Қылмыстар және қылмыскерлік

Пән: Құқық, Криминалистика
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

Қылмыстар және қылмыскерлік

«Қылмыскерлік» ұғымы, көбіне қылмыстың көптігі туралы, олардың статистикалық жиынтығы туралы сөз болған жағдайда қолданылады ¹⁶ .

Бұл - қылмыскерлік анықтамасын ең қарапайым да түсінікті ыңғайда беру. Шындығында, қылмыскерлік көптеген қылмыстар арқылы ғана неғұрлым айқын көрініс табады. Қылмыскерліктің кылмыстыңжекелеген түрлерімен салыстырғандағы ерекшелігі - оның жаппайлығында. Жаппай болған жағдайда кандай да бір құбылыстың саны статистикалық талдауға келеді, нәтижесінде белгілі бір статистикалык зандылық анықталады.

Сондықтан да, кылмыскерлік жайында тек қылмыстардың кептігі деп сез болса, назар ол жайындағы мәліметтердің статис-тикалықталдамасына аударылады, қылмыскерліктің жайы, құры-лымы, динамикасы зерттеледі.

Бірак, кылмыстарды жаппай деп зерттеу олардың сол жаппай-лықта көп жаңа сипаттарға ие болатындығын кәрсетіп отыр. Әр түрлі қылмыстар арасында белгілі бір қатаң қатынастар байқала-ды. Мысалы, ашылған және тіркелген жеңіл дене жаракаты, ұрып-соғу фактілерінің, қару алып жүрумен байланысты қылмыстар-дың саны азайғанда адамның өмірі мен денсаулығына қарсы ауыр қылмыстар саны артады.

Кылмыскерлік пен қылмыстардың уақытпен байланысын жал-пыныңжекемен байланысы деп қабылдай бастады. Жалпы, біздің білуімізше, жекенің сипаттамасын қайталамайды. Мынадай ұксас-тық бар: су тамшысында өзіне ғана тән сипаттама бар. Ал кеп тамшы косылса бұлақ, езен, теңіз, мұхит болады. Егер мұхиттан су тамшысын алсақ, онда оны жоғары корсетілген сипаттамалар-ды анықтау тұрғысында зерттейміз. Ал, мұхитта су тамшысына тән емес құбылыстар бар, ол ағады, толқиды, тасиды және т. б.

Қылмыскерлікте де тура осындай жағдай. Оны тек қылмыстар коптігі деп қарағанның өзінде де, ол басқадай жаңа сипаттамалар-менсипатталады.

Кылмыстардың коптігінен қылмыстық іс-қимылдың тұрақты-лығында (рецидив), ұйымдасқандықты да (қылмысты ұйымдаскан құрылымдардың жасауы), кылмыс көптігінен коғамға келетін кауіпті де байқауға болады.

Сонымен, біріншіден, қылмыскерлік бізге тек қылмыстық іс-әре-кет түрінде гана келмейді. Ол қылмыс жасаган адамдар дан да көрініс табады. Қылмыскерліктің статистикалық есебі фактілер бойын-ша да, адамдар бойынша да, ұйымдаскан құрылымдар бойынша да жүзеге асырылады. Сонымен қатар қылмыскерліктің салдары: жәбірленушілер саны, ұрлағанның мөлшері және т. б. ескеріледі.

Екіншідан, әңгімежай бірімен-бірібайланыстажоқ қылмыстар-дың көптігіжайында гана емес, сонымен қатар олардың күрделіжуйе екендігіжайында да.

Қылмыскерлік жүйелік - күрылымдық қүбылыс ретівде

Қандай да бір объектінің жүйелік-құрылымдық сипаты тура-лы мәселе сол объектінің өзі бөлігі болып табылатын неғұрлым жалпы бүтіннің өзгеруімен езара байланыста қалай езгеретіндігін және бүтіннің бір белігінің басқа беліктің өзгеруімен қалай бай-ланысты екендігін анықтау кажет болған жағдайда туындайды.

Бұл міндет күрделі құбылыс ретіңде қылмыстың қоғаммен орга-никалык бірлігін зерттейтін, оның әр түрлі нысандарының өзара байланысын зерттейтін криминологтер алдында да қалайда туын-дайды.

Қылмыскерлік дегеніміз езара байланысты элементтердің белгілі бір жүйесі, онда едәуір дербестік, оның жекелеген эле-менттеріне тән емес сапалы сипаттама бар. Сондықтан да қылмыскерліктің ез тарихы, даму логикасы бар ¹⁷ .

қылмыскерліктің әр турліэлемент-терінің заңдылықтагы өзара байланысын ашады, оның ортаның тгерісіне «бейімделу» қабілетін, тіптен ортаны өзінің түрақтануы жөне дамуы үшін «бейімдейтіндігін» растайды. Жаңа жагдайларда оның көрініс табу нысаны түрін өзгертеді, қылмыскерліктің қогамга керіықпалы да байқалады.

Қылмыскерлік бүтіндік сипаты және баскд құбылыстардан бөлектігі мүлде айқын емес жүйелер типіне жатады. Қылмыс-керлік бірімен-бірі байланысты емес әр түрлі қылмыстардың кон-і ломераты деген де пікірлер бар.

Қылмыскерліктің жүйелік сипатының негіздемесі мыналарға сүйенген:

а) қылмыскерлікті едәуір жалпы жүйенің - бүтіндей коғам-
ның элементі ретінде, сол қоғамның ерекше шағын жүйесі деп
тану;

ә) қылмыстылықтың белгілі бір бүтіндігін негіздеу;

б) қылмыскерліктің бірімен-бірі өзара байланыстағы, барлық
кылмыскерлікке бүтіндей жаңа сапалы сипаттама беретін, оның
жекелеген элементтерінен өзгеше нақты элементтерін бөліп алу.

Жүйеге койылатын талаптардың бірі - «осы жүйені қамти-тындай кемінде бір үлкен жүйенің болуы».

Қылмыскерлікке қатысты алсақ үлкен жүйе деп қогамды санауга болады. Қылмыскерлік - қоғамда болатын және онымен тығыз байланыстағы құбылыс. Оның түрлері мен элементтері тым бол-маса қылмыстың тұтас, ортақ детерминанты ретіндегі қоғам ар-кылы өзара байланысты.

Нақты зерттеулер ұрлық, зорлау, адам өлтіру, сапасыз енім шығару, есепті бұрмалау сияқты әр түрлі қылмыстардың аймак-тық әлеуметтік ортамен детерминациясының ортақ бағытын көрсетіп отыр. Бір үлкен қалада ірі өнеркәсіптік кәсіпорын негізгі «жұмыс беруші» деп саналған. 70 жылдардың аяғында кысқа мерзімде ендіріс көлемін үштен бірге ұлғайту жөнінде тапсырма берілген. Ал, әлеуметтік проблемаларды шешуге қажетті қара-жат кәсіпорынға бөлінбеген.

Көрсетілген өндірістік тапсырманы орындау үшін басқа ай-мақтардан кызметкерлер алып келу керек еді. Бірақ білікті ма-мандарды шақыруға ешқаңдай мүмкіндік болмады: оларға беретін потер жоқ, қажетті тұрмыстықтауарлармен қамтамасыз ету бұл жерде жолға қойылмаған, сауықтыру орындары жоқ, бар болға-11 ы жатакханадан орын беру ғана еді. Сол себепті кәсіпорын кәсібитехникалык және басқа оқу орындарынын түлектерін шақыра бастады; үйінен қашқан, жұмыста берекесіз, маскүнем, жалқау адамдар, қыскэсы одан, бүдан кашқандар келе бастады. Олар жүмыс-ты алып кете алмады, жоғары айлықта талап етпеді. Нәтижесінде косып жазуға тура келді, ал шығарылған өнім сапасыз болды. Қосып жазу нәтижесінде артық болып шыққан материалдық күралдар ұрланды, талан-таражға түсті. Сонымен катар жатақха-наларда маскүнемдік, төбелес, бейбастақтық кең етек алды.

Бұрын сотталғандар, «көпті көргендер» билік тізгінін колда-рына алды. Олар жастарды өзінше «тәрбиелей» бастады. Ал айт-қанына көнбей, айдауына жүрмегендерге зорлык-зомбылық жа-салды. Кдладаұрлық, әйел зорлау және басқа қылмыстар көбейді.

Кәмелетке толмағандар мен ересек адамдардың қылмыстылы-ғын, пайдақорлық және зорлық-зомбылық қылмысты зерттеу-шілер қылмыстылықтың бүл түрлерін тудыратын өлеуметтік-эко-номикалық, өлеуметтік-психологиялық факторлардың ұқсас екендігін байқады. Бұл аталған факторлар қылмыстық іс-қимыл-дың бір-бірімен әр түрлі байланыстарындағы өзіндік нысандарын, ықпал ету тетіктерінің бөлек екендігін анықтайды.

Қылмыскерлікті ол үшін нщрлым жалпы жүйенің (бірақ, бүтіндей қогамнан кішілеу) бөлігі ретінде, келеңсіз әлеуметтік ауытқулар ретінде қарау керек. Бұл ауытқулар әр қилы: келеңкелі немесе косарланған экономика, маскүнемдік, нашакорлық, жезөкшелік, өзіне-өзі кол жұмсау және т. б. Қылмыскерліктің келеңсіз әлеуметтік ауытқулардан айырмашылығы оның қоғам үшін аса қауіптілігінде. Мұндай бағаны мемлекет кылмыстық занда берген.

Бұл - формальды критерий емес, қандай да бір іс-өрекетті қылмыс ретінде бағалау ойдан алынбайды, онда әлеуметтік рең бар, ол орын мен уақыттың белгілі бір жағдайларымен «байланыс-тырылады». Қылмыстар тізбесі әр түрлі мемлекеттерде жөне та-рихи әр түрлі кезендерде аса көп түрлі емес. Адамдардың өмірі мен денсаулығына, абыройы мен ар-ожданына, мемлекетте орнық-қан конституциялық құрылысқа, қоғамдық тәртіпке, қызметтік міндетті, экономикалық қызметті жүзеге асыру тәртібіне кастан-дык, ұрлық және меншік иесінің еркінен тыс бөтеннің мүлкін иеленудің өзге нысандары, міне осы іс-әрекеттер кылмыстык заң-дардың мазмүнын толықгай қамтиды. Осы қастандыктардың әрбір түрі . Кримино-логиялық зерттеулерде «салыстырмалы қылмыстар» массиві деп аталатындар бөлек қаралады, олар жайындағы заң нормалары ал оларға катысты статистикалык мәліметтерді салыс-і ыруға болады. Бұл массив бар болғаны 16 бапты камтиды, бірак ОЛарға 1980 жылы тіркелген барлық кылмыстардың 56%-ы, 1999 Жылы - 70%-ы келіп отыр.

Қылмыскерліктін ерекшелігі туралы айтканда оның кылмыс-и. іқ жаза көзделген ең катаң тыйымды көптеген азаматтардың айыпты бұзғаңдығының нәтижесі екендігін ескеру керек. Норма-иарды қылмыстык заңмен қорғау оларға жаңа сапа береді. Гиісінше, бұл нормаларды бұзу да жаңа сапаға ие болады.

Қылмыстық жазалаушылықта әңгіме қылмыстық тыйымды іс~ қішылдың басқа нусқалары жол берген жагдайларда айыпты бүзу жайында гана болады. Қылмыстық іс-қимылды түсіндіргенде мұны үмытпау керек.

Барлық қылмыстық коріністер үшін неғұрлым ортақ сапа критерийі мынау бола алады: әлеуметтік негізі бар, сонымен қатар, кылмыстық-құкықтықтыйымды өзге келеңсіз әлеуметтік ауыт-кулармен салыстырғанда қоғамға кауіптіліктің ең жоғарғы саты-сы болып табылатын айыпты бұзу.

Қылмыскерлік теріс өлеуметтік ауытқулардың ең шынында тұр. Криминологиялық зерттеулер көрсетіп отырғандай, қасақа-на ауыр қылмыс жасаған жағдайлардың 90%-ынан астамында ай-ыптының мінез-кұлқында бұрындары теріс ауытқулар байқалған. Нормалардан немесе оң ауытқулардан кылмысқа бірден секіріп өту де болады, бірақ ол айрықша жағдайларда не айыпты адамның көңіл күйінің ерекше толкуы кезінде (аффект) орын алады.

Қылмыскерліктің айрықша әлеуметтік құбылыс ретінде қан-дай да бір бүтіндігі, жүйелілігі оларды майда кұрылымдарға бөлген-де, олардың арасындағы өзара байланысты талдағанда байқалады.

Қылмыскерлік белгілі бір орта типтеріменжекеадам типтерінің өзара әрекеттесуінің нәтижесі ретінде қаралатындықтан, қылмыскерліктің екі ірі қурылымшасы бөлініп алынады:

«тұрақты», оның туындауында адамның жеке басынын си-паттамасы жетекші рөл атқарады: адам кедергілерді жеңеді, кыл-мыс жасауға колайлы жағдай тудырады, оларды ұтымды пайдала-нады;
ситуациялық оның генезисін жеке бастың сипаттамаларына карағанда ортаның күштірек ықпалы, қылмыстык іс-кимылдың күрделі жағдайы аныктайды.

Мұндай бөлектеу әлеуметтік ықпалдың жеке бастың сипатта-масында із калдыратынына және үзак уакыт бойы адамның іс-қимыл сипатын аныктайтындығына негізделген. «Жағдаяттық» кылмыскерлік өлеуметтік жагдайлардьщ, окиғаның өзгерісін тез әрі тікелей сезеді. Қылмыскердің жеке басындағы өзгерістің оның генезисіндегі рөлі шамалы, ол өзгерістер де шамалы.

Қылмыскерліктің осы түрлерінің өрқайсысында да екі кұры-лымша бөлініп алынады:

«тұрақты» қылмыскерлікте - «алдын ала қасақана» (оның ішінде ұйымдаскан, кәсібилерді коса) және «өзекті-мақсатты» (адамның сөті келген кезде іс-кимылдың вариантын табан асты таңдауын сипаттайтын) ;
«ситуациялық» қылмыскерлікте- «виктимдік-ситуациялық» (қылмыс жасауға көрінеу қолайсыз жағдайды және қылмыскердің сондай жағдайды жасауға және оған тусуге кінәсін сипаттайтын) және «кездейсоқ-ситуациялық» (кылмыс жасаудың күрделі жағ-дайы қылмыс жасаған адамның кінәсінен тыс болады, ондай оқиға ол үшін тосын, үйреншікті емес) .

«Алдын ала қасақана» қылмыскерлікте әлеуметтік жағдайлар-ды ойластырып пайдалану, қылмыстық әрекетті жоспарлау, қажет болса, қылмыстық-кұкықтықтыйымды бұзу үшін қолайлыжағ-дай жасау, болған өзгерістерді, оның ішінде әлеуметтік бақылау-дағы, қылмыспен күрестегі өзгерістерді ұдайы ескеру байқалады.

Іс-қимылдың қылмыстық вариантын тандауды субъекттиісті жағдайдағы әзі үшін ен тиімді кадам деп санайды. Бұл ретте келе-шекте түсетін пайда мен болатын шығындар мұкият есептеледі. Осы жерде жеке бастың рөлі айрықша зор.

«Өзекті-мақсатты» қылмыскерлік өзекті мақсаттың күшті ықпалынан туындайды, мұнда мұқтаждығы, мүдделері теріс бағдар алған немесе оларды қамтамасыз ету амалдары туралы ұғымы заңға сөйкес келмейтін адамдардың белгілі бір өлеуметтік типі сол мұқтаждыктар мен мүдцелерді канағаттандыру мүмкін болатын-дай ахуалға тап болады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.