Ақпаратты-іздестіру жүйесі және оның дамуы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1 АҚПАРАТТЫ.ІЗДЕСТІРУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1. АІЖ.нің қалпы және дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2. АІЖ.не қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.3. АІЖ қолдану аясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2 БАҒДАРЛАМАНЫ ҚҰРУҒА АРНАЛҒАН АСПАПТЫҚ ҚҰРАЛ ... 32
2.1. Delphi.де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері ... ... ... ...32
2.2. Delphi.де МҚ байланысты ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.3. TQuery компонентімен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
2.4. TDBGrid компонентін қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
3 «ОҚУ ОРНЫ АІЖ» БАҒДАРЛАМАСЫН СИПАТТАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
3.1. Бағдарламаның негізгі сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
3.2. Оқу орындарын іздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
3.3. Мәліметтерді қосу, өзгерту және өшіру ... ... ... ... ... ... .60
3.4. Сұрау бойынша есеп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
3.5. Сұрыптау түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
3.6. Мамандықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1 АҚПАРАТТЫ.ІЗДЕСТІРУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1.1. АІЖ.нің қалпы және дамуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1.2. АІЖ.не қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.3. АІЖ қолдану аясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
2 БАҒДАРЛАМАНЫ ҚҰРУҒА АРНАЛҒАН АСПАПТЫҚ ҚҰРАЛ ... 32
2.1. Delphi.де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері ... ... ... ...32
2.2. Delphi.де МҚ байланысты ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... 33
2.3. TQuery компонентімен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
2.4. TDBGrid компонентін қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
3 «ОҚУ ОРНЫ АІЖ» БАҒДАРЛАМАСЫН СИПАТТАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
3.1. Бағдарламаның негізгі сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
3.2. Оқу орындарын іздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
3.3. Мәліметтерді қосу, өзгерту және өшіру ... ... ... ... ... ... .60
3.4. Сұрау бойынша есеп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...63
3.5. Сұрыптау түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
3.6. Мамандықтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
КІРІСПЕ
Қазіргі уақытта қоғамдық өмірде ақпараттың таралу қарқыны өте жылдам дамып келеді. Ақпараттық процесстер - адамдар арасында, тірі организмдерде, техникалық құрылғыларда, қоғамдық өмірде ақпарат тасымалдау, жинақтау мен түрлендіру процесстері.
Ақпаратты басқару компюьтерлерді қолданудың негізгі саласы болып табылады және де, болашақта үлкен роль атқарады.
Мәліметтер қоры - қоғамның қандай да бір саласындағы немесе оның бөлігіндегі нақты объектілер туралы мәліметтер жиынтығы. Мәліметтер қорын басқару жүйесі компьютерлік техниканың даму жолдарына байланысты жетілдіріліп тұрды, пайдаланушының қойған барлық күрделі деңгейдегі талаптарын орындауға бейімделді.
Қазіргі қоғамның талаптарына сәйкес жаңа техналогиялардың даму барысында ақпаратты-іздестіру жүйесі негізгі мәселелердің бірі. Өнеркәсіптерде, мемлекеттік және жеке шаруашылық мекемелерде, оқу орындарында және басқа да салаларда ақпараттандыру жүйесін кеңейту және ақпаратты-іздестіру жүйесі мәселелері алға қойылып отыр. Автоматтандыру үшін көптеген автоматтандырылған бағдарламалық жүйелер мен құрылғылар қолданылады, олардың ішінде бухгалтерлік есептеулер жүйесі, электронды деканат, оқу жүктемесін есептеу, қызметкерлер, студенттер туралы электронды мәліметтер қоры және тағы да басқалар бар.
Дипломдық жұмыс Delphi обьектілі бағытталған тілінде жазылған және мәліметтер қорын басқару жүйесі ретінде Paradox қосымшасы қолданылады. Қазіргі уақытта Delphi корпоративтік пайдалану үшін қолданылатын мәліметтер қоры қосымшасын құруда бірден-бір кеңінен таралған құрылғы болып есептелінеді. Delphi-де МҚ қосымшаларын өңдеуші бизнес-логика және программа интерфейсі реализациясы әдістерін таңдай алу мүмкіндігі ғана емес, МҚ-мен өзара іс-әрекет архитектурасы және мәліметтерге ену мүмкіндігі да бар. Бұл тіл визуалды бағдарламалау ортасы, бағдарламалауға тиімді және қолайлы болып табылады.
Дипломдық жұмыс тақырыбының қойылымы:
Оқу орындары туралы ақпаратты-іздестіру жүйесін құру.
Мақсаты мен міндеті:
Бұл программада Қазақстан мен Ресейдің белді оқу орындарының тізімі берілген. Сол тізімнен өзімізге ыңғайлы тәсілмен қажетті оқу орынын іздеп табуға мүмкіндік береді
Дипломдық жұмыстың құрылымы
Жұмыс негізінен үш тараудан тұрады:
1-тарауда Дербес ЭЕМ негізінде ақпаратты-іздестіру жүйесінің дамуы және қойылымы туралы жазылды.
2-тарауда Бағдарлама және онымен қалай жұмыс істеу жөнінде қолданушыға нұсқау жазылды.
3-тарауда бағдарламалық өнімді құруға қолданылған инструментальды құрылғылар: мәліметтер қорын басқару жүйесіндегі Paradox 7 механизмі мен Delphi бағдарламалау ортасы және ондағы басты компоненттер туралы жазылды.
Қазіргі уақытта қоғамдық өмірде ақпараттың таралу қарқыны өте жылдам дамып келеді. Ақпараттық процесстер - адамдар арасында, тірі организмдерде, техникалық құрылғыларда, қоғамдық өмірде ақпарат тасымалдау, жинақтау мен түрлендіру процесстері.
Ақпаратты басқару компюьтерлерді қолданудың негізгі саласы болып табылады және де, болашақта үлкен роль атқарады.
Мәліметтер қоры - қоғамның қандай да бір саласындағы немесе оның бөлігіндегі нақты объектілер туралы мәліметтер жиынтығы. Мәліметтер қорын басқару жүйесі компьютерлік техниканың даму жолдарына байланысты жетілдіріліп тұрды, пайдаланушының қойған барлық күрделі деңгейдегі талаптарын орындауға бейімделді.
Қазіргі қоғамның талаптарына сәйкес жаңа техналогиялардың даму барысында ақпаратты-іздестіру жүйесі негізгі мәселелердің бірі. Өнеркәсіптерде, мемлекеттік және жеке шаруашылық мекемелерде, оқу орындарында және басқа да салаларда ақпараттандыру жүйесін кеңейту және ақпаратты-іздестіру жүйесі мәселелері алға қойылып отыр. Автоматтандыру үшін көптеген автоматтандырылған бағдарламалық жүйелер мен құрылғылар қолданылады, олардың ішінде бухгалтерлік есептеулер жүйесі, электронды деканат, оқу жүктемесін есептеу, қызметкерлер, студенттер туралы электронды мәліметтер қоры және тағы да басқалар бар.
Дипломдық жұмыс Delphi обьектілі бағытталған тілінде жазылған және мәліметтер қорын басқару жүйесі ретінде Paradox қосымшасы қолданылады. Қазіргі уақытта Delphi корпоративтік пайдалану үшін қолданылатын мәліметтер қоры қосымшасын құруда бірден-бір кеңінен таралған құрылғы болып есептелінеді. Delphi-де МҚ қосымшаларын өңдеуші бизнес-логика және программа интерфейсі реализациясы әдістерін таңдай алу мүмкіндігі ғана емес, МҚ-мен өзара іс-әрекет архитектурасы және мәліметтерге ену мүмкіндігі да бар. Бұл тіл визуалды бағдарламалау ортасы, бағдарламалауға тиімді және қолайлы болып табылады.
Дипломдық жұмыс тақырыбының қойылымы:
Оқу орындары туралы ақпаратты-іздестіру жүйесін құру.
Мақсаты мен міндеті:
Бұл программада Қазақстан мен Ресейдің белді оқу орындарының тізімі берілген. Сол тізімнен өзімізге ыңғайлы тәсілмен қажетті оқу орынын іздеп табуға мүмкіндік береді
Дипломдық жұмыстың құрылымы
Жұмыс негізінен үш тараудан тұрады:
1-тарауда Дербес ЭЕМ негізінде ақпаратты-іздестіру жүйесінің дамуы және қойылымы туралы жазылды.
2-тарауда Бағдарлама және онымен қалай жұмыс істеу жөнінде қолданушыға нұсқау жазылды.
3-тарауда бағдарламалық өнімді құруға қолданылған инструментальды құрылғылар: мәліметтер қорын басқару жүйесіндегі Paradox 7 механизмі мен Delphi бағдарламалау ортасы және ондағы басты компоненттер туралы жазылды.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 71 бет
Таңдаулыға:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..6
1 АҚПАРАТТЫ-ІЗДЕСТІРУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 8
1. АІЖ-нің қалпы және
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 8
1. АІЖ-не қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
3. АІЖ қолдану
аясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2 БАҒДАРЛАМАНЫ ҚҰРУҒА АРНАЛҒАН АСПАПТЫҚ ҚҰРАЛ ... 32
1. Delphi-де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері ... ... ... ...32
2. Delphi-де МҚ байланысты ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3. TQuery компонентімен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
4. TDBGrid компонентін қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
3 Оқу орны АІЖ БАҒДАРЛАМАСЫН СИПАТТАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 56
3.1. Бағдарламаның негізгі сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
3.2. Оқу орындарын іздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
3.3. Мәліметтерді қосу, өзгерту және өшіру ... ... ... ... ... ... .60
3.4. Сұрау бойынша
есеп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
3.5. Сұрыптау
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
3.6. Мамандықтар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
КІРІСПЕ
Қазіргі уақытта қоғамдық өмірде ақпараттың таралу қарқыны өте жылдам
дамып келеді. Ақпараттық процесстер - адамдар арасында, тірі организмдерде,
техникалық құрылғыларда, қоғамдық өмірде ақпарат тасымалдау, жинақтау мен
түрлендіру процесстері.
Ақпаратты басқару компюьтерлерді қолданудың негізгі саласы болып
табылады және де, болашақта үлкен роль атқарады.
Мәліметтер қоры - қоғамның қандай да бір саласындағы немесе оның
бөлігіндегі нақты объектілер туралы мәліметтер жиынтығы. Мәліметтер қорын
басқару жүйесі компьютерлік техниканың даму жолдарына байланысты
жетілдіріліп тұрды, пайдаланушының қойған барлық күрделі деңгейдегі
талаптарын орындауға бейімделді.
Қазіргі қоғамның талаптарына сәйкес жаңа техналогиялардың даму
барысында ақпаратты-іздестіру жүйесі негізгі мәселелердің бірі.
Өнеркәсіптерде, мемлекеттік және жеке шаруашылық мекемелерде, оқу
орындарында және басқа да салаларда ақпараттандыру жүйесін кеңейту және
ақпаратты-іздестіру жүйесі мәселелері алға қойылып отыр. Автоматтандыру
үшін көптеген автоматтандырылған бағдарламалық жүйелер мен құрылғылар
қолданылады, олардың ішінде бухгалтерлік есептеулер жүйесі, электронды
деканат, оқу жүктемесін есептеу, қызметкерлер, студенттер туралы электронды
мәліметтер қоры және тағы да басқалар бар.
Дипломдық жұмыс Delphi обьектілі бағытталған тілінде жазылған және
мәліметтер қорын басқару жүйесі ретінде Paradox қосымшасы қолданылады.
Қазіргі уақытта Delphi корпоративтік пайдалану үшін қолданылатын мәліметтер
қоры қосымшасын құруда бірден-бір кеңінен таралған құрылғы болып
есептелінеді. Delphi-де МҚ қосымшаларын өңдеуші бизнес-логика және
программа интерфейсі реализациясы әдістерін таңдай алу мүмкіндігі ғана
емес, МҚ-мен өзара іс-әрекет архитектурасы және мәліметтерге ену мүмкіндігі
да бар. Бұл тіл визуалды бағдарламалау ортасы, бағдарламалауға тиімді және
қолайлы болып табылады.
Дипломдық жұмыс тақырыбының қойылымы:
Оқу орындары туралы ақпаратты-іздестіру жүйесін құру.
Мақсаты мен міндеті:
Бұл программада Қазақстан мен Ресейдің белді оқу орындарының тізімі
берілген. Сол тізімнен өзімізге ыңғайлы тәсілмен қажетті оқу орынын іздеп
табуға мүмкіндік береді
Дипломдық жұмыстың құрылымы
Жұмыс негізінен үш тараудан тұрады:
1-тарауда Дербес ЭЕМ негізінде ақпаратты-іздестіру жүйесінің дамуы және
қойылымы туралы жазылды.
2-тарауда Бағдарлама және онымен қалай жұмыс істеу жөнінде қолданушыға
нұсқау жазылды.
3-тарауда бағдарламалық өнімді құруға қолданылған инструментальды
құрылғылар: мәліметтер қорын басқару жүйесіндегі Paradox 7 механизмі мен
Delphi бағдарламалау ортасы және ондағы басты компоненттер туралы жазылды.
1 АҚПАРАТТЫ-ІЗДЕСТІРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ ҚОЙЫЛЫМЫ
1.1. АІЖ-ның ќалпы және дамуы
Электрониканың дамуы есептеуіш машиналардың жаңа класының Дербес ЭЕМ-
нің пайда болуына әкелді. Дербес ЭЕМ-ң негізгі ерекшелігі оның төмен
бағасы жєне сонымен ќатар жоғары сапалылығы. Мысалы, 60-шы жылдардың
басындағы үлкен ЭЕМ-дің шығарылуының, 70-ші жылдардың басындағы кіші ЭЕМ-
дің жєне 80-ші жылдардағы Дербес ЭЕМ-дің шығарылу сұранысының жоғарылығы
бір-бірімен шамалас. Ќазіргі кезде Дербес ЭЕМ-ң төмен бағасы, сенімділігі
адам тұрмыс тіршілігінің ќалып күйіне арналған.
Мұндай облыстарға Дербес ЭЕМ ќолданылатын ұжымдыќ тұрмыста жатады
1-сурет. Дербес ЭЕМ-нің жалпы схемасы:
1-микропроцессор, 2-негізгі жады, 3-сыртқы жады, 4-дисплей, 5-
клавиатура, 6-басып шығару ќұрылғысы, 7-жүйелік магистраль.
ЭЕМ-нің ќолданылуы:
• мамандардың информацияны өңдеумен байланысты еңбек сапасын өсіруге
шынымен мүмкіндік берді. Бұл аспект ерекше көзге түсерліктей, өйткені
осы уаќытќа дейін басќару еңбегі сапасының жоғарылығы өте жай ќадаммен
өсіп келді. Осылайша ол соңғы 30 жыл ішінде 2-3 есе өсті, ал сонымен
ќатар өнеркєсіпте 14-15 есе өсті. Ќазіргі уаќытта єртүлі салалар
мамандарының басќару жєне ой еңбегінің интенсификациясы үшін Дербес ЭЕМ-
нің негізінде функционалданатын АІЖ өте кең көлемде өңделіп дамып
келеді.
• экономикалыќ ќызметтердің жұмысшыларының АІЖ-ның негізгі ќұраушы
элементтерін, басќару тұрмысын жєне т.б. олардың ќолданылуының жєне
дамуының перспективалары. 1-суретте АІЖ-ң техникалыќ негізін ќұрайтын
Дербес ЭЕМ-нің жалпы схемасы көрсетілген.
• Дербес ЭЕМ-нің негізгі құрылғысы программа құрамындағы әртүрлі
операциялардың орындалуын қамтамасыз ететін микропроцессор болып
табылады. Қазіргі уақытта ең кең көлемде таралған 32-разрядты
процессорлар, бірақ көп кешікпей олардың орнына 64-разрядты
процессорлар келеді. Разрядтылық елілік кодтағы жұмысшы сөзінің
ұзындығын білдіреді. Микропроцессорлар разрядтылығынан басқа тактілік
жиілігімен де ерекшеленеді. Тактілік жиілік пен разрядтылық неғұрлым
үлкен болса, соғұрлым процессордың сапасыжоғары болады. Бір секундта
ондаған миллиондаған операцияларды орындау Дербес ЭЕМ үшін қалапты
нәрсе.
Дербес ЭЕМ-нің жұмыс істеу шапшаңдығы сонымен қатар жұмыс істейтін
жадының көлеміне де байланысты. Жады негізгі және сыртқы болып бөлінеді.
Негізгі жады 2 компоненттен тұрады: тұрақты есте сақтау құрылғысы(ROM
немесе ПЗУ) және жедел есте сақтау құрылғысы (RAM немесе ОЗУ) ЖЕҚ- да
программаның динамикалық информациясы және өңделетін мәліметтер сақталады.
Компьютерді сөндіргенде ЖЕҚ құрамындағы барлық информация өшіріліп
қалады. ТЕҚ-сы ЖЕҚ-ға қарағанда кішірек, онда информация ұзаққа сақталады
және оны өзгерту мүмкін емес, немесе оны арнайы құрылғылардың көмегімен
өзгертуге болады (ТЕҚ-прогматтары). Сыртқы есте сақтау құрылғылары (СЕҚ)
сонымен қатар әр түрлі типті болады. Сызықтық жинағыштар информацияны
магниттік таспаға жазу үшін қолданылады.
Қазіргі кезде бірнеше гигабайтқа дейін информацияны сақтай алады
(1гб=1024мгб). Бұл құрылғылар ертеректе шыққанына қарамастан, олар әлі де
кең көлемде қолданылады, оның ең басты себебі көлемінің үлкендігі, олар
информацияны резервті түрде көшіруге және ұзақ уақыт сақтауға арналған.
Дисктік жинағыштар да қазіргі кезде кең таралған. Оларды бірнеше топтарға
бөліп тастауға болады:
а) иілгіш дисктегі жинағыштар (флоппи дисктегі) дискеталар салыстырмалы
түрде сыйымдылығының өте төмен болуына қарамастан, бағасының арзандығына
байланысты кең таралған.
б) Қатты дискідегі жинағыштар (винчестер) олар иілгіш дискілер секілді
көп қолданылады, бірақ қатты дискілердің мәліметтерді жіберу жылдамдығы
күшті және сыйымдылығы жоғары винчестер бағасы түсіп келеді, ал жылдамдығы
сенімділігі және сыйымдылығы өсуде. Бұл айтылғандардың барлығы қазіргі кез-
келген ДЭЕМ-нің ең басты атрибуты болып табылады.
в) Лазерлік дисктегі жинағыштар да осы уақытта жақсы таралып келеді.
(CD-ROM) өзінің кемшіліктеріне байланысты CD-ROM информацияны сақтау
орнының үлкендігіне байланысты информацияны сақтау құрылғысы ретінде оның
алатын орны ерекше (700 мгб).
г) Қазіргі кезде көп қолданыс таппаған басқа да көптеген СЕҚ да бар.
(Магнитті – оптикалық дисктер Бернулли дисктері, WORM-дисктері, Mobile
дисктері және т.б.). Кейбір жинағыштар (перфоленталар, перфокарталар,
магниттік барабандар және т.б.). Қазіргі уақытта ескіріп қалған және соңғы
ДЭЕМ-де олар мүлдем қолданылмайды.
• Дисплей информацияны қарауға арналған негізгі құрылғы. Ол экранның
өлшемімен сипатталады.
• Клавиатура (пернетақта) информацияны енгізуге арналған негізгі құрылғы.
Сонымен бірге оператордың жұмысын жеңілдететін қосымша құрылғылар да
бар. Олар тышқан және т.б. Информацияны енгізу үшін сонымен қатар
сканер де қолданылады. Информацияны қабылдау және талдау құрылғылары
мен бейнені (сақтау) қабылдау құрылғыларының болашағы өте үлкен.
• Дербес ЭЕМ-нің барлық құрылғылары жүйелік магистраль арқылы қатынас
жасай алады. Бірақ информация әуелі СЕҚ-ның ЖЕҚ-ның жазылып, содан
кейін процессор оған ену мүмкіндігін ала алады. Дербес ЭЕМ-ді
қолданудың ең тиімді формасы ол Дербес ЭЕМ-ның негізінде нақты АІЖ-ң
мамандарын ұйымдастыру, бұл әдіс адам мен машинаның арасындағы
қатынастардың психологиялық қабынуларын жоғалтады.
АІЖ келесі сұрақтарға жауап беру керек:
• Маманның информациялық есептік сұраныстарын қанағаттандырады.
• Жауаптың минимальды уақытты ал сұраныстар қолданушынікі.
• Қолданушы дайындау деңгейіне және оның профессионалды сұрауларына
бейімделу.
• АІЖ-да жұмысты тез қабылдау, көмек берудің қарапайымдылығы және
сенімділігі.
• Қолданушыға шыдамдылықпен қарау.
• Қолданушыны тез оқытып-үйрету мүмкіндігі.
• Есептеуіш желінің құрамындағы жұмыстың мүмкіндігі. АІЖ-ның жалпыланған
схемасы 2-суретте көрсетілген.
Жалпы программалық қамсыздандыру (ПҚ) есептеуіш техниканың
функционерленуін және жаңа программалардың қосылуын және өңделуін
қамтамасыздандырады. АІЖ-ның профессионалды бағытталуы ПҚ-ның
функциональдық бөлігімен анықталады. (ФПҚ) дәл осы жерде нақты маманға
бағыт анықталады, айқындалған пәндік облыстардың есептері шешіледі. ФПҚ-ды
өңдеу барысында үлкен көңіл "адам-машина" қатынасын ұйымдастыру сұрақтарына
аударылады. Қолданушы ЭЕМ-мен жұмыс жасағанда өз ісінің қажетті, шынайы
екендігін сезіну керек. Әйтпесе, адамдар жұмысына деген жағымсыз сезімдер
пайда болуы мүмкін.
Диалогты жүйелерді талдау осы диалогты ұйымдастырушыларының көзқарасы
бойынша оларды мынадай түрлерге бөлуге болады:
• Командалық тілі бар жүйелер.
• "Адам объектілер әлемінде".
• "Меню" формасындағы диалог.
Қолданбалы желілерді командалық тілді қолдану мини және микро ЭЕМ үшін
интерпретатор командаларын құру идеяларын көшіру. Оның негізгі ерекшелігі
құрылуының қарапайымдылығы мен жүзеге асырылуына, ал кемшілігі:
командаларының олардың параметрлерін еске сақтау, қате енгізулерді
қайталау, командаларға әр түрлі деңгейде ену мүмкіндігін шектеу және т.б.
Осылайша қолданушы жүйелерде қарым-қатынас тілін меңгеруге тиіс.
"Меню" негізгі менюіндегі форманы диалогы қолданушыға көптеген
альтернативті әрекеттерді ұсынады. Ол ішінен өзіне ең керегі таңдап ала
алады. Қазіргі кезде ең көп таралған қолданушылар интерфейсі онда барлық
жұмыс орны үш бөлікке бөлінеді (объектке). Біріншісі (жоғарыда орналасқан
жол) немесе мәзір жолағы деп аталады. Оның көмегімен қолданушы "қаңқа"
программаларын құрайтын әр түрлі мәзірлерді жүргізе алады, олардың
жәрдемімен басқа объектілерге ену мүмкіндігін алуға болады. Екінші бөлігі
(төменгі жақта немесе кейбір кішігірім программалардың болмауы да мүмкін)
қалып-күй қатары деп аталады. Оның көмегімен өте жиі шақырылатын объекттер
немесе ағымдағы информация көріну мүмкін. Үшінші бөлігі жұмыс беті (стол
беті) деп аталады, ол ең үлкен бөлігі. Мұнда мәзірде немесе қалып-күй
қатарынан шақырылатын командалардың көбісі шақырыла алады. Адам мен
машинаның арасында мұндай диалог орнату өте қолайлы болып табылады және ол
өте жиі қолданылады. Кез-келген жағдайда ол СИА стандартына сәйкес болуы
керек.
Енді АІЖ-ні өңдеу үшін қолданылатын 2 подходты қарастырайық.
1) функционалдық қарапайым функциялардың автоматтандырылуы:
Функционалдық ПҚ-ны нақты қолдану шарттарына қалай бейімделетіндігін
қарастырайық,сол сияқты АІЖ-ның әр түрлі мамандықтарының негізінде базалық
болып табылатын программаық жабдықтарды атап өткен жөн.
Ең бірінші болып техникалық жеке тұлға еңбегін автоматтандыру үшін
қолданатын программалық жабдықтар пайда болады. Бұған ең қарапайым мысал
текссік редакторлар (процессорлар). Олар информацияны тез арада енгізуге,
оны редакциялауға, қателерін іздеуге жіне мәтінді басып шығаруға дайындауға
мүмкіндік береді. Тексттік редактрлерде қолдану басып шығарушылардың
еңбегінің сапасын неғұрлым жоғарылатады.
Мамандарға әр түрлі құжаттарды дайындауға мәліметтерді табу үшін үлкен
көлемді информациялармен жұмыс істеуге тура келеді. Осы тектес жұмыстарды
атқару үшін, яғни бұл жұмысты жеңілдету үшін арнайы МҚБЖ пайда болады(СУБД:
DBASE, RBASE, ORACLE және т. б.). МҚБЖ өте үлкен көлемді информацияларды
сақтауға және ең қолайлы қажет мәліметтерді дер кезінде табуға мүмкіндік
береді. Мысалы, картотекамен жұмыс жасағанда қажетті информацияны табу үшін
өте үлкен мәліметтер архивін үзу керек, өйткені кейбір карточкалар
дұрысемес ретпен сұрыпталған. Ал МҚБЖ бұл әрекетті санаулы секундтар ішінде
орындай алады.
Мамандардың көпшілігі сонымен бірге әртүрлі таблицалармен жұмыс
жасайды, өйткені қазір көп жағдайда экономикалық информациялар кестелік
құжат түрінде көрсетіледі. КЭТ (ҮЭК) (үлкен форматты электрондық кестелер)
осндай құжаттарды дайындауға көмектеседі. Қорытындылық немесе аралық
мәліметтерді тез арада енгізіп, кейбір өзгертулерді пайда болған жағдайда
автоматты түрде енгізіп отырады.
Көптеген мекемелерде ұйымдардың тұрмысын координациялау және бақылау
үшін арналған программалық жабдықтардың АІЖ-ның рөлі ерекше. Мұнда барлыќ
басќару тұрмысы бір процесс жиынтығы болып есептеледі, олардың єрќайсысының
басталу жєне біту мерзімі бар. Єр жұмысшының тұрмыстыќ іс-єрекеті
басќалармен тығыз байланыста, осылайша жұмыстың аяќталу уаќытын еске салып
тұрады.
Мекемелік тұрмыста үлкен орынды мєліметтердің оперативті алмасуы алады,
ол яғни, басќарушының 95%-ға дейінгі, ал маманның 53%-ға дейінгі уаќытын
алады. Осыған байланысты электрондыќ почта типті программалыќ жабдыќтары
кең тараған. Оларды ќолдану бізге үлкен мүмкіндіктер туғызады: мекеменің
ішінде ќұжатарды тарату, жіберу, әртүрлі жұмыс орындарынан хабарламаларды
алу жєне оларды өңдеу, мамандардың жиналыстарын өткізу жєне т. б.
Мєліметтердің алмасу проблемасы есептеу желісінің ќұрмындағы АІЖ
ұйымдастыру жұмысымен тығыз байланысты.
Ќазіргі уаќытта тексттік редакторлар, кестелер, графиктік редакторларды
өзіне сыйдыратын бөліктенген пакеттерге үлкен сұраныс бар.
МЌБЖ көбінесе информацияны саќтау үшін ќолданылады жєне олар осы типті
мєліметтерді бір бүтіндей етіп саќтайды. Ќазір информацияның екі басќа
түрінің шапшаң дамуы жүріп жатыр (дыбыстыќ жєне видео информация). Олар
үшін өздеріне ғана тєн редакторлары ќұрылған, мүмкін алдағы уаќытта
информацияның бұл түрлері көптеген МЌ-ң ажырамас бөлігі болып кетер.
Ќазіргі ФПЌ ќажеттіліктердің барлығын ќанағаттандырса, кейбір
кемшіліктерін көруге болады. Сондыќтан да ПЌ-ға жаңа өңдеулер мен
өзгертулер енігзу өте ќолайлы болар еді. АІЖ-де жаңа программалыќ
ќұралдарды өңдеу екі бағыттажүреді: ПЌ-ң мамандандырылуы мен жаңа
мамандыќтар үшін жаңа программалыќ ќамсыз дандыруын ќұру. Ќазіргі уаќыта
АІЖ-ні ќұруға бағыт байќалады. Ол келесі түрде сипатталады:
• шешілетін мєселелер есебі.
• басќа жұмысшылармен өзара іс-єрекет.
• профессионалды єдеттер мен бағыттарды есептеу.
• тек ФПЌ емес, арнайы техникалыќ ќұрылғыларда да өңдеу (тышќан, желі,
телефон номерлерін автоматы түрде алу жєне т. б.).
АІЖ-мен мамандарды жабдыќтау мекеме жұмысшыларының еңбек сапасын
көтеруге, экономикалыќ информацияны өңдеу жылдамдығын көтеруге мүмкіндік
береді.
1.2. Ақпаратты-іздестіру жүйесіне қойылатын талаптар
Ақпаратты-іздестіру жүйесінің қызмет көрсетуі деп, компьютерде,
ақпаратты өңдеуде адам мен машина құрылғысы арасындағы функция мен
жүктелімнің дұрыс бөліну шартына байланысты нақты қорытындыны шығарып
беруін айтуға болады. Сонда ғана ақпаратты-іздестіру жүйесі басқарудың
тиімділігін және еңбектің өнімділігін артыратын құрал ғана емес, сондай-ақ
мамандардың қолайлы жұмыс жасауына мүмкіндік жасайды.
Әр түрлі басқару объектісінде, олардың атқаратын қызметіне
сәйкестендірілген, ақпаратты-іздестіру жүйесі болуы керек. Бірақ та
ақпаратты-іздестіру жүйесін құру принципі ортақ болуы қажет. Ақпаратты-
іздестіру жүйесі жалпы мынадай принциптерге сүйенуі қажет:
• жүйелілік;
• икемділік ;
• орнықтылық;
• тиімділік.
Жүйелілік принципі – құрылымы белгіленген міндетіне сәйкес анықталатын
жүйе ретінде қарастырылуы тиіс.
Икемділік принципі – қандайда бір модуль арқылы құрылатын жүйе ішінде
барлық жүйелерді қайта құру және олардың элементтерін бір үлгіге салу
мүмкіншілігі.
Орнықтылық принципі – ақпаратты-іздестіру жүйесі мүмкін болатын ішкі
және сыртқы әсер ететін себептерге байланыссыз негізгі қызметтерді орындау
керек.
Тиімділік принципі – жүйені жасауға және оны пайдалануға кеткен шығынға
қатысты ақпаратты-іздестіру жүйесі жоғарыда келтірілген принциптерін іске
асуын интегралды түрде қарастыру.
Ақпаратты-іздестіру жүйесіне қойылатын талаптар төмендегідей:
- мамандардың ақпараттық және есептеу талабын уақытында қанағаттандыру;
- автоматтандыру уақытты ұту қажеттілігінен туындайтындықтан қолданушының
сұранысына аз уақыт ішінде жауап беру;
- пайдаланушының дайындалу деңгейіне және оның профессионалдық сұранысына
байланысты келтіру(адаптация);
- ақпаратты-іздестіру жүйесінің функцияларын үйренудің қарапайымдылығы,
сенімділігі;
- пайдаланушыға байланыс бойынша шыдамдылықты қамтамасыз ету;
- пайдаланушының тез үйренуінің маңыздылығы;
- есептеуіш желі құрамында жұмыс істеуінің маңыздылығы.
1.3. АІЖ қолдану аясы
АІЖ – жаңа ақпараттық технология құралдарының енуі – қазіргі
қоғамды ақпараттандыру процесінің бағыттарының бірі болып табылады.
Қазіргі АІЖ ақпараттық технологиялар мен компьютерлік
коммуникацияларды белсенді қолдануда. Әсіресе қашықтан оқыту жүйесі жедел
қарқынмен дамуда, бұған бірнеше факторлар, ең бастысы – білім беру
мекемелерінің қуатты компьютер техникасымен қамтылуы және Интернеттің дамуы
мысал бола алады.
АІЖ-н ақпараттандыру дегеніміз – берілетін білім сапасын көтеруді
жүзеге асыруға бағытталған процесс, яғни еліміздің ұлттық білім жүйесінің
барлық түрлерінде кәдімгі технологияларды тиімді жаңа комплекстік
ақпараттандыру технологияларына алмастыру, оларды сүйемелдеу және дамыту,
нақты жүзеге асыру шаралары.
АІЖ-н ақпараттандыруды ұйымдастыру деп ғылыми- зерттеу, ғылыми-
техникалық және материалды- техникалық жобалардан тұратын ғылыми-
техникалық бағдарламалар жүйесін айтады.
АІЖ-н ақпараттандыру ісінің негіздерінің бірі болып білім алу
саласына ақпараттық технологияларды енгізу жұмыстары саналады, бірақ бұл
негіз ақпараттандыруды басқаша түсіну қаупін туғызып, оны көптеген
жағдайларда тек техникалық құралдармен жабдықтауға ғана әкеліп соқтыратыны
белгілі. Міне осы тұрғыдан білім беру мәселесін алға тарта отырып
ақпараттандыру ісінің мақсатын информатика терминдері арқылы емес, білім
саласының мақсаттары мен терминдері арқылы өрнектеуіміз қажет.
Ақпараттандыру ісінде білім жүйесінің адамзат тіршілігінің барлық
әлеуметтік аймақтармен әрекеттесуі және олардың бір-біріне әсер етуі толық
бейнеленеді. АІЖн ақпараттандыру ісі жаңа оқыту технологияларын дайындауды
талап етеді. Білім беруді ақпараттандырудың теориясы мен әдістемесі мынадай
зерттеу бағыттарынантұрады:
- қазіргі ақпараттық қоғам мен ғаламдық коммуникация жағдайында оқушы
тұлғасын дамыту міндеттеріне сәйкес оқытудың ұйымдық түрлері мен
әдістерін, білім беру мазмұнын таңдаудың әдіснамасы мен стратегиясын
жетілдіру;
- оқушының ақыл-ой әлеуетін дамытуды, оқу ақпаратын жинау, өндеу, сақтау,
беру, өндіру ісіндегі әртүрлі дербес әрекет түрлерін жүзеге асыра білуді
қалыптастыру бойынша оқу әрекетін қамтамасыз ететін педагогикалық
технологияны, оқытудың әдістемелік жүйесін жасау;
- бірлескен ақпараттық желілер мен ғаламдық коммуникациялар базасында
жұмыс істейтін виртуалдық білім беру мекемелерін дүниеге әкелу,
коммуникацияға қол жететін ашық білім беру жүйелерінің таратылған
ақпараттық ресурстарының әлеуетін пайдалану;
- оқу- тәрбие ісін ақпараттық - әдістемелік қамтамасыз ету үрдісін және
оқу орнын (оқу орындары жүйесін) ұйымдық басқаруды автоматтандыру
негізінде АІЖн басқару механизмдерін жетілдіру, ғылыми – педагогикалық
ақпараттық мәліметтер базалары мен банктерін, ақпараттық- әдістемелік
материалдарды,коммуникациялық желілерді пайдалану;
- есептеу техникасы, ақпараттандыру және коммуникация құралдарын білім
беру саласында тиімді әрі қауіпсіз қолданудың педагогикалық-
эргоноикалық шарттарын анықтау;
- оқушының ақыл-ой қуатының деңгейін белгілеудің, оның білімі мен
жетістігін бақылау және бағалаудың компьютерлік тестілеуші,
диагностикалаушы әдістемелерін жасап пайдалану.
Бүгінгі күні ақпараттық технология кең көлемде оқыту мен
педагогикалық ұйымдастыру қызметінде барлық республикалық жоғарғы оқу
орындарында (ЖОО-да) қолданылады.
ЖОО-дағы ақпараттандырылған жоғарғы білімдер ақпараттық ресурстың
қомақты саны жинақталуы тек қана қажетті жұмыс пен нақты оқу орындарына
ғана емес, сонымен бірге барлық білім жүйесіне пайдалы. Электронды
оқулықтар, көмекші құралдар, компьютерлік тапсырмалар, лабораториялық
жұмыстар, педагогикалық программалық шаралар бұларды оқытушылар өздері
құрады және пайдаланады. Электрондық форма ғылыми практика мен әдістемелік
жетілдіруде қолданылады. Әрі қарай даму оқыту қызметінің жаңа форма алуы
көптеген жаңа ақпаратты технологияға негізделген, соның ішінде бірінші
кезекке аралық білім жатады.
Ақпаратты технологияны кеңінен қолдану қазіргі ЖОО-да ұйымдастыру-
басқару қызметі болып табылады. Оның көптеген автоматтандырылған
программалық жүйелері мен талдауларын және де электронды деканаттары
тәрізді сабақ жоспарлы, бухгалтерлік есеп жүйелері, студенттер мен
оқытушылар туралы электрондық қоры көптеген оқу жүйелерінде қолданылады.
Көптеген ақпараттық ресурстар компьютерлік желі арқылы әдістемелік
оқу білімімен ғана қамтамасыз етіп қоймай, білім саласының жеткілікті
болып, оның жүйелі түрде жоғарылауын қамтыған болар еді.
Бірақ, іс жүзінде ойдан шыға бермейді. Атап өтуге тура келетін
жағдай, кейбір жүйелердің болмауына байланысты практикада ақпараттық
ресурстар қолданылмайды.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйелерде кейбір ЖОО-да принципті
түрде әртүрлі әдістемелік және технологиялық салаларында білім мен
талаптардың орындалуына күш салатын болса, оқу процессінің жоғарылығына
керісінше әсер етеді. Сондықтан да ақпарат сапасы теория мен практикада тек
қана ЖОО-да ғана емес, сол сияқты колледждер мен мектептерге де жетіспейді.
Көпртеген зертеулерге қарағанда ақпараттық технология негізгі
жоспарланған және модельденген жаңа дамушы орта болып есептелініп
“Ақпараттық білім ортасы” – деген атаққа ие болып отыр.
Ақпараттық білім беру ортасы түсінігі бойынша оның аумағын
көптеген ережелеріне қарамастан нақты белгілермен жазылады. Осыдан
ақпарраттық білім беру ортасынла мынадай тұжырымға келуге болады: жоспарлы
коммуникатциялық ортада компьютер техникасын қолдану оқушылар, оқытушылар,
ата – аналар және оқу орындарында ақпарратты алу үшін үлкен маңызын
тигізеді. Сондықтанда оқуда және одан тыс шараларға пайдалану көлемін
үлкейтуге бағыт алу керек.
Қазірде республика бойынша осы тәрізді ақпарат комплексі теқ қана
жеке кафедра, факультет, ЖОО-да ғана пайдаланылады. Осы салдардан
ақпараттық білімді ақпараттық білім беру ортасында жеке облыстар мен
республика деңгейінде біріктіру өте маңызды болып табылады. Осыған
байланысты ҚР басшылығының 2001 жылдың 6-шы тамызында № 1037 “2002 – 2004
жылдарды ҚР-да білім жүйесін ақпараттандыру консепциясы туралы” қаулысы
қабылданды.
Адамдар барлық жинақтаған білімдерін қолданбай фундаментальды
сапалы білім алуы мүмкін емес. Осыған байланысты кез келген оқу ғимраттары
ақпараттық білім беру кеңістігінде кітапхана қарастыруы керек. Электронды
кітапхана ортасы салыстырмалы түрде жанама ортаның барлық компоненттеріне
білімді сақтаушы және келесі негізгі тапсырмаларды шешуші роль атқарады:
- білім жинақталуы (ақпаратты жинақтау және сақтау);
- білімді архивтеу (ақпарат көзін анықтау, тез қамту және қажетті көп
аспектілі деректерді іздеу).
ЖОО-ның оқу процесінің кітапхана қорымен жанама түрде байланыстылығы
ақпараттық білім беру ортасындағы “оқу процесінің” компоненттері мен
электронды кітапхананың ақпараттық –технологиялық интеграциясы
заңдылығына сәйкес болады. Оларға электронды оқулықтар, лабораториялық
практикумдар, анықтамалар және де басқа университеттің оқу процесінде
қолданылатын электронды мәліметтер жатады.
Оқытуда компьютерлер көп қолданыла бастағанда оқытудың жаңа
ақпараттық технологиясы термині пайда болды. Жалпы айтқанда, кез келген
педагогикалық технология – бұл ақпараттық технология, себебі технологиялық
оқыту процесінің негізін ақпарат және оның өзгерісі құрайды. Компьютер
қолданылатын оқыту технологиясына компьютерлік технология термині дәл
келеді. Компьютерлік технологиялар программалап оқыту туралы идеяларды
дамытады, қазіргі компьютерлер және телекоммуникацияның бірегей
мүмкіндіктерімен байланысты жаңа, әлі зертелмеген технологиялық оқыту
түрлерін ашады. Оқытудың компьютерлік технологиясы – бұл компьютер арқылы
ақпаратты дайындау және беру процесі.
Компьютерлік технология төмендегі үш жағдайда орындалады:
І – ойына жету технологиясы ретінде (компьютерлік оқытуды жеке
дидактикалық есептер үшін жеке тақырыптар, бөлімдер арқылы пайдалану).
ІІ – қолданып отырған технологияның ішіндегі ең маңыздысын анықтайтын
негізгісі ретінде.
ІІІ – монотехнология ретінде (бұл жағдайда барлық оқыту процесстері,
барлық оқыту процесстерін басқару, диагностиканың барлық түрлері,
мониторинг компьютерді қажет етеді).
Технологияның классификациялық параметрлері:
1. Қолдану деңгейі бойынша: жалпыпедагогиклық.
2. Философиялық негізі бойынша: бейімделгіш + технократиялық.
3. Дамудың негізгі факторы бойынша: социогендік + психогендік.
4. Игеру тұжырымдамасы бойынша: ассоциативті – рефлекторлы.
5. Тұлға құрылысына бағдары бойынша: ақпараттық + операциялық.
6. Мазмұнының сипаты бойынша: ойға жету кез келген мазмұн үшін
жарамды.
7. Танымдық қызметті меңгеру типі бойынша: компьютерлік.
8. Ұйымдық формалар бойынша: даралық + кішкене топтар жүйесі.
9. Оқушыға сәйкестігі бойынша: қызметтестік.
10. Басым әдіс бойынша: ақпараттық + операциялық, диалогтық +
программалап оқыту.
11. Модернизация бағыты бойынша: ұйымдастыру мен басқарудың тиімділігі.
12. Оқушылардың дәрежесі бойынша: барлық категориялар.
• Ақпаратпен жұмыс жасай білуді қалыптастыру, коммуникативтік қаблетті
дамыту.
• Ақпараттық қоғам мүшесін дайындау.
• Оқушыға мүмкіндігінше көп материалдар беру.
• Зерттей білушілік, тиімді шешім қабылдай алушылық қасиеттерін
қалыптастыру.
• Оқыту – бұл оқушының компьютермен қарым-қатынасы.
• Бейімділік принципі: оқушының даралық ерекшелігіне компьютердің
бейімделуі.
• Оқытудың диалогтық сипаты.
• Басқарылуы: кез келген уақытта оқыту процесінің оқытушысымен қатынасуы
мүмкін.
• Оқушының компьютермен қарым-қатынасы барлық тип бойынша орындалады:
субъект-объект, субъект-субъект, объект-субъект.
• Жеке және топтық жұмыстардың тиімді сәйкестігі.
• Оқушының компьтермен қарым-қатынасы кезіндегі психологиялық сая күйін
қуаттау.
• Шектелмеген оқыту: мазмұны, оның интерпретациясы және қосымшалары өте
кең.
Компьютерлік технология педагогикалық программалық тәсілдерде
көрсетілген және компьютер жадында сақталған мазмұнның кейбір
формализациялық моделін қолдануға және телекоммуникациялық жүйе
мүмкіндігіне негізделген.
Білім мазмұнының фактологиялық жағының негізгі ерекшелігі қат-қабат
үлкейту, қазіргі деңгейде ақпараттық базасы бар компьютерлік ақпараттық
орта, гипертекст және мультимедиа, микромирлер, имитациялық оқыту,
электрондық коммуникациялар, эксперттік жүйелер болып табылады.
Оқытудың компьютерлік әдістерін интерактивті деп атайды, себебі
олардың мұғалім мен оқушының әрекетіне “дыбыс беру”, олармен диалог
“жүргізу” қаблеті бар. Бұл компьютерлік оқыту әдістемесінің ең негізгі
ерекшелігі болып табылады.
Компьютерлік технологияның І және ІІ варианттарында компьютер мен
басқа технология элементтерінің арасындағы байланыс туралы сұрақ аса
маңызды.
Компьютер оқыту процесінің барлық этаптарында қолданылады: жаңа
материалдарды түсіндіргенде, бекіткенде, қайталағанда, білімін, іскерлігін
және дағдыларын бақылағанда. Сонымен қатар оқушы үшін ол әр түрлі
функцияларды атқарады: мұғалімнің, жұмыс құралдарының, оқыту объектісінің,
ұжымның қызметін, ойын ортасын.
Мұғалім қызметінде компьютер:
- оқыту ақпаратының көзі (мұғалімді және кітапты жартылай немесе толық
алмастыра алады);
- көрнекі құрал (мультимедиа және телекоммуникация мүмкіндіктерімен сапалы
жаңа деңгейде);
- дербес ақпараттық кеңістік;
- тренажер;
- диагностика және бақылау құралдары.
Жұмыс құралдарының қызметінде компьютер:
- тексттерді дайындау және оларды сақтау құралы;
- тексттік редактор;
- графиктер тұрғызушы, графиктік редактор;
- үлкен мүмкіндіктері бар есептеуіш машина;
- модельдеу құралы.
Оқыту объектісі қызметінде компьютер:
- берілген процессте компьютерді программалауды оқытуда;
- программалық өнімдерді құруда;
- әр түрлі ақпараттық орталарды қолдануды жүзеге асырудағы құрал.
Компьютерлік технологиядағы мұғалімнің жұмысына келесі функцияларды
енгізуге болады:
• Барлық класс және пән деңгейінде оқу процесін ұйымдастыру (оқу процесінің
графигі, сыртқы диагностика, қорытынды бақылау).
• Классішілік белсенділікті және келісімділікті ұйымдастыру (жұмыс
орындарын орналастыру, инструктаж, классішілік жүйені басқару және т.б.).
• Оқушыны жеке бақылау, жеке көмек көрсету, оқушымен жеке қарым-қатынас.
Компьютердің көмегімен визуалды және есту түрлерін қолданатын даралық
оқытудың жақсы варианттарына жетуге болады.
• Ақпараттық ортаның компоненттерін дайындау (оқыту, демонстрациялау
құралдарының әр түрлі, программалық құралдар және жүйелер, көрнекі
құралдар және т.б.), оның белгілі бір оқу курсының пәндік мазмұнымен
байланысы.
• Оқытуды информатизациялау мұғалімдер мен оқушылардан компьютерлік
сауаттылықты талап етеді. оНы компьютерлік технология мазмұнының ерекше
бір бөлігі ретінде қарастыруға болады. Компьютерлік технология
(компьютерлік сауаттылық) мазмұнының құрылымына мыналар кіреді:
- информатика және есептеуіш техниканың негізгі түсініктерін білу;
- принципті құрылысын және компьютерлік технологияның функционалды
мүмкіндіктерін білу;
- қазіргі операциялық жүйелердң және олардың негізгі коммандаларын білу;
- қазіргі программалық қабықшаларды және жалпы бағытталған операциялық
жүйелерді және олардың функцияларын білу;
- ең болмағанда бір тексттік редакторды білу;
- программалаудың алгоритмі, тілі және пакеті туралы алғашқы түсінік;
- қолданбалы программалардың практикалық бағыттағы алғашқы тәжірибелері.
Оқушының ғылыммен және мәдениетпен қарым-қатынасы үшін бірден бір
мүмкіндікті бүкіләлемдік компьютерлік Internet жүйесі береді.
• Жер бетінің әрбір бөлігіндегі адамдармен хат алмасу;
• Барлық банктерден, мұражайлардан, әлем қоймаларынан ғылым және мәдениет
жаңалықтарын алу;
• Интерактивті қарым-қатынас, халықаралық серверлер арқылы болып жатқан
оқиғаларды бақылау.
Бүгінгі таңда білім беруді ақпараттандыру формалары мен құралдары өте
көп. Олардын мақсаты оқыту процесін мүмкіңдігінше дидактикалық жағынан
тиімді ұйымдастыру. Дидактикалық тиімділікке қол жеткізу үшін қазіргі
замандағы ақпараттық және телекоммуникациялық технология құралдарын
комплексті түрде зерттеу, өз бетінше жұмыс жасау, білім алу сияқты әр
түрлі салаларда қолдану қажет.
Оқу процесінде ақпараттық және телекоммуникациялық құралдар
мүмкіндігін комлексті түрде қолдануды жузеге асыру көп функционалды
электрондық оқу құралдарын құру және қолдану кезінде ғана мүмкін болады.
Осындай электрондық оқулықтарды оқытуда пайдаланудың негізгі
дидактикалық мақсаты білім беру, білімді бекіту, дағды мен іскерліктер
қалыптастыру, меңгеру деңгейін бақылау.
Көп функционалды электрондық оқулықтар:
• Оқушылардын өз бетінше білім алу қызметің ұйымдастыруға;
• Әр түрлі ақпаратты жинау, өндеу, сақтау, объектілерді, құбылыстарды
модельдеу сияқты, оқыту қызметін ұйымдастыру процесіңде қазіргі заманғы
ақпараттық технологиялардың мүмкіңдіктерін пайдалануға;
• Оқу процесінде мультимедия технологияларын, гипертекстік және гипермедия
жүйелерін пайдалануға;
• Оқушылардың интеллектуалды мүмкіндіктерін, білім, дағды, іскерлік
денгейлерін, сабаққа дайындық денгейін бақылауға;
• Оқытуды басқаруға, оқу қызметінің, тестілеудің нәтижелерін бақылау
процесің автоматтандыруға интеллектуалдық денгейіне қарай тапсырмалар
беруге;
• Оқушылардын өз бетінше оқу қызметін жүзеге асыру үшін жағдай жасауға;
• Қазіргі заманда телекоммуникациялық орталарда жұмыс жасауға, ақпараттық
ағындарды басқаруды қамтамасыз етуге мүмкіңдік береді.
Оқытушы электрондық құралдарды компонеттері ретінде мыналарды
қарастыруға болады:
• Сервистік программалық құралдар;
• Оқушылардың білім деңгейін, іскерлігі мен дағдыларын бақылау мен
тексеруге арналған программалық құралдар;
• Электрондық тренажерлар;
• Математикалық және имитациялық моделдеу үшін прграммалық құралдар;
• Автоматтандырылған оқтушы жүйелер (АОЖ);
• Экспертті оқытушы жүйелер (ЭОЖ);
• Интелектуалдық оқытушы жүйелер (ИОЖ);
Оқушылардың білім денгейін бақылау және тексеруге арналған програмалық
құралдар құрылу жеңілдігіне байланысты кең қолданыс тапты. Тіпті,
программалау негіздерімен таныс емес кез келген оқытушы өз пәні бойынша
сұрақтар мен мүмкін болатын жауаптарын енгізе алатын бірқатар
инструментальді жүйелер бар. Оқушының есебі ұсынылатын жауаптардын ішінен
дұрысын тандау. Бұндай программалар оқытушыларды бақылау тапсырмаларын
беріп, олрадың дұрыстығын тексеру жұмысынан босатады. Оқу материалын бекіту
үшін бұл программаларды бір неше рет қолдануға болады.
Электрондық тренажерлар практикалық іскерліктер мен дағдыларды
бекітуге арналған. Сонымен қатар олар есепті шығару іскерліктері мен
дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді . Бұл жағдайда олар теориядан
қысқаша ақпарат алып, әр түрлі денгейлерде өз бетінше жұмысты ұйымдастыруды
қамтамассыз етеді.
Математикалық және имитациялық моделдеу үшін арналған программалық
құралдар, тәжірибелік және теориялық зерттеулерді кеңейтіп, физикалық
тәжірбені есептеуіш тәжірибемен толықтыруға мүмкіндік береді. Бір
жағдайларда зерттеу объектілері, екіншісінде - өлшеуіш тағайындаулар
модельденеді. Бұндай құралдар қымбат лабораториялық құрылғыларды сатып
алуға кететін шығынды азайтуға мүмкіңдік береді, оқу лабораторияларындағы
жұмыс қауіпсіздігі төмендейді.
Автоматтандырылған оқыту жүйелері оқушыларды теориялық материалмен
таныстырып, білім деңгейін бақылауға мүмкіндік беретін шағын көлемді
оқытушы программалар.
Интеллектуалдық оқытушы жүйелер жоғарғы денгейлі жүйелерге жатады және
жасанды интелект идеясында жүзеге асырлады. ИОЖ есептің қойылымынан және
оны шешу принципін іздеуден бастап, шешімнің тиімділігін бағалауға дейін,
оқу есебінің барлық сатыларында басқаруды жүзеге асыруға мүмкіңдік береді.
Бұндай жүйелер қарапайым тілге жақын тілде өзара диалогтық түрде қарым-
қатынас ұйымдастыруға мүмкіңдік береді. Диалог барысында тек орындалатын
әректтер дұрыстығы ғана емес, сонымен қатар шешімді іздеу стратегиясы
әрекеттерді жоспарлау және т.б. талқылануы мүмкін.
Білімді ақпараттандырудың актуальді есептерінің бірі білім беруші
электрондық құралдарды классификациялау проблемасы болып табылады. Бұндай
классификация бірнеше әр түрлі критерийлер негізінде жүргізілуі мүмкін.
Жалпы оқу жүйесіне қатысы оқытушы электрондық құралдарды(ОЭҚ) келесі
түрлерге бөлуге болады:
• Стандарттарға сәйкес дәстүрлі жүйеде оқытуға арналған ОЭҚ;
• Факультатив жұмыстарға арналған ОЭҚ;
• ОЭҚ - үй репетиторлары;
• Оқу қызметінің нәтижелерін бақылаушы және бағалаушы ОЭҚ;
• Анықтамалық және энциклопедиялық сипаттағы ОЭҚ;
Дәстүрлі оқыту жүйесінде оқытушы электрондық құралдарды қолдануға
арналған программалық құралдардын барлық типтерін қамтуы мүмкін. Сонымен
қатар, дәстүрлі оқыту жүйесі ОЭҚ-ды оқушылардын өз бетінше жұмысында
қолдануға үлкен мүмкіндіктер береді.
Факультатив жұмысында қолдануға және бір пән бойынша білімін
тереңдетуге арналған ОЭҚ дәстүрлі оқыту жүйесіне бағытталған ОЭҚ- ға ұқсас.
Негізгі ерекшелігі ҚР БМ стандарттары мен программаларынан тыс оқу
материалдарының болуы.
Әдістемелік қызметіне қарай ОЭҚ-дар мен олардын компоненттерің былай
классификациялауға болады:
• Оқытушы (білімдерді хабарлайды, іскерліктер мен дағдылар қалыптастырады);
• Тренажерлар (Өтілген материалды қайталау немесе бекітуге арналған);
• Бақылаушы (Оқу материалын меңгеру деңгейің бақылауға арналған);
• Ақпараттық іздеу және ақпараттық анықтамалық (ақпаратты жүйелендіру
бойынша мәліметтер беріп, іскерліктер мен дағдылар қалыптастырады);
• Демонстрациялық (зерттелетін объектілер мен құбылыстарды
визуализацилайды);
• Имитациялық (құрылымдық функционалдық сипаттарын зерттеу үшін нақты бір
шындық аспектісін бенейлейді);
• Моделдеуші (зерттеу мақсатында объектілерді, құбылыстарды және
прцестерді моделдеуге мүмкідік береді);
• Есептеуіш (есептеулерді автоматтандырады);
• Оқытушы-ойындық (оқушылардың қызметін ойын түрінде ұйымдастырады);
• Ойындық (жадыны, назарын дамытуға арналған).
Сабақты ұйымдастыру формасына қарай да ОЭҚ-рды топтауға болады. Оларды
дәріс, лабороториялық, практикалық сабақтарда, ғылыми зерттеу жұмысында
курстық және дипломдық проектілерге пайдаланылатын деп ажыратады.
Электрондық оқулықтарды дидактикалық ерекшеліктеріне қарай білімді
қалыптастыру, мәліметтерді хабарлау, іскерліктер қалыптастыру, білімді
бекітудің дидактикалық бағытталуына қарай классификациялауға болады.
Сонымен қатар электрондық оқулықтарды құруда технологиялық тұрғыдан
негізделген танымдық әрекеттің төмендегідей сатылары ескерілуі керек:
• Қабылдау;
• Білімді бекіту;
• Жеке тәжірибені қалыптастыру(іскерліктер, дағдылар);
• Зерттеу және іздеу қызметі.
Электрондық оқулықтар және оларға қажетті материалдар дидактикалык
денгейіне байланысты негізгі төрт топқа бөлінуі мүмкін.
Бірінші топқа баспа материалдары және олардың көшірмелері, аудио және
видео касеталар жатады. Баспаға шығарылған басылымдар тақырып бойынша
теориялық материалдардың оқыту текстінен және оларға сәйкес графикалық
иллюстрациялардан, оқытушылар үшін ұсыныстардан, есептер жинағынан
құралады.
Екінші топқа элетрондық оқулықтар, виртуальді оқу кабинеттері және
компьютерлік желілер жатуы мүмкін.
Үшінші топқа виртуальді оқу лабороториялары және сол сияқты басқа да
компьютерлік жүйелер кіреді. Бұндай жүйелердің ерекшелігі – олардың
жұмысында зерттелетін объект немесе процесстердің математикалық
моделдерінің қолданылуы. Үшінші топтағы ОЭҚ-рдың дидактикалық мақсаты
объектілер және процесстердің қасиеттерін зерттеу.
Төртінші топтың кәсіби қызметі автоматтандырудың компьютерлік жүйелері
немесе олардың қолданбалы программалар пакеті түріндегі оқытушы аналогтары.
Олар курстық немесе дипломдық проектілеу барысында әр түрлі есептер үшін
қолданлыуы мүмкін. Бұл топтын ОЭҚ-рын қолдану негізінде оқыту процесі
еркін зерттеу режимінде өтеді және сипаты бойынша маманның кәсіби қызметіне
жақын болады.
Элетрондық оқу құралдарын құру кезінде психологиялық сипаттағы талаптар
ролін деесепке алу керек. Осы принциптерге сәйкес электрондық оқу
құралдарын құруда мыналарды ескеру қажет:
• Оқу процесінің есебі мен мақсатын нақты анықтау;
• Студенттердің қызметін детальді түрде жоспарлау;
• Оқу - әдістемелік материалдарды құру процесіңде студенттердің қабылдау,
ойлау, есте сақтау сияқты психологиялық ерекшеліктерін ескеру;
• Студент пен оқытушы, студент мен оқу материалы арасында кері байланысты
ұйымдастыру;
• Өз бетінше ақпаратпен жұмыс жасау іскерліктерін қалыптастыру.
2 БАҒДАРЛАМАНЫ ҚҰРУҒА АРНАЛҒАН АСПАПТЫҚ ҚҰРАЛ
2.1. Delphi-де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері
Локалдік мәліметтер қорында мәліметтер қоры клиент машинасында, ал файл
– сервер мәліметтер қорында мәліметтер қоры файл – серверде болады.
Локалдік вариантта мәліметтермен жұмыс істеу бір пайдаланушы режимінде
болады. Бұл вариант корпоративтік жұмыста іс жүзінде кездеспейді, себебі
бір мезгілде мәліметтермен жұмыс істеп отырған пайдаланушы саны мен
мәліметтер қоры қөшірмесінің саны тең болатындай бірнеше мәліметтер қор
қөшірмесінің құрамын синхрондау қиын.
Файл-Сервер
Локальдік машина МҚ
МҚ
Желі
BDE
Бағдарлама BDE BDE
...
... ...
Бағдарлама
Бағдарлама
Клиент
Файл – сервер мәліметтер қорында мәліметтер желілік файл – серверде
орналасады, ол бір мезгілде бірнеше пайдаланушы жұмыс істей алады,
сондықтан мұндай мәліметтер қорында қөп пайдаланушы режимінде пайдалануы
мүмкін. Мәліметтер қорында ғы мәліметтердің жалғыз ғана сақталады, әрбір
клиент әр уақыт мезетінде осы мәліметтердің локалдік қөшірмесімен жұмыс
істейді, мәліметтерді басқару түгелімен клиент бағдарламасына
жүктеледі.Олар әрбір клиент орнындағы мәліметтердің локалдік қөшірмесін
негізгі мәліметтер қоры құрамымен синхрондауды жүргізуі тиіс.
Екеуінде де BDE клиент машинасында болады, және бағдарламамен бірігіп
локалдік мәліметтер қорын басқару жүйесін құрады, мұнда қөшірме саны мен
пайдаланушы саны тең болады.Бұл жүйеде қашықтағы орналасқан компьютерлермен
INTERNET желісіне шығуға болады. BDE локалдік және клиент – серверлік
мәліметтер қорын төмендегідей пайдалануды қамтамасыз ететін PLL- библиотека
жиынын білдіреді. Ол Delphi – де жазылған мәліметтер қорымен жұмыс істеу
үшін қолданылатын қосымшаларды пайдаланатын әрбір компьютерге қондырылады.
Клиент – серверлік мәліметтер қоры.
Клиент – сервер архитектурасында BDE мен мәліметтер қоры арасында
мәліметтер қор сервері (арнайы бағдарлама, мәліметтер қоры басқарады) –
деген маңызды аралық звено пайда болады.
Клиент – серверге реляциялық мәліметтер қоры (бір – бірімен байланысы
бар кестелерден тұратын мәліметтер қоры) үшін өндірістін стандарт болатын
SQL(Structured Query Language – құрылымдық сұраныс тілі) сұраныс тілінде
сұраныс құрады. SQL сервер сұраныс интерпретациясын қамтамасыз етеді, оны
орындайды, нәтижесін құрады және оны клиентке жібереді. Мұнда клиент
компьютері сұранысты физикалық орындауға қатыспайды, ол тек қана сұранысты
мәліметтер қоры серверіне жібереді және нәтижені алады, содан кейін оны
керекті түрге келтіреді және пайдаланушыға береді. Клиенттің қосымшасына
тек қана сұранысты орындау нәтижесі жіберіледі, ал желімен тек қана
клиентке қажет мәліметтер беріледі. Қорытындысында желіге жүктеме азаяды.
Сондай- ақ SQL-сервер алынған сұранысты тез арада орындау үшін тиімді
жағдайларды қарастырады. Мұның бәрі жүйенің орындалу әрекетін күшейтеді
және сұраныс нәтижесін күту уақытын азайтады.
SQL сервердің қолдануымен транзакцияның қуатты аппараты бір мезгілде
бірнеше пайдаланушының бір мәліметті өзгертуіне мүмкіндік бермейді және
өзгеріс енгізудұрыс аяқталмаса бастапқы мәніне қайтып келуге мүмкіндік
жасайды.
Машина сервері
МҚ
МҚ сервері
Желі
BDE BDE BDE
... ... ... ..
Бағдарлама Бағдарлама Бағдарлама
Клиент Клиент
Клиент
Мәліметтер қоры серверінде мәліметтер физикалық тұрғыдан бір үлкен файл
түрінде дискіде сақталады, жұмыс істеу үшін әрбір пайдаланушыға пароль
беріледі, бұл әдейі бұзу мен ұрлаудан қорғауды күшейтеді.
Сервер қосымшасымен біріккен архитектура.
Клиент – сервер архитектурасын дамыту идеясы (ойы) мәліметтер қорын
ашық пайдаланудың үш звенолы архитектурасының пайда болуына әкелді.(N-tier
немесе multi-tier архитектурасы)
Клиент – сервер архитектурасы екі звенолы: бірінші звено клиент
бағдараламасы, ал мәліметтер қор сервері мен мәліметтер қоры екінші звено
болады.
Үш звенолы архитектурада қосымша бағдарлама құрылады, онда бұрын клиент
қосымшасының меншігі болып есептелетін барлық мәліметті теру компонеттері,
сондай – ақ қосымша компонеттер TDatabase және TSession кіреді. Содан кейін
бағдарлама COM немесе CORBA сервері ретінде тіркеледі, ары қарай сервер
қосымшасы болады. Клиент машинасында BDE болмауы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..6
1 АҚПАРАТТЫ-ІЗДЕСТІРУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... 8
1. АІЖ-нің қалпы және
дамуы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 8
1. АІЖ-не қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
3. АІЖ қолдану
аясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2 БАҒДАРЛАМАНЫ ҚҰРУҒА АРНАЛҒАН АСПАПТЫҚ ҚҰРАЛ ... 32
1. Delphi-де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері ... ... ... ...32
2. Delphi-де МҚ байланысты ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3. TQuery компонентімен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..40
4. TDBGrid компонентін қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
3 Оқу орны АІЖ БАҒДАРЛАМАСЫН СИПАТТАУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... 56
3.1. Бағдарламаның негізгі сипаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... .56
3.2. Оқу орындарын іздеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .57
3.3. Мәліметтерді қосу, өзгерту және өшіру ... ... ... ... ... ... .60
3.4. Сұрау бойынша
есеп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 63
3.5. Сұрыптау
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...65
3.6. Мамандықтар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..66
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 71
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...72
КІРІСПЕ
Қазіргі уақытта қоғамдық өмірде ақпараттың таралу қарқыны өте жылдам
дамып келеді. Ақпараттық процесстер - адамдар арасында, тірі организмдерде,
техникалық құрылғыларда, қоғамдық өмірде ақпарат тасымалдау, жинақтау мен
түрлендіру процесстері.
Ақпаратты басқару компюьтерлерді қолданудың негізгі саласы болып
табылады және де, болашақта үлкен роль атқарады.
Мәліметтер қоры - қоғамның қандай да бір саласындағы немесе оның
бөлігіндегі нақты объектілер туралы мәліметтер жиынтығы. Мәліметтер қорын
басқару жүйесі компьютерлік техниканың даму жолдарына байланысты
жетілдіріліп тұрды, пайдаланушының қойған барлық күрделі деңгейдегі
талаптарын орындауға бейімделді.
Қазіргі қоғамның талаптарына сәйкес жаңа техналогиялардың даму
барысында ақпаратты-іздестіру жүйесі негізгі мәселелердің бірі.
Өнеркәсіптерде, мемлекеттік және жеке шаруашылық мекемелерде, оқу
орындарында және басқа да салаларда ақпараттандыру жүйесін кеңейту және
ақпаратты-іздестіру жүйесі мәселелері алға қойылып отыр. Автоматтандыру
үшін көптеген автоматтандырылған бағдарламалық жүйелер мен құрылғылар
қолданылады, олардың ішінде бухгалтерлік есептеулер жүйесі, электронды
деканат, оқу жүктемесін есептеу, қызметкерлер, студенттер туралы электронды
мәліметтер қоры және тағы да басқалар бар.
Дипломдық жұмыс Delphi обьектілі бағытталған тілінде жазылған және
мәліметтер қорын басқару жүйесі ретінде Paradox қосымшасы қолданылады.
Қазіргі уақытта Delphi корпоративтік пайдалану үшін қолданылатын мәліметтер
қоры қосымшасын құруда бірден-бір кеңінен таралған құрылғы болып
есептелінеді. Delphi-де МҚ қосымшаларын өңдеуші бизнес-логика және
программа интерфейсі реализациясы әдістерін таңдай алу мүмкіндігі ғана
емес, МҚ-мен өзара іс-әрекет архитектурасы және мәліметтерге ену мүмкіндігі
да бар. Бұл тіл визуалды бағдарламалау ортасы, бағдарламалауға тиімді және
қолайлы болып табылады.
Дипломдық жұмыс тақырыбының қойылымы:
Оқу орындары туралы ақпаратты-іздестіру жүйесін құру.
Мақсаты мен міндеті:
Бұл программада Қазақстан мен Ресейдің белді оқу орындарының тізімі
берілген. Сол тізімнен өзімізге ыңғайлы тәсілмен қажетті оқу орынын іздеп
табуға мүмкіндік береді
Дипломдық жұмыстың құрылымы
Жұмыс негізінен үш тараудан тұрады:
1-тарауда Дербес ЭЕМ негізінде ақпаратты-іздестіру жүйесінің дамуы және
қойылымы туралы жазылды.
2-тарауда Бағдарлама және онымен қалай жұмыс істеу жөнінде қолданушыға
нұсқау жазылды.
3-тарауда бағдарламалық өнімді құруға қолданылған инструментальды
құрылғылар: мәліметтер қорын басқару жүйесіндегі Paradox 7 механизмі мен
Delphi бағдарламалау ортасы және ондағы басты компоненттер туралы жазылды.
1 АҚПАРАТТЫ-ІЗДЕСТІРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ ҚОЙЫЛЫМЫ
1.1. АІЖ-ның ќалпы және дамуы
Электрониканың дамуы есептеуіш машиналардың жаңа класының Дербес ЭЕМ-
нің пайда болуына әкелді. Дербес ЭЕМ-ң негізгі ерекшелігі оның төмен
бағасы жєне сонымен ќатар жоғары сапалылығы. Мысалы, 60-шы жылдардың
басындағы үлкен ЭЕМ-дің шығарылуының, 70-ші жылдардың басындағы кіші ЭЕМ-
дің жєне 80-ші жылдардағы Дербес ЭЕМ-дің шығарылу сұранысының жоғарылығы
бір-бірімен шамалас. Ќазіргі кезде Дербес ЭЕМ-ң төмен бағасы, сенімділігі
адам тұрмыс тіршілігінің ќалып күйіне арналған.
Мұндай облыстарға Дербес ЭЕМ ќолданылатын ұжымдыќ тұрмыста жатады
1-сурет. Дербес ЭЕМ-нің жалпы схемасы:
1-микропроцессор, 2-негізгі жады, 3-сыртқы жады, 4-дисплей, 5-
клавиатура, 6-басып шығару ќұрылғысы, 7-жүйелік магистраль.
ЭЕМ-нің ќолданылуы:
• мамандардың информацияны өңдеумен байланысты еңбек сапасын өсіруге
шынымен мүмкіндік берді. Бұл аспект ерекше көзге түсерліктей, өйткені
осы уаќытќа дейін басќару еңбегі сапасының жоғарылығы өте жай ќадаммен
өсіп келді. Осылайша ол соңғы 30 жыл ішінде 2-3 есе өсті, ал сонымен
ќатар өнеркєсіпте 14-15 есе өсті. Ќазіргі уаќытта єртүлі салалар
мамандарының басќару жєне ой еңбегінің интенсификациясы үшін Дербес ЭЕМ-
нің негізінде функционалданатын АІЖ өте кең көлемде өңделіп дамып
келеді.
• экономикалыќ ќызметтердің жұмысшыларының АІЖ-ның негізгі ќұраушы
элементтерін, басќару тұрмысын жєне т.б. олардың ќолданылуының жєне
дамуының перспективалары. 1-суретте АІЖ-ң техникалыќ негізін ќұрайтын
Дербес ЭЕМ-нің жалпы схемасы көрсетілген.
• Дербес ЭЕМ-нің негізгі құрылғысы программа құрамындағы әртүрлі
операциялардың орындалуын қамтамасыз ететін микропроцессор болып
табылады. Қазіргі уақытта ең кең көлемде таралған 32-разрядты
процессорлар, бірақ көп кешікпей олардың орнына 64-разрядты
процессорлар келеді. Разрядтылық елілік кодтағы жұмысшы сөзінің
ұзындығын білдіреді. Микропроцессорлар разрядтылығынан басқа тактілік
жиілігімен де ерекшеленеді. Тактілік жиілік пен разрядтылық неғұрлым
үлкен болса, соғұрлым процессордың сапасыжоғары болады. Бір секундта
ондаған миллиондаған операцияларды орындау Дербес ЭЕМ үшін қалапты
нәрсе.
Дербес ЭЕМ-нің жұмыс істеу шапшаңдығы сонымен қатар жұмыс істейтін
жадының көлеміне де байланысты. Жады негізгі және сыртқы болып бөлінеді.
Негізгі жады 2 компоненттен тұрады: тұрақты есте сақтау құрылғысы(ROM
немесе ПЗУ) және жедел есте сақтау құрылғысы (RAM немесе ОЗУ) ЖЕҚ- да
программаның динамикалық информациясы және өңделетін мәліметтер сақталады.
Компьютерді сөндіргенде ЖЕҚ құрамындағы барлық информация өшіріліп
қалады. ТЕҚ-сы ЖЕҚ-ға қарағанда кішірек, онда информация ұзаққа сақталады
және оны өзгерту мүмкін емес, немесе оны арнайы құрылғылардың көмегімен
өзгертуге болады (ТЕҚ-прогматтары). Сыртқы есте сақтау құрылғылары (СЕҚ)
сонымен қатар әр түрлі типті болады. Сызықтық жинағыштар информацияны
магниттік таспаға жазу үшін қолданылады.
Қазіргі кезде бірнеше гигабайтқа дейін информацияны сақтай алады
(1гб=1024мгб). Бұл құрылғылар ертеректе шыққанына қарамастан, олар әлі де
кең көлемде қолданылады, оның ең басты себебі көлемінің үлкендігі, олар
информацияны резервті түрде көшіруге және ұзақ уақыт сақтауға арналған.
Дисктік жинағыштар да қазіргі кезде кең таралған. Оларды бірнеше топтарға
бөліп тастауға болады:
а) иілгіш дисктегі жинағыштар (флоппи дисктегі) дискеталар салыстырмалы
түрде сыйымдылығының өте төмен болуына қарамастан, бағасының арзандығына
байланысты кең таралған.
б) Қатты дискідегі жинағыштар (винчестер) олар иілгіш дискілер секілді
көп қолданылады, бірақ қатты дискілердің мәліметтерді жіберу жылдамдығы
күшті және сыйымдылығы жоғары винчестер бағасы түсіп келеді, ал жылдамдығы
сенімділігі және сыйымдылығы өсуде. Бұл айтылғандардың барлығы қазіргі кез-
келген ДЭЕМ-нің ең басты атрибуты болып табылады.
в) Лазерлік дисктегі жинағыштар да осы уақытта жақсы таралып келеді.
(CD-ROM) өзінің кемшіліктеріне байланысты CD-ROM информацияны сақтау
орнының үлкендігіне байланысты информацияны сақтау құрылғысы ретінде оның
алатын орны ерекше (700 мгб).
г) Қазіргі кезде көп қолданыс таппаған басқа да көптеген СЕҚ да бар.
(Магнитті – оптикалық дисктер Бернулли дисктері, WORM-дисктері, Mobile
дисктері және т.б.). Кейбір жинағыштар (перфоленталар, перфокарталар,
магниттік барабандар және т.б.). Қазіргі уақытта ескіріп қалған және соңғы
ДЭЕМ-де олар мүлдем қолданылмайды.
• Дисплей информацияны қарауға арналған негізгі құрылғы. Ол экранның
өлшемімен сипатталады.
• Клавиатура (пернетақта) информацияны енгізуге арналған негізгі құрылғы.
Сонымен бірге оператордың жұмысын жеңілдететін қосымша құрылғылар да
бар. Олар тышқан және т.б. Информацияны енгізу үшін сонымен қатар
сканер де қолданылады. Информацияны қабылдау және талдау құрылғылары
мен бейнені (сақтау) қабылдау құрылғыларының болашағы өте үлкен.
• Дербес ЭЕМ-нің барлық құрылғылары жүйелік магистраль арқылы қатынас
жасай алады. Бірақ информация әуелі СЕҚ-ның ЖЕҚ-ның жазылып, содан
кейін процессор оған ену мүмкіндігін ала алады. Дербес ЭЕМ-ді
қолданудың ең тиімді формасы ол Дербес ЭЕМ-ның негізінде нақты АІЖ-ң
мамандарын ұйымдастыру, бұл әдіс адам мен машинаның арасындағы
қатынастардың психологиялық қабынуларын жоғалтады.
АІЖ келесі сұрақтарға жауап беру керек:
• Маманның информациялық есептік сұраныстарын қанағаттандырады.
• Жауаптың минимальды уақытты ал сұраныстар қолданушынікі.
• Қолданушы дайындау деңгейіне және оның профессионалды сұрауларына
бейімделу.
• АІЖ-да жұмысты тез қабылдау, көмек берудің қарапайымдылығы және
сенімділігі.
• Қолданушыға шыдамдылықпен қарау.
• Қолданушыны тез оқытып-үйрету мүмкіндігі.
• Есептеуіш желінің құрамындағы жұмыстың мүмкіндігі. АІЖ-ның жалпыланған
схемасы 2-суретте көрсетілген.
Жалпы программалық қамсыздандыру (ПҚ) есептеуіш техниканың
функционерленуін және жаңа программалардың қосылуын және өңделуін
қамтамасыздандырады. АІЖ-ның профессионалды бағытталуы ПҚ-ның
функциональдық бөлігімен анықталады. (ФПҚ) дәл осы жерде нақты маманға
бағыт анықталады, айқындалған пәндік облыстардың есептері шешіледі. ФПҚ-ды
өңдеу барысында үлкен көңіл "адам-машина" қатынасын ұйымдастыру сұрақтарына
аударылады. Қолданушы ЭЕМ-мен жұмыс жасағанда өз ісінің қажетті, шынайы
екендігін сезіну керек. Әйтпесе, адамдар жұмысына деген жағымсыз сезімдер
пайда болуы мүмкін.
Диалогты жүйелерді талдау осы диалогты ұйымдастырушыларының көзқарасы
бойынша оларды мынадай түрлерге бөлуге болады:
• Командалық тілі бар жүйелер.
• "Адам объектілер әлемінде".
• "Меню" формасындағы диалог.
Қолданбалы желілерді командалық тілді қолдану мини және микро ЭЕМ үшін
интерпретатор командаларын құру идеяларын көшіру. Оның негізгі ерекшелігі
құрылуының қарапайымдылығы мен жүзеге асырылуына, ал кемшілігі:
командаларының олардың параметрлерін еске сақтау, қате енгізулерді
қайталау, командаларға әр түрлі деңгейде ену мүмкіндігін шектеу және т.б.
Осылайша қолданушы жүйелерде қарым-қатынас тілін меңгеруге тиіс.
"Меню" негізгі менюіндегі форманы диалогы қолданушыға көптеген
альтернативті әрекеттерді ұсынады. Ол ішінен өзіне ең керегі таңдап ала
алады. Қазіргі кезде ең көп таралған қолданушылар интерфейсі онда барлық
жұмыс орны үш бөлікке бөлінеді (объектке). Біріншісі (жоғарыда орналасқан
жол) немесе мәзір жолағы деп аталады. Оның көмегімен қолданушы "қаңқа"
программаларын құрайтын әр түрлі мәзірлерді жүргізе алады, олардың
жәрдемімен басқа объектілерге ену мүмкіндігін алуға болады. Екінші бөлігі
(төменгі жақта немесе кейбір кішігірім программалардың болмауы да мүмкін)
қалып-күй қатары деп аталады. Оның көмегімен өте жиі шақырылатын объекттер
немесе ағымдағы информация көріну мүмкін. Үшінші бөлігі жұмыс беті (стол
беті) деп аталады, ол ең үлкен бөлігі. Мұнда мәзірде немесе қалып-күй
қатарынан шақырылатын командалардың көбісі шақырыла алады. Адам мен
машинаның арасында мұндай диалог орнату өте қолайлы болып табылады және ол
өте жиі қолданылады. Кез-келген жағдайда ол СИА стандартына сәйкес болуы
керек.
Енді АІЖ-ні өңдеу үшін қолданылатын 2 подходты қарастырайық.
1) функционалдық қарапайым функциялардың автоматтандырылуы:
Функционалдық ПҚ-ны нақты қолдану шарттарына қалай бейімделетіндігін
қарастырайық,сол сияқты АІЖ-ның әр түрлі мамандықтарының негізінде базалық
болып табылатын программаық жабдықтарды атап өткен жөн.
Ең бірінші болып техникалық жеке тұлға еңбегін автоматтандыру үшін
қолданатын программалық жабдықтар пайда болады. Бұған ең қарапайым мысал
текссік редакторлар (процессорлар). Олар информацияны тез арада енгізуге,
оны редакциялауға, қателерін іздеуге жіне мәтінді басып шығаруға дайындауға
мүмкіндік береді. Тексттік редактрлерде қолдану басып шығарушылардың
еңбегінің сапасын неғұрлым жоғарылатады.
Мамандарға әр түрлі құжаттарды дайындауға мәліметтерді табу үшін үлкен
көлемді информациялармен жұмыс істеуге тура келеді. Осы тектес жұмыстарды
атқару үшін, яғни бұл жұмысты жеңілдету үшін арнайы МҚБЖ пайда болады(СУБД:
DBASE, RBASE, ORACLE және т. б.). МҚБЖ өте үлкен көлемді информацияларды
сақтауға және ең қолайлы қажет мәліметтерді дер кезінде табуға мүмкіндік
береді. Мысалы, картотекамен жұмыс жасағанда қажетті информацияны табу үшін
өте үлкен мәліметтер архивін үзу керек, өйткені кейбір карточкалар
дұрысемес ретпен сұрыпталған. Ал МҚБЖ бұл әрекетті санаулы секундтар ішінде
орындай алады.
Мамандардың көпшілігі сонымен бірге әртүрлі таблицалармен жұмыс
жасайды, өйткені қазір көп жағдайда экономикалық информациялар кестелік
құжат түрінде көрсетіледі. КЭТ (ҮЭК) (үлкен форматты электрондық кестелер)
осндай құжаттарды дайындауға көмектеседі. Қорытындылық немесе аралық
мәліметтерді тез арада енгізіп, кейбір өзгертулерді пайда болған жағдайда
автоматты түрде енгізіп отырады.
Көптеген мекемелерде ұйымдардың тұрмысын координациялау және бақылау
үшін арналған программалық жабдықтардың АІЖ-ның рөлі ерекше. Мұнда барлыќ
басќару тұрмысы бір процесс жиынтығы болып есептеледі, олардың єрќайсысының
басталу жєне біту мерзімі бар. Єр жұмысшының тұрмыстыќ іс-єрекеті
басќалармен тығыз байланыста, осылайша жұмыстың аяќталу уаќытын еске салып
тұрады.
Мекемелік тұрмыста үлкен орынды мєліметтердің оперативті алмасуы алады,
ол яғни, басќарушының 95%-ға дейінгі, ал маманның 53%-ға дейінгі уаќытын
алады. Осыған байланысты электрондыќ почта типті программалыќ жабдыќтары
кең тараған. Оларды ќолдану бізге үлкен мүмкіндіктер туғызады: мекеменің
ішінде ќұжатарды тарату, жіберу, әртүрлі жұмыс орындарынан хабарламаларды
алу жєне оларды өңдеу, мамандардың жиналыстарын өткізу жєне т. б.
Мєліметтердің алмасу проблемасы есептеу желісінің ќұрмындағы АІЖ
ұйымдастыру жұмысымен тығыз байланысты.
Ќазіргі уаќытта тексттік редакторлар, кестелер, графиктік редакторларды
өзіне сыйдыратын бөліктенген пакеттерге үлкен сұраныс бар.
МЌБЖ көбінесе информацияны саќтау үшін ќолданылады жєне олар осы типті
мєліметтерді бір бүтіндей етіп саќтайды. Ќазір информацияның екі басќа
түрінің шапшаң дамуы жүріп жатыр (дыбыстыќ жєне видео информация). Олар
үшін өздеріне ғана тєн редакторлары ќұрылған, мүмкін алдағы уаќытта
информацияның бұл түрлері көптеген МЌ-ң ажырамас бөлігі болып кетер.
Ќазіргі ФПЌ ќажеттіліктердің барлығын ќанағаттандырса, кейбір
кемшіліктерін көруге болады. Сондыќтан да ПЌ-ға жаңа өңдеулер мен
өзгертулер енігзу өте ќолайлы болар еді. АІЖ-де жаңа программалыќ
ќұралдарды өңдеу екі бағыттажүреді: ПЌ-ң мамандандырылуы мен жаңа
мамандыќтар үшін жаңа программалыќ ќамсыз дандыруын ќұру. Ќазіргі уаќыта
АІЖ-ні ќұруға бағыт байќалады. Ол келесі түрде сипатталады:
• шешілетін мєселелер есебі.
• басќа жұмысшылармен өзара іс-єрекет.
• профессионалды єдеттер мен бағыттарды есептеу.
• тек ФПЌ емес, арнайы техникалыќ ќұрылғыларда да өңдеу (тышќан, желі,
телефон номерлерін автоматы түрде алу жєне т. б.).
АІЖ-мен мамандарды жабдыќтау мекеме жұмысшыларының еңбек сапасын
көтеруге, экономикалыќ информацияны өңдеу жылдамдығын көтеруге мүмкіндік
береді.
1.2. Ақпаратты-іздестіру жүйесіне қойылатын талаптар
Ақпаратты-іздестіру жүйесінің қызмет көрсетуі деп, компьютерде,
ақпаратты өңдеуде адам мен машина құрылғысы арасындағы функция мен
жүктелімнің дұрыс бөліну шартына байланысты нақты қорытындыны шығарып
беруін айтуға болады. Сонда ғана ақпаратты-іздестіру жүйесі басқарудың
тиімділігін және еңбектің өнімділігін артыратын құрал ғана емес, сондай-ақ
мамандардың қолайлы жұмыс жасауына мүмкіндік жасайды.
Әр түрлі басқару объектісінде, олардың атқаратын қызметіне
сәйкестендірілген, ақпаратты-іздестіру жүйесі болуы керек. Бірақ та
ақпаратты-іздестіру жүйесін құру принципі ортақ болуы қажет. Ақпаратты-
іздестіру жүйесі жалпы мынадай принциптерге сүйенуі қажет:
• жүйелілік;
• икемділік ;
• орнықтылық;
• тиімділік.
Жүйелілік принципі – құрылымы белгіленген міндетіне сәйкес анықталатын
жүйе ретінде қарастырылуы тиіс.
Икемділік принципі – қандайда бір модуль арқылы құрылатын жүйе ішінде
барлық жүйелерді қайта құру және олардың элементтерін бір үлгіге салу
мүмкіншілігі.
Орнықтылық принципі – ақпаратты-іздестіру жүйесі мүмкін болатын ішкі
және сыртқы әсер ететін себептерге байланыссыз негізгі қызметтерді орындау
керек.
Тиімділік принципі – жүйені жасауға және оны пайдалануға кеткен шығынға
қатысты ақпаратты-іздестіру жүйесі жоғарыда келтірілген принциптерін іске
асуын интегралды түрде қарастыру.
Ақпаратты-іздестіру жүйесіне қойылатын талаптар төмендегідей:
- мамандардың ақпараттық және есептеу талабын уақытында қанағаттандыру;
- автоматтандыру уақытты ұту қажеттілігінен туындайтындықтан қолданушының
сұранысына аз уақыт ішінде жауап беру;
- пайдаланушының дайындалу деңгейіне және оның профессионалдық сұранысына
байланысты келтіру(адаптация);
- ақпаратты-іздестіру жүйесінің функцияларын үйренудің қарапайымдылығы,
сенімділігі;
- пайдаланушыға байланыс бойынша шыдамдылықты қамтамасыз ету;
- пайдаланушының тез үйренуінің маңыздылығы;
- есептеуіш желі құрамында жұмыс істеуінің маңыздылығы.
1.3. АІЖ қолдану аясы
АІЖ – жаңа ақпараттық технология құралдарының енуі – қазіргі
қоғамды ақпараттандыру процесінің бағыттарының бірі болып табылады.
Қазіргі АІЖ ақпараттық технологиялар мен компьютерлік
коммуникацияларды белсенді қолдануда. Әсіресе қашықтан оқыту жүйесі жедел
қарқынмен дамуда, бұған бірнеше факторлар, ең бастысы – білім беру
мекемелерінің қуатты компьютер техникасымен қамтылуы және Интернеттің дамуы
мысал бола алады.
АІЖ-н ақпараттандыру дегеніміз – берілетін білім сапасын көтеруді
жүзеге асыруға бағытталған процесс, яғни еліміздің ұлттық білім жүйесінің
барлық түрлерінде кәдімгі технологияларды тиімді жаңа комплекстік
ақпараттандыру технологияларына алмастыру, оларды сүйемелдеу және дамыту,
нақты жүзеге асыру шаралары.
АІЖ-н ақпараттандыруды ұйымдастыру деп ғылыми- зерттеу, ғылыми-
техникалық және материалды- техникалық жобалардан тұратын ғылыми-
техникалық бағдарламалар жүйесін айтады.
АІЖ-н ақпараттандыру ісінің негіздерінің бірі болып білім алу
саласына ақпараттық технологияларды енгізу жұмыстары саналады, бірақ бұл
негіз ақпараттандыруды басқаша түсіну қаупін туғызып, оны көптеген
жағдайларда тек техникалық құралдармен жабдықтауға ғана әкеліп соқтыратыны
белгілі. Міне осы тұрғыдан білім беру мәселесін алға тарта отырып
ақпараттандыру ісінің мақсатын информатика терминдері арқылы емес, білім
саласының мақсаттары мен терминдері арқылы өрнектеуіміз қажет.
Ақпараттандыру ісінде білім жүйесінің адамзат тіршілігінің барлық
әлеуметтік аймақтармен әрекеттесуі және олардың бір-біріне әсер етуі толық
бейнеленеді. АІЖн ақпараттандыру ісі жаңа оқыту технологияларын дайындауды
талап етеді. Білім беруді ақпараттандырудың теориясы мен әдістемесі мынадай
зерттеу бағыттарынантұрады:
- қазіргі ақпараттық қоғам мен ғаламдық коммуникация жағдайында оқушы
тұлғасын дамыту міндеттеріне сәйкес оқытудың ұйымдық түрлері мен
әдістерін, білім беру мазмұнын таңдаудың әдіснамасы мен стратегиясын
жетілдіру;
- оқушының ақыл-ой әлеуетін дамытуды, оқу ақпаратын жинау, өндеу, сақтау,
беру, өндіру ісіндегі әртүрлі дербес әрекет түрлерін жүзеге асыра білуді
қалыптастыру бойынша оқу әрекетін қамтамасыз ететін педагогикалық
технологияны, оқытудың әдістемелік жүйесін жасау;
- бірлескен ақпараттық желілер мен ғаламдық коммуникациялар базасында
жұмыс істейтін виртуалдық білім беру мекемелерін дүниеге әкелу,
коммуникацияға қол жететін ашық білім беру жүйелерінің таратылған
ақпараттық ресурстарының әлеуетін пайдалану;
- оқу- тәрбие ісін ақпараттық - әдістемелік қамтамасыз ету үрдісін және
оқу орнын (оқу орындары жүйесін) ұйымдық басқаруды автоматтандыру
негізінде АІЖн басқару механизмдерін жетілдіру, ғылыми – педагогикалық
ақпараттық мәліметтер базалары мен банктерін, ақпараттық- әдістемелік
материалдарды,коммуникациялық желілерді пайдалану;
- есептеу техникасы, ақпараттандыру және коммуникация құралдарын білім
беру саласында тиімді әрі қауіпсіз қолданудың педагогикалық-
эргоноикалық шарттарын анықтау;
- оқушының ақыл-ой қуатының деңгейін белгілеудің, оның білімі мен
жетістігін бақылау және бағалаудың компьютерлік тестілеуші,
диагностикалаушы әдістемелерін жасап пайдалану.
Бүгінгі күні ақпараттық технология кең көлемде оқыту мен
педагогикалық ұйымдастыру қызметінде барлық республикалық жоғарғы оқу
орындарында (ЖОО-да) қолданылады.
ЖОО-дағы ақпараттандырылған жоғарғы білімдер ақпараттық ресурстың
қомақты саны жинақталуы тек қана қажетті жұмыс пен нақты оқу орындарына
ғана емес, сонымен бірге барлық білім жүйесіне пайдалы. Электронды
оқулықтар, көмекші құралдар, компьютерлік тапсырмалар, лабораториялық
жұмыстар, педагогикалық программалық шаралар бұларды оқытушылар өздері
құрады және пайдаланады. Электрондық форма ғылыми практика мен әдістемелік
жетілдіруде қолданылады. Әрі қарай даму оқыту қызметінің жаңа форма алуы
көптеген жаңа ақпаратты технологияға негізделген, соның ішінде бірінші
кезекке аралық білім жатады.
Ақпаратты технологияны кеңінен қолдану қазіргі ЖОО-да ұйымдастыру-
басқару қызметі болып табылады. Оның көптеген автоматтандырылған
программалық жүйелері мен талдауларын және де электронды деканаттары
тәрізді сабақ жоспарлы, бухгалтерлік есеп жүйелері, студенттер мен
оқытушылар туралы электрондық қоры көптеген оқу жүйелерінде қолданылады.
Көптеген ақпараттық ресурстар компьютерлік желі арқылы әдістемелік
оқу білімімен ғана қамтамасыз етіп қоймай, білім саласының жеткілікті
болып, оның жүйелі түрде жоғарылауын қамтыған болар еді.
Бірақ, іс жүзінде ойдан шыға бермейді. Атап өтуге тура келетін
жағдай, кейбір жүйелердің болмауына байланысты практикада ақпараттық
ресурстар қолданылмайды.
Автоматтандырылған ақпараттық жүйелерде кейбір ЖОО-да принципті
түрде әртүрлі әдістемелік және технологиялық салаларында білім мен
талаптардың орындалуына күш салатын болса, оқу процессінің жоғарылығына
керісінше әсер етеді. Сондықтан да ақпарат сапасы теория мен практикада тек
қана ЖОО-да ғана емес, сол сияқты колледждер мен мектептерге де жетіспейді.
Көпртеген зертеулерге қарағанда ақпараттық технология негізгі
жоспарланған және модельденген жаңа дамушы орта болып есептелініп
“Ақпараттық білім ортасы” – деген атаққа ие болып отыр.
Ақпараттық білім беру ортасы түсінігі бойынша оның аумағын
көптеген ережелеріне қарамастан нақты белгілермен жазылады. Осыдан
ақпарраттық білім беру ортасынла мынадай тұжырымға келуге болады: жоспарлы
коммуникатциялық ортада компьютер техникасын қолдану оқушылар, оқытушылар,
ата – аналар және оқу орындарында ақпарратты алу үшін үлкен маңызын
тигізеді. Сондықтанда оқуда және одан тыс шараларға пайдалану көлемін
үлкейтуге бағыт алу керек.
Қазірде республика бойынша осы тәрізді ақпарат комплексі теқ қана
жеке кафедра, факультет, ЖОО-да ғана пайдаланылады. Осы салдардан
ақпараттық білімді ақпараттық білім беру ортасында жеке облыстар мен
республика деңгейінде біріктіру өте маңызды болып табылады. Осыған
байланысты ҚР басшылығының 2001 жылдың 6-шы тамызында № 1037 “2002 – 2004
жылдарды ҚР-да білім жүйесін ақпараттандыру консепциясы туралы” қаулысы
қабылданды.
Адамдар барлық жинақтаған білімдерін қолданбай фундаментальды
сапалы білім алуы мүмкін емес. Осыған байланысты кез келген оқу ғимраттары
ақпараттық білім беру кеңістігінде кітапхана қарастыруы керек. Электронды
кітапхана ортасы салыстырмалы түрде жанама ортаның барлық компоненттеріне
білімді сақтаушы және келесі негізгі тапсырмаларды шешуші роль атқарады:
- білім жинақталуы (ақпаратты жинақтау және сақтау);
- білімді архивтеу (ақпарат көзін анықтау, тез қамту және қажетті көп
аспектілі деректерді іздеу).
ЖОО-ның оқу процесінің кітапхана қорымен жанама түрде байланыстылығы
ақпараттық білім беру ортасындағы “оқу процесінің” компоненттері мен
электронды кітапхананың ақпараттық –технологиялық интеграциясы
заңдылығына сәйкес болады. Оларға электронды оқулықтар, лабораториялық
практикумдар, анықтамалар және де басқа университеттің оқу процесінде
қолданылатын электронды мәліметтер жатады.
Оқытуда компьютерлер көп қолданыла бастағанда оқытудың жаңа
ақпараттық технологиясы термині пайда болды. Жалпы айтқанда, кез келген
педагогикалық технология – бұл ақпараттық технология, себебі технологиялық
оқыту процесінің негізін ақпарат және оның өзгерісі құрайды. Компьютер
қолданылатын оқыту технологиясына компьютерлік технология термині дәл
келеді. Компьютерлік технологиялар программалап оқыту туралы идеяларды
дамытады, қазіргі компьютерлер және телекоммуникацияның бірегей
мүмкіндіктерімен байланысты жаңа, әлі зертелмеген технологиялық оқыту
түрлерін ашады. Оқытудың компьютерлік технологиясы – бұл компьютер арқылы
ақпаратты дайындау және беру процесі.
Компьютерлік технология төмендегі үш жағдайда орындалады:
І – ойына жету технологиясы ретінде (компьютерлік оқытуды жеке
дидактикалық есептер үшін жеке тақырыптар, бөлімдер арқылы пайдалану).
ІІ – қолданып отырған технологияның ішіндегі ең маңыздысын анықтайтын
негізгісі ретінде.
ІІІ – монотехнология ретінде (бұл жағдайда барлық оқыту процесстері,
барлық оқыту процесстерін басқару, диагностиканың барлық түрлері,
мониторинг компьютерді қажет етеді).
Технологияның классификациялық параметрлері:
1. Қолдану деңгейі бойынша: жалпыпедагогиклық.
2. Философиялық негізі бойынша: бейімделгіш + технократиялық.
3. Дамудың негізгі факторы бойынша: социогендік + психогендік.
4. Игеру тұжырымдамасы бойынша: ассоциативті – рефлекторлы.
5. Тұлға құрылысына бағдары бойынша: ақпараттық + операциялық.
6. Мазмұнының сипаты бойынша: ойға жету кез келген мазмұн үшін
жарамды.
7. Танымдық қызметті меңгеру типі бойынша: компьютерлік.
8. Ұйымдық формалар бойынша: даралық + кішкене топтар жүйесі.
9. Оқушыға сәйкестігі бойынша: қызметтестік.
10. Басым әдіс бойынша: ақпараттық + операциялық, диалогтық +
программалап оқыту.
11. Модернизация бағыты бойынша: ұйымдастыру мен басқарудың тиімділігі.
12. Оқушылардың дәрежесі бойынша: барлық категориялар.
• Ақпаратпен жұмыс жасай білуді қалыптастыру, коммуникативтік қаблетті
дамыту.
• Ақпараттық қоғам мүшесін дайындау.
• Оқушыға мүмкіндігінше көп материалдар беру.
• Зерттей білушілік, тиімді шешім қабылдай алушылық қасиеттерін
қалыптастыру.
• Оқыту – бұл оқушының компьютермен қарым-қатынасы.
• Бейімділік принципі: оқушының даралық ерекшелігіне компьютердің
бейімделуі.
• Оқытудың диалогтық сипаты.
• Басқарылуы: кез келген уақытта оқыту процесінің оқытушысымен қатынасуы
мүмкін.
• Оқушының компьютермен қарым-қатынасы барлық тип бойынша орындалады:
субъект-объект, субъект-субъект, объект-субъект.
• Жеке және топтық жұмыстардың тиімді сәйкестігі.
• Оқушының компьтермен қарым-қатынасы кезіндегі психологиялық сая күйін
қуаттау.
• Шектелмеген оқыту: мазмұны, оның интерпретациясы және қосымшалары өте
кең.
Компьютерлік технология педагогикалық программалық тәсілдерде
көрсетілген және компьютер жадында сақталған мазмұнның кейбір
формализациялық моделін қолдануға және телекоммуникациялық жүйе
мүмкіндігіне негізделген.
Білім мазмұнының фактологиялық жағының негізгі ерекшелігі қат-қабат
үлкейту, қазіргі деңгейде ақпараттық базасы бар компьютерлік ақпараттық
орта, гипертекст және мультимедиа, микромирлер, имитациялық оқыту,
электрондық коммуникациялар, эксперттік жүйелер болып табылады.
Оқытудың компьютерлік әдістерін интерактивті деп атайды, себебі
олардың мұғалім мен оқушының әрекетіне “дыбыс беру”, олармен диалог
“жүргізу” қаблеті бар. Бұл компьютерлік оқыту әдістемесінің ең негізгі
ерекшелігі болып табылады.
Компьютерлік технологияның І және ІІ варианттарында компьютер мен
басқа технология элементтерінің арасындағы байланыс туралы сұрақ аса
маңызды.
Компьютер оқыту процесінің барлық этаптарында қолданылады: жаңа
материалдарды түсіндіргенде, бекіткенде, қайталағанда, білімін, іскерлігін
және дағдыларын бақылағанда. Сонымен қатар оқушы үшін ол әр түрлі
функцияларды атқарады: мұғалімнің, жұмыс құралдарының, оқыту объектісінің,
ұжымның қызметін, ойын ортасын.
Мұғалім қызметінде компьютер:
- оқыту ақпаратының көзі (мұғалімді және кітапты жартылай немесе толық
алмастыра алады);
- көрнекі құрал (мультимедиа және телекоммуникация мүмкіндіктерімен сапалы
жаңа деңгейде);
- дербес ақпараттық кеңістік;
- тренажер;
- диагностика және бақылау құралдары.
Жұмыс құралдарының қызметінде компьютер:
- тексттерді дайындау және оларды сақтау құралы;
- тексттік редактор;
- графиктер тұрғызушы, графиктік редактор;
- үлкен мүмкіндіктері бар есептеуіш машина;
- модельдеу құралы.
Оқыту объектісі қызметінде компьютер:
- берілген процессте компьютерді программалауды оқытуда;
- программалық өнімдерді құруда;
- әр түрлі ақпараттық орталарды қолдануды жүзеге асырудағы құрал.
Компьютерлік технологиядағы мұғалімнің жұмысына келесі функцияларды
енгізуге болады:
• Барлық класс және пән деңгейінде оқу процесін ұйымдастыру (оқу процесінің
графигі, сыртқы диагностика, қорытынды бақылау).
• Классішілік белсенділікті және келісімділікті ұйымдастыру (жұмыс
орындарын орналастыру, инструктаж, классішілік жүйені басқару және т.б.).
• Оқушыны жеке бақылау, жеке көмек көрсету, оқушымен жеке қарым-қатынас.
Компьютердің көмегімен визуалды және есту түрлерін қолданатын даралық
оқытудың жақсы варианттарына жетуге болады.
• Ақпараттық ортаның компоненттерін дайындау (оқыту, демонстрациялау
құралдарының әр түрлі, программалық құралдар және жүйелер, көрнекі
құралдар және т.б.), оның белгілі бір оқу курсының пәндік мазмұнымен
байланысы.
• Оқытуды информатизациялау мұғалімдер мен оқушылардан компьютерлік
сауаттылықты талап етеді. оНы компьютерлік технология мазмұнының ерекше
бір бөлігі ретінде қарастыруға болады. Компьютерлік технология
(компьютерлік сауаттылық) мазмұнының құрылымына мыналар кіреді:
- информатика және есептеуіш техниканың негізгі түсініктерін білу;
- принципті құрылысын және компьютерлік технологияның функционалды
мүмкіндіктерін білу;
- қазіргі операциялық жүйелердң және олардың негізгі коммандаларын білу;
- қазіргі программалық қабықшаларды және жалпы бағытталған операциялық
жүйелерді және олардың функцияларын білу;
- ең болмағанда бір тексттік редакторды білу;
- программалаудың алгоритмі, тілі және пакеті туралы алғашқы түсінік;
- қолданбалы программалардың практикалық бағыттағы алғашқы тәжірибелері.
Оқушының ғылыммен және мәдениетпен қарым-қатынасы үшін бірден бір
мүмкіндікті бүкіләлемдік компьютерлік Internet жүйесі береді.
• Жер бетінің әрбір бөлігіндегі адамдармен хат алмасу;
• Барлық банктерден, мұражайлардан, әлем қоймаларынан ғылым және мәдениет
жаңалықтарын алу;
• Интерактивті қарым-қатынас, халықаралық серверлер арқылы болып жатқан
оқиғаларды бақылау.
Бүгінгі таңда білім беруді ақпараттандыру формалары мен құралдары өте
көп. Олардын мақсаты оқыту процесін мүмкіңдігінше дидактикалық жағынан
тиімді ұйымдастыру. Дидактикалық тиімділікке қол жеткізу үшін қазіргі
замандағы ақпараттық және телекоммуникациялық технология құралдарын
комплексті түрде зерттеу, өз бетінше жұмыс жасау, білім алу сияқты әр
түрлі салаларда қолдану қажет.
Оқу процесінде ақпараттық және телекоммуникациялық құралдар
мүмкіндігін комлексті түрде қолдануды жузеге асыру көп функционалды
электрондық оқу құралдарын құру және қолдану кезінде ғана мүмкін болады.
Осындай электрондық оқулықтарды оқытуда пайдаланудың негізгі
дидактикалық мақсаты білім беру, білімді бекіту, дағды мен іскерліктер
қалыптастыру, меңгеру деңгейін бақылау.
Көп функционалды электрондық оқулықтар:
• Оқушылардын өз бетінше білім алу қызметің ұйымдастыруға;
• Әр түрлі ақпаратты жинау, өндеу, сақтау, объектілерді, құбылыстарды
модельдеу сияқты, оқыту қызметін ұйымдастыру процесіңде қазіргі заманғы
ақпараттық технологиялардың мүмкіңдіктерін пайдалануға;
• Оқу процесінде мультимедия технологияларын, гипертекстік және гипермедия
жүйелерін пайдалануға;
• Оқушылардың интеллектуалды мүмкіндіктерін, білім, дағды, іскерлік
денгейлерін, сабаққа дайындық денгейін бақылауға;
• Оқытуды басқаруға, оқу қызметінің, тестілеудің нәтижелерін бақылау
процесің автоматтандыруға интеллектуалдық денгейіне қарай тапсырмалар
беруге;
• Оқушылардын өз бетінше оқу қызметін жүзеге асыру үшін жағдай жасауға;
• Қазіргі заманда телекоммуникациялық орталарда жұмыс жасауға, ақпараттық
ағындарды басқаруды қамтамасыз етуге мүмкіңдік береді.
Оқытушы электрондық құралдарды компонеттері ретінде мыналарды
қарастыруға болады:
• Сервистік программалық құралдар;
• Оқушылардың білім деңгейін, іскерлігі мен дағдыларын бақылау мен
тексеруге арналған программалық құралдар;
• Электрондық тренажерлар;
• Математикалық және имитациялық моделдеу үшін прграммалық құралдар;
• Автоматтандырылған оқтушы жүйелер (АОЖ);
• Экспертті оқытушы жүйелер (ЭОЖ);
• Интелектуалдық оқытушы жүйелер (ИОЖ);
Оқушылардың білім денгейін бақылау және тексеруге арналған програмалық
құралдар құрылу жеңілдігіне байланысты кең қолданыс тапты. Тіпті,
программалау негіздерімен таныс емес кез келген оқытушы өз пәні бойынша
сұрақтар мен мүмкін болатын жауаптарын енгізе алатын бірқатар
инструментальді жүйелер бар. Оқушының есебі ұсынылатын жауаптардын ішінен
дұрысын тандау. Бұндай программалар оқытушыларды бақылау тапсырмаларын
беріп, олрадың дұрыстығын тексеру жұмысынан босатады. Оқу материалын бекіту
үшін бұл программаларды бір неше рет қолдануға болады.
Электрондық тренажерлар практикалық іскерліктер мен дағдыларды
бекітуге арналған. Сонымен қатар олар есепті шығару іскерліктері мен
дағдыларын қалыптастыруға мүмкіндік береді . Бұл жағдайда олар теориядан
қысқаша ақпарат алып, әр түрлі денгейлерде өз бетінше жұмысты ұйымдастыруды
қамтамассыз етеді.
Математикалық және имитациялық моделдеу үшін арналған программалық
құралдар, тәжірибелік және теориялық зерттеулерді кеңейтіп, физикалық
тәжірбені есептеуіш тәжірибемен толықтыруға мүмкіндік береді. Бір
жағдайларда зерттеу объектілері, екіншісінде - өлшеуіш тағайындаулар
модельденеді. Бұндай құралдар қымбат лабораториялық құрылғыларды сатып
алуға кететін шығынды азайтуға мүмкіңдік береді, оқу лабораторияларындағы
жұмыс қауіпсіздігі төмендейді.
Автоматтандырылған оқыту жүйелері оқушыларды теориялық материалмен
таныстырып, білім деңгейін бақылауға мүмкіндік беретін шағын көлемді
оқытушы программалар.
Интеллектуалдық оқытушы жүйелер жоғарғы денгейлі жүйелерге жатады және
жасанды интелект идеясында жүзеге асырлады. ИОЖ есептің қойылымынан және
оны шешу принципін іздеуден бастап, шешімнің тиімділігін бағалауға дейін,
оқу есебінің барлық сатыларында басқаруды жүзеге асыруға мүмкіңдік береді.
Бұндай жүйелер қарапайым тілге жақын тілде өзара диалогтық түрде қарым-
қатынас ұйымдастыруға мүмкіңдік береді. Диалог барысында тек орындалатын
әректтер дұрыстығы ғана емес, сонымен қатар шешімді іздеу стратегиясы
әрекеттерді жоспарлау және т.б. талқылануы мүмкін.
Білімді ақпараттандырудың актуальді есептерінің бірі білім беруші
электрондық құралдарды классификациялау проблемасы болып табылады. Бұндай
классификация бірнеше әр түрлі критерийлер негізінде жүргізілуі мүмкін.
Жалпы оқу жүйесіне қатысы оқытушы электрондық құралдарды(ОЭҚ) келесі
түрлерге бөлуге болады:
• Стандарттарға сәйкес дәстүрлі жүйеде оқытуға арналған ОЭҚ;
• Факультатив жұмыстарға арналған ОЭҚ;
• ОЭҚ - үй репетиторлары;
• Оқу қызметінің нәтижелерін бақылаушы және бағалаушы ОЭҚ;
• Анықтамалық және энциклопедиялық сипаттағы ОЭҚ;
Дәстүрлі оқыту жүйесінде оқытушы электрондық құралдарды қолдануға
арналған программалық құралдардын барлық типтерін қамтуы мүмкін. Сонымен
қатар, дәстүрлі оқыту жүйесі ОЭҚ-ды оқушылардын өз бетінше жұмысында
қолдануға үлкен мүмкіндіктер береді.
Факультатив жұмысында қолдануға және бір пән бойынша білімін
тереңдетуге арналған ОЭҚ дәстүрлі оқыту жүйесіне бағытталған ОЭҚ- ға ұқсас.
Негізгі ерекшелігі ҚР БМ стандарттары мен программаларынан тыс оқу
материалдарының болуы.
Әдістемелік қызметіне қарай ОЭҚ-дар мен олардын компоненттерің былай
классификациялауға болады:
• Оқытушы (білімдерді хабарлайды, іскерліктер мен дағдылар қалыптастырады);
• Тренажерлар (Өтілген материалды қайталау немесе бекітуге арналған);
• Бақылаушы (Оқу материалын меңгеру деңгейің бақылауға арналған);
• Ақпараттық іздеу және ақпараттық анықтамалық (ақпаратты жүйелендіру
бойынша мәліметтер беріп, іскерліктер мен дағдылар қалыптастырады);
• Демонстрациялық (зерттелетін объектілер мен құбылыстарды
визуализацилайды);
• Имитациялық (құрылымдық функционалдық сипаттарын зерттеу үшін нақты бір
шындық аспектісін бенейлейді);
• Моделдеуші (зерттеу мақсатында объектілерді, құбылыстарды және
прцестерді моделдеуге мүмкідік береді);
• Есептеуіш (есептеулерді автоматтандырады);
• Оқытушы-ойындық (оқушылардың қызметін ойын түрінде ұйымдастырады);
• Ойындық (жадыны, назарын дамытуға арналған).
Сабақты ұйымдастыру формасына қарай да ОЭҚ-рды топтауға болады. Оларды
дәріс, лабороториялық, практикалық сабақтарда, ғылыми зерттеу жұмысында
курстық және дипломдық проектілерге пайдаланылатын деп ажыратады.
Электрондық оқулықтарды дидактикалық ерекшеліктеріне қарай білімді
қалыптастыру, мәліметтерді хабарлау, іскерліктер қалыптастыру, білімді
бекітудің дидактикалық бағытталуына қарай классификациялауға болады.
Сонымен қатар электрондық оқулықтарды құруда технологиялық тұрғыдан
негізделген танымдық әрекеттің төмендегідей сатылары ескерілуі керек:
• Қабылдау;
• Білімді бекіту;
• Жеке тәжірибені қалыптастыру(іскерліктер, дағдылар);
• Зерттеу және іздеу қызметі.
Электрондық оқулықтар және оларға қажетті материалдар дидактикалык
денгейіне байланысты негізгі төрт топқа бөлінуі мүмкін.
Бірінші топқа баспа материалдары және олардың көшірмелері, аудио және
видео касеталар жатады. Баспаға шығарылған басылымдар тақырып бойынша
теориялық материалдардың оқыту текстінен және оларға сәйкес графикалық
иллюстрациялардан, оқытушылар үшін ұсыныстардан, есептер жинағынан
құралады.
Екінші топқа элетрондық оқулықтар, виртуальді оқу кабинеттері және
компьютерлік желілер жатуы мүмкін.
Үшінші топқа виртуальді оқу лабороториялары және сол сияқты басқа да
компьютерлік жүйелер кіреді. Бұндай жүйелердің ерекшелігі – олардың
жұмысында зерттелетін объект немесе процесстердің математикалық
моделдерінің қолданылуы. Үшінші топтағы ОЭҚ-рдың дидактикалық мақсаты
объектілер және процесстердің қасиеттерін зерттеу.
Төртінші топтың кәсіби қызметі автоматтандырудың компьютерлік жүйелері
немесе олардың қолданбалы программалар пакеті түріндегі оқытушы аналогтары.
Олар курстық немесе дипломдық проектілеу барысында әр түрлі есептер үшін
қолданлыуы мүмкін. Бұл топтын ОЭҚ-рын қолдану негізінде оқыту процесі
еркін зерттеу режимінде өтеді және сипаты бойынша маманның кәсіби қызметіне
жақын болады.
Элетрондық оқу құралдарын құру кезінде психологиялық сипаттағы талаптар
ролін деесепке алу керек. Осы принциптерге сәйкес электрондық оқу
құралдарын құруда мыналарды ескеру қажет:
• Оқу процесінің есебі мен мақсатын нақты анықтау;
• Студенттердің қызметін детальді түрде жоспарлау;
• Оқу - әдістемелік материалдарды құру процесіңде студенттердің қабылдау,
ойлау, есте сақтау сияқты психологиялық ерекшеліктерін ескеру;
• Студент пен оқытушы, студент мен оқу материалы арасында кері байланысты
ұйымдастыру;
• Өз бетінше ақпаратпен жұмыс жасау іскерліктерін қалыптастыру.
2 БАҒДАРЛАМАНЫ ҚҰРУҒА АРНАЛҒАН АСПАПТЫҚ ҚҰРАЛ
2.1. Delphi-де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері
Локалдік мәліметтер қорында мәліметтер қоры клиент машинасында, ал файл
– сервер мәліметтер қорында мәліметтер қоры файл – серверде болады.
Локалдік вариантта мәліметтермен жұмыс істеу бір пайдаланушы режимінде
болады. Бұл вариант корпоративтік жұмыста іс жүзінде кездеспейді, себебі
бір мезгілде мәліметтермен жұмыс істеп отырған пайдаланушы саны мен
мәліметтер қоры қөшірмесінің саны тең болатындай бірнеше мәліметтер қор
қөшірмесінің құрамын синхрондау қиын.
Файл-Сервер
Локальдік машина МҚ
МҚ
Желі
BDE
Бағдарлама BDE BDE
...
... ...
Бағдарлама
Бағдарлама
Клиент
Файл – сервер мәліметтер қорында мәліметтер желілік файл – серверде
орналасады, ол бір мезгілде бірнеше пайдаланушы жұмыс істей алады,
сондықтан мұндай мәліметтер қорында қөп пайдаланушы режимінде пайдалануы
мүмкін. Мәліметтер қорында ғы мәліметтердің жалғыз ғана сақталады, әрбір
клиент әр уақыт мезетінде осы мәліметтердің локалдік қөшірмесімен жұмыс
істейді, мәліметтерді басқару түгелімен клиент бағдарламасына
жүктеледі.Олар әрбір клиент орнындағы мәліметтердің локалдік қөшірмесін
негізгі мәліметтер қоры құрамымен синхрондауды жүргізуі тиіс.
Екеуінде де BDE клиент машинасында болады, және бағдарламамен бірігіп
локалдік мәліметтер қорын басқару жүйесін құрады, мұнда қөшірме саны мен
пайдаланушы саны тең болады.Бұл жүйеде қашықтағы орналасқан компьютерлермен
INTERNET желісіне шығуға болады. BDE локалдік және клиент – серверлік
мәліметтер қорын төмендегідей пайдалануды қамтамасыз ететін PLL- библиотека
жиынын білдіреді. Ол Delphi – де жазылған мәліметтер қорымен жұмыс істеу
үшін қолданылатын қосымшаларды пайдаланатын әрбір компьютерге қондырылады.
Клиент – серверлік мәліметтер қоры.
Клиент – сервер архитектурасында BDE мен мәліметтер қоры арасында
мәліметтер қор сервері (арнайы бағдарлама, мәліметтер қоры басқарады) –
деген маңызды аралық звено пайда болады.
Клиент – серверге реляциялық мәліметтер қоры (бір – бірімен байланысы
бар кестелерден тұратын мәліметтер қоры) үшін өндірістін стандарт болатын
SQL(Structured Query Language – құрылымдық сұраныс тілі) сұраныс тілінде
сұраныс құрады. SQL сервер сұраныс интерпретациясын қамтамасыз етеді, оны
орындайды, нәтижесін құрады және оны клиентке жібереді. Мұнда клиент
компьютері сұранысты физикалық орындауға қатыспайды, ол тек қана сұранысты
мәліметтер қоры серверіне жібереді және нәтижені алады, содан кейін оны
керекті түрге келтіреді және пайдаланушыға береді. Клиенттің қосымшасына
тек қана сұранысты орындау нәтижесі жіберіледі, ал желімен тек қана
клиентке қажет мәліметтер беріледі. Қорытындысында желіге жүктеме азаяды.
Сондай- ақ SQL-сервер алынған сұранысты тез арада орындау үшін тиімді
жағдайларды қарастырады. Мұның бәрі жүйенің орындалу әрекетін күшейтеді
және сұраныс нәтижесін күту уақытын азайтады.
SQL сервердің қолдануымен транзакцияның қуатты аппараты бір мезгілде
бірнеше пайдаланушының бір мәліметті өзгертуіне мүмкіндік бермейді және
өзгеріс енгізудұрыс аяқталмаса бастапқы мәніне қайтып келуге мүмкіндік
жасайды.
Машина сервері
МҚ
МҚ сервері
Желі
BDE BDE BDE
... ... ... ..
Бағдарлама Бағдарлама Бағдарлама
Клиент Клиент
Клиент
Мәліметтер қоры серверінде мәліметтер физикалық тұрғыдан бір үлкен файл
түрінде дискіде сақталады, жұмыс істеу үшін әрбір пайдаланушыға пароль
беріледі, бұл әдейі бұзу мен ұрлаудан қорғауды күшейтеді.
Сервер қосымшасымен біріккен архитектура.
Клиент – сервер архитектурасын дамыту идеясы (ойы) мәліметтер қорын
ашық пайдаланудың үш звенолы архитектурасының пайда болуына әкелді.(N-tier
немесе multi-tier архитектурасы)
Клиент – сервер архитектурасы екі звенолы: бірінші звено клиент
бағдараламасы, ал мәліметтер қор сервері мен мәліметтер қоры екінші звено
болады.
Үш звенолы архитектурада қосымша бағдарлама құрылады, онда бұрын клиент
қосымшасының меншігі болып есептелетін барлық мәліметті теру компонеттері,
сондай – ақ қосымша компонеттер TDatabase және TSession кіреді. Содан кейін
бағдарлама COM немесе CORBA сервері ретінде тіркеледі, ары қарай сервер
қосымшасы болады. Клиент машинасында BDE болмауы ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz