Қазақ хандығын үш жүзгебөлу

Жоспар
Кіріспе

1 Хандықтың әскери қуатының әлсіреуі
2 Қазақ халқының пайда болуы

XVIII құжаттарында (деректерінде) қазақ хандығын үш жүзге бөлу – Ұлыжүз, Орта жүз, Кіші жүздеп шектеу айтылады. Алайда бұдан қазақ жүздері тек XVIII ғ. ғана қазақтардың бірынғай саяси және этникалық құрылымы болғандығы туралы ұғым тумайды. Жайылымдарға байланысты көпғасырлық күрес және тайпалық қауымдастықтардың қазақ халқына бірігу ерекшелігі осы процестің саяси формасының қалыптасуына, яғни қазақ хандығының құрылуына әкеп жеткізді. Хандықтың әскери қуатының әлсіреуі, әскери-саясиодақтың (тайпалартарапынан) ең басында-ақ нашар болуы, қазақ хандығының жекелеген бөліктерге бөлінуін-яғни жүздердің құрылуын (пайдаболуын), кейінен олардың автономиялы аудандарға айналуын, басынан-ақ байқауға болатынеді. Жер көлемі кең, бір орталықтан басқару мүмкін емес болатын. Қазақ хандығында бірнеше хандардың болуын, аға ханның институты болуын, ру басшылары съезінің болуын осымен ғана түсіндіруге болады.

Пән: Қазақстан тарихы
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

XVIII құжаттарында (деректерінде) қазақ хандығын үш жүзге бөлу - Ұлы жүз, Орта жүз, Кіші жүз деп шектеу айтылады. Алайда бұдан қазақ жүздері тек XVIII ғ. ғана қазақтардың бірынғай саяси және этникалық құрылымы болғандығы туралы ұғым тумайды. Жайылымдарға байланысты көпғасырлық күрес және тайпалық қауымдастықтардың қазақ халқына бірігу ерекшелігі осы процестің саяси формасының қалыптасуына, яғни қазақ хандығының құрылуына әкеп жеткізді. Хандықтың әскери қуатының әлсіреуі, әскери-саяси одақтың (тайпалар тарапынан) ең басында-ақ нашар болуы, қазақ хандығының жекелеген бөліктерге бөлінуін-яғни жүздердің құрылуын (пайда болуын), кейінен олардың автономиялы аудандарға айналуын, басынан-ақ байқауға болатын еді. Жер көлемі кең, бір орталықтан басқару мүмкін емес болатын. Қазақ хандығында бірнеше хандардың болуын, аға ханның институты болуын, ру басшылары съезінің болуын осымен ғана түсіндіруге болады.

Осы саяси актының негізінде-жүздерге бөлінуде-негізінен экономикалық, этно-саяси және географиялық факторлар жатыр, былайша айтқанда шаруашылықтың көшпелі түрі, қалалардың болмауы және ішкі рыноктың қалыптаспауы бірынғай саяси өкімет билігінің қалыптасуына қолайлы жағдай жасай алмады. Қазақ жүздері тиісті тайпалық топтардан қалыптасты, яғни осы тайпалардың жақындық, бір қандылық туысқандығын байқататын қиялдан туған. XVIII ғ. дейін жүздердің өзін-өзі қалыптастыруы аяқталды. Жүздердің тисінде адамдарды ру-тайпалық қауымдастыққа бөлу сақталды: тайпалар, рулар (жүздерді құраған) өз басқарушылары болды (билер, батырлар), яғни бұлардың барлығында осы рудан болуы керек еді. Тайпалар мен рулар тек этникалық форма болып қана қойған жоқ, сонымен қоса оның мүшелерінің шаруашылық-саяси қауымдастығы да болып саналды.

Рулардың ұрандары, таңбалары, сол сияқты әдет-ғұрпы, салт-дәстүрі, аңыз-ертегілері, ата-бабаларын жерлеу орындары ерекшеленгендіктің белгілері болатын. Қазақтың жеке басының бостандығы ру мақсаттарымен шектелетін. Барлық саяси проблемалар және адамдардың бүкіл тұрмыстық қатынастары рудың мәселерімен тығыз байланыста шешілетін. Ұлы жүз Қазақстанның қазіргі үш облысының - Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстарының жерін қамтыды. Мұның негізін қалаған рулар: үйсін, қанғлы, дулат, жалайыр, албан, сван, шапрашты т.б. Осы тайпалардың көпшілігі монголдарға дейінгі кезеңде белгілі болған, олар өздерінің әскери-саяси одағын құрды, немесе хандығы болды, немесе басқа тайпалармен бірігіп одақ құрған. Ұлы жүзді жинақтап айтқанда үйсіндер деп атайды.

Орта жүз - негізінен Орталық және Солтүстік-Шығыс Қазақстан жерін қамтыған. Орта жүздің шекарасы Арал теңізінен, Торғай өзенінен бастап шығыста Ертіске, Алтай, Тарбағатай таулары, оңтүстік шекарасы Сырдарья, Шу өзендері, Балқаш көлі, солтүстік Осы күнгі Омбы, Тюмень облыстарына дейін барады. Осы кең далада Орта жүздің негізгі тайпалары - қыпшақтар, арғындар, наймандар, керейлер, қоныраттар болды. Керей, найман, қоңырат тайпалары монголдар шапқыншылығына дейін де ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.