Соңғы курстың шығыс құжатын автоматтандыру бағдарламасы

Жоспар
Кіріспе

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2

1.ТАРАУ. АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРНЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...4
1.1. Дербес ЭЕМ негізінде АЖО.ның қалпы және даму перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..4
1.2. Жұмыс орнын автоматтандыру принциптері мен оған қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...11

2.ТАРАУ. «СОҢҒЫ КУРСТЫҢ ШЫҒЫС ҚҰЖАТЫН АВТОМАТТАНДЫРУ» БАҒДАРЛАМАСЫН СИПАТТАУ ... ... ... ... ... ...15
2.1. Жалпы бағдарлама туралы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...15
2.2. Группа туралы мәлмет ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
2.3. Группаның шығыс құжаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18

3.ТАРАУ. БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ӨНІМДІ ҚҰРУҒА ҚОЛДАНЫЛҒАН ИНСТРУМЕНТАЛЬДЫ ҚҰРЫЛЫМДАР ... ...21
3.1. Мәліметтер қоры туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ..23
3.2. МҚ архитектурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
3.3. МҚ кестесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
3.4. Delphi.де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
3.5. Delphi.де мәліметтер қорымен байланысты ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
3.6. TQuery компонентімен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... ... ..37
3.7. TDBGrid компонентін қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... .43

ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52

ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53

Қазіргі уақытта қоғамдық өмірде ақпараттың таралу қарқыны өте жылдам дамып келеді. Ақпараттық процесстер - адамдар арасында, тірі организмдерде, техникалық құрылғыларда, қоғамдық өмірде ақпарат тасымалдау, жинақтау мен түрлендіру процесстері.
Ақпаратты басқару компюьтерлерді қолданудың негізгі саласы болып табылады және де, болашақта үлкен роль атқарады.
Мәліметтер қоры - қоғамның қандай да бір саласындағы немесе оның бөлігіндегі нақты объектілер туралы мәліметтер жиынтығы. Мәліметтер қорын басқару жүйесі компьютерлік техниканың даму жолдарына байланысты жетілдіріліп тұрды, пайдаланушының қойған барлық күрделі деңгейдегі талаптарын орындауға бейімделді.
Қазіргі қоғамның талаптарына сәйкес жаңа техналогиялардың даму барысында жұмыс орнын автоматтандыру негізгі мәселелердің бірі. Өнеркәсіптерде, мемлекеттік және жеке шаруашылық мекемелерде, оқу орындарында және басқа да салаларда ақпараттандыру жүйесін кеңейту және жұмыс орнын автоматтандыру мәселелері алға қойылып отыр. Автоматтандыру үшін көптеген автоматтандырылған бағдарламалық жүйелер мен құрылғылар қолданылады, олардың ішінде бухгалтерлік есептеулер жүйесі, электронды деканат, оқу жүктемесін есептеу, қызметкерлер, студенттер туралы электронды мәліметтер қоры және тағы да басқалар бар.
Дипломдық жұмыс Delphi обьектілі бағытталған тілінде жазылған және мәліметтер қорын басқару жүйесі ретінде Paradox қосымшасы қолданылады. Қазіргі уақытта Delphi корпоративтік пайдалану үшін қолданылатын мәліметтер қоры қосымшасын құруда бірден-бір кеңінен таралған құрылғы болып есептелінеді. Delphi-де МҚ қосымшаларын өңдеуші бизнес-логика және программа интерфейсі реализациясы әдістерін таңдай алу мүмкіндігі ғана емес, МҚ-мен өзара іс-әрекет архитектурасы және мәліметтерге ену мүмкіндігі да бар. Бұл тіл визуалды бағдарламалау ортасы, бағдарламалауға тиімді және қолайлы болып табылады.
Дипломдық жұмыс тақырыбының қойылымы:
Соңғы курстың шығыс құжаттарын құруды автоматтандыру..

Мақсаты мен міндеті:
Соңғы курстың студенттерінің барлық семестрде алған бағаларын ортақ бір формаға келтіріп, ыңғайлы түрде толтыруға мүмкіндік беру.

Дипломдық жұмыстың құрылымы
Жұмыс негізінен үш тараудан тұрады:
1-тарауда Дербес ЭЕМ негізінде автоматтандырылған жұмыс орнының дамуы және қойылымы туралы жазылды.
2-тарауда Бағдарлама және онымен қалай жұмыс істеу жөнінде қолданушыға нұсқау жазылды.
3-тарауда бағдарламалық өнімді құруға қолданылған инструментальды құрылғылар: мәліметтер қорын басқару жүйесіндегі Paradox 7 механизмі мен Delphi бағдарламалау ортасы және ондағы басты компоненттер туралы жазылды.

Пән: Информатика, Программалау, Мәліметтер қоры
Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 54 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...2
1-ТАРАУ. АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРНЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ДАМУЫ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .4
1. Дербес ЭЕМ негізінде АЖО-ның қалпы және даму
перспективалары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... .4
1. Жұмыс орнын автоматтандыру принциптері мен оған қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ...11
2-ТАРАУ. СОҢҒЫ КУРСТЫҢ ШЫҒЫС ҚҰЖАТЫН АВТОМАТТАНДЫРУ БАҒДАРЛАМАСЫН
СИПАТТАУ ... ... ... ... ... ...15
2.1. Жалпы бағдарлама туралы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
2.2. Группа туралы мәлмет
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
2.3. Группаның шығыс құжаты
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
3-ТАРАУ. БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ӨНІМДІ ҚҰРУҒА ҚОЛДАНЫЛҒАН ИНСТРУМЕНТАЛЬДЫ
ҚҰРЫЛЫМДАР ... ...21
3.1. Мәліметтер қоры туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ..23
3.2. МҚ
архитектурасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...25
3.3. МҚ
кестесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
4. Delphi-де қолданылатын мәліметтер қорының
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...27
5. Delphi-де мәліметтер қорымен байланысты
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..32
6. TQuery компонентімен жұмыс ... ... ... ... ... ... ... .. ... 37
7. TDBGrid компонентін қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... .43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..51
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
ҚОСЫМША ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .53

КІРІСПЕ
Қазіргі уақытта қоғамдық өмірде ақпараттың таралу қарқыны өте жылдам
дамып келеді. Ақпараттық процесстер - адамдар арасында, тірі организмдерде,
техникалық құрылғыларда, қоғамдық өмірде ақпарат тасымалдау, жинақтау мен
түрлендіру процесстері.
Ақпаратты басқару компюьтерлерді қолданудың негізгі саласы болып
табылады және де, болашақта үлкен роль атқарады.
Мәліметтер қоры - қоғамның қандай да бір саласындағы немесе оның
бөлігіндегі нақты объектілер туралы мәліметтер жиынтығы. Мәліметтер қорын
басқару жүйесі компьютерлік техниканың даму жолдарына байланысты
жетілдіріліп тұрды, пайдаланушының қойған барлық күрделі деңгейдегі
талаптарын орындауға бейімделді.
Қазіргі қоғамның талаптарына сәйкес жаңа техналогиялардың даму
барысында жұмыс орнын автоматтандыру негізгі мәселелердің бірі.
Өнеркәсіптерде, мемлекеттік және жеке шаруашылық мекемелерде, оқу
орындарында және басқа да салаларда ақпараттандыру жүйесін кеңейту және
жұмыс орнын автоматтандыру мәселелері алға қойылып отыр. Автоматтандыру
үшін көптеген автоматтандырылған бағдарламалық жүйелер мен құрылғылар
қолданылады, олардың ішінде бухгалтерлік есептеулер жүйесі, электронды
деканат, оқу жүктемесін есептеу, қызметкерлер, студенттер туралы электронды
мәліметтер қоры және тағы да басқалар бар.
Дипломдық жұмыс Delphi обьектілі бағытталған тілінде жазылған және
мәліметтер қорын басқару жүйесі ретінде Paradox қосымшасы қолданылады.
Қазіргі уақытта Delphi корпоративтік пайдалану үшін қолданылатын мәліметтер
қоры қосымшасын құруда бірден-бір кеңінен таралған құрылғы болып
есептелінеді. Delphi-де МҚ қосымшаларын өңдеуші бизнес-логика және
программа интерфейсі реализациясы әдістерін таңдай алу мүмкіндігі ғана
емес, МҚ-мен өзара іс-әрекет архитектурасы және мәліметтерге ену мүмкіндігі
да бар. Бұл тіл визуалды бағдарламалау ортасы, бағдарламалауға тиімді және
қолайлы болып табылады.
Дипломдық жұмыс тақырыбының қойылымы:
Соңғы курстың шығыс құжаттарын құруды автоматтандыру..

Мақсаты мен міндеті:
Соңғы курстың студенттерінің барлық семестрде алған бағаларын ортақ бір
формаға келтіріп, ыңғайлы түрде толтыруға мүмкіндік беру.

Дипломдық жұмыстың құрылымы
Жұмыс негізінен үш тараудан тұрады:
1-тарауда Дербес ЭЕМ негізінде автоматтандырылған жұмыс орнының дамуы және
қойылымы туралы жазылды.
2-тарауда Бағдарлама және онымен қалай жұмыс істеу жөнінде қолданушыға
нұсқау жазылды.
3-тарауда бағдарламалық өнімді құруға қолданылған инструментальды
құрылғылар: мәліметтер қорын басқару жүйесіндегі Paradox 7 механизмі мен
Delphi бағдарламалау ортасы және ондағы басты компоненттер туралы жазылды.

1-ТАРАУ. АВТОМАТТАНДЫРЫЛҒАН ЖҰМЫС ОРНЫНЫҢ ДАМУЫ ЖӘНЕ ҚОЙЫЛЫМЫ

1.1. Дербес ЭЕМ негізінде АЖО-ның ќалпы жєне даму перспективалары

Электрониканың дамуы есептеуіш машиналардың жаңа класының Дербес ЭЕМ-
нің пайда болуына єкелді. Дербес ЭЕМ-ң негізгі ерекшелігі оның төмен
бағасы жєне сонымен ќатар жоғары сапалылығы. Мысалы, 60-шы жылдардың
басындағы үлкен ЭЕМ-дің шығарылуының, 70-ші жылдардың басындағы кіші ЭЕМ-
дің жєне 80-ші жылдардағы Дербес ЭЕМ-дің шығарылу сұранысының жоғарылығы
бір-бірімен шамалас. Ќазіргі кезде Дербес ЭЕМ-ң төмен бағасы, сенімділігі
адам тұрмыс тіршілігінің ќалып күйіне арналған.

Мұндай облыстарға Дербес ЭЕМ ќолданылатын ұжымдыќ тұрмыста жатады

1-сурет. Дербес ЭЕМ-нің жалпы схемасы:
1-микропроцессор, 2-негізгі жады, 3-сыртқы жады, 4-дисплей, 5-
клавиатура, 6-басып шығару ќұрылғысы, 7-жүйелік магистраль.

ЭЕМ-нің ќолданылуы:
• мамандардың информацияны өңдеумен байланысты еңбек сапасын өсіруге
шынымен мүмкіндік берді. Бұл аспект ерекше көзге түсерліктей, өйткені
осы уаќытќа дейін басќару еңбегі сапасының жоғарылығы өте жай ќадаммен
өсіп келді. Осылайша ол соңғы 30 жыл ішінде 2-3 есе өсті, ал сонымен
ќатар өнеркєсіпте 14-15 есе өсті. Ќазіргі уаќытта єртүлі салалар
мамандарының басќару жєне ой еңбегінің интенсификациясы үшін Дербес ЭЕМ-
нің негізінде функционалданатын АЖО өте кең көлемде өңделіп дамып
келеді.
• экономикалыќ ќызметтердің жұмысшыларының АЖО-ның негізгі ќұраушы
элементтерін, басќару тұрмысын жєне т.б. олардың ќолданылуының жєне
дамуының перспективалары. 1-суретте АЖО-ң техникалыќ негізін ќұрайтын
Дербес ЭЕМ-нің жалпы схемасы көрсетілген.
• Дербес ЭЕМ-нің негізгі құрылғысы программа құрамындағы әртүрлі
операциялардың орындалуын қамтамасыз ететін микропроцессор болып
табылады. Қазіргі уақытта ең кең көлемде таралған 32-разрядты
процессорлар, бірақ көп кешікпей олардың орнына 64-разрядты
процессорлар келеді. Разрядтылық елілік кодтағы жұмысшы сөзінің
ұзындығын білдіреді. Микропроцессорлар разрядтылығынан басқа тактілік
жиілігімен де ерекшеленеді. Тактілік жиілік пен разрядтылық неғұрлым
үлкен болса, соғұрлым процессордың сапасыжоғары болады. Бір секундта
ондаған миллиондаған операцияларды орындау Дербес ЭЕМ үшін қалапты
нәрсе.
Дербес ЭЕМ-нің жұмыс істеу шапшаңдығы сонымен қатар жұмыс істейтін
жадының көлеміне де байланысты. Жады негізгі және сыртқы болып бөлінеді.
Негізгі жады 2 компоненттен тұрады: тұрақты есте сақтау құрылғысы(ROM
немесе ПЗУ) және жедел есте сақтау құрылғысы (RAM немесе ОЗУ) ЖЕҚ- да
программаның динамикалық информациясы және өңделетін мәліметтер сақталады.
Компьютерді сөндіргенде ЖЕҚ құрамындағы барлық информация өшіріліп қалады.
ТЕҚ-сы ЖЕҚ-ға қарағанда кішірек, онда информация ұзаққа сақталады және оны
өзгерту мүмкін емес, немесе оны арнайы құрылғылардың көмегімен өзгертуге
болады (ТЕҚ-прогматтары). Сыртқы есте сақтау құрылғылары (СЕҚ) сонымен
қатар әр түрлі типті болады. Сызықтық жинағыштар информацияны магниттік
таспаға жазу үшін қолданылады. Қазіргі кезде бірнеше гигабайтқа дейін
информацияны сақтай алады (1гб=1024мгб). Бұл құрылғылар ертеректе шыққанына
қарамастан, олар әлі де кең көлемде қолданылады, оның ең басты себебі
көлемінің үлкендігі, олар информацияны резервті түрде көшіруге және ұзақ
уақыт сақтауға арналған. Дисктік жинағыштар да қазіргі кезде кең таралған.
Оларды бірнеше топтарға бөліп тастауға болады:
а) иілгіш дисктегі жинағыштар (флоппи дисктегі) дискеталар салыстырмалы
түрде сыйымдылығының өте төмен болуына қарамастан, бағасының арзандығына
байланысты кең таралған.
б) Қатты дискідегі жинағыштар (винчестер) олар иілгіш дискілер секілді
көп қолданылады, бірақ қатты дискілердің мәліметтерді жіберу жылдамдығы
күшті және сыйымдылығы жоғары винчестер бағасы түсіп келеді, ал жылдамдығы
сенімділігі және сыйымдылығы өсуде. Бұл айтылғандардың барлығы қазіргі кез-
келген ДЭЕМ-нің ең басты атрибуты болып табылады.
в) Лазерлік дисктегі жинағыштар да осы уақытта жақсы таралып келеді.
(CD-ROM) өзінің кемшіліктеріне байланысты CD-ROM информацияны сақтау
орнының үлкендігіне байланысты информацияны сақтау құрылғысы ретінде оның
алатын орны ерекше (700 мгб).
г) Қазіргі кезде көп қолданыс таппаған басқа да көптеген СЕҚ да бар.
(Магнитті – оптикалық дисктер Бернулли дисктері, WORM-дисктері, Mobile
дисктері және т.б.). Кейбір жинағыштар (перфоленталар, перфокарталар,
магниттік барабандар және т.б.). Қазіргі уақытта ескіріп қалған және соңғы
ДЭЕМ-де олар мүлдем қолданылмайды.
• Дисплей информацияны қарауға арналған негізгі құрылғы. Ол экранның
өлшемімен сипатталады.
• Клавиатура (пернетақта) информацияны енгізуге арналған негізгі құрылғы.
Сонымен бірге оператордың жұмысын жеңілдететін қосымша құрылғылар да
бар. Олар тышқан және т.б. Информацияны енгізу үшін сонымен қатар
сканер де қолданылады. Информацияны қабылдау және талдау құрылғылары
мен бейнені (сақтау) қабылдау құрылғыларының болашағы өте үлкен.
• Дербес ЭЕМ-нің барлық құрылғылары жүйелік магистраль арқылы қатынас
жасай алады. Бірақ информация әуелі СЕҚ-ның ЖЕҚ-ның жазылып, содан
кейін процессор оған ену мүмкіндігін ала алады. Дербес ЭЕМ-ді
қолданудың ең тиімді формасы ол Дербес ЭЕМ-ның негізінде нақты АЖО-ң
мамандарын ұйымдастыру, бұл әдіс адам мен машинаның арасындағы
қатынастардың психологиялық қабынуларын жоғалтады.
АЖО келесі сұрақтарға жауап беру керек:
• Маманның информациялық есептік сұраныстарын қанағаттандырады.
• Жауаптың минимальды уақытты ал сұраныстар қолданушынікі.
• Қолданушы дайындау деңгейіне және оның профессионалды сұрауларына
бейімделу.
• АЖО-да жұмысты тез қабылдау, көмек берудің қарапайымдылығы және
сенімділігі.
• Қолданушыға шыдамдылықпен қарау.
• Қолданушыны тез оқытып-үйрету мүмкіндігі.
• Есептеуіш желінің құрамындағы жұмыстың мүмкіндігі. АЖО-ның жалпыланған
схемасы 2-суретте көрсетілген.

Жалпы программалық қамсыздандыру (ПҚ) есептеуіш техниканың
функционерленуін және жаңа программалардың қосылуын және өңделуін
қамтамасыздандырады. АЖО-ның профессионалды бағытталуы ПҚ-ның
функциональдық бөлігімен анықталады. (ФПҚ) дәл осы жерде нақты маманға
бағыт анықталады, айқындалған пәндік облыстардың есептері шешіледі. ФПҚ-ды
өңдеу барысында үлкен көңіл "адам-машина" қатынасын ұйымдастыру сұрақтарына
аударылады. Қолданушы ЭЕМ-мен жұмыс жасағанда өз ісінің қажетті, шынайы
екендігін сезіну керек. Әйтпесе, адамдар жұмысына деген жағымсыз сезімдер
пайда болуы мүмкін.
Диалогты жүйелерді талдау осы диалогты ұйымдастырушыларының көзқарасы
бойынша оларды мынадай түрлерге бөлуге болады:
• Командалық тілі бар жүйелер.
• "Адам объектілер әлемінде".
• "Меню" формасындағы диалог.
Қолданбалы желілерді командалық тілді қолдану мини және микро ЭЕМ үшін
интерпретатор командаларын құру идеяларын көшіру. Оның негізгі ерекшелігі
құрылуының қарапайымдылығы мен жүзеге асырылуына, ал кемшілігі:
командаларының олардың параметрлерін еске сақтау, қате енгізулерді
қайталау, командаларға әр түрлі деңгейде ену мүмкіндігін шектеу және т.б.
Осылайша қолданушы жүйелерде қарым-қатынас тілін меңгеруге тиіс.
"Меню" негізгі менюіндегі форманы диалогы қолданушыға көптеген
альтернативті әрекеттерді ұсынады. Ол ішінен өзіне ең керегі таңдап ала
алады. Қазіргі кезде ең көп таралған қолданушылар интерфейсі онда барлық
жұмыс орны үш бөлікке бөлінеді (объектке). Біріншісі (жоғарыда орналасқан
жол) немесе мәзір жолағы деп аталады. Оның көмегімен қолданушы "қаңқа"
программаларын құрайтын әр түрлі мәзірлерді жүргізе алады, олардың
жәрдемімен басқа объектілерге ену мүмкіндігін алуға болады. Екінші бөлігі
(төменгі жақта немесе кейбір кішігірім программалардың болмауы да мүмкін)
қалып-күй қатары деп аталады. Оның көмегімен өте жиі шақырылатын объекттер
немесе ағымдағы информация көріну мүмкін. Үшінші бөлігі жұмыс беті (стол
беті) деп аталады, ол ең үлкен бөлігі. Мұнда мәзірде немесе қалып-күй
қатарынан шақырылатын командалардың көбісі шақырыла алады. Адам мен
машинаның арасында мұндай диалог орнату өте қолайлы болып табылады және ол
өте жиі қолданылады. Кез-келген жағдайда ол СИА стандартына сәйкес болуы
керек.
Енді АЖО-ны өңдеу үшін қолданылатын 2 подходты қарастырайық.
1) функционалдық қарапайым функциялардың автоматтандырылуы:
Функционалдық ПҚ-ны нақты қолдану шарттарына қалай бейімделетіндігін
қарастырайық,сол сияқты АЖО-ның әр түрлі мамандықтарының негізінде базалық
болып табылатын программаық жабдықтарды атап өткен жөн.
Ең бірінші болып техникалық жеке тұлға еңбегін автоматтандыру үшін
қолданатын программалық жабдықтар пайда болады. Бұған ең қарапайым мысал
текссік редакторлар (процессорлар). Олар информацияны тез арада енгізуге,
оны редакциялауға, қателерін іздеуге жіне мәтінді басып шығаруға дайындауға
мүмкіндік береді. Тексттік редактрлерде қолдану басып шығарушылардың
еңбегінің сапасын неғұрлым жоғарылатады.
Мамандарға әр түрлі құжаттарды дайындауға мәліметтерді табу үшін үлкен
көлемді информациялармен жұмыс істеуге тура келеді. Осы тектес жұмыстарды
атқару үшін, яғни бұл жұмысты жеңілдету үшін арнайы МҚБЖ пайда болады(СУБД:
DBASE, RBASE, ORACLE және т. б.). МҚБЖ өте үлкен көлемді информацияларды
сақтауға және ең қолайлы қажет мәліметтерді дер кезінде табуға мүмкіндік
береді. Мысалы, картотекамен жұмыс жасағанда қажетті информацияны табу үшін
өте үлкен мәліметтер архивін үзу керек, өйткені кейбір карточкалар
дұрысемес ретпен сұрыпталған. Ал МҚБЖ бұл әрекетті санаулы секундтар ішінде
орындай алады.
Мамандардың көпшілігі сонымен бірге әртүрлі таблицалармен жұмыс
жасайды, өйткені қазір көп жағдайда экономикалық информациялар кестелік
құжат түрінде көрсетіледі. КЭТ (ҮЭК) (үлкен форматты электрондық кестелер)
осндай құжаттарды дайындауға көмектеседі. Қорытындылық немесе аралық
мәліметтерді тез арада енгізіп, кейбір өзгертулерді пайда болған жағдайда
автоматты түрде енгізіп отырады.
Көптеген мекемелерде ұйымдардың тұрмысын координациялау және бақылау
үшін арналған программалық жабдықтардың АЖО-ның рөлі ерекше. Мұнда барлыќ
басќару тұрмысы бір процесс жиынтығы болып есептеледі, олардың єрќайсысының
басталу жєне біту мерзімі бар. Єр жұмысшының тұрмыстыќ іс-єрекеті
басќалармен тығыз байланыста, осылайша жұмыстың аяќталу уаќытын еске салып
тұрады.
Мекемелік тұрмыста үлкен орынды мєліметтердің оперативті алмасуы алады,
ол яғни, басќарушының 95%-ға дейінгі, ал маманның 53%-ға дейінгі уаќытын
алады. Осыған байланысты электрондыќ почта типті программалыќ жабдыќтары
кең тараған. Оларды ќолдану бізге үлкен мүмкіндіктер туғызады: мекеменің
ішінде ќұжатарды тарату, жіберу, єртүрлі жұмыс орындарынан хабарламаларды
алу жєне оларды өңдеу, мамандардың жиналыстарын өткізу жєне т. б.
Мєліметтердің алмасу проблемасы есептеу желісінің ќұрмындағы АЖО-ы
ұйымдастыру жұмысымен тығыз байланысты.
Ќазіргі уаќытта тексттік редакторлар, кестелер, графиктік редакторларды
өзіне сыйдыратын бөліктенген пакеттерге үлкен сұраныс бар.
МЌБЖ көбінесе информацияны саќтау үшін ќолданылады жєне олар осы типті
мєліметтерді бір бүтіндей етіп саќтайды. Ќазір информацияның екі басќа
түрінің шапшаң дамуы жүріп жатыр (дыбыстыќ жєне видео информация). Олар
үшін өздеріне ғана тєн редакторлары ќұрылған, мүмкін алдағы уаќытта
информацияның бұл түрлері көптеген МЌ-ң ажырамас бөлігі болып кетер.
Ќазіргі ФПЌ ќажеттіліктердің барлығын ќанағаттандырса, кейбір кемшіліктерін
көруге болады. Сондыќтан да ПЌ-ға жаңа өңдеулер мен өзгертулер енігзу өте
ќолайлы болар еді. АЖО-да жаңа программалыќ ќұралдарды өңдеу екі
бағыттажүреді: ПЌ-ң мамандандырылуы мен жаңа мамандыќтар үшін жаңа
программалыќ ќамсыз дандыруын ќұру. Ќазіргі уаќыта АЖО-ны ќұруға бағыт
байќалады. Ол келесі түрде сипатталады:
• шешілетін мєселелер есебі.
• басќа жұмысшылармен өзара іс-єрекет.
• профессионалды єдеттер мен бағыттарды есептеу.
• тек ФПЌ емес, арнайы техникалыќ ќұрылғыларда да өңдеу (тышќан, желі,
телефон номерлерін автоматы түрде алу жєне т. б.).
АЖО-мен мамандарды жабдыќтау мекеме жұмысшыларының еңбек сапасын
көтеруге, экономикалыќ информацияны өңдеу жылдамдығын көтеруге мүмкіндік
береді.

1.2. Жұмыс орнын автоматтандыру принциптері мен оған қойылатын талаптар

Автоматтандырылған жұмыс орнының қызмет көрсетуі деп, компьютерде,
ақпаратты өңдеуде адам мен машина құрылғысы арасындағы функция мен
жүктелімнің дұрыс бөліну шартына байланысты нақты қорытындыны шығарып
беруін айтуға болады. Сонда ғана автоматтандырылған жұмыс орыны басқарудың
тиімділігін және еңбектің өнімділігін артыратын құрал ғана емес, сондай-ақ
мамандардың қолайлы жұмыс жасауына мүмкіндік жасайды.
Әр түрлі басқару объектісінде, олардың атқаратын қызметіне
сәйкестендірілген, автоматтандырылған жұмыс орны болуы керек. Бірақ та
автоматтандырылған жұмыс орнын құру принципі ортақ болуы қажет. Жұмыс
орынын автоматтандыру жалпы мынадай принциптерге сүйенуі қажет:
• жүйелілік;
• икемділік ;
• орнықтылық;
• тиімділік.
Жүйелілік принципі – құрылымы белгіленген міндетіне сәйкес анықталатын
жүйе ретінде қарастырылуы тиіс.
Икемділік принципі – қандайда бір модуль арқылы құрылатын жүйе ішінде
барлық жүйелерді қайта құру және олардың элементтерін бір үлгіге салу
мүмкіншілігі.
Орнықтылық принципі – жұмыс орынын автоматтандыру жүйесі мүмкін болатын
ішкі және сыртқы әсер ететін себептерге байланыссыз негізгі қызметтерді
орындау керек.
Тиімділік принципі – жүйені жасауға және оны пайдалануға кеткен шығынға
қатысты жұмыс орынын автоматтандыру жоғарыда келтірілген принциптерін іске
асуын интегралды түрде қарастыру.
Жұмыс орынын автоматтандыруға қойылатын талаптар төмендегідей:
- мамандардың ақпараттық және есептеу талабын уақытында қанағаттандыру;
- автоматтандыру уақытты ұту қажеттілігінен туындайтындықтан қолданушының
сұранысына аз уақыт ішінде жауап беру;
- пайдаланушының дайындалу деңгейіне және оның профессионалдық сұранысына
байланысты келтіру(адаптация);
- автоматтандырылған жұмыс орынының функцияларын үйренудің
қарапайымдылығы, сенімділігі;
- пайдаланушыға байланыс бойынша шыдамдылықты қамтамасыз ету;
- пайдаланушының тез үйренуінің маңыздылығы;
- есептеуіш желі құрамында жұмыс істеуінің маңыздылығы.
2-ТАРАУ. СОҢҒЫ КУРСТЫҢ ШЫҒЫС ҚҰЖАТЫН АВТОМАТТАНДЫРУ БАҒДАРЛАМАСЫН СИПАТТАУ
2.1. Жалпы бағдарлама туралы

Бағдарламада 5 негізгі форма бар, олар: басты форма, жаңа группа қосу,
группаның студенттерінің мәлметін өзгерту, группаның ведомостін
құруөзгерту, группаның ведомостін толтыру. Осы терезелерге ашукөшу басты
формада орналасқан меню қатарының не болмаса құрал-саймандардың көмегімен
жүзеге асыруға болады.
Енді басты формада не бар екеніне тоқталатын болсақ, онда:
• меню қатары;
• құрал саймандар қатары;
• группаның студенттері туралы мәлмет.

1-сурет.
Группаның тізім берілген компонентте группаның тізімін таңдау арқылы
сол группаның студенттері туралы мәлмет алуға болады. Программада одан
басқа ыстық бернелер қарастырылған. Бұл бізге жұмыстың тез оырндауға
мүмкіндік береді.
Жұмыстың бастамасы жаңа группа қосудан басталады. Мен программаны
екі бөлікке бөлдім: группа туралы мәлметпен жұмыс және группаның шығыс
құжаты. Яғни, алдымен жаңа группа қосып, оның студенттерін қосып болғаннан
кейін, оның (группаның) шығыс құжатын құрамыз, оны толтырамыз және
экспорттаймыз. Міне соларға тоқтала кетсек.

2.2. Группа туралы мәлметпен жұмыс
Алдымен жаңа группан қосамыз ол үшін Сервис (Жаңа группа қосу
командалар тізбегін орындаймыз. Содан соң бізге 2-суреттегідей терезе
ашылады:

2-сурет.
Осы терезені толтырып болғаннан соң, группаның мәлметін толтыру
терезесі ашылады. Біз мұнда аз дегенде алты студент енгізбей терезені жаба
алмаймыз.

3-сурет.
Толтырып болғасын алар студентіңізді алып, қосар студентіңізді қосу
үшін Сервис(Группаның мәлметін өзгерту тізбегін орындаймыз. 3-терезе
қайтадан ашылады, бірақ мұнда біз таңдаған группаның мәлметтері тұрады.
Группаны өшіру үшін Сервис(Групапны жою деген тізбекті орындаймыз.
Сол кезде сізден группын өшіруге рұқсат сұрайды:

4-сурет.
Егер сіз иә деп жауап берсеңіз, онда группаның барлық мәлметін
жояды.

2.3. Группаның шығыс құжаты
Группаның ведомостін құру үшін, Сервис(Группаның ведомостін
құруөзгерту тізбегін орындаймыз. Сол сәтте бізге 5-суреттегідей терезе
ашылады.

5-сурет.
Бұл тереземен жұмыс істеу өте оңай, бірақ бір көзге қарағанда бір
түрлі ыңғайсыз болып көрінеді. Алдымен семестрді таңдаймыз. Содан соң
сабақтар санын таңдаймыз, сабақтың атын енгіземіз, типін таңдаймыз,
сағаттар санын енгіземіз және Толтыру батырмасын не болмаса Enter
батырмасын басамыз.
Енді группаның ведомостін толтыруға кіріссек. Ол үшін Сервис(Группаның
ведомостін толтыру тізбегін орындаймыз. Содан соң 6-суреттегідей терезе
ашылады. Оған группаның алған бағаларын енгіземіз.

6-сурет.
Енгізіп болған соң, толтыру батырмасын басамыз. Толтыру үшін алдымен
пәннің бағанымен студенттің қатарына шертің, маустың оң жақ батырмасын
басамыз. Ашылған менюден бағасын аламыз. Не болмаса ыстық пернелердің
көмегімен толтыруға болады. Ол үшін Fx батырмасын басамыз, мұндағы х бағаға
сәйкес. 1 мен 2 сыннан өттіөтпеді дегенді білдіреді.
Толтырып болған соң, ведомостті Excel ортасында көру мүмкіндігін
пайдаланамыз. Ол үшін F5 батырмасын басамыз не болмаса Сервис(Группаның
ведомостін қарау тізбегін орындаймыз. Бұл процесс 7-суретте бейнеленген.

7-сурет.

3-ТАРАУ. БАҒДАРЛАМАЛЫҚ ӨНІМДІ ҚҰРУҒА ҚОЛДАНЫЛҒАН ИНСТРУМЕНТАЛЬДЫ ҚҰРЫЛЫМДАР
3.1 Мәліметтер қоры (МҚ) туралы түсінік.

Күнбе-күн ақпарат көлемі көбейіп отыр. Ал, оларды өңдеу адамның
қолынан келмейді. Сол себепті мәліметтерді тез өңдеу үшін дербес
компьютерлер пайдаланылады. Компьютердегі ақпарат негізінен кесте түрінде
сақталады. Осы кестелер (бірігіп) МҚ-на бірігеді.

Қазіргі заманғы ақпараттық жүйелер (АЖ)– мәліметтер банкі болып табылады.
Олардың құрамына мыналар енеді:
1)       Есептеуіш жүйе;
2)       Бір немесе бірнеше МҚ;
3)       Мәліметтер қорын басқару жүйесі (МҚБЖ);
4)       Қолданбалы программалар жиыны.
МҚ - бұл үлкен көлемді өзара байланысқан ақпаратты сақтауға, өзгертуге
және өңдеуге арналған бір немесе бірнеше мәліметтер файлы.
МҚБЖ - бұл МҚ құруға, жүргізуге және қолдануға арналған тілдік және
программалық құралдар жиынтығы. Қолдану сипатына қарай МҚБЖ дербес (
персональді) және көпқолданушы болып бөлінеді:
Дербес МҚБЖ бір компьютерде жұмыс жасайтын локальді МҚ-н құруды қамтамасыз
етеді. Дербес МҚБЖ-не Paradox, dBase, FoxPro, Access және т.б. жатады.
Көпқолданушы МҚБЖ клиент-сервер архитектурасында жұмыс жасайтын ақпараттық
жүйе құруға мүмкіндік береді. Оларға Oracle, Inter Base, SyBase, Microsoft
SVL Server, Informix және т.б. жатады.
Қолданбалы программалар, немесе қосымшалар МҚ-нда орналасқан мәліметтерді
өңдеуге арналады. Қолданушы МҚ осы қосымшалар ар басқарады.
МҚ-ң негізгі нақты бір объект тобы туралы мәлімет болып табылады. Жалпы МҚ
қандай да бір мекеме (ұйым) үшін арналады;   Ақпаратты мекеменің әртүрлі
бөлімдері пайдаланылады. Осы мекеме бөлімдері МҚ-н құру негізінде
концептуальді талаптар қояды. Концептуалды модельді бейнелеу нәтижесінде
мәліметтердің логикалық моделі алынады.
Логикалық модель - бұл мәліметтерді ұйымдастыру түрі. Негізгі логикалық
модельдерге мыналар жатады:

1. Иерархиялық модель - ағаш құрылымды болады. Модель ішіндегі объектілер
өзара қатаң түрде байланысқан. Мұнда бір басты объект болады. Екінші
деңгейдегілер соған бағынады. Ал екінші деңгейге өз негізінде 3-ші деңгей
бағынады. 1-ші деңгей 3-ші деңгейді тікелей басқара алмайды. Сондықтан бір
деңгейде байланыс жасауға болмайды.

2. Желілік МҚ граф түрінде ұйымдастырылады. Мұнда басты және бағынқы
объект деген болмайды. Бұл модельдің кемшілігі – ұйымдастыру қйындығында.

3. Реляциялық МҚ өз атын ағылшын тіліндегі relation (қатынас) терминінен
алған. Бұл терминді 70 жж. IBМ фирмасының қызметкері Эдгар Код ұсынған.
Реляциялық МҚ – бұл қатынас арқылы байланысқан кестелер жиынтығы.
Реляциялық модель құрылымы қарапайым, қолдануға ыңғайлы.   Дербес
компьютерге арналған МҚ- ның көбісі реляциялық болып табылады.
4. Объектілі – бағытталған МҚ желілік және реляциялық моделдердің бірігуі.
Оларды күрделі құрылымды МҚ-н құруға қолданады.

3.2. МҚ Архитектурасы

МҚ-ның орналасуы мәліметтерді өңдейтін қосымшаны құруға әсер етеді.
Орналасуына қарай МҚ:
-          локальді;
-          қашықтағы
болып екіге бөлінеді:
Delphi қосымшасы МҚ-на BDE (Borland Datеbase Engine – Borland фирмасының МҚ
процессоры) арқылы қатынайды.
Локальді МҚ қосымша орналасқан компьютерде МҚ-мен жұмыс бір қолданушы
режимінде жүзеге асырылады.

МҚ көпқолданушы режимінде де жұмыс жасауы мүмкін. Ол үшін МҚ-ң файлы мен
қосымша желі серверінде орналасады. Әрбір қолданушы сервердегі қосымшаны
жүктей алады, бұл кезде қолданушы компьютерінде қосымша көшірмесі ғана
жүктеледі. Локальді МҚ-н осылайша қолдану файл – сервер архитектурасына
сәйкес келеді:
Қашықтықтағы МҚ желінің компьютер – серверінде орналасады, ол осы МҚ –
мен жұмыс жасайтын қосымша қолданушы компьютерінде орналасады. Бұл
жағдайда клиент – сервер   архитектурасы туралы айтылады.
Ақпараттық жүйе – МҚ сервері мен клиенттен тұрады. Компьютер сервер –
қашықтағы сервер деп те аталады.
Клиент – бұл қосымша – клиент деп аталады.
Мәліметтер алу үшін МҚ орналасқан қашықтықтағы серверге сұраным жіберіледі:
Сұраным   SQL тілінде қалыптастырылады. Сұранымды алған соң қашықтықтағы
сервер оны SQL – серверге жібереді: SQL – сервер – бұл қашықтықтағы МҚ
басқаратын және сұранымды орындап клиентке оның нәтижесін қайтаратын
программа. Сұранымды өңдеу қашықтағы серверде орындалады.

3.3. МҚ кестесі

Реляциялық МҚ өзара байланысқан кестелерден тұрады. Кестелер файлдарда
сақталады. Олар жеке құжаттарға немесе электрондық кестелерге ұқсас. Оларды
кәдімгідей көшіруге, жылжытуға болады. Құжаттардан өзгешелігі МҚ кестелері
көпқолданушы режимін қолдайды, яғни олармен бір уақытта бірнеше қосымша
жұмыс жасай алады.
Бір кесте үшін мәліметтерден, индекстер мен кілттерден тұратын бірнеше
файл құрылады. Кестені басты файл аты – кесте аты болып табылады. Ол кесте
құру кезінде беріледі. МҚ кестесі жолдар мен бағандардан тұрады.
Кесте жолдары – жазба, бағаны- өріс деп аталады. Кестеде жүйеленген
бір типті объектілер туралы ақпарат сақталады.
Әрбір өрістің уникалды аты болады. Өрісте тек бір типті мәліметтер
орналасады. Мыс: Бүтін сан немесе дата. Қолданушы кесте өрісіне мән
енгізгенде автоматты түрде типке сәйкестігі тексеріледі. Кестелерде
кілттер мен индекстер анықталуы мүмкін.
Кілт - бұл кестедегі әрбір жазбаны бір мәнді анықталатын мәліметтерден
тұратын өрістер комбинациясы. Қарапайым кілт - бір өрістен, құрама –
бірнеше өрістен құралады.
Индекс – бұл да кілт сияқты кесте өрістері бойынша құрылады, бірақ
өрістегі мәндер қайталануы мүмкін. Индекстер кестелерді индекстік өрістер
бойынша сұрыптау үшін қажет. Сондықтан   индекстеуді пайдалану мәліметтерді
іздеу жылдамдығын арттырады. Сонымен кілттер мен индекстерді пайдалану
мыналарды жүзеге асыруға мүмкіндік береді:
1)       Жазбаларды бірмәнді идентификациялауға;
2)       Кілттік өрістерде мәндерді қайталануын болдырмауға;
3)       Кестелерді сұрыптауға;
4)       Кестеде мәліметтер іздеу жылдамдығын жоғарылатуға;
5)       МҚ –ң жеке кестелері арасында байланыс ұйымдастыруға.
Delphi-дің өзінде кестелер форматы жоқ. Бірақ ол локальді кестелердің 2
түрін қолдайды – dBase және Paradox. Біз Paradox кестелерімен жұмыс
жасаймыз.
{Гофман В., Хомоненко А. Delphi 5 489-бет, 14.2- кесте}
Paradox 7 кестесінің өрістері үшін типтер тізімі келтірілген.

3.4. Delphi – де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері

Локалдік мәліметтер қорында мәліметтер қоры клиент машинасында, ал файл
– сервер мәліметтер қорында мәліметтер қоры файл – серверде болады.

Локалдік вариантта мәліметтермен жұмыс істеу бір пайдаланушы режимінде
болады. Бұл вариант корпоративтік жұмыста іс жүзінде кездеспейді, себебі
бір мезгілде мәліметтермен жұмыс істеп отырған пайдаланушы саны мен
мәліметтер қоры қөшірмесінің саны тең болатындай бірнеше мәліметтер қор
қөшірмесінің құрамын синхрондау қиын.

Файл-Сервер
Локальдік машина МҚ
МҚ
Желі
BDE

Бағдарлама BDE
BDE
...
... ...
Бағдарлама
Бағдарлама

Клиент

Файл – сервер мәліметтер қорында мәліметтер желілік файл – серверде
орналасады, ол бір мезгілде бірнеше пайдаланушы жұмыс істей алады,
сондықтан мұндай мәліметтер қорында қөп пайдаланушы режимінде пайдалануы
мүмкін. Мәліметтер қорында ғы мәліметтердің жалғыз ғана сақталады, әрбір
клиент әр уақыт мезетінде осы мәліметтердің локалдік қөшірмесімен жұмыс
істейді, мәліметтерді басқару түгелімен клиент бағдарламасына
жүктеледі.Олар әрбір клиент орнындағы мәліметтердің локалдік қөшірмесін
негізгі мәліметтер қоры құрамымен синхрондауды жүргізуі тиіс.
Екеуінде де BDE клиент машинасында болады, және бағдарламамен бірігіп
локалдік мәліметтер қорын басқару жүйесін құрады, мұнда қөшірме саны мен
пайдаланушы саны тең болады.Бұл жүйеде қашықтағы орналасқан компьютерлермен
INTERNET желісіне шығуға болады. BDE локалдік және клиент – серверлік
мәліметтер қорын төмендегідей пайдалануды қамтамасыз ететін PLL- библиотека
жиынын білдіреді. Ол Delphi – де жазылған мәліметтер қорымен жұмыс істеу
үшін қолданылатын қосымшаларды пайдаланатын әрбір компьютерге қондырылады.
Клиент – серверлік мәліметтер қоры.
Клиент – сервер архитектурасында BDE мен мәліметтер қоры арасында
мәліметтер қор сервері (арнайы бағдарлама, мәліметтер қоры басқарады) –
деген маңызды аралық звено пайда болады.
Клиент – серверге реляциялық мәліметтер қоры (бір – бірімен байланысы
бар кестелерден тұратын мәліметтер қоры) үшін өндірістін стандарт болатын
SQL(Structured Query Language – құрылымдық сұраныс тілі) сұраныс тілінде
сұраныс құрады. SQL сервер сұраныс интерпретациясын қамтамасыз етеді, оны
орындайды, нәтижесін құрады және оны клиентке жібереді. Мұнда клиент
компьютері сұранысты физикалық орындауға қатыспайды, ол тек қана сұранысты
мәліметтер қоры серверіне жібереді және нәтижені алады, содан кейін оны
керекті түрге келтіреді және пайдаланушыға береді. Клиенттің қосымшасына
тек қана сұранысты орындау нәтижесі жіберіледі, ал желімен тек қана
клиентке қажет мәліметтер беріледі. Қорытындысында желіге жүктеме азаяды.
Сондай- ақ SQL-сервер алынған сұранысты тез арада орындау үшін тиімді
жағдайларды қарастырады. Мұның бәрі жүйенің орындалу әрекетін күшейтеді
және сұраныс нәтижесін күту уақытын азайтады.
SQL сервердің қолдануымен транзакцияның қуатты аппараты бір мезгілде
бірнеше пайдаланушының бір мәліметті өзгертуіне мүмкіндік бермейді және
өзгеріс енгізудұрыс аяқталмаса бастапқы мәніне қайтып келуге мүмкіндік
жасайды.
Машина сервері

МҚ

МҚ сервері

Желі

BDE BDE
BDE
... ... ... ..
Бағдарлама Бағдарлама
Бағдарлама

Клиент Клиент
Клиент
Мәліметтер қоры серверінде мәліметтер физикалық тұрғыдан бір үлкен файл
түрінде дискіде сақталады, жұмыс істеу үшін әрбір пайдаланушыға пароль
беріледі, бұл әдейі бұзу мен ұрлаудан қорғауды күшейтеді.

Сервер қосымшасымен біріккен архитектура.
Клиент – сервер архитектурасын дамыту идеясы (ойы) мәліметтер қорын
ашық пайдаланудың үш звенолы архитектурасының пайда болуына әкелді.(N-tier
немесе multi-tier архитектурасы)
Клиент – сервер архитектурасы екі звенолы: бірінші звено клиент
бағдараламасы, ал мәліметтер қор сервері мен мәліметтер қоры екінші звено
болады.
Үш звенолы архитектурада қосымша бағдарлама құрылады, онда бұрын клиент
қосымшасының меншігі болып есептелетін барлық мәліметті теру компонеттері,
сондай – ақ қосымша компонеттер TDatabase және ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.