Уильям Шекспирдің «Афиналық Тимон» трагедиясын тақырыптық, мәселелік, мазмұны мен образы
Кіріспе
Бірінші бөлім. Уильям шекспир туындыларындағы көне тақырып
І.І. Көне және қайта өрлеу дәуірі. Көне тақырыптың өркендеуі.
1.2. Уильям Шекспир шығармаларының дамуы: оның эстетикасы және көркемдік қағидаттары. Оның шығармаларындағы көне материал ролі.
1.3. Шекспирдің көне туындылары: «Венера мен Адонис», «Лукреция», «Тит Андроник», «Қателіктер комедиясы», «Троил мен Кресоида», «Антоний мен Клеопатра», «Кориолан».
2.1. «Афиналық Тимон»: құрылу тарихы.
2.2. «Афиналық Тимон»: мазмұны және кейіпкерлері. Тимон бейнесі.
2.3. Пьесадағы дұшпандық мәселесі: философиялық мәні.
2.4. Пьесаны айқын бейнелеу тәсілі.
Қорытынды
Бірінші бөлім. Уильям шекспир туындыларындағы көне тақырып
І.І. Көне және қайта өрлеу дәуірі. Көне тақырыптың өркендеуі.
1.2. Уильям Шекспир шығармаларының дамуы: оның эстетикасы және көркемдік қағидаттары. Оның шығармаларындағы көне материал ролі.
1.3. Шекспирдің көне туындылары: «Венера мен Адонис», «Лукреция», «Тит Андроник», «Қателіктер комедиясы», «Троил мен Кресоида», «Антоний мен Клеопатра», «Кориолан».
2.1. «Афиналық Тимон»: құрылу тарихы.
2.2. «Афиналық Тимон»: мазмұны және кейіпкерлері. Тимон бейнесі.
2.3. Пьесадағы дұшпандық мәселесі: философиялық мәні.
2.4. Пьесаны айқын бейнелеу тәсілі.
Қорытынды
Әлемдік әдебиеттің ұлы шеберлерінің бірі, классик, ақын, драматург Уильям Шексирдің шығармашылығында антикалық тақырып ерекше орын иеленеді. Бұл тарихи әдеби және қоғамдық жағдаймен байланысты болды, өйткені Шекспир өркендеу дәуірінің ірі әдебиет өкілдерінің бірі болып табылады. Ал Өркендеу дәуіріне келетін болсақ, оның өзі негізінен әдебиетпен, тарихпен, антикалық мәдениетпен тығыз байланысты.
Ағылшынның әлемге аты әйгілі драматургы әрі ақыны Уильям Шекспир 1564 жылы 23 сәуірде Эйвон өзенінің бойындағы Стратфорд деген кішкентай қалада дүниеге келген. Оның әкесі айтарлықтай ауқатты қала тұрғыны еді (саудагер болған, қала мэры болып да сайланған). Уильям Джон Шекспирдің үшінші баласы еді, одан басқа тағы жеті баласы болған. 7 жасында Уильям ең жақсы деп есептелетін грамматикалық мектепке барды (1571-1578), онда латын және көне грек тілдерін үйренді. Әкесінің кедейленуіне байланысты мектепті бітіре алмай, 16-ға толар-толмас жасында жұмыс істеуге мәжбүр болады (ет сатушының шәкірті, ауылдық мектепте репетитор т.б.). 18 жасында Уильям Анна Хесуэй деген өзінен 8 жас үлкен фермердің қызына үйленеді.
XVI ғ. аяғында театр ағылшын халқының сүйікті өнері болды. Ол кезде Лондонда онға жуық театр болған. 1585-1612 ж. Шекспир Лондонда тұрды. Ол өзі жақсы көрген театрды төңіректейді: әуелі театрға келушілердің атын бағушы, соңынан актер, режиссер, драматург болады. Лондонға келген алғашқы күндерінен-ақ Шекспир студенттермен тығыз байланысты болды. Оның пьсалары алғаш рет студент-жастардың күшімен қойылды. Сол кезден бастап Уильям Шекспирдің барлық өмірі театрмен байланысты болды.
1593 ж. Шекспир Джеймс Бербедж басқарған ең жақсы труппаға кірді. Труппаның мүшелері 1599 ж. «Глобус» театрын салды. Бұл театрда Шекспирдің пьесалары жиі қойылды.
1612 ж. Шекспир туған қаласына қайтып оралады. Оның айналасында туғандары болады, бірақ сүйікті театры болмайды, ал театрсыз Шекспир өмір сүре алмады. 4 жылдан соң өзінің туған күнінде 23 сәуірде 52 жасында Шекспир қөз жұмды. Ол Стратфорд шіркеуінде жерленді.
Ағылшынның әлемге аты әйгілі драматургы әрі ақыны Уильям Шекспир 1564 жылы 23 сәуірде Эйвон өзенінің бойындағы Стратфорд деген кішкентай қалада дүниеге келген. Оның әкесі айтарлықтай ауқатты қала тұрғыны еді (саудагер болған, қала мэры болып да сайланған). Уильям Джон Шекспирдің үшінші баласы еді, одан басқа тағы жеті баласы болған. 7 жасында Уильям ең жақсы деп есептелетін грамматикалық мектепке барды (1571-1578), онда латын және көне грек тілдерін үйренді. Әкесінің кедейленуіне байланысты мектепті бітіре алмай, 16-ға толар-толмас жасында жұмыс істеуге мәжбүр болады (ет сатушының шәкірті, ауылдық мектепте репетитор т.б.). 18 жасында Уильям Анна Хесуэй деген өзінен 8 жас үлкен фермердің қызына үйленеді.
XVI ғ. аяғында театр ағылшын халқының сүйікті өнері болды. Ол кезде Лондонда онға жуық театр болған. 1585-1612 ж. Шекспир Лондонда тұрды. Ол өзі жақсы көрген театрды төңіректейді: әуелі театрға келушілердің атын бағушы, соңынан актер, режиссер, драматург болады. Лондонға келген алғашқы күндерінен-ақ Шекспир студенттермен тығыз байланысты болды. Оның пьсалары алғаш рет студент-жастардың күшімен қойылды. Сол кезден бастап Уильям Шекспирдің барлық өмірі театрмен байланысты болды.
1593 ж. Шекспир Джеймс Бербедж басқарған ең жақсы труппаға кірді. Труппаның мүшелері 1599 ж. «Глобус» театрын салды. Бұл театрда Шекспирдің пьесалары жиі қойылды.
1612 ж. Шекспир туған қаласына қайтып оралады. Оның айналасында туғандары болады, бірақ сүйікті театры болмайды, ал театрсыз Шекспир өмір сүре алмады. 4 жылдан соң өзінің туған күнінде 23 сәуірде 52 жасында Шекспир қөз жұмды. Ол Стратфорд шіркеуінде жерленді.
1. Аникст А.А. Поэмы, сонеты и стихотворения Шекспира - М.: Книга, 1974
2. Аникст А.А. Шекспир: ремесло драматурга. - М.: Сов.писатель, 1974
3. Аникст А.А.Гамлет. Шекспировский сборник под ред.
4. Аникста А и Штейн А. М., 1961
5. Аникст А.А. Шекспир. Ремесло драматурга. М., 1974
6. Аникст А.А.Театр эпохи Шекспира М., 1965
7. Астангов М.Мысли о Гамлете. Шекспировский сборник 1961
8. Брандес Г. Шекспир. Жизнь и произведения. – Серия «Гений в искусстве». – М.: Алгоритм, 1997.
9. Библиотека «Квант». – Выпуск 62. – М.: Наука, 1987.
10. Все сонеты В. Шекспира цитируются по книге «Вильям Шекспир.
11. Все цитаты из пьесы «Троил и Крессида» даются в переводе Л.С.Некора.
12. Все цитаты на английском языке даются по книге The Complete Works of William Shakespeare The Shakespeare Head Press Edition. The Wordsworth Poetry library. 1994 by Wordsworth Edition Ltd. Hertfordshire
13. Все цитаты из произведений Гомера даются по книге: Гомер. Илиада; Одиссея / Перевод с древнегреческого В.В. Вересаева / Составитель, автор вступительной статьи и комментариев А.А. Тахо-Годи. – М.: Просвещение, 1987.
14. Верцман И. Гамлет Шекспира. М., 1964
15. Верцман И. К проблемам Гамлета. Шекспировский сборник… 1961
16. Гарин И.И. Шекспир Вильям, о нем. Художественная литература. Харьков: Гариниздат, 1998
17. Зубов Н. Постановщику о Гамлете. Шекспировский сборник … 1961Шестаков В. Мой Шекспир. Гуманистические темы в творчестве Шекспира. - М.: Славян.диалог, 1998
18. Закон связи времен В. Шекспира можно выразить математической формулой закона экономии времени. Подробнее в книге: Зеленецкий Ю.Г. Самая лучшая книга. Нерукотворный памятник всем. – СПб.: Геликон Плюс, 1998. – ISBN 5-7559-0004-3.
19. История о российском историке // Санкт-Петербургские ведомости. – 14 нояб. 2003. – На правах рекламы
20. Комедия «Как вам это понравится». Акт III, сцена 3. Перевод Т.Л. Щепкиной-Куперник.
21. Козинцев Г. Наш современник Вильям Шекспир. Л-М., 1966
22. Козинцев Г. Человек, который давал слишком много воли своему уму. Шекспировский сборник …1961
23. Комарова В.П. «Творчество Шекспира». – СПб.: Филологический факультет Санкт-Петербургского государственного университета, 2001.
24. Лингвистический Энциклопедический словарь под ред. Ярцевой В.Н.
25. Морозов М.М. Статьи о Шекспире. М., 1964
26. Морозов М.М. Шекспир. Жизнь замечательных людей. М., 1966
27. Шекспир. Гамлет: В поисках подлинника / Перевод, подготовка текста оригинала, комментарии и вводная статья И.В. Пешкова. – М.: Лабиринт, 2003.
28. Парфенов А. Театральность Гамлета. Шекспировский чтения 1978 под ред. Аникста А. М., 1981
29. 14. Пинский Л.Е. Реализм эпохи Возрождения. М., 1961
30. 15. Пинский Л.Е. Шекспир. Основные начала драматургии М., 1971
31. 16. Роттердамский Э. Похвала глупости. Перевод Губера П.К. М., 1958
32. 16. Шведов Ю. Вильям Шекспир. Исследования. М., 1975
33. 17. Шведов Ю. Эволюция Шекспировской трагедии. М., 1975
34. 18. Шекспир У. Гамлет в русских переводах XIX-XX веков. М., 1994
35. 19. Цитируется по книге «Античная лирика. Греческие поэты» / Перевод с древнегреческого / Составление, вступительная статья, примечания В.Е. Витковского. – М.: РИПОЛ КЛАССИК, 2001.
36. Knights L.C. An approach to Hamlet. London., 1960
37. 20. Rowse A.L. William Shakespear. A biography by A.L.Rowse. London., 1967
38. 21. Shakespeare W. Hamlet Prince of Denmark со словарем и комментарием профессора Морозова М. М., 1939
2. Аникст А.А. Шекспир: ремесло драматурга. - М.: Сов.писатель, 1974
3. Аникст А.А.Гамлет. Шекспировский сборник под ред.
4. Аникста А и Штейн А. М., 1961
5. Аникст А.А. Шекспир. Ремесло драматурга. М., 1974
6. Аникст А.А.Театр эпохи Шекспира М., 1965
7. Астангов М.Мысли о Гамлете. Шекспировский сборник 1961
8. Брандес Г. Шекспир. Жизнь и произведения. – Серия «Гений в искусстве». – М.: Алгоритм, 1997.
9. Библиотека «Квант». – Выпуск 62. – М.: Наука, 1987.
10. Все сонеты В. Шекспира цитируются по книге «Вильям Шекспир.
11. Все цитаты из пьесы «Троил и Крессида» даются в переводе Л.С.Некора.
12. Все цитаты на английском языке даются по книге The Complete Works of William Shakespeare The Shakespeare Head Press Edition. The Wordsworth Poetry library. 1994 by Wordsworth Edition Ltd. Hertfordshire
13. Все цитаты из произведений Гомера даются по книге: Гомер. Илиада; Одиссея / Перевод с древнегреческого В.В. Вересаева / Составитель, автор вступительной статьи и комментариев А.А. Тахо-Годи. – М.: Просвещение, 1987.
14. Верцман И. Гамлет Шекспира. М., 1964
15. Верцман И. К проблемам Гамлета. Шекспировский сборник… 1961
16. Гарин И.И. Шекспир Вильям, о нем. Художественная литература. Харьков: Гариниздат, 1998
17. Зубов Н. Постановщику о Гамлете. Шекспировский сборник … 1961Шестаков В. Мой Шекспир. Гуманистические темы в творчестве Шекспира. - М.: Славян.диалог, 1998
18. Закон связи времен В. Шекспира можно выразить математической формулой закона экономии времени. Подробнее в книге: Зеленецкий Ю.Г. Самая лучшая книга. Нерукотворный памятник всем. – СПб.: Геликон Плюс, 1998. – ISBN 5-7559-0004-3.
19. История о российском историке // Санкт-Петербургские ведомости. – 14 нояб. 2003. – На правах рекламы
20. Комедия «Как вам это понравится». Акт III, сцена 3. Перевод Т.Л. Щепкиной-Куперник.
21. Козинцев Г. Наш современник Вильям Шекспир. Л-М., 1966
22. Козинцев Г. Человек, который давал слишком много воли своему уму. Шекспировский сборник …1961
23. Комарова В.П. «Творчество Шекспира». – СПб.: Филологический факультет Санкт-Петербургского государственного университета, 2001.
24. Лингвистический Энциклопедический словарь под ред. Ярцевой В.Н.
25. Морозов М.М. Статьи о Шекспире. М., 1964
26. Морозов М.М. Шекспир. Жизнь замечательных людей. М., 1966
27. Шекспир. Гамлет: В поисках подлинника / Перевод, подготовка текста оригинала, комментарии и вводная статья И.В. Пешкова. – М.: Лабиринт, 2003.
28. Парфенов А. Театральность Гамлета. Шекспировский чтения 1978 под ред. Аникста А. М., 1981
29. 14. Пинский Л.Е. Реализм эпохи Возрождения. М., 1961
30. 15. Пинский Л.Е. Шекспир. Основные начала драматургии М., 1971
31. 16. Роттердамский Э. Похвала глупости. Перевод Губера П.К. М., 1958
32. 16. Шведов Ю. Вильям Шекспир. Исследования. М., 1975
33. 17. Шведов Ю. Эволюция Шекспировской трагедии. М., 1975
34. 18. Шекспир У. Гамлет в русских переводах XIX-XX веков. М., 1994
35. 19. Цитируется по книге «Античная лирика. Греческие поэты» / Перевод с древнегреческого / Составление, вступительная статья, примечания В.Е. Витковского. – М.: РИПОЛ КЛАССИК, 2001.
36. Knights L.C. An approach to Hamlet. London., 1960
37. 20. Rowse A.L. William Shakespear. A biography by A.L.Rowse. London., 1967
38. 21. Shakespeare W. Hamlet Prince of Denmark со словарем и комментарием профессора Морозова М. М., 1939
Кіріспе:
Әлемдік әдебиеттің ұлы шеберлерінің бірі, классик, ақын, драматург Уильям Шексирдің шығармашылығында антикалық тақырып ерекше орын иеленеді. Бұл тарихи әдеби және қоғамдық жағдаймен байланысты болды, өйткені Шекспир өркендеу дәуірінің ірі әдебиет өкілдерінің бірі болып табылады. Ал Өркендеу дәуіріне келетін болсақ, оның өзі негізінен әдебиетпен, тарихпен, антикалық мәдениетпен тығыз байланысты.
Ағылшынның әлемге аты әйгілі драматургы әрі ақыны Уильям Шекспир 1564 жылы 23 сәуірде Эйвон өзенінің бойындағы Стратфорд деген кішкентай қалада дүниеге келген. Оның әкесі айтарлықтай ауқатты қала тұрғыны еді (саудагер болған, қала мэры болып да сайланған). Уильям Джон Шекспирдің үшінші баласы еді, одан басқа тағы жеті баласы болған. 7 жасында Уильям ең жақсы деп есептелетін грамматикалық мектепке барды (1571-1578), онда латын және көне грек тілдерін үйренді. Әкесінің кедейленуіне байланысты мектепті бітіре алмай, 16-ға толар-толмас жасында жұмыс істеуге мәжбүр болады (ет сатушының шәкірті, ауылдық мектепте репетитор т.б.). 18 жасында Уильям Анна Хесуэй деген өзінен 8 жас үлкен фермердің қызына үйленеді.
XVI ғ. аяғында театр ағылшын халқының сүйікті өнері болды. Ол кезде Лондонда онға жуық театр болған. 1585-1612 ж. Шекспир Лондонда тұрды. Ол өзі жақсы көрген театрды төңіректейді: әуелі театрға келушілердің атын бағушы, соңынан актер, режиссер, драматург болады. Лондонға келген алғашқы күндерінен-ақ Шекспир студенттермен тығыз байланысты болды. Оның пьсалары алғаш рет студент-жастардың күшімен қойылды. Сол кезден бастап Уильям Шекспирдің барлық өмірі театрмен байланысты болды.
1593 ж. Шекспир Джеймс Бербедж басқарған ең жақсы труппаға кірді. Труппаның мүшелері 1599 ж. Глобус театрын салды. Бұл театрда Шекспирдің пьесалары жиі қойылды.
1612 ж. Шекспир туған қаласына қайтып оралады. Оның айналасында туғандары болады, бірақ сүйікті театры болмайды, ал театрсыз Шекспир өмір сүре алмады. 4 жылдан соң өзінің туған күнінде 23 сәуірде 52 жасында Шекспир қөз жұмды. Ол Стратфорд шіркеуінде жерленді.
Шекспир өз шығармашылығының алғашқы кезеңінен бастап - ақ антикалық тақырыпты кеңінен пайдалана бастады. Оның 1593 жылы жариялаған алғашқы туындылары - Венера және Адонис, Лукреция поэмалары көне әлемнің тарихы және мифологиясымен тығыз байланысты болды. Осы туындылардың арасында екі үрдіс айқын көрінеді: шынайы тарих бойымен жүру немесе - жалған, қиял, аңыз. Көріністер жалған немесе шынайы тарихи ретінде баяндалады. Түрлі жанрлар келесі туындыларған тән болып табылады: олар - Лукреция және Венера мен Адонис секілді поэмалар, Қателіктер комедиясы секілді комедия және Антоний мен Клеопатра, Троил мен Крессида, Кориолан трагедиялары. Шекспир трагедияларының қатарынан осы диплом жұмысы арналған Афиналық Тимон трагедиясын таба аламыз. Бұл трагедия Шекспирдің 1607 - 1608 жылдар аралығында жазған соңғы туындыларының бірі болып табылады. [3, 166б. ]
Афиналық Тимон - Шекспир пьесаларының ішіндегі кең оқырман мен көрермендерге де, тіпті сыншыларға да мейлінше аз таныс туындыларының бірі. Гамлет, Отелло немесе Лир патшасы бәріне де мәлім: бірақ оларды білетіндердің көпшілігі Шекпспирдің бұл пьесасының мазмұны түгіл, оның атын да есіне түсіре алмайды. Бұл пьеса сахнада жиі қойыла бермейді. Бұнда махаббат шытырманы, махаббат пен қызғаныш жоқ, оның мазмұны - адамға деген сенімділік турасындағы философиялық мәселе. Бұл пьесаның кейіпкерінің жексұрын адам, адам жеккөруші деп жиі айтып жатады және бұдан басқа ол кейіпкердің бойынан ешбір қасиетін байқамайды. Бірақта, бұл пьеса Шекспирдің басқа да туындылары секілді күрделі әрі көлемді және оған ерекше мазмұн мен стилдік қасиеттер тән.
Афиналық Тимон трагедиясын Шекспир туындыларының ішінен ерекше атап көрсеткен орыс сыншысы В. Г. Белинский. Белинский ол туынды туралы мақала жазып, оның мазмұныны байлылығына тәнті болып, осы пьесаның ерекше жазылу түрін атап өтті. Ол бұл пьеса мен А.С. Пушкиннің Цыганы атты туындысының арасын теңдестіріп салыстырған болатын. Бұл туындылардың басты кейіпкерлерінің образдары мен өмірлік философияларынан ұқсастық тапқан. Сөзсіз, бұл пьеса тереңірек зерттеп білуге лайықты.
Шекспир туралы әдебиеттерді шолу...
Жоғарыда айтылып өткендей, Афиналық Тимон трагедиясы шекспиртанушылардың жұмысында сирек талданатын туындылардың бірі. В.Г. Белинскийдің мазмұнды талдауынан басқа, А. Аникстің Шекспирдің шығармашылығы (1963) атты кітабында осы туындыға арналған бөлімді, И. Дубашинскийдің, М. Морозовтың және басқалардың жұмыстарын атап өтуге болады. Бірақ, толығымен траегдия жеткіліксіз зерттелген және талдау құралы бола алады.
Диплом жұмысының мақсаты - Уильям Шекспирдің Афиналық Тимон трагедиясын тақырыптық, мәселелік, мазмұны мен образы, сонымен қатар стильдік мәселе тұрғысынан зерттеу. Ол үшін келесі міндеттерді шешу керек:
Диплом жұмысының міндеттері:
- өркендеу дәуірі мен оның әдебиетінің антикалық тақырыппен ХVII ғасыр гуманизмі негізі ретіндегі қарым - қатынасу мәселелерін қарастыру;
- шекспир шығармашылығындағы антикалық тақырыптың дамуын және оның шынай тарихи түрғыдан, сонымен қатар жалған кейіпкерлер мен жағдаяттар арқылы түсіндірілу ерешеліктерін бақылау;
- шекспирдің антикалық тақырыппен байланысты туындыларына қысқаша сипаттама беру;
- пьесаның жазылу тарихын, мазмұны мен кейіпкерлерін, сонымен қатар стилдік ерекшеліктерін зерттеу.
Диплом жұмысының нысаны - Уильям Шекспирдің Афиналық Тимон пьесасы.
Диплом жұмысының құралы - тақырыптама, мәселенама, пьесаның стилі мен түр сипаты.
Диплом жұмысының өзектілігі - ұлттық және әлемдік әдебиеттің ұлы шеберілерінің бірі ретінде Уильям Шекспирдің шығармашылығын зерттеудің маңыздылығымен анықталады.
Диплом жұмысының жаңалығы Шекспирдің осы туындысының аз зерттелуімен айқындалады, оны одан әрі тереңірек зерттеу қажет.
Диплом жұмысының құрылымы: диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлім мен қорытындыдан тұрады.
Кіріспеде мәселе тарихына, Шекспир туралы әдебиеттерге қысқаша шолу жасалынады, диплом жұмысында қарастыру жоспарланған сұрақтар асы анықталады, тақырып дәйектемесі беріледі.
Диплом жұмысының бірінші бөлімінде өркендеу дәуірінің антикалық тақырыппен байланысына, Шекспир шығармашылығының дамуына және драматург үшін антикалық тақырыптың маңыздылығы мен рөліне сипаттама берілді. Антикалық тақырыпқа арналған туындыларға, соның ішінде екі поэма - Қателіктер комедиясы атты комедия мен Троил мен Крессида, Кориолан, Антоний мен Клеопатра, Тит Адроник трагедияларына қысқаша шолу жасалынды.
Диплом жұмысының екінші бөлімінде Афиналық Тимон пьесасының ерекшеліктері қарастырылған. Оның тақырыптамасы, мәселенамасы, стилі мен түр сипаты, сонымен қатар пьесаның философиялық үндестігі және ондағы бейнелеу - суреттеу құралдары қарастырылды.
Қорытындыда зерттеу нәтижелері қорытындыланады және трагедияның стилі мен мазмұндық ерекшеліктері анықталады.
Бірінші бөлім. Уильям шекспир туындыларындағы көне тақырып
І.І. Көне және қайта өрлеу дәуірі. Көне тақырыптың өркендеуі.
Қайта өрлеу дәуірінің асыл идеясы лайықты жеке тұлға туралы ой болатын. Уақыт осы идеяны қасіретті сынға салды, Шекспирдің шығармашылығы осының куәсі болды. Соңына қарай онда дауыл дәйек ойы ұлғая түседі, өйткені тап дауылдағыдай бәрі шыр айналып, матасып, жоқ болды. Ұлылық пен пенделік оп-оңай орын ауыстыратын болды. Адам өзін өзі құтқару жолында король Лир сияқты кері айналып жаратылысқа қашты, лыпасы жоқ тыр жалаңаш өз рухында бұрын белгісіз болған ішкі болмысының қатпарларын, өзінің бір мезгілде Тәңірлік әрі тағылық қатыгез табиғатын ашу үшін үстіндегі киімін сыпырып тастайды. Уақыт өз жолынан тайып кетті, бұрынғы тұтастықтың күл-талқаны шықты, өзінің батырлығымен емес, алайда Шекспир драматургиясында алғаш рет және мәңгі-бақи сақталған бұған дейін ешқашан болып көрмеген сан алуандығымен таң қалдырған көптеген тұлғалар алмасып жатты.1603 жылы жаңа король лорд-камергер актерлерінің труппасын өзінің аса мәртебелі қамқорлығына алған патентке қол қояды. Бұдан былай олар аса жоғары мәртебелі корольдің қызметшілері аталатын болды. 1606 жылдан кейін 1613 жылы оның туған Стратфордына көшіп кетуімен аяқталатын Шекспир шығармашылығының соңғы кезеңі басталады. Осы уақытта ежелгі антикалық сюжеттерге құрылған трагедиялары өмірге келеді (Антоний мен Клеопатра, Кориолан, Тимон Афинский, 1607-08). Оның ізінше кейінгі романтикалық пьесалары жарық көрді, олардың қатарында Қысқы ертегі және Дауыл (1610-12) бар.[8.12-25б]
Драматургтің соншалықты сәтті мансабының кенеттен үзілуінің және астанадан кетуінің себебі, тегінде, сырқатқа шалдығумен байланысты болған сияқты. 1616 жылы наурызда Шекспир, кейіннен оның жеке басы мен авторлығына байланысты көптеген күмандарға жол ашқан және Шекспир мәселесі деп аталуына себеп болған өсиет жазып оған қол қояды. Шекспир өзінің туған күні - 23 сәуірде қайтыс болды деп саналады. Екі күн өткен соң Стратфордтың шетіндегі Қасиетті Үштік шіркеуінің михрабында жерленген, тіркеу кітабында осы туралы жазба бар.[3.28 б]
Шекспирдің биографтары үшін оның өсиеті күйзеліс пен күдіктің көзіне айналды. Онда үйлер мен мүліктер туралы, достарына ескерткішке арналған сақиналар туралы айтылған, кітаптар туралы, қолжазбалар туралы бір ауыз сөз жоқ. Өмірден озған ұлы жазушы емес кәдімгі көптің бірі сияқты. Өсиет шекспир мәселесі дегенді көтеруге бірінші себеп болды: Стратфордтан шыққан Уильям Шекспир оның атымен жазылғанын біз білетін шығармалардың авторы болған ба?
Міне, жүз жыл бойы теріс жауап беретіндер қатары да аз емес: болған жоқ, болуы мүмкін емес, өйткені білімі жоқ, саяхатқа шықпаған, университетте оқымаған. Стратфордтықтар (дәстүрлі нұсқаның жақтастары) жене стратфордтықтарға қарсылар көптеген ақылға қонымды дәлелдер келтірді. Шекспирге лайықты жиырмадан астам кандидаттар ұсынылды. Барынша танымал үміткерлердің арасында философ Фрэнсис Бэкон және драма өнерін түрлендіру ісіндегі Шекспирдің ізашары, университет ақыл-ойының ішіндегі аса ұлысы Кристофер Марло бар. Алайда негізінен атақты тұлғалардың арасынан іздестірілді: графтар Дерби, Оксфорд, Рэтленд аталды, соңғысының құқығына Ресей де қолдау білдірді. Оның өзіне ғана тән білім, қоғам мен сарай маңындағы жағдайы ғана емес, пьесаларда бар өмірді кеңінен шолуға жол ашатын саяхаттау мүмкіндігіне де сүйенді. Сол кездегі көзқарас бойынша драматург кәсібі ар-намысына дақ салуы мүмкін болғандықтан олардың өздерінің шын аттарын жасыруға себептері де болуы мүмкін еді.
Алайда, басты дәлел Шекспирдің пайдасына шешіліп тұр: көзінің тірі кезінде оның аты-жөні ондаған жеке пьесалық басылымдарда, поэмаларда, сонеттер жинағында жарияланды. Шекспир туралы осы шығармалардың авторы ретінде айтылды (аты аталған сайын әрдайым тағы да басқа туралы емес Стратфордтың тумасы туралы әңгіме болып отырғандығы туралы нақтылау қажетпе еді?). Шекспир қайтыс болғаннан кейін іле-шала оның екі актер досы шығармаларын жариялады, ал олардың ішінде Шекспирдің ұлы замандастарының бірі, оның досы Бен Джонсон бар төрт ақын оның даңқын жырға қосты. Бірден ешқандай жоққа шығару және айыптаулар болған жоқ. Замандастары мен ұрпақтардың ешқайсысы 18 ғасырдың аяғына дейін Шекспирдің авторлығына күман келтірген емес. Ондаған адамдарға белгілі болуы тиіс құпияны соншалықты қатаң сақталды дегенге сенуге бола ма?[1.20-36б]
Ал енді келесі буынның драматургі, театр жұмыстары мен өсек-аяңнан жақсы хабары бар Уильям Давенанттың, оның айтуы бойынша сонеттердегі Қараторы әйел оның анасы, ал оның өзі Стратфорда-он-Эйвоннан шыққан Шекспирдің туған ұлымын деген өзі ойлап тапқан аңызды қалай түсіндіруге болады? Осында мақтанарлықтай не бар?
Әрине, әлбетте Шекспирдің құпиясы бар, алайда бұл өмірбаяндық жұмбақ емес, ол романтик-ақын Джон Китс Шекспирдің келеңсіз қабілеті деп атағандармен ілесе жүретін оның ақындық түйсікпен бәрін көре білу және өзінің бар екендігін бүркей білген данышпанның құпиясы. Шекспирдің құпиясы жеке тұлғаның алғаш рет атаусыз болмысты жарып шыққан жеке адам мен уақыт еншісіндегі бірегей құпия, ал ғасырлардан оза жаңа дәуірдің портреттік галереясын жасаған ұлы драматург бір ғана бет-бейнені - өзінің тұлғасын ғана жасырып қалған.
Шекспир ұлттық мәдениет пен ағылшын тілінің қалыптасу үдерісін аяқтайды; оның шығармашылығы еуропалық Қайта өрлеу дәуірінің қасіретті қорытындысын шығарады. Кейінгі буынның жадында Жаңа уақыттың бастауында оның адами тұрпаттары мен өмірдегі оқиғалар галереясын жасаған бәрін қамтыған алып данышпан ретінде Шекспирдің бейнесі қалыптасты. Шекспирдің пьесалары күні бүгінге дейін әлемдік театр репертуарының негізін құрайды. Олардың көпшілігі әлденеше рет кино мен теледидар үшін экранға шығарылды.[4.5-14 б]
Қайта өрлеу дәуіріндегі театрдың толық гүлденіп өсуі
Шекспир шығармашылығымен байланысты болды. Осы тұста Ұлыбританияда К.Марлоның, Б.Джонсонның және т.б. драматургтердің шығармашылығы шырқау биікке көтерілді. 1576 жылы Лондонда тұңғыш театр ғимараты "Театр", бертін келе "Глобус" (1599), "Фортуна" (1600) салынды. Олар Лондонның шетінде, Темзаның оңтүстік жағалауында орналасқан. Бұл төбесі ашық төртбұрышты, дөңгелек, тіпті сегіз қырлы да ("Глобус" сияқты) ғимараттар болып келді. Ғимараттың үстінде спектакль кезінде ту көтерген кішкентай мұнара болды. Спектакльдерге 1500 -- 2000 көрермен жиналып, ойын-сауықты тік тұрып тамашалайтын болған. Сахна үшке бөлінетін: алдыңгы -- просцениум; үсті қамыспен жабылып, екі жақтан бағаналармен бөлінген -- артқы; балкон төрінде бейнеленген -- үстіңгі; сахна кілем және төсеніштермен безендірілген, ал жоғарыда үлкен мата ілінетін: трагедияларда -- қара түсті, комедияларда -- көгілдір. Сахнада декорациялар өте аз болған. Көріністің қай жерде болып жатқаны кішкентай детальмен белгіленетін. Сахнада ағаш тұрса, көрініс тоғайда; тақ тұрса, сарайда өтіп жатыр деп есептелетін. Актерлердің костюмдері өте бай әрі әдемі болып келеді, бірақ олардан тарихи немесе ұлттық ерекшеліктерді табу өте қиын болды. Труппаныңқұрамында бар-жоғы 8 -- 12 адам болған. Кейде әр актерге спектакль кезінде екі-үш рөлді бірден орындауға тура келген. Әдемі бойжеткендер рөлін нәзік жас жігіттер ойнаған. Ірі трагедия актерлері -- К.Марло пьесаларында ойнаған Эдуард Аллейн және Гамлет, Макбет, Лир мен Отелло рөлдерін орындаған Ричард Бербедж болды. Комедиялық рөлдерді Ричард Тарлтон мен Уильям Кэмп ойнады.[17.42-44б]
Глобус" театры "Глобус" -- Лондонда 1599 -- 1644 жылдары жұмыс істеген театр. Ғимараттың алдында рим жазушысы Петронийдің "Бүкіл әлем ойнайды" деген сөзі жазылған, Жерді иығына көтерген Геркулестің мүсіні тұрғандықтан театр "Глобус" атанды. Онда 1642 жылға дейін театрдың бас актері, трагик Ричард Бербедж (1567 -- 1619) жетекшілік еткен "Лорд Камергердің қызметшілері" труппасы қызмет етті. Кейіннен труппаға Бербеджбен бірге Уильям Шекспир де басшылық жасады. "Глобуста" Шекспир және Қайта өрлеу дәуірінің басқа да драматургтері туындыларының қойылуы, бұл театрды елдің мәдени өмірінің ең басты орталықтарының біріне айналдырды.
Қайта өрлеу дәуіріндегі У.Шекспир, М.Сервантес, Лопе де Вега, П.Кальдерон секілді, т.б. ұлы драматургтер пьесаларында тарих мәселесі өткір әлеуметтік және саяси талас-тартыстар үстінде ашылды. Олар өздерінің өмірлік мақсат-мұратын орындауға ұмтылған, ойлау мен әрекет жасау қабілеті жойқын, кесек мінезді ерен жандардың бейнесін алдыңғы қатарға шығарды. Жоғары адамгершілік пен қаһармандық, өмірге деген философиялық көзқарас, поэтикалық сезім, қайырымдылық пен зұлымдықтыңымырасыз кереғарлығы, арлылықтан арсыздыққа, трагедиялықтан комедиялылыққа табиғи түрде ауысып отырушылық, т.б. Қайта өрлеу дәуірі драмасының ерекшелігін айқындады және оның барлығы сол дәуірдегі сахналық мәдениеттің де ерекшеліктерін қалыптастырды. Драматургияның халықтығы, театрдың да халықтық сипатын айқындады. Спектакльдерді қою өнері жөнінен театр, алаң ойын-сауығына тән қарапайымдылық пен шарттылық тәсілдерін ұстанды. Бірақ Қайта өрлеу дәуіріндегі реализмтенденциясының ықпалымен актер өнері ішкі куатқа, қызуқандылық пен эпикалық көшке толы болды. Сондай-ақ адамзат болмысының психологиялық мінез қайшылықтарын, жеке адамның рухани жан дүниесін тереңірек ашуға ден қойды. Негізінен, актерлерді тәрбиелеп, үйретуге бағытталған авторлық режиссура кең өріс алды. Драмалық әрекетте музыка, ән мен би табиғи үйлесім тапты. Еуропа елдерінде кезбе актерлер труппасынан басқа, театр антрепренерлері басқарған жекеменшік немесе актерлер жолдастығы типіндегі тұрақты кәсіпорындар (мысалы, Лондондағы "Глобус" театры) пайда бола бастады. Көптеген сарай театрлары ұйымдастырылды.
Шамамен төрт ғасыр бұрын жазылған Шекспирдің трагедиялары, тарихи шежірелері мен комедиялары әлі күнге дейін көрермендер мен оқушы қауымды тебірентпей қоймайды. Ең озық әлем театрлары мен танымал актерлер Шекспир спектаклін қоюды және онда ойнауды бақыт, құрмет деп есептейді. Ұлы драматургтің өмірі туралы деректер өте аз. Шекспир өзінің ойларын жазып, күнделік жүргізбеген. Оның замандастарымен жазысқан хаттары да, тіпті пьесаларының қолжазбасы да сақталмаған. Бізге дейін оның өмірі жайлы бір-екі дерек бар бірнеше құжат қана жеткен.[29.8б]
1.2. Уильям Шекспир шығармаларының дамуы: оның эстетикасы және көркемдік қағидаттары. Оның шығармаларындағы көне материал ролі.
Шекспир шығармашылығы үш кезеңге бөлінеді.
Шекспир шығармашылығының бірінші кезеңі 1590-1600 жж. қамтиды. Оның алғашқы шығармалары 90-шы жж. басында жазылған: драмалық хроникалар, комедиялар және екі поэма Венера мен Адонис (1593), Лукреция (1594). Бұл екі поэманы Шекспир граф Саутгемптонға арнаған. Осы жылдары аралығындағы пьесалары оптимистік сарында болып келеді. Комедияларында адамдардың бақытқа ұмтылу жолындағы кездесетін қиындықтармен күресі суреттеледі, жаңа дендеп келе жатқан буржуазиялық қатынастар әшкереленеді (Қателіктер комедиясы - қойылуы 1594 ж., басылуы 1623 ж.; Асауға тұсау - қойылуы және басылуы 1594 ж. т.б. І кезеңдегі пьесаларында Шекспир адамның және оның тұрған жерінің сұлулығын, өмірдің қарапайым қуаныштарын мадақтайды. Драматург орта ғасырлық жазушыларда бұрын болмаған сұлулықтың жаңа, гуманистік идеалын жасады, сондықтан оның шығарған образдары айқын және көп-кырлы. [23.20-26б]
Шекспир комедиялары мен драмаларының әрекеті әр түрлі елдерде болады, бірақ олар қай жерде өтсе де, барлығында Англияның рухы сезіледі. Драматург өткен ғасырды суреттесе де, оның жасаған кейіпкерлері Қайта өрлеу дәуірінің өкілдері болып көрінеді.
Шекспирдің саяси көзқарасы пьеса-хроникаларында айқын көрінеді. Генрих VI (3 бөлімнің басылуы 1594-1623), Ричард III қойылуы басылуы т.б. пьеса хроникаларының негізгі идеясы - мемлекеттік бірліктің қажеттігі, феодалдық анархияны жою. Шекспир пьесаларында дүние жүзінде алғаш рет драматургия саяси күресті мифтік емес, реалистік әдіспен бейнеледі. Ол шығармаларына феодалдық қоғамның барлық өкілдерін, сондай-ақ демократиялық пікірдегілерді де қатыстырды. Алайда Шекспир өз дәуіріндегі гуманистердің күмәншылдығынан асып кете алмай, халықтың өз тағдырын және мемлекет мәселесін өзі басқара алатындығына сеніңкіремей қарады.
Шекспир шығармашылығының екінші кезеңі (1601-1608) Англия өміріндегі қоғамдық-саяси өзгерістермен тұтас келді. Бұл кезде корольдық үкімет реакциялық күштердің тірегіне айналды да, капиталдың әуелгі шоғырлану процесі халықтың жағдайын әлсірете түсті. Осы жағдайлар Шекспир шығармаларында трагедиялық сарынның молаюына себепкер болды. Бұл жылдары ол бірқатар әлеуметтік- философиялық пьесалар жазды: Гамлет (1602), Отелло (1604), Король Лир (1606), Макбет (1606), Антоний мен Клеопатра (1607), Афиналық Тимон (1608), Кориолан (1608) т.б. Шекспир шығармашылығының желісі - қоғамның жаңаруын көрсету, қоғамдық зұлматтықтар мен адамды аздырар, өмірді сүреңсіз көрсетер діни сенімдерді әжуалау. Шекспир туындылары шындыққа қалтқысыз сенуді, өмірді сүюді уағыздайды.
Шекспир шығармашылығының үшінші кезеңі (1609-1612) бұрынғысынша зұлымдық пен адамгершіліктің күресін арқау ете отырып, тартысты көбіне ұнамды қасиеттің иесіне моральдық және реальдық жеңдіру арқылы шешеді. Бұл кезеңге Перикл (1609), Цимбелин Қысқы ертегі шығармалары жатады. Бұл трагикомедиялар - мазмұны драмалық болса да, соңынан жақсы аяқталатын пьесалар. [25.54б]
Шекспир шығармашылығы
Уильям Шекспир - ағылшын тілді жазушылардың ішінде ең ұлы. Оның пьесалары мен өлеңдер қазынасынан әрбір жаңа буын өзінің құпия мағынасын табады. Шекспир жиырма жыл бойы, 1592 бастап 1612 жылға дейін, екі монарх, Елизавета І (1558-1603) және Яков I (1603-1625) басқарған уақытта шығармашылықпен айналысты. Осы кезең ішінде Шекспир екі үлкен поэма, өзара байланысқан сонеттер циклін - әрқайсысында 10 буынды 14 жолдан тұратын ырғақты өлеңдер және 37 пьеса жазды. Уильям Шекспирді Уорвикшир графтығында Стратфорд-на-Эйвоне қалашығының махалла шіркеуінде шоқындырды. 1576 жылдан бастап отбасы ақша тапшылығын көре бастайды, қабілетті Уильямды университетке оқуға жібермегені де мүмкін сол себепті шығар.
Келесі жолы Шекспир есімі 1592 жылы еске алынады: оның жолы болғыш, Лондонда жұмыс істейді, онда оның Генрих VI туралы пьесаларын қояды. 1593-94 жж. эпидемияға байланысты Лондон театрлары жабылады да, Шекспир лирикалық поэзияға көшеді. Эпидемия аяқталған кезде Шекспир бірнеше жылға басқа театр тобына - "Лорд-камергер қызметшілеріне" қосылады. Олармен ол сахнада ойнайды және олар үшін пьесалар, көбінесе хроникалар мен комедиялар жазады, дегенмен көрнекті трагедиясы "Ромео мен Джульетта" осы кезеңге сәйкес келеді.[25.66б.]
Одан әрі Шекспир табысты кәсіпорынның - Глобус театрының акционері болады, ол пьесаларға қарағанда табысты болып шығады, оның әрқайсысы үшін авторға бар болғаны 6 фунд қажет етілді. 1603 жылы Елизавета I қайтыс болады да, таққа король Яков I отырады. Оның сүйікті труппасы бірден "Король қызметшілері" деп қайта аталады және спектакльдерімен сарайға жиі шақырылды. Осы кезге қарай Шекспир байыды және туған қаласында жылжымайтын мүлік сатып ала бастады. Осы кезде ол өзінің ең ұлы, жан тербетер трагедияларын - "Гамлет", "Отелло", "Король Лир", "Макбет" және "Антоний и Клеопатра" жазды.
Өзінің трагедияларында Шекспир поэтика тілінің керемет айқындығына және тақпақ сөзді қолдануда теңдессіз еркіндікке қол жеткізді. Осы қасиеттері оның соңғы трагедиялық көңіл-күйден арылған шығармаларында одан да айқын байқалды: "Зимняя сказка" да, "Буря" да ұлы драматург шығармашылығын логикалық аяқтайтын жарасу нотасымен бітеді.
Таяу арада Шекспир өз істерінен алшақтайды. Ол өзінің қалған өмірін туған Стратфордта тыныштық пен молшылықта өткізеді, дегенмен әуелде астанада өз театрымен ұдайы байланыста болды. Шекспир қайтыс болғаннан кейін оның барлық шығармаларын Шекспир театрының актерлері жинақтап, жариялады. Жинақ Бен Джонсонның Шекспир туралы ақын бір ғасырлық емес, бар ғасырлық деген өлеңімен ашылады.
Шындықпен қол жеткізілетін көп нәрсеге адамгершіліксіз жету қиын. Ізгілікті адам батыл және ешқашан қорқынышты сезбейді. Мен ешқашан жақсы істер жасағаныма өкінбеймін У. Шекспир
Шекспир (Shakespeare) Уильям (1564-1616), ағылшын драматургі, ақын; король труппасының актері болған. Мифологиялық сюжетке құрылған Венера мен Адонис (1593) рим тарихынан Лукреция (1594) поэмалары бар. Шекспир желілері (даусыз оның өзі жазған пьесалар) 37 драмадан тұрады. Алғашқы пьесалары өміршеңдігімен ерекшеленеді: Асауға тұсау (1593), Жаз түніндегі түс (1596), Болымсыздан бос айғай (1598) комедиялары бар. Адам өмірімен бағаланған махаббат пен адалдық туралы Ромео мен Джульетта (1595) трагедиясын жазған. Тарихи жылнамалық шығармаларында (Ричард III, 1593; Генрих IV, 1597-98), трагедияларында (Гамлет, 1601; Отелло, 1604; Король Лир, 1605; Макбет, 1606), Рим трагедияларында (саяси - Юлий Цезарь, 1599; Антоний мен Клеопатра, 1607; Кориолан, 1607), лирикалық-философиялық Сонеттерде (1609 жылы жарияланған) дәуірдің адамгершілік, қоғамдық және саяси қайшылықтары көрсетіліп, олар мәңгі-бақи, мүлде жойылмайтын ретінде, жақсылық, ар-ұят, намыс сияқты адами жоғары құндылықтар бәрібір өңі айналып трагедиялық қасіретке ұшырауы әлемнің жаратылыс заңдылығы ретінде пайымдалған. Тағдыр талқысымен де және қалыптасқан жағдаймен де ерлікпен күресуге, әлемдегі әділетсіздік үшін (үзілген уақыт байланысына) жауаптылықты сезінетін, жанын пида етуге де қабілетті, сондай-ақ олардың бар болмысын билеп алған идеялар мен нәпсіге бола (өзімшілдік, мансап, махаббат) адамгершілік заңын аттап өтіп, өмірін қиюға да даяр тұратын есте қаларлықтай жарқын, ерік-жігері бойын кернеген және қарымы күшті тұлғаларды жасады [1, б. 14].
Қайшылықтардың оңтайлы шешімін табу жолындағы ізденістер Қысқы ертегі (1611), Дауыл (1612) романтикалық драмаларын жазуға алып келді. Шекспирдің трагедиялары - әлем әдебиетіндегі трагедияның үздік үлгілері болып табылады.
1590-жылдар аралығында Шекспир Лондонға келіп хроника жазуды бастайды. Шекспир хроникалардан - ұлттық тарихи оқиғалар туралы пьесалардан бастады, оның заңын ол Уақыт сөзімен белгіледі. Негізгі Шекспир хроникалары төрт пьесадан екі цикл құрайды (тетралогия). Біріншісі - Генрих VI (үш бөлім) және Ричард III. Екіншісі - Ричард II (1595), Генрих IV (екі бөлім; 1596-1598) және Генрих V (1599). Бірінші тетралогияда Тағдыр мен Уақытты өзіне бағындыруға ұмтылған III Ричардтың мықты тарихи тұлғасы аласапыранның арасынан алға шығады. Тақты күшпен ұстап тұруға болады, алайда егер тақ иесі кісілік қағидаларын тәрік етіп, тарихты саяси спектакльге айналдыратын болса, тақты ұстап тұруға қауқарсыз. Екінші тетралогияның тақырыбы - ұлттық мемлекеттің қалыптасуы. Генрих IV хроникасы Ланкастерлер әулетінің түп атасы IV Генрихтің билікті тартып алуы туралы және болашақ мінсіз король V Генрихтің жастық шағы туралы баяндайды. Ханзада Генрих сэр Джон Фальстафтың жетекшілігімен сыраханалар мен қара жолдың бойында өмір мектебінен өтеді. Ханзада жерден, дене және материалдық дегеннің бәрінен және Уақыт сайқымазағы Фальстаф оның бойына сіңіргеннен күш-қуат алады. Фальстафтың кекесінді күлкісімен ханзаданың бақталасы Гарри Готспер бейнесінде сомдалған рыцарьлық шектеусіз еркіндігімен қоса Орта ғасыр сахнамен қош айтысады. Өзінің мінсіз монархын Шекспир халықтың әжуа-оспағы аясынан өткізу қажет деп санайды. Алайда финалда, ханзада таққа отырғанда, Фальстаф қуылады, өйткені мемлекеттік тәртіп табиғат заңы бойынша өмір сүрмейді. Шекспир қасіретінің қайнар көзі олардың қарама-қайшылығында жатыр.[23.9б]
Жеткілікті түрде көзге түсерліктей тұлғаға айналған Шекспир сол кезде сахнада патшалық құрған университет даналары тобы драматургтарының бірі, оны сахнаны дүр сілкіндіруші (Шекспир тегіне каламбур ойыны: Shake-speare, яғни найза сілтегіш) және біздің қауырсындарымызбен қоқиланатын қарға (Генрих VI алынған басқаша аталған дәйексөз ) деп атаған Роберт Гриннің қызғанышты жаулық әрекетіне лайықталды. Алғашқы сақталған пікір осындай болды.
1592-94 жылдары оба опатының салдарынан Лондон театрлары жабылады. Еріксіз үзіліс уақытында Шекспир бірнеше пьесалар: Ричард III жылнамасын, Қателер комедиясын және Асауға тұсауын, өзінің алғашқы трагедиясы Тит Андроникті (сол кездегі қанды трагедия стилін сақтаған) жазады, сондай-ақ алғаш рет өз атымен Венера мен Адонис және Лукреция поэмаларын жарыққа шығарады. 1594 жылы театрлар ашылғаннан кейін Шекспир оның қамқоршысы Хансдонның лауазымы бойынша осылай аталған лорд-камергер труппасының жаңа құрамына қосылады. Университет ақыл-ойы сахнадан кеткен болатын (ажал жетті немесе театр үшін жазуларын тоқтатты). Шекспир дәуірі басталды.
1590 жылдары (Шекспир шығармашылығының алғашқы жылдары деп саналатын кезең) Шекспир өзінің барлық негізгі хроникаларын, сондай-ақ комедияларының көпшілігін жазады. 1595-96 жылдары Ромео мен Джульетта трагедиясы, оның соңын іле-шала - кейіннен ойлы деп аталған Венеция саудагері - алғашқы комедиясы жазылды. 1599 жылы күзде Глобус театры ашылады. Кіре беріс маңдайшада: Бүкіл әлем - театр (Totus mundis agit histrionem) деген қанатты сөздер жазылған. Шекспир оның иеленушілерінің бірі, труппаның актері және негізгі драматургі. Глобус ашылған жылы ол Юлий Цезарь римдік трагедиясын және бір жылдан кейін өмірге келген Гамлетке жол ашқан, шиыршық атқан характерлерді көрсететін Сіздерге бұл ұнай ма? комедиясын жазды. Оның жарық көруімен ұлы трагедиялар кезеңі (1601-1606) басталады. Отелло (1604), Король Лир (1605), Макбет (1606) осы кезеңнің жемістері. Комедиялардың реңі енді салмақты бола түсті, ал Троил мен Крессида (1601-1602), Жақсылықпен аяқталғанның бәрі жақсы (1603-1603), Шараға қарсы шара (1604) сияқты шығармаларында тіпті ауыр ойларға жетелейді.
Шекспир дәуірінде театр техникасы - Шекспир театрына, алғашқыда кезбе комедианттар топтары керуен және қонақ үй сарайларында қоятын спектакль жүйесі күмәнсіз сәйкес келеді; осы қонақ үй сарайлары әдетте екінші қабат бойынша ашық ярус-балконмен қоршалған ғимарат болып табылады, солар бойынша оларда бөлмелер мен есіктер орналасқан. Кезбе труппа, осындай сарайға енгенде, оның қабырғаларының тік бұрышының бірінде сахна қоятын; сарайда және балконда көрермендер орналасатын. Сахна тағандалған тақтай тұғыр түрінде орнатылған, оның бір бөлігі ашық сарайға шығатын, ал екіншісі, артқысы, балкон астында қалатын. Балконнан шымылдық түсірілген.
Осылайша бірден үш алаң пайда болатын: алдыңғы - балконның алдында, артқы - балкон астында шымылдық артында және жоғарғы - сахна үстінде балконның өзі. Осы принцип XVI ғ., XVII ғасырдың басында ағылшын театрында ауыспалы түрінің негізіне салынды. Бірінші ашық стационар театрды Лондонда (дұрысырақ Лондоннан тыс, қала шегінен тыс, себебі қала шегінде театрларды орнатуға рұқсат етілмеген) 1576 ж. Бэрбеджей актерлер отбасы жабдықтады. Шекспир театры әлі көрермендер залын білмейді, тек қонақ үй сарайларының реминисценциясы ретінде көрермендер сарайын (yard) біледі. Осындай ашық, төбесі жоқ көрермендер сарайы галереямен немесе екі галереямен қоршалды. Сахна төбемен жабылды және қонақ үйдің үш ауласы болып табылды. Сахнаның алдыңғы бөлігі көрермендер сарайына үштен біріне дерлік қиындасқан - тұратын партер (осылай өзінің атауын жүзеге асырған par terre - жерде).
Партерді толтырған халықтың демократиялық бөлігі сахнаның тақтай төсемінде қалың шеңбермен қоршаған. Халықтың анағұрлым биік дәрежелі, ақ сүйек бөлігі, - орындықтарда жатып, - сахна алаңының өзінде оның жиектері бойымен орналасатын. Осы кездегі театр тарихы, кейде осы екі топтағы көрермендердің төбелесіне айналатын ұдайы жауластық пен ұрыс-керісті атайды. Кәсіптік және жұмысшы партерінің ақсүйектерге таптық жауластығы мұнда айтарлықтай шуылмен байқалды. Жалпы, біздің көрермендер залы білетін тыныштық Шекспир театрында болған жоқ. Сахнаның артқы бөлігі жылжымалы шымылдықпен бөлінді. Онда әдетте сырласу сахналары (мысалы, Дездомонаның ұйықтау бөлмесі) орындалатын, әрекетті басқа жерге бірден жылдам ауыстыру және әрекет ететін тұлғаны жаңа орында көрсету керек болғанда сонда ойнады (мысалы, Марлоның Темірлан драмасында ремарка бар: шымылдық тартылған, Зенократа төсекте жатыр, оның жанында отырған Темірлан немесе Шекспирдің Қысқа ертегісінде: Полина шымылдықты жұлқиды да, мүсін түрінде тұрған Гермионға ашады).
Алдыңғы алаң басты сахна болды, оларды сол кезде театрдағы ең сүйікті шеру үшін, сол кездегі төтенше белгілі сайысты (Гамлеттің соңғы актісінде сахна) көрсету үшін пайдаланды. Мұнда негізгі пьеса сахналары арасында халықтың көңілін аулайтын клоундар, жонглерлер, акробаттар ойын көрсетті (Шекспир театрында үзіліс болмаған). Ақырында Шекспир драмаларын тым кеш әдебиеттік өңдеу кезінде осы күлдіргі ойындар мен интермедиялардың және мазақы ілікпе сөздердің бір бөлігі баспа мәтініне енгізілді. Әрбір спектакль міндетті жигамен аяқталатын - клоун орындайтын бимен өлеңнің ерекше түрімен аяқталатын; Шекспир кезеңдерінде Гамлетте көр қазушылар сахнасы күлдіргі ойындар болды, оны көтеріңкі сарынмен кейін толтырды.
Шекспирдің өлеңдері мен поэмалары, әрине оның данышпан драмаларымен салыстыруға келмейді. Бірақ оларда өз бетінше алынған айрықша талант белгісі болады, Шекспир-драматургты даңққа бөлемегенде олар авторға толықтай зор атақ берген болар еді және шындынғында берді: біз ғалым Мирестің ақын Шекспирден екінші Овидияны көргенін білеміз. Бірақ, сонымен қатар, жаңа Катуллатуралы зор мақтанышпен айтатын басқа замандастардың пікірлерінің бір қатары бар. Венера мен Адонис поэмасы, Шекспир драматург ретінде белгілі болған кезде 1593 жылы басып шығарылды, бірақ автордың өзі оны өзінің әдебиеттегі тұңғышы деп атайды, сондықтан да ол немесе ойдан шығарылған немесе бір бөлігі Стретфордта жазылған болуы мүмкін. Шекспир поэманы атақты қамқоршы назарына лайықты жанр және жоғары өнер шығармасы деп санады (жалпы қол жетерлік театр үшін пьесалардан айырмасы). Отанның жаңғырығы өзінен айқын хабар береді. Ландшафта жергілікті орташа ағылшын колориті жанды сезіледі, онда сюжет бойынша талап етілгендей ешқандай оңтүстік белгісі жоқ, ақынның рухани көзқарасы алдында, күмәнсіз, өзінің жылы аясы мен байыпты әдемілігі бар Уорикшираның бейбіт даласының туған картиналары болды. Сонымен қатар поэмада керемет атбегі және үздік аңшы байқалады. Сюжет айтарлықтай дәрежеде Овидия Метаморфозаларынан алынған; сонымен қатар Лодждың Scillaes Metamorphosis көп алынған.
Поэма Ренессанстың барынша ожарлығымен, бірақ дегенмен ешбір жеңілтектіксіз әзірленген. Жас автордың таланты, поэма үнді және көркем өлеңдермен жазылғанынан басқа, ең бастысы, осыдан-ақ көрінді. Егер Венераның Адонистің құмарлығын арттыру талпынысы кейінгі оқырманды өзінің ашықтығымен, сонымен қатар оларға қандай да бір ұятсыз және лайықсыз көркемдік сипаттау әсерін қалдырмайтыны таң қалдырады. Біздің алдымызда шынайы, долы, ақыл-естен адастыратын, сондықтан бәрі сияқты жарқын және күшті поэтикалық заңды құмарлық.
Келесі жылы (1594) шыққан және сол граф Саутгемптонға арналған екінші поэмасы - Лукреция анағұрлым маневрлірек. Жаңа поэмада ауыздықсыз ештеме жоқ болуымен қатар, керісінше бәрі антикалық аңыздағыдай әйелдің ары туралы толық шартты ұғымның ең таңдаулы түсінігінен айналып шықпайды. (Секст) Тарквинийден қорлық көрген Лукреция өзінің зайыптылық арын тонатқаннан кейін өмір сүру мүмкін емес деп санайды және одан ары монологтарда өзінің сезімін білдіреді. Жарқын, бірақ жеткілікті дәрежеде жасанды метафоралар, аллегориялар мен антитездер осы монологтарды шынайы сезімдерден арылтады және бүкіл поэмаға риторикалық береді. Алайда өлеңдер жазу кезінде осындай қоқырайғандық халыққа өте ұнайды және Лукреция Венера мен Адонис сияқты табысқа жетті. Сол кездері әдеби табыстардан жалғыз өздері пайда көрген кітап саудагерлері, авторлар үшін әдеби меншіктің болмауына қарай басылым артынан басылым шығарды. Шекспирдің көзі тірісінде Венера мен Адонис 7 басылымнан өтті, Лукреция - 5. Шекспирге тағы екі нашар манерлі өлең шығармасы тиесіленді, оның бірі Ғашықтың шағымы (Lover's Complaint,, мүмкін Шекспир жасөспірім кезінде жазған болар, ал екіншісі - Күшті пилигрим ("Passionate Pilgrim) ешбір жағдайда оған тиесілі емес. Өлеңі 1599 жылы, Шекспир атақты болған кезде жарияланды [2, б. 205].
Шекспирдің комедиясы сатиралық емес еді, ол жанрдың одан кейінгі дамуының бәрінен осынысымен ерекше болды. Оның күлкісі өмірдің толысуын, оның қуатын, сұлулығын, құбылмалығын сезінуден бастау алады. Шекспир комедияларының өзінің ұлы тақырыбы бар ол - Жаратылыс. Өмір қызығын меңгерген болып көрінетін емес, шынайы нақты болмысымен берілген оның өзінің сүйікті кейіпкері - сайқымазақ бар. Шекспирдің барлық алғашқы комедияларын олардың бастапқыларының бірі - Қателер комедиясының атымен айқындауға болады. Алайда, оларда комедияның қайнар көзі мен дәстүрлері өзгеріп отырады. Егер Қателер комедиясының негізі антикалық, Рим комедиялары болса, ал Асауға тұсау (1594) комедиясы Шекспир күлкісінің халық карнавалымен байланысын көрсетеді.
Істің мәні оның мықты, ұсақ-түйекке бой алдырмаған мінезінде болмаса, асау әйелге тұсау салу соншалықты қиын да емес екен, тексере келгенде тұсау салушысы әлі табылмаған көптеген басқа әйел кейіпкерлерге қарағанда асаулығы әлде қайда аз болып шығады. Күйеу Бьянкилер ше? Оларды Катаринаның қасында елестету мүмкін емес. Петруччо бой көрсетіп еді, барлығы өз орнына келе қалды. Бұл комедияда барлығы карнавалдық аста-төктікпен берілген: әйелдің алғашқы беттегі асаулығы да, оны түзетудің амал ретіндегі күйеуінің билеп-төстеуі де, ақырында шымылдық жабылардағы сөздің мәні де. Карнавалдық тұрғысынан қарастырылмаса, кейіпкер әйелді қайта түзетуді де, оның басқа әйелдерге сабақ ретінде айтылған ақыл сөздерін де қабылдау мүмкін емес.
Жаз түніндегі түс (1595-96) комедиясы ғашықтық сезімнің қызбалығы туралы, табиғат ғажайыптарымен расталатын, Оберон, Титания, періштелер билігін жүргізетін орманның сиқырлы әлемімен тап осы арада шындыққа айналатын, оның өмірде орын алатын құқығы туралы баяндайды. Жаз түніндегі түс - Шекспирдің аса мөлдір, музыкалы, нәзік комедияларының бірі. Ол шабытты шақтың бір демінде жеңіл түрде туындаған сияқты болып көрінеді. Осылай болуы да мүмкін. Онда Шекспирдің тағы да бір басқа қабілеті - алуан түрлі сюжеттік материалдардың басын бір жерде тоғыстырып оның негізінде мүлде жаңа туынды жасау қабілеті таң қалдырады.
Түзетуге болатын қателіктер, түсінбеушіліктер, тап басып тани алмау бастапқы комедияларындағы қайшылықтарға негіз болады. Алайда жеңіл атүсті оқиғаларға Шекспирдің көзқарасы бірте-бірте өзгереді. Жаңа жүзжылдық кезеңі мен оның басында туындаған кейінгі комедияларында (оларды ойлы, драмалық, проблемалы деп атайды) жинақталған өзгерістер көзге ұрып тұрады. Олардың бірінің атын әдеттегідей ойнақыландырып (Жақсылықпен аяқталғанның бәрі жақсы, 1602-1603), енді Шекспирде жақсылықпен аяқталатынның бәрі жақсы емес дейтін болды. Комедия жанры діттейтін бақытты аяқталу енді үйлесімділіктің қалпына келтірілгенін дәлелдей алмайды, өйткені үйлесімді дүние тәртібінің бұзылуы кездейсоқ болмай шықты. Қайшылық характерлер мен мән-жайларға өтті. Үйлесімсіздік оларда кейіпкерлер өмір кешетін әлемнің ажырамас сипатына айналды.
1593-1600 жылдарды сонеттердің өмірге келген барынша мүмкін уақыты деуге болады. 1609 жылы күні бүгінге дейін Шекспир жұмбақтарының бірі болып қалып отырған арнауы бар көзі тірісіндегі жалғыз басылым жарық көрді. Ол құпия W.H.-ге арналған: сонеттерінің көпшілігі (154-тің ішінен 1-126-сы арналған) оған арналған тамаша жігіт, дос осы емес пе екен?
Шекспир жинағында алғашқы он жеті сонеттің барынша айқын тақырыптық циклы бар. Олардың тақырыбы біреу ғана: тамаша жас азаматқа өз ұрпағын жалғастыру, жер бетіндегі өмірдің және бұл дүниедегі сұлулықтың соншалықты жылдам өте шығатынын ұмытпау тілегі. Бұл ақынның досына деген шынайы таңданысы мен адал сүйіспеншілікке толы жеке қатынасы туындағанға дейін тапсырыс бойынша да жазылуы мүмкін кітапқа өзіндік кіріспе іспетті. Ақын әлде оның табынуға шақ қалған сезімі үшін, әлде сонеттердің жас ақсүйекке (граф Саутгемптон немесе граф Пембрук?) арналды деген нұсқаны қабылдағанда, әлеуметтік айырмашылық талаптары үшін қажетті болуы мүмкін ара қашықтықты берік ұстанған. Сүйіспеншілік поэзияға шабыт береді, ал одан мәңгілік ғұмыр алады. 15, 18, 19, 55, 60, 63, 81, 101 - сонеттерде Уақытты жеңуге қабілетті поэзияның қуаты туралы айтылады.
Ақын сүйіспеншілігі досының жақын тартудағы тұрақсыздығы еңсесін езген сезімімен қатар өріледі. Бұның ақынның өзімшілдігіне де қатысы бар. Бақталас ақын пайда болады (76, 78, 79, 80, 82-86- сонеттер). Жинақтың екінші бөлімі (127-154) Қараторы әйелге арналған. Сұлулықтың өзгерген тұрпат нысаны Ф. Петрарканың аспандағы махаббатына жол тартатын дәстүрге қайшы естіледі, оның періштедей ақ шашты доннасына қарсы қойылған. Шекспир петраркизм қалыбын жоққа шығарған оның сүйкімдісінің жер басып жүргенін (С. Маршактың аудармасы; 130-сонет) баса көрсетеді. Шекспирде махаббаттың аспаннан жерге түскен өз құндылығында берік екендігі дәріптелсе де (116-сонет), ол әлемнің барлық үйлесімсіздігіне, оны өзіне қабылдауға дайын оның қайғы-мұңына ашық (66-сонет) [3, б. 74].
Шекспирдің бірінші шынайы қаламынан туындаған Ромео мен Джульетта трагедиясы комедиялар мен сонеттердің ортасында дүниеге келді. Ол өзінің тілдік табиғаты бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Әлемдік әдебиеттің ұлы шеберлерінің бірі, классик, ақын, драматург Уильям Шексирдің шығармашылығында антикалық тақырып ерекше орын иеленеді. Бұл тарихи әдеби және қоғамдық жағдаймен байланысты болды, өйткені Шекспир өркендеу дәуірінің ірі әдебиет өкілдерінің бірі болып табылады. Ал Өркендеу дәуіріне келетін болсақ, оның өзі негізінен әдебиетпен, тарихпен, антикалық мәдениетпен тығыз байланысты.
Ағылшынның әлемге аты әйгілі драматургы әрі ақыны Уильям Шекспир 1564 жылы 23 сәуірде Эйвон өзенінің бойындағы Стратфорд деген кішкентай қалада дүниеге келген. Оның әкесі айтарлықтай ауқатты қала тұрғыны еді (саудагер болған, қала мэры болып да сайланған). Уильям Джон Шекспирдің үшінші баласы еді, одан басқа тағы жеті баласы болған. 7 жасында Уильям ең жақсы деп есептелетін грамматикалық мектепке барды (1571-1578), онда латын және көне грек тілдерін үйренді. Әкесінің кедейленуіне байланысты мектепті бітіре алмай, 16-ға толар-толмас жасында жұмыс істеуге мәжбүр болады (ет сатушының шәкірті, ауылдық мектепте репетитор т.б.). 18 жасында Уильям Анна Хесуэй деген өзінен 8 жас үлкен фермердің қызына үйленеді.
XVI ғ. аяғында театр ағылшын халқының сүйікті өнері болды. Ол кезде Лондонда онға жуық театр болған. 1585-1612 ж. Шекспир Лондонда тұрды. Ол өзі жақсы көрген театрды төңіректейді: әуелі театрға келушілердің атын бағушы, соңынан актер, режиссер, драматург болады. Лондонға келген алғашқы күндерінен-ақ Шекспир студенттермен тығыз байланысты болды. Оның пьсалары алғаш рет студент-жастардың күшімен қойылды. Сол кезден бастап Уильям Шекспирдің барлық өмірі театрмен байланысты болды.
1593 ж. Шекспир Джеймс Бербедж басқарған ең жақсы труппаға кірді. Труппаның мүшелері 1599 ж. Глобус театрын салды. Бұл театрда Шекспирдің пьесалары жиі қойылды.
1612 ж. Шекспир туған қаласына қайтып оралады. Оның айналасында туғандары болады, бірақ сүйікті театры болмайды, ал театрсыз Шекспир өмір сүре алмады. 4 жылдан соң өзінің туған күнінде 23 сәуірде 52 жасында Шекспир қөз жұмды. Ол Стратфорд шіркеуінде жерленді.
Шекспир өз шығармашылығының алғашқы кезеңінен бастап - ақ антикалық тақырыпты кеңінен пайдалана бастады. Оның 1593 жылы жариялаған алғашқы туындылары - Венера және Адонис, Лукреция поэмалары көне әлемнің тарихы және мифологиясымен тығыз байланысты болды. Осы туындылардың арасында екі үрдіс айқын көрінеді: шынайы тарих бойымен жүру немесе - жалған, қиял, аңыз. Көріністер жалған немесе шынайы тарихи ретінде баяндалады. Түрлі жанрлар келесі туындыларған тән болып табылады: олар - Лукреция және Венера мен Адонис секілді поэмалар, Қателіктер комедиясы секілді комедия және Антоний мен Клеопатра, Троил мен Крессида, Кориолан трагедиялары. Шекспир трагедияларының қатарынан осы диплом жұмысы арналған Афиналық Тимон трагедиясын таба аламыз. Бұл трагедия Шекспирдің 1607 - 1608 жылдар аралығында жазған соңғы туындыларының бірі болып табылады. [3, 166б. ]
Афиналық Тимон - Шекспир пьесаларының ішіндегі кең оқырман мен көрермендерге де, тіпті сыншыларға да мейлінше аз таныс туындыларының бірі. Гамлет, Отелло немесе Лир патшасы бәріне де мәлім: бірақ оларды білетіндердің көпшілігі Шекпспирдің бұл пьесасының мазмұны түгіл, оның атын да есіне түсіре алмайды. Бұл пьеса сахнада жиі қойыла бермейді. Бұнда махаббат шытырманы, махаббат пен қызғаныш жоқ, оның мазмұны - адамға деген сенімділік турасындағы философиялық мәселе. Бұл пьесаның кейіпкерінің жексұрын адам, адам жеккөруші деп жиі айтып жатады және бұдан басқа ол кейіпкердің бойынан ешбір қасиетін байқамайды. Бірақта, бұл пьеса Шекспирдің басқа да туындылары секілді күрделі әрі көлемді және оған ерекше мазмұн мен стилдік қасиеттер тән.
Афиналық Тимон трагедиясын Шекспир туындыларының ішінен ерекше атап көрсеткен орыс сыншысы В. Г. Белинский. Белинский ол туынды туралы мақала жазып, оның мазмұныны байлылығына тәнті болып, осы пьесаның ерекше жазылу түрін атап өтті. Ол бұл пьеса мен А.С. Пушкиннің Цыганы атты туындысының арасын теңдестіріп салыстырған болатын. Бұл туындылардың басты кейіпкерлерінің образдары мен өмірлік философияларынан ұқсастық тапқан. Сөзсіз, бұл пьеса тереңірек зерттеп білуге лайықты.
Шекспир туралы әдебиеттерді шолу...
Жоғарыда айтылып өткендей, Афиналық Тимон трагедиясы шекспиртанушылардың жұмысында сирек талданатын туындылардың бірі. В.Г. Белинскийдің мазмұнды талдауынан басқа, А. Аникстің Шекспирдің шығармашылығы (1963) атты кітабында осы туындыға арналған бөлімді, И. Дубашинскийдің, М. Морозовтың және басқалардың жұмыстарын атап өтуге болады. Бірақ, толығымен траегдия жеткіліксіз зерттелген және талдау құралы бола алады.
Диплом жұмысының мақсаты - Уильям Шекспирдің Афиналық Тимон трагедиясын тақырыптық, мәселелік, мазмұны мен образы, сонымен қатар стильдік мәселе тұрғысынан зерттеу. Ол үшін келесі міндеттерді шешу керек:
Диплом жұмысының міндеттері:
- өркендеу дәуірі мен оның әдебиетінің антикалық тақырыппен ХVII ғасыр гуманизмі негізі ретіндегі қарым - қатынасу мәселелерін қарастыру;
- шекспир шығармашылығындағы антикалық тақырыптың дамуын және оның шынай тарихи түрғыдан, сонымен қатар жалған кейіпкерлер мен жағдаяттар арқылы түсіндірілу ерешеліктерін бақылау;
- шекспирдің антикалық тақырыппен байланысты туындыларына қысқаша сипаттама беру;
- пьесаның жазылу тарихын, мазмұны мен кейіпкерлерін, сонымен қатар стилдік ерекшеліктерін зерттеу.
Диплом жұмысының нысаны - Уильям Шекспирдің Афиналық Тимон пьесасы.
Диплом жұмысының құралы - тақырыптама, мәселенама, пьесаның стилі мен түр сипаты.
Диплом жұмысының өзектілігі - ұлттық және әлемдік әдебиеттің ұлы шеберілерінің бірі ретінде Уильям Шекспирдің шығармашылығын зерттеудің маңыздылығымен анықталады.
Диплом жұмысының жаңалығы Шекспирдің осы туындысының аз зерттелуімен айқындалады, оны одан әрі тереңірек зерттеу қажет.
Диплом жұмысының құрылымы: диплом жұмысы кіріспеден, екі бөлім мен қорытындыдан тұрады.
Кіріспеде мәселе тарихына, Шекспир туралы әдебиеттерге қысқаша шолу жасалынады, диплом жұмысында қарастыру жоспарланған сұрақтар асы анықталады, тақырып дәйектемесі беріледі.
Диплом жұмысының бірінші бөлімінде өркендеу дәуірінің антикалық тақырыппен байланысына, Шекспир шығармашылығының дамуына және драматург үшін антикалық тақырыптың маңыздылығы мен рөліне сипаттама берілді. Антикалық тақырыпқа арналған туындыларға, соның ішінде екі поэма - Қателіктер комедиясы атты комедия мен Троил мен Крессида, Кориолан, Антоний мен Клеопатра, Тит Адроник трагедияларына қысқаша шолу жасалынды.
Диплом жұмысының екінші бөлімінде Афиналық Тимон пьесасының ерекшеліктері қарастырылған. Оның тақырыптамасы, мәселенамасы, стилі мен түр сипаты, сонымен қатар пьесаның философиялық үндестігі және ондағы бейнелеу - суреттеу құралдары қарастырылды.
Қорытындыда зерттеу нәтижелері қорытындыланады және трагедияның стилі мен мазмұндық ерекшеліктері анықталады.
Бірінші бөлім. Уильям шекспир туындыларындағы көне тақырып
І.І. Көне және қайта өрлеу дәуірі. Көне тақырыптың өркендеуі.
Қайта өрлеу дәуірінің асыл идеясы лайықты жеке тұлға туралы ой болатын. Уақыт осы идеяны қасіретті сынға салды, Шекспирдің шығармашылығы осының куәсі болды. Соңына қарай онда дауыл дәйек ойы ұлғая түседі, өйткені тап дауылдағыдай бәрі шыр айналып, матасып, жоқ болды. Ұлылық пен пенделік оп-оңай орын ауыстыратын болды. Адам өзін өзі құтқару жолында король Лир сияқты кері айналып жаратылысқа қашты, лыпасы жоқ тыр жалаңаш өз рухында бұрын белгісіз болған ішкі болмысының қатпарларын, өзінің бір мезгілде Тәңірлік әрі тағылық қатыгез табиғатын ашу үшін үстіндегі киімін сыпырып тастайды. Уақыт өз жолынан тайып кетті, бұрынғы тұтастықтың күл-талқаны шықты, өзінің батырлығымен емес, алайда Шекспир драматургиясында алғаш рет және мәңгі-бақи сақталған бұған дейін ешқашан болып көрмеген сан алуандығымен таң қалдырған көптеген тұлғалар алмасып жатты.1603 жылы жаңа король лорд-камергер актерлерінің труппасын өзінің аса мәртебелі қамқорлығына алған патентке қол қояды. Бұдан былай олар аса жоғары мәртебелі корольдің қызметшілері аталатын болды. 1606 жылдан кейін 1613 жылы оның туған Стратфордына көшіп кетуімен аяқталатын Шекспир шығармашылығының соңғы кезеңі басталады. Осы уақытта ежелгі антикалық сюжеттерге құрылған трагедиялары өмірге келеді (Антоний мен Клеопатра, Кориолан, Тимон Афинский, 1607-08). Оның ізінше кейінгі романтикалық пьесалары жарық көрді, олардың қатарында Қысқы ертегі және Дауыл (1610-12) бар.[8.12-25б]
Драматургтің соншалықты сәтті мансабының кенеттен үзілуінің және астанадан кетуінің себебі, тегінде, сырқатқа шалдығумен байланысты болған сияқты. 1616 жылы наурызда Шекспир, кейіннен оның жеке басы мен авторлығына байланысты көптеген күмандарға жол ашқан және Шекспир мәселесі деп аталуына себеп болған өсиет жазып оған қол қояды. Шекспир өзінің туған күні - 23 сәуірде қайтыс болды деп саналады. Екі күн өткен соң Стратфордтың шетіндегі Қасиетті Үштік шіркеуінің михрабында жерленген, тіркеу кітабында осы туралы жазба бар.[3.28 б]
Шекспирдің биографтары үшін оның өсиеті күйзеліс пен күдіктің көзіне айналды. Онда үйлер мен мүліктер туралы, достарына ескерткішке арналған сақиналар туралы айтылған, кітаптар туралы, қолжазбалар туралы бір ауыз сөз жоқ. Өмірден озған ұлы жазушы емес кәдімгі көптің бірі сияқты. Өсиет шекспир мәселесі дегенді көтеруге бірінші себеп болды: Стратфордтан шыққан Уильям Шекспир оның атымен жазылғанын біз білетін шығармалардың авторы болған ба?
Міне, жүз жыл бойы теріс жауап беретіндер қатары да аз емес: болған жоқ, болуы мүмкін емес, өйткені білімі жоқ, саяхатқа шықпаған, университетте оқымаған. Стратфордтықтар (дәстүрлі нұсқаның жақтастары) жене стратфордтықтарға қарсылар көптеген ақылға қонымды дәлелдер келтірді. Шекспирге лайықты жиырмадан астам кандидаттар ұсынылды. Барынша танымал үміткерлердің арасында философ Фрэнсис Бэкон және драма өнерін түрлендіру ісіндегі Шекспирдің ізашары, университет ақыл-ойының ішіндегі аса ұлысы Кристофер Марло бар. Алайда негізінен атақты тұлғалардың арасынан іздестірілді: графтар Дерби, Оксфорд, Рэтленд аталды, соңғысының құқығына Ресей де қолдау білдірді. Оның өзіне ғана тән білім, қоғам мен сарай маңындағы жағдайы ғана емес, пьесаларда бар өмірді кеңінен шолуға жол ашатын саяхаттау мүмкіндігіне де сүйенді. Сол кездегі көзқарас бойынша драматург кәсібі ар-намысына дақ салуы мүмкін болғандықтан олардың өздерінің шын аттарын жасыруға себептері де болуы мүмкін еді.
Алайда, басты дәлел Шекспирдің пайдасына шешіліп тұр: көзінің тірі кезінде оның аты-жөні ондаған жеке пьесалық басылымдарда, поэмаларда, сонеттер жинағында жарияланды. Шекспир туралы осы шығармалардың авторы ретінде айтылды (аты аталған сайын әрдайым тағы да басқа туралы емес Стратфордтың тумасы туралы әңгіме болып отырғандығы туралы нақтылау қажетпе еді?). Шекспир қайтыс болғаннан кейін іле-шала оның екі актер досы шығармаларын жариялады, ал олардың ішінде Шекспирдің ұлы замандастарының бірі, оның досы Бен Джонсон бар төрт ақын оның даңқын жырға қосты. Бірден ешқандай жоққа шығару және айыптаулар болған жоқ. Замандастары мен ұрпақтардың ешқайсысы 18 ғасырдың аяғына дейін Шекспирдің авторлығына күман келтірген емес. Ондаған адамдарға белгілі болуы тиіс құпияны соншалықты қатаң сақталды дегенге сенуге бола ма?[1.20-36б]
Ал енді келесі буынның драматургі, театр жұмыстары мен өсек-аяңнан жақсы хабары бар Уильям Давенанттың, оның айтуы бойынша сонеттердегі Қараторы әйел оның анасы, ал оның өзі Стратфорда-он-Эйвоннан шыққан Шекспирдің туған ұлымын деген өзі ойлап тапқан аңызды қалай түсіндіруге болады? Осында мақтанарлықтай не бар?
Әрине, әлбетте Шекспирдің құпиясы бар, алайда бұл өмірбаяндық жұмбақ емес, ол романтик-ақын Джон Китс Шекспирдің келеңсіз қабілеті деп атағандармен ілесе жүретін оның ақындық түйсікпен бәрін көре білу және өзінің бар екендігін бүркей білген данышпанның құпиясы. Шекспирдің құпиясы жеке тұлғаның алғаш рет атаусыз болмысты жарып шыққан жеке адам мен уақыт еншісіндегі бірегей құпия, ал ғасырлардан оза жаңа дәуірдің портреттік галереясын жасаған ұлы драматург бір ғана бет-бейнені - өзінің тұлғасын ғана жасырып қалған.
Шекспир ұлттық мәдениет пен ағылшын тілінің қалыптасу үдерісін аяқтайды; оның шығармашылығы еуропалық Қайта өрлеу дәуірінің қасіретті қорытындысын шығарады. Кейінгі буынның жадында Жаңа уақыттың бастауында оның адами тұрпаттары мен өмірдегі оқиғалар галереясын жасаған бәрін қамтыған алып данышпан ретінде Шекспирдің бейнесі қалыптасты. Шекспирдің пьесалары күні бүгінге дейін әлемдік театр репертуарының негізін құрайды. Олардың көпшілігі әлденеше рет кино мен теледидар үшін экранға шығарылды.[4.5-14 б]
Қайта өрлеу дәуіріндегі театрдың толық гүлденіп өсуі
Шекспир шығармашылығымен байланысты болды. Осы тұста Ұлыбританияда К.Марлоның, Б.Джонсонның және т.б. драматургтердің шығармашылығы шырқау биікке көтерілді. 1576 жылы Лондонда тұңғыш театр ғимараты "Театр", бертін келе "Глобус" (1599), "Фортуна" (1600) салынды. Олар Лондонның шетінде, Темзаның оңтүстік жағалауында орналасқан. Бұл төбесі ашық төртбұрышты, дөңгелек, тіпті сегіз қырлы да ("Глобус" сияқты) ғимараттар болып келді. Ғимараттың үстінде спектакль кезінде ту көтерген кішкентай мұнара болды. Спектакльдерге 1500 -- 2000 көрермен жиналып, ойын-сауықты тік тұрып тамашалайтын болған. Сахна үшке бөлінетін: алдыңгы -- просцениум; үсті қамыспен жабылып, екі жақтан бағаналармен бөлінген -- артқы; балкон төрінде бейнеленген -- үстіңгі; сахна кілем және төсеніштермен безендірілген, ал жоғарыда үлкен мата ілінетін: трагедияларда -- қара түсті, комедияларда -- көгілдір. Сахнада декорациялар өте аз болған. Көріністің қай жерде болып жатқаны кішкентай детальмен белгіленетін. Сахнада ағаш тұрса, көрініс тоғайда; тақ тұрса, сарайда өтіп жатыр деп есептелетін. Актерлердің костюмдері өте бай әрі әдемі болып келеді, бірақ олардан тарихи немесе ұлттық ерекшеліктерді табу өте қиын болды. Труппаныңқұрамында бар-жоғы 8 -- 12 адам болған. Кейде әр актерге спектакль кезінде екі-үш рөлді бірден орындауға тура келген. Әдемі бойжеткендер рөлін нәзік жас жігіттер ойнаған. Ірі трагедия актерлері -- К.Марло пьесаларында ойнаған Эдуард Аллейн және Гамлет, Макбет, Лир мен Отелло рөлдерін орындаған Ричард Бербедж болды. Комедиялық рөлдерді Ричард Тарлтон мен Уильям Кэмп ойнады.[17.42-44б]
Глобус" театры "Глобус" -- Лондонда 1599 -- 1644 жылдары жұмыс істеген театр. Ғимараттың алдында рим жазушысы Петронийдің "Бүкіл әлем ойнайды" деген сөзі жазылған, Жерді иығына көтерген Геркулестің мүсіні тұрғандықтан театр "Глобус" атанды. Онда 1642 жылға дейін театрдың бас актері, трагик Ричард Бербедж (1567 -- 1619) жетекшілік еткен "Лорд Камергердің қызметшілері" труппасы қызмет етті. Кейіннен труппаға Бербеджбен бірге Уильям Шекспир де басшылық жасады. "Глобуста" Шекспир және Қайта өрлеу дәуірінің басқа да драматургтері туындыларының қойылуы, бұл театрды елдің мәдени өмірінің ең басты орталықтарының біріне айналдырды.
Қайта өрлеу дәуіріндегі У.Шекспир, М.Сервантес, Лопе де Вега, П.Кальдерон секілді, т.б. ұлы драматургтер пьесаларында тарих мәселесі өткір әлеуметтік және саяси талас-тартыстар үстінде ашылды. Олар өздерінің өмірлік мақсат-мұратын орындауға ұмтылған, ойлау мен әрекет жасау қабілеті жойқын, кесек мінезді ерен жандардың бейнесін алдыңғы қатарға шығарды. Жоғары адамгершілік пен қаһармандық, өмірге деген философиялық көзқарас, поэтикалық сезім, қайырымдылық пен зұлымдықтыңымырасыз кереғарлығы, арлылықтан арсыздыққа, трагедиялықтан комедиялылыққа табиғи түрде ауысып отырушылық, т.б. Қайта өрлеу дәуірі драмасының ерекшелігін айқындады және оның барлығы сол дәуірдегі сахналық мәдениеттің де ерекшеліктерін қалыптастырды. Драматургияның халықтығы, театрдың да халықтық сипатын айқындады. Спектакльдерді қою өнері жөнінен театр, алаң ойын-сауығына тән қарапайымдылық пен шарттылық тәсілдерін ұстанды. Бірақ Қайта өрлеу дәуіріндегі реализмтенденциясының ықпалымен актер өнері ішкі куатқа, қызуқандылық пен эпикалық көшке толы болды. Сондай-ақ адамзат болмысының психологиялық мінез қайшылықтарын, жеке адамның рухани жан дүниесін тереңірек ашуға ден қойды. Негізінен, актерлерді тәрбиелеп, үйретуге бағытталған авторлық режиссура кең өріс алды. Драмалық әрекетте музыка, ән мен би табиғи үйлесім тапты. Еуропа елдерінде кезбе актерлер труппасынан басқа, театр антрепренерлері басқарған жекеменшік немесе актерлер жолдастығы типіндегі тұрақты кәсіпорындар (мысалы, Лондондағы "Глобус" театры) пайда бола бастады. Көптеген сарай театрлары ұйымдастырылды.
Шамамен төрт ғасыр бұрын жазылған Шекспирдің трагедиялары, тарихи шежірелері мен комедиялары әлі күнге дейін көрермендер мен оқушы қауымды тебірентпей қоймайды. Ең озық әлем театрлары мен танымал актерлер Шекспир спектаклін қоюды және онда ойнауды бақыт, құрмет деп есептейді. Ұлы драматургтің өмірі туралы деректер өте аз. Шекспир өзінің ойларын жазып, күнделік жүргізбеген. Оның замандастарымен жазысқан хаттары да, тіпті пьесаларының қолжазбасы да сақталмаған. Бізге дейін оның өмірі жайлы бір-екі дерек бар бірнеше құжат қана жеткен.[29.8б]
1.2. Уильям Шекспир шығармаларының дамуы: оның эстетикасы және көркемдік қағидаттары. Оның шығармаларындағы көне материал ролі.
Шекспир шығармашылығы үш кезеңге бөлінеді.
Шекспир шығармашылығының бірінші кезеңі 1590-1600 жж. қамтиды. Оның алғашқы шығармалары 90-шы жж. басында жазылған: драмалық хроникалар, комедиялар және екі поэма Венера мен Адонис (1593), Лукреция (1594). Бұл екі поэманы Шекспир граф Саутгемптонға арнаған. Осы жылдары аралығындағы пьесалары оптимистік сарында болып келеді. Комедияларында адамдардың бақытқа ұмтылу жолындағы кездесетін қиындықтармен күресі суреттеледі, жаңа дендеп келе жатқан буржуазиялық қатынастар әшкереленеді (Қателіктер комедиясы - қойылуы 1594 ж., басылуы 1623 ж.; Асауға тұсау - қойылуы және басылуы 1594 ж. т.б. І кезеңдегі пьесаларында Шекспир адамның және оның тұрған жерінің сұлулығын, өмірдің қарапайым қуаныштарын мадақтайды. Драматург орта ғасырлық жазушыларда бұрын болмаған сұлулықтың жаңа, гуманистік идеалын жасады, сондықтан оның шығарған образдары айқын және көп-кырлы. [23.20-26б]
Шекспир комедиялары мен драмаларының әрекеті әр түрлі елдерде болады, бірақ олар қай жерде өтсе де, барлығында Англияның рухы сезіледі. Драматург өткен ғасырды суреттесе де, оның жасаған кейіпкерлері Қайта өрлеу дәуірінің өкілдері болып көрінеді.
Шекспирдің саяси көзқарасы пьеса-хроникаларында айқын көрінеді. Генрих VI (3 бөлімнің басылуы 1594-1623), Ричард III қойылуы басылуы т.б. пьеса хроникаларының негізгі идеясы - мемлекеттік бірліктің қажеттігі, феодалдық анархияны жою. Шекспир пьесаларында дүние жүзінде алғаш рет драматургия саяси күресті мифтік емес, реалистік әдіспен бейнеледі. Ол шығармаларына феодалдық қоғамның барлық өкілдерін, сондай-ақ демократиялық пікірдегілерді де қатыстырды. Алайда Шекспир өз дәуіріндегі гуманистердің күмәншылдығынан асып кете алмай, халықтың өз тағдырын және мемлекет мәселесін өзі басқара алатындығына сеніңкіремей қарады.
Шекспир шығармашылығының екінші кезеңі (1601-1608) Англия өміріндегі қоғамдық-саяси өзгерістермен тұтас келді. Бұл кезде корольдық үкімет реакциялық күштердің тірегіне айналды да, капиталдың әуелгі шоғырлану процесі халықтың жағдайын әлсірете түсті. Осы жағдайлар Шекспир шығармаларында трагедиялық сарынның молаюына себепкер болды. Бұл жылдары ол бірқатар әлеуметтік- философиялық пьесалар жазды: Гамлет (1602), Отелло (1604), Король Лир (1606), Макбет (1606), Антоний мен Клеопатра (1607), Афиналық Тимон (1608), Кориолан (1608) т.б. Шекспир шығармашылығының желісі - қоғамның жаңаруын көрсету, қоғамдық зұлматтықтар мен адамды аздырар, өмірді сүреңсіз көрсетер діни сенімдерді әжуалау. Шекспир туындылары шындыққа қалтқысыз сенуді, өмірді сүюді уағыздайды.
Шекспир шығармашылығының үшінші кезеңі (1609-1612) бұрынғысынша зұлымдық пен адамгершіліктің күресін арқау ете отырып, тартысты көбіне ұнамды қасиеттің иесіне моральдық және реальдық жеңдіру арқылы шешеді. Бұл кезеңге Перикл (1609), Цимбелин Қысқы ертегі шығармалары жатады. Бұл трагикомедиялар - мазмұны драмалық болса да, соңынан жақсы аяқталатын пьесалар. [25.54б]
Шекспир шығармашылығы
Уильям Шекспир - ағылшын тілді жазушылардың ішінде ең ұлы. Оның пьесалары мен өлеңдер қазынасынан әрбір жаңа буын өзінің құпия мағынасын табады. Шекспир жиырма жыл бойы, 1592 бастап 1612 жылға дейін, екі монарх, Елизавета І (1558-1603) және Яков I (1603-1625) басқарған уақытта шығармашылықпен айналысты. Осы кезең ішінде Шекспир екі үлкен поэма, өзара байланысқан сонеттер циклін - әрқайсысында 10 буынды 14 жолдан тұратын ырғақты өлеңдер және 37 пьеса жазды. Уильям Шекспирді Уорвикшир графтығында Стратфорд-на-Эйвоне қалашығының махалла шіркеуінде шоқындырды. 1576 жылдан бастап отбасы ақша тапшылығын көре бастайды, қабілетті Уильямды университетке оқуға жібермегені де мүмкін сол себепті шығар.
Келесі жолы Шекспир есімі 1592 жылы еске алынады: оның жолы болғыш, Лондонда жұмыс істейді, онда оның Генрих VI туралы пьесаларын қояды. 1593-94 жж. эпидемияға байланысты Лондон театрлары жабылады да, Шекспир лирикалық поэзияға көшеді. Эпидемия аяқталған кезде Шекспир бірнеше жылға басқа театр тобына - "Лорд-камергер қызметшілеріне" қосылады. Олармен ол сахнада ойнайды және олар үшін пьесалар, көбінесе хроникалар мен комедиялар жазады, дегенмен көрнекті трагедиясы "Ромео мен Джульетта" осы кезеңге сәйкес келеді.[25.66б.]
Одан әрі Шекспир табысты кәсіпорынның - Глобус театрының акционері болады, ол пьесаларға қарағанда табысты болып шығады, оның әрқайсысы үшін авторға бар болғаны 6 фунд қажет етілді. 1603 жылы Елизавета I қайтыс болады да, таққа король Яков I отырады. Оның сүйікті труппасы бірден "Король қызметшілері" деп қайта аталады және спектакльдерімен сарайға жиі шақырылды. Осы кезге қарай Шекспир байыды және туған қаласында жылжымайтын мүлік сатып ала бастады. Осы кезде ол өзінің ең ұлы, жан тербетер трагедияларын - "Гамлет", "Отелло", "Король Лир", "Макбет" және "Антоний и Клеопатра" жазды.
Өзінің трагедияларында Шекспир поэтика тілінің керемет айқындығына және тақпақ сөзді қолдануда теңдессіз еркіндікке қол жеткізді. Осы қасиеттері оның соңғы трагедиялық көңіл-күйден арылған шығармаларында одан да айқын байқалды: "Зимняя сказка" да, "Буря" да ұлы драматург шығармашылығын логикалық аяқтайтын жарасу нотасымен бітеді.
Таяу арада Шекспир өз істерінен алшақтайды. Ол өзінің қалған өмірін туған Стратфордта тыныштық пен молшылықта өткізеді, дегенмен әуелде астанада өз театрымен ұдайы байланыста болды. Шекспир қайтыс болғаннан кейін оның барлық шығармаларын Шекспир театрының актерлері жинақтап, жариялады. Жинақ Бен Джонсонның Шекспир туралы ақын бір ғасырлық емес, бар ғасырлық деген өлеңімен ашылады.
Шындықпен қол жеткізілетін көп нәрсеге адамгершіліксіз жету қиын. Ізгілікті адам батыл және ешқашан қорқынышты сезбейді. Мен ешқашан жақсы істер жасағаныма өкінбеймін У. Шекспир
Шекспир (Shakespeare) Уильям (1564-1616), ағылшын драматургі, ақын; король труппасының актері болған. Мифологиялық сюжетке құрылған Венера мен Адонис (1593) рим тарихынан Лукреция (1594) поэмалары бар. Шекспир желілері (даусыз оның өзі жазған пьесалар) 37 драмадан тұрады. Алғашқы пьесалары өміршеңдігімен ерекшеленеді: Асауға тұсау (1593), Жаз түніндегі түс (1596), Болымсыздан бос айғай (1598) комедиялары бар. Адам өмірімен бағаланған махаббат пен адалдық туралы Ромео мен Джульетта (1595) трагедиясын жазған. Тарихи жылнамалық шығармаларында (Ричард III, 1593; Генрих IV, 1597-98), трагедияларында (Гамлет, 1601; Отелло, 1604; Король Лир, 1605; Макбет, 1606), Рим трагедияларында (саяси - Юлий Цезарь, 1599; Антоний мен Клеопатра, 1607; Кориолан, 1607), лирикалық-философиялық Сонеттерде (1609 жылы жарияланған) дәуірдің адамгершілік, қоғамдық және саяси қайшылықтары көрсетіліп, олар мәңгі-бақи, мүлде жойылмайтын ретінде, жақсылық, ар-ұят, намыс сияқты адами жоғары құндылықтар бәрібір өңі айналып трагедиялық қасіретке ұшырауы әлемнің жаратылыс заңдылығы ретінде пайымдалған. Тағдыр талқысымен де және қалыптасқан жағдаймен де ерлікпен күресуге, әлемдегі әділетсіздік үшін (үзілген уақыт байланысына) жауаптылықты сезінетін, жанын пида етуге де қабілетті, сондай-ақ олардың бар болмысын билеп алған идеялар мен нәпсіге бола (өзімшілдік, мансап, махаббат) адамгершілік заңын аттап өтіп, өмірін қиюға да даяр тұратын есте қаларлықтай жарқын, ерік-жігері бойын кернеген және қарымы күшті тұлғаларды жасады [1, б. 14].
Қайшылықтардың оңтайлы шешімін табу жолындағы ізденістер Қысқы ертегі (1611), Дауыл (1612) романтикалық драмаларын жазуға алып келді. Шекспирдің трагедиялары - әлем әдебиетіндегі трагедияның үздік үлгілері болып табылады.
1590-жылдар аралығында Шекспир Лондонға келіп хроника жазуды бастайды. Шекспир хроникалардан - ұлттық тарихи оқиғалар туралы пьесалардан бастады, оның заңын ол Уақыт сөзімен белгіледі. Негізгі Шекспир хроникалары төрт пьесадан екі цикл құрайды (тетралогия). Біріншісі - Генрих VI (үш бөлім) және Ричард III. Екіншісі - Ричард II (1595), Генрих IV (екі бөлім; 1596-1598) және Генрих V (1599). Бірінші тетралогияда Тағдыр мен Уақытты өзіне бағындыруға ұмтылған III Ричардтың мықты тарихи тұлғасы аласапыранның арасынан алға шығады. Тақты күшпен ұстап тұруға болады, алайда егер тақ иесі кісілік қағидаларын тәрік етіп, тарихты саяси спектакльге айналдыратын болса, тақты ұстап тұруға қауқарсыз. Екінші тетралогияның тақырыбы - ұлттық мемлекеттің қалыптасуы. Генрих IV хроникасы Ланкастерлер әулетінің түп атасы IV Генрихтің билікті тартып алуы туралы және болашақ мінсіз король V Генрихтің жастық шағы туралы баяндайды. Ханзада Генрих сэр Джон Фальстафтың жетекшілігімен сыраханалар мен қара жолдың бойында өмір мектебінен өтеді. Ханзада жерден, дене және материалдық дегеннің бәрінен және Уақыт сайқымазағы Фальстаф оның бойына сіңіргеннен күш-қуат алады. Фальстафтың кекесінді күлкісімен ханзаданың бақталасы Гарри Готспер бейнесінде сомдалған рыцарьлық шектеусіз еркіндігімен қоса Орта ғасыр сахнамен қош айтысады. Өзінің мінсіз монархын Шекспир халықтың әжуа-оспағы аясынан өткізу қажет деп санайды. Алайда финалда, ханзада таққа отырғанда, Фальстаф қуылады, өйткені мемлекеттік тәртіп табиғат заңы бойынша өмір сүрмейді. Шекспир қасіретінің қайнар көзі олардың қарама-қайшылығында жатыр.[23.9б]
Жеткілікті түрде көзге түсерліктей тұлғаға айналған Шекспир сол кезде сахнада патшалық құрған университет даналары тобы драматургтарының бірі, оны сахнаны дүр сілкіндіруші (Шекспир тегіне каламбур ойыны: Shake-speare, яғни найза сілтегіш) және біздің қауырсындарымызбен қоқиланатын қарға (Генрих VI алынған басқаша аталған дәйексөз ) деп атаған Роберт Гриннің қызғанышты жаулық әрекетіне лайықталды. Алғашқы сақталған пікір осындай болды.
1592-94 жылдары оба опатының салдарынан Лондон театрлары жабылады. Еріксіз үзіліс уақытында Шекспир бірнеше пьесалар: Ричард III жылнамасын, Қателер комедиясын және Асауға тұсауын, өзінің алғашқы трагедиясы Тит Андроникті (сол кездегі қанды трагедия стилін сақтаған) жазады, сондай-ақ алғаш рет өз атымен Венера мен Адонис және Лукреция поэмаларын жарыққа шығарады. 1594 жылы театрлар ашылғаннан кейін Шекспир оның қамқоршысы Хансдонның лауазымы бойынша осылай аталған лорд-камергер труппасының жаңа құрамына қосылады. Университет ақыл-ойы сахнадан кеткен болатын (ажал жетті немесе театр үшін жазуларын тоқтатты). Шекспир дәуірі басталды.
1590 жылдары (Шекспир шығармашылығының алғашқы жылдары деп саналатын кезең) Шекспир өзінің барлық негізгі хроникаларын, сондай-ақ комедияларының көпшілігін жазады. 1595-96 жылдары Ромео мен Джульетта трагедиясы, оның соңын іле-шала - кейіннен ойлы деп аталған Венеция саудагері - алғашқы комедиясы жазылды. 1599 жылы күзде Глобус театры ашылады. Кіре беріс маңдайшада: Бүкіл әлем - театр (Totus mundis agit histrionem) деген қанатты сөздер жазылған. Шекспир оның иеленушілерінің бірі, труппаның актері және негізгі драматургі. Глобус ашылған жылы ол Юлий Цезарь римдік трагедиясын және бір жылдан кейін өмірге келген Гамлетке жол ашқан, шиыршық атқан характерлерді көрсететін Сіздерге бұл ұнай ма? комедиясын жазды. Оның жарық көруімен ұлы трагедиялар кезеңі (1601-1606) басталады. Отелло (1604), Король Лир (1605), Макбет (1606) осы кезеңнің жемістері. Комедиялардың реңі енді салмақты бола түсті, ал Троил мен Крессида (1601-1602), Жақсылықпен аяқталғанның бәрі жақсы (1603-1603), Шараға қарсы шара (1604) сияқты шығармаларында тіпті ауыр ойларға жетелейді.
Шекспир дәуірінде театр техникасы - Шекспир театрына, алғашқыда кезбе комедианттар топтары керуен және қонақ үй сарайларында қоятын спектакль жүйесі күмәнсіз сәйкес келеді; осы қонақ үй сарайлары әдетте екінші қабат бойынша ашық ярус-балконмен қоршалған ғимарат болып табылады, солар бойынша оларда бөлмелер мен есіктер орналасқан. Кезбе труппа, осындай сарайға енгенде, оның қабырғаларының тік бұрышының бірінде сахна қоятын; сарайда және балконда көрермендер орналасатын. Сахна тағандалған тақтай тұғыр түрінде орнатылған, оның бір бөлігі ашық сарайға шығатын, ал екіншісі, артқысы, балкон астында қалатын. Балконнан шымылдық түсірілген.
Осылайша бірден үш алаң пайда болатын: алдыңғы - балконның алдында, артқы - балкон астында шымылдық артында және жоғарғы - сахна үстінде балконның өзі. Осы принцип XVI ғ., XVII ғасырдың басында ағылшын театрында ауыспалы түрінің негізіне салынды. Бірінші ашық стационар театрды Лондонда (дұрысырақ Лондоннан тыс, қала шегінен тыс, себебі қала шегінде театрларды орнатуға рұқсат етілмеген) 1576 ж. Бэрбеджей актерлер отбасы жабдықтады. Шекспир театры әлі көрермендер залын білмейді, тек қонақ үй сарайларының реминисценциясы ретінде көрермендер сарайын (yard) біледі. Осындай ашық, төбесі жоқ көрермендер сарайы галереямен немесе екі галереямен қоршалды. Сахна төбемен жабылды және қонақ үйдің үш ауласы болып табылды. Сахнаның алдыңғы бөлігі көрермендер сарайына үштен біріне дерлік қиындасқан - тұратын партер (осылай өзінің атауын жүзеге асырған par terre - жерде).
Партерді толтырған халықтың демократиялық бөлігі сахнаның тақтай төсемінде қалың шеңбермен қоршаған. Халықтың анағұрлым биік дәрежелі, ақ сүйек бөлігі, - орындықтарда жатып, - сахна алаңының өзінде оның жиектері бойымен орналасатын. Осы кездегі театр тарихы, кейде осы екі топтағы көрермендердің төбелесіне айналатын ұдайы жауластық пен ұрыс-керісті атайды. Кәсіптік және жұмысшы партерінің ақсүйектерге таптық жауластығы мұнда айтарлықтай шуылмен байқалды. Жалпы, біздің көрермендер залы білетін тыныштық Шекспир театрында болған жоқ. Сахнаның артқы бөлігі жылжымалы шымылдықпен бөлінді. Онда әдетте сырласу сахналары (мысалы, Дездомонаның ұйықтау бөлмесі) орындалатын, әрекетті басқа жерге бірден жылдам ауыстыру және әрекет ететін тұлғаны жаңа орында көрсету керек болғанда сонда ойнады (мысалы, Марлоның Темірлан драмасында ремарка бар: шымылдық тартылған, Зенократа төсекте жатыр, оның жанында отырған Темірлан немесе Шекспирдің Қысқа ертегісінде: Полина шымылдықты жұлқиды да, мүсін түрінде тұрған Гермионға ашады).
Алдыңғы алаң басты сахна болды, оларды сол кезде театрдағы ең сүйікті шеру үшін, сол кездегі төтенше белгілі сайысты (Гамлеттің соңғы актісінде сахна) көрсету үшін пайдаланды. Мұнда негізгі пьеса сахналары арасында халықтың көңілін аулайтын клоундар, жонглерлер, акробаттар ойын көрсетті (Шекспир театрында үзіліс болмаған). Ақырында Шекспир драмаларын тым кеш әдебиеттік өңдеу кезінде осы күлдіргі ойындар мен интермедиялардың және мазақы ілікпе сөздердің бір бөлігі баспа мәтініне енгізілді. Әрбір спектакль міндетті жигамен аяқталатын - клоун орындайтын бимен өлеңнің ерекше түрімен аяқталатын; Шекспир кезеңдерінде Гамлетте көр қазушылар сахнасы күлдіргі ойындар болды, оны көтеріңкі сарынмен кейін толтырды.
Шекспирдің өлеңдері мен поэмалары, әрине оның данышпан драмаларымен салыстыруға келмейді. Бірақ оларда өз бетінше алынған айрықша талант белгісі болады, Шекспир-драматургты даңққа бөлемегенде олар авторға толықтай зор атақ берген болар еді және шындынғында берді: біз ғалым Мирестің ақын Шекспирден екінші Овидияны көргенін білеміз. Бірақ, сонымен қатар, жаңа Катуллатуралы зор мақтанышпен айтатын басқа замандастардың пікірлерінің бір қатары бар. Венера мен Адонис поэмасы, Шекспир драматург ретінде белгілі болған кезде 1593 жылы басып шығарылды, бірақ автордың өзі оны өзінің әдебиеттегі тұңғышы деп атайды, сондықтан да ол немесе ойдан шығарылған немесе бір бөлігі Стретфордта жазылған болуы мүмкін. Шекспир поэманы атақты қамқоршы назарына лайықты жанр және жоғары өнер шығармасы деп санады (жалпы қол жетерлік театр үшін пьесалардан айырмасы). Отанның жаңғырығы өзінен айқын хабар береді. Ландшафта жергілікті орташа ағылшын колориті жанды сезіледі, онда сюжет бойынша талап етілгендей ешқандай оңтүстік белгісі жоқ, ақынның рухани көзқарасы алдында, күмәнсіз, өзінің жылы аясы мен байыпты әдемілігі бар Уорикшираның бейбіт даласының туған картиналары болды. Сонымен қатар поэмада керемет атбегі және үздік аңшы байқалады. Сюжет айтарлықтай дәрежеде Овидия Метаморфозаларынан алынған; сонымен қатар Лодждың Scillaes Metamorphosis көп алынған.
Поэма Ренессанстың барынша ожарлығымен, бірақ дегенмен ешбір жеңілтектіксіз әзірленген. Жас автордың таланты, поэма үнді және көркем өлеңдермен жазылғанынан басқа, ең бастысы, осыдан-ақ көрінді. Егер Венераның Адонистің құмарлығын арттыру талпынысы кейінгі оқырманды өзінің ашықтығымен, сонымен қатар оларға қандай да бір ұятсыз және лайықсыз көркемдік сипаттау әсерін қалдырмайтыны таң қалдырады. Біздің алдымызда шынайы, долы, ақыл-естен адастыратын, сондықтан бәрі сияқты жарқын және күшті поэтикалық заңды құмарлық.
Келесі жылы (1594) шыққан және сол граф Саутгемптонға арналған екінші поэмасы - Лукреция анағұрлым маневрлірек. Жаңа поэмада ауыздықсыз ештеме жоқ болуымен қатар, керісінше бәрі антикалық аңыздағыдай әйелдің ары туралы толық шартты ұғымның ең таңдаулы түсінігінен айналып шықпайды. (Секст) Тарквинийден қорлық көрген Лукреция өзінің зайыптылық арын тонатқаннан кейін өмір сүру мүмкін емес деп санайды және одан ары монологтарда өзінің сезімін білдіреді. Жарқын, бірақ жеткілікті дәрежеде жасанды метафоралар, аллегориялар мен антитездер осы монологтарды шынайы сезімдерден арылтады және бүкіл поэмаға риторикалық береді. Алайда өлеңдер жазу кезінде осындай қоқырайғандық халыққа өте ұнайды және Лукреция Венера мен Адонис сияқты табысқа жетті. Сол кездері әдеби табыстардан жалғыз өздері пайда көрген кітап саудагерлері, авторлар үшін әдеби меншіктің болмауына қарай басылым артынан басылым шығарды. Шекспирдің көзі тірісінде Венера мен Адонис 7 басылымнан өтті, Лукреция - 5. Шекспирге тағы екі нашар манерлі өлең шығармасы тиесіленді, оның бірі Ғашықтың шағымы (Lover's Complaint,, мүмкін Шекспир жасөспірім кезінде жазған болар, ал екіншісі - Күшті пилигрим ("Passionate Pilgrim) ешбір жағдайда оған тиесілі емес. Өлеңі 1599 жылы, Шекспир атақты болған кезде жарияланды [2, б. 205].
Шекспирдің комедиясы сатиралық емес еді, ол жанрдың одан кейінгі дамуының бәрінен осынысымен ерекше болды. Оның күлкісі өмірдің толысуын, оның қуатын, сұлулығын, құбылмалығын сезінуден бастау алады. Шекспир комедияларының өзінің ұлы тақырыбы бар ол - Жаратылыс. Өмір қызығын меңгерген болып көрінетін емес, шынайы нақты болмысымен берілген оның өзінің сүйікті кейіпкері - сайқымазақ бар. Шекспирдің барлық алғашқы комедияларын олардың бастапқыларының бірі - Қателер комедиясының атымен айқындауға болады. Алайда, оларда комедияның қайнар көзі мен дәстүрлері өзгеріп отырады. Егер Қателер комедиясының негізі антикалық, Рим комедиялары болса, ал Асауға тұсау (1594) комедиясы Шекспир күлкісінің халық карнавалымен байланысын көрсетеді.
Істің мәні оның мықты, ұсақ-түйекке бой алдырмаған мінезінде болмаса, асау әйелге тұсау салу соншалықты қиын да емес екен, тексере келгенде тұсау салушысы әлі табылмаған көптеген басқа әйел кейіпкерлерге қарағанда асаулығы әлде қайда аз болып шығады. Күйеу Бьянкилер ше? Оларды Катаринаның қасында елестету мүмкін емес. Петруччо бой көрсетіп еді, барлығы өз орнына келе қалды. Бұл комедияда барлығы карнавалдық аста-төктікпен берілген: әйелдің алғашқы беттегі асаулығы да, оны түзетудің амал ретіндегі күйеуінің билеп-төстеуі де, ақырында шымылдық жабылардағы сөздің мәні де. Карнавалдық тұрғысынан қарастырылмаса, кейіпкер әйелді қайта түзетуді де, оның басқа әйелдерге сабақ ретінде айтылған ақыл сөздерін де қабылдау мүмкін емес.
Жаз түніндегі түс (1595-96) комедиясы ғашықтық сезімнің қызбалығы туралы, табиғат ғажайыптарымен расталатын, Оберон, Титания, періштелер билігін жүргізетін орманның сиқырлы әлемімен тап осы арада шындыққа айналатын, оның өмірде орын алатын құқығы туралы баяндайды. Жаз түніндегі түс - Шекспирдің аса мөлдір, музыкалы, нәзік комедияларының бірі. Ол шабытты шақтың бір демінде жеңіл түрде туындаған сияқты болып көрінеді. Осылай болуы да мүмкін. Онда Шекспирдің тағы да бір басқа қабілеті - алуан түрлі сюжеттік материалдардың басын бір жерде тоғыстырып оның негізінде мүлде жаңа туынды жасау қабілеті таң қалдырады.
Түзетуге болатын қателіктер, түсінбеушіліктер, тап басып тани алмау бастапқы комедияларындағы қайшылықтарға негіз болады. Алайда жеңіл атүсті оқиғаларға Шекспирдің көзқарасы бірте-бірте өзгереді. Жаңа жүзжылдық кезеңі мен оның басында туындаған кейінгі комедияларында (оларды ойлы, драмалық, проблемалы деп атайды) жинақталған өзгерістер көзге ұрып тұрады. Олардың бірінің атын әдеттегідей ойнақыландырып (Жақсылықпен аяқталғанның бәрі жақсы, 1602-1603), енді Шекспирде жақсылықпен аяқталатынның бәрі жақсы емес дейтін болды. Комедия жанры діттейтін бақытты аяқталу енді үйлесімділіктің қалпына келтірілгенін дәлелдей алмайды, өйткені үйлесімді дүние тәртібінің бұзылуы кездейсоқ болмай шықты. Қайшылық характерлер мен мән-жайларға өтті. Үйлесімсіздік оларда кейіпкерлер өмір кешетін әлемнің ажырамас сипатына айналды.
1593-1600 жылдарды сонеттердің өмірге келген барынша мүмкін уақыты деуге болады. 1609 жылы күні бүгінге дейін Шекспир жұмбақтарының бірі болып қалып отырған арнауы бар көзі тірісіндегі жалғыз басылым жарық көрді. Ол құпия W.H.-ге арналған: сонеттерінің көпшілігі (154-тің ішінен 1-126-сы арналған) оған арналған тамаша жігіт, дос осы емес пе екен?
Шекспир жинағында алғашқы он жеті сонеттің барынша айқын тақырыптық циклы бар. Олардың тақырыбы біреу ғана: тамаша жас азаматқа өз ұрпағын жалғастыру, жер бетіндегі өмірдің және бұл дүниедегі сұлулықтың соншалықты жылдам өте шығатынын ұмытпау тілегі. Бұл ақынның досына деген шынайы таңданысы мен адал сүйіспеншілікке толы жеке қатынасы туындағанға дейін тапсырыс бойынша да жазылуы мүмкін кітапқа өзіндік кіріспе іспетті. Ақын әлде оның табынуға шақ қалған сезімі үшін, әлде сонеттердің жас ақсүйекке (граф Саутгемптон немесе граф Пембрук?) арналды деген нұсқаны қабылдағанда, әлеуметтік айырмашылық талаптары үшін қажетті болуы мүмкін ара қашықтықты берік ұстанған. Сүйіспеншілік поэзияға шабыт береді, ал одан мәңгілік ғұмыр алады. 15, 18, 19, 55, 60, 63, 81, 101 - сонеттерде Уақытты жеңуге қабілетті поэзияның қуаты туралы айтылады.
Ақын сүйіспеншілігі досының жақын тартудағы тұрақсыздығы еңсесін езген сезімімен қатар өріледі. Бұның ақынның өзімшілдігіне де қатысы бар. Бақталас ақын пайда болады (76, 78, 79, 80, 82-86- сонеттер). Жинақтың екінші бөлімі (127-154) Қараторы әйелге арналған. Сұлулықтың өзгерген тұрпат нысаны Ф. Петрарканың аспандағы махаббатына жол тартатын дәстүрге қайшы естіледі, оның періштедей ақ шашты доннасына қарсы қойылған. Шекспир петраркизм қалыбын жоққа шығарған оның сүйкімдісінің жер басып жүргенін (С. Маршактың аудармасы; 130-сонет) баса көрсетеді. Шекспирде махаббаттың аспаннан жерге түскен өз құндылығында берік екендігі дәріптелсе де (116-сонет), ол әлемнің барлық үйлесімсіздігіне, оны өзіне қабылдауға дайын оның қайғы-мұңына ашық (66-сонет) [3, б. 74].
Шекспирдің бірінші шынайы қаламынан туындаған Ромео мен Джульетта трагедиясы комедиялар мен сонеттердің ортасында дүниеге келді. Ол өзінің тілдік табиғаты бойынша ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz