«Пайдалы қазба кенорындарынашу және даярлау». Пәннің оқу-әдістемелік кешені

Жоспар
Кіріспе

5. Жылдық өнімділікті анықтау.
6. Шақты алабын ашудың сыныптамасы. Қарапайым ашу тәсілдері.
7. Құранды ашу тәсілдері.
8. Қазақстан кеніштеріндегі ашу тәсілдерінің түрі.
9. Тиімді ашу тәсілін таңдау әдісі.
10. Бәсекелес ашу тәсілдерінің ТЭК іріленген көрсеткіштер бойынша сараптау.
11. Шақтының басты шамашарттарын оңтайластыру.
12. Бас ашу қазбасы түсетін жерді анықтау әдістері. Академик Л.Д. Шевяковтың графикалық әдісі.
13. Академик Л.Д.Шевяковтың аналитикалық және профессор П.К. Соболевскийдің графика.аналитикалық әдістері.
14. Шақты алабын даярлау. Шақты алабын даярлаудың мәні.

Шақтының (кеніштің) басты шамашарттарына бекітілген есептік қоры (QС, мыѕ т.), кен сілемінің жазық ауданы (S, м2), жер бетінен соңғы деңгейжиекке дейінгі биіктігі, яғни қазу тереңдігі (Нк, м), жылдық өнімділігі (Аж, т/жыл), қызмет мерзімі (Тф, жыл), қабат биіктігі (ћк, м) шақты алабының мөлшері, шақты алабының ұзындығы (Lе, м).
Есептік қор шақты қуатын (жылдық өнімділігін) айқындайтын басты кен – геологиялық фактор болып саналады. Кен сілемінің жазық ауданы кен жұмыстары шебіне, оны шоғырландыруға тікелей ықпал етсе, онда қазу тереңдігі кен көтерме тәсілін таңдауда және оны механикаландыруда басты рол атқарады.
Кеніштің (шақтының) жылдық өндірістік қуатына ашу қазбаларының көлденең қимасы, оқпан албарын өту көлемі мен ондағы жабдықтар құны, жерасты шанағының ауқымы, шақты үстіндегі үйлер мен ғимараттардың құрылысы тәуелді болады. Өнімділікке қарай қабаттардың ашу, даярлау және қазымдау мезеті белгіленеді. Өнімділікке жалпы күрделі қаржыландыру мен тұтынымдық шығыс шамасына тікелей тәуелді.
Белгілі бір кен – техникалық жағдайда өнімділікке қарап кен жұмыстарын механикаландыру деңгейін, жекелеген машинелер мен кешендең (комплекс) өнімділігін және кен өндіру технологиясын анықтайды. Өнімділікті белгілі бір шамаға дейін өсіру, жоғары еңбек өнімділігі мен кеннің өзіндік құнын төмендету шарты әрі өндірістік үдірістерді кешенді механикаландыруға, техниканы тиімді пайдалануға қолайлы жағдай жасайды.
Кеніш (шақтылық) өнімділігі сол кен өнеркәсібі саласының даму жоспарына сәйкес жасалынған кен қазу жобасында белгіленеді. Кен қазу жобасы кен қорының сапасы мен көлемін, кеннің геологиялық жағдайын, кеніш құрылысын, күрделі қаржыландыру шамасын және сол кенбайлыќ түріне мқұтаждығы ескеріле отырып жасалынады.

Пән: Геология, Геофизика, Геодезия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 117 бет
Таңдаулыға:

3. Шақтының (кеніштің) басты шамашарттары.

Шақтының (кеніштің) басты шамашарттарына бекітілген есептік қоры (QС, мыѕ т.), кен сілемінің жазық ауданы (S, м[2]), жер бетінен соңғы деңгейжиекке дейінгі биіктігі, яғни қазу тереңдігі (Нк, м), жылдық өнімділігі (Аж, тжыл), қызмет мерзімі (Тф, жыл), қабат биіктігі (ћк, м) шақты алабының мөлшері, шақты алабының ұзындығы (Lе, м).
Есептік қор шақты қуатын (жылдық өнімділігін) айқындайтын басты кен - геологиялық фактор болып саналады. Кен сілемінің жазық ауданы кен жұмыстары шебіне, оны шоғырландыруға тікелей ықпал етсе, онда қазу тереңдігі кен көтерме тәсілін таңдауда және оны механикаландыруда басты рол атқарады.
Кеніштің (шақтының) жылдық өндірістік қуатына ашу қазбаларының көлденең қимасы, оқпан албарын өту көлемі мен ондағы жабдықтар құны, жерасты шанағының ауқымы, шақты үстіндегі үйлер мен ғимараттардың құрылысы тәуелді болады. Өнімділікке қарай қабаттардың ашу, даярлау және қазымдау мезеті белгіленеді. Өнімділікке жалпы күрделі қаржыландыру мен тұтынымдық шығыс шамасына тікелей тәуелді.
Белгілі бір кен - техникалық жағдайда өнімділікке қарап кен жұмыстарын механикаландыру деңгейін, жекелеген машинелер мен кешендең (комплекс) өнімділігін және кен өндіру технологиясын анықтайды. Өнімділікті белгілі бір шамаға дейін өсіру, жоғары еңбек өнімділігі мен кеннің өзіндік құнын төмендету шарты әрі өндірістік үдірістерді кешенді механикаландыруға, техниканы тиімді пайдалануға қолайлы жағдай жасайды.
Кеніш (шақтылық) өнімділігі сол кен өнеркәсібі саласының даму жоспарына сәйкес жасалынған кен қазу жобасында белгіленеді. Кен қазу жобасы кен қорының сапасы мен көлемін, кеннің геологиялық жағдайын, кеніш құрылысын, күрделі қаржыландыру шамасын және сол кенбайлыќ түріне мқұтаждығы ескеріле отырып жасалынады.
Жылдық өнімділікті анықтаудың әмбебап әдісі жоқ. Жобалау ісінде пайдаланылатын есептеу әдістері түрлі кен сілемінің элементтері және басқа да айғақтарды ескертуге негізделген. Анықталған нәтижелердің дәлдігі жағынан әр түрлі деңгейде болып келеді әрі межелік шама анықлады. Жылдық өнімділік негізінен тау-кен мүмкіншілік және экономикалық тиімділік тұрғысынан қарастырылады. Шақты өнімділігінің нақты анықталмай межелік сипат алуының басты себебі жерасты кен қазу жұмысына, яғни кен өндірісіне әсерін тигізетін айғақтарды толық ескерту мүмкін еместігінен.
Шақты алабы және оны қазу реті.
Жерасты тәсілімен өндірілетін қатты кен байлықтың қайсысы болмасын шақты алабынан қазылады. Шақты алабы кен қазу шақты иелігіне берілген бүтін кен орнын не оның бөлігін айтады. Шақты алабы созылым бойынша және құлама бағытындағы ұзындық шамасымен, кеннің ауданы және қорымен сипатталады. Шақты алабы өрлемдік және ылдилық болып бөлінеді. Шақты алабының өрлемдік бөлігі басты тасыма деңейжиектен жоғары жатқан бөлігі шақты алабының ылдиы делінеді.
Кеніш (шақты) алабына кен қазу үшін иелікке берілген ірі кен орнының бөлігі не шағын кен қыртыстар тобы жатады.
Әдетте, шағын, орташа кен орындары бір ғана шақтымен (кенішпен) қазылады. Ал ірі кен орындары ґндірістік бірлестікке не кен байыту комбинаттары құрамына нентін бірнеше шақтылармен (кеніштермен) қазылады. Мұндай жағдайда шақты алабының тиімді өлшемдері техникаэкономикалық негізде есептеу арқылы анықталады. Жобалау жұмысында тәжірбие негізінде түйінделген шақты алабының 1-кестеде көрсетілген топтастыруын басшылыққа алуға болады.
Шақты алабының мөлшері бойынша сыныптамасы.
Кесте -1
Алаб сипаты
Кен сілемінің қалыңдығына қарай
Кен ауданы, м[2]

15 м-ге дейін
15 м-ден жоғары

Шағын
500-600
300
5000
Орташа
600-1000
300-600
5000-1200
Үлкен
1000-1500
600-1000
1200-2500
Өте үлкен
1500
1000
2500
Жазық, жайпақ кен қыртысын қазғанда шақты алабы созылым не құлама бойынша панелдерге ажыратылады. Панель мөлшері (ені, ұзындығы) кенгеолгиялық жағдайын ескере отырып қабылданған кен қазу технологиясына (қазу жүйесіне) және уатылған кенді жеткізу тәсіліне байланысты анықталады. Панель ені 50-60 м-ден 120-150 м-ге дейін, кейде 300-500 м-ге дейін, тіпті кей жағдайда бұданда үлкен болады. Бір-біріне перпендикуляр қуақаздармен бөлінетін панелдер арасында панелдік кентіректер қалдырылады. Панелдік кентіректер ені кен сілемінің қалыңдығына қарай қолданылатын қазу технологиясына және тау қысымын басқару тәсіліне қарай 8-10 м-ден 20-30 м аралығында болады.
Көлбеу, күртқұлама кен сілемдерінен өнім шақты алабын қабаттарға бөліп барып қазылады. Кен-геологиялық жағдайға және кен қазу технологиясына қарай қабаттың тік биіктігі 30-45 м-ден 100-120 м-ге дейін және бұданда биіктеп өзгеріп отырады. Қабат өз кезегінде блокаралық (кенүңгіраралық) кентіректер қалдырылып блоктарға (кенүңгірлерге) бөлінеді.
Қабат-құлама бағытында төменгі жағынан тасыма, жоғары жағынан желдетпе қуақаздармен (штректер), ал созылым бағытында көрші шақты алабымен шектеледі.
Блок - кез келген жүйенің қазымдау жиынтығы толық қолданылатындай қабат ауқымындағы кен алынатын учаске. Блок биіктігі, ұзындығы, ені тәрізді шамалармен, кен қоры, өндірілімі (ттәул, мың тай) тәріздес көрсеткіштері арқылы сипатталады.
Кен алынатын блок кен қазудың бір жүйесін қолдануға және технологиялық кен алу тәсімі (схемасы) (кемер, блок, панель, лава кенүңгір т.б.) бірдей болатындай геологиялық жағдайы біркелкі ең шағын кен учаскесмі. Сонда ғана мұның қоры нақты анықталып, одан алынатын пайдалы бөлік алғаш есепке алынады.
Кеніштің (шақты) деңгейжиегі (горизонты) деп кен қазып алудың белгілі бір операциясын атқаруға және кен жұмыстарын жүргізуге қажет болатын бір орналасқан қазбалар жиынтығын атайды. Атқарар қызметіне қарай деңгейжиектер:
-тасымалық-негізінен шақты оқпанына қарай кен тасылатын (қазбасы
бар);
-қайта ұстау - бейтұрпатты (негабарит) ірі кен кесектерін қайта ұсатып тиеу бекетіне жеткізетін;
-түсіру-блок немесе арақабат түбіндегі уатылған кенді түсіретін қазбалар жиынтығы;
-қию-құлату, болмаса уатпалау мақсатымен блоктың түбі немесе төбе тұсында кен шыңтасының бетін ашу (жалаңаштау);
-жеткізу (сырмалау)-уатылған кенді көлікке (вагонға) тиейтін жерге жеткізу үшін деңгейжиектің үстіңгі жағында орналасқан қазбалар жиынтығын айтады.
Шақты алабы құлама бағытта көбінесе жоғарыдан төмен қарай (әуелі жоғарғы қабат (панель), сосын келесі қабат ылдилай) қазылады. Кенді төменгі қабаттан (панелден) біртіндеп жоғарылай, яғни өрлей қазу сирек қолданылады.
Ылдилай қазудың артықшылығы: кенорны пайдалануға тез беріледі (1қабат ашылысымен даяр кен қазылады); бастапқы ашу қаржысының аздығы және пайдалану жұмсалымының бірқалыпты болатындығы; шақтыны пайдаланудың алғашқы кезеңінде кеніш көтермесі мен сутөкпе шығыстарының аз болатындығы. Сирек қолданылса да өрлей қазудың мынандай жетістігі бар: кен орны пайдалануға берілгенше судан арылу және сенімді дренаж (суалту); жол-жөнекей алынатын бос жыныстардың шақтыны қалдыру мүмкінішілігінің болуы және т.б. Ал кемшілігіне: ашудың бастапқы күрделі қаржысының көптігі, қазудың бастапқы кезеңінде көтерме және сутөкпе шығыстарының өсіп кететіндігі.
Шақты алабын созылым бағытында қазу ортадан шекараға қарай бағытталса, оны тура немесе шабуылдық қазу дейді. Егер қазу жұмысы шекарадан орталыққа қарай бағытталса, онда кері немесе шегіністік қазу деп атайды. Егер кен қазу шақты алабының бір қапталынан екінші қапталына қарай бағытталса (бұл қапталық ашу тәсілінде), бір қанаттық қазу делінеді. Егер шақты алабында кен қазудың осы түрлері қатар қолданылса, оны қос қанаттық қазу дейді.
Шабуылдық қазудың артықшылығы: кен өндірудің үдеуі, кенді даярлаудың бастапқы шығысының аздығы; тау соққысы қаупініғ аздығы т.б. Ал кемшілігі: кенді тасымалдау жағдайының нашарлайтындығы, қазбаларын күтіп ұстаудың қиындайтындығы т.б.
Шегіністік (кері) қазудың артықшылығы; кеніш көлігі жұмысы мен кен қазбаларды күтіп ұстаудың жақсаруы; қабаттан өндірілетін өнімді өсіру мүмкіншілігі т.б. Ал кемшілігі: қабатты даярлаудың бастапқы шығысының өсуі; тазартпа қазбаларды желдетудің нашарлауы т.б.
Негіз: 1[44-56], 2[16-33].
Қос: 3[5-26].

5. Жылдық өнімділікті анықтау.

Шақтының ең басты параметрлерініі бірі оның жылдық қуаты, яғни оның жылдық өнімділігі. Шахта өнімділігі туралы екі түрлі ұғым бар. Бірі - кен мүмкіншілігіне байланысты өнімділік, екіншісі-неғұрлым экономикалық тиімді болатын өнімділік. Кеніштің тау-кен мүмкіншілігіне байланысты қуаты шахтының жылына беретін ең жоғарғы көрсеткіші. Ал экномикалық тиімді жылдық өнімділікке қазылған кенніѕ ең аз өзіндік құнына сәйкес қуатын айтады. Жобалау жұмысында кеніш (шақты) қуатын кен мүмкіншілігіне байланысты анықтап алып, бұдан соң шақтының қызмет мерзіміне сай түзетулер енгізеді.
Тау-кен мүмкіншілігіне байланысты рудниктің жылдық өнімділігін анықтаудың мынандай екі тәсілі бар: 1. Кеніш қазудың интенсивтігі немесе тазартысты қазудың жылдық төмендеу немесе жылжуы шамасы арқылы; 2. Тазартысты қазу жұмысының фронты, яғни блоктар саны және олардың өнімділігіне байланысты анықтау.
Жылдық өнімділікті жоспарланатын осңғы өнім шамасына қарай анықтауға да болады:
А[С]
АЖ

; тжыл (1) с(1 )
мұндағы: АС- кеннен өндірілетін соңғы өнім (қойыртпа не металл), т; - үлгертілген өнімдегі пайдалы бөлік мөлшері, %; с-есептік қордағы пайдалы бөлік мөлшері, % ; - құнарсыздық коэффициенті; - кенді өндегенде алынатын пайдалы бөлік түсімі.
Егер есептік қор белгілі болып, оны игеру мерзімі берілсе, онда: QС K[T]
АЖ

; тжыл (2)
Tф (1 )
мұндағы: Q- есептік қор, т; Кт - жер қойнауындағы кеннің түсім коэффициенті.
Дәлдігі төмендеу жылдық өнімнің межелік мөлшерінің пайдалану коэффициенті бойынша анықтауға да болады:
АЖ=S*Kn, тжыл (3)
мұндағы: S- шақты алабындағы кен сілемінің немесе бірнеше кен қыртыстарының қазылатын орташа ауданы; Кn- пайдалану коэффициенті, тм[2], яғни 1м[2] кен ауданынан жыл бойы қазылатын өнім

KT , тм[2],
Kn v0 1
мұндағы: v0 - тазартпа жұмысының жылдық төмендеуі, (12-25 мжыл); -кен тығыздығы, тм[3].

3. Жылдық өнімділікті даярлау-тілме мерзімінің тазартысты жұмыс мерзімінен озықтық коэффициенті арқылы анықтауға болады. Бұл әдісті қоры шағын, қызмет мерзімі қысқа жұқа желі қазатын шақтылар үшін ғана қолдану қолайлы Ж Q[K] , тжыл (4)
А
tдт
мұндағы: Qк - қабаттағы есептік қор, т; tдт- даярлық тілме жұмыс мерзімі, жыл; - озықтыќ коэффициенті

tmk tmk 1;
tд tт tдm
tmk- қабатты тазартпалап қазу мерзімі, жыл.
Озықтық коэффициентін есептеп анықтауға немесе оның мәнін кен сілемінің пішініне қарап қабылдауға болады; тақталы кен үшін - 1,1 - 1,2, желі қазғанда 1,5 - 2,0; ал үлкен кен қыртысын қазғанда 2,0-3,0 деңгейде қарастыруға болады.
Егер кен бассейндерінде не кен орындарын қазуда кеніштердің жалпы беретін жылдық өнімділігі жоспарланатын болса, онда олардың жекеленген шақтысының өндірістік қуаты тау-кен мүмкіншілігі бойынша тазартпалап қазудың жылдық төмендеуімен байқалатын кен қазу қарқыны арқылы және тазартпа жұмыстарын дамыту жағдайына байланыстыратын екі тәсілмен анықталады.
Кен қазудың орташа қарқыны, яғни күртқұлама бойынша көлбеу кен сілемдерін қазғанда тазартпа жұмысының жылдық тқмендеуіне қарай, ал жазық кен қыртысын қазғанда - орташа жылдық жылжу шамасына қарай есептелінеді.
Академик М.И.Агошков ұсынған тазартысты жұмыстарының жылдық төмендеуінің негізінде жату бұрышы 30[0]-90[0] аралығындағы кен сілемін қазатын шақтының жылдық өнімінің жуық мәні мына формуламен анықталады:
Аж=v0K1K2Sж

[K]m , тжыл (5)
1
мұндағы: v0 - шақты алабының барлық кен ауданы бойынша тазартпалап кен алудың орташа жылдық төмендеуі, мжыл; К1 және К2 - кен сілемінің жату бұрышы мен қалыңдығының түзету коэффициенттері. 90[0], 60[0], 45[0] және 30[0] жату бұрыштарының түзетулері: 1,2; 1,0; 0,9; 0,8. Кен сілемінің 5-м-ге дейінгі
5-15 м, 15-25м және 25-м-ден жоғары қалыңдықтардың К2 түзету коэффициенттері; 1,25; 1,0; 0,8; 0,6. SЖ- кен қыртысының (сілемінің) жазық ауданы, м[2]; -кенніѕ тығыздығы, тм[3].
Ал тазартпа жұмысының жылдық төмендеуі шақты алабының созылым ұзындығына, бір мезгілде өнім қазылатын қабат санына, кеннің қалындығына байланысты болады. Оның мәні 2-кестеде келтірілген.
2-кесте.
Шақты алабының созылым ұзындығы,
м
Кен қалыңдығы, м
Жылдық төмендеу

орташа
кіші
үлкен
Қте үлкен алап
100-1200 м-ден
жоғары
1500 м-ден жоғары
1-қабатта қазу
2-қабатта қазу

15 м-ден жоғары
15 м-ден жоғары

15

15
18

12

12
15

18

18
20
Үлкен алап
600м-ден 1000 м-ге дейін
1000м-ден 1500м-ге
дейін
1-қабатта қазу
2-қабатта қазу
3-қабатта қазу

15 м-ден жоғары
15 м-ден төмен

18
25
32

18
20
25

20
30
40
Орташа алап
300м-ден 600 м-ге
дейін
600м-ден 1000м-ге
дейін
1-қабатта қазу
2-қабатта қазу
3-қабатта қазу

15 м-ден жоғары
15 м-ден төмен

22
27
32

18
20
25

30
35
40
Шағын алап 300м-ге дейін
500- 600м-ге дейін
1-қабатта қазу
2-қабатта қазу
3-қабатта қазу

15 м-ден жоғары
15 м-ден жоғары
15 м-ден төмен

20
25
39-40

15
20
25

25
30
60

Жазық не жайпақ кенді қазғанда
Аж=vжВm

[K]m , тжыл (6)
1
мұндағы: vж - тазартпалап кен алудың жылдық орташа жылжуы, мжыл; В - барлық тазартпалап қазу жұмыс шебінің ені, м; m- кен қыртысының нақты қалыңдығы (биіктігі)
vж=n0nacvac*Nж,
n0- қатар өнім беретін тазартпа жұмыс орындарының саны; nас- тәуліктегі кен қазылатын ауысым саны; vac- тазартпалап кен алудың бір ауысымды жылжуы, мауысым; Nж- жылдық жұмыс тәулігі. Тазартпалап қазудың ауысымдық жылжуын кен сілемі қалыңдығына қарай шамада алуға болады.
m=1,5-3,0м, кас=0,50-0,85 мауысым; m=3,0-6,0м, кас=0,35-0,50 мауысым; m=6,0-12,0м, кас=0,25-0,35 мауысым; m=12,0-15,0м, кас=0,15-0,25 мауысым; m=15,0м-жоғары, кас=0,10-0,15 мауысым;

6. Жылдық өнімділікті тазарту жұмыстарын дамыту, яғни кен қазу жұмыс шебіне байланыстыра анықтау әдісінің дәлдігі жөнінен басқа әдістермен салыстырғанда жоғары, әрі мұны жату бұрышына тәуелсіз қолдана беруге болады. Тазартпалап жұмыстарды дамыту шарты бойынша кеніштің жылдық өнімділігін мына формуламен есептеуге болады:
12n[0]А[б]
АЖ

, тжыл (7)
K0
мұндағы: n0 - қатар кен беріп тұрған блок не панель (кен, үңгір) саны; Аб - блоктың не панельдің айлық өнімділігі, тай; К0 - жалпы өндірілген өнімдегі тазартпалап қазудан алынған кеннің меншікті үлесін көрсететін коэффициент (мұның шамасы 0,4-0,98 аралығында болады); - блок немесе панелдің резервін көрсететін коэффициент. Мұның мәні көбінесе 1,1-1,4 деңгейінде алынады.
Практикада блоктың немесе кенүңгірдің тазартпалап қазу кезіндегі орташа айлық өнімділігі есептеліп шығарылады. Ал К0 коэфициентінің мәні өндіру кезіндеріне сай, яғни дайындау, тілу және тазартпалап қазу жұмыстарына байланысты қарастырылады. Анықтап айтсақ, К0 дайындық және тілме қазбаларын жүргізген кезде олардан алынатын жол - жөнекей кен көлемімен блоктан қазылатын кен қорының арақатынасынан анықталады. Оның сандық мәні жоғарыда көрсетілген деңгейде әрбір жағдайға сәйкес есептеліп отырады. Көбінесе мұның сандық мәнін белгілі бір кеніш тәжірбиесі негізінде қабылдайтын болғандықтан, бұған көп тоқтамай, енді блок санын табудың тәсіліне көшейік. Кеніштегі блоктың саны мынандай теңдікті сақтауы қажет:
n=n0+nд+nm, (8)
мұндағы: n- барлық блок саны; nд - дайындалып жатқан блок саны; nm- тілініп жатқан блок саны.
Көбінесе дайындалу және тілме кезеңіндегі блоктарын даралап жатпай, дайындық-тілме жұмыстары бір мағынада ықшамдала айтылып, nдm - мен белгіленеді. Тау-кен ісінің дұрыс дамуының және кен қазудың жоспарлы көрсеткішін орындаудың басты шарты кенді тазартпалап қазатын блок санынұәрқашан тўрақты ұстау, яғни n0= сonst. Ол үшін мынандай қатынас сақталуы қажет:

[n]0 [t][0] (9) nдm tдm дm n[0]t[дm] анықталады да, мұнда формуладағы орнына қойсақ, Осыдан n t0

n[0]t[дm] болады. Мұндағы t0- блоктағы тазартпалап қазу барлық блок саны n
t0
мерзімі; tдm- блокты дайындап тілу мерзімі.
Теориялық тұрғыдан қарастырғанда бір блоктың қоры таусылған кезде екінші блок даярланып, тілініп іске қосылуға тиіс, яғни t0= tдm. Алайда іс жүзінде бұл иеңдікті үнемі сақтап отыру мүмкін емес, сондықтан блокты дайындау мерзімін қысқартуға тура келеді, яғни кен қазылып жатқан блоктың қоры таусылғанша оны алмастыратын жаңа блок даяр тұру қажет. Сондықтан да осы екі шаманың қатынасы мынандай теңсіздікті сақтағанда ғана мүмкін: t0 tдm= 1, мұндағы -тазартпалап қазуға қарағандағы дайындық тілме жұмыстарының озықтық коэффициенті. Озықтық коэффициентінің сандық мәнін кен жаратылымына қарай төмендегі шамада қабылдаған орынды.
Тақта кені үшін =1,0-1,2; желі кені үшін 1,5-2,0; массивті кені үшін
=2,0-3,0. Енді мәнін tдm жоғарыдағы формулаға апарып қоятын болсақ, n0 мәнін табатын боламыз:
n
n0

1
Сондай-ақ қатар жұмыс істейтін тазартпалап қазатын блок санын табуға болады. Тек ол үшін дайындап тілу мерзімі мен блоктан тазартпалап қазуға қажет жұмыс уақыты белгілі болуы шарт, яғни n
n0

t0 tдm
Блоктың жалпы саны (n) мынандай тәсілмен анықталады: g r
Li
n

,
L
1 1 [б]
мұндағы: g мен r - бір мезгілде кен өндірілетін кен мен қабат саны; L1
мен Lб - қабаттағы кен және блок ұзындықтары.

7. Ғалым Голомолозин В.И. жылдық өнімділікті Криворож темір-кен бассейіні жағдайында тұжырымдаған болатын: жұмсалған күрделі қаржының пірменділік коэффициенті мен оның өтелім мерзіміне байланысты мына теңдік негізінде анықтауға да болады: ж Q[C] (10)
A K
Ф 1 2QC
мұндағы: КФ- түрлі факторлардың тигізетін ықпалын ескертетін коэффициент. Ондай факторлар - шақтыдаєы су көптігі, қабат саны мен желдету (қанатты, секциялық) тәсілдері; 1, 2-құндылық коэффициенттері. Бұлардың сандық мәні қабат санына немесе кеннің таралу тереңдігіне және жұмсалған күрделі қаржының өтелім мерзіміне тікелей байланысты. 3-кестеде көрсетілген шамаларды қарастыруға болады. 10 формуласын болашақ кәсіпшіліктің жобасын жасағанда тиімді қуатының шамасын анықтау үшін пайдаланылады. Бұл үшін кеніш қуаты және басқа да жалпылама мәліметтер, тіпті кен қорының дәл анықталуы да шарт емес.
3-кесте
Өтелім мерзімі , жыл
Кеннің тереңдігі, м

400м-ге дейін
800 м-ге дейін
1200 м-ге дейін
5
3,2
0,023
3,9
0,032
5,6
0,040
7
3,0
0,018
5,5
0,024
7,9
0,30
10
4,4
0,013
7,8
0,018
11,2
0,023
15
6,5
0,010
12,0
0,013
16,9
0,017

Кеніштің қызмет мерзімі. Жоғарыда келтірілген тау-кен мүмкіншілігіне қарай (5), (7) формулалары арқылы алынатын шақты қуаты мен оның алабындағы кен қоры және кеніштіѕ жұмыс мерзімдері аралығындағы тығыз байланысты мына теңдіктен байқау қиын емес: Ж Qc * [К]Т , тжыл (11)
А
TФ 1
Екінші сөзбен айтқанда (11) арқылы шақтының жылдық өнімділігі оның тиімді қызмет мерзіміне сай түзетіледі. Егер қабаттардағы кен қорының, сондай-ақ оның көлемі арасында айтарлықтай алшақтыќ болмаған жағдайда
Ж

Qc K m ,
А (ta tg )t 1(1 )
мұндағы: Qk - қабаттағы кен қоры; - озықтық коэффициенті, tg - және ta- қабатта басталған тазартпа жұмысынан соң (t+1) қабатты ашу мен даярлауға қажет қосымша уақыттар.
Ал егер жоғарыда айтылған шамалардың арасы ашық болса, онда шақтының жылдық қуаты анықталады:
N 1
Qk(i)Km
АЖ

N [1] ,
(ta tg )[t][ ][1](1 )
1

мұндағы: N- шақтыдағы қабат саны. Мұнымен қатар кеніштің жылдық өнімділігі кен қазып алудың қолайлы T0 қызмет мерзімінен де тексеріледі.
Шақты қуаттылығының түрлі мәніне сай экономикалық тиімді болатын қызмет мерзімі 3-кестеде берілген.
Шақты қызметі мерзімінің қолайлығын тексеріп көруге болады. Алдымен (11) формуладан есептік қызмет мерзімі есептеледі.
Qc K[m]
T

; жыл.
A(1 )

2-кезекте 4-кестеден кеніштің мерзімі анықталады. Егер T T0 болса, онда Аж=А, ал T T0 болса, онда
Qc *Km Aж ,
A

T0 (1 )
болуы керек. Кеніштің нағыз қызмет мерзімі Тф мына шартты қанағаттандыруы қажет:

ф Qc K[m] tд te ] [T0],
T [
Aж (1 )
мұндағы: td - кеніштің жобалық қуатын игеру мерзімі (жыл); tе- кеніш жұмысының өшу мерзімі, (жыл). Кеніш алғаш кен қаза бастаған кезеңде оның жобалық қуатын игеру мерзімі жылдық өнімділігіне сәйкес немесе кеннің таралу тереңдігіне қарай 1-3 жыл шамасында қабылданады.
te мерзімі күртқұлама кен сілемі қазылғанда 1-2 жыл, жайпақ (жазық) кен
жағдайында 2-3 жыл мерзімінде қарастырылады.

4-кесте
Шақтының жылдық өнімділігі, мың т
Кеніштің қолайлы қызмет мерзімі, (Т0)

Өндіріске мерзімі
қолайлы
Өндіріске қолайлы
тиімсіз мерзім
50-100
4-10

5-15
100-200
5-12

6-18
200-500
7-15

8-25
500-1000
10-18

12-30
1000 және бұдан да жоғары болғанда
15
20

Негіз: 1[44-57], 2[16-26]. Қос: 3[5-13]. Бақылау сұрақтары:
Жылдық өнімділікті анықтау әдістерін ата?
Тау-кен мүмкіншілігі ұғымын түсіндір.
Шақты алабының жылдық орташа жылжуы не үшін қажет? 4. Кен сілемінің жазық ауданы қандай жағдайда қолданылады?

6. Шақты алабын ашудың сыныптамасы. Қарапайым ашу тәсілдері.

Кен сілемін, яғни кенді ашу деп жер бетінен бастап қазбалар жүргізіп оған дейін жол шауды айтады. Қазба жүргізіп жол ашу тек жер бетінен ғана емес, кен сілемінің бөлігінде кен қазылып жатқан жерден жаңа деңгейжиектерді ашу үшін жерастынан басталар қазбалармен де ашылады. Ашу қазбаларының тік көлбеу шақты оқпандары, штольня, шыңырау, күрделі кенқұндықтары, қылуеттер, жүрістік көлбеу және басқада еңкіш қазбалар, өрлейқаз т.б. қазбалар түрі жатады. Ашу қазбаларының бәрі күрделі кен қазбаларына жататындықтан олар күрделі құрылыс қаржысымен өтіледі. Ұңғылама жұмыстары аяқталып, шақты пайдалануға берілгеннен бастап мұның бәрі кеніштің негізгі қаржысына айналады. Сөйтіп, ашу қазбаларын ұғңылауға кеткен қаржы өтем шығарымы түрінде кеннің өзіндік құнына кіреді. Яғни бұл барлық күрделі қаржыны түсім қорына бөлу арқылы табылады.
Кен-геологиялық және кен-техникалық жағдайлардығ салдарынан кен қазу ісінде қолданылатын ашу тәсілдері мен тәсімдері және олардың әрқилы қатар қолданылатын түрлері көп болады. Мұны 5-кестеде келтірілген ашу тәсілдерінің сыныптамасынан байқау қиын емес. Ашу тәсілдері әр түрлі қазбаларда қатар қолданылуына байланысты қарапайым (бір сатылы), құранды (көп сатылы) болып ажыратылады.
Ашу тәсілдерініі сыныптамасы
5-кесте
Ашу тәсілдері
Бас ашу қазбасының орналасуы
Көмекші ашу қазбалары
Тік оқпандармен ашу
Жатпа бүйірінде, төнбе бүйірінде, кен сілемін қиып өтеді. Қапталында, кен сілемдер арасында
Көмекші оқпандар Қабаттық немесе топтық қылуеттер
Күрделі кенқұдықтары
Көлбеу оқпандармен ашу
Кен қыртысымен жатпа бүйірінде, шақты
қапталында,үстіңгі жыныста
Тік оқпандар
Қабаттық немесе топтық қылуеттер
Күрделі кенқұдықтар
Штольнялармен
Кен қыртысымен жатпа немесе төнбе бүйірінде (созылым бойында). Кенге көлденең, төнбе, жатпа бүйірінде.
Келте қылуеттер
Кенқұдықтары
Тік оқпандар
Жер бетінен тік оқпандармен
Төнбе не жатпа бүйірінде Кеніш қапталында
Тұйыќ, тік не көлбеу оқпандар.
Қабаттық немесе топтық ќылуеттер кенқұдықтар
Жер бетінен көлбеу оқпандармен
Кен қыртысымен төнбе, құлау аймағынан тысқары немесе жатпа бүйірінен. Қапталдан
Тұйық-тік немесе көлбеу оқпандар
Қабаттық немесе топтық қылуеттер кенқұдықтар
Штольнямен
Кен қыртысымен, жатпа не төнбе бүйірде (созылым бойымен).
Сілемге кесе-көлденең
Тұйық-тік немесе көлбеу оқпандар
Қабаттық немесе топтық қылуеттер кенқұдықтар
Еңкіш, жүрістік еңкіштермен
Кен қыртысымен, жатпа бүйірде, қапталда.
Тік оқпандар, қылуеттер.

Қарапайым ашу тәсілі. Тік оқпандармен ашу мейлінше кең тараған ашу тәсілі. Мұнымен жазық көлбеу, күртқұлама кен сілемдері ашылады. Жазық кен сілемдерін ашқанда мынандай тәсім кездеседі: бас оқпан кенді қиып, ал көмекші оқпандар қапталдан (3-сурет), бас оқпан кен қыртысының бір жақ басында, көмекші екінші жағында, бас оқпан қапталда, көмекші екінші басында. Бұл жағдайларда басқа ашу қазбаларына қылует, кеніштік, далалық қуақаздар кіреді.

3-сурет. Кен сілемін қиып өтетін (а) және қапталдан (б) түсетін тік оқпандар.

Көлбеу, күртқұлама кен сілемдерін ашудың мынандай тәсілдері жиі кездеседі: бас оқпан кен сілемін қиып өтеді, желдетпелер қапталда орналасады; бас оқпан жатпа бүйірден немесе төнбе бүйірден сырғу аймағынан тысқары, ал көмекші қапталдан түсіріледі, бас оқпан бір қапталда, желдетпе екінші жақтағы қапталда орналасады. Кен қабаты қабаттық немесе топтық қылуеттермен ашылады. Мұндай жағдайда аралық қабат бас деңгей жиектермен күрделі кенқұдықтармен қосылып отырады 4-сурет).
Көлбеу оқпанмен көбінесе онша тереңде жатпайтын көлбеу және жайпақ, кейде жазық және күртқұлама кен сілемдері ашылады. Бірінші жағдайда көлбеу бас оқпан кен сілемімен, ал көмекші тік оқпандар қапталдан түсіріледі, бас көлбеу оқпан сырғу аймағынан тысқары жатпа бүйірден, көмекшілері қапталдан, бас оқпан бір жақ қапталдан немесе үстіңгі жыныстан, көмекшілері екінші жыныстан не қапталдан түсіріледі. Мұндай жағдайда да тік оқпандікіндей қабаттық немесе топтық қылуеттермен ашылады.
Бұрын көлбеу оқпандар күртқұлама бұрышпен өтетін де, кен скип көтерме қондырғылармен көтерілетін-ді. Бірақ техника-экномикалық тұрғыдан мұндай көлбеу оқпаннан тік оқпан артық болды. Сондықтан да кейінгі кездерге тереңдеп кететін кен сілемдерін де көлбеу оқпанмен ашып оны науамен жабдықтаса өнімділік өсіп, өзіндік құн төмендейтіндігі дәлелденеді. Ол үшін оқпанның көлбеу бұрышы 16-18[0]-тан аспауы керек.

4-сурет. Жатпа бүйірден түсетін тік оқпан және қабаттық (а), топтық (б), қылуеттермен қиып өтетін (в), төнбе бүйірден (г), жатпа бүйірден түсетін тік және көлбеу (д) оқпандармен ашу.

Тереңдігі 250-300м деңгейінде жатқан кенді еңкіш жүретін және еңкіш айналма қазбалармен ашып, кен тысқа ауыр жүк не тиеп-жеткізгіш машинелермен тасу пайдалы болуы мүмкін. Өйткені мұндайда кенді жеткізу, жерасты тасымалдау, жер бетіне шығару, сосын оны байыту фабрикаларына жеткізу операциялары біріктіріліп, бір ғана жабдықпен атқарылады.
Штольнямен ашу тәсілі таулы шатқалды, терең құзды жерде жатқан кен сілемдерін қазғанда қолданылады. Штольнялар әр қабат сайын не бірнеше қабат үшін біреуі жүргізілуі мүмкін. Егер кен сілемі бір ғана бас штольнямен ашылар болса, жоғарғы қабаттар ие бас қазбамен күрделі кенқұдықтармен желдетпе, материалдар түсіріліп көтеріліп тұратын жүрістік өрлемелермен қосылады. Штольнямен ашуда оны жүргізуден мынандай тәсімдер жиі кездеседі: созылым бағытында кен сілемімен, төнбе немесе жатпа бүйірінен өтеді; созылымға кесе-көлденең бағытта өтеді. Көмекші ашу қазбаларына қапталдан түсетін көмекші штольнялар, шыңыраулар, өрлемелер жатады.
Егер кен сілемі шатқалға кесе-көлденең жатып, тау-бөктерінің бетіне шығатын болса, ашудың бірінші келтірілген нұсқасы, ал егер сілем шатқал өсіне, яғни бөктер бетіне параллель жатса немесе штольня түсіруге мүмкін болмайтын жерден шығар болса, онда кен кесе - көлденең жүргізілетін штольнялар арқылы ашылады.

5-сурет. Қарапайым ашу тәсілі: 1-негізгі деңгейжиек, 2-кен сілемдері, 3кенқұдықтар, 4-көмекші және желдетіс оқпандар.

Кен өндірісінде қарапайым ашу тәсілінің нұсқалары жиі кездеседі: (4 және 5-суреттерде көрсетілген).
А) кен сілемінің орта деңгейінде сырғу алабынан тысқара жату бүйірі тұсынан түсетін тік немесе көлбеу оқпан (а, б, г, д).
Б) жер жағдайына қарай және басқа да геологиялық өзгерістерге және т.б. есептермен тік немесе көлбеу оқпан төнбе бүйір тұсынан да түсуі ықтимал (г).
В) тік және көлбеу оқпаны ортадан емес, кен алабының бір қанатында жүргізіледі;
Г) штольня кеніштің төнбе, не болмаса жатпа бүйірі тұсынан жүргізу арқылы ашылады;
Күрделі штольнямен ашу. Штольнямен ашу тәсілі таулы жерде жатқан кенді ашуда қолданылады. Егер тау шатқалы терең болып келсе онда төменнен бір күрделі штольня өтеді де, жоғары қабаттарда қазылатын өнім кен құдығы арқылы осыған түсіріліп, сыртқа тасымалданып шығарылып отырылады. Егер қабаттың штольнялармен ашылса шығарылған кен аспалы жолмен төмен тасылады. Бос штольня кен қорының денін қиып өтетіндей етіліп жүргізіледі, әрі мұның деңгейі төменде жырамен ағатын су болса оның арнасынан жоғары тұруы қажет. Жер бедеріне және кеннің жаралымына байланысты штольнямен ашудың мынандай тәсілдері кездеседі:
а)штольня кеннің созылым бағытымен жүргізіледі. Бұл жағдайда штольня
кен сілемі арқылы, не болмаса кен сілемін қуалай қатар жүргізілуі ықтимал;
б) штольня кеннің төнбе, не болмаса жатпа бүйірінің орта тұсынан оған
кесе көлденең өтіледі.
Кен сілемімен өтілетін осы тәсіл жұқа немесе желі кеніштерін қазғанда қолданылады. Ашудың осы схемасы мынадай шарт орындалғанда ғана пайдалынады:
а) кен сілемі тау бөктеріне шығып жату қажет;
б) кен сілемі штольня түсетін жыра осіне көлденең жатуға тиіс. Қарастырылған ашу тәсілдерінің артықшылығы:
1.Кен қазуды қысқа мерзімде бастауға болатындығы;
2.Штольняны өту шығынының біразы жол - жөнекей қазылатын кенмен өтеу мүмкіндігі;
3.Кеніште қосымша барлау жүргізіледі.
Кемшілігі:
1.Кенді шақты алабының шекарасынан бастап қазуға мәжбүрлік.
Сондықтан да штольняны құлатпай ұстап тұруға қажет кентірек қалдыру мәжбүрлігі;
Кен сілемін бір қанаттан ғана қазу;
Кенмен жүргізілген штольняны күтіп ұстау шығынының көбейтіндігі.
Төнбе бүйірден кесе көлденең түсетін штольнямен және кеннің жатпа бүйірі тұсынан кесе көлденең түсетін штольня мынандай жағдайда жүргізіледі:
а) кен жер бетіне шықпай жыраға параллель созыла жатақанда;
б) кеніш тау бөктеріне қарай құлай жатқанда. Артықшылығы:
1.Қос қапталдан қатар кен қазу мүмкіншілігі; 2.Штольняны күтіп ұстау шығынының аздығы.
Кемшілігі:
Кенішті пайдалануға беру мерзімінің созылып кететіндігі;
Штольняны бос жыныстарымен жүргізгендіктен оның өту құнының қымбаттауы.
Жатпа бүйірден кесе көлденең түсетін штольнямен ашу. Кеннің жату бүйір тұсынан кесе көлденең жүргізілетін штольнямен ашу схемасы мынандай жағдайда қолданылады:
а) жер бетіне шықпайтын кен сілемі жыра осіне параллель жатқанда;
б) тау бөктері жату бүйірі болып келгенде.
Аталмыш ашу схемасының артықшылығы мен кемшіліктері жоғарыда айтылған жатпа бүйір тұсынан түсетін штольнямен ашу тәсілінен айырмасы жоқ.
Кен қабатын штольнямен ашудың тік, көлбеу оқпандары тәсілінен біраз артықшылықтары бар. Олар:
Штольнямен ашу өте ыңғайлы, әрі кен массасы оқпан арқылы көтерілмейтіндіктен аударып - тиеу яғни оқпанға жеткізіліп, сосын скипке қайта тиеу процестері болмайтындықтан дозатордың, шанақтың, аудартқы кенүңгірі тәрізді оқпан албары қазбаларын жүргізудің қажеті болмайтындығы. Себебі кен қазылып жатқан блоктан өнімі электровоз құрамына тиеліп штольнямен тура тысқа шығады. Бұл тәсілдің тағы бір артықшылығы кен тасымалдауға өте тиімді көлік түрінің қолданылатындығы. Мәселен автомобильдерді қолдануға мүмкіндік беретіндігінде.
Штольняны өтудің құны оқпаннан анағұрлым арзан, әрі бұл жағдайда суды арнаулы соран қондырғыларымен төгудің қажеті болмайды, су штольня бойымен арық арқылы өз бетімен тысқа ағып жатады.
Көтеру шығынының мүлдем болмауы.
Осы тақылеттес артықшылығы болғандықтан экономикалық тұрғыдан қарастырылғанда жүргізілетін штольня ұзындығы бірнеше шақырымға (4-8 км) жеткенімен де ол өте тиімді. Егер штольня кен сілеміне параллаль қазылса, онда әр тұстан кенге қарай енбелер жүргізіліп отырылады.
Кен өндірісінде әр қабат жеке - жеке қабаттық штольнялармен де ашылады (4.9-сурет,г). Әр қабат сайын штольня өту жұмсалатын күрделі қаржыны өсіріп жіберетіні талассыз. Сондықтан көп жағдайда ең төменгі қабаттан күрделі штольня жүргізіліп, ал жоғарғы қабаттар күрделі өрлемемен ашылады. Мұндай өрлеме кен түсірілетін, адам түсіп - шығатын бөлімдерімен де көмкеріледі. Егер өнімділік жоғары болса, қабат саны көп болса, онда бір емес бірнеше өрлеме жүргізіледі. Кен түсіруге жеке өрлеме арналады. Кеншілердің түсіп - шығуына, материалдар мен құрал көтеруге қажет өрлемелер жеке пайдалынылады. Желдетістік таза ауа осы өрлемелер арқылы жіберіледі.
Кеніш алабының қоры кері бағытта, яғни шекарадан штольня сағасына қарай қазылатын болса, алдымен штольня алқаптың шекарасына дейін өтіліп алынады. Оған дейін кен өндіру жұмысы басталмайды. Егер кенішті тез пайдалану мақсаты тұрса да, онда тура бағытта кен қазу жұмысын қолданылады. Мұндайда штольня межелі қашықтыққа жүргізілген соң, ашылған кен участогі дайындалып, кен қазыла бастайды. Ал кені алынған алқаптан өтетін штольняны ұстап тұру үшін оның өн бойында ені 20-25 м сақтық кентірек қалдырылып, ол кен қазу жқмысы алабы шекарасына жеткенде ғана алына басталады. Сақтық кентіректі қазу кеніштің соңғы кезеңіне яғни өшу кезіне сай келеді. Сақтық кентіректірдің 25-30% қоры алынбай, жоғалым болып жер қыртысында қалып қояды.
Штольнямен ашу тәсілі Ресейдің Хибиннің апатит-нефелинді кенін өндіруде "Апатит" комбинаты кеніштерінде де қолдау тапқан. Бұл жерде штольня кәрерлерде де пайдаланылады. "Расвумгроский" және "Центральный" кеніштеріндегі бас штольнялардың қимасы 36 м[2] ұзындығы 5 км. Жоғарғы тасымалдық деңгей жиектерін бас штольнямен қосатын кен құдықтарының диаметрі 5-6 м, ал тереңдіктері 130-160 м дейін жетеді. Солтүстік Кавказдағы Садан полиметалл кеніш орнында, Мизур шатқалындағы кеніштің бүйірінен көлденең жүргізілген штольня ұзындығы 5 км. Сондай-ақ АҚШ тағы Клаймакс молибден, Чилидегі Эль- Сальвадор мыс кеніштері де штольнялармен ашылған. Мәселен Эль- Сальвадордағы штольня ұзындығы 5,85 км.
Қазақстанда Мырғалымсай кенішінің жоғарғы деңгейжиектері штольнямен ашылған. Ащысай кенішін жоғарғы шығыс кен участоктары да №1 және №3 штольнялары арқылы қазылады.
Текелі қорғасын комбинатында Көк Су кенішінің Орталық Суық төбе кені штольнялармен ашылған. Мұндағы №8 штольня бас тасымалдық қазба болып саналады. 3,4,5 және 6 деңгейжиектерден қазылған кен күрделі кен құдығы арқылы №8 штольня орналасқан қабатқа түсіріліп сыртқа тасылып шығарылады. Мұндағы 1 және 2 деңгейжиектерде қазылатын кен №6 штольнямен жеткізілінген болатын.
Тік оқпанымен ашу. Осы тәсілмен жайпақ не болмаса жазық кенді ашқанда шақты оқпаны қажет тереңдікке бірден өтіледі. Көлбей немесе құрт құлайтын кен сілемдері тереңде жатса (1200-1500 м) шақты оқпаны бірінші кезекте жоғарғы жағын ашуға арналады (200-300 м - ден 700 м-ге дейін) ал, кен қазу барысында төменгі қабаттар бірте-бірте ашылатын болады. Егер ашу әрбір қабат сайын орындалып отырылса, онда ашылған қабат сайын қылует жүргізіліп, кені осы қазба арқылы оқпанға тасылады.
Ашудың мұндай схемасын қолдану егер әр қабаттағы кен қоры 10 жылға жететіндей болғанда тиімді. Кейде төменгі деңгейжиектерідегі барлау мәліметі жетімсіз болғанда осы тәсілді қолдануға мәжбүр етеді. Ал төменгі кен қабатын ашу адымы бір емес, бірнеше қабаттар (2 ден 6-ға дейін) болса, оқпанға тасымалдап қазылған кен әр кезектің соңғы деңгейжтегінен жүргізілетін қылует арқылы атқарылады. Бұл схеманы топтық қылуеттермен ашу дейді. Бұнда кен негізгі қылуетке тасылады. Негізгі деңгейжиек кен төгілетін қабылдау шанағымен, су төгетін бекетпен және басқа да мақсаттардағы қазбалармен жабдықталады. Өйткені қазылған кенді көтеру жұмыстары тек негізгі қабатта ғана атқарылады. Басқа, аралық қабатта қазылған кен де, жер асты суы да төменгі, негізгі қылуетке жүргізілген деңгейжиектерге түсіріліп тұрады. Аралық қабаттағы аралық қылуеттер адам жүріп тұру үшін, желдетуге, құрал - саймандар мен жабдық - материалдар тасу үшін пайдаланылады.
Кен сілемімен түсетін тік шақты оқпанымен ашу. Ашудың бұл ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.