Қазақстан Республикасындағы инвестициялық процестерді басқару
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ..5
1.1Инвестицияның пайда болуы, мәні және инвестиция түрлерінің экономикалық маңызы ... ... ... .. 5
1.2 Инвестициялық қызмет және оның операциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 14
1.3 Инвестициялық қызметті басқарудағы шетелдік тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... 19
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ТАЛДАУ (АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ МЫСАЛЫНДА) ... ... ..31
2.1Алматы облысының инвестициялық мүмкіншіліктеріне сипаттама ... ... ... ...31
2.2 «Alakol Plant» ЖШС инвестициялық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
2.3 Қазақстан Республикасының инвестициялық қызметін талдау және реттеу ... ... ... ... ... ... ... 58
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ БАРЫСЫНДА КЕЗДЕСЕТІН МӘСЕЛЕЛЕР МЕН ОЛАРДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... .66
3.1 Қазақстан Респулликасының инвестициялық қызметі барысында кездесетін мәселелер ... ... ..66
3.2 Қазақстан Республикасының инвестициялық қызметтерін басқаруды жетілдіру ... ... ... ... ... ..70
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ..81
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... 83
1. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ..5
1.1Инвестицияның пайда болуы, мәні және инвестиция түрлерінің экономикалық маңызы ... ... ... .. 5
1.2 Инвестициялық қызмет және оның операциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 14
1.3 Инвестициялық қызметті басқарудағы шетелдік тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... 19
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ТАЛДАУ (АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ МЫСАЛЫНДА) ... ... ..31
2.1Алматы облысының инвестициялық мүмкіншіліктеріне сипаттама ... ... ... ...31
2.2 «Alakol Plant» ЖШС инвестициялық жағдайын талдау ... ... ... ... ... ... ... ... ..42
2.3 Қазақстан Республикасының инвестициялық қызметін талдау және реттеу ... ... ... ... ... ... ... 58
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ БАРЫСЫНДА КЕЗДЕСЕТІН МӘСЕЛЕЛЕР МЕН ОЛАРДЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... .66
3.1 Қазақстан Респулликасының инвестициялық қызметі барысында кездесетін мәселелер ... ... ..66
3.2 Қазақстан Республикасының инвестициялық қызметтерін басқаруды жетілдіру ... ... ... ... ... ..70
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ..81
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... 83
Инвестиция - күрделі қаржы тарту. Инвестиция деңгейі қоғамның ұлттық табысының көлеміне ықпал етеді, ұлттық экономиканың көптеген макро-пропорциялары инвестиция қозғалысына тәуелді. Кейнсиандық теория бойынша жинақ ахуалы әр түрлі процестер мен жағдайлар арқылы анықталады.
Ел аумағында инвестициялар ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесін анықтайды. Жаңа кәсіпорындар құрылысы, үй тұрғызу, жол салу т.б. байланысты жаңа жұмыс орындарын жасау инвестициялық процестерге немесе капиталдың құрылуына тәуелді.
Дипломдық жұмыстың міндеті – бүгінгі күндегі нарықтық жағдайында инвестициялық саясаттың алатын орны, оны дамыту, оның қызметтерін жетілдіру, мемлекеттің экономикалық жағдайын, инвестициялық процесстерді басқаруды әрі қарай жетілдіру үшін мемлекет тарапынан жасалатын келісімдерді қарастыру.
Инвестициялық саясаттың басты мақсаты – экономикадағы инвестициялық саясаттың мәнін, функцияларын және экономикадағы атқаратын рөлін ашып көрсету, сонымен қатар, инвестицияның басқа экономикалық категориялармен өзара байланысын анықтау.
Ел аумағында инвестициялар ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесін анықтайды. Жаңа кәсіпорындар құрылысы, үй тұрғызу, жол салу т.б. байланысты жаңа жұмыс орындарын жасау инвестициялық процестерге немесе капиталдың құрылуына тәуелді.
Дипломдық жұмыстың міндеті – бүгінгі күндегі нарықтық жағдайында инвестициялық саясаттың алатын орны, оны дамыту, оның қызметтерін жетілдіру, мемлекеттің экономикалық жағдайын, инвестициялық процесстерді басқаруды әрі қарай жетілдіру үшін мемлекет тарапынан жасалатын келісімдерді қарастыру.
Инвестициялық саясаттың басты мақсаты – экономикадағы инвестициялық саясаттың мәнін, функцияларын және экономикадағы атқаратын рөлін ашып көрсету, сонымен қатар, инвестицияның басқа экономикалық категориялармен өзара байланысын анықтау.
1. Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. Қаржы: Оқулық.- Алматы, 2006. -450б
2. Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер: Оқулық.–Алматы «Экономика», 2006. -560б
3. Казтрансойл: инвестициялық жобалар. //Егеменді Қазақстан.- 2006 - 8 сәуір. - 15-18 бб.
4. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. Оқу құралы / Жалпы редакциясын басқарған ҚР ҰҒА–ның академигі Сейітқасымов Ғ.С., 2-ші басылым, қайта өңделген және толықтырылған. – Алматы: ИздатМаркет, 2004. – 550б
5. Инвестиционный рейтинг Казахстана//Официальный сайт ЗАО «Казинвест», 2003. – С.12-14
6. Қазақстан инвестицияның жаңа толқынын тартуда//Егеменді Қазақстан – 2006. - №15. – С.2-3 бб.
7. Реформирование экономики Казахстана: Проблемы и их решения. Алматы, 1999.-280 С.
8. Осипова Г.М. Экономикалық теория негіздері. Алматы, 2002. -480 С.
9. Әлжанова Н.Ш. Инвестициялық жобалау. – Алматы: «Қазақ университеті», 2007. -380б
10. Бағдарлама «Инвестицияларды қаржыландыру және несиелеу» //Экономика негіздері, №6, 2007. 15-18 бб.
11. Цхай А.С. Модели инвестиционного проектирования//Хабаршы-Вестник, №2, 2007. – С. 25-28
12. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. – Алматы: Экономика, 2001. -260б
13. Байсартов Э. Роль государства в инвестиционной сфере//Қаржы-қаражат, №6 2004. – 18 С.
14. Супугалиева Г.И. Банк аясындағы инвестициялау//Хабаршы-Вестник, №3 2004. – 18-19 бб.
15. Тулеубаева М.К. ҚР-ң инвестициялық қызметінің талдауы. //Хабаршы-Вестник, №5 2004. – С. 7-8
16. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы. – Алматы: экономика, 2003. – 260б
17. Интыкбаева С.Ж. Фискальная политика и её роль в обеспечений устойчивого развития экономики Казахстана. - Алматы: Қаржы-қаражат, 2002. 645 С.
18. Шаханов Т. Инвестиционная политика коммерческого банка//Экономика негіздері, - 2006.- №3. – С. 15
19. Молдахметова М.Н. Инвестициялық стратегия механизмін реттеу //АльПари, 1999. - № 4-5. – 4-5 бб.
20. Бочаров В.В. Методы финансирования инвестиционной деятелности предприятий. – М.: Финансы и статистика, 1998. – 450 С.
21. Бохаев Д. Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау әдістері//Экономика негіздері. - 2007. - №6. – 15-16 бб.
22. Демесинов Т. Роль инвестиционного проектирования в финансовом обеспечении банками роста экономики страны//Хабаршы-Вестник, - 2007. - №4. С. 4-5
23. Бохаев Д. Инвестицияның тиімділігін бағалаудың қарапайым әдістері//Қаржы-қаражат. - 1998. - №5. 7-8 бб.
24. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Алматы, 2001. -450б
25. Ихданов Ж.О., Орманбеков Ә.О. Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері. Оқу құралы.- Алматы: Экономика, 2002. – 280б
26. Мамыров Н.К. Қазақстан көлемінде мемлекеттік бақылау. Алматы, Экономика, 1998. – 380б
27. Грузинов В.П., Грибов В.Д. Кәсіпорын экономикасы. Финансы, 1990. -679 С.
28. Сансызбаева Г.Н. Тұрғындарды әлеуметтік қорғаудың жүйесі. Алматы, Экономика, 1998. – 290б
29. Сейтқазиева А.М. Кәсіпорынның инвестициялық қызметі. Алматы: Экономика, 1998. -580б
30. Уткина Э.А. Стратегиялық бақылау. Алматы. 1998. – 397б
31. Ыдырысова А.Б. Инвестицияның тиімділігі және стратегиялық талда. Аламты: Финансы, 1996. 250б
32. Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау әдістері//Экономика негіздері мектепте, колледжде, ЖОО – да оқыту. – 2007 - №6. – 14-15 бб.
33. Нефтегазовые ресурсы Казахстана в системе мировых региональных отношений. Алматы, 2002. – 560 С.
34. Алматы облысының әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі қорытындылары. Талдыкорган, 2009. – 25б
35. Ковалев В.В, Волкова. О.Н. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Москва: “Проспект”, - 2004. -450 С.
36. Абрютина М. С .Экономика предприятия. – Москва: Дело и сервис, - 2004. -450 С.
2. Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер: Оқулық.–Алматы «Экономика», 2006. -560б
3. Казтрансойл: инвестициялық жобалар. //Егеменді Қазақстан.- 2006 - 8 сәуір. - 15-18 бб.
4. Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. Оқу құралы / Жалпы редакциясын басқарған ҚР ҰҒА–ның академигі Сейітқасымов Ғ.С., 2-ші басылым, қайта өңделген және толықтырылған. – Алматы: ИздатМаркет, 2004. – 550б
5. Инвестиционный рейтинг Казахстана//Официальный сайт ЗАО «Казинвест», 2003. – С.12-14
6. Қазақстан инвестицияның жаңа толқынын тартуда//Егеменді Қазақстан – 2006. - №15. – С.2-3 бб.
7. Реформирование экономики Казахстана: Проблемы и их решения. Алматы, 1999.-280 С.
8. Осипова Г.М. Экономикалық теория негіздері. Алматы, 2002. -480 С.
9. Әлжанова Н.Ш. Инвестициялық жобалау. – Алматы: «Қазақ университеті», 2007. -380б
10. Бағдарлама «Инвестицияларды қаржыландыру және несиелеу» //Экономика негіздері, №6, 2007. 15-18 бб.
11. Цхай А.С. Модели инвестиционного проектирования//Хабаршы-Вестник, №2, 2007. – С. 25-28
12. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. – Алматы: Экономика, 2001. -260б
13. Байсартов Э. Роль государства в инвестиционной сфере//Қаржы-қаражат, №6 2004. – 18 С.
14. Супугалиева Г.И. Банк аясындағы инвестициялау//Хабаршы-Вестник, №3 2004. – 18-19 бб.
15. Тулеубаева М.К. ҚР-ң инвестициялық қызметінің талдауы. //Хабаршы-Вестник, №5 2004. – С. 7-8
16. Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы. – Алматы: экономика, 2003. – 260б
17. Интыкбаева С.Ж. Фискальная политика и её роль в обеспечений устойчивого развития экономики Казахстана. - Алматы: Қаржы-қаражат, 2002. 645 С.
18. Шаханов Т. Инвестиционная политика коммерческого банка//Экономика негіздері, - 2006.- №3. – С. 15
19. Молдахметова М.Н. Инвестициялық стратегия механизмін реттеу //АльПари, 1999. - № 4-5. – 4-5 бб.
20. Бочаров В.В. Методы финансирования инвестиционной деятелности предприятий. – М.: Финансы и статистика, 1998. – 450 С.
21. Бохаев Д. Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау әдістері//Экономика негіздері. - 2007. - №6. – 15-16 бб.
22. Демесинов Т. Роль инвестиционного проектирования в финансовом обеспечении банками роста экономики страны//Хабаршы-Вестник, - 2007. - №4. С. 4-5
23. Бохаев Д. Инвестицияның тиімділігін бағалаудың қарапайым әдістері//Қаржы-қаражат. - 1998. - №5. 7-8 бб.
24. Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Алматы, 2001. -450б
25. Ихданов Ж.О., Орманбеков Ә.О. Экономиканы мемлекеттік реттеудің өзекті мәселелері. Оқу құралы.- Алматы: Экономика, 2002. – 280б
26. Мамыров Н.К. Қазақстан көлемінде мемлекеттік бақылау. Алматы, Экономика, 1998. – 380б
27. Грузинов В.П., Грибов В.Д. Кәсіпорын экономикасы. Финансы, 1990. -679 С.
28. Сансызбаева Г.Н. Тұрғындарды әлеуметтік қорғаудың жүйесі. Алматы, Экономика, 1998. – 290б
29. Сейтқазиева А.М. Кәсіпорынның инвестициялық қызметі. Алматы: Экономика, 1998. -580б
30. Уткина Э.А. Стратегиялық бақылау. Алматы. 1998. – 397б
31. Ыдырысова А.Б. Инвестицияның тиімділігі және стратегиялық талда. Аламты: Финансы, 1996. 250б
32. Инвестициялық жобалардың тиімділігін бағалау әдістері//Экономика негіздері мектепте, колледжде, ЖОО – да оқыту. – 2007 - №6. – 14-15 бб.
33. Нефтегазовые ресурсы Казахстана в системе мировых региональных отношений. Алматы, 2002. – 560 С.
34. Алматы облысының әлеуметтік-экономикалық дамуының негізгі қорытындылары. Талдыкорган, 2009. – 25б
35. Ковалев В.В, Волкова. О.Н. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. Москва: “Проспект”, - 2004. -450 С.
36. Абрютина М. С .Экономика предприятия. – Москва: Дело и сервис, - 2004. -450 С.
МАЗМҰНЫ
бет.
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ..5
1.1Инвестицияның пайда болуы, мәні және инвестиция түрлерінің экономикалық
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... . 5
1.2 Инвестициялық қызмет және оның
операциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 14
1.3 Инвестициялық қызметті басқарудағы шетелдік
тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... . 19
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ТАЛДАУ
(АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ МЫСАЛЫНДА) ... ... ... ... ... ... . ..31
2.1Алматы облысының инвестициялық мүмкіншіліктеріне
сипаттама ... ... ... ...31
2.2 Alakol Plant ЖШС инвестициялық жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... .42
2.3 Қазақстан Республикасының инвестициялық қызметін талдау және
реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ БАРЫСЫНДА КЕЗДЕСЕТІН
МӘСЕЛЕЛЕР МЕН ОЛАРДЫ ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
1. Қазақстан Респулликасының инвестициялық қызметі барысында
кездесетін
мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..66
3.2 Қазақстан Республикасының инвестициялық қызметтерін басқаруды
жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..81
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...83
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы
инвестициялық процестерді басқару. Тақырыптың өзектілігі - қазіргі таңда
Қазақстан Республикасындағы инвестициялық әрекеттерді осы жеткен
жетістіктермен тоқталмай, әрі қарай басқа да салалармен жұмыс істеу
қарқынын дамыту қажеттілігі.
Инвестиция - күрделі қаржы тарту. Инвестиция деңгейі қоғамның ұлттық
табысының көлеміне ықпал етеді, ұлттық экономиканың көптеген макро-
пропорциялары инвестиция қозғалысына тәуелді. Кейнсиандық теория бойынша
жинақ ахуалы әр түрлі процестер мен жағдайлар арқылы анықталады.
Ел аумағында инвестициялар ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесін анықтайды.
Жаңа кәсіпорындар құрылысы, үй тұрғызу, жол салу т.б. байланысты жаңа жұмыс
орындарын жасау инвестициялық процестерге немесе капиталдың құрылуына
тәуелді.
Дипломдық жұмыстың міндеті – бүгінгі күндегі нарықтық жағдайында
инвестициялық саясаттың алатын орны, оны дамыту, оның қызметтерін
жетілдіру, мемлекеттің экономикалық жағдайын, инвестициялық процесстерді
басқаруды әрі қарай жетілдіру үшін мемлекет тарапынан жасалатын
келісімдерді қарастыру.
Инвестициялық саясаттың басты мақсаты – экономикадағы инвестициялық
саясаттың мәнін, функцияларын және экономикадағы атқаратын рөлін ашып
көрсету, сонымен қатар, инвестицияның басқа экономикалық категориялармен
өзара байланысын анықтау.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, 36 атаулы
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыста 18 кесте келтірілген.
Дипломдық жұмыс 82 беттен тұрады.
Бірінші бөлімі үш тараудан тұрады. Бұл бөлімде инвестицияның және
инвестициялық қызметтін мәні, мазмұны және даму ерекшеліктері
қарастырылған. Екінші бөлімі үш таруадан тұрады. Бұл бөлімде қарастырылған
мәселе: ҚР инвестициялық қызметін талдау және реттеу.. Үшінші бөлім де үш
таруадан тұрады және ҚР инвестициялық саясаттың маңызы мен инвестициялық
процесстерді басқаруды жетілдіруін қарастырады.
Инвестицияны әлеуметтік салаға тартудың көрсетілген бағыттарынан басқа
да істеріне кепілдік қоры, ипотекалық несиелендіру де инвестицияның
тұрақты, уақыт талабына заңдық нысандар кұру жатады.
Сонымен, инвестициялық процесті пайда табу арқылы әлеуметтік
тиімділікке жеткізетін процесс үрдісінде қарастыру керек. Инвестциялық іс-
әрекетті, оның тиімділігнше экономикалық факторға кем әсер етпейтін
әлеуметтік факторларды ескермей жасау мүмкін емес.
Қазақстан Респулликасының инвестициялық қызметті барысында кездесетін
мәселелер және жетілдіру жолдары
Эконамиканың дамуында жақсы қалыптасқан ол инвестициялық саясат.
Экономикадағы бағаны ырықтандыру және қайта құру саясатының арқасында пайда
болған 136 аса ірі және орташа тауар өндірушілердің біріктіретін
индустриялық базаның маңызы зор.
Инвестициялық қаржы жағынан анықтамалығы – бұл табыс табу мақсатында
шаруашылық қызметіне жұмсалатын активтердің (қаржы) барлық түрлері. Ал
экономикалық жағынан экономикалық анықтамалығы - ол құруға, кеңейтуге,
қайта құруға, негізгі капиталды техникамен жарақтандыруға, сол сияқты
айналмалы капиталға осымен байланысты емес өзгерістерге жұмсалатын шығыстар
деп түсіндіруге болады. Шынын айтқанда, тауар-материалдық босалқы қорлардың
өзгерістері көпшілігінде негізгі капиталға жұмсалатын шығыстар қозғалысын
түсіндіреді.
Нарықтық экономикада инвестиция кез келген формада қаржы жұмсау
процесі ретінде табыс табуға немесе қандай да болмасын басқада нәтижеге
жетуге тығыз байланысты.
Инвестиция – бұл ресурс, оны жұмсай отырып, болжаланған нәтижеге
жетуге болады. Сонымен, инвестицияның мәні инвестициялық қызметтің екі
жағын өзіне ұштастырады: ресурс шығындары және нәтижелік, яғни
инвестициялар өз нәтижелерін бермесе, онда олар пайдасыз болғаны.
Еліміздің инвестициялық саясаты ірі салымдарды қаржыландыру үшін
жағдайлар жасауға, өндіру және қызмет етуді жоғары тиімділікпен нарық
қатынастары субъектілерінің сұраныстарына сәйкес ұлғайтуға бағытталуы тиіс.
Қазақстан экономикасын тұрақтандыру және дамытудың маңызды жолдарының
бірі – инвестициялық қызметті ұлғайту, ең алдымен еліміздің ішкі
резервтерін жұмылдыру және көбірек тиімді пайдалану болып табылады.
Қазақстан тәуелсіздікке қол жеткізген күннен бастап экономикалық
жағдайды тұрақтандыру, ішкі экономикалық қауіпсіздікті қамтамассыз ету және
инвестициялар тарту жөніндегі саясатты белсенді жүргізе бастады. Қазіргі
уақытта жүргізілген нарықтық экономиканың оң нәтижелерін айқын көруге
болады. Мәселен, Халықаралық валюта қорының мәліметтері бойынша 1999 жылы
Қазақстан жан басына инвестиция тарту көрсеткіші бойынша ТМД елдері ішінде
алғашқы орындардың бірін иеленді.
1 ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инвестицияның пайда болуы, мәні және инвестиция түрлерінің
экономикалық маңызы
Инвестиция туралы ұғым банк ісі ғылымының арнайы бөлігі болып
табылады. Бұл инвестициялық қызметтің неғұрлым белсенді және ірі ресурстар
бар мүшелер. Сондай – ақ оларды ұйыммен және тұрғындармен жинақтарды тарту
олардың инвестициялық ресурстар трансформациялануы өндірісті дамыту үшін
оларды бөлу және пайдалану бойынша туындайтын экономикалық қатынастар
табылады. Қазіргі уақытта инвестициялық процессті қаржыландыру нарықтық
тетікті бір қалыпқа келтіру Қазақстан Республикасы экономиканың дамуының
басты проблемаларының бірі болып табылады.
Тиімді инвестициялық тетікті қалыптастыру арқылы өнеркәсіптік
өндірісті қалпына келтіру және сапаны қайта құру үшін әр түрлі көз-қарастар
мен тәсілдер ұсынылуда. Осыған байланысты экономикалық жақсы дамыған
сигмент ретінде банктік жүйеге келтіріледі. Болашақ мамандар инвестициялық
процесті ұйымдастыру және жүзеге асыру саласына, кәсіби білім алуына
мақсатты теориялар және тәжірибелік түрде бағытталған шетелдерде
қалыптасқан инвестициялық инфрақұрлымның, қызмет ету мөлшері және оларға
банктердің қатысу тәжірибесін қарастырады.
Шаруашылық іс-әрекеттер процесінде оған қатынасушылар күрделі қаржыны
жүзеге асырады, реконструкцияға әрекет етуші ұйымдарды кеңейту және
техникалық қайта жарақтандыру, тұрғын үй, коммуналдық және мәдени тұрмыстық
құрылыстарға жұмсалатын шығындар күрделі салымдарды жүзеге асырады.
Қазақстандағы болашақ басты міндеттердің бірі – XXI ғасырдың ортасына
таман экономиканың алдыңғы қатарлы салаларын бет бұрыс жасау. Мұны іске
асырудағы алғашқы орындардың бірі шетел инвестицияларын кеңінен тартуға
бөлінеді.
"Инвестиция" деген сөз латынның "инвест" (салу) дегенінен шыққан. Енді
кім инвестор, ол не салады, не мақсатпен және қайда салады деген сұрақтарға
жауап туады. Капиталды салады, оның көптеген түрі болады:
Сөйтіп, нені салуға болады? ірі банктердің қаржылық ресурстары,
өнеркәсіптік фирмалардың миллиардтаған пайдалары, жай адамдардың жинаған
ақшалары, кәсіпқойлық дағды мен қабылеттілік "ноу-хау", әрбір бизнесменнің
денсаулығы мен уақыты. Мұнда инвестиция жөнінде кеңінен қандай да болмасын
қаржыны ірі және ақша ғана болуы емес салудан кейіннен табыс, пайда алу
көзделеді.
Бұл - акцияны сатып алу, олармен биржадағы ойынға қатысу, бартерге
жұмсау, тауарлы-материалдық запастармен сауда жасау және басқадай толып
жатқан ойындар да болуы мүмкін.
Инвестиция дегеніміз – табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа да
қызмет түрлері, объектілері, ақша қаражаттар технологиялар, машиналар,
жабдықтар, тауарлық белгілер, несиелер, басқа да мүліктік құқықтық
интелектуалдық құндылықттар.
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Инвестициялаудың тар кәсіпқойлық анықтамасы бұдан да қатты, мұнда
қаржы салымы ең алдымен бизнестің материалдық бөлігіне жұмсалады:
жабдықтарды сатып алу және орнату, техникаға, шикізатқа, ғимарат құрлысына.
Қандай болмасын кәсіпорнының материалдық бөлігі негізгі және айналым
қаржыларын енгізеді. Теоретиктер "мұның бәрін "нағыз капитал" терминіне
қосып атайды.
Енді қаржыны кімдер салады? Негізгі салымшылар кәсіпорындар, фирмалар,
мемлекет және халық.
Инвеетицияны жүзеге асырушы заңды және жеке тұлғалар, бұлар
коммерциялық тәуекелділікке қарай инвесторларға, кәсіпкерлерге,
саудагерлерге және ойыншыларға бөлінеді.
Инвестор - бұл капиталды салған кезде, көбіне басқа біреудің ең
алдымен ойлайтыны тәуекелділіктің аз болуы; инвестор – бұл күрделі қаржыны
қаржыландырудағы делдал.
Кәсіпкер - бұл белгілі бір тәуекедділікпен өз капиталың салушы адам.
Саудагер - бұл белгілі, алдын-ала есептелінген тәуекелділікке баруға
дайын адам.
Ойыншы - қандай да болмасын тәуекелдікке баруға дайын адам.
Инвестициялау мақсаты - табыс, пайда, кіріс. Кірісті қаржыны бизнестің
материалдық бөлігіне салмай-ақ алуға болады. Бірақ белгілі жағдай, ұзақ
мерзімді кәсіпорнының әрекеттерінде, олардың тек қана қаржылық -
саудагерлік іс - әрекеттермен ғана шұғылданып, негізгі қорларын жаңартуды
ұмытып кететіндері де болады. Ондайлар бәсекелестерінен қалып қояды, ал
мұның өзі нарықтық даму жағдайында өте қауіпті болады.
Сыртқы экономикалық қызметтің маңызды аспектісі - шетел
инвесторларының қатысуы және республика экономикасын тұрақтандыру үшін
шетел кредиттерін тарту. Бұл қаражаттар ұлттық шаруашылықтың құрылымын
жетілдірудің басым міндеттерін шешу, рынокты тұтыну тауарларымен молайту
және экспорттық әлуетті кеңейту үшін нысаналы әрі тиімді пайдаланылуы тиіс.
Сыртқы кредиттерді қамтамасыз ету үшін алтын-валюта резервтері жасалған,
олар сонымен бірге ұлттық валютаны да қамтамасыз етеді. Кредиттерді
қамтамсыз етудің басқа нысаны экспорттық тауарлардың қорлары болып
табылады.
Шетелдік инвестицияларды тарту үшін қажетті жағдайлар жасалуы тиіс:
1)шетелдік инвесторлардың қызметімен байланысты әкімшілік
рәсімдерді ықшамдау: жұмыс істеу құқығына, ел ішінде жүріп-тұруға, кедендік
және шекаралық бақылаудан өтуге рұқсаттар беру, рұқсатнама беру болып
табылады.
2)елдің ұлттық мүдделері үшін қызмет түрлеріндегі басымды салық
жеңілдіктерін және басқа жеңілдіктерді беру жеңілдетілген мөлшерлемелер,
инвестицияларға немесе кредиттерге салықтық шегерімдер, жеңілдетілген
баждар, жеделдетілген амортизация.
3)жерді, жылжымайтын дүние-мүлікті пайдалану құқығын
қамтасасыз ету, қызметкерлерді оқытуға субсидиялар беру;
4)пайда әкетіліміне үкімет кепілдіктерін немесе оны қайта
капиталдандырудың жеңілдетілген шарттарын беру [17, 4486.].
Жаңа қоғам өзінің соны өзгерістерін бірге ала келетіні белгілі. Сол
сияқты нарықтық экономика да біздің қоғамға инвестиция ұғымын ала келді.
Бұл өркениетті әлемде әлдеқашан қарым-қатынастың қалыпты заңдылығына
айналып кеткен ұғым болып табылады.
Елімізге келген шетелдік инвесторлар мұнай мен газ саласына көбірек
қаржы құйғаны мәлім. Қазіргі уақытта да инвестицияның басым бөлігі кең-
қазба байлықтарын құрайды. Өз кезегінде Қазақстанның сыртқы саясат
саласындағы атқарып жатқан іргелі істері елімізге шетелдік инвестицияның
көптеп келуіне жол ашып отыр. Оның сыртында елдің ішкі саяси тұрақтылығы,
экономикадағы реформаның бірізділікпен жүзеге асырыла бастауы сырттан
келетін қаржының тұрақтылығына мүмкіндік береді. 1993 жылдан 2003 жылға
дейінгі кезеңде Қазақстан экономикасына 25,8 миллиардтан астам АҚШ доллары
көлемінде тура шетел инвестициясы тартылды. Сараптамалық бағалау бойынша
Орталық Азияға келген тура инвестициялардың 80 пайыздан астамын Қазақстан
экономикасы алып отыр.
Дүниежүзілік банк біздің елімізді инвестициялар әкелуге өте қолайлы 20
елдің қатарына қосты. Халықаралық "Мооdy′s Investors Service" рейтинг
агенттігі Қазақстанға қаржыландыру мен инвестициялаудың жаңа, өте жоғары
рейтингін берді.
Бұл Қаржы министірлігіне төмен пайызбен, біріншіден, кредиттер алуына
мүмкіндік береді. Екіншіден, екінші деңгейдің барлық банктерінің тиісті
рейтингтері жоғарылайды. Енді бұған Қазақстанның нарықтық экономика
мемлекеті ретіндегі танылғанын қоссақ, бүкіл дүние жүзі біздің еліміздегі
тұрақтылықты, саяси тұрлаулылықты, экономиканың артуы мен реформалардың біз
қалаған бағытта дамып келе жатқанын танып отырғаны тұлғаланып шығады.
Қазақстанда нарықтық реформаларды табысты жүзеге асыру үшін Бүкіл
дүниежүзілік банк, Халықаралық валюта қоры, Еуропалық қайта құру және даму
банкі, Ислам даму банкі, Азия даму банкі секілді беделді халықаралық қаржы
институттарымен, басқа да халықаралық қаржы мекемелерімен іс-әрекетті
үйлестірудің үлкен мәні бар.
Сонымен бірге Қазақстан Республикасы бүгінде дүние жүзіндегі үлкенді-
кішілі 55 халықаралық ұйымға мүше болып табылады, олардың 61-іне қаржылық
міндеттемелер төлеу көзделген. Осыған сәйкес республика халықаралық қаржы-
кредит және басқа ұйымдарға қатысудан туындайтын мүшелік жарналарды,
борыштық операциялар мен мәмілелер бойынша қажетті төлемдерді жүзеге
асырады. Айта кету керек, 1992 жылдан бергі уақыт ішінде Қазақстанның
халықаралық ұйымдарға берешегі 21 миллион АҚШ доллары көлеміне жеткен.
Инвестицияның мәні, формалары мен түрлері
Капитал өндіріс факторларының бірі, яғни ресурс болып табылады, оны
тауар өндіру үшін жұмсау керек, және материалдық игілік жасау үшін өндіріс,
ақша және тауар формасындағы барлық Коммерциялық өндіріс ғимараттар,
құрылыстар, құрал-жабдықтар және өндірістік запастар сатып алудан
басталады, ал ол өз кезегінде инвестициялық салымдарды қажет етеді. Басқа
жағынан, пайда ұйымның қаржылық қызметтің нәтижесі ретінде, оны тиімді
пайдалануды талап етеді, ол да инвестициялық қызметпен байланысты.иналған
құралдардың запасын білдіреді.
Инвестициялар – макро және микро деңгейде жиі қолданылатын
экономикалық жүйе категорияларының бірі.
"Инвестициялар түсінігі" – көп қырлы құбылыс. Оның бірнеше мағыналық
анықтамасы бар:
Ең алдымен, инвестициялау жөнінде сөз еткенде, құрал- жабдық,
технологиялар жөнінде айтылады. Оларды енгізу арқылы өндірістік процесс
жүзеге асырылады.
Инвестициялар – халықтық шаруашылықтың барлық салаларының негізгі
қорларын кеңейте қайта өндіруге бағытталған материалдық, еңбек және ақшалай
ресурстар шығындарының жиынтығы. Инвестиция біздің экономика үшін жаңа
түсінік. Инвестициялар – кәсіпкерлік қызметтің және нәтижесінде пайда
(табыс) құралатын немесе әлеуметтік тиімділікке қол жеткізілетін қызметтің
басқа да түрлерінің объектілеріне жұмсалған және интелектілік құндылықтарды
барлық түрлері, капиталдың ел ішіндегі және шетелдегі экономикаға ұзақ
мерзімді жұмсалымы.
Бір сөзбен айтқанда, инвестиция дегеніміз – пайда табу мақсатындағы
капиталдың ұзақ мерзімдік салымы.
Инвестициялар- бұл бәрінен бұрын өндірістік шығындар, ол қоғамдағы
адам өмірінің жағдайына қажетті материалдық және материалдық емес
игіліктерін қайта өндіруге жұмсалатын шығындар. Бұл шығындар жұмыс істеп
тұрған өндіріс тұрғысынан, өндірісті кеңейтуге және модернизациялауға
жұмсалатын қалыпты шығындар. Бірақ қоғамда басқада өндірістік деп айтуға
болмайтын шығын түрлері бар. Оларға қорғанысқа жұмсалатын шығындарды
жатқызуға болады.
Шетелдік инвеситция дегеніміз- қабылдаушы елдегі компанияның қызметін
бақылап, басқару үшін капиталдың мақсатты түрде ауысуы.
Қазіргі кезде инвестицияның бірнеше түрлерін бөліп көрсетуге болады.
Қаржылық инвестиция - бағалы қағаздарды, облигацияларды, акцияларды сатып
алу, банктерге пайыз мөлшерлемесімен депозиттік шотқа ақша салу және т.б.
Қаржылық емес инвестиция – ақшалай емес инвестиция, ол инвестициялық
жобаға материалдық емес активтерді (құқықтар, лицензиялар, ноу-хау) және
материалдық активтерді (машиналар, құрал-жабдықтар, жер учаскелері және
т.б.) салу.
Тікелей инвестиция – шаруашылық субъктінің жарғылық капиталына,
акционерлік қоғамның акциаларына, дивиденд түрінде пайда табу мақсатында
да, сонымен қатар акционерлік қоғамның мүлігін басқаруға қатысу құқығына ие
болу мақсатында, ақшалай салымдар.
Тікелей инвестицияның келуінің Қазақстан үшін маңызы өте зор. Себебі
бұл техникалық және басқару әдістерін алып келуге жол ашады. Бұл жерде
технологияның келуі, капитал ағылуының пайдасынан артық деуге болады. Бұл
ағылу инвестиция табысына байланысты. Шетел капиталының республикаға
коммерциялық несие және халықаралық ұйымдардың заемы түрінде, сондай-ақ
құнды қағаздар ретінде келеді.
Өндіргіш күштердің дамуына, интеллектуалдық потенциалына, ғылыми
зерттеулерге, біліктілікті, білімді және жұмыскерлердің тәжірибесін
жоғарылатуға жұмсалған салымдар шынайы инвестицияға жатады. Мысалы, АҚШ-та,
Жапонияда және басқа да дамыған елдердің білімге және ғылымға жұмсалатын
салымдары олардың өнім өндіруге салынған салымдарынан едәуір көп. Кей
жағдайда мұндай инвестицияларды интеллектуалдық деп те атайды.
Қаржылық инвестициялар капиталдық салымдардың қосымша көзі бола алады,
сонымен қатар құнды қағаздар нарығындағы биржалық ойының құралы да бола
алады. Бірақ, портфельдік инвестициялардың бір бөлігі – материалдық
өндірістің әр түрлі салаларындағы кәсіорындардың акциаларындағы салымдар -
өзінің табиғаты жағынан өндірістегі тікелей инвестициялардан ешқандай
айырмашылығы жоқ.
Кез-келген фирма қызметінің маңызды саласының бірі ретінде
инвестициялық операциялар, яғни жобаларды жүзеге асыруға салынатын ақшалай
құралардың салымымен байланысты операциялар.
Комммерциялық тәжірибеде инвестицияның келесі түрлерін бөліп
көрсетеді:
• Физикалық активтерге салынатын инвестициялар;
• Ақшалай активтерге салынатын инветициялар;
• Материалдық емес активтерге салынатын инвестициялар.
Физикалық активтерге өндірістік ғимараттар және құрылыстар, сонымен
қатар кез-келген машиналар және құрал-жабдықтар, қолдану мерзімі бір жылдан
жоғары, өндірісте қолданылатын кез-келген мүлікті жатқызуға болады.
Ақшалай активтерге басқа жеке тұлғалардан және заңды тұлғалардан ақша
сомаларын алуға құқықтарды жатқызуға болады. Олар банктегі депозиттер,
облигациялар, несиелер, қарыздар, залогтар және т.б.
Материалдық активтерге персонолдың біліктілігін көтеру және қайта
оқыту бағдарламаларын жүргізу, сату белгілерін дайындау, өнеркәсіптік
меншік құқықтарын беру лицензияларын алуды жатқызамыз.
Инвестицияның барлық түрлері фирманың өмір сүру қабілетін сақтап
қалуға және ары қарай дамуына маңызы өте зор.
Инвестицияның мәні және инвестиция түрлерінің экономикалық маңызы
Негізгі қорға қаржы жұмсау (өндірістің негізгі қоры) босалқы қорларға,
резервтерге сондай ақ пайда, дивиденд және басқа да табыс табу мақсатымен
құнды қағаздар шығаруға ұзақ мерзімді капитал бөлуді инвестиция деп атайды.
Инвестицияны материалдық–заттық және ақшалай нысанына бөлуге болады.
Материалдық–заттық инвестиция – ол салынуға тиісті өндірістік және
өндірістік емес объектілер, жабдықтар, машиналар және т.б., сонымен қатар,
ол – ауыстыруға немесе техникалық парктерді кеңейтуге, материалдық заттарды
басқа инвестициялық т
Ауарларды арттыруға бағытталған, ал инвестицияның ақшалай нысаны
болса, ол – ақшалай капиталдың материалдық–заттық инвестициясын жасауға,
инвестициялық тауарларды қамтамасыз етуге жұмсалады [1, 552б.].
Өндірістегі жалпы нвестицияны өнім инвестиция деп айтады. Ол – негізгі
капиталдың артуын қолдауға бағытталады. Жалпы инвестиция біріктірушінің
екеуінен қосылады. Оның ішінде біреуі – амортизация. Ол – негізгі өндіріс
құралдарынның ұдайы тозу және оның құнын өндірілетін өнімге көшіру процесі.
Екінші біріктіруші таза инвестиция – бұл капиталдың қаржы жұмсау
негізгі қоларды арттыру, қосымша жабдықтар, қолда бар өндіріс қуаттылығын
жаңғырту мақсатында іске асырылады. Материалдық өндіріс салаларындағы
инвестициялармен қатар, олардың едәуір бөлігі әлеуметтік–мәдени салаларына,
яғни ғылым, білім, денсаулық, дене шынықтыру, спорт, қоршаған табиғи ортаны
қорғай, осы салалардағы жаңадан салынатын объектілерге, олардағы қолданылып
жүрген техника мен технологияларды одан әрі жетілдіруге жұмсалады [2,
41б.].
Кәсіпорынның инвестициялық қызметі – оның жалпы шаруашылық қызметінің
ажыратылмайтын бөлігі болып табылады. Кәсіпорынның экономикасында
инвестицияның маңызы орасан зор. Қазіргі өндіріс үшін ұзақ мерзімді
факторлардың маңызының өсуі ерекше. Егерде кәсіпорын ойдағыдай жұмыс
істейтін, өнімнің сапасын арттыратын, шығындарды азайтатын, өндіріс
қуаттарын кеңейтетін өзінің шығарған өнімдерінің бәсекеге жарамдылығын
арттыратын және рынокта өзінің жайғасымын нығайтатын болса, онда капитал
салу қажет және оны салу пайдалы. Сондықтанда, оған инвестициялық
стратегияны мұқият әзірлеп, жоғарыдағы айтылған мақсаттарға жету үшін оны
үнемі жетілдіріп отыруы қажет.
Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясы екі біріктіруден анықталады:
көлемі және ресурстар сипаты, сол сияқты нарыққа және бәсекеге жарамдылығы.
Бұл екеуінің біріктілігін талдау кәсіпорынның стратегиясын қисынға
келтіруге мүмкіндік береді.
Сонымен, жалпы түрінде инвестиция ақша қаражаты ретінде банктік
салықтар, акциялар және басқа да құнды қағаздар, технология, машиналар,
жабдықтар, лицензиялар, оның ішінде тауар белгілеріне, несиелер, кез келген
басқада мүліктер немесе мүліктер құқығы, зиялы құндарды кәсіпкерлік қызмет
объектілеріне немесе басқада қызмет түрлеріне пайда (табыс) және әлеуметтік
нәтижеге жету мақсатына пайдаланылады.
Инвестициялық қаржы жағынан анықтамалығы – бұл табыс табу мақсатында
шаруашылық қызметіне жұмсалатын активтердің (қаржы) барлық түрлері. Ал
экономикалық жағынан экономикалық анықтамалығы - ол құруға, кеңейтуге,
қайта құруға, негізгі капиталды техникамен жарақтандыруға, сол сияқты
айналмалы капиталға осымен байланысты емес өзгерістерге жұмсалатын шығыстар
деп түсіндіруге болады. Шынын айтқанда, тауар-материалдық босалқы қорлардың
өзгерістері көпшілігінде негізгі капиталға жұмсалатын шығыстар қозғалысын
түсіндіреді [4, 248б.].
Нарықтық экономикада инвестиция кез келген формада қаржы жұмсау
процесі ретінде табыс табуға немесе қандай да болмасын басқада нәтижеге
жетуге тығыз байланысты.
Инвестиция – бұл ресурс, оны жұмсай отырып, болжаланған нәтижеге
жетуге болады. Сонымен, инвестицияның мәні инвестициялық қызметтің екі
жағын өзіне ұштастырады: ресурс шығындары және нәтижелік, яғни
инвестициялар өз нәтижелерін бермесе, онда олар пайдасыз болғаны.
Еліміздің инвестициялық саясаты ірі салымдарды қаржыландыру үшін
жағдайлар жасауға, өндіру және қызмет етуді жоғары тиімділікпен нарық
қатынастары субъектілерінің сұраныстарына сәйкес ұлғайтуға бағытталуы тиіс.
Қазақстан экономикасын тұрақтандыру және дамытудың маңызды жолдарының
бірі – инвестициялық қызметті ұлғайту, ең алдымен еліміздің ішкі
резервтерін жұмылдыру және көбірек тиімді пайдалану болып табылады.
Қазақстан тәуелсіздікке қол жеткізген күннен бастап экономикалық
жағдайды тұрақтандыру, ішкі экономикалық қауіпсіздікті қамтамассыз ету және
инвестициялар тарту жөніндегі саясатты белсенді жүргізе бастады. Қазіргі
уақытта жүргізілген нарықтық экономиканың оң нәтижелерін айқын көруге
болады. Мәселен, Халықаралық валюта қорының мәліметтері бойынша 1999 жылы
Қазақстан жан басына инвестиция тарту көрсеткіші бойынша ТМД елдері ішінде
алғашқы орындардың бірін иеленді.
Инвестициялар ЖҰӨ-нің ең маңызды және ең өзгермелі компоненттерінің
бірі болып табылады. Қашанда болмасын құлдырау кезінде тауарлармен
қызметтерге деген шығын қысқарады, бұл қысқарудың үлкен бөлігі
инвестициялық шығындар көлемінің құлдырауына қатысты.
Қазақстан Республикасының Шетелдік инвестиция туралы Заңында:
Инвестициялар дегеніміз - мүліктік құндылықтардың барлық түрлері және
оларға деген құқық, сондай-ақ пайда алу мақсатында инвесторлардың
кәсіпкерлікке қызмет нысандарына жұмсаған интеллектуалдық меншікке құқық,
- деп айтылған.
Инвестициялар нақты және қаржы инвестициялары деп екіге бөлінеді:
Нақты инвестициялар – капиталдың өнеркәсіпке, ауыл шаруашылығына,
құрылысқа және т.б. жұмсалады.
Қаржылық инвестициялар – мемлекет, басқа кәсіпорындардан да
инвестициялық қорлардан бағалы қағаздар мен акцияларды сатып алуға
бағытталған.
Инвестициялар қаржы ресурстарын пайдалануды қысқа мерзімді немесе ұзақ
мерзімді күрделі қаржылар фомасында жүзеге асырылады. Инвестициялардың
түрлері бойынша тәуекелдік (венчурлік), тікелей, портфельдік және
аннуитеттік болып бөлінеді.
Венчурлік капитал – үлкен тәуекелге байланысты жаңа саладағы қызмет
көрсетудегі жаңа акциялар формасында шығарылатын инвестициялар болып
табылады. Венчурлік капитал жұмсалған қаржының үлкен өтелімділігі
есебіндегі өз өзінен байланысты емес жобаларды инвестициялайды. Ол өзіне
түрлі формадағы капиталды ұштастырады: несиелік, акционерлік, кәсіпкерлік.
Белгілі болып отырғандай, кәсіпкерлік инвестициялаудың екі негізгі
формасы айқындалады: тікелей инвестициялар және портфельдік.
Тікелей инвестиция: тікелей өндірістік кәсіпорындарға жасалынған
инвестициялауды сипаттайды. Тікелей инвестициялау – шаруашылық
субъектілерінің табыстар түсіруіне және осы субъектіні басқаруға қатысу
құқығын алу мақсатындағы жалға капиталға жұмсалуы болып табылады.
Портфельдік инвестициялар – портфельді қалыптастыруға байланысты
(түрлі инвестициялық құндар жиынтығы) және құнды қағаздарды сатып алу, сол
сияқты басқада активтер болып есептеледі. Портфельдік инвестиялар пайда
табу үшін инвесторлардың кәсіпорындардан акция, облигация, басқадай құнды
қағаздар сатып алуларын білдіреді. Олар халық қаржысын қайтадан бөлу ісінде
айтарлықтай маңызды рөл ойнайды.
Инвестициялық қорға адамдар пайда алу үмітімен ақша салады. Нарықтық
экономикасы дамыған елдерде капиталдың ішкі құрылысында тікелей секілді,
портфельдік инвестициялар да белсенді түрде қатысады. Бұл, сонымен бірге,
экономика ресурстарындағы негізгі массаның Қазақстанның материалдық өндіріс
аясына көшуінің спецификалық жағдайы отандық инвестициялық қордың мәртебесі
туралы ойға қалдырады.
Аннуитеттік – тұрақты аралық уақыт арқылы салымшыға елеулі табыс
әкелетін, сақтандыру және зейнетақы қорларына жұмсалатын қаржыларды
көрсетеді [4, 255б.].
Инвестицияның негізгі түрлері, әрбір фирманың іс-әрекетінің маңызды
бір бөлігі инвестициялық операциялар болып саналады, яғни жобаларды іске
асырудағы жіберілген ақша қаражаттары жайлы операция.
Қазақстан кәсіпорындардың инвестициялық іс-әрекеттері нақты
инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы, Қазақстан Республикасы
Президентінің заң күші бар жарлығында өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы, салықтар және бюджетке міндетті түрдегі төлемдер туралы, шетел
инвестициялары туралы заңдармен және де банкроттық жайлы, бағалы
қағаздар жайлы, Қазақстандағы инвестициялық қорлар туралы заңдармен,
тағы да басқа нормативтік актілермен реттеледі.
Жоспарланатын, іске асырылған инвестициялар инвестициялық қызмет
формасын құрайды.
Инвестициялық жоба – капиталдарды ұлғайту мақсатымен экономиканың
әртүрлі салалары мен сфераларына бағытталған, жоспарланған және орындалатын
шаралар жиынтығы.
Инвестициялық қызметды құру және іске қосу мынадай кезеңдерден турады:
• инвестициялық ұғымды қалыптастыру;
• инвестицияның мүлкі иеліктерін зерттеу;
• жобаны техникалық-экономикалық негіздеу;
• жер учаскесін алу немесе жалға алу;
• келісім құжаттарын дайындау;
• құбылыс – монтаж жұмыстарын жүргізіп, іске беру;
• обьектіні қолдану, экономикалық көрсеткіштердің мониторингі.
Инвестициялық қызметды құрып, оларды іске асыру үшін кез келген жеке
немесе заңды тулға мына жоғарыда атап өткен 7 сатыдан өтуі тиіс.
Инвесторлар стратегиялық және портфельдік болып бөлінеді. 50% акциясы
бар стратегиялық инвестор қожайын боламын деп үміттенеді. Барлық үміт
стратегиялық инвесторда, себебі ол мүдделі, қаржыны салып және ол қауіп-
қатерді азайтуға тырысады, мемлекет те оған сенім артады. Портфельдің
үміттері де стратегиялық инвесторда болады. Портфельдік инвестор үшін
акция – пайданы бөлісуге қатысудың мүмкіндігі болып табылады. Осыған
байланысты мемлекет стратегиялық инвесторға тәуелсіз немесе соның атына өз
акция пакетін бере алады. Бұл саяси шара.
Осылайша, біз инвестициялық қызметтің жалпы инвестициялардың маңызы
мен мәні жайлы, олардың негізгі түрлері жайлы қысқаша танысып өттік.
Портфельдік инвесторға - инвестициялық қорларға – 51%, жұмыскерлерге
10%, қалғаны стратегиялық инвесторға.
Инвестицияны тартпақ болған елде қауіп-қатер қаншалықты жоғары болса,
шетелдік инвесторлар соншалықты аз болады.
Шетелдік инвестиция туралы Заңның мақсаты - қауіп-қатерді мейлінше
азайту:
- салық салу шарты инвестиция үшін қолайлы болуға тиіс:
- халықаралық стандарттарға сәйкес валюталық реттеу;
- тікелей еріксіз алу қорқынышын тудырмау: қандай да бір кәсіпорынды,
материалдық мүліктерді мемлекет арқылы үрейлендірмеу, өтем туралы заң
болуға тиіс;
- беретін және алатын елдер арасында өзара қарым-қатынас жасау;
- халықаралық және ұлттық заңдар арасындағы қатты айырмашылықтың
болмауы қауіп-қатерді азайтады [7, 343б.].
Мемлекеттік салық заңнамасының көптеген ережелері капитал жинау
процесіне ықпал жасайды. Заң шығарушылар кейде инвестициялық сұранымның
өзгерісін тудыру үшін және тұтас сұранымға әсер ету мақсатында ол
ережелерді ауыстырып отырады.
Инвестицияларды жүзеге асыруды ынталандыру барысында салық ықпалы көп
түрде болғанымен, мұнда біз корпорацияның екі үлкен аса маңызды түрін
қараймыз: корпорацияның табысына салынатын салық және инвестицилық салықтық
несие.
Қазақстан Республикасының Шетелдік инвестициялар туралы Заңының
жақсы жақтарымен қатар бірсыпыра айтарлықтай кемшіліктері де бар. Ол
тікелей әрекеттің актісі болып саналады. Бұл заңды қолданудың тәжірибесі
көптеген қосымша заңнамалық және заң күші бар актілерді қабылдауды қажет
етеді.
Заң Қазақстан Республикасындағы тікелей инвестицияны мемлекеттік
қолдау процесі барысында туған қатынастарды реттейді. Онда тікелей
инвестицияның мынадай түсініктемесі берілген – ондай инвестициялар болып
инвестициялардың барлық түрлері - Қазақстан Республикасының егеменді
кепілдігімен байланысты және Қазақстан Республикасының пайдаланылуына
берілген ресми техникалық көмек немесе грант аясына кіретін
инвестициялардан басқалары саналады.
Инвестициялық қызмет дегеніміз - инвестицияны жүзеге асыру процесімен
байланысты кәсіпкерлік қызмет.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау мыналардан көрінеді:
- инвестициялық қызметті қамтамасыз етудің заңды кепілділігінен;
- жеңілдіктер мен басымдықтар жүйелерін орнатудан;
- инвесторлар алдында Қазақстан Республикасының өкілеттілігі бар дара
мемлекеттік органның болуынан.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың мақсаты - тауарлар
өндіруді жедел дамыту, экономиканың белді секторларында жұмыстар мен
қызметтерді атқару үшін қолайлы инвестициялық хал-ахуал тудыру болып
табылады.
Қазақстанға шетел инвестициясын кеңінен тарату үшін мыналар қажетті:
тәуекелді азайту, тәуекел шығыны қаншалықты көбейген сайын,
инвестициялар соншалықты азаяды. Тәуәкелдер: табиғи, саяси, заң және
нормативтік базадағы тәуекелдер болып келеді.
Заңдардың өзгерулері екіұштылық пен сенімсіздікті тудырады:
1. тұрақты құқық кеңістігін жасау;
2. инвестициялық заңнамаға қайшы келмейтін, валюталық реттеуді
қамтамассыз ететін макроэкономикалық саясат;
3. республикада шағын және орташа бизнесті қолдау;
4. инвесторларды шошытатын инфляцияны бақылау;
5. инвестиция саласындағы ұлттық және халықаралық заңнама арасындағы
айырмашылықтар.
Ішкі және сыртқы инвестицияларды ұлғайту үшін тұрақты экономика, ашық
либералды монетарлық саясат қажет [8,316б.]
1.2 Инвестициялық қызмет және оның операциялары
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс
әлеуметтік – экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып,
еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр.
Инвестициялар кез – келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры
болып саналады.
Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп, сатылатын
тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының көбейіп,
тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп халқымыздың өмір
деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді.
Сонымен, елімізде жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті
экономикалық пайда кіргізіп, әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын
қызмет деп қарастыруымыз керек. Осыған орай, инвестициялық іс - әрекетті
талдауда оның тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін
әлеуметтік шараларды ерекшелеудің маңызы зор. Бұл тұрғыдан инвестициялық іс
- әрекетті екі құрамдас бөлікке жіктеуге болады. Экономикалық құрылым
мынадай элементтерден және инвестициялық іс-әрекеттің нәтижесінен тұрады:
1. Пайда табу. Түскен пайданың өзі екі аспектіні қамтиды:
экономикалық, яғни инвесторлар пайда тауып оны қайта
өндіріске жұмсайды – реинвестирование және әлеуметтік,
тапқан пайданының белгілі бір бөлігі инвестордың әлеуметтік
қажеттілігіне жұмсалады.
2. Жоғарыда көрсетілген пайданың негізінде жұмыскерлер де табыс
тауып, соның негізінде өздерінің, жанұяларының әлеуметтік
қажеттілігін өтейді.
3. Пайдадан түскен салық пен өтелімдер мынадай мақсаттарға
жұмсалады:
• Міндетті медициналық қамсыздандыру қорына;
• Мемлекеттік зейнетақы қорына;
• Аймақтық бюджетке;
• Республикалық бюджетке;
4. Өнеркәсіптік әлеуметтік даму қорын құру.
Егер фирма салымдары бойынша ең жоғары тиімділікке жетуге тырысса,
онда олардың басшылары инвестициялаудың базалық принциптерін есептеуі
керек.
1. Инвестициялаудың шектеулі тиімділігі
2. "Замазкалау" принципі.
Сылап, бітеу жұмысына келетіндей инвестиция жүргіз. Шешімді қабылдап
алғаннан кейін, инвестицияны іске асыру барысында ол еркіндікті енді оған
бармау алмастырады, Мәселен, қандай станокты сатып алуға, не жалға алуға
немесе өзің өндіргің келеді де, бұл операцияны жүргізу үшін қанша кредит
аласың, оны қандай мерзімге және қанша проценттік мөлшерде алуға шешім
жасауға еріктісіз.
Ал, бұл операциялардың бәрін жасап болғаннан кейін, қайтадан қайту
оңайға түспейді, өте қыйын болады. Бұл станокты көп жыл бойына пайдалану
керек болады, алған кредит үшін проценттерді төлеу керек болады. Сөйтіп,
сылап-бітеу процесінен шыға алмай, байланасың да қаласың, өйткені
иңвестициялық жоба күшіне еніп алғаннан кейін еркін қимыл-әрекеттерге
баруың шектеулі болып қалады.
Мұнан еркін шешімділікке және басқа әрекеттерге баруың мүлдем тиылды
деуге болмайды. Әрине, сатып алған станокті қайтадан сатып жіберуге де
болады немесе акциялардан да құтылуға болады да, "дезинвестирование" деп
аталатынды жүргізуге болады. Көбінесе осыны жүргізеді. Қатені кейінге
қалдырудан гөрі, тезірек түзетуге тырысу керек. Бірақ қатені тузеу үшін
уақыт та кетеді, ақша да жұмсалады, басқару қызметінде шәлгездік туады,
іскер серіктестермен байланыс үзіледі.
Мысалға, әлгі сатып алынған станокты алсақ, оны 1 жыл бойы пайдаланып
келеген. Конъюнктура өзгеріп кетті де, енді оны пайдалануға мүмкіндік
болмай қалды, оны 10 жыл бойы пайдаланбақ болған. Осы 10 жылға есептеліп
кредит алып, әкеліп беруші және сатып алушылармен келісіп, амортизацияны да
есептеп, тиісті ұзақ мерзімді келісім шарттарды жасап қойған.
Дезинвестирование жүргізуге шешім қабылдап, қателіктерді жөндеуге бару
керек болады, бірақ қателіктерді жөндеуге ештене төлемейтін болды. Кредит
үшін (10 жыл) төлеу керек, әкеліп берушіге шартты бұзғаны үшін айып пүл
төлеу керек, өйткені ол станоктың жетіспей қалған бөлшектерін әкеліп берген
болатын, олар да 10 жыл бойы тиімді келісім бойынша пайда алатынына сенген
болатын. Өнімді сатып алушыларға да 10 жыл бойы беріп тұру жөнінде шартқа
отырғандықтан, оларға да төлеу керек. Өткізуші ұйымдарға да осы тәртіп
бойынша төлеу керек. Мұнан да сорақы жағдай, жабдықтарды қайтадан сатқан
кезде туады. Мұны рынокте әлі қалай сата алады? Қандай бағаға? Диллер
саудалық-делдалдық үшін қанша алады?
Сөйтіп, қатені түзеу үшін қететін шығындар түгелімен кәсіпорын
қалтасынан шығады. Осындай батпаққа батқаннан шығу өте қиын болады. Ал,
егер осында "байланып қалу" бір уақытта 3-4 инвестициялық жоба бойынша
болғанда не болады? Капиталды сіңіру саласы үлкен болып қалғанда, іскерлік
серіктестіктер де мықтылар болады да, қатені түзеу үшін көп шығынға
бататының анық болады. Міне, осыдан барып, инвестициялық жобаны іске қоспас
бұрын, алдын-ала оның тиімділігін есептеп алған жөн. Тіпті 100 беделді
фирмалар ақыл бергенімен, қате жібермеймін деп ойлауға болмайды.
Нарықтың аты нарық. Бәрібір тәуекелділіктің аз болғаны дұрыс.
Кәсіпорын басшылары тиісті шешім қабылдаудан қорықпауы керек, олар
өздерінің жоспарларын жөндеуде өте икемді болулары қажет, конъюнктураның
уақытша өзгеруіне және басқадай фактордарды көре біліп, тиімді істерді
бастай алулары қажет.
3. Күрделі қаржыны салуда материалдық және тиімділіктерді бағалау
үйлесімділік принципі. Тиімділікті бағалаудың үш варианты бар:
1) Шығындар мен шығарудың салыстырмалы бағаларын салыстыру арқылы,
яғни тек қана құндылық, ақшалай таддау.
Бірақ әлемдік инвестиция жасау тәжірибесі тек қана тиімділіктің
ақшалай бағалануы жеткіліксіз екенін көрсетіп отыр. Әсіресе, мұндай
тәсілдік инфляцияның ауыздықсыз кеткен жағдайында, су түбіне мүлдем
батырады. Сондықтан ақшалай бағалауды техникалық есептеумен толықтыру керек
болады.
2) Тиімділіктің ақшалай және техникалық белгілерінің үйлесімділігі.
Бұл тәсіл сенімдірек болады. Өйткені инвестициялық жобаға салынған
технологияға көп жағдай байланысты. Өндірістік күш-қарқынның артуының өзі
тікелей технологияға қарай болады да, осыдан барып, инвестициялық
мақсаттардың жүзеге асуына себебін тигізеді.
3) Тиімділікті бағалаудағы таза түріндегі техникалық тәсіл. Бұл
бизнестегі нарықтық бағалауды есепке алмайды, сондықтан оның қолданылуы:
әзірше Қазақстан жағдайында басты орында болмай тұр.
4. Үйренушілік шығындар принципі.
Үйренушілік шығындар деген не? Бұл - жаңа инвестицяялық ортаға
үйренуге байланысты болған барлық шығындар. Бұларды қайта құрудан және
кадрларды қайта даярлаудан жоғалтқан өнім шығарумен өлшенеді, жаңа
жабдықтар қойылғанда, оны конъюнктура өзгеруіне қарай, қайтадан өзгертіп,
құрастыру керек болады.
Уақытша жоғалту деген - табысты да жоғалтумен бірдей деп есептелінеді.
Әрқашанда да жаңа инвестиция жөніндегі шешім мен оны іс жүзінде асыру,
орнын толтыру арасында уақытша қалып қоюшылық лаг бола береді. Бірден
үйренушілік болмайды.
Қандай да болмасын үйренушіліктің өзінің шығындары болады: жаңа
хабарлар керек, жаңа технология, кадрларды қайта даярлауға қаржы керек
болады. Бұлай болмағанда, тездету үшін төлеу керек. Мысалы, жаңа заводты
қайта салу керек болады, оны жарты жыл ішінде. Бірақ мұндай құрылыстың құны
"алтынмен" тең болып кетеді.
Өндірістік инвестицияаудағы үйренушілік шығындары одан да асып кетеді.
Жабдықтарды орнаттық делік, технологиясы да дұрысталды. Бірақ нарықтық
конъюнктура өзгерді де, енді технологияны қайтадан өзгертіп, оған орай
жабдықтарды да қайтадан жаңғырту керектігі туады.
Қол жұмыстарын машинамен ауыстырғыңыз келді делік. Бұл да белгілі
үйренушілік шығындарды керек етеді (тура және жанамалық). Солардың
кейбіреулерін ғана атайық: кадрларды қайта даярлау, ескі жабдықтарды сатып,
жаңаларын орнату, жұмысшылар мен қызметкерлерге жұмыс істемеген уақыттары
үшін төлеу керек (тиісті қысқартулар операцияларды), ескі келісім
шарттардың орындалмай қалғандарына айыппұл төлеу.
Мұнан туындайтын қорытынды : үйренушілік шығындарды жаңадан өндірілген
өнімдерді сататын бағаға қосып жіберу. Бұл баға өндіріске қажетті шикізат,
материалдар, технологиялар, жабдықтарға кететін бағалардан жоғары болғанда
ғана, бұл вариант бойынша капиталды салудың артықтығы айқын көрінеді.
Сіздің өнімге сұраным көбейген сайын, үйренушілік шығынына да іркілмей бара
беретін боласыз.
Сұраным бағасы ұсыным бағасынан көп болып, ең бастысы көп уақыт осылай
тұра берсе, сіздің үйренушілік шығындарына қарамай-ақ , бұл
инвестицияларыңыздың тиімділігін тәжірибе толық көрсетіп берді.
5. Мультипликаторлық (көбейткіш) принципі.
Мультипликаторлық принцип салалардың өзара байланыстылығына сүйенеді.
Бұл дегенің, мәселен, автомобильге деген сұраным өзінен өзі келеді де оның
технологиялық істеріне керек тауарларға да сұранымды арттырады: металдар,
пластмасса, резина және тағы басқалар. Өңдіріс технологиясын білу арқылы
өзара қатынастық коэфффициенттерді есептеп шығаруға мүмкіндік туғызады.
Мысалы, егер биржалық баға белгілеуде машина жасаудың құны көтерілетіні
белгілі болса, машина жасаудың технологиялық байланыстылығы бізге белгілі
болғандықтан (басқа салалармен), алдын-ала бұл байланыстылықтың
мультипликациялық күшті әсерін есептеп шығара аламыз. Мәселен, фирма машина
жасауға пластмаса шығарады делік.
Сөйтіп, келешектегі кірістің қандай болатынын білесіз. Мультипликатор
арқылы салалар арасында байланыстылықты анық көрсетіп, оны сан жағынан да
білдіреді.[2,67б.]
Күш беруші саланың мультипликатор арқылы нәтижесі әр түрлі және әр
түрлі уақытта болады. Егер мысалы, ондай тасыңыз ауыл шаруашылық техникасы
болса, онда мультипликатор және технологияны жақсы білуіңіз арқылы
толқынның сізге қашан кәсіпорнына келетінін, кірісті көтере немесе азайта
ма, бәрін есептеп аласыз. Инвестициялық стратегияда мұны да есептеу қажет
болады.
Мультипликатордың күш әсерінің азаюы сіздің кәсіпорны саласының басқа
саладағы - генераторлық сұраным мен кірісінен біртіндеп алыстай беруіне
қарай болады. Кейіннен мультипликатордың күш әсері уақыты жеткен сайын
әлсірей бастайды. Мұнан кейін күш беретін жаңа сала пайда болады да,
инвестиция стратегиясын қайтадан түзеуге тура келеді. Өйткені рынок үнемі
қозғалыста болып түрады.
6.Q - принципі
"Q" - принципі - бұл қор биржасындағы бағалау мен актив құнын нағыз
қалпына келтіру арасындағы өзара тәуелділік. Бұл тәуелділіктің көрсеткіш -
қатынасы :
Q ═ дің биржалық бағалануы (құндылығы) бұл активтерді ауыстырудың
(сатып алу) күнделікті шығындары.
Егер бөлшек бірліктен үлкен болса, онда инвестиция жүргізу тиімді
болғаны (үлкен болған сайын, одан әрі тиімді болады). Мәселен, үйдің
рыноктық (биржалық) құнының, оны салудағы күнделікті құнына қарағанда,
артық болуына қарай, үй салуды ынталандырады, өйткені бұл үйді жаңа үймен
ауыстыруға кететін шығындардан ол үйдің рыноктік бағасының артық болуы.
Сөйтіп, инвестициялау тиімділігі сұраным бағасы мен ұсыным бағасының
өз ара қатынастарына байланысты болады. Егер тұтастай кәсіпорнын (фирманы)
сатып алуға инвестицияны салуға есептегенде:
Q ═ фирманың барлық биржалық құны оның материалдық бөліктерін
орнына келтіру шығындары.
Тұтастай алғанда, бұл принциптің қолданылу деңгейінің аз болуы,
мемлекеттік реттеушіліктің көп болуына қарай туады.[16,138б.]
3. Инвестициялық қызметті басқарудағы шетелдік тәжірибе
Шетелдік тәжірибеде инвестициялық қызметті пайдалану қай ел үшін болса
да объективті қажеттілік. Ол, ел экономикасын халықаралық еңбек бөлінісі
жүйесіне кеңінен қатыстырып, мұқтаж салаларға капиталдар келтірудің тиімді
жолы.
Шет елдік тәжірибеде инвестициялық қызметті пайдалану және оны тиімді
пайдалану Республика экономикасының өндірістік қуатын көтеруге ықпал етеді.
Бірақ жалпы қағида бойынша, көптеген елдер мұны үлкен мөлшерде алынған
сыртқы қарызды өтеуге бағыттайды.
Егер, біздің мақсатымыз дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялану және
ашық экономика принциптерін қолдау болса, онда капиталдарды Қазақстанға
келтіру және оны импорттау ауадай қажет процесс. Олай болса біздің іс
қимылдарымыздың басты бағыттарының бірі шетелдік инвестициялық қызметтерді
тарту және оларды мүмкіндігінше тиімді пайдалану болуы тиіс.
Шетелдік инвестициялық қызметтер Қазақстан үшін төмендегі мәселелерді
шешуге көмектеседі:
1. экономикалық және техникалық прогресті жеделдету;
2. өндірістік аппаратты жаңарту мен қайта жарақтандыру;
3. өндірісті ұйымдастырудың үздік әдәістерін үйрену;
4. нарықтық экономиканың талаптарына сай кадрларды дайындау.
Шет мемлекеттердегі инвестициялық қызметті қаржыландыру барысында
тартымды ресурстардың құрлымы мен даму ерекшелігі
Батыс елдердің бір қатарында қазіргі несие жүйесінде инвестициялық
банктер өздерінің дамуын алды. Батыс елдердің инвестициялық банктердің
пайда болып, басқа банктерден бөлінуіне еңбек бөлінісі және несие аясындағы
мамандану әкелді.
Инвестициялық банктердің негізгі қызметі -ұзақ мерзімді ссудалық
капиталды мобилизациялау және оны қарыз алушыларға акцияларды,
облигацияларды және орналастыру арқылы, қарыздық міндеттемелердің басқа
түрлері арқылы беру. Әр ірі фирма, корпорация әдетте өзінің инвестициялық
банкісімен жұмыс істейді және сол банктің қызметін пайдаланады. Қазіргі
инвестициялық банктердің екі түрі қызмет етеді:
1.Бірінші типті инвеегациялық банктер.
2.Екінші типті инвестициялық банктер.
Мұндағы бірінші типті инвестициялық банктер тек бағалы қағаздарды
орналастыру және сатумен айналаысады. Ал екінші типті твестициялық
банктерге келетін болсақ олар үзақ мерзімді несиелеумен айналысады.
Батыс Еуропаның континенталды елдеріне және дамушы елдерге негізінен
осы атап кеткен екінші типті инвестициялық банктер тән. Бірінші банктер XIX
ғасырдың бірінші ширегінде жауапкершілігі шектелген серіктестіктер
формасында құрылған болатын. Инвестициялық банктер аса тез дамуы XX
ғасырдың 20-шы жылдарында байқалады.
Инвестициялық банктердін пайда болуын негізінен мемлекеттің бағалы
қағаздарын орналастырумен байланысты деп көрсетеді. Кейіннен ұйымдастырудың
акционерлік формасының пайда болуымен олар үлкен компаниялар мен
корпорациялар үшін олардың акциялары мен облигацияларын орналастыру арқылы
ақша қаражаттарын мобилизациялайды, жаңа компанияларды құруда, қайта
құруда, біріктіруде белсенді қатысады, сонымен қатар мемлекеттік биліктің
барлық деңгейінің мемлекетгік бағалы қағаздарын орналастырады, оның ішінде
орталық үкіметтің бағалы қағаздарынан бастап, жергілікті әкімшіліктің
бағалы қағаздарына дейін орналастырады.
Бірінші типті иңвестициялық банктер соңғы кезде көбінесе корпоративті
секторлардың бағалы қағаздарымен операцияларды жиі жүргізеді. Мұндай
банктер акциялар мен облигацияларды орналастыру арқылы өндіріс, транспорт
және сауда кәсіпорындарының ақша қаражаттарын алуда делдал ретінде
қатысады.
Бірінші типті инвестициялық банктер капиталды тарту, бағалы қағаздар
нарығында қызмет көрсету бойынша бірқатар функцияларды атқарады:
• Акциялар мен облигацияларды қайта орналастырумен айналысады;
• Халықаралық бағалы қағаздарды еуровалюта нарығында
орналастыруда делдал болады;
• Корпорацияларға инвестициялық стратегияның сұрақтары бойынша
және бухгалтерлік есеп пен есеп беру жөнінде кеңестер береді.
Қазіргі кезде бұл банктерсіз бағалы қағаздарды сату өте қиынға түседі.
Көптеген компаниялар инвестициялық банктердің көмегінсіз ұзақ мерзімді ақша
қаражаттарын ала алмаған болар еді. Кейбір мемлекеттердің қазіргі
тәжірибесінде мұндай банктер компанияның бағалы қағаздарын орналастырумен
айналыспасада, компаниялар құрылып қызмет ете алмайды. Осындай елдердің
қатарына келесі елдерді мысалға келтіруге болады: Канада, Ұлыбритания,
Австралия, Америка Құрама Штаттары.[5,97б.]
Екінші типті инвестициялық банктер соғыстан кейінгі . Батыс Еуропаның
экономикасын қалпына келтіруде және дамушы елдердің салаларын құруда үлкен
рөл атқарды. Осыған байланысты келесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
бет.
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
1. ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ ... ... ... ... ..5
1.1Инвестицияның пайда болуы, мәні және инвестиция түрлерінің экономикалық
маңызы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... . 5
1.2 Инвестициялық қызмет және оның
операциялары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 14
1.3 Инвестициялық қызметті басқарудағы шетелдік
тәжірибе ... ... ... ... ... ... ... . 19
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ ТАЛДАУ
(АЛМАТЫ ОБЛЫСЫ МЫСАЛЫНДА) ... ... ... ... ... ... . ..31
2.1Алматы облысының инвестициялық мүмкіншіліктеріне
сипаттама ... ... ... ...31
2.2 Alakol Plant ЖШС инвестициялық жағдайын
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... .42
2.3 Қазақстан Республикасының инвестициялық қызметін талдау және
реттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .58
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ БАРЫСЫНДА КЕЗДЕСЕТІН
МӘСЕЛЕЛЕР МЕН ОЛАРДЫ ЖЕТІЛДІРУ
ЖОЛДАРЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .66
1. Қазақстан Респулликасының инвестициялық қызметі барысында
кездесетін
мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ..66
3.2 Қазақстан Республикасының инвестициялық қызметтерін басқаруды
жетілдіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...70
ҚОРЫТЫНДЫ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..81
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...83
КІРІСПЕ
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: Қазақстан Республикасындағы
инвестициялық процестерді басқару. Тақырыптың өзектілігі - қазіргі таңда
Қазақстан Республикасындағы инвестициялық әрекеттерді осы жеткен
жетістіктермен тоқталмай, әрі қарай басқа да салалармен жұмыс істеу
қарқынын дамыту қажеттілігі.
Инвестиция - күрделі қаржы тарту. Инвестиция деңгейі қоғамның ұлттық
табысының көлеміне ықпал етеді, ұлттық экономиканың көптеген макро-
пропорциялары инвестиция қозғалысына тәуелді. Кейнсиандық теория бойынша
жинақ ахуалы әр түрлі процестер мен жағдайлар арқылы анықталады.
Ел аумағында инвестициялар ұлғаймалы ұдайы өндіріс процесін анықтайды.
Жаңа кәсіпорындар құрылысы, үй тұрғызу, жол салу т.б. байланысты жаңа жұмыс
орындарын жасау инвестициялық процестерге немесе капиталдың құрылуына
тәуелді.
Дипломдық жұмыстың міндеті – бүгінгі күндегі нарықтық жағдайында
инвестициялық саясаттың алатын орны, оны дамыту, оның қызметтерін
жетілдіру, мемлекеттің экономикалық жағдайын, инвестициялық процесстерді
басқаруды әрі қарай жетілдіру үшін мемлекет тарапынан жасалатын
келісімдерді қарастыру.
Инвестициялық саясаттың басты мақсаты – экономикадағы инвестициялық
саясаттың мәнін, функцияларын және экономикадағы атқаратын рөлін ашып
көрсету, сонымен қатар, инвестицияның басқа экономикалық категориялармен
өзара байланысын анықтау.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, 36 атаулы
қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Жұмыста 18 кесте келтірілген.
Дипломдық жұмыс 82 беттен тұрады.
Бірінші бөлімі үш тараудан тұрады. Бұл бөлімде инвестицияның және
инвестициялық қызметтін мәні, мазмұны және даму ерекшеліктері
қарастырылған. Екінші бөлімі үш таруадан тұрады. Бұл бөлімде қарастырылған
мәселе: ҚР инвестициялық қызметін талдау және реттеу.. Үшінші бөлім де үш
таруадан тұрады және ҚР инвестициялық саясаттың маңызы мен инвестициялық
процесстерді басқаруды жетілдіруін қарастырады.
Инвестицияны әлеуметтік салаға тартудың көрсетілген бағыттарынан басқа
да істеріне кепілдік қоры, ипотекалық несиелендіру де инвестицияның
тұрақты, уақыт талабына заңдық нысандар кұру жатады.
Сонымен, инвестициялық процесті пайда табу арқылы әлеуметтік
тиімділікке жеткізетін процесс үрдісінде қарастыру керек. Инвестциялық іс-
әрекетті, оның тиімділігнше экономикалық факторға кем әсер етпейтін
әлеуметтік факторларды ескермей жасау мүмкін емес.
Қазақстан Респулликасының инвестициялық қызметті барысында кездесетін
мәселелер және жетілдіру жолдары
Эконамиканың дамуында жақсы қалыптасқан ол инвестициялық саясат.
Экономикадағы бағаны ырықтандыру және қайта құру саясатының арқасында пайда
болған 136 аса ірі және орташа тауар өндірушілердің біріктіретін
индустриялық базаның маңызы зор.
Инвестициялық қаржы жағынан анықтамалығы – бұл табыс табу мақсатында
шаруашылық қызметіне жұмсалатын активтердің (қаржы) барлық түрлері. Ал
экономикалық жағынан экономикалық анықтамалығы - ол құруға, кеңейтуге,
қайта құруға, негізгі капиталды техникамен жарақтандыруға, сол сияқты
айналмалы капиталға осымен байланысты емес өзгерістерге жұмсалатын шығыстар
деп түсіндіруге болады. Шынын айтқанда, тауар-материалдық босалқы қорлардың
өзгерістері көпшілігінде негізгі капиталға жұмсалатын шығыстар қозғалысын
түсіндіреді.
Нарықтық экономикада инвестиция кез келген формада қаржы жұмсау
процесі ретінде табыс табуға немесе қандай да болмасын басқада нәтижеге
жетуге тығыз байланысты.
Инвестиция – бұл ресурс, оны жұмсай отырып, болжаланған нәтижеге
жетуге болады. Сонымен, инвестицияның мәні инвестициялық қызметтің екі
жағын өзіне ұштастырады: ресурс шығындары және нәтижелік, яғни
инвестициялар өз нәтижелерін бермесе, онда олар пайдасыз болғаны.
Еліміздің инвестициялық саясаты ірі салымдарды қаржыландыру үшін
жағдайлар жасауға, өндіру және қызмет етуді жоғары тиімділікпен нарық
қатынастары субъектілерінің сұраныстарына сәйкес ұлғайтуға бағытталуы тиіс.
Қазақстан экономикасын тұрақтандыру және дамытудың маңызды жолдарының
бірі – инвестициялық қызметті ұлғайту, ең алдымен еліміздің ішкі
резервтерін жұмылдыру және көбірек тиімді пайдалану болып табылады.
Қазақстан тәуелсіздікке қол жеткізген күннен бастап экономикалық
жағдайды тұрақтандыру, ішкі экономикалық қауіпсіздікті қамтамассыз ету және
инвестициялар тарту жөніндегі саясатты белсенді жүргізе бастады. Қазіргі
уақытта жүргізілген нарықтық экономиканың оң нәтижелерін айқын көруге
болады. Мәселен, Халықаралық валюта қорының мәліметтері бойынша 1999 жылы
Қазақстан жан басына инвестиция тарту көрсеткіші бойынша ТМД елдері ішінде
алғашқы орындардың бірін иеленді.
1 ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Инвестицияның пайда болуы, мәні және инвестиция түрлерінің
экономикалық маңызы
Инвестиция туралы ұғым банк ісі ғылымының арнайы бөлігі болып
табылады. Бұл инвестициялық қызметтің неғұрлым белсенді және ірі ресурстар
бар мүшелер. Сондай – ақ оларды ұйыммен және тұрғындармен жинақтарды тарту
олардың инвестициялық ресурстар трансформациялануы өндірісті дамыту үшін
оларды бөлу және пайдалану бойынша туындайтын экономикалық қатынастар
табылады. Қазіргі уақытта инвестициялық процессті қаржыландыру нарықтық
тетікті бір қалыпқа келтіру Қазақстан Республикасы экономиканың дамуының
басты проблемаларының бірі болып табылады.
Тиімді инвестициялық тетікті қалыптастыру арқылы өнеркәсіптік
өндірісті қалпына келтіру және сапаны қайта құру үшін әр түрлі көз-қарастар
мен тәсілдер ұсынылуда. Осыған байланысты экономикалық жақсы дамыған
сигмент ретінде банктік жүйеге келтіріледі. Болашақ мамандар инвестициялық
процесті ұйымдастыру және жүзеге асыру саласына, кәсіби білім алуына
мақсатты теориялар және тәжірибелік түрде бағытталған шетелдерде
қалыптасқан инвестициялық инфрақұрлымның, қызмет ету мөлшері және оларға
банктердің қатысу тәжірибесін қарастырады.
Шаруашылық іс-әрекеттер процесінде оған қатынасушылар күрделі қаржыны
жүзеге асырады, реконструкцияға әрекет етуші ұйымдарды кеңейту және
техникалық қайта жарақтандыру, тұрғын үй, коммуналдық және мәдени тұрмыстық
құрылыстарға жұмсалатын шығындар күрделі салымдарды жүзеге асырады.
Қазақстандағы болашақ басты міндеттердің бірі – XXI ғасырдың ортасына
таман экономиканың алдыңғы қатарлы салаларын бет бұрыс жасау. Мұны іске
асырудағы алғашқы орындардың бірі шетел инвестицияларын кеңінен тартуға
бөлінеді.
"Инвестиция" деген сөз латынның "инвест" (салу) дегенінен шыққан. Енді
кім инвестор, ол не салады, не мақсатпен және қайда салады деген сұрақтарға
жауап туады. Капиталды салады, оның көптеген түрі болады:
Сөйтіп, нені салуға болады? ірі банктердің қаржылық ресурстары,
өнеркәсіптік фирмалардың миллиардтаған пайдалары, жай адамдардың жинаған
ақшалары, кәсіпқойлық дағды мен қабылеттілік "ноу-хау", әрбір бизнесменнің
денсаулығы мен уақыты. Мұнда инвестиция жөнінде кеңінен қандай да болмасын
қаржыны ірі және ақша ғана болуы емес салудан кейіннен табыс, пайда алу
көзделеді.
Бұл - акцияны сатып алу, олармен биржадағы ойынға қатысу, бартерге
жұмсау, тауарлы-материалдық запастармен сауда жасау және басқадай толып
жатқан ойындар да болуы мүмкін.
Инвестиция дегеніміз – табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа да
қызмет түрлері, объектілері, ақша қаражаттар технологиялар, машиналар,
жабдықтар, тауарлық белгілер, несиелер, басқа да мүліктік құқықтық
интелектуалдық құндылықттар.
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Инвестициялаудың тар кәсіпқойлық анықтамасы бұдан да қатты, мұнда
қаржы салымы ең алдымен бизнестің материалдық бөлігіне жұмсалады:
жабдықтарды сатып алу және орнату, техникаға, шикізатқа, ғимарат құрлысына.
Қандай болмасын кәсіпорнының материалдық бөлігі негізгі және айналым
қаржыларын енгізеді. Теоретиктер "мұның бәрін "нағыз капитал" терминіне
қосып атайды.
Енді қаржыны кімдер салады? Негізгі салымшылар кәсіпорындар, фирмалар,
мемлекет және халық.
Инвеетицияны жүзеге асырушы заңды және жеке тұлғалар, бұлар
коммерциялық тәуекелділікке қарай инвесторларға, кәсіпкерлерге,
саудагерлерге және ойыншыларға бөлінеді.
Инвестор - бұл капиталды салған кезде, көбіне басқа біреудің ең
алдымен ойлайтыны тәуекелділіктің аз болуы; инвестор – бұл күрделі қаржыны
қаржыландырудағы делдал.
Кәсіпкер - бұл белгілі бір тәуекедділікпен өз капиталың салушы адам.
Саудагер - бұл белгілі, алдын-ала есептелінген тәуекелділікке баруға
дайын адам.
Ойыншы - қандай да болмасын тәуекелдікке баруға дайын адам.
Инвестициялау мақсаты - табыс, пайда, кіріс. Кірісті қаржыны бизнестің
материалдық бөлігіне салмай-ақ алуға болады. Бірақ белгілі жағдай, ұзақ
мерзімді кәсіпорнының әрекеттерінде, олардың тек қана қаржылық -
саудагерлік іс - әрекеттермен ғана шұғылданып, негізгі қорларын жаңартуды
ұмытып кететіндері де болады. Ондайлар бәсекелестерінен қалып қояды, ал
мұның өзі нарықтық даму жағдайында өте қауіпті болады.
Сыртқы экономикалық қызметтің маңызды аспектісі - шетел
инвесторларының қатысуы және республика экономикасын тұрақтандыру үшін
шетел кредиттерін тарту. Бұл қаражаттар ұлттық шаруашылықтың құрылымын
жетілдірудің басым міндеттерін шешу, рынокты тұтыну тауарларымен молайту
және экспорттық әлуетті кеңейту үшін нысаналы әрі тиімді пайдаланылуы тиіс.
Сыртқы кредиттерді қамтамасыз ету үшін алтын-валюта резервтері жасалған,
олар сонымен бірге ұлттық валютаны да қамтамасыз етеді. Кредиттерді
қамтамсыз етудің басқа нысаны экспорттық тауарлардың қорлары болып
табылады.
Шетелдік инвестицияларды тарту үшін қажетті жағдайлар жасалуы тиіс:
1)шетелдік инвесторлардың қызметімен байланысты әкімшілік
рәсімдерді ықшамдау: жұмыс істеу құқығына, ел ішінде жүріп-тұруға, кедендік
және шекаралық бақылаудан өтуге рұқсаттар беру, рұқсатнама беру болып
табылады.
2)елдің ұлттық мүдделері үшін қызмет түрлеріндегі басымды салық
жеңілдіктерін және басқа жеңілдіктерді беру жеңілдетілген мөлшерлемелер,
инвестицияларға немесе кредиттерге салықтық шегерімдер, жеңілдетілген
баждар, жеделдетілген амортизация.
3)жерді, жылжымайтын дүние-мүлікті пайдалану құқығын
қамтасасыз ету, қызметкерлерді оқытуға субсидиялар беру;
4)пайда әкетіліміне үкімет кепілдіктерін немесе оны қайта
капиталдандырудың жеңілдетілген шарттарын беру [17, 4486.].
Жаңа қоғам өзінің соны өзгерістерін бірге ала келетіні белгілі. Сол
сияқты нарықтық экономика да біздің қоғамға инвестиция ұғымын ала келді.
Бұл өркениетті әлемде әлдеқашан қарым-қатынастың қалыпты заңдылығына
айналып кеткен ұғым болып табылады.
Елімізге келген шетелдік инвесторлар мұнай мен газ саласына көбірек
қаржы құйғаны мәлім. Қазіргі уақытта да инвестицияның басым бөлігі кең-
қазба байлықтарын құрайды. Өз кезегінде Қазақстанның сыртқы саясат
саласындағы атқарып жатқан іргелі істері елімізге шетелдік инвестицияның
көптеп келуіне жол ашып отыр. Оның сыртында елдің ішкі саяси тұрақтылығы,
экономикадағы реформаның бірізділікпен жүзеге асырыла бастауы сырттан
келетін қаржының тұрақтылығына мүмкіндік береді. 1993 жылдан 2003 жылға
дейінгі кезеңде Қазақстан экономикасына 25,8 миллиардтан астам АҚШ доллары
көлемінде тура шетел инвестициясы тартылды. Сараптамалық бағалау бойынша
Орталық Азияға келген тура инвестициялардың 80 пайыздан астамын Қазақстан
экономикасы алып отыр.
Дүниежүзілік банк біздің елімізді инвестициялар әкелуге өте қолайлы 20
елдің қатарына қосты. Халықаралық "Мооdy′s Investors Service" рейтинг
агенттігі Қазақстанға қаржыландыру мен инвестициялаудың жаңа, өте жоғары
рейтингін берді.
Бұл Қаржы министірлігіне төмен пайызбен, біріншіден, кредиттер алуына
мүмкіндік береді. Екіншіден, екінші деңгейдің барлық банктерінің тиісті
рейтингтері жоғарылайды. Енді бұған Қазақстанның нарықтық экономика
мемлекеті ретіндегі танылғанын қоссақ, бүкіл дүние жүзі біздің еліміздегі
тұрақтылықты, саяси тұрлаулылықты, экономиканың артуы мен реформалардың біз
қалаған бағытта дамып келе жатқанын танып отырғаны тұлғаланып шығады.
Қазақстанда нарықтық реформаларды табысты жүзеге асыру үшін Бүкіл
дүниежүзілік банк, Халықаралық валюта қоры, Еуропалық қайта құру және даму
банкі, Ислам даму банкі, Азия даму банкі секілді беделді халықаралық қаржы
институттарымен, басқа да халықаралық қаржы мекемелерімен іс-әрекетті
үйлестірудің үлкен мәні бар.
Сонымен бірге Қазақстан Республикасы бүгінде дүние жүзіндегі үлкенді-
кішілі 55 халықаралық ұйымға мүше болып табылады, олардың 61-іне қаржылық
міндеттемелер төлеу көзделген. Осыған сәйкес республика халықаралық қаржы-
кредит және басқа ұйымдарға қатысудан туындайтын мүшелік жарналарды,
борыштық операциялар мен мәмілелер бойынша қажетті төлемдерді жүзеге
асырады. Айта кету керек, 1992 жылдан бергі уақыт ішінде Қазақстанның
халықаралық ұйымдарға берешегі 21 миллион АҚШ доллары көлеміне жеткен.
Инвестицияның мәні, формалары мен түрлері
Капитал өндіріс факторларының бірі, яғни ресурс болып табылады, оны
тауар өндіру үшін жұмсау керек, және материалдық игілік жасау үшін өндіріс,
ақша және тауар формасындағы барлық Коммерциялық өндіріс ғимараттар,
құрылыстар, құрал-жабдықтар және өндірістік запастар сатып алудан
басталады, ал ол өз кезегінде инвестициялық салымдарды қажет етеді. Басқа
жағынан, пайда ұйымның қаржылық қызметтің нәтижесі ретінде, оны тиімді
пайдалануды талап етеді, ол да инвестициялық қызметпен байланысты.иналған
құралдардың запасын білдіреді.
Инвестициялар – макро және микро деңгейде жиі қолданылатын
экономикалық жүйе категорияларының бірі.
"Инвестициялар түсінігі" – көп қырлы құбылыс. Оның бірнеше мағыналық
анықтамасы бар:
Ең алдымен, инвестициялау жөнінде сөз еткенде, құрал- жабдық,
технологиялар жөнінде айтылады. Оларды енгізу арқылы өндірістік процесс
жүзеге асырылады.
Инвестициялар – халықтық шаруашылықтың барлық салаларының негізгі
қорларын кеңейте қайта өндіруге бағытталған материалдық, еңбек және ақшалай
ресурстар шығындарының жиынтығы. Инвестиция біздің экономика үшін жаңа
түсінік. Инвестициялар – кәсіпкерлік қызметтің және нәтижесінде пайда
(табыс) құралатын немесе әлеуметтік тиімділікке қол жеткізілетін қызметтің
басқа да түрлерінің объектілеріне жұмсалған және интелектілік құндылықтарды
барлық түрлері, капиталдың ел ішіндегі және шетелдегі экономикаға ұзақ
мерзімді жұмсалымы.
Бір сөзбен айтқанда, инвестиция дегеніміз – пайда табу мақсатындағы
капиталдың ұзақ мерзімдік салымы.
Инвестициялар- бұл бәрінен бұрын өндірістік шығындар, ол қоғамдағы
адам өмірінің жағдайына қажетті материалдық және материалдық емес
игіліктерін қайта өндіруге жұмсалатын шығындар. Бұл шығындар жұмыс істеп
тұрған өндіріс тұрғысынан, өндірісті кеңейтуге және модернизациялауға
жұмсалатын қалыпты шығындар. Бірақ қоғамда басқада өндірістік деп айтуға
болмайтын шығын түрлері бар. Оларға қорғанысқа жұмсалатын шығындарды
жатқызуға болады.
Шетелдік инвеситция дегеніміз- қабылдаушы елдегі компанияның қызметін
бақылап, басқару үшін капиталдың мақсатты түрде ауысуы.
Қазіргі кезде инвестицияның бірнеше түрлерін бөліп көрсетуге болады.
Қаржылық инвестиция - бағалы қағаздарды, облигацияларды, акцияларды сатып
алу, банктерге пайыз мөлшерлемесімен депозиттік шотқа ақша салу және т.б.
Қаржылық емес инвестиция – ақшалай емес инвестиция, ол инвестициялық
жобаға материалдық емес активтерді (құқықтар, лицензиялар, ноу-хау) және
материалдық активтерді (машиналар, құрал-жабдықтар, жер учаскелері және
т.б.) салу.
Тікелей инвестиция – шаруашылық субъктінің жарғылық капиталына,
акционерлік қоғамның акциаларына, дивиденд түрінде пайда табу мақсатында
да, сонымен қатар акционерлік қоғамның мүлігін басқаруға қатысу құқығына ие
болу мақсатында, ақшалай салымдар.
Тікелей инвестицияның келуінің Қазақстан үшін маңызы өте зор. Себебі
бұл техникалық және басқару әдістерін алып келуге жол ашады. Бұл жерде
технологияның келуі, капитал ағылуының пайдасынан артық деуге болады. Бұл
ағылу инвестиция табысына байланысты. Шетел капиталының республикаға
коммерциялық несие және халықаралық ұйымдардың заемы түрінде, сондай-ақ
құнды қағаздар ретінде келеді.
Өндіргіш күштердің дамуына, интеллектуалдық потенциалына, ғылыми
зерттеулерге, біліктілікті, білімді және жұмыскерлердің тәжірибесін
жоғарылатуға жұмсалған салымдар шынайы инвестицияға жатады. Мысалы, АҚШ-та,
Жапонияда және басқа да дамыған елдердің білімге және ғылымға жұмсалатын
салымдары олардың өнім өндіруге салынған салымдарынан едәуір көп. Кей
жағдайда мұндай инвестицияларды интеллектуалдық деп те атайды.
Қаржылық инвестициялар капиталдық салымдардың қосымша көзі бола алады,
сонымен қатар құнды қағаздар нарығындағы биржалық ойының құралы да бола
алады. Бірақ, портфельдік инвестициялардың бір бөлігі – материалдық
өндірістің әр түрлі салаларындағы кәсіорындардың акциаларындағы салымдар -
өзінің табиғаты жағынан өндірістегі тікелей инвестициялардан ешқандай
айырмашылығы жоқ.
Кез-келген фирма қызметінің маңызды саласының бірі ретінде
инвестициялық операциялар, яғни жобаларды жүзеге асыруға салынатын ақшалай
құралардың салымымен байланысты операциялар.
Комммерциялық тәжірибеде инвестицияның келесі түрлерін бөліп
көрсетеді:
• Физикалық активтерге салынатын инвестициялар;
• Ақшалай активтерге салынатын инветициялар;
• Материалдық емес активтерге салынатын инвестициялар.
Физикалық активтерге өндірістік ғимараттар және құрылыстар, сонымен
қатар кез-келген машиналар және құрал-жабдықтар, қолдану мерзімі бір жылдан
жоғары, өндірісте қолданылатын кез-келген мүлікті жатқызуға болады.
Ақшалай активтерге басқа жеке тұлғалардан және заңды тұлғалардан ақша
сомаларын алуға құқықтарды жатқызуға болады. Олар банктегі депозиттер,
облигациялар, несиелер, қарыздар, залогтар және т.б.
Материалдық активтерге персонолдың біліктілігін көтеру және қайта
оқыту бағдарламаларын жүргізу, сату белгілерін дайындау, өнеркәсіптік
меншік құқықтарын беру лицензияларын алуды жатқызамыз.
Инвестицияның барлық түрлері фирманың өмір сүру қабілетін сақтап
қалуға және ары қарай дамуына маңызы өте зор.
Инвестицияның мәні және инвестиция түрлерінің экономикалық маңызы
Негізгі қорға қаржы жұмсау (өндірістің негізгі қоры) босалқы қорларға,
резервтерге сондай ақ пайда, дивиденд және басқа да табыс табу мақсатымен
құнды қағаздар шығаруға ұзақ мерзімді капитал бөлуді инвестиция деп атайды.
Инвестицияны материалдық–заттық және ақшалай нысанына бөлуге болады.
Материалдық–заттық инвестиция – ол салынуға тиісті өндірістік және
өндірістік емес объектілер, жабдықтар, машиналар және т.б., сонымен қатар,
ол – ауыстыруға немесе техникалық парктерді кеңейтуге, материалдық заттарды
басқа инвестициялық т
Ауарларды арттыруға бағытталған, ал инвестицияның ақшалай нысаны
болса, ол – ақшалай капиталдың материалдық–заттық инвестициясын жасауға,
инвестициялық тауарларды қамтамасыз етуге жұмсалады [1, 552б.].
Өндірістегі жалпы нвестицияны өнім инвестиция деп айтады. Ол – негізгі
капиталдың артуын қолдауға бағытталады. Жалпы инвестиция біріктірушінің
екеуінен қосылады. Оның ішінде біреуі – амортизация. Ол – негізгі өндіріс
құралдарынның ұдайы тозу және оның құнын өндірілетін өнімге көшіру процесі.
Екінші біріктіруші таза инвестиция – бұл капиталдың қаржы жұмсау
негізгі қоларды арттыру, қосымша жабдықтар, қолда бар өндіріс қуаттылығын
жаңғырту мақсатында іске асырылады. Материалдық өндіріс салаларындағы
инвестициялармен қатар, олардың едәуір бөлігі әлеуметтік–мәдени салаларына,
яғни ғылым, білім, денсаулық, дене шынықтыру, спорт, қоршаған табиғи ортаны
қорғай, осы салалардағы жаңадан салынатын объектілерге, олардағы қолданылып
жүрген техника мен технологияларды одан әрі жетілдіруге жұмсалады [2,
41б.].
Кәсіпорынның инвестициялық қызметі – оның жалпы шаруашылық қызметінің
ажыратылмайтын бөлігі болып табылады. Кәсіпорынның экономикасында
инвестицияның маңызы орасан зор. Қазіргі өндіріс үшін ұзақ мерзімді
факторлардың маңызының өсуі ерекше. Егерде кәсіпорын ойдағыдай жұмыс
істейтін, өнімнің сапасын арттыратын, шығындарды азайтатын, өндіріс
қуаттарын кеңейтетін өзінің шығарған өнімдерінің бәсекеге жарамдылығын
арттыратын және рынокта өзінің жайғасымын нығайтатын болса, онда капитал
салу қажет және оны салу пайдалы. Сондықтанда, оған инвестициялық
стратегияны мұқият әзірлеп, жоғарыдағы айтылған мақсаттарға жету үшін оны
үнемі жетілдіріп отыруы қажет.
Кәсіпорынның инвестициялық стратегиясы екі біріктіруден анықталады:
көлемі және ресурстар сипаты, сол сияқты нарыққа және бәсекеге жарамдылығы.
Бұл екеуінің біріктілігін талдау кәсіпорынның стратегиясын қисынға
келтіруге мүмкіндік береді.
Сонымен, жалпы түрінде инвестиция ақша қаражаты ретінде банктік
салықтар, акциялар және басқа да құнды қағаздар, технология, машиналар,
жабдықтар, лицензиялар, оның ішінде тауар белгілеріне, несиелер, кез келген
басқада мүліктер немесе мүліктер құқығы, зиялы құндарды кәсіпкерлік қызмет
объектілеріне немесе басқада қызмет түрлеріне пайда (табыс) және әлеуметтік
нәтижеге жету мақсатына пайдаланылады.
Инвестициялық қаржы жағынан анықтамалығы – бұл табыс табу мақсатында
шаруашылық қызметіне жұмсалатын активтердің (қаржы) барлық түрлері. Ал
экономикалық жағынан экономикалық анықтамалығы - ол құруға, кеңейтуге,
қайта құруға, негізгі капиталды техникамен жарақтандыруға, сол сияқты
айналмалы капиталға осымен байланысты емес өзгерістерге жұмсалатын шығыстар
деп түсіндіруге болады. Шынын айтқанда, тауар-материалдық босалқы қорлардың
өзгерістері көпшілігінде негізгі капиталға жұмсалатын шығыстар қозғалысын
түсіндіреді [4, 248б.].
Нарықтық экономикада инвестиция кез келген формада қаржы жұмсау
процесі ретінде табыс табуға немесе қандай да болмасын басқада нәтижеге
жетуге тығыз байланысты.
Инвестиция – бұл ресурс, оны жұмсай отырып, болжаланған нәтижеге
жетуге болады. Сонымен, инвестицияның мәні инвестициялық қызметтің екі
жағын өзіне ұштастырады: ресурс шығындары және нәтижелік, яғни
инвестициялар өз нәтижелерін бермесе, онда олар пайдасыз болғаны.
Еліміздің инвестициялық саясаты ірі салымдарды қаржыландыру үшін
жағдайлар жасауға, өндіру және қызмет етуді жоғары тиімділікпен нарық
қатынастары субъектілерінің сұраныстарына сәйкес ұлғайтуға бағытталуы тиіс.
Қазақстан экономикасын тұрақтандыру және дамытудың маңызды жолдарының
бірі – инвестициялық қызметті ұлғайту, ең алдымен еліміздің ішкі
резервтерін жұмылдыру және көбірек тиімді пайдалану болып табылады.
Қазақстан тәуелсіздікке қол жеткізген күннен бастап экономикалық
жағдайды тұрақтандыру, ішкі экономикалық қауіпсіздікті қамтамассыз ету және
инвестициялар тарту жөніндегі саясатты белсенді жүргізе бастады. Қазіргі
уақытта жүргізілген нарықтық экономиканың оң нәтижелерін айқын көруге
болады. Мәселен, Халықаралық валюта қорының мәліметтері бойынша 1999 жылы
Қазақстан жан басына инвестиция тарту көрсеткіші бойынша ТМД елдері ішінде
алғашқы орындардың бірін иеленді.
Инвестициялар ЖҰӨ-нің ең маңызды және ең өзгермелі компоненттерінің
бірі болып табылады. Қашанда болмасын құлдырау кезінде тауарлармен
қызметтерге деген шығын қысқарады, бұл қысқарудың үлкен бөлігі
инвестициялық шығындар көлемінің құлдырауына қатысты.
Қазақстан Республикасының Шетелдік инвестиция туралы Заңында:
Инвестициялар дегеніміз - мүліктік құндылықтардың барлық түрлері және
оларға деген құқық, сондай-ақ пайда алу мақсатында инвесторлардың
кәсіпкерлікке қызмет нысандарына жұмсаған интеллектуалдық меншікке құқық,
- деп айтылған.
Инвестициялар нақты және қаржы инвестициялары деп екіге бөлінеді:
Нақты инвестициялар – капиталдың өнеркәсіпке, ауыл шаруашылығына,
құрылысқа және т.б. жұмсалады.
Қаржылық инвестициялар – мемлекет, басқа кәсіпорындардан да
инвестициялық қорлардан бағалы қағаздар мен акцияларды сатып алуға
бағытталған.
Инвестициялар қаржы ресурстарын пайдалануды қысқа мерзімді немесе ұзақ
мерзімді күрделі қаржылар фомасында жүзеге асырылады. Инвестициялардың
түрлері бойынша тәуекелдік (венчурлік), тікелей, портфельдік және
аннуитеттік болып бөлінеді.
Венчурлік капитал – үлкен тәуекелге байланысты жаңа саладағы қызмет
көрсетудегі жаңа акциялар формасында шығарылатын инвестициялар болып
табылады. Венчурлік капитал жұмсалған қаржының үлкен өтелімділігі
есебіндегі өз өзінен байланысты емес жобаларды инвестициялайды. Ол өзіне
түрлі формадағы капиталды ұштастырады: несиелік, акционерлік, кәсіпкерлік.
Белгілі болып отырғандай, кәсіпкерлік инвестициялаудың екі негізгі
формасы айқындалады: тікелей инвестициялар және портфельдік.
Тікелей инвестиция: тікелей өндірістік кәсіпорындарға жасалынған
инвестициялауды сипаттайды. Тікелей инвестициялау – шаруашылық
субъектілерінің табыстар түсіруіне және осы субъектіні басқаруға қатысу
құқығын алу мақсатындағы жалға капиталға жұмсалуы болып табылады.
Портфельдік инвестициялар – портфельді қалыптастыруға байланысты
(түрлі инвестициялық құндар жиынтығы) және құнды қағаздарды сатып алу, сол
сияқты басқада активтер болып есептеледі. Портфельдік инвестиялар пайда
табу үшін инвесторлардың кәсіпорындардан акция, облигация, басқадай құнды
қағаздар сатып алуларын білдіреді. Олар халық қаржысын қайтадан бөлу ісінде
айтарлықтай маңызды рөл ойнайды.
Инвестициялық қорға адамдар пайда алу үмітімен ақша салады. Нарықтық
экономикасы дамыған елдерде капиталдың ішкі құрылысында тікелей секілді,
портфельдік инвестициялар да белсенді түрде қатысады. Бұл, сонымен бірге,
экономика ресурстарындағы негізгі массаның Қазақстанның материалдық өндіріс
аясына көшуінің спецификалық жағдайы отандық инвестициялық қордың мәртебесі
туралы ойға қалдырады.
Аннуитеттік – тұрақты аралық уақыт арқылы салымшыға елеулі табыс
әкелетін, сақтандыру және зейнетақы қорларына жұмсалатын қаржыларды
көрсетеді [4, 255б.].
Инвестицияның негізгі түрлері, әрбір фирманың іс-әрекетінің маңызды
бір бөлігі инвестициялық операциялар болып саналады, яғни жобаларды іске
асырудағы жіберілген ақша қаражаттары жайлы операция.
Қазақстан кәсіпорындардың инвестициялық іс-әрекеттері нақты
инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы, Қазақстан Республикасы
Президентінің заң күші бар жарлығында өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы, салықтар және бюджетке міндетті түрдегі төлемдер туралы, шетел
инвестициялары туралы заңдармен және де банкроттық жайлы, бағалы
қағаздар жайлы, Қазақстандағы инвестициялық қорлар туралы заңдармен,
тағы да басқа нормативтік актілермен реттеледі.
Жоспарланатын, іске асырылған инвестициялар инвестициялық қызмет
формасын құрайды.
Инвестициялық жоба – капиталдарды ұлғайту мақсатымен экономиканың
әртүрлі салалары мен сфераларына бағытталған, жоспарланған және орындалатын
шаралар жиынтығы.
Инвестициялық қызметды құру және іске қосу мынадай кезеңдерден турады:
• инвестициялық ұғымды қалыптастыру;
• инвестицияның мүлкі иеліктерін зерттеу;
• жобаны техникалық-экономикалық негіздеу;
• жер учаскесін алу немесе жалға алу;
• келісім құжаттарын дайындау;
• құбылыс – монтаж жұмыстарын жүргізіп, іске беру;
• обьектіні қолдану, экономикалық көрсеткіштердің мониторингі.
Инвестициялық қызметды құрып, оларды іске асыру үшін кез келген жеке
немесе заңды тулға мына жоғарыда атап өткен 7 сатыдан өтуі тиіс.
Инвесторлар стратегиялық және портфельдік болып бөлінеді. 50% акциясы
бар стратегиялық инвестор қожайын боламын деп үміттенеді. Барлық үміт
стратегиялық инвесторда, себебі ол мүдделі, қаржыны салып және ол қауіп-
қатерді азайтуға тырысады, мемлекет те оған сенім артады. Портфельдің
үміттері де стратегиялық инвесторда болады. Портфельдік инвестор үшін
акция – пайданы бөлісуге қатысудың мүмкіндігі болып табылады. Осыған
байланысты мемлекет стратегиялық инвесторға тәуелсіз немесе соның атына өз
акция пакетін бере алады. Бұл саяси шара.
Осылайша, біз инвестициялық қызметтің жалпы инвестициялардың маңызы
мен мәні жайлы, олардың негізгі түрлері жайлы қысқаша танысып өттік.
Портфельдік инвесторға - инвестициялық қорларға – 51%, жұмыскерлерге
10%, қалғаны стратегиялық инвесторға.
Инвестицияны тартпақ болған елде қауіп-қатер қаншалықты жоғары болса,
шетелдік инвесторлар соншалықты аз болады.
Шетелдік инвестиция туралы Заңның мақсаты - қауіп-қатерді мейлінше
азайту:
- салық салу шарты инвестиция үшін қолайлы болуға тиіс:
- халықаралық стандарттарға сәйкес валюталық реттеу;
- тікелей еріксіз алу қорқынышын тудырмау: қандай да бір кәсіпорынды,
материалдық мүліктерді мемлекет арқылы үрейлендірмеу, өтем туралы заң
болуға тиіс;
- беретін және алатын елдер арасында өзара қарым-қатынас жасау;
- халықаралық және ұлттық заңдар арасындағы қатты айырмашылықтың
болмауы қауіп-қатерді азайтады [7, 343б.].
Мемлекеттік салық заңнамасының көптеген ережелері капитал жинау
процесіне ықпал жасайды. Заң шығарушылар кейде инвестициялық сұранымның
өзгерісін тудыру үшін және тұтас сұранымға әсер ету мақсатында ол
ережелерді ауыстырып отырады.
Инвестицияларды жүзеге асыруды ынталандыру барысында салық ықпалы көп
түрде болғанымен, мұнда біз корпорацияның екі үлкен аса маңызды түрін
қараймыз: корпорацияның табысына салынатын салық және инвестицилық салықтық
несие.
Қазақстан Республикасының Шетелдік инвестициялар туралы Заңының
жақсы жақтарымен қатар бірсыпыра айтарлықтай кемшіліктері де бар. Ол
тікелей әрекеттің актісі болып саналады. Бұл заңды қолданудың тәжірибесі
көптеген қосымша заңнамалық және заң күші бар актілерді қабылдауды қажет
етеді.
Заң Қазақстан Республикасындағы тікелей инвестицияны мемлекеттік
қолдау процесі барысында туған қатынастарды реттейді. Онда тікелей
инвестицияның мынадай түсініктемесі берілген – ондай инвестициялар болып
инвестициялардың барлық түрлері - Қазақстан Республикасының егеменді
кепілдігімен байланысты және Қазақстан Республикасының пайдаланылуына
берілген ресми техникалық көмек немесе грант аясына кіретін
инвестициялардан басқалары саналады.
Инвестициялық қызмет дегеніміз - инвестицияны жүзеге асыру процесімен
байланысты кәсіпкерлік қызмет.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау мыналардан көрінеді:
- инвестициялық қызметті қамтамасыз етудің заңды кепілділігінен;
- жеңілдіктер мен басымдықтар жүйелерін орнатудан;
- инвесторлар алдында Қазақстан Республикасының өкілеттілігі бар дара
мемлекеттік органның болуынан.
Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдаудың мақсаты - тауарлар
өндіруді жедел дамыту, экономиканың белді секторларында жұмыстар мен
қызметтерді атқару үшін қолайлы инвестициялық хал-ахуал тудыру болып
табылады.
Қазақстанға шетел инвестициясын кеңінен тарату үшін мыналар қажетті:
тәуекелді азайту, тәуекел шығыны қаншалықты көбейген сайын,
инвестициялар соншалықты азаяды. Тәуәкелдер: табиғи, саяси, заң және
нормативтік базадағы тәуекелдер болып келеді.
Заңдардың өзгерулері екіұштылық пен сенімсіздікті тудырады:
1. тұрақты құқық кеңістігін жасау;
2. инвестициялық заңнамаға қайшы келмейтін, валюталық реттеуді
қамтамассыз ететін макроэкономикалық саясат;
3. республикада шағын және орташа бизнесті қолдау;
4. инвесторларды шошытатын инфляцияны бақылау;
5. инвестиция саласындағы ұлттық және халықаралық заңнама арасындағы
айырмашылықтар.
Ішкі және сыртқы инвестицияларды ұлғайту үшін тұрақты экономика, ашық
либералды монетарлық саясат қажет [8,316б.]
1.2 Инвестициялық қызмет және оның операциялары
Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды салып және инвестицияларды
жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер жиынтығы.
Қазіргі кезде Қазақстанда жүзеге асырылып жатқан инвестициялық процесс
әлеуметтік – экономикалық дамуымыздың негізгі алғы шартына айналып,
еліміздегі реформаларды табысты іске асырудың басты себебі болып отыр.
Инвестициялар кез – келген ұлттық экономиканың маңызды да қажетті қоры
болып саналады.
Инвестициялық жобаларды іске асыру өндірісті жетілдіріп, сатылатын
тауарлардың сапасын арттыру онымен қоса жұмыс орындарының көбейіп,
тұрғындарды еңбекпен толығымен қамтамасыз етуге, сөйтіп халқымыздың өмір
деңгейінің өсуіне мүмкіндік береді.
Сонымен, елімізде жүргізіліп жатқан инвестициялық процесті
экономикалық пайда кіргізіп, әлеуметтік саланың өркендеуіне жағдай жасайтын
қызмет деп қарастыруымыз керек. Осыған орай, инвестициялық іс - әрекетті
талдауда оның тиімділігіне экономикалық шаралармен бірдей әсер ететін
әлеуметтік шараларды ерекшелеудің маңызы зор. Бұл тұрғыдан инвестициялық іс
- әрекетті екі құрамдас бөлікке жіктеуге болады. Экономикалық құрылым
мынадай элементтерден және инвестициялық іс-әрекеттің нәтижесінен тұрады:
1. Пайда табу. Түскен пайданың өзі екі аспектіні қамтиды:
экономикалық, яғни инвесторлар пайда тауып оны қайта
өндіріске жұмсайды – реинвестирование және әлеуметтік,
тапқан пайданының белгілі бір бөлігі инвестордың әлеуметтік
қажеттілігіне жұмсалады.
2. Жоғарыда көрсетілген пайданың негізінде жұмыскерлер де табыс
тауып, соның негізінде өздерінің, жанұяларының әлеуметтік
қажеттілігін өтейді.
3. Пайдадан түскен салық пен өтелімдер мынадай мақсаттарға
жұмсалады:
• Міндетті медициналық қамсыздандыру қорына;
• Мемлекеттік зейнетақы қорына;
• Аймақтық бюджетке;
• Республикалық бюджетке;
4. Өнеркәсіптік әлеуметтік даму қорын құру.
Егер фирма салымдары бойынша ең жоғары тиімділікке жетуге тырысса,
онда олардың басшылары инвестициялаудың базалық принциптерін есептеуі
керек.
1. Инвестициялаудың шектеулі тиімділігі
2. "Замазкалау" принципі.
Сылап, бітеу жұмысына келетіндей инвестиция жүргіз. Шешімді қабылдап
алғаннан кейін, инвестицияны іске асыру барысында ол еркіндікті енді оған
бармау алмастырады, Мәселен, қандай станокты сатып алуға, не жалға алуға
немесе өзің өндіргің келеді де, бұл операцияны жүргізу үшін қанша кредит
аласың, оны қандай мерзімге және қанша проценттік мөлшерде алуға шешім
жасауға еріктісіз.
Ал, бұл операциялардың бәрін жасап болғаннан кейін, қайтадан қайту
оңайға түспейді, өте қыйын болады. Бұл станокты көп жыл бойына пайдалану
керек болады, алған кредит үшін проценттерді төлеу керек болады. Сөйтіп,
сылап-бітеу процесінен шыға алмай, байланасың да қаласың, өйткені
иңвестициялық жоба күшіне еніп алғаннан кейін еркін қимыл-әрекеттерге
баруың шектеулі болып қалады.
Мұнан еркін шешімділікке және басқа әрекеттерге баруың мүлдем тиылды
деуге болмайды. Әрине, сатып алған станокті қайтадан сатып жіберуге де
болады немесе акциялардан да құтылуға болады да, "дезинвестирование" деп
аталатынды жүргізуге болады. Көбінесе осыны жүргізеді. Қатені кейінге
қалдырудан гөрі, тезірек түзетуге тырысу керек. Бірақ қатені тузеу үшін
уақыт та кетеді, ақша да жұмсалады, басқару қызметінде шәлгездік туады,
іскер серіктестермен байланыс үзіледі.
Мысалға, әлгі сатып алынған станокты алсақ, оны 1 жыл бойы пайдаланып
келеген. Конъюнктура өзгеріп кетті де, енді оны пайдалануға мүмкіндік
болмай қалды, оны 10 жыл бойы пайдаланбақ болған. Осы 10 жылға есептеліп
кредит алып, әкеліп беруші және сатып алушылармен келісіп, амортизацияны да
есептеп, тиісті ұзақ мерзімді келісім шарттарды жасап қойған.
Дезинвестирование жүргізуге шешім қабылдап, қателіктерді жөндеуге бару
керек болады, бірақ қателіктерді жөндеуге ештене төлемейтін болды. Кредит
үшін (10 жыл) төлеу керек, әкеліп берушіге шартты бұзғаны үшін айып пүл
төлеу керек, өйткені ол станоктың жетіспей қалған бөлшектерін әкеліп берген
болатын, олар да 10 жыл бойы тиімді келісім бойынша пайда алатынына сенген
болатын. Өнімді сатып алушыларға да 10 жыл бойы беріп тұру жөнінде шартқа
отырғандықтан, оларға да төлеу керек. Өткізуші ұйымдарға да осы тәртіп
бойынша төлеу керек. Мұнан да сорақы жағдай, жабдықтарды қайтадан сатқан
кезде туады. Мұны рынокте әлі қалай сата алады? Қандай бағаға? Диллер
саудалық-делдалдық үшін қанша алады?
Сөйтіп, қатені түзеу үшін қететін шығындар түгелімен кәсіпорын
қалтасынан шығады. Осындай батпаққа батқаннан шығу өте қиын болады. Ал,
егер осында "байланып қалу" бір уақытта 3-4 инвестициялық жоба бойынша
болғанда не болады? Капиталды сіңіру саласы үлкен болып қалғанда, іскерлік
серіктестіктер де мықтылар болады да, қатені түзеу үшін көп шығынға
бататының анық болады. Міне, осыдан барып, инвестициялық жобаны іске қоспас
бұрын, алдын-ала оның тиімділігін есептеп алған жөн. Тіпті 100 беделді
фирмалар ақыл бергенімен, қате жібермеймін деп ойлауға болмайды.
Нарықтың аты нарық. Бәрібір тәуекелділіктің аз болғаны дұрыс.
Кәсіпорын басшылары тиісті шешім қабылдаудан қорықпауы керек, олар
өздерінің жоспарларын жөндеуде өте икемді болулары қажет, конъюнктураның
уақытша өзгеруіне және басқадай фактордарды көре біліп, тиімді істерді
бастай алулары қажет.
3. Күрделі қаржыны салуда материалдық және тиімділіктерді бағалау
үйлесімділік принципі. Тиімділікті бағалаудың үш варианты бар:
1) Шығындар мен шығарудың салыстырмалы бағаларын салыстыру арқылы,
яғни тек қана құндылық, ақшалай таддау.
Бірақ әлемдік инвестиция жасау тәжірибесі тек қана тиімділіктің
ақшалай бағалануы жеткіліксіз екенін көрсетіп отыр. Әсіресе, мұндай
тәсілдік инфляцияның ауыздықсыз кеткен жағдайында, су түбіне мүлдем
батырады. Сондықтан ақшалай бағалауды техникалық есептеумен толықтыру керек
болады.
2) Тиімділіктің ақшалай және техникалық белгілерінің үйлесімділігі.
Бұл тәсіл сенімдірек болады. Өйткені инвестициялық жобаға салынған
технологияға көп жағдай байланысты. Өндірістік күш-қарқынның артуының өзі
тікелей технологияға қарай болады да, осыдан барып, инвестициялық
мақсаттардың жүзеге асуына себебін тигізеді.
3) Тиімділікті бағалаудағы таза түріндегі техникалық тәсіл. Бұл
бизнестегі нарықтық бағалауды есепке алмайды, сондықтан оның қолданылуы:
әзірше Қазақстан жағдайында басты орында болмай тұр.
4. Үйренушілік шығындар принципі.
Үйренушілік шығындар деген не? Бұл - жаңа инвестицяялық ортаға
үйренуге байланысты болған барлық шығындар. Бұларды қайта құрудан және
кадрларды қайта даярлаудан жоғалтқан өнім шығарумен өлшенеді, жаңа
жабдықтар қойылғанда, оны конъюнктура өзгеруіне қарай, қайтадан өзгертіп,
құрастыру керек болады.
Уақытша жоғалту деген - табысты да жоғалтумен бірдей деп есептелінеді.
Әрқашанда да жаңа инвестиция жөніндегі шешім мен оны іс жүзінде асыру,
орнын толтыру арасында уақытша қалып қоюшылық лаг бола береді. Бірден
үйренушілік болмайды.
Қандай да болмасын үйренушіліктің өзінің шығындары болады: жаңа
хабарлар керек, жаңа технология, кадрларды қайта даярлауға қаржы керек
болады. Бұлай болмағанда, тездету үшін төлеу керек. Мысалы, жаңа заводты
қайта салу керек болады, оны жарты жыл ішінде. Бірақ мұндай құрылыстың құны
"алтынмен" тең болып кетеді.
Өндірістік инвестицияаудағы үйренушілік шығындары одан да асып кетеді.
Жабдықтарды орнаттық делік, технологиясы да дұрысталды. Бірақ нарықтық
конъюнктура өзгерді де, енді технологияны қайтадан өзгертіп, оған орай
жабдықтарды да қайтадан жаңғырту керектігі туады.
Қол жұмыстарын машинамен ауыстырғыңыз келді делік. Бұл да белгілі
үйренушілік шығындарды керек етеді (тура және жанамалық). Солардың
кейбіреулерін ғана атайық: кадрларды қайта даярлау, ескі жабдықтарды сатып,
жаңаларын орнату, жұмысшылар мен қызметкерлерге жұмыс істемеген уақыттары
үшін төлеу керек (тиісті қысқартулар операцияларды), ескі келісім
шарттардың орындалмай қалғандарына айыппұл төлеу.
Мұнан туындайтын қорытынды : үйренушілік шығындарды жаңадан өндірілген
өнімдерді сататын бағаға қосып жіберу. Бұл баға өндіріске қажетті шикізат,
материалдар, технологиялар, жабдықтарға кететін бағалардан жоғары болғанда
ғана, бұл вариант бойынша капиталды салудың артықтығы айқын көрінеді.
Сіздің өнімге сұраным көбейген сайын, үйренушілік шығынына да іркілмей бара
беретін боласыз.
Сұраным бағасы ұсыным бағасынан көп болып, ең бастысы көп уақыт осылай
тұра берсе, сіздің үйренушілік шығындарына қарамай-ақ , бұл
инвестицияларыңыздың тиімділігін тәжірибе толық көрсетіп берді.
5. Мультипликаторлық (көбейткіш) принципі.
Мультипликаторлық принцип салалардың өзара байланыстылығына сүйенеді.
Бұл дегенің, мәселен, автомобильге деген сұраным өзінен өзі келеді де оның
технологиялық істеріне керек тауарларға да сұранымды арттырады: металдар,
пластмасса, резина және тағы басқалар. Өңдіріс технологиясын білу арқылы
өзара қатынастық коэфффициенттерді есептеп шығаруға мүмкіндік туғызады.
Мысалы, егер биржалық баға белгілеуде машина жасаудың құны көтерілетіні
белгілі болса, машина жасаудың технологиялық байланыстылығы бізге белгілі
болғандықтан (басқа салалармен), алдын-ала бұл байланыстылықтың
мультипликациялық күшті әсерін есептеп шығара аламыз. Мәселен, фирма машина
жасауға пластмаса шығарады делік.
Сөйтіп, келешектегі кірістің қандай болатынын білесіз. Мультипликатор
арқылы салалар арасында байланыстылықты анық көрсетіп, оны сан жағынан да
білдіреді.[2,67б.]
Күш беруші саланың мультипликатор арқылы нәтижесі әр түрлі және әр
түрлі уақытта болады. Егер мысалы, ондай тасыңыз ауыл шаруашылық техникасы
болса, онда мультипликатор және технологияны жақсы білуіңіз арқылы
толқынның сізге қашан кәсіпорнына келетінін, кірісті көтере немесе азайта
ма, бәрін есептеп аласыз. Инвестициялық стратегияда мұны да есептеу қажет
болады.
Мультипликатордың күш әсерінің азаюы сіздің кәсіпорны саласының басқа
саладағы - генераторлық сұраным мен кірісінен біртіндеп алыстай беруіне
қарай болады. Кейіннен мультипликатордың күш әсері уақыты жеткен сайын
әлсірей бастайды. Мұнан кейін күш беретін жаңа сала пайда болады да,
инвестиция стратегиясын қайтадан түзеуге тура келеді. Өйткені рынок үнемі
қозғалыста болып түрады.
6.Q - принципі
"Q" - принципі - бұл қор биржасындағы бағалау мен актив құнын нағыз
қалпына келтіру арасындағы өзара тәуелділік. Бұл тәуелділіктің көрсеткіш -
қатынасы :
Q ═ дің биржалық бағалануы (құндылығы) бұл активтерді ауыстырудың
(сатып алу) күнделікті шығындары.
Егер бөлшек бірліктен үлкен болса, онда инвестиция жүргізу тиімді
болғаны (үлкен болған сайын, одан әрі тиімді болады). Мәселен, үйдің
рыноктық (биржалық) құнының, оны салудағы күнделікті құнына қарағанда,
артық болуына қарай, үй салуды ынталандырады, өйткені бұл үйді жаңа үймен
ауыстыруға кететін шығындардан ол үйдің рыноктік бағасының артық болуы.
Сөйтіп, инвестициялау тиімділігі сұраным бағасы мен ұсыным бағасының
өз ара қатынастарына байланысты болады. Егер тұтастай кәсіпорнын (фирманы)
сатып алуға инвестицияны салуға есептегенде:
Q ═ фирманың барлық биржалық құны оның материалдық бөліктерін
орнына келтіру шығындары.
Тұтастай алғанда, бұл принциптің қолданылу деңгейінің аз болуы,
мемлекеттік реттеушіліктің көп болуына қарай туады.[16,138б.]
3. Инвестициялық қызметті басқарудағы шетелдік тәжірибе
Шетелдік тәжірибеде инвестициялық қызметті пайдалану қай ел үшін болса
да объективті қажеттілік. Ол, ел экономикасын халықаралық еңбек бөлінісі
жүйесіне кеңінен қатыстырып, мұқтаж салаларға капиталдар келтірудің тиімді
жолы.
Шет елдік тәжірибеде инвестициялық қызметті пайдалану және оны тиімді
пайдалану Республика экономикасының өндірістік қуатын көтеруге ықпал етеді.
Бірақ жалпы қағида бойынша, көптеген елдер мұны үлкен мөлшерде алынған
сыртқы қарызды өтеуге бағыттайды.
Егер, біздің мақсатымыз дүниежүзілік шаруашылыққа интеграциялану және
ашық экономика принциптерін қолдау болса, онда капиталдарды Қазақстанға
келтіру және оны импорттау ауадай қажет процесс. Олай болса біздің іс
қимылдарымыздың басты бағыттарының бірі шетелдік инвестициялық қызметтерді
тарту және оларды мүмкіндігінше тиімді пайдалану болуы тиіс.
Шетелдік инвестициялық қызметтер Қазақстан үшін төмендегі мәселелерді
шешуге көмектеседі:
1. экономикалық және техникалық прогресті жеделдету;
2. өндірістік аппаратты жаңарту мен қайта жарақтандыру;
3. өндірісті ұйымдастырудың үздік әдәістерін үйрену;
4. нарықтық экономиканың талаптарына сай кадрларды дайындау.
Шет мемлекеттердегі инвестициялық қызметті қаржыландыру барысында
тартымды ресурстардың құрлымы мен даму ерекшелігі
Батыс елдердің бір қатарында қазіргі несие жүйесінде инвестициялық
банктер өздерінің дамуын алды. Батыс елдердің инвестициялық банктердің
пайда болып, басқа банктерден бөлінуіне еңбек бөлінісі және несие аясындағы
мамандану әкелді.
Инвестициялық банктердің негізгі қызметі -ұзақ мерзімді ссудалық
капиталды мобилизациялау және оны қарыз алушыларға акцияларды,
облигацияларды және орналастыру арқылы, қарыздық міндеттемелердің басқа
түрлері арқылы беру. Әр ірі фирма, корпорация әдетте өзінің инвестициялық
банкісімен жұмыс істейді және сол банктің қызметін пайдаланады. Қазіргі
инвестициялық банктердің екі түрі қызмет етеді:
1.Бірінші типті инвеегациялық банктер.
2.Екінші типті инвестициялық банктер.
Мұндағы бірінші типті инвестициялық банктер тек бағалы қағаздарды
орналастыру және сатумен айналаысады. Ал екінші типті твестициялық
банктерге келетін болсақ олар үзақ мерзімді несиелеумен айналысады.
Батыс Еуропаның континенталды елдеріне және дамушы елдерге негізінен
осы атап кеткен екінші типті инвестициялық банктер тән. Бірінші банктер XIX
ғасырдың бірінші ширегінде жауапкершілігі шектелген серіктестіктер
формасында құрылған болатын. Инвестициялық банктер аса тез дамуы XX
ғасырдың 20-шы жылдарында байқалады.
Инвестициялық банктердін пайда болуын негізінен мемлекеттің бағалы
қағаздарын орналастырумен байланысты деп көрсетеді. Кейіннен ұйымдастырудың
акционерлік формасының пайда болуымен олар үлкен компаниялар мен
корпорациялар үшін олардың акциялары мен облигацияларын орналастыру арқылы
ақша қаражаттарын мобилизациялайды, жаңа компанияларды құруда, қайта
құруда, біріктіруде белсенді қатысады, сонымен қатар мемлекеттік биліктің
барлық деңгейінің мемлекетгік бағалы қағаздарын орналастырады, оның ішінде
орталық үкіметтің бағалы қағаздарынан бастап, жергілікті әкімшіліктің
бағалы қағаздарына дейін орналастырады.
Бірінші типті иңвестициялық банктер соңғы кезде көбінесе корпоративті
секторлардың бағалы қағаздарымен операцияларды жиі жүргізеді. Мұндай
банктер акциялар мен облигацияларды орналастыру арқылы өндіріс, транспорт
және сауда кәсіпорындарының ақша қаражаттарын алуда делдал ретінде
қатысады.
Бірінші типті инвестициялық банктер капиталды тарту, бағалы қағаздар
нарығында қызмет көрсету бойынша бірқатар функцияларды атқарады:
• Акциялар мен облигацияларды қайта орналастырумен айналысады;
• Халықаралық бағалы қағаздарды еуровалюта нарығында
орналастыруда делдал болады;
• Корпорацияларға инвестициялық стратегияның сұрақтары бойынша
және бухгалтерлік есеп пен есеп беру жөнінде кеңестер береді.
Қазіргі кезде бұл банктерсіз бағалы қағаздарды сату өте қиынға түседі.
Көптеген компаниялар инвестициялық банктердің көмегінсіз ұзақ мерзімді ақша
қаражаттарын ала алмаған болар еді. Кейбір мемлекеттердің қазіргі
тәжірибесінде мұндай банктер компанияның бағалы қағаздарын орналастырумен
айналыспасада, компаниялар құрылып қызмет ете алмайды. Осындай елдердің
қатарына келесі елдерді мысалға келтіруге болады: Канада, Ұлыбритания,
Австралия, Америка Құрама Штаттары.[5,97б.]
Екінші типті инвестициялық банктер соғыстан кейінгі . Батыс Еуропаның
экономикасын қалпына келтіруде және дамушы елдердің салаларын құруда үлкен
рөл атқарды. Осыған байланысты келесі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz