интегралданған жиынтығы құрайды. Олардың әрқайсысы мынадай негізгі
функцияларды орындауға мүмкіндік беретін сәйкес ҚПП орнатылған ДК
қамтамасыз етілген: (1) сәйкес ақпаратты жинау, сақтау, өңдеу жолымен
нақты жұмыс орнының қызметін автоматтандыру; (2) байланыс тораптары
арқылы локальді немесе қашықтықтағы абоненттермен ақпарат алмасуды
қамтамасыз ету. Қазіргі уақытта әртүрлі мақсаттағы (*) АЖО-рын қолдайтын
көптеген ҚПП құрылған.
(*) (ғылыми және инженерлі-техникалық қызметкерлер, программистер, банк
қызметкерлері, бухгалтерлері және т.с.с. үшін)

Студенттердің өзбетінше жұмыстарының тақырыптары

1. WINDOWS операциялық жүйесін пайдалану және даму перспективалары.
2. Көп пайдаланушыға арналған операциялық жүйелер.
3. WINDOWS стандартты қосымшаларының қолданбалық қызметі.
4. WINDOWS стандартты қосымшаларының қызмет көрсетуі.
5. WINDOWS терезесімен жұмыс.
6. WINDOWS жабдықтарын баптау.
7. WINDOWS- тағы мультимедиа.
8. WINDOWS- та Сілтемені пайдалану.
9. WINDOWS ОЖ. Анықтамалық жүйемен жұмыс.
10. WINDOWS ОЖ. WORDPad текстік редактормен жұмыс.
11. WINDOWS ОЖ. Paint графиктік редактормен жұмыс.
12. WINDOWS COMMANDER программасымен жұмыс.
13. Шаблондардың көмегімен құжаттарды жинау.
14. Жаңа стильдерді жасау.
15. Бөлімдердің көмегімен құжаттардың сыртқы түрін басқару.
16. WORD Art-тың көмегімен мәтінді көркемдеу.
17. Equation Editor-дің көмегімен формулаларды жазу.
18. Microsoft Excel-дің стандартты математикалық функциялары.
19. Microsoft Excel-дің стандартты мәтіндік функциялары.
20. Microsoft Excel- дің стандартты логикалық функциялары.
21. Microsoft Excel- дің стандартты статистикалық функциялары.
22. Мерзімдік және уақыт функциялары.
23. СУБД Access-тің қосымша мүмкіншіліктері.

№3 тест тапсырмалары

1) Windows ортасында жұмыс істегенде бума қандай жұмыс атқарады ?
A) файлдарды орналастыру және олармен қатынасты ұйымдастырудың ең
жеңіл жолы;
B) Рабочий столда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.