Ақпараттық–коммуникациялық технологияның оқыту процесі
Мазмұны
Кіріспе
1. Ақпараттық.коммуникациялық технологияның оқыту процесі ... ... ... ... . 6
1.1. Ақпараттық.коммуникациялық технологияларның оқыту процесіне қолданудың дидактикалық мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2. Оқытушының ақпараттық . коммуникациялық құзырлылығы мен ақпараттық мәдениетін қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
1.3. Білім берудегі ақпараттық технологиялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
1.4. Ақпараттандыру жағдайында білім ұйымдары басшыларының инновациялық кедергілерден шығуы туралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
1.5. Ақпараттық мәдениетті оқыту процесінде оқушы бойына қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2. Электронды сынақ кітапшасын құру бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
2.1. Құрылған бағдарламамен танысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 34
2.2. Қолданушыға нұсқау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 35
3. Бағдарламаны құруға пайдаланған құрал ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.1. Delphi ортасында мәліметтер қорын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.2. Мәліметтер қорымен байланыс орнату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
Әдебиеттер тізімі
Қосымша
Кіріспе
1. Ақпараттық.коммуникациялық технологияның оқыту процесі ... ... ... ... . 6
1.1. Ақпараттық.коммуникациялық технологияларның оқыту процесіне қолданудың дидактикалық мүмкіндіктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
1.2. Оқытушының ақпараттық . коммуникациялық құзырлылығы мен ақпараттық мәдениетін қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
1.3. Білім берудегі ақпараттық технологиялар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
1.4. Ақпараттандыру жағдайында білім ұйымдары басшыларының инновациялық кедергілерден шығуы туралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 27
1.5. Ақпараттық мәдениетті оқыту процесінде оқушы бойына қалыптастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 31
2. Электронды сынақ кітапшасын құру бағдарламасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
2.1. Құрылған бағдарламамен танысу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 34
2.2. Қолданушыға нұсқау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 35
3. Бағдарламаны құруға пайдаланған құрал ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.1. Delphi ортасында мәліметтер қорын құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
3.2. Мәліметтер қорымен байланыс орнату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 40
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
Әдебиеттер тізімі
Қосымша
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының білім беруді 2010 жылға дейін дамытудың Мемлекеттік бағдарламасында ақпараттық және коммуникативтік технологияны білім беру жүйесін жеделдетіп дамытуға қолдану негізгі міндеттердің бірі ретінде анықталады.
Ақпараттық-комуникациялық технологияны бәсекеге қабілетті ұлттық білім беру жүйесін дамытуға және оның мүмкіндіктерін әлемдік білімдік ортаға енудегі сабақтастыққа қолдану негізгі мәнге ие болып отыр.
Білім беруді ақпараттандыру, білім салаларының барлық қызметіне ақпараттық технологияны енгізу және ұлттық модельді қалыптастыру қазақстандық білім беруді сапалы деңгейге көтерудің алғы шарты.
Аталған бағыттарды дамыту үшін құқықтық-нормативтік, материялдық-техникалық, ғылыми-әдістемелік және ақпараттық жағынан қамсыздандыру педагог мамандарды даярлаудың негізгі бағыттарының біріне айналып отыр.
Білім беруді қайта құру оқытушыдан үлкен дайындықты талап етеді. Олай болса, олардың тұлғалық қасиеттері мен мамандық құзырлықтарына жоғарғы талап қойылады. Қазіргі уақытта оқытушы білім беру жүйесіндегі кез келген қайта құруларды педагогикалық процестің негізгі субъектісіне айналып отыр.
Қазіргі оқу орнына шығармашылық ізденіс қабілеті дамыған, жаңа педагогикалық технологияларды жете меңгерген мамандық шеберлігі қалыптасқан оқытушы қажет. Бір уақытта педагог, психолог және оқу-процесін ұйымдастырушы технолог бола білуі керек. Сонымен қатар оқушының шектеусіз қабілетін дамыта алатындай білім берудің әлемдік кеңістігін құруға қабілетті бола білуі шарт. Бұдан оқытушының мамандық шеберлігі анықталады.
Басқаша айтқанда, білім беруді ақпараттандыру процесі оқытушыеың дайындық деңгейі мен мамандық сапасына үлкен талап қояды. Ол оқытушының өзін-өзі дамуына, өзіндік білім алуына және шығармашылық түрде өздігінен қызметтерін іске асыруға мүмкіндік береді. Сондықтан оқытушыларды жаңа ақпараттық технологияны өз қызметтеріне еркін пайдалана білуіне және оқыту құралы ретінде пайдалану бағыттары бойынша білімдерін көтеру және қайта даярлау курстарының мазмұнын өзгертіп, жасақтау қажеттілігі туындады. Педагог мамандардың біліктілігін көтеру және қайта даярлауда ақпараттық әлемде оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың негізгі құралдарын, жаңа әдістер мен формаларды кез келген уақытта таба білуіне мүмкіндік туғызу. Мұндай жағдайда педагог мамандар өзін-өзі дамытуына және өздігінен білім алуына мүмкіндік алады. Бұл жағдайда дамытудың өзектілігі – жаңа ақпараттық коммуникациялық технологияны оқу-тәрбие процесіне жан-жақты, әрі еркін пайдалана білуге үйрету дайындау кезеңдерінің сапалығымен анықталады.
Ақпараттық технологияларда электронды сынақ кітапшасын құру – бұл менің дипломдық жұмысымның мақсаты.
Қазақстан Республикасының білім беруді 2010 жылға дейін дамытудың Мемлекеттік бағдарламасында ақпараттық және коммуникативтік технологияны білім беру жүйесін жеделдетіп дамытуға қолдану негізгі міндеттердің бірі ретінде анықталады.
Ақпараттық-комуникациялық технологияны бәсекеге қабілетті ұлттық білім беру жүйесін дамытуға және оның мүмкіндіктерін әлемдік білімдік ортаға енудегі сабақтастыққа қолдану негізгі мәнге ие болып отыр.
Білім беруді ақпараттандыру, білім салаларының барлық қызметіне ақпараттық технологияны енгізу және ұлттық модельді қалыптастыру қазақстандық білім беруді сапалы деңгейге көтерудің алғы шарты.
Аталған бағыттарды дамыту үшін құқықтық-нормативтік, материялдық-техникалық, ғылыми-әдістемелік және ақпараттық жағынан қамсыздандыру педагог мамандарды даярлаудың негізгі бағыттарының біріне айналып отыр.
Білім беруді қайта құру оқытушыдан үлкен дайындықты талап етеді. Олай болса, олардың тұлғалық қасиеттері мен мамандық құзырлықтарына жоғарғы талап қойылады. Қазіргі уақытта оқытушы білім беру жүйесіндегі кез келген қайта құруларды педагогикалық процестің негізгі субъектісіне айналып отыр.
Қазіргі оқу орнына шығармашылық ізденіс қабілеті дамыған, жаңа педагогикалық технологияларды жете меңгерген мамандық шеберлігі қалыптасқан оқытушы қажет. Бір уақытта педагог, психолог және оқу-процесін ұйымдастырушы технолог бола білуі керек. Сонымен қатар оқушының шектеусіз қабілетін дамыта алатындай білім берудің әлемдік кеңістігін құруға қабілетті бола білуі шарт. Бұдан оқытушының мамандық шеберлігі анықталады.
Басқаша айтқанда, білім беруді ақпараттандыру процесі оқытушыеың дайындық деңгейі мен мамандық сапасына үлкен талап қояды. Ол оқытушының өзін-өзі дамуына, өзіндік білім алуына және шығармашылық түрде өздігінен қызметтерін іске асыруға мүмкіндік береді. Сондықтан оқытушыларды жаңа ақпараттық технологияны өз қызметтеріне еркін пайдалана білуіне және оқыту құралы ретінде пайдалану бағыттары бойынша білімдерін көтеру және қайта даярлау курстарының мазмұнын өзгертіп, жасақтау қажеттілігі туындады. Педагог мамандардың біліктілігін көтеру және қайта даярлауда ақпараттық әлемде оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың негізгі құралдарын, жаңа әдістер мен формаларды кез келген уақытта таба білуіне мүмкіндік туғызу. Мұндай жағдайда педагог мамандар өзін-өзі дамытуына және өздігінен білім алуына мүмкіндік алады. Бұл жағдайда дамытудың өзектілігі – жаңа ақпараттық коммуникациялық технологияны оқу-тәрбие процесіне жан-жақты, әрі еркін пайдалана білуге үйрету дайындау кезеңдерінің сапалығымен анықталады.
Ақпараттық технологияларда электронды сынақ кітапшасын құру – бұл менің дипломдық жұмысымның мақсаты.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
1. Д.Ш.Матрос, Д.М. Полев, Н.Н.Мельникова. Управление качеством образования на основе новых информационных технологий; М.;2001;30-33бб.
2. М.В Лебедева, О.Н.Шилова. Что такое ИКТ-компетентность студентов педагогического университета и как ее формировать. Информатика и образование; 2004; №3; 96-100 бб.
3. В.А.Каймин. Курс информатики: состояние, методика и перспективы. Информатика и образование; 1990; №6; 26-31 бб.
4. А.Л.Зимин, Е.К.Хеннер. Повышение квалификаций работников образования в области информационно-коммуникационных технологии. Информатика и образование; 2004; №12; 1-4 бб.
5. Е.К.Хеннер, А.П.Шестаков. Инфармационно-коммуникационная компетентность учителя: структура, требования и система измерения. Информатика и образование; 2004; №12; 5-6 бб.
6. Кандзюба С.П. Delphi 6. Базы данных приложения: Лекции и упражнения /Кандзюба С.П., Громов В.Н. -М: Диа-Софт. 2001-576с.
7. Кенту Марко. Delphi 5 для профессианалов. СПб.: Питер, 2001-944с:ил-/в пер.
8. А. Я. Архангельский. Программирования в Delphi 6 – М.: ЗАО “Издательство БИНОМ”, 2003 г. – 1120 с., ил.
9. Томас Коннолли, Каролин Бег, Анна Страган. Базы данных: проектирование, реализация и сопровождение. Теория и практика, 2-е изд.: Пер. с англ.: Уч. Пос: -М.: издательский дом “Вильямс”, 2000г.
10. Гофман И.Э., Хомененко А.Д. Delphi 5.-СПб.: БХВ-Санк-Петербург. 2000г.
11. Фаронов В.В., Шумаков П.В. Delphi 5. Рукаводство разработчика базы данных –М.: “Нолидж”, 2000г.
12. К. Грибачев. “Delphi и Model Driven Architecture” Разработка приложений баз данных – СПб.: Питер, 2004. – 348 с.: ил.
13. Баженова И.Ю. Delphi 6. Самоучитель программиста – М.: Кудиц – Образ, 2002. –432с.
14. Архангельский А.Я. Разработка прикладных программ для Windows в Delphi5 –М: Бином 1999-256с. ил-(Все о Delphi)
15. Архангельский А.Я. Язык SQL в Delphi 5. –М: Бином, 2000 –208с. ил-(Все о Delphi)
16. Бобровский С. Delphi 57 Учебный курс. – СПб.: Питер,и 2002-640с
17. Дж.Борман. Компьютерная энциклопедия для школьников и их родителей. Пер. с англ. – СПб: Питер, 1996.
18. Валединский В.Д. Информатика. Словарь компьютерных терминов. М.: Аквариум, 1997.
19. Грошев С.В., Коцюбинский А.О., Комягин В.Б. Современный самоучитель профессиональной работы на компьютере: Практ. пособ. – М.: Триумф, 1998.
20. Дьяконов В.П. Компьютер в быту. – Смоленск: Русич, 1997.
8. Евсеев Г.А., Пацюк С.Н., Симонович С.В. Вы купили компьютер: Полное руководство для начинающих в вопросах и ответах. – М.: АСТ-ПРЕСС: Инфорком-Пресс, 1999.
21. Ермеков Н., Стифутина Н. Информатика: Учебник для 7 класса общеобразовательной школы. – Алматы: Атамура, 2003.
1. Д.Ш.Матрос, Д.М. Полев, Н.Н.Мельникова. Управление качеством образования на основе новых информационных технологий; М.;2001;30-33бб.
2. М.В Лебедева, О.Н.Шилова. Что такое ИКТ-компетентность студентов педагогического университета и как ее формировать. Информатика и образование; 2004; №3; 96-100 бб.
3. В.А.Каймин. Курс информатики: состояние, методика и перспективы. Информатика и образование; 1990; №6; 26-31 бб.
4. А.Л.Зимин, Е.К.Хеннер. Повышение квалификаций работников образования в области информационно-коммуникационных технологии. Информатика и образование; 2004; №12; 1-4 бб.
5. Е.К.Хеннер, А.П.Шестаков. Инфармационно-коммуникационная компетентность учителя: структура, требования и система измерения. Информатика и образование; 2004; №12; 5-6 бб.
6. Кандзюба С.П. Delphi 6. Базы данных приложения: Лекции и упражнения /Кандзюба С.П., Громов В.Н. -М: Диа-Софт. 2001-576с.
7. Кенту Марко. Delphi 5 для профессианалов. СПб.: Питер, 2001-944с:ил-/в пер.
8. А. Я. Архангельский. Программирования в Delphi 6 – М.: ЗАО “Издательство БИНОМ”, 2003 г. – 1120 с., ил.
9. Томас Коннолли, Каролин Бег, Анна Страган. Базы данных: проектирование, реализация и сопровождение. Теория и практика, 2-е изд.: Пер. с англ.: Уч. Пос: -М.: издательский дом “Вильямс”, 2000г.
10. Гофман И.Э., Хомененко А.Д. Delphi 5.-СПб.: БХВ-Санк-Петербург. 2000г.
11. Фаронов В.В., Шумаков П.В. Delphi 5. Рукаводство разработчика базы данных –М.: “Нолидж”, 2000г.
12. К. Грибачев. “Delphi и Model Driven Architecture” Разработка приложений баз данных – СПб.: Питер, 2004. – 348 с.: ил.
13. Баженова И.Ю. Delphi 6. Самоучитель программиста – М.: Кудиц – Образ, 2002. –432с.
14. Архангельский А.Я. Разработка прикладных программ для Windows в Delphi5 –М: Бином 1999-256с. ил-(Все о Delphi)
15. Архангельский А.Я. Язык SQL в Delphi 5. –М: Бином, 2000 –208с. ил-(Все о Delphi)
16. Бобровский С. Delphi 57 Учебный курс. – СПб.: Питер,и 2002-640с
17. Дж.Борман. Компьютерная энциклопедия для школьников и их родителей. Пер. с англ. – СПб: Питер, 1996.
18. Валединский В.Д. Информатика. Словарь компьютерных терминов. М.: Аквариум, 1997.
19. Грошев С.В., Коцюбинский А.О., Комягин В.Б. Современный самоучитель профессиональной работы на компьютере: Практ. пособ. – М.: Триумф, 1998.
20. Дьяконов В.П. Компьютер в быту. – Смоленск: Русич, 1997.
8. Евсеев Г.А., Пацюк С.Н., Симонович С.В. Вы купили компьютер: Полное руководство для начинающих в вопросах и ответах. – М.: АСТ-ПРЕСС: Инфорком-Пресс, 1999.
21. Ермеков Н., Стифутина Н. Информатика: Учебник для 7 класса общеобразовательной школы. – Алматы: Атамура, 2003.
Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 63 бет
Таңдаулыға:
Мазмұны
Кіріспе
1. Ақпараттық–коммуникациялық технологияның оқыту процесі
... ... ... ... . 6
1. Ақпараттық–коммуникациялық технологияларның оқыту процесіне
қолданудың дидактикалық мүмкіндіктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2. Оқытушының ақпараттық – коммуникациялық құзырлылығы мен ақпараттық
мәдениетін қалыптастыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
3. Білім берудегі ақпараттық технологиялар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
4. Ақпараттандыру жағдайында білім ұйымдары басшыларының инновациялық
кедергілерден шығуы туралы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 27
5. Ақпараттық мәдениетті оқыту процесінде оқушы бойына қалыптастыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... . 31
1. Электронды сынақ кітапшасын құру бағдарламасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
1. Құрылған бағдарламамен танысу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 34
2. Қолданушыға нұсқау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... 35
2. Бағдарламаны құруға пайдаланған құрал
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 37
1. Delphi ортасында мәліметтер қорын құру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
2. Мәліметтер қорымен байланыс орнату
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 40
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
Әдебиеттер тізімі
Қосымша
Кіріспе
Қазақстан Республикасының білім беруді 2010 жылға дейін дамытудың
Мемлекеттік бағдарламасында ақпараттық және коммуникативтік технологияны
білім беру жүйесін жеделдетіп дамытуға қолдану негізгі міндеттердің бірі
ретінде анықталады.
Ақпараттық-комуникациялық технологияны бәсекеге қабілетті ұлттық білім
беру жүйесін дамытуға және оның мүмкіндіктерін әлемдік білімдік ортаға
енудегі сабақтастыққа қолдану негізгі мәнге ие болып отыр.
Білім беруді ақпараттандыру, білім салаларының барлық қызметіне
ақпараттық технологияны енгізу және ұлттық модельді қалыптастыру
қазақстандық білім беруді сапалы деңгейге көтерудің алғы шарты.
Аталған бағыттарды дамыту үшін құқықтық-нормативтік, материялдық-
техникалық, ғылыми-әдістемелік және ақпараттық жағынан қамсыздандыру
педагог мамандарды даярлаудың негізгі бағыттарының біріне айналып отыр.
Білім беруді қайта құру оқытушыдан үлкен дайындықты талап етеді. Олай
болса, олардың тұлғалық қасиеттері мен мамандық құзырлықтарына жоғарғы
талап қойылады. Қазіргі уақытта оқытушы білім беру жүйесіндегі кез келген
қайта құруларды педагогикалық процестің негізгі субъектісіне айналып отыр.
Қазіргі оқу орнына шығармашылық ізденіс қабілеті дамыған, жаңа
педагогикалық технологияларды жете меңгерген мамандық шеберлігі қалыптасқан
оқытушы қажет. Бір уақытта педагог, психолог және оқу-процесін
ұйымдастырушы технолог бола білуі керек. Сонымен қатар оқушының шектеусіз
қабілетін дамыта алатындай білім берудің әлемдік кеңістігін құруға
қабілетті бола білуі шарт. Бұдан оқытушының мамандық шеберлігі анықталады.
Басқаша айтқанда, білім беруді ақпараттандыру процесі оқытушыеың
дайындық деңгейі мен мамандық сапасына үлкен талап қояды. Ол оқытушының
өзін-өзі дамуына, өзіндік білім алуына және шығармашылық түрде өздігінен
қызметтерін іске асыруға мүмкіндік береді. Сондықтан оқытушыларды жаңа
ақпараттық технологияны өз қызметтеріне еркін пайдалана білуіне және оқыту
құралы ретінде пайдалану бағыттары бойынша білімдерін көтеру және қайта
даярлау курстарының мазмұнын өзгертіп, жасақтау қажеттілігі туындады.
Педагог мамандардың біліктілігін көтеру және қайта даярлауда ақпараттық
әлемде оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың негізгі құралдарын, жаңа әдістер
мен формаларды кез келген уақытта таба білуіне мүмкіндік туғызу. Мұндай
жағдайда педагог мамандар өзін-өзі дамытуына және өздігінен білім алуына
мүмкіндік алады. Бұл жағдайда дамытудың өзектілігі – жаңа ақпараттық
коммуникациялық технологияны оқу-тәрбие процесіне жан-жақты, әрі еркін
пайдалана білуге үйрету дайындау кезеңдерінің сапалығымен анықталады.
Ақпараттық технологияларда электронды сынақ кітапшасын құру – бұл
менің дипломдық жұмысымның мақсаты.
1. Ақпараттық–коммуникациялық технологияның оқыту процесі
1. Ақпараттық – коммуникациялық технологияның оқыту процесіне
қолданудың дидактикалық мүмкіндіктері
Қазіргі заман талабына сай адамдардың мәлімет алмасуына, қарым-
қатынасына ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың кеңінен қолданысқа
еніп, жылдам дамып келе жатқан кезеңінде ақпараттық қоғамды қалыптастыру
қажетті шартқа айналып отыр. Осы орайда келешек қоғамымыздың мүшелері –
жастардың бойында ақпараттық мәдениетті қалыптастыру қоғамның алдында
тұрған ең басты міндет.
Ақпараттық мәдениетті, сауатты адам-ақпараттың қажет кезін сезіну, оны
тауып алуға, бағалауға және тиімді қолдануға қабілетті, ақпарат сақталатын
дәстүрлі және автоматтандырылған құралдарын пайдалана білуі керек.
Адамзаттың қолы жеткен ең үлкен табыстарының бірі – осы ақпарат. Бірақ
оны шектен тыс ашық қолдана берсе, жастар санасын улайтын да нәрсеге
айналып кетуі мүмкін. Бұл ақпараттың пассивті түрде пайдаланатын бөлігінің
артуына байланысты болып отыр. Интернеттің кең таралуына орай ақпарат
таратудың бақылауға көнбейтін кері процесінің күнен-күнге артып бара
жатқаны байқалады.
Жаңа мыңжылдық – бұл күнтізбедегі жаңа уақыт өткелі емес. Ол- өткенді
таразылап, өмірдің мәнін жаңаша түсінуге, болашақты барынша жете дұрыс
анықтайтын уақыт. Әсіресе, бүгін біз өз күшімізді жарқын болашаққа
жұмсауымыз керек. Қоғамның қарқынды дамуы, көбіне оның білімімен және
мәдениетімен анықталады. Сондықтан, біздің ойымызша, білім жүйесін құру,
қоғамды мына күнде дамып отырған әлемге дайындау – бүгінгі күннің ең
негізгі және өзекті мәселесі.
Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен ХХІ ғасыр – ақпараттандыру ғасыры
деп аталады. Қазақстан Республикасы да ғылыми-техникалық прогрестің
негізгі белгісі – қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезеңіне енді.
Қоғамды ақпараттандыру – экономиканың, ғылымның, мәдениеттің дамуының
негізгі шарттарының бірі. Осы мәселені шешудегі басты рөл жоғарғы оқу
орнына жүктеледі.
Қазіргі таңда әлеуметтік жағынан қорғанған адам – ол технология
ауысуына және нарық талабына сай терең білімді, әрі жан-жақты адам. Қазіргі
білім жүйесінің ерекшілігі – тек біліммен қаруландырып қана қоймай,
өздігінен білім алуды дамыта отырып, үздіксіз өз бетінше өрлеуіне
қажеттілік тудыру. Қорытындысында білім беру – адамға үздіксіз оқуға, білім
алуға жан-жақты білім қызметін ұсынатын әлеуметтік институт болуы керек.
Елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, оның мазмұнының түбегейлі
өзгеруі, оның дүниежүзілік білім кеңістігіне енуі бүкіл оқу-әдістемелік
жүйеге, оқытушыларды алдына жаңа талаптар мен міндеттер қойып отыр.
Бұдан шығатыны, ХХІ ғасырдың алғашқы жылдарының негізгі
проблемаларының бірі – Білім-бүкіл өміріңе қағидасынан Білім бүкіл өмір
бойына қағидасына қате алатын білім жүйесінің ұйымдық құрылымдарын іздеу
болып табылады.
Информатика пәнін оқытудың тиімділігін арттырудың жолдары өте көп.
Соның бір жолы ретінде оқытудың жаңа технологиясын енгізуді атап өтуге
болады.
1.2 ОҚЫТУШЫНЫҢ ақпараттық – коммуникациялық құзырлылығы мен
ақпараттық мәдениетін қалыптастыру
Оқытушы ақпараттық - коммуникациялық құзырлылығы мен ақпараттық
мәдениетiн қалыпастыру қазiргi таңда үздiксiз педагогикалық бiлiм беру
жүйесiндегi ең көкейтестi мәселелердiң бiрiне айналып отыр. Қарастырылып
отырған мәселе "Жаңа ақпараттық - коммуникациялық технологиялар" ұғымының
пайда болуымен және бiлiм беру саласында компьютердiң қолданыла бастауымен
тығыз байланысты.
Жаңа ақпараттық технологиялар дегенiмiз - бiлiм беру iсiнде
ақпараттарды даярлап, оны бiлiм алушыға беру процесi. Бұл процестi icкe
асырудан негiзгi құрал компьютeр болып табылады. Компьютер - бiлiм беру
iсiндегi бұрын шешiмiн таппай келген жаңа, тың дидактикалық мүмкіндіктерді
шешуге мүмкiндiк беретiн зор құрал. Бiрақ әлі күнге дейін бiз осы зор
құралдың шексiз мүмкiндiктерiнің оннан бiрiн де пайдалана алмай отырмыз.
Себеп не? Басты себеп – оқытушының ақпараттық коммуникациялық құзырлылығы
мен ақпараттық мәдениетiнің қалыптаспауына немесе төмендiгiнде. Соңғы
жылдарда бiлiм беру жүйесiне енген құзырлылық немесе "құзiреттiлiк" ұғымы
жеке қасиеттерi мен бiлiм, бiлiк, дағды, ic тәжiрибесi, түсiнiгiнің
бiрлiгiн сипаттайды.
Қазiргi уақытта құзырлылықтың бiрнеше түpi бар, соның бiрi -
aқпараттық коммуникациялық құзырлылық. М.В.Лебедева мен О.Н.Шилова
мұғалiмнiң ақпараттық – коммуникациялық құзырлылығын "оку, тұрмыстық,
кәсiби мiндеттердi aқпараттық және коммуникациялық технологиялардың
көмегiмен шеше бiлу қабiлеттілiгi" деп анықтайды.
Авторлар мақалада ақпараттық коммуникациялық құзырлылықты
қалыптастырудың базалық, жалпы және кәсiби кезеңдерiн бөлiп көрсетiп,
ақпараттық технологияларды оқу қызметiнде қолдану мен кәсіби мiндеттердi
шешуде қолданудың ара жiгiн ашып көрсетедi. Бұл тұрғыдан қарастырғанда,
ақпараттық құзырлылық екі құрамдас бөлiктен тұрады: компьютeрлiк сауаттылық
және компьютeрлiк бiлiмдарлық.
Компьютeрлiк технологиялардың даму жағдайындағы ақпараттық
сауаттылыққа К.А. Каймин "компьютермен өз бетiнше жұмыс iстей бiлу,
компыoтерлiк техниканың көмегімен есептеу, жазу, сурет салу, ақпараттарды
iздеу дағдылары мен бiлiктерінің болуы" деп aнықтама бередi.
Компьютeрлiк бiлiмдарлықтың белгiлерiне компьютерлер мен танымал
бағдарламалардың кеңтүрлiлiгiн бағдарлай бiлу, олардың мүмкіндiктepiн бiлу,
нақты бір жұмыс үшiн тиiмдi бағдарламалық құралдарды таңдай бiлу,
бағдарламалық құралдар бойынша жеке библиотекасының болуы жатады.
Сонымен, мұғалiмнің ақпараттық – коммуникациялық құзырлылығын
қалыптастырудың негiзгi тәсiлдерiне мыналар жатады:
Ақпараттарды өңдеудiң компьютерлiк технологияларын теориялық және
практикалық тұрғыда оқып - үйрену;
• Әртүрлi қолданыстағы бағарламалық қамтамасыздандыруды оқып - үйрену
және оны оқыту процесiнде қолдану мүмкiндiктерiне талдау жасау;
Ақпараттық және коммуникациялық технологияларды жеке пәндердi оқытуда
қолданудың тиiмдiлiгiн негiздей және дәлелдей бiлу.
Ақпараттық мәдениет дегенiмiз - адамға ақпараттық кеңістіктің
қалыптасуына қатыcyғa және ол кeңicтіктe epкін бағдарлай алуға, ақпараттық
өзара ic-әрекетке түсуге мүмкiндiк беретiн бiлiм деңгейi. Э.Л.Семенюктiң
пiкiрi бойынша "ақпараттық мәдениет - адамның, қоғамның немесе оның бiр
бөлiгiнiң ақпараттармен жұмыс iстеудiң барлық түрлерi - ақпараттарды алу,
өңдеу, жинақтау және осының негiзiнде сапалы жаңа aқпаратты құру және
практикалық қолдану бойынша жетiлу деңгейi".
Педагог ақпараттық мәдениетiн қалыптастырy және дамыту – ұзаққа
созылатын, педагогтың aқпараттық және педагогикалық қызметінің
интеграциялау процесi. Бұл процесстің күрделiлiгi сонда - ақпараттық
мәдениеттiң қалыптасуы мен дамуы жолында көптеген кедергiлерден өтуге тура
келедi.
Ғалымдар мен мамандардың пiкiрiнше, педагогтың ақпараттық мәдениетiн
дамытудың негiзгi факторы ақпараттық және компьютерлiк технологияларды
қолдануға бaйланысты бiліктілiктi көтеру жүйесi болып саналады.
Педагогтардың ақпараттық және коммуникациялық технологияларды оқыту
процесiнде колдана бiлу мүмкіндігін дамыту мақсатында оку курстарын
ұйымдастырудың қажеттiлiгi бүгiнгi бiлiм беру жүйесiнің кезектi мәселесiнiң
бiрiне айналып отыр.
Жалпы, педагог – кадрлардың ақпараттық мәдениетiн қалыптастыруда
факторлардың екі тобын бөлiп көрсету қажет сияқты.
Бiрiншiсi - педагогикалық бiлiм беретiн орта кәсiптiк және жоғары оқу
орындары студенттерiнiң ақпараттық мәдениетiн қалыптастыру .
Сурет-1. Блок-схема
Факторлардың бұл тобындағы негiзгi фaктор ретiнде педагогикалық бiлiм
беретiн оқу орындарындағы aқпараттық - коммуникациялық технологияларды
оқытуға арналған пәндiк курстарды атап көpcетy қажет. Бүгiнгi таңдағы
бiлiм беру жүйесінде бұл пәндiк курстардың мазмұнын жаңарту және сол пән
бойынша сабақ беретiн оқытушылардың бiлiктiлiгiн арттыру - кезек
күттiрмейтiн мәселе. Мысалы, педагогикалық орта кәсiптiк оқу орындарында
жүргiзiлетiн "қолдану әдiстерi" пәндiк курсының мазмұны ескiрген және бұл
пәндiк курсты оқытуға бөлiнген сағат саны да өте мардымсыз.
Факторлардың екiншi тобына бiлiм беру ұйымдарындағы педагог-кадрлардың
ақпараттық мәдениетiн қалыптастыру жатады. Бұл топқа енетiн факторлар
төмендегi сызбада көрсетiлген.
Сурет-2. Блок-схема
Бұл факторлар жүйесiнде негiзгi үш факторды жеке атап көpcетy маңызды.
Бірінші – педагогтардың ақпараттық – коммуникациялық технологияларды
қолдану мүмкіндiктерiн, ақпараттық мәдениетiн дамытуда бағытталған
бiлiктiлiк көтеру курстары. Мұндай курстардың арнайы бағдарламасы жасалып,
сол бағдарлама бойынша бiлiм беру ұйымдарының өзiнде жұмыс бағдарламалары
жасалып, облыстық, республикалық оқытушы бiлiмiн жетiлдiру институттарында
жедел түрде тақырыптық курстар ұйымдастырылуы қажет. Ол курстарды
ұймдастырушылар мен онда дәрiс оқитын педагог кадрлардың бiлiктiлiгiн
көтеру - ол өз aлдына бөлек әңгіме.
Екiншiсi - бiлiм беру ұйымдарындағы педагог - кадрлapға әкiмшiлiк
тарапынан қойылатын талаптар. Талап қaтaң, дұрыс қойылған жағдайда
педагогтардың компьютерлiк - библиографиялық сауаттылығы мәселесi, ұйымдағы
педагогикалық қауымдастық, педагогикалық қызмет пен педагогикалық процестi
модернизациялауға деген ұмтылыc, aқпараттық - коммуникациялық
технологияларды қолданудaғы психологиялық кедергiлердi жою, қызығушылық
мәселелерi де өзiнiң оң шешiмiн табары сөзсiз. Тағы бiр айта кeтeтін мәселе
–педагог-кадрларды мерзiмдi аттестациялауда оларға қойылатын талаптар
жүйесiне aқпараттық мәдениет деңгейiн есепке алуға негiзделген талаптарды
белгiлеп, енгiзу қажет.
Үшінші – білім беру ұйымдарында, оқу кабинеттерінде компьютерлік
базаның болуы. Республикадағы білім беру ұйымдарында компьютерлік база
бірітіндеп қалыптасып келеді. Бірақ осы уақытқа дейінгі шетелдік және
отандық тәжірибе көрсеткеніндей, білім беру ұйымдарын компьютерлермен толық
қамтамасыз ету ақпараттық мәдениетті қалыптастыру және дамыту мәселесін
толық шеше алмайды. Сондықтан дәл қазіргі таңда ең маңыздысы-алдыңғы екі
фактор.
Сонымен, aқпараттық - коммуникациялық технологияларды оқыту процесiнде
қолдануға байланысты педагог – кадрлардың бiлiктiлiгiн көтеру қазiргi
кезеңде бiлiм берудi aқпараттандырудың маңызды міндеттерiнiң бiрiне айналып
отыр. Бұл маңызды мiндеттi шешпейiнше, бiлiм беру ұйымдарының техникалық
базасын нығайтy, компьютерлердi желiлерге қосу, электронды оқу құpалдарын
дайындау ешқандай нәтиже бермейдi. Бұл -өте күрделi, ауқымды мәселе,
сондықтан оның нормативтiк, ұйымдастырушылық, гылыми - әдiстемелiк және оқу
- әдiстемелiк жақтарына тоқталып өтпеске болмайды.
Педагогикалық бiлiм берудiң нормативтiк базасы (бiлiм берудiң
мемлекеттік стандаpттары мен оқу пәндерінің типтiк бағдарламалары) бiлiм
берудi дамытудың қазiргi заманғы басым бағыттарын белгiлi бiр дәрежеде
бейнелей алуы тиiс.
Стандарттағы бiтiрушiлерге қойылатын бiрыңғай талаптар жүйесiн болашақ
педагог-мамандардың aқараттық - коммуникациялық құзырлылығына қойылатын
талаптармен толықтыру қажет.
Ұйымдастырушылық тұрғыдан қарастырғанда:
- орта және жoғары кәсiптiк оқу орындарында педагогикалық бiлiм алып
жатқан стyденттердің ақпараттық - коммуникациялық технологиялар жайлы жалпы
бiлiммен қатар, педагогикалық қызметiне байланысты кәсiби бiлiм мен
дағдыларды игеруiне;
- бiлiм беру ұйымдарындағы педагог - қызметкерлердің қазiргi заманғы
бiлiм берудiң қажеттiлiктерiне сай aқпараттық - коммуникациялық
технологияларды қолдануға байланысты бiлiктiлiктерiн көтерулерiне мүмкiндiк
берiлiп, барлық жағдай жасалуы керек.
Мәселенің ғылыми-әдістемелік жағы педагогтардың ақпараттық-
коммуникациялық құзырлылғының қажеттi деңгейiн анықтаумен және сол деңгейге
жетyдi қамтамасыз eтeтiн негiзгi (студенттер үшiн) және қосымша (оқытушылар
үшiн) бiлiм беру бағдарламаларын жасаумен байланысты.
Мұнан басқа, бiлiктiлiктi көтеруге, оқытушылардың өз бiлiмiн
көтepyiне, оларды кәсiби қайта даярлауға арналған бағдарламаларды жасауға
негiз болатын оқу-әдістемелік базаны құру мен дамытудың да маңызы зор.
Зерттеулерде мұғалiмдердің ақпараттық-коммуникациялық біліктіліктерін
көтеруге байланысты жұмыстардың 3 кезеңi атап көрсетілген:
1) Компьютермен, түрлi коммуникациялық жүйелермен алғашқы танысу;
2) Ақпараттық - коммуникациялық технологиялардың жеке түрлерiн терең,
зерттеу, жұмыc iстей бiлу дaғдыларын қалыптастыру;
3) Ақпараттық - коммуникациялық технологияларды оқытушы қызметiнде,
жеке пәндердi оқытуда қолдана бiлyдi меңгеру.
Әрине, отандық бiлiм беруде ақпараттық - коммуникациялық
технологияларды жеке пәндердi оқытуда қолдануға байланысты атқарылған
жұмыстap жоқ деуге болмайды. Көптеген электрондық оқулықтар, электронды оқу
бағдарламалары, мультимедиялық оқу бағдарламалары жасалды және жасалып та
жатыр.
Компьютердің жүйелік блогында iшкi, сыртқы құрылымдарымен байланыс
жасауға арналған арнайы тарақша қосқыш түрі порттары бар. Олар тiзбектi
жене параллель қосылатын болып екіге белiнедi. Осы порттар apқылы әртүрлi
құрылғылар aрасында ақпараттарды тасымалдауға (жiберуге жене қабылдауға)
болады. Егер eкi немесе бiрнеше компьютердi порттары apқылы байланыстыратын
болсақ бұл компьютерлердiң арасында алмасу жұмысын жүргiзуге мүмкiндiк
туады. Осылай байланыстырылған компьютерлер тобы компьютерлiк желi құрады.
Компьютерлік желі дегенiмiз - ресурстарды (дискi, принтер,
коммуникациялық құрылғылар) тиiмдi пайдалану максатында бiр-бiрiмен
байланыстырылған компьютерлер. Желi жұмыс жасау үшiн арнайы аппараттық жене
программалық жабдықтар болуы қажет. Желi арқылы оған қосылған кез келген
компьютердегі ақпаратты жедел қарауға болады.
Күнделiктi өмipдe кездесетiн компьютерлiк желiге мысал ретінде өздерің
оқитын компьютерлiк кластағы бiрнеше компьютердің желiге бiрiктiрiлyiн
айтуға болады. Сондай-ақ бiр мезгiлде жүздеген тiптi мыңдаған компьютердiң
қатысуымен ұйымдастырған темiржол және әуе қатынасы билет сату жүйесiн де
желіге мысал peтiндe келтiре аламыз. Бұл пайдаланушылар санын білу мүмкiн
емес ғаламдық акпараттық Интернет желiсi. Қазiргi кезде компьютерлiк желi
кез келген мекемеде: зауыттарда, фирмаларда, банктерде орнатылған. Себебi
желiге қосылмай өндipicтiк, немесе қаржылық қызметтердi тиiмдi жүзеге асыру
мүмкін емес.
Компьютерлiк желiлер масштабы мен мүмкiндiгi бойынша ерекшеленедi. Ең
шағын желiлер жергiлiктi деп аталады да, бірнеше компьютерді біріктіру үшін
қолданылады.Мұндай ортақ ресурстарды (дискжетек, принтер, сканер жене басқа
қымбат құрылғылар) тиiмдi пайдалану мақсатында құрылады.
Компьютер желiге желiлiк тақташа, модем немесе жоғары жылдамдықты
сандық телефондық қызмет (ISDN) торабы арқылы қосылады. компьютердi желiге
телефон желiсi apқылы қосу үшін желiлiк тақша емес модем қажет.
Жергiлiктi есептеуiш желiлер - саны шектеулi (әдетте 100 дейiн)
компьютерлердi бiр ұйым немесе мекеме iшiнде біріктіру үшiн қолданылады.
Жергiлiктi есептеуiш желi шектеулi аймақтағы (бiр бөлмеде, бiр мекемеде,
зауыт немесе бекетте т.с.с) компьютерлердi бiрiктiредi. Мекемелердегi
жергiлiктi желі әр түрлі бөлiмдер мен қызметкерлер арасында тығыз
ақпараттық технологиялық байланыс орнату үшiн құрылады.
Жергiлікті желіге қосылған компьютерлер бір-бірімен қысқа жиілік
байланыс желісімен (әдетте он, жүз метр) біріктірілген. Сондықтан
жергілікті желі арқылы сандық ақпаратты жоғары жылдамдықпен беруге болады.
ақпараттың берілуі сапалы болу үшін байланыс желісі өте ұзын болмауы керек.
Желі ұзын болған сайын сигналдың өшуі мен бөгеуіл шамасы артып кетеді.
Телекоммуникациялық есептеуіш желілер үлкен қашықтықты және
пайдаланушыларды молынан қамтитын есептеуіш желілер телекоммуникациялық
есептеуіш желілер деп аталады. Телекоммуникациялық желілер – ақпарат
алмасу және оны өңдеуді бөлісу желісі, ол өзара байланысқан жергілікті
желілерден құралады (абоненттік жүйелер). Мұндай масштабтағы желілер
аппараттық, ақпараттық, программалық сияқты қоғамдық ресурстарды ұжымдаса
пайдалану мақсатында құрылады. Телекоммуникациялық желіні
пайдаланушыларының, өздерінің қай жерде орналасқанына қарамастан ақпаратты
жедел түрде кез келген қашықтыққа жіберуге, сонымен қатар желіден қажет
мәліметті дер кезінде алуға мүмкіндік бар.
Телекоммуникациялық желiлердiң аппараттық қамтамасыз eтiлуі әр түрлi
типтегi компьютер, байланыс құрылғылары, абоненттік жүйе, байланыс
тораптары, бiрдей немесе әр түрлi деңгейде желiлер жұмысын үйлестiруге
арналған адаптерлiк құылғылардан тұрады. Телекоммуникациялық желiлерде
ақпаратты жiберу телефондық, телеграфтық, телевизиялық жене спутниктiк жүйе
байланыстары арқылы жүзеге асырылады. Ақпарат алмасу барысында деректердi
аналогтық жене цифрлық кодтау қолданылады.
Телекоммуникациялық желiлердiң ақпараттық қамтамасыз етiлуi - желi
шешетiн меселеге бағытталған бiртұтас ақпараттық қор болып табылады. Бұл
қор барлық тұтынушылардың (абоненттер) ортақ пайдалануына және жеке
абоненттерге арналған деректер жиынтығы. Онда бiлiм базасы,
автоматтандырылған деректер базасы (жергiлiктi жене тарқатылған, қоғамдық
және дepбес пайдалануға арналған) қамтылған.
Интернет желiсi әр түрлi масштабтағы желiлердің өзара бiрiктiрiлyi
мүмкiн. Мысалы, кабельмен жаластырылған жергiлiктi желi аймақтық желiге,
ал әр түрлi аймақтық желiлер телефон желiсi арқылы байланыстырылуы мүмкін.
Үлкен қашықтықта желiаралық байланыс орнату қажет болғанда кабельдiк
желiлердi пайдалануға болмайды. Мұндай жағдайда телекоммуникация каналдары:
телефон, радио релелiк байлaныс, талшықты-оптикалық байланыс, ғарыштық
жасанды cepіктері арқылы байланыс т.б. қолданылады.
Әр түрлi желiлердi түйiстiру шлюз деп аталатын apнaйы компьютерлер
немесе программалар арқылы қамтамасыз eтіледі. Шлюздер бiр желiден
қабылданған деректер форматын баcқa желiдегi деректер форматына
түрлендiредi. Әр түрлi масштабтағы желiлердi бiрiктiру нәтижесiнде қалалар,
елдер және континенттер apacында өзара aқпарат алмасу мүмкiндiгi берiледi.
Aуқымды желi немесе Интернет – адамзаттың ақпараттық технология
саласындағы жеткен жетiстiктерiнiң бiрi.
Интернет - (aғылшынша Internet - желiаралық байланыс) бүкіл Жер шары
бойынша ақпарат ағынын таратуды қамтамасыз ететін желiлер жиынтығы.
Мысалы: жергiлiктi желi арқылы жiберiлген хабар, басқа континентте
пайдаланушығa жетпес бұрын бiрнеше корпоративтік және аймақтық желілер
арқылы өтуі мүмкін.
Интернетке байланыстың кең мүмкiндiгiн қолдану мақсатында қосылады.
Бұл жағдайда корпоративтi желiге рұқсат етiлмеген сырттан қосылудан қорғау
меселесi туындайды. Осындайда шлюздiк компьютер желi әкiмдiгi рұқсат берген
ақпаратты ғана өткiзудi қамтамасыз eтетін брандмауэр рөлiн атқарады.
Интернет - компьютерлiк желiлердің iшiнде жаппай қолданылатыны болып
табылады; ол ондаған миллион пайдаланушыларға қызмет көpceтeтiн 2 млн-нан
астам тораптық, компьютерлердi қамтиды. Интернет пайдаланушыларының саны ай
сайын шамамен 1 млн-ға өсiп отырады.
Жергілікті желі - компьютерлердi бiрiктiру үшiн қолданылады.
Компьютерлiк желiлер компьютерлерден басқа да желiлiк құрылғылардан тұрады.
Бұл құрылғы желi арқылы жiберуге арналған ақпаратты түрлендiруге мүмкiндiк
бередi.
Ақпарат - желiлер арқылы берiлетiн сигналдарғa түрлендiрiледi (кодтау
процесi), осыдан кейiн сигнал қайта түрлендiрiледi (декодтау процесi).
Компьютерлер, жергiлiктi желiге желiлiк тақша деп аталатын
интерфейстiк блок - желiлiк адаптер арқылы қосылады.
Желiлiк адаптер – компьютердің байланыс желiсiмен сәйкестендірiлуiн
қамтамасыз ететін құрылғы.
Кең таралған адаптерлерге: Ethernet, Token Ring жене ArcNett типтерi
жатады. Адаптердiң әр типi деректердi тарату жене желiмен қатынасудың нақты
бiр технологиясына сейкес келедi.
Ақпарат байланыс тораптары арқылы сандық түрде берiледi.
Байланыс желiсiнiң сымды жене сымсыз түрлерi бар.
Желiлік құрылғыларға - концентратор мен коммутаторлар жатады. Олар
дерек алмасу сапасын жақсартады жене дepeктepдi таратудың әр түрлi
стандартын қолданатын желiнiң әр түрлi бөлiктерін бiрiктiредi.
Кабельді тікелей жалғау екі компьютердi желiгe қосудың Direct Саble
Connection (DCC) - тiкелей кабельдiк жал.ау деп аталатын қарапайым әpi
тиiмдi тәсiлi бар. Бұл жағдайда қосымша желілік құрылғылардың қажетi жоқ:
компьютерлер бiр-бiрiнe параллель немесе тiзбектi порттары арқылы қосылады.
Тiкелей жалғауда компьютерлердiң бiрi - жетекшi, екiншici жетекте
болады. Жетекшi компьютерден жетектегi компьютердiң бумаларына, дискiсiне,
принтерiне қатынacы қамтамасыз етiледi. Жетектегi компьютердiң дискілерi
мен оған қосылған принтері жетекшi компьютерге қатысты желiлiк болып
қалады. Жетекші компьютерден дepeктepдi бiр компьютерден екiншi компьютергe
жiберудi басқаруға болады.
Тiкелей кабельдік жалғаудың кемшiлiгi - дерек тасымалдау жылдамдығының
баяулығы. Сол себептi тiкелей жалғау мекемелерде сирек қолданылғанымен,
тұрмыстық жағдайда қолдануға ыңғaйлы. Тікелей жалғау арқылы бiрнеше адам
қатысып ойнайтын көптегeн компьютерлік ойындар жұмыс iстейдi.
Eкiдeн көп бiрнеше компьютердi бiр-бiрiмен байланыстыру үшін тiкелей
жалғау жеткiлiксiз. Бұл жағдайда әрбiр компьютерге желiлік тақша орнатылуы
қажет, оларды бiр-бiрiмен кабель арқылы байланыстырып, компьютерлердiң
бiрлескен жұмысын басқаруға арналған арнайы программаларды iскe қocy керек.
Егер компьютерлер бiр-бiрiнен өте алшақ орналаспаса, олар үшін ортақ
желiлік жабдық пайдаланылады да, олар бiр программалық қамтамасыз ету
дecтeciмeн басқарыла бередi. Осындай желіні жергілікті желі деп атайды.
Жергiлiктi желiнiң eкі түpi бар: клиент-сервер жене бiр деңгейлі (бiр
рангiлi), яғни тең дережелi желi. Егер желiде оны басқаруға арнайы бөлiнген
файлдық сервер деп аталатын қуатты компьютер бар болса, онда олар клиент-
сервер түрiнe жатады. Клиент-сервер желiсiндегi серверден басқа
компьютерлер - жұмыс стaнциялары немесе клиенттер, яғни тұтынушылар деп
аталады.
Сервер - opтақ пайдалануға арналған барлық pecypcтapды қамтитын
компьютер. Opтақ ресурстарды пайдалану үшiн сервер қосулы болуы қажет.
Серверге принтерлер, модем, оpтақ қолданбалы программалар (мысалы,
электрондық пошта), факстар және т.б. қосылады. Желiдегi жұмыстың көп
бөлiгiн сервер aтқарады. Клиент-сервер типiндегi желiлер қамтылған
ресурстарды толығырақ қолдануға мүмкiндiк бередi. Әдетте, сервер жұмыс
өнiмдiлігімен жене қатты дискiдегi aқпарат көлемiнiң үлкендiгiмен
ерекшелeнеді.
Мұндай желiде барлық ресурстар - дерек жинақтаушы дискiлер
(накопители), принтерлер, модем, CD-ROM (компакт-диск) дискілер серверге
қосылады. Сол себептi opтaқ ресурстармен жұмыс жасау үшiн алдымен
сервермен байланысу қажет.
Бiр деңгейлi желiде барлық жұмыс станциясы қайсы бір мағынасында
басқалары үшiн сервер қызметiн aтқapaды. Олар ортақтастырылған желi
ресурстарын бiрдей қолдана алады және ресурстарды бөлудi бақылап отыратын
қyaтты ортақ сервер компьютер болмайды. Бiр деңгейлi желiлердің маңызды
ерекшелiгi - онымен жұмыс iстey үшiн арнайы программалық жабдықтың қажетi
жоқ.
Деңгейлерi бiрдей жергiлiктi желiлерде әрбiр жұмыс станциясы басқалары
үшiн cepвepдiң қызметiн атқара бередi. Мысалы, бiр компьютерге принтер,
басқасына компакт- диск орналастыруға арналған дискжетек (дискiнi
айналдырып мәлiмет алатын құрылғы) қосылуы мүмкiн. Егер мұндай желi Windows
2000 амалдық жүйесi арқылы басқарылса және шалғай құрылғы ортақ ресурс
ретiнде анықталса, онда желiдегi әрбiр тұтынушы осы ресурстардың барлығын
пайдалана бередi. Бiрақ принтер қосылған компьютер iскe қосылмай тұрса,
онда желi арқылы басуға мәлiмет шығара алмаймыз. Бiрдей деңгейлi жергiлiктi
желiнi құру өте жеңiл және осындай тәсiлмен байланысқан компьютерлер кез
келген мәселенi тиiмдi түрде шеше алады.
Windows 2000 амалдық жүйесi оpтақ пайдалануға арналған дepeктepдi кез
келген компьютердi пайдалануына толык мүмкiндiк бередi. Мұндай басқаруды -
жүйелiк саясат немесе жүйелiк ереже деп те атайды. Жергiлiктi желiдегi
жұмыстарды басқаруға жауапты және жүйелiк саясатты реттейтiн маманды - жүйе
басқарушысы немесе жүйелiк әкiм (администраторы) деп атайды.
Жергiлiктi желi топологиясы жергiлiктi желiдегi компьютерлердiң бiр-
бiрiмен геометриялық байланысу тәсiлi топология деп аталады. Байланыстыру
топологиясының бiрнеше түpi бар:
1. Ең қарапайым топология түpi - шина. Мұндай желiде барлық
компьютерлер тiзбектi түрде бiр кабельге жалғанады.
2. Caқинa топологиясы деп аталатын желi байланысында барлық
компьютерлер тұйық сақина түрiндегi кабельге жалғанады
3. Файлдық серверлерге негiзделген желiде компьютерлер бiр-бiрiмен
жұлдыз схемасы түpiндe жалғанады.
4. Құрылғандардың құрамы мен программалық жабдығы топологияға
байланысты анықталады. Желi топологиясын мекеменiң қажетiне қарай таңдап
алады. Егер мекеме көп қабатты үйде орналасса, онда оның әр қабатындағы
жеке cepвepiн байлaныстыратын бүкiл мекемеге ортақ бiр сервер берiлiп, оны
ақшақар (снежинка) схемасы деп атайды, көбiнесе осы топологияны
пайдалaнған тиiмдi.
Жергiлiктi желi атқаратын қызметі мекемеде Windows 9х, Windows 2000
Profesional жене Windows NT Workstation амалдық жүйелерi орнатылған бiрнеше
компьютер болса, оларды жергiлiктi желiге қосқан орынды.
Жергілікті желіні қамтамасыз ету мүмкіндіктері:
- Ақпараттың арнайы серверлерде сақталуы, бірнеше пайдаланушылардың
қандай да бір дерекпен жұмыс істеуі;
- Бірнеше пайдаланушылар қолданатын программалық жабдықтарды файлдық
дискілердің серверлерінде бір ғана данадан сақтау;
- Электрондық пошта мен топтық жоспарлауды пайдаланатын
пайдаланушылардың ұжымдық жұмыс істеуі мен құжат айналымы;
- Желілік принтерлерді бірлесіп пайдалану;
- Интернетке қосылу мүмкіндіктері;
- Ақпараттың резервтік көшірмесін алу және орталықтандырылған қорғау.
Бiр рангiлi желi құру үшiн жоғарыда aйтылған амалдық жүйелерi бар
стандартты программалық жене желiлiк жабдықтар (кабельдер, желiлiк
адаптерлер) қажет. Тек MS-DOS амалдық жүйесiнде жұмыс iстейтiн
компьютерлердi Workgroups Add-On for Dos программасын орнатқаннан кейiн
желiге қосуға болады.
Бiр-бiрiне жақын орналасқан бiр рангiлi желiге қосылған бiрнеше
компьютер жұмыс топтарына бiрiктiрiледi. Жұмыс топтарын құру барысында
мекеменің құрылымын ескеру қажет, мыcалы, бухгалтерия бөлiмi компьютерлерiн
Бухгалтерия тобына т.с.с. Жұмыс тобындағы барлық компьютерлер сервер
немесе тұтынушы (клиент) қызметiн атқара алады. Жұмыс тобының мүшелерi өз
компьютерлерiне қосылған ресурстарды өздiгiмен ортақтаса пайдалануға
бередi. Жұмыс тобына арналған тіркеу жұмыстары жүргiзiлмейдi, себебi мұнда
пайдаланушыны тіркеу және компьютерлердi орталықтандыpылған басқару
атқарылмайды. Windows 2000 Professional амалдық жүйесi басқаруымен жұмыс
iстейтiн әрбiр компьютер өзiнiң қорғану саясатын және жеке тіркеу
жазбаларын жүзеге асырады.
Желiдегi компьютерлер санының артуына (10 apтық) қарай мәлiметтердi
тасымалдау қиындaй түceдi. Мұндай жағдайда cepвepi бар желi құрып,
компьютерге ресурстар мен тұтынушыларды орталықтан басқару мүмкiндiгiн
беретiн қуатты Windows 2000 Server амалдық жүйесiн орнатқан абзал.
Ортақ деректер базасының каталогi, желiлiк ресурстар мен бiрыңғай
қорғаныс саясатын бөлiсудiң орталықтандыpылған тәсiлi бар компьютерлер
тобының домен атауы болады.
Әрбiр дoмeнгe жеке ат берiледi. Доменнің деректер базасы каталогi
домен бaқылаушысында (контроллер) сақталады. Әрбiр доменде тек бiр ғана
негiзгi бaқылаушысы болады. Mүмкiндiгiншe бiр немесе бiрнеше резервтiк
домен бақылаушы болғаны дұрыс.
Windows 2000 Professional амалдық жүйесi әр түрлi қызмет көpceтeтін
бiр пайдаланушығa арналған станцияларын серверлермен байланыстыруға
есептелген. Компьютер желiге қосылғаннан кейiн бiрiншi рет іске қосылғанда
амалдық жүйе DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol) cepвepiн іздейді.
Мұндай типтегi серверлер компьютерлерге желiде бiрiн-бірі табу үшiн адрес
меншiктейдi. Егер желiде DHCP cepвepi онда амалдық жүйе автоматты түрде
қосылғаннан компьютерлердi анықтай алатын режiмге ауысады. Windows 2000
Professional амалдық жүйесi орнатылған компьютерлер кейiнiрек қосылса, олар
автоматты түрде жұмыс тобына кіреді. Мұндай механизмдi IР-адрестеу
(Automatic IP-addressiing) деп атайды.
Желiдегi компьютерлер жұмысын программа басқарады, барлық
компьютерлердiң бiр-бiрiне жiберетiн және қабылдайтын ақпараттары
араласпай, тиянақты жеткiзiлу үшiн, олар бipтілмен – ортақ ережемен
байланыс жасауы керек. Компьютерлердің бiр-бiрiмен байланыс жасау ережесi
желілік хаттама деп аталады.
Windows 2000 Professional амалдық жүйесi aқпарат тасымалдау жылдамдығы
жоғары желiмен жұмыс істeyгe мүмкіндік бередi. Транспорттық хаттаманы
таңдау желi топологиясына байланысты. Мicrosoft фирмасы мекеме iшiнде
желiмен жұмыс істеу үшiн TCPIP хаттамасын қолдануды ұсынады. NetWare бар
жергiлiктi жeлiлерде пакеттердi желi бөлiктерi және тор арасында
маршрутизациялау мүмкiндiгiн беретiн IPXSPX (Internet Packet
ExchangejSequeneed Packed Exchange) хаттамасы қолданылады. Мicrosoft
фирмасының 3Соm компаниясымен бірігіп құрғaн Point-to-Point Тunneling
Protocol (РРТР) хаттамасы: арқылы ceнiмдi байланыc құpy мүмкiндiгiн бередi.
РРТР тутынушылардың Интернет арқылы корпоративтi байланысқан кезде
туннельдi ұйымдастыру үшiн қолданылады. Мекеме aқпаратты жоғалтып алмау
мақсатында ayқымды инфрақұрылымды құру қажеттiлiгiнен құтылады. жуырда
корпорация осы хаттаманың бірқатар кеңейтулерiн шығарды.
Windows 2000 - корпоративтiк жеке меншiк ұйымдастыpуға арналған
бірқaтар жаңа хаттамаларды қамтамасыз етедi: L2TP (Layer 2 Tunneling
Protocol - екiншi деңгейлі туннельдiк хаттама), IPSec (Internet Protocol
Security –Интернеттегі қayiпсiздiк хаттамасы) жане EAP(Extensible
Authentication Protocol - аутентификацияны кеңейту хаттамасы).
Active Dirесtoгу - үлкен жергiлiктi желi әкімнің (администратор)
жұмысын жеңiлдетедi, пайдаланушының бар eкeнiн (аутентификация) құрылғылары
және ресурстарға қатынасты басқару есебiнен ақпарат қауiпсiздiгiн
қамтамасыз етедi. Active Directory - ақырғы пайдаланушыны дербес iздеу,
қажеттi аппараттық ресурспен және желiге бiр рет қосылу процесi шеңбеpiндe
қосымшалармен қатынас құруын жеңiлдетедi. Ол қосымшалар мен жүйенiң
аппараттық бөлiмiндегi конфигурацияларда қолданылатын жұмыс үстелiнiң
баптау параметрлерi жөнiнде деректердi сақтайды. Осылай пайдаланушылар
айқындылығын, түci, қағаз пiшiмi, екiжақты баспаға шығару мүмкiндiгi сияқты
белгiлi бiр қасиеттерi бойынша принтерлердi iздей алады. Мысалы, PowerPoint
программасында дайындалған көп беттен тұратын таныстыру кiтапшасын баспаға
шығару қажет болса, активтi каталог желiге қосылған жылдам басатын түрлi
түcтi принтердi iздеу мүмкiндiгiн бередi. Iздеудi жылдамдату үшiн Active
Directoryде әрбiр объектiнiң бiрқатар атрибуттары кipeтiн ауқымды каталог
(Global Catalog) қолданылады. Желi әкiмi (администратор) ауқымды каталогке
сақтау үшiн өз атрибуттарын бере алады. Атрибуттардың типтерi iздеудi
жеделдету мақсатында индекстеледi. Ауқымды каталогпен қатынас құру
мүмкiндiгi шектеулi кезде, әкім доменi тобына кiрмейтiн пайдаланушылар
желiге тiркеле алмайды.
Қала, облыс, ел iшiнде орналасқан желiлер аймақтық деп аталады. Егер
олар қайсы бiр ұйымға немесе ұйымдар тобына қарасты болса, онда
корпоративтiк деп аталады. Мысалы, Қазақстан Республикасының ұлттық
банкiнiң желiсi - Banknet, негiзгi банктiң компьютерлерiн оның барлық
филиалдарының компьютерлерiмен (аудандық бөлiмшелерiн қоса) бiрiктiредi.
Одан үлкен көлемдегi, бүкiлелдерге, құрлықтарға тapaғaн желiлер
ауқымды деп аталады. Олар корпоративтiк те, жалпы да бола алады. Мысалы,
Интернет сияқты олардың кез келген пайдаланушыларға қызмет ету
мүмкiндiктерi бар.
Компьютерлердi желiге олардың ресурстарын бiрлесiп пайдалану үшiн және
ақпаратпен алмасу үшiн бiрiктiредi.
Компьютердің ресурстары ақпараттық және техникалыққа бөлiнедi.
Ақпараттық ресурстарға программалар және деректер, ал техникалықтарға -
принтерлер, модемдер, сканерлер, график салғыштар кiредi. Ақпаратты сақтау
құралдары, CD-ROM, ZIP, DVD сияқтылар ақпараттық pecypcтapғa кiредi. Олар
программалар және деректерi бар қапшықтар peтiндe қаралады. Оларға қосылу
логикалық дискiге жасалғандай жүзеге асырылады. Орналасқан компьютерiнен
ғанa қол жеткiзуге болатын ресурстар жергiлiктi деп аталады. Желiнiң басқа
компьютерлерiне де ашық компьютер ресурстары оpтақ немесе желiлiк деп
аталады. Жергiлiктi және ортақ; ресурстар түсініктері шартты. Бұл -
жергiлiктi ресурсты ортақ етуге болады және, керiciнше, ортақ ресурсқа
жергiлiктi мәртебесiн беруге болады (яғни басқа пайдаланушыларға жолды
жауып тастау) деген сөз.
Ортақ ресурстар орналасқан компьютер сервер деп аталады. Сервердегi
ақпаратқа жол ашатын және осы ресурстар пайдаланылатын компьютерлер
клиенттер немесе жұмыс станциялары деп аталады. Есептеу желiлерi желілік
амалдық жүйелер басқаруымен жұмыс істейді. Негiзгi желiлiк амалдық
жүйелерге Novell NetWare, Windows NT, OS2 Warp UNIX кiредi. Windows 95, 98
амалдық жүйелерiнде құрамдас желiлiк құралдар бар.
Желiлiк ОЖ пайдаланушыларға желiнiң бiр компьютерiнен басқасына
файлдар көшiруге, желiнiң бiр компьютерiнен басқасында орналасқан
деректердi өңдеуге, ал кейбiр жағдайларда басқа компьютер жaдындa
орналасқан программаны қосуға мүмкiндiк бередi.
Компьютерлiк желiлердi қолдану мыналарды жүзеге aсыруға мүмкiндiк
бередi:
• ақпаратты өңдеу процесiнiң нақты бiр компьютерден тәуелсiздiгi;
• желiнiң бiр ДК -сында сақталу есебiнен бiр ақпаратты қосарлау
мүмкiндiгiнiң жойылуы;
ақпарат сақталуы сенiмдiлiгiнiң жоғарылауы;
ақпаратты рұқсат етiлмеген енуден қорғауды жақсарту:
ұйымның бөлiмшелер және қызметкерлерiмен apacындa жылдам, қағазсыз ақпарат
алмасу мүмкiндiгi.
1.3 Білім берудегі ақпараттық технологиялар
Компьютер, телекоммуникациялық және желілік құралдар ақпараттарды
қабылдаудағы әдістерді өзгертіп, әртүрлі әрекеттерге жаңа мүмкіндіктерді
ашып отырып, қазіргі қоғамның даму кезеңіндегі оқыту мақсатының көкейкесті
және маңызды мәселелеріне қол жеткізеді. Білім берудегі ақпараттық
технологиялар оқытуда қолданылатын электронды құралдар мен оларды
функционалдау тәсілдерінің жиынтығын анықтайды. Білім беруде қолданылатын
бағдарламалық-техникалық құралдардың классификациялық белгілері ретінде
мыналарды айтуға болады:
- дидактикалық бағыт;
- бағдарламалық ұсыныс;
- техникалық ұсыныс;
- пәндік аумақта қолданылуы.
Дидактикалық бағыт бойынша классификация
Бағдарламалық-аппараттық комплекстің дидактикалық бағыты бойынша
классификация белгілерін кейбір әдебиеттерден кездестіруге болады. Мысалы,
үйренушілерге компьютер арқылы берілетін білімді келесідей классификациялау
керек. Біріншіден, білімді анықыталған және анықталмаған деп бөлу қажет
болып табылады. Ал, кейінірек жасанды интеллект аумағында зерттеулердің
дамуымен бұл білімдер артикулденетін және артикулденбейтін болып аталатын
болды.
Білімнің артикулденетін бөлімі – бұл үйренушілерге ақпараттарды
(мәтіндік, графикалық, бейне, т.б.) бірнеше бөліктерге бөлу арқылы беруге
болатын және оңай құралатын білімдер.
Білімнің артикулденбейтін бөлімі – интуиция, тәжірибе (опыт) негізінде
құралған білімдер. Бұл бөлімнің білімі үйренушілерге берілмейтін,
практикалық есептерді шығаруда жеке тапсырмаларды орындау кезінде қол
жеткізуге болатын іскерлікті, тапқырлықты және адам өтілінің басқа
бөлімдерін қамтиды. Білімнің мұндай классификациясына сүйене отырып, оқыту
бағдарламалық-аппаратық комплекстерді классификациялауға болады. Осы
комплекстер негізінде құралған және білімнің артикулденген бөлімін оқытуда
қолданылатын технологиялар декларативтік деп аталады. Декларативтік
технологияларға мыналарды жатқызуға болады:
- компьютерлік оқулықтар;
- оқытылатын мәліметтер қоры;
- үйренушілерге белгіленген ақпаратты ұсынатын, дұрыс меңгеруін
тексеретін, сақтауға мүмкіндік беретін мәтіндік және бақылау
бағдарламалары мен басқа компьютерлік құралдар.
Бағдарламалық-аппараттық комплекстерді құруда және білімнің
артикулденбеген бөлімін меңгеруде қолданылатын технологиялар процедурлік
деп аталады. Бұл топтың компьютерлік ақпараттық технологиялары білімнің
ақпараттарын бірнеше бөліктерге бөліп тексермейді және ақпарат бөліктерін
қамтымайды. Олар әртүрлі модельдер негізінде құрылған. Бұл жағдайда
компьютерлік ақпараттық технологияларға мыналар жатады:
- қолданбалы бағдарламалар пакеті (ҚБП);
- компьютерлік тренажерлер (КТ);
- зертханалық практикумдер;
- ойындардың бағдарламалы;
- үйренушілерге зерттеу кезінде оқытылатын пән бойынша білім алуына
(қосуына) мүмкіндік беретін экспертті-үйрену жүйелері (ЭҮЖ) және
басқа да компьютерлік құралдар.
1.4 Ақпараттандыру жағдайында білім ұйымдары басшыларының
инновациялық кедергілерден шығуы туралы
Қазіргі заман жылдам әрі терең өзгерістермен ерекшеленеді. Білім беру
жүйесі ауқымды қоғамдық жұйенің бір саласы ретінде өмірде болып жатқан
жаңалықтарды есепке ала отырып өз құрылымын өзгертіп отыруы қажет.
Сондықтан педагогикалық инновация бiлiм беру жүйесiн жaңартудың қажеттi
факторы болып табылады. Бұл мәселеге көптеген еңбектер арнaлған мәселен,
М.С Бургин (2), Н.Д Молахов, Н.И, Лaпин, А.И. Пригожин (5) инновация,
инновациялық құбылыс түciніктерінің негiзiн қарастырса, К. Ангеловский
(1), В.А. Сластенов (6), В.С Лазерев, С.,Ц Поляков(4), М.М Поташнвк .
Хомерики (9) бiлiм саласындағы инновациялық құбылыстардың мазмұнын
анықтайды. Инновациялық өзгерiстердiң әлеуметтiк- психологиялық кедергілерi
туралы В.И Антошок, В.Г. Зазыкнна, Р.Л. Кричевский, Л.К Маркова, Н.Р.
Юсуфбекова (10) зерттеулерiнде талдаулар жасaғaн.
Fылыми әдебиеттердегi инновациялық мәселелердiң теориялық негiздерiнiң
жеткiлiктi зерттелуiне қарамастан бiлiм беру саласын ақпараттандыру iciнe
жасaлған тандаулар көрсеткендей, жаңалық мектеп басшылары тарапынан үнемi
түciнicтiк табыла бермейдi, кейде педагогтар тарапынан табанды қарсылықтар
да кездесiп қалады. Бiлiм ұйымдары басшылары педагогтар тарапынан
қалыптасып қaлған кәсіптiк стереотип жаңалықты шеттеушілік, жаңашылдыққа
ұмтылудың болмауы сиякты кедергiлердi кездестірiп жүp. Бұл бағыттa
төмендегідей көптеген қайшылылықтарға тап болуда.
Олар:
( бiлiм беру жүйесiне деген қоғамның объективтi талaптaры мен
жүйенiң жaғдайлары арасындағы;
( мектеп жүйесiне енгiзiлiп жатқан өзгерiстер мен оның қалыптасуын
дәстүрлi өмip салтын сақтауы арасындағы;
( инновация жағдайында мектептi басқару қажеттілігі мен бiлiм
беру саласындағы инновациялық үpдicтi басқару теориясының жоқтығы;
( басқару қызметiнiң дәстүрлi деңгейiн жүзеге асыру мен мектеп пен
қоғамның қазiргi қажеттiлiгiне сай жаңашыл шығармашылықпен ойлай алатын
басшы-нповаторлар арасындағы сәйкессiздiк.
Бұл қайшылықтарды тек бiлiм бөлiмдерiнiң арнайы ұйымдастырған жұмысы
арқылы ғaнa шешуге болады.
Инновация терминi латын тілінен алынған, ол - жаңару, өзгеру
дегендi бiлдiредi. Бұл түсінік XIX ғасырдағы зерттеулерде пайда болып,
белгiлi бiр мәдениеттің кейбiр элементтердің бiрiнен екiншісіне енгiзу
дегендi бiлдiрдi. ХХ ғасырдың 30-жылдарында Еуропада ғылымның жаңа саласы,
жаңашылдық ғылымы пайда болып, ал 50 жылдары педагогикалық инноватика
қалыпасты. КСРО-да бұл термин ХХ ғасырдың 70 жылдарынан бастап қолданыла
бастады. Егер орыс тiлiнiң түсiндiрме сөздiгiне қарасақ онда жаңалық
сөзiнiң төркiнiнде өмiршендiк немесе тиiмдiлiк тyралы ештеңе айтылмайды,
яғни жаңа деген жаңадан жасалған, таныс емес, белгiсiз, өткеннің орнына
лайық болған деп керсетiлген.
Мектеп басшылары бұл берiлген анықтамаларды сараптай келе жаңалықтың
барлығы ылғи да жағымды нәтиже бере бермейдi деген тұжырымға келдi:
- кез келген жаңа дүние мектептiң көкейкеcтi мәселесiн шешуде басты
құрал бола бермейдi;
- әрбiр жаңа дүние белгiлi бiр жағдайда ғана туындайды және нақты бiр
ғана педагогикалық мәселенi шешуге бағытталады;
- жаңалықты пайдаланушылар санының көбеюi, жаңа тәжiрибелердiң пайда
болуы және оларды игеру жаңалықты меңгерудiң тиiмдi жағдайларын
қиындата түceдi.
Әрбip жаңа педагогикалық әдiстiң екі жағы болады: технологиялық-әдісті
пайдаланудың өзіндік ерекшелiктерi және жаңалықты игеруге өзіндiк әсер
eтyi.
Қазiргi педагогикалық сөздiктер педагогикалық инноватиканы
педагогикалық ic-әрекеттiң жаңару үрдiсiн, оның принциптерiн,
заңдылықтарын, әдic-тәсiлдерiн зерттейтiн сала ретiнде қарастырады, ал
педагогикалық инновация деп тәрбие мен бiлiм берудiң тиiмдiлiгiн арттыру
мақсатында педагогикалық ic-әрекетке енгiзiлген жаңалыктар деп
түсiндіріледi.
Бiлiм беру саласында инновациялық үрдiстi жүзеге асыру мұгалiмдерден
өз мінез-құлықтарын, ұстанымдарын мүмкіндіктерін түрлендiрудi талап eтедi.
Инновациялық ic-әрекет адамдардың шығармашылық жемiстi қызметiнiң бip түpi
және оған мотивациялық, креативтік, технологиялық, шартты компоненттер
жатады. Сонымен қоса мотивациялық компонент педагогтардың педагогикалық
жаңалықтарға деген сұранысын, ол жаңалықтарды қабылдау дәрежесiн көрсететін
кәсiби шығармашылық бағыттарының мазмұнын анықтайды.
Креативтiк компонент икемделу, өзгеру, қайта өзгеру, бар тәжiрибенi
қайта жаңарту, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе
1. Ақпараттық–коммуникациялық технологияның оқыту процесі
... ... ... ... . 6
1. Ақпараттық–коммуникациялық технологияларның оқыту процесіне
қолданудың дидактикалық мүмкіндіктері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 6
2. Оқытушының ақпараттық – коммуникациялық құзырлылығы мен ақпараттық
мәдениетін қалыптастыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 7
3. Білім берудегі ақпараттық технологиялар
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .25
4. Ақпараттандыру жағдайында білім ұйымдары басшыларының инновациялық
кедергілерден шығуы туралы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 27
5. Ақпараттық мәдениетті оқыту процесінде оқушы бойына қалыптастыру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... . 31
1. Электронды сынақ кітапшасын құру бағдарламасы
... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
1. Құрылған бағдарламамен танысу
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 34
2. Қолданушыға нұсқау
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... 35
2. Бағдарламаны құруға пайдаланған құрал
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 37
1. Delphi ортасында мәліметтер қорын құру
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 37
2. Мәліметтер қорымен байланыс орнату
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 40
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .62
Әдебиеттер тізімі
Қосымша
Кіріспе
Қазақстан Республикасының білім беруді 2010 жылға дейін дамытудың
Мемлекеттік бағдарламасында ақпараттық және коммуникативтік технологияны
білім беру жүйесін жеделдетіп дамытуға қолдану негізгі міндеттердің бірі
ретінде анықталады.
Ақпараттық-комуникациялық технологияны бәсекеге қабілетті ұлттық білім
беру жүйесін дамытуға және оның мүмкіндіктерін әлемдік білімдік ортаға
енудегі сабақтастыққа қолдану негізгі мәнге ие болып отыр.
Білім беруді ақпараттандыру, білім салаларының барлық қызметіне
ақпараттық технологияны енгізу және ұлттық модельді қалыптастыру
қазақстандық білім беруді сапалы деңгейге көтерудің алғы шарты.
Аталған бағыттарды дамыту үшін құқықтық-нормативтік, материялдық-
техникалық, ғылыми-әдістемелік және ақпараттық жағынан қамсыздандыру
педагог мамандарды даярлаудың негізгі бағыттарының біріне айналып отыр.
Білім беруді қайта құру оқытушыдан үлкен дайындықты талап етеді. Олай
болса, олардың тұлғалық қасиеттері мен мамандық құзырлықтарына жоғарғы
талап қойылады. Қазіргі уақытта оқытушы білім беру жүйесіндегі кез келген
қайта құруларды педагогикалық процестің негізгі субъектісіне айналып отыр.
Қазіргі оқу орнына шығармашылық ізденіс қабілеті дамыған, жаңа
педагогикалық технологияларды жете меңгерген мамандық шеберлігі қалыптасқан
оқытушы қажет. Бір уақытта педагог, психолог және оқу-процесін
ұйымдастырушы технолог бола білуі керек. Сонымен қатар оқушының шектеусіз
қабілетін дамыта алатындай білім берудің әлемдік кеңістігін құруға
қабілетті бола білуі шарт. Бұдан оқытушының мамандық шеберлігі анықталады.
Басқаша айтқанда, білім беруді ақпараттандыру процесі оқытушыеың
дайындық деңгейі мен мамандық сапасына үлкен талап қояды. Ол оқытушының
өзін-өзі дамуына, өзіндік білім алуына және шығармашылық түрде өздігінен
қызметтерін іске асыруға мүмкіндік береді. Сондықтан оқытушыларды жаңа
ақпараттық технологияны өз қызметтеріне еркін пайдалана білуіне және оқыту
құралы ретінде пайдалану бағыттары бойынша білімдерін көтеру және қайта
даярлау курстарының мазмұнын өзгертіп, жасақтау қажеттілігі туындады.
Педагог мамандардың біліктілігін көтеру және қайта даярлауда ақпараттық
әлемде оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың негізгі құралдарын, жаңа әдістер
мен формаларды кез келген уақытта таба білуіне мүмкіндік туғызу. Мұндай
жағдайда педагог мамандар өзін-өзі дамытуына және өздігінен білім алуына
мүмкіндік алады. Бұл жағдайда дамытудың өзектілігі – жаңа ақпараттық
коммуникациялық технологияны оқу-тәрбие процесіне жан-жақты, әрі еркін
пайдалана білуге үйрету дайындау кезеңдерінің сапалығымен анықталады.
Ақпараттық технологияларда электронды сынақ кітапшасын құру – бұл
менің дипломдық жұмысымның мақсаты.
1. Ақпараттық–коммуникациялық технологияның оқыту процесі
1. Ақпараттық – коммуникациялық технологияның оқыту процесіне
қолданудың дидактикалық мүмкіндіктері
Қазіргі заман талабына сай адамдардың мәлімет алмасуына, қарым-
қатынасына ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың кеңінен қолданысқа
еніп, жылдам дамып келе жатқан кезеңінде ақпараттық қоғамды қалыптастыру
қажетті шартқа айналып отыр. Осы орайда келешек қоғамымыздың мүшелері –
жастардың бойында ақпараттық мәдениетті қалыптастыру қоғамның алдында
тұрған ең басты міндет.
Ақпараттық мәдениетті, сауатты адам-ақпараттың қажет кезін сезіну, оны
тауып алуға, бағалауға және тиімді қолдануға қабілетті, ақпарат сақталатын
дәстүрлі және автоматтандырылған құралдарын пайдалана білуі керек.
Адамзаттың қолы жеткен ең үлкен табыстарының бірі – осы ақпарат. Бірақ
оны шектен тыс ашық қолдана берсе, жастар санасын улайтын да нәрсеге
айналып кетуі мүмкін. Бұл ақпараттың пассивті түрде пайдаланатын бөлігінің
артуына байланысты болып отыр. Интернеттің кең таралуына орай ақпарат
таратудың бақылауға көнбейтін кері процесінің күнен-күнге артып бара
жатқаны байқалады.
Жаңа мыңжылдық – бұл күнтізбедегі жаңа уақыт өткелі емес. Ол- өткенді
таразылап, өмірдің мәнін жаңаша түсінуге, болашақты барынша жете дұрыс
анықтайтын уақыт. Әсіресе, бүгін біз өз күшімізді жарқын болашаққа
жұмсауымыз керек. Қоғамның қарқынды дамуы, көбіне оның білімімен және
мәдениетімен анықталады. Сондықтан, біздің ойымызша, білім жүйесін құру,
қоғамды мына күнде дамып отырған әлемге дайындау – бүгінгі күннің ең
негізгі және өзекті мәселесі.
Біріккен ұлттар ұйымының шешімімен ХХІ ғасыр – ақпараттандыру ғасыры
деп аталады. Қазақстан Республикасы да ғылыми-техникалық прогрестің
негізгі белгісі – қоғамды ақпараттандыру болатын жаңа кезеңіне енді.
Қоғамды ақпараттандыру – экономиканың, ғылымның, мәдениеттің дамуының
негізгі шарттарының бірі. Осы мәселені шешудегі басты рөл жоғарғы оқу
орнына жүктеледі.
Қазіргі таңда әлеуметтік жағынан қорғанған адам – ол технология
ауысуына және нарық талабына сай терең білімді, әрі жан-жақты адам. Қазіргі
білім жүйесінің ерекшілігі – тек біліммен қаруландырып қана қоймай,
өздігінен білім алуды дамыта отырып, үздіксіз өз бетінше өрлеуіне
қажеттілік тудыру. Қорытындысында білім беру – адамға үздіксіз оқуға, білім
алуға жан-жақты білім қызметін ұсынатын әлеуметтік институт болуы керек.
Елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, оның мазмұнының түбегейлі
өзгеруі, оның дүниежүзілік білім кеңістігіне енуі бүкіл оқу-әдістемелік
жүйеге, оқытушыларды алдына жаңа талаптар мен міндеттер қойып отыр.
Бұдан шығатыны, ХХІ ғасырдың алғашқы жылдарының негізгі
проблемаларының бірі – Білім-бүкіл өміріңе қағидасынан Білім бүкіл өмір
бойына қағидасына қате алатын білім жүйесінің ұйымдық құрылымдарын іздеу
болып табылады.
Информатика пәнін оқытудың тиімділігін арттырудың жолдары өте көп.
Соның бір жолы ретінде оқытудың жаңа технологиясын енгізуді атап өтуге
болады.
1.2 ОҚЫТУШЫНЫҢ ақпараттық – коммуникациялық құзырлылығы мен
ақпараттық мәдениетін қалыптастыру
Оқытушы ақпараттық - коммуникациялық құзырлылығы мен ақпараттық
мәдениетiн қалыпастыру қазiргi таңда үздiксiз педагогикалық бiлiм беру
жүйесiндегi ең көкейтестi мәселелердiң бiрiне айналып отыр. Қарастырылып
отырған мәселе "Жаңа ақпараттық - коммуникациялық технологиялар" ұғымының
пайда болуымен және бiлiм беру саласында компьютердiң қолданыла бастауымен
тығыз байланысты.
Жаңа ақпараттық технологиялар дегенiмiз - бiлiм беру iсiнде
ақпараттарды даярлап, оны бiлiм алушыға беру процесi. Бұл процестi icкe
асырудан негiзгi құрал компьютeр болып табылады. Компьютер - бiлiм беру
iсiндегi бұрын шешiмiн таппай келген жаңа, тың дидактикалық мүмкіндіктерді
шешуге мүмкiндiк беретiн зор құрал. Бiрақ әлі күнге дейін бiз осы зор
құралдың шексiз мүмкiндiктерiнің оннан бiрiн де пайдалана алмай отырмыз.
Себеп не? Басты себеп – оқытушының ақпараттық коммуникациялық құзырлылығы
мен ақпараттық мәдениетiнің қалыптаспауына немесе төмендiгiнде. Соңғы
жылдарда бiлiм беру жүйесiне енген құзырлылық немесе "құзiреттiлiк" ұғымы
жеке қасиеттерi мен бiлiм, бiлiк, дағды, ic тәжiрибесi, түсiнiгiнің
бiрлiгiн сипаттайды.
Қазiргi уақытта құзырлылықтың бiрнеше түpi бар, соның бiрi -
aқпараттық коммуникациялық құзырлылық. М.В.Лебедева мен О.Н.Шилова
мұғалiмнiң ақпараттық – коммуникациялық құзырлылығын "оку, тұрмыстық,
кәсiби мiндеттердi aқпараттық және коммуникациялық технологиялардың
көмегiмен шеше бiлу қабiлеттілiгi" деп анықтайды.
Авторлар мақалада ақпараттық коммуникациялық құзырлылықты
қалыптастырудың базалық, жалпы және кәсiби кезеңдерiн бөлiп көрсетiп,
ақпараттық технологияларды оқу қызметiнде қолдану мен кәсіби мiндеттердi
шешуде қолданудың ара жiгiн ашып көрсетедi. Бұл тұрғыдан қарастырғанда,
ақпараттық құзырлылық екі құрамдас бөлiктен тұрады: компьютeрлiк сауаттылық
және компьютeрлiк бiлiмдарлық.
Компьютeрлiк технологиялардың даму жағдайындағы ақпараттық
сауаттылыққа К.А. Каймин "компьютермен өз бетiнше жұмыс iстей бiлу,
компыoтерлiк техниканың көмегімен есептеу, жазу, сурет салу, ақпараттарды
iздеу дағдылары мен бiлiктерінің болуы" деп aнықтама бередi.
Компьютeрлiк бiлiмдарлықтың белгiлерiне компьютерлер мен танымал
бағдарламалардың кеңтүрлiлiгiн бағдарлай бiлу, олардың мүмкіндiктepiн бiлу,
нақты бір жұмыс үшiн тиiмдi бағдарламалық құралдарды таңдай бiлу,
бағдарламалық құралдар бойынша жеке библиотекасының болуы жатады.
Сонымен, мұғалiмнің ақпараттық – коммуникациялық құзырлылығын
қалыптастырудың негiзгi тәсiлдерiне мыналар жатады:
Ақпараттарды өңдеудiң компьютерлiк технологияларын теориялық және
практикалық тұрғыда оқып - үйрену;
• Әртүрлi қолданыстағы бағарламалық қамтамасыздандыруды оқып - үйрену
және оны оқыту процесiнде қолдану мүмкiндiктерiне талдау жасау;
Ақпараттық және коммуникациялық технологияларды жеке пәндердi оқытуда
қолданудың тиiмдiлiгiн негiздей және дәлелдей бiлу.
Ақпараттық мәдениет дегенiмiз - адамға ақпараттық кеңістіктің
қалыптасуына қатыcyғa және ол кeңicтіктe epкін бағдарлай алуға, ақпараттық
өзара ic-әрекетке түсуге мүмкiндiк беретiн бiлiм деңгейi. Э.Л.Семенюктiң
пiкiрi бойынша "ақпараттық мәдениет - адамның, қоғамның немесе оның бiр
бөлiгiнiң ақпараттармен жұмыс iстеудiң барлық түрлерi - ақпараттарды алу,
өңдеу, жинақтау және осының негiзiнде сапалы жаңа aқпаратты құру және
практикалық қолдану бойынша жетiлу деңгейi".
Педагог ақпараттық мәдениетiн қалыптастырy және дамыту – ұзаққа
созылатын, педагогтың aқпараттық және педагогикалық қызметінің
интеграциялау процесi. Бұл процесстің күрделiлiгi сонда - ақпараттық
мәдениеттiң қалыптасуы мен дамуы жолында көптеген кедергiлерден өтуге тура
келедi.
Ғалымдар мен мамандардың пiкiрiнше, педагогтың ақпараттық мәдениетiн
дамытудың негiзгi факторы ақпараттық және компьютерлiк технологияларды
қолдануға бaйланысты бiліктілiктi көтеру жүйесi болып саналады.
Педагогтардың ақпараттық және коммуникациялық технологияларды оқыту
процесiнде колдана бiлу мүмкіндігін дамыту мақсатында оку курстарын
ұйымдастырудың қажеттiлiгi бүгiнгi бiлiм беру жүйесiнің кезектi мәселесiнiң
бiрiне айналып отыр.
Жалпы, педагог – кадрлардың ақпараттық мәдениетiн қалыптастыруда
факторлардың екі тобын бөлiп көрсету қажет сияқты.
Бiрiншiсi - педагогикалық бiлiм беретiн орта кәсiптiк және жоғары оқу
орындары студенттерiнiң ақпараттық мәдениетiн қалыптастыру .
Сурет-1. Блок-схема
Факторлардың бұл тобындағы негiзгi фaктор ретiнде педагогикалық бiлiм
беретiн оқу орындарындағы aқпараттық - коммуникациялық технологияларды
оқытуға арналған пәндiк курстарды атап көpcетy қажет. Бүгiнгi таңдағы
бiлiм беру жүйесінде бұл пәндiк курстардың мазмұнын жаңарту және сол пән
бойынша сабақ беретiн оқытушылардың бiлiктiлiгiн арттыру - кезек
күттiрмейтiн мәселе. Мысалы, педагогикалық орта кәсiптiк оқу орындарында
жүргiзiлетiн "қолдану әдiстерi" пәндiк курсының мазмұны ескiрген және бұл
пәндiк курсты оқытуға бөлiнген сағат саны да өте мардымсыз.
Факторлардың екiншi тобына бiлiм беру ұйымдарындағы педагог-кадрлардың
ақпараттық мәдениетiн қалыптастыру жатады. Бұл топқа енетiн факторлар
төмендегi сызбада көрсетiлген.
Сурет-2. Блок-схема
Бұл факторлар жүйесiнде негiзгi үш факторды жеке атап көpcетy маңызды.
Бірінші – педагогтардың ақпараттық – коммуникациялық технологияларды
қолдану мүмкіндiктерiн, ақпараттық мәдениетiн дамытуда бағытталған
бiлiктiлiк көтеру курстары. Мұндай курстардың арнайы бағдарламасы жасалып,
сол бағдарлама бойынша бiлiм беру ұйымдарының өзiнде жұмыс бағдарламалары
жасалып, облыстық, республикалық оқытушы бiлiмiн жетiлдiру институттарында
жедел түрде тақырыптық курстар ұйымдастырылуы қажет. Ол курстарды
ұймдастырушылар мен онда дәрiс оқитын педагог кадрлардың бiлiктiлiгiн
көтеру - ол өз aлдына бөлек әңгіме.
Екiншiсi - бiлiм беру ұйымдарындағы педагог - кадрлapға әкiмшiлiк
тарапынан қойылатын талаптар. Талап қaтaң, дұрыс қойылған жағдайда
педагогтардың компьютерлiк - библиографиялық сауаттылығы мәселесi, ұйымдағы
педагогикалық қауымдастық, педагогикалық қызмет пен педагогикалық процестi
модернизациялауға деген ұмтылыc, aқпараттық - коммуникациялық
технологияларды қолданудaғы психологиялық кедергiлердi жою, қызығушылық
мәселелерi де өзiнiң оң шешiмiн табары сөзсiз. Тағы бiр айта кeтeтін мәселе
–педагог-кадрларды мерзiмдi аттестациялауда оларға қойылатын талаптар
жүйесiне aқпараттық мәдениет деңгейiн есепке алуға негiзделген талаптарды
белгiлеп, енгiзу қажет.
Үшінші – білім беру ұйымдарында, оқу кабинеттерінде компьютерлік
базаның болуы. Республикадағы білім беру ұйымдарында компьютерлік база
бірітіндеп қалыптасып келеді. Бірақ осы уақытқа дейінгі шетелдік және
отандық тәжірибе көрсеткеніндей, білім беру ұйымдарын компьютерлермен толық
қамтамасыз ету ақпараттық мәдениетті қалыптастыру және дамыту мәселесін
толық шеше алмайды. Сондықтан дәл қазіргі таңда ең маңыздысы-алдыңғы екі
фактор.
Сонымен, aқпараттық - коммуникациялық технологияларды оқыту процесiнде
қолдануға байланысты педагог – кадрлардың бiлiктiлiгiн көтеру қазiргi
кезеңде бiлiм берудi aқпараттандырудың маңызды міндеттерiнiң бiрiне айналып
отыр. Бұл маңызды мiндеттi шешпейiнше, бiлiм беру ұйымдарының техникалық
базасын нығайтy, компьютерлердi желiлерге қосу, электронды оқу құpалдарын
дайындау ешқандай нәтиже бермейдi. Бұл -өте күрделi, ауқымды мәселе,
сондықтан оның нормативтiк, ұйымдастырушылық, гылыми - әдiстемелiк және оқу
- әдiстемелiк жақтарына тоқталып өтпеске болмайды.
Педагогикалық бiлiм берудiң нормативтiк базасы (бiлiм берудiң
мемлекеттік стандаpттары мен оқу пәндерінің типтiк бағдарламалары) бiлiм
берудi дамытудың қазiргi заманғы басым бағыттарын белгiлi бiр дәрежеде
бейнелей алуы тиiс.
Стандарттағы бiтiрушiлерге қойылатын бiрыңғай талаптар жүйесiн болашақ
педагог-мамандардың aқараттық - коммуникациялық құзырлылығына қойылатын
талаптармен толықтыру қажет.
Ұйымдастырушылық тұрғыдан қарастырғанда:
- орта және жoғары кәсiптiк оқу орындарында педагогикалық бiлiм алып
жатқан стyденттердің ақпараттық - коммуникациялық технологиялар жайлы жалпы
бiлiммен қатар, педагогикалық қызметiне байланысты кәсiби бiлiм мен
дағдыларды игеруiне;
- бiлiм беру ұйымдарындағы педагог - қызметкерлердің қазiргi заманғы
бiлiм берудiң қажеттiлiктерiне сай aқпараттық - коммуникациялық
технологияларды қолдануға байланысты бiлiктiлiктерiн көтерулерiне мүмкiндiк
берiлiп, барлық жағдай жасалуы керек.
Мәселенің ғылыми-әдістемелік жағы педагогтардың ақпараттық-
коммуникациялық құзырлылғының қажеттi деңгейiн анықтаумен және сол деңгейге
жетyдi қамтамасыз eтeтiн негiзгi (студенттер үшiн) және қосымша (оқытушылар
үшiн) бiлiм беру бағдарламаларын жасаумен байланысты.
Мұнан басқа, бiлiктiлiктi көтеруге, оқытушылардың өз бiлiмiн
көтepyiне, оларды кәсiби қайта даярлауға арналған бағдарламаларды жасауға
негiз болатын оқу-әдістемелік базаны құру мен дамытудың да маңызы зор.
Зерттеулерде мұғалiмдердің ақпараттық-коммуникациялық біліктіліктерін
көтеруге байланысты жұмыстардың 3 кезеңi атап көрсетілген:
1) Компьютермен, түрлi коммуникациялық жүйелермен алғашқы танысу;
2) Ақпараттық - коммуникациялық технологиялардың жеке түрлерiн терең,
зерттеу, жұмыc iстей бiлу дaғдыларын қалыптастыру;
3) Ақпараттық - коммуникациялық технологияларды оқытушы қызметiнде,
жеке пәндердi оқытуда қолдана бiлyдi меңгеру.
Әрине, отандық бiлiм беруде ақпараттық - коммуникациялық
технологияларды жеке пәндердi оқытуда қолдануға байланысты атқарылған
жұмыстap жоқ деуге болмайды. Көптеген электрондық оқулықтар, электронды оқу
бағдарламалары, мультимедиялық оқу бағдарламалары жасалды және жасалып та
жатыр.
Компьютердің жүйелік блогында iшкi, сыртқы құрылымдарымен байланыс
жасауға арналған арнайы тарақша қосқыш түрі порттары бар. Олар тiзбектi
жене параллель қосылатын болып екіге белiнедi. Осы порттар apқылы әртүрлi
құрылғылар aрасында ақпараттарды тасымалдауға (жiберуге жене қабылдауға)
болады. Егер eкi немесе бiрнеше компьютердi порттары apқылы байланыстыратын
болсақ бұл компьютерлердiң арасында алмасу жұмысын жүргiзуге мүмкiндiк
туады. Осылай байланыстырылған компьютерлер тобы компьютерлiк желi құрады.
Компьютерлік желі дегенiмiз - ресурстарды (дискi, принтер,
коммуникациялық құрылғылар) тиiмдi пайдалану максатында бiр-бiрiмен
байланыстырылған компьютерлер. Желi жұмыс жасау үшiн арнайы аппараттық жене
программалық жабдықтар болуы қажет. Желi арқылы оған қосылған кез келген
компьютердегі ақпаратты жедел қарауға болады.
Күнделiктi өмipдe кездесетiн компьютерлiк желiге мысал ретінде өздерің
оқитын компьютерлiк кластағы бiрнеше компьютердің желiге бiрiктiрiлyiн
айтуға болады. Сондай-ақ бiр мезгiлде жүздеген тiптi мыңдаған компьютердiң
қатысуымен ұйымдастырған темiржол және әуе қатынасы билет сату жүйесiн де
желіге мысал peтiндe келтiре аламыз. Бұл пайдаланушылар санын білу мүмкiн
емес ғаламдық акпараттық Интернет желiсi. Қазiргi кезде компьютерлiк желi
кез келген мекемеде: зауыттарда, фирмаларда, банктерде орнатылған. Себебi
желiге қосылмай өндipicтiк, немесе қаржылық қызметтердi тиiмдi жүзеге асыру
мүмкін емес.
Компьютерлiк желiлер масштабы мен мүмкiндiгi бойынша ерекшеленедi. Ең
шағын желiлер жергiлiктi деп аталады да, бірнеше компьютерді біріктіру үшін
қолданылады.Мұндай ортақ ресурстарды (дискжетек, принтер, сканер жене басқа
қымбат құрылғылар) тиiмдi пайдалану мақсатында құрылады.
Компьютер желiге желiлiк тақташа, модем немесе жоғары жылдамдықты
сандық телефондық қызмет (ISDN) торабы арқылы қосылады. компьютердi желiге
телефон желiсi apқылы қосу үшін желiлiк тақша емес модем қажет.
Жергiлiктi есептеуiш желiлер - саны шектеулi (әдетте 100 дейiн)
компьютерлердi бiр ұйым немесе мекеме iшiнде біріктіру үшiн қолданылады.
Жергiлiктi есептеуiш желi шектеулi аймақтағы (бiр бөлмеде, бiр мекемеде,
зауыт немесе бекетте т.с.с) компьютерлердi бiрiктiредi. Мекемелердегi
жергiлiктi желі әр түрлі бөлiмдер мен қызметкерлер арасында тығыз
ақпараттық технологиялық байланыс орнату үшiн құрылады.
Жергiлікті желіге қосылған компьютерлер бір-бірімен қысқа жиілік
байланыс желісімен (әдетте он, жүз метр) біріктірілген. Сондықтан
жергілікті желі арқылы сандық ақпаратты жоғары жылдамдықпен беруге болады.
ақпараттың берілуі сапалы болу үшін байланыс желісі өте ұзын болмауы керек.
Желі ұзын болған сайын сигналдың өшуі мен бөгеуіл шамасы артып кетеді.
Телекоммуникациялық есептеуіш желілер үлкен қашықтықты және
пайдаланушыларды молынан қамтитын есептеуіш желілер телекоммуникациялық
есептеуіш желілер деп аталады. Телекоммуникациялық желілер – ақпарат
алмасу және оны өңдеуді бөлісу желісі, ол өзара байланысқан жергілікті
желілерден құралады (абоненттік жүйелер). Мұндай масштабтағы желілер
аппараттық, ақпараттық, программалық сияқты қоғамдық ресурстарды ұжымдаса
пайдалану мақсатында құрылады. Телекоммуникациялық желіні
пайдаланушыларының, өздерінің қай жерде орналасқанына қарамастан ақпаратты
жедел түрде кез келген қашықтыққа жіберуге, сонымен қатар желіден қажет
мәліметті дер кезінде алуға мүмкіндік бар.
Телекоммуникациялық желiлердiң аппараттық қамтамасыз eтiлуі әр түрлi
типтегi компьютер, байланыс құрылғылары, абоненттік жүйе, байланыс
тораптары, бiрдей немесе әр түрлi деңгейде желiлер жұмысын үйлестiруге
арналған адаптерлiк құылғылардан тұрады. Телекоммуникациялық желiлерде
ақпаратты жiберу телефондық, телеграфтық, телевизиялық жене спутниктiк жүйе
байланыстары арқылы жүзеге асырылады. Ақпарат алмасу барысында деректердi
аналогтық жене цифрлық кодтау қолданылады.
Телекоммуникациялық желiлердiң ақпараттық қамтамасыз етiлуi - желi
шешетiн меселеге бағытталған бiртұтас ақпараттық қор болып табылады. Бұл
қор барлық тұтынушылардың (абоненттер) ортақ пайдалануына және жеке
абоненттерге арналған деректер жиынтығы. Онда бiлiм базасы,
автоматтандырылған деректер базасы (жергiлiктi жене тарқатылған, қоғамдық
және дepбес пайдалануға арналған) қамтылған.
Интернет желiсi әр түрлi масштабтағы желiлердің өзара бiрiктiрiлyi
мүмкiн. Мысалы, кабельмен жаластырылған жергiлiктi желi аймақтық желiге,
ал әр түрлi аймақтық желiлер телефон желiсi арқылы байланыстырылуы мүмкін.
Үлкен қашықтықта желiаралық байланыс орнату қажет болғанда кабельдiк
желiлердi пайдалануға болмайды. Мұндай жағдайда телекоммуникация каналдары:
телефон, радио релелiк байлaныс, талшықты-оптикалық байланыс, ғарыштық
жасанды cepіктері арқылы байланыс т.б. қолданылады.
Әр түрлi желiлердi түйiстiру шлюз деп аталатын apнaйы компьютерлер
немесе программалар арқылы қамтамасыз eтіледі. Шлюздер бiр желiден
қабылданған деректер форматын баcқa желiдегi деректер форматына
түрлендiредi. Әр түрлi масштабтағы желiлердi бiрiктiру нәтижесiнде қалалар,
елдер және континенттер apacында өзара aқпарат алмасу мүмкiндiгi берiледi.
Aуқымды желi немесе Интернет – адамзаттың ақпараттық технология
саласындағы жеткен жетiстiктерiнiң бiрi.
Интернет - (aғылшынша Internet - желiаралық байланыс) бүкіл Жер шары
бойынша ақпарат ағынын таратуды қамтамасыз ететін желiлер жиынтығы.
Мысалы: жергiлiктi желi арқылы жiберiлген хабар, басқа континентте
пайдаланушығa жетпес бұрын бiрнеше корпоративтік және аймақтық желілер
арқылы өтуі мүмкін.
Интернетке байланыстың кең мүмкiндiгiн қолдану мақсатында қосылады.
Бұл жағдайда корпоративтi желiге рұқсат етiлмеген сырттан қосылудан қорғау
меселесi туындайды. Осындайда шлюздiк компьютер желi әкiмдiгi рұқсат берген
ақпаратты ғана өткiзудi қамтамасыз eтетін брандмауэр рөлiн атқарады.
Интернет - компьютерлiк желiлердің iшiнде жаппай қолданылатыны болып
табылады; ол ондаған миллион пайдаланушыларға қызмет көpceтeтiн 2 млн-нан
астам тораптық, компьютерлердi қамтиды. Интернет пайдаланушыларының саны ай
сайын шамамен 1 млн-ға өсiп отырады.
Жергілікті желі - компьютерлердi бiрiктiру үшiн қолданылады.
Компьютерлiк желiлер компьютерлерден басқа да желiлiк құрылғылардан тұрады.
Бұл құрылғы желi арқылы жiберуге арналған ақпаратты түрлендiруге мүмкiндiк
бередi.
Ақпарат - желiлер арқылы берiлетiн сигналдарғa түрлендiрiледi (кодтау
процесi), осыдан кейiн сигнал қайта түрлендiрiледi (декодтау процесi).
Компьютерлер, жергiлiктi желiге желiлiк тақша деп аталатын
интерфейстiк блок - желiлiк адаптер арқылы қосылады.
Желiлiк адаптер – компьютердің байланыс желiсiмен сәйкестендірiлуiн
қамтамасыз ететін құрылғы.
Кең таралған адаптерлерге: Ethernet, Token Ring жене ArcNett типтерi
жатады. Адаптердiң әр типi деректердi тарату жене желiмен қатынасудың нақты
бiр технологиясына сейкес келедi.
Ақпарат байланыс тораптары арқылы сандық түрде берiледi.
Байланыс желiсiнiң сымды жене сымсыз түрлерi бар.
Желiлік құрылғыларға - концентратор мен коммутаторлар жатады. Олар
дерек алмасу сапасын жақсартады жене дepeктepдi таратудың әр түрлi
стандартын қолданатын желiнiң әр түрлi бөлiктерін бiрiктiредi.
Кабельді тікелей жалғау екі компьютердi желiгe қосудың Direct Саble
Connection (DCC) - тiкелей кабельдiк жал.ау деп аталатын қарапайым әpi
тиiмдi тәсiлi бар. Бұл жағдайда қосымша желілік құрылғылардың қажетi жоқ:
компьютерлер бiр-бiрiнe параллель немесе тiзбектi порттары арқылы қосылады.
Тiкелей жалғауда компьютерлердiң бiрi - жетекшi, екiншici жетекте
болады. Жетекшi компьютерден жетектегi компьютердiң бумаларына, дискiсiне,
принтерiне қатынacы қамтамасыз етiледi. Жетектегi компьютердiң дискілерi
мен оған қосылған принтері жетекшi компьютерге қатысты желiлiк болып
қалады. Жетекші компьютерден дepeктepдi бiр компьютерден екiншi компьютергe
жiберудi басқаруға болады.
Тiкелей кабельдік жалғаудың кемшiлiгi - дерек тасымалдау жылдамдығының
баяулығы. Сол себептi тiкелей жалғау мекемелерде сирек қолданылғанымен,
тұрмыстық жағдайда қолдануға ыңғaйлы. Тікелей жалғау арқылы бiрнеше адам
қатысып ойнайтын көптегeн компьютерлік ойындар жұмыс iстейдi.
Eкiдeн көп бiрнеше компьютердi бiр-бiрiмен байланыстыру үшін тiкелей
жалғау жеткiлiксiз. Бұл жағдайда әрбiр компьютерге желiлік тақша орнатылуы
қажет, оларды бiр-бiрiмен кабель арқылы байланыстырып, компьютерлердiң
бiрлескен жұмысын басқаруға арналған арнайы программаларды iскe қocy керек.
Егер компьютерлер бiр-бiрiнен өте алшақ орналаспаса, олар үшін ортақ
желiлік жабдық пайдаланылады да, олар бiр программалық қамтамасыз ету
дecтeciмeн басқарыла бередi. Осындай желіні жергілікті желі деп атайды.
Жергiлiктi желiнiң eкі түpi бар: клиент-сервер жене бiр деңгейлі (бiр
рангiлi), яғни тең дережелi желi. Егер желiде оны басқаруға арнайы бөлiнген
файлдық сервер деп аталатын қуатты компьютер бар болса, онда олар клиент-
сервер түрiнe жатады. Клиент-сервер желiсiндегi серверден басқа
компьютерлер - жұмыс стaнциялары немесе клиенттер, яғни тұтынушылар деп
аталады.
Сервер - opтақ пайдалануға арналған барлық pecypcтapды қамтитын
компьютер. Opтақ ресурстарды пайдалану үшiн сервер қосулы болуы қажет.
Серверге принтерлер, модем, оpтақ қолданбалы программалар (мысалы,
электрондық пошта), факстар және т.б. қосылады. Желiдегi жұмыстың көп
бөлiгiн сервер aтқарады. Клиент-сервер типiндегi желiлер қамтылған
ресурстарды толығырақ қолдануға мүмкiндiк бередi. Әдетте, сервер жұмыс
өнiмдiлігімен жене қатты дискiдегi aқпарат көлемiнiң үлкендiгiмен
ерекшелeнеді.
Мұндай желiде барлық ресурстар - дерек жинақтаушы дискiлер
(накопители), принтерлер, модем, CD-ROM (компакт-диск) дискілер серверге
қосылады. Сол себептi opтaқ ресурстармен жұмыс жасау үшiн алдымен
сервермен байланысу қажет.
Бiр деңгейлi желiде барлық жұмыс станциясы қайсы бір мағынасында
басқалары үшiн сервер қызметiн aтқapaды. Олар ортақтастырылған желi
ресурстарын бiрдей қолдана алады және ресурстарды бөлудi бақылап отыратын
қyaтты ортақ сервер компьютер болмайды. Бiр деңгейлi желiлердің маңызды
ерекшелiгi - онымен жұмыс iстey үшiн арнайы программалық жабдықтың қажетi
жоқ.
Деңгейлерi бiрдей жергiлiктi желiлерде әрбiр жұмыс станциясы басқалары
үшiн cepвepдiң қызметiн атқара бередi. Мысалы, бiр компьютерге принтер,
басқасына компакт- диск орналастыруға арналған дискжетек (дискiнi
айналдырып мәлiмет алатын құрылғы) қосылуы мүмкiн. Егер мұндай желi Windows
2000 амалдық жүйесi арқылы басқарылса және шалғай құрылғы ортақ ресурс
ретiнде анықталса, онда желiдегi әрбiр тұтынушы осы ресурстардың барлығын
пайдалана бередi. Бiрақ принтер қосылған компьютер iскe қосылмай тұрса,
онда желi арқылы басуға мәлiмет шығара алмаймыз. Бiрдей деңгейлi жергiлiктi
желiнi құру өте жеңiл және осындай тәсiлмен байланысқан компьютерлер кез
келген мәселенi тиiмдi түрде шеше алады.
Windows 2000 амалдық жүйесi оpтақ пайдалануға арналған дepeктepдi кез
келген компьютердi пайдалануына толык мүмкiндiк бередi. Мұндай басқаруды -
жүйелiк саясат немесе жүйелiк ереже деп те атайды. Жергiлiктi желiдегi
жұмыстарды басқаруға жауапты және жүйелiк саясатты реттейтiн маманды - жүйе
басқарушысы немесе жүйелiк әкiм (администраторы) деп атайды.
Жергiлiктi желi топологиясы жергiлiктi желiдегi компьютерлердiң бiр-
бiрiмен геометриялық байланысу тәсiлi топология деп аталады. Байланыстыру
топологиясының бiрнеше түpi бар:
1. Ең қарапайым топология түpi - шина. Мұндай желiде барлық
компьютерлер тiзбектi түрде бiр кабельге жалғанады.
2. Caқинa топологиясы деп аталатын желi байланысында барлық
компьютерлер тұйық сақина түрiндегi кабельге жалғанады
3. Файлдық серверлерге негiзделген желiде компьютерлер бiр-бiрiмен
жұлдыз схемасы түpiндe жалғанады.
4. Құрылғандардың құрамы мен программалық жабдығы топологияға
байланысты анықталады. Желi топологиясын мекеменiң қажетiне қарай таңдап
алады. Егер мекеме көп қабатты үйде орналасса, онда оның әр қабатындағы
жеке cepвepiн байлaныстыратын бүкiл мекемеге ортақ бiр сервер берiлiп, оны
ақшақар (снежинка) схемасы деп атайды, көбiнесе осы топологияны
пайдалaнған тиiмдi.
Жергiлiктi желi атқаратын қызметі мекемеде Windows 9х, Windows 2000
Profesional жене Windows NT Workstation амалдық жүйелерi орнатылған бiрнеше
компьютер болса, оларды жергiлiктi желiге қосқан орынды.
Жергілікті желіні қамтамасыз ету мүмкіндіктері:
- Ақпараттың арнайы серверлерде сақталуы, бірнеше пайдаланушылардың
қандай да бір дерекпен жұмыс істеуі;
- Бірнеше пайдаланушылар қолданатын программалық жабдықтарды файлдық
дискілердің серверлерінде бір ғана данадан сақтау;
- Электрондық пошта мен топтық жоспарлауды пайдаланатын
пайдаланушылардың ұжымдық жұмыс істеуі мен құжат айналымы;
- Желілік принтерлерді бірлесіп пайдалану;
- Интернетке қосылу мүмкіндіктері;
- Ақпараттың резервтік көшірмесін алу және орталықтандырылған қорғау.
Бiр рангiлi желi құру үшiн жоғарыда aйтылған амалдық жүйелерi бар
стандартты программалық жене желiлiк жабдықтар (кабельдер, желiлiк
адаптерлер) қажет. Тек MS-DOS амалдық жүйесiнде жұмыс iстейтiн
компьютерлердi Workgroups Add-On for Dos программасын орнатқаннан кейiн
желiге қосуға болады.
Бiр-бiрiне жақын орналасқан бiр рангiлi желiге қосылған бiрнеше
компьютер жұмыс топтарына бiрiктiрiледi. Жұмыс топтарын құру барысында
мекеменің құрылымын ескеру қажет, мыcалы, бухгалтерия бөлiмi компьютерлерiн
Бухгалтерия тобына т.с.с. Жұмыс тобындағы барлық компьютерлер сервер
немесе тұтынушы (клиент) қызметiн атқара алады. Жұмыс тобының мүшелерi өз
компьютерлерiне қосылған ресурстарды өздiгiмен ортақтаса пайдалануға
бередi. Жұмыс тобына арналған тіркеу жұмыстары жүргiзiлмейдi, себебi мұнда
пайдаланушыны тіркеу және компьютерлердi орталықтандыpылған басқару
атқарылмайды. Windows 2000 Professional амалдық жүйесi басқаруымен жұмыс
iстейтiн әрбiр компьютер өзiнiң қорғану саясатын және жеке тіркеу
жазбаларын жүзеге асырады.
Желiдегi компьютерлер санының артуына (10 apтық) қарай мәлiметтердi
тасымалдау қиындaй түceдi. Мұндай жағдайда cepвepi бар желi құрып,
компьютерге ресурстар мен тұтынушыларды орталықтан басқару мүмкiндiгiн
беретiн қуатты Windows 2000 Server амалдық жүйесiн орнатқан абзал.
Ортақ деректер базасының каталогi, желiлiк ресурстар мен бiрыңғай
қорғаныс саясатын бөлiсудiң орталықтандыpылған тәсiлi бар компьютерлер
тобының домен атауы болады.
Әрбiр дoмeнгe жеке ат берiледi. Доменнің деректер базасы каталогi
домен бaқылаушысында (контроллер) сақталады. Әрбiр доменде тек бiр ғана
негiзгi бaқылаушысы болады. Mүмкiндiгiншe бiр немесе бiрнеше резервтiк
домен бақылаушы болғаны дұрыс.
Windows 2000 Professional амалдық жүйесi әр түрлi қызмет көpceтeтін
бiр пайдаланушығa арналған станцияларын серверлермен байланыстыруға
есептелген. Компьютер желiге қосылғаннан кейiн бiрiншi рет іске қосылғанда
амалдық жүйе DHCP (Dynamic Host Configuration Protocol) cepвepiн іздейді.
Мұндай типтегi серверлер компьютерлерге желiде бiрiн-бірі табу үшiн адрес
меншiктейдi. Егер желiде DHCP cepвepi онда амалдық жүйе автоматты түрде
қосылғаннан компьютерлердi анықтай алатын режiмге ауысады. Windows 2000
Professional амалдық жүйесi орнатылған компьютерлер кейiнiрек қосылса, олар
автоматты түрде жұмыс тобына кіреді. Мұндай механизмдi IР-адрестеу
(Automatic IP-addressiing) деп атайды.
Желiдегi компьютерлер жұмысын программа басқарады, барлық
компьютерлердiң бiр-бiрiне жiберетiн және қабылдайтын ақпараттары
араласпай, тиянақты жеткiзiлу үшiн, олар бipтілмен – ортақ ережемен
байланыс жасауы керек. Компьютерлердің бiр-бiрiмен байланыс жасау ережесi
желілік хаттама деп аталады.
Windows 2000 Professional амалдық жүйесi aқпарат тасымалдау жылдамдығы
жоғары желiмен жұмыс істeyгe мүмкіндік бередi. Транспорттық хаттаманы
таңдау желi топологиясына байланысты. Мicrosoft фирмасы мекеме iшiнде
желiмен жұмыс істеу үшiн TCPIP хаттамасын қолдануды ұсынады. NetWare бар
жергiлiктi жeлiлерде пакеттердi желi бөлiктерi және тор арасында
маршрутизациялау мүмкiндiгiн беретiн IPXSPX (Internet Packet
ExchangejSequeneed Packed Exchange) хаттамасы қолданылады. Мicrosoft
фирмасының 3Соm компаниясымен бірігіп құрғaн Point-to-Point Тunneling
Protocol (РРТР) хаттамасы: арқылы ceнiмдi байланыc құpy мүмкiндiгiн бередi.
РРТР тутынушылардың Интернет арқылы корпоративтi байланысқан кезде
туннельдi ұйымдастыру үшiн қолданылады. Мекеме aқпаратты жоғалтып алмау
мақсатында ayқымды инфрақұрылымды құру қажеттiлiгiнен құтылады. жуырда
корпорация осы хаттаманың бірқатар кеңейтулерiн шығарды.
Windows 2000 - корпоративтiк жеке меншiк ұйымдастыpуға арналған
бірқaтар жаңа хаттамаларды қамтамасыз етедi: L2TP (Layer 2 Tunneling
Protocol - екiншi деңгейлі туннельдiк хаттама), IPSec (Internet Protocol
Security –Интернеттегі қayiпсiздiк хаттамасы) жане EAP(Extensible
Authentication Protocol - аутентификацияны кеңейту хаттамасы).
Active Dirесtoгу - үлкен жергiлiктi желi әкімнің (администратор)
жұмысын жеңiлдетедi, пайдаланушының бар eкeнiн (аутентификация) құрылғылары
және ресурстарға қатынасты басқару есебiнен ақпарат қауiпсiздiгiн
қамтамасыз етедi. Active Directory - ақырғы пайдаланушыны дербес iздеу,
қажеттi аппараттық ресурспен және желiге бiр рет қосылу процесi шеңбеpiндe
қосымшалармен қатынас құруын жеңiлдетедi. Ол қосымшалар мен жүйенiң
аппараттық бөлiмiндегi конфигурацияларда қолданылатын жұмыс үстелiнiң
баптау параметрлерi жөнiнде деректердi сақтайды. Осылай пайдаланушылар
айқындылығын, түci, қағаз пiшiмi, екiжақты баспаға шығару мүмкiндiгi сияқты
белгiлi бiр қасиеттерi бойынша принтерлердi iздей алады. Мысалы, PowerPoint
программасында дайындалған көп беттен тұратын таныстыру кiтапшасын баспаға
шығару қажет болса, активтi каталог желiге қосылған жылдам басатын түрлi
түcтi принтердi iздеу мүмкiндiгiн бередi. Iздеудi жылдамдату үшiн Active
Directoryде әрбiр объектiнiң бiрқатар атрибуттары кipeтiн ауқымды каталог
(Global Catalog) қолданылады. Желi әкiмi (администратор) ауқымды каталогке
сақтау үшiн өз атрибуттарын бере алады. Атрибуттардың типтерi iздеудi
жеделдету мақсатында индекстеледi. Ауқымды каталогпен қатынас құру
мүмкiндiгi шектеулi кезде, әкім доменi тобына кiрмейтiн пайдаланушылар
желiге тiркеле алмайды.
Қала, облыс, ел iшiнде орналасқан желiлер аймақтық деп аталады. Егер
олар қайсы бiр ұйымға немесе ұйымдар тобына қарасты болса, онда
корпоративтiк деп аталады. Мысалы, Қазақстан Республикасының ұлттық
банкiнiң желiсi - Banknet, негiзгi банктiң компьютерлерiн оның барлық
филиалдарының компьютерлерiмен (аудандық бөлiмшелерiн қоса) бiрiктiредi.
Одан үлкен көлемдегi, бүкiлелдерге, құрлықтарға тapaғaн желiлер
ауқымды деп аталады. Олар корпоративтiк те, жалпы да бола алады. Мысалы,
Интернет сияқты олардың кез келген пайдаланушыларға қызмет ету
мүмкiндiктерi бар.
Компьютерлердi желiге олардың ресурстарын бiрлесiп пайдалану үшiн және
ақпаратпен алмасу үшiн бiрiктiредi.
Компьютердің ресурстары ақпараттық және техникалыққа бөлiнедi.
Ақпараттық ресурстарға программалар және деректер, ал техникалықтарға -
принтерлер, модемдер, сканерлер, график салғыштар кiредi. Ақпаратты сақтау
құралдары, CD-ROM, ZIP, DVD сияқтылар ақпараттық pecypcтapғa кiредi. Олар
программалар және деректерi бар қапшықтар peтiндe қаралады. Оларға қосылу
логикалық дискiге жасалғандай жүзеге асырылады. Орналасқан компьютерiнен
ғанa қол жеткiзуге болатын ресурстар жергiлiктi деп аталады. Желiнiң басқа
компьютерлерiне де ашық компьютер ресурстары оpтақ немесе желiлiк деп
аталады. Жергiлiктi және ортақ; ресурстар түсініктері шартты. Бұл -
жергiлiктi ресурсты ортақ етуге болады және, керiciнше, ортақ ресурсқа
жергiлiктi мәртебесiн беруге болады (яғни басқа пайдаланушыларға жолды
жауып тастау) деген сөз.
Ортақ ресурстар орналасқан компьютер сервер деп аталады. Сервердегi
ақпаратқа жол ашатын және осы ресурстар пайдаланылатын компьютерлер
клиенттер немесе жұмыс станциялары деп аталады. Есептеу желiлерi желілік
амалдық жүйелер басқаруымен жұмыс істейді. Негiзгi желiлiк амалдық
жүйелерге Novell NetWare, Windows NT, OS2 Warp UNIX кiредi. Windows 95, 98
амалдық жүйелерiнде құрамдас желiлiк құралдар бар.
Желiлiк ОЖ пайдаланушыларға желiнiң бiр компьютерiнен басқасына
файлдар көшiруге, желiнiң бiр компьютерiнен басқасында орналасқан
деректердi өңдеуге, ал кейбiр жағдайларда басқа компьютер жaдындa
орналасқан программаны қосуға мүмкiндiк бередi.
Компьютерлiк желiлердi қолдану мыналарды жүзеге aсыруға мүмкiндiк
бередi:
• ақпаратты өңдеу процесiнiң нақты бiр компьютерден тәуелсiздiгi;
• желiнiң бiр ДК -сында сақталу есебiнен бiр ақпаратты қосарлау
мүмкiндiгiнiң жойылуы;
ақпарат сақталуы сенiмдiлiгiнiң жоғарылауы;
ақпаратты рұқсат етiлмеген енуден қорғауды жақсарту:
ұйымның бөлiмшелер және қызметкерлерiмен apacындa жылдам, қағазсыз ақпарат
алмасу мүмкiндiгi.
1.3 Білім берудегі ақпараттық технологиялар
Компьютер, телекоммуникациялық және желілік құралдар ақпараттарды
қабылдаудағы әдістерді өзгертіп, әртүрлі әрекеттерге жаңа мүмкіндіктерді
ашып отырып, қазіргі қоғамның даму кезеңіндегі оқыту мақсатының көкейкесті
және маңызды мәселелеріне қол жеткізеді. Білім берудегі ақпараттық
технологиялар оқытуда қолданылатын электронды құралдар мен оларды
функционалдау тәсілдерінің жиынтығын анықтайды. Білім беруде қолданылатын
бағдарламалық-техникалық құралдардың классификациялық белгілері ретінде
мыналарды айтуға болады:
- дидактикалық бағыт;
- бағдарламалық ұсыныс;
- техникалық ұсыныс;
- пәндік аумақта қолданылуы.
Дидактикалық бағыт бойынша классификация
Бағдарламалық-аппараттық комплекстің дидактикалық бағыты бойынша
классификация белгілерін кейбір әдебиеттерден кездестіруге болады. Мысалы,
үйренушілерге компьютер арқылы берілетін білімді келесідей классификациялау
керек. Біріншіден, білімді анықыталған және анықталмаған деп бөлу қажет
болып табылады. Ал, кейінірек жасанды интеллект аумағында зерттеулердің
дамуымен бұл білімдер артикулденетін және артикулденбейтін болып аталатын
болды.
Білімнің артикулденетін бөлімі – бұл үйренушілерге ақпараттарды
(мәтіндік, графикалық, бейне, т.б.) бірнеше бөліктерге бөлу арқылы беруге
болатын және оңай құралатын білімдер.
Білімнің артикулденбейтін бөлімі – интуиция, тәжірибе (опыт) негізінде
құралған білімдер. Бұл бөлімнің білімі үйренушілерге берілмейтін,
практикалық есептерді шығаруда жеке тапсырмаларды орындау кезінде қол
жеткізуге болатын іскерлікті, тапқырлықты және адам өтілінің басқа
бөлімдерін қамтиды. Білімнің мұндай классификациясына сүйене отырып, оқыту
бағдарламалық-аппаратық комплекстерді классификациялауға болады. Осы
комплекстер негізінде құралған және білімнің артикулденген бөлімін оқытуда
қолданылатын технологиялар декларативтік деп аталады. Декларативтік
технологияларға мыналарды жатқызуға болады:
- компьютерлік оқулықтар;
- оқытылатын мәліметтер қоры;
- үйренушілерге белгіленген ақпаратты ұсынатын, дұрыс меңгеруін
тексеретін, сақтауға мүмкіндік беретін мәтіндік және бақылау
бағдарламалары мен басқа компьютерлік құралдар.
Бағдарламалық-аппараттық комплекстерді құруда және білімнің
артикулденбеген бөлімін меңгеруде қолданылатын технологиялар процедурлік
деп аталады. Бұл топтың компьютерлік ақпараттық технологиялары білімнің
ақпараттарын бірнеше бөліктерге бөліп тексермейді және ақпарат бөліктерін
қамтымайды. Олар әртүрлі модельдер негізінде құрылған. Бұл жағдайда
компьютерлік ақпараттық технологияларға мыналар жатады:
- қолданбалы бағдарламалар пакеті (ҚБП);
- компьютерлік тренажерлер (КТ);
- зертханалық практикумдер;
- ойындардың бағдарламалы;
- үйренушілерге зерттеу кезінде оқытылатын пән бойынша білім алуына
(қосуына) мүмкіндік беретін экспертті-үйрену жүйелері (ЭҮЖ) және
басқа да компьютерлік құралдар.
1.4 Ақпараттандыру жағдайында білім ұйымдары басшыларының
инновациялық кедергілерден шығуы туралы
Қазіргі заман жылдам әрі терең өзгерістермен ерекшеленеді. Білім беру
жүйесі ауқымды қоғамдық жұйенің бір саласы ретінде өмірде болып жатқан
жаңалықтарды есепке ала отырып өз құрылымын өзгертіп отыруы қажет.
Сондықтан педагогикалық инновация бiлiм беру жүйесiн жaңартудың қажеттi
факторы болып табылады. Бұл мәселеге көптеген еңбектер арнaлған мәселен,
М.С Бургин (2), Н.Д Молахов, Н.И, Лaпин, А.И. Пригожин (5) инновация,
инновациялық құбылыс түciніктерінің негiзiн қарастырса, К. Ангеловский
(1), В.А. Сластенов (6), В.С Лазерев, С.,Ц Поляков(4), М.М Поташнвк .
Хомерики (9) бiлiм саласындағы инновациялық құбылыстардың мазмұнын
анықтайды. Инновациялық өзгерiстердiң әлеуметтiк- психологиялық кедергілерi
туралы В.И Антошок, В.Г. Зазыкнна, Р.Л. Кричевский, Л.К Маркова, Н.Р.
Юсуфбекова (10) зерттеулерiнде талдаулар жасaғaн.
Fылыми әдебиеттердегi инновациялық мәселелердiң теориялық негiздерiнiң
жеткiлiктi зерттелуiне қарамастан бiлiм беру саласын ақпараттандыру iciнe
жасaлған тандаулар көрсеткендей, жаңалық мектеп басшылары тарапынан үнемi
түciнicтiк табыла бермейдi, кейде педагогтар тарапынан табанды қарсылықтар
да кездесiп қалады. Бiлiм ұйымдары басшылары педагогтар тарапынан
қалыптасып қaлған кәсіптiк стереотип жаңалықты шеттеушілік, жаңашылдыққа
ұмтылудың болмауы сиякты кедергiлердi кездестірiп жүp. Бұл бағыттa
төмендегідей көптеген қайшылылықтарға тап болуда.
Олар:
( бiлiм беру жүйесiне деген қоғамның объективтi талaптaры мен
жүйенiң жaғдайлары арасындағы;
( мектеп жүйесiне енгiзiлiп жатқан өзгерiстер мен оның қалыптасуын
дәстүрлi өмip салтын сақтауы арасындағы;
( инновация жағдайында мектептi басқару қажеттілігі мен бiлiм
беру саласындағы инновациялық үpдicтi басқару теориясының жоқтығы;
( басқару қызметiнiң дәстүрлi деңгейiн жүзеге асыру мен мектеп пен
қоғамның қазiргi қажеттiлiгiне сай жаңашыл шығармашылықпен ойлай алатын
басшы-нповаторлар арасындағы сәйкессiздiк.
Бұл қайшылықтарды тек бiлiм бөлiмдерiнiң арнайы ұйымдастырған жұмысы
арқылы ғaнa шешуге болады.
Инновация терминi латын тілінен алынған, ол - жаңару, өзгеру
дегендi бiлдiредi. Бұл түсінік XIX ғасырдағы зерттеулерде пайда болып,
белгiлi бiр мәдениеттің кейбiр элементтердің бiрiнен екiншісіне енгiзу
дегендi бiлдiрдi. ХХ ғасырдың 30-жылдарында Еуропада ғылымның жаңа саласы,
жаңашылдық ғылымы пайда болып, ал 50 жылдары педагогикалық инноватика
қалыпасты. КСРО-да бұл термин ХХ ғасырдың 70 жылдарынан бастап қолданыла
бастады. Егер орыс тiлiнiң түсiндiрме сөздiгiне қарасақ онда жаңалық
сөзiнiң төркiнiнде өмiршендiк немесе тиiмдiлiк тyралы ештеңе айтылмайды,
яғни жаңа деген жаңадан жасалған, таныс емес, белгiсiз, өткеннің орнына
лайық болған деп керсетiлген.
Мектеп басшылары бұл берiлген анықтамаларды сараптай келе жаңалықтың
барлығы ылғи да жағымды нәтиже бере бермейдi деген тұжырымға келдi:
- кез келген жаңа дүние мектептiң көкейкеcтi мәселесiн шешуде басты
құрал бола бермейдi;
- әрбiр жаңа дүние белгiлi бiр жағдайда ғана туындайды және нақты бiр
ғана педагогикалық мәселенi шешуге бағытталады;
- жаңалықты пайдаланушылар санының көбеюi, жаңа тәжiрибелердiң пайда
болуы және оларды игеру жаңалықты меңгерудiң тиiмдi жағдайларын
қиындата түceдi.
Әрбip жаңа педагогикалық әдiстiң екі жағы болады: технологиялық-әдісті
пайдаланудың өзіндік ерекшелiктерi және жаңалықты игеруге өзіндiк әсер
eтyi.
Қазiргi педагогикалық сөздiктер педагогикалық инноватиканы
педагогикалық ic-әрекеттiң жаңару үрдiсiн, оның принциптерiн,
заңдылықтарын, әдic-тәсiлдерiн зерттейтiн сала ретiнде қарастырады, ал
педагогикалық инновация деп тәрбие мен бiлiм берудiң тиiмдiлiгiн арттыру
мақсатында педагогикалық ic-әрекетке енгiзiлген жаңалыктар деп
түсiндіріледi.
Бiлiм беру саласында инновациялық үрдiстi жүзеге асыру мұгалiмдерден
өз мінез-құлықтарын, ұстанымдарын мүмкіндіктерін түрлендiрудi талап eтедi.
Инновациялық ic-әрекет адамдардың шығармашылық жемiстi қызметiнiң бip түpi
және оған мотивациялық, креативтік, технологиялық, шартты компоненттер
жатады. Сонымен қоса мотивациялық компонент педагогтардың педагогикалық
жаңалықтарға деген сұранысын, ол жаңалықтарды қабылдау дәрежесiн көрсететін
кәсiби шығармашылық бағыттарының мазмұнын анықтайды.
Креативтiк компонент икемделу, өзгеру, қайта өзгеру, бар тәжiрибенi
қайта жаңарту, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz