Ағылшын тілінен қазақ тіліне шартты райды аудару ерекшеліктері

1 Ағылшын тілінде рай категориясы
2 Күрделі сөйлемдерде қолданылу ерекшеліктері

Ағылшын тілінде рай категориясы көп жылдар бойы тілші ғалымдар арасында үлкен дау туғызып, көптеген анықтамаларға ие болды және қазірдің өзінде бұл категория жайлы белгілі бір шешімге келуі мүмкін емес сияқты. Рай категориясы модальділік ұғымымен тығыз байланысты. Түрлі модальді мағыналар (мүмкіндік, міндеттілік, қалау, эмоционалды реңкілер және т.б.) әлем тілдерінде түрлі білдіріледі. Осылай, бұл мағыналар жиі бөлек сөздер – модальді етістіктер, үстеу, сын есім, яғни лексикалық құралдар арқылы немесе етістікке жалғанатын арнайы морфемалар, яғни грамматикалық құралдар арқылы жеткізіледі. Бұл грамматикалық категорияның морфологиялық айтылу, синтаксистік қолданысы мен мағынасының ерекшеліктеріне қатысты әр түрлі көзқарастар бар [1; 185]
Мақаланың мақсаты көркем әдебиет шығармаларының материалдары негізінде ағылшын тілінен қазақ тіліне шартты райдың аудару ерекшеліктерін зерттеу болып табылады. Уильям Мейкпис Теккерейдің «Бақталастық базары», Джон Голсуорсидің әңгімелер жинағы мен Сомерсет Моэмнің «Ай мен қарабақыр» талдау материалдары негіз болды.
Соңғы кездері аудармашылар қолданатын трансформациялардың ерекшеліктерін анықтауға бағытталған зерттеулерді адекватты қамтамасыздандыруында қажеттілік туындап отыр. Сөйтіп, аудармадағы трансформациялардың, әсіресе көркем әдебиет мысалындағы, ерекшеліктерін зерттеудің аса күшті қажеттілігі пайда болуда. Ағылшыннан қазақшаға жасалатын қөркем аудармада қолданылатын трансформациялар ерекшеліктерінің салыстырмалы лингво-аудармашылық талдаулар қазіргі таңда аса маңызды өзектілікке ие.

1. Сайрамбаев Т. Қазақ тіл білімінің мәселелері. – Алматы, 2010. – 640 б.
2. Каушанская В.Л. – М.: Айрис-пресс, 2008, - 381б
3. Теккерей Уильям. Б.б. Роман. Астана: Аударма баспасы, 2007- 768 б.
4. Бархударов Л.С., Штеллинг Д.А. Грамматика английского языка.-М.: Высшая школа, 1973.-423.с 317.

Пән: Тілтану, Филология
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

АҒЫЛШЫН ТІЛІНЕН ҚАЗАҚ ТІЛІНЕ ШАРТТЫ РАЙДЫ АУДАРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Ағылшын тілінде рай категориясы көп жылдар бойы тілші ғалымдар арасында
үлкен дау туғызып, көптеген анықтамаларға ие болды және қазірдің өзінде бұл
категория жайлы белгілі бір шешімге келуі мүмкін емес сияқты. Рай
категориясы модальділік ұғымымен тығыз байланысты. Түрлі модальді мағыналар
(мүмкіндік, міндеттілік, қалау, эмоционалды реңкілер және т.б.) әлем
тілдерінде түрлі білдіріледі. Осылай, бұл мағыналар жиі бөлек сөздер –
модальді етістіктер, үстеу, сын есім, яғни лексикалық құралдар арқылы
немесе етістікке жалғанатын арнайы морфемалар, яғни грамматикалық құралдар
арқылы жеткізіледі. Бұл грамматикалық категорияның морфологиялық айтылу,
синтаксистік қолданысы мен мағынасының ерекшеліктеріне қатысты әр түрлі
көзқарастар бар [1; 185]
Мақаланың мақсаты көркем әдебиет шығармаларының материалдары
негізінде ағылшын тілінен қазақ тіліне шартты райдың аудару ерекшеліктерін
зерттеу болып табылады. Уильям Мейкпис Теккерейдің Бақталастық базары,
Джон Голсуорсидің әңгімелер жинағы мен Сомерсет Моэмнің Ай мен қарабақыр
талдау материалдары негіз болды.
Соңғы кездері аудармашылар қолданатын трансформациялардың
ерекшеліктерін анықтауға бағытталған зерттеулерді адекватты
қамтамасыздандыруында қажеттілік туындап отыр. Сөйтіп, аудармадағы
трансформациялардың, әсіресе көркем әдебиет мысалындағы, ерекшеліктерін
зерттеудің аса күшті қажеттілігі пайда болуда. Ағылшыннан қазақшаға
жасалатын қөркем аудармада қолданылатын трансформациялар ерекшеліктерінің
салыстырмалы лингво-аудармашылық талдаулар қазіргі таңда аса маңызды
өзектілікке ие.
Мәтінді салыстыру – аударма туралы ақпараттың маңызды көзі. Қазіргі
аудармада осындай сараптаманың төрт түрі қолданылды. Біріншіден, аударма
мәтіндері түпнұсқамен салыстырылды. Бұл салыстыру түпнұсқа мен аударма
мәтінінің мазмұндық және құрылымдық жағынан жақындық деңгейі, сәйкестікке
жету тәсілдері, аударманың стандартты әдістері мен аударма үдерісінің басқа
да сипаттары жайлы маңызды ақпарат алуға мүмкіндік берді. Екіншіден, бір
түпнұсқаның әр түрлі аудармашылардың бірнеше аудармалары салыстырылды.
Осының бәрі ағылшын тілінен қазақ тіліне рай категориясының берілу
мәселелері қазақ тілінің синтаксистік ерекшеліктері, аса бейнелілгі мен
эмоционалды экпрессивті реңкісінің басыңқы болу салдарынан туындайды деген
ой туғызады.
Қазіргі ағылшын тілінде шартты райдың синтетикалық және аналитикалық
формаларын ажыратады. Жай сөйлемдерде шартты рай синтетикалық фомасында жиі
қолданылады:
1) тілек білдіру Long live the Soviet Army! – Совет армиясы
жасасын!
Аналитикалық формасында may кездесетін жағдайлар: May your dreams come
true! – Бар армандарын орындалуға болғай!
2) іске аспайтын қалау If only he were free! – Ол бостандықта болса ғой,
шіркін!
3) ант пен қарғыс айтуда Confound these flies! – Қарғыс атқан масалар!
4) кей қалыптасқан тіркестерде God forbid! - Құдай кешірсін!
Күрделі сөйлемдерде қолданылу ерекшеліктері.
Шартты рай шартты сөйлемдерде іске аспайтын шарттар (бағыныңқы
сөйлемде) мен шынайы емес салдарды (басыңқы сөйлемде) білдіру үшін
қолданылады. Осы және келер шақта реалды емес шартты сөйлемдерде to be
етістігінің өткен шақ шартты райы бағыныңқы сөйлемде қолданылады. Басыңқы
сөйлемде аналитикалық шартты райдың көмекші should немесе would етістіктері
пайдалынады. Should жекеше және көпше түрдің 1ші жақпен, ал would жекеше
және көпше түрдің 2ші мен 3ші жақтармен келеді [2;23]
Сонымен, жүргізілген талдаулар мен сараптамалардың негізінде
Subjunctive mood ағылшын тілінен қазақ тіліне аударудың жолдары келесідей:
1) шартты рай арқылы
2) модальді сөздер мен демеуліктер арқылы
3) қалау рай арқылы
1) Шартты рай формасы етістіктің жалаң (түбір, туынды), күрделі
негіздеріне -са (-се) жұрнағы жалғану арқылы жасалады. Шартты райдың бұл
формасы мағына жағынан басқа бір амалдың я істің жүзеге асу-аспау шартын
білдіреді. Осы мағынасына орай, шартты рай формалары етістік дәйім құрмалас
сөйлемнің шартты бағыныңқысының баяндауышы болады да, басыңқы сөйлемнің
баяндауышының істелу-істелмеу шартын көрсетеді.Шартты рай формасы үнемі
жіктеліп жұмсалады. Оның жіктелу үлгісі өткен шақ формасына ұқсас. How
pleased Mrs. Bute would have been: and ma tante if I had taken precedence
of her! - Мисс Бьют те, менің тәтем де олардан дәрежем, мәртебем биіктесе,
қуаныштары қойнына сыймай масаттанар еді-ау [3; 234]
Қазақ тілінде эмоционалды-экспрессивті реңкті беру мақсатында аудармашы
бұл жағдайда да тұрақты тіркес қуаныштары қойнына сыймай алынған. Оған
қоса жедел өткен шақтың –ді жұрнағы жалғанған е көмекші етістгіне көңіл
күйді білдіретін демеулік –ау қосылу арқылы өкініш сезімі жеткізілді. He
did not add that if there had he might not have been overmastered by the
propinquity of the girl Pansy. - Егер мұндай жағдай бола қалса, әрине, ол
Пэнсиге көз салуы екі талай еді. "If I'd known this," stammered Dan,
getting red, "I wouldn't have come." - - Бұны білгенде, мұнда аттап баспас
едім, - деді қызара қалған Дэн күңкілдей сөйлеп. Ағылшын тілінің шартты
райы қазақ тіліне шартты раймен берілген.
2) Қазақ тіліндегі модаль сөздерді арнайы зерттеген ғалым Е. Жампейісов
олардың ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.