Аудиторлық дәлелдеулерді жүргізудің әдістемелік ерекшеліктерін қарастыру
КІРІСПЕ
1 Аудиторлық тәуекелділік және оның теориялық негіздері
1.1 Маңызды бұрмалаушылықтардың тәуекелділігі
1.2 Аудиторлық тәуекелділіктің негізгі компоненттері
1.3 Аудиторлық тәуекелділікті бағалау
2 Аудиторлық дәлелдеулер және олардың аудиттегі ролі
2.1 Аудиторлық дәлелдеулерді жүргізудің әдістемелік ерекшеліктері
2.2 Аудитте қолданылатын бақылау әдістері және қабылдау жіктемесі
2.3 Сапалы белгілері бойынша құжаттардың жіктелуі
2.4 Дәлелдеулерге қойылатын талаптар
ҚОРЫТЫНДЫ
1 Аудиторлық тәуекелділік және оның теориялық негіздері
1.1 Маңызды бұрмалаушылықтардың тәуекелділігі
1.2 Аудиторлық тәуекелділіктің негізгі компоненттері
1.3 Аудиторлық тәуекелділікті бағалау
2 Аудиторлық дәлелдеулер және олардың аудиттегі ролі
2.1 Аудиторлық дәлелдеулерді жүргізудің әдістемелік ерекшеліктері
2.2 Аудитте қолданылатын бақылау әдістері және қабылдау жіктемесі
2.3 Сапалы белгілері бойынша құжаттардың жіктелуі
2.4 Дәлелдеулерге қойылатын талаптар
ҚОРЫТЫНДЫ
Аудит - бұл біздің еліміздегі акционерлік қоғамдардың, серіктестіктердің және басқа да шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін экономикалық талдаудың және қаржылық бақылаудың салыстырмалы түрдегі жаңа бағыты. Бұрын бақылау мен тексеру кызметі жүзеге асырылмаған деп айтуға болмайды. Операциялық мазмұны жағынан бір-біріне жақын болса да, ревизия мен аудит екеуі бір ұғымды білдірмейді. Аудит бақылаудың шығармашылық (творчестволык) дамуын білдіреді. Ол экономикалық бақылаудың формалары мен түрлерін кемітпей, керісінше толықтырады. Тексеру және бақылау түсініктеріне қарағанда, аудит үғымының аясы кен, өйткені бұл ұғым қаржылық көрсеткіштердің шындыққа жанасымдылығын тексеруді ғана білдірмей, ғылыми негізде шығындарды ұтымды ету мен табысты оңтайландыру үшін шаруашылық қызметті жақсарту бойынша ұсыныстарды да әзірлеу ісін қамтиды.
Аудитке келісімшарт негізінде жүзеге асырылатын, оның ішінде, бухгалтерлік есеп, ішкі бақылау жэне қаржылық есеп берулердің жағдайын тексеретін, сондай-ак артық шығындарды болдырмау, ресурстарды пайдаланудың тиімділігін арттыру және шаруашылық жүргізуші субъектілердің табысын өсіру максатында кеңес беретін бизнес сараптамасының өзінше бір түрі ретінде анықтама беруге болады.
Аудитор- квалификациялық сұранымдарды қанағаттандыратын, заңды органдармен тәртіп бойынша белгілі мүмкіндіктермен міндеттелген және квалификациялық аудиторлық аттестаты бар жеке тұлға. Квалификациялық аудиторлық аттестат- бұл жоғарғы білімі бар, экономикалық профил бойынша кем дегенде 3 жыл стажы бар, қосымша экзамендерді тапсыру бойынша мамандандрылған білім алу мақсатында куәландыратын арнайы құжат.
Аудиторлық тексеру жүргізу барысында аудитор тәуелсіздік таныта отырып, аудиторлық дәлелдерді және құжаттарды тура бағалай білуі керек. Қаржылық құжаттарды тексере отырып аудитор барлық құжаттармен дәлелдердің толықтығын қадағалауы керек.
Аудитке келісімшарт негізінде жүзеге асырылатын, оның ішінде, бухгалтерлік есеп, ішкі бақылау жэне қаржылық есеп берулердің жағдайын тексеретін, сондай-ак артық шығындарды болдырмау, ресурстарды пайдаланудың тиімділігін арттыру және шаруашылық жүргізуші субъектілердің табысын өсіру максатында кеңес беретін бизнес сараптамасының өзінше бір түрі ретінде анықтама беруге болады.
Аудитор- квалификациялық сұранымдарды қанағаттандыратын, заңды органдармен тәртіп бойынша белгілі мүмкіндіктермен міндеттелген және квалификациялық аудиторлық аттестаты бар жеке тұлға. Квалификациялық аудиторлық аттестат- бұл жоғарғы білімі бар, экономикалық профил бойынша кем дегенде 3 жыл стажы бар, қосымша экзамендерді тапсыру бойынша мамандандрылған білім алу мақсатында куәландыратын арнайы құжат.
Аудиторлық тексеру жүргізу барысында аудитор тәуелсіздік таныта отырып, аудиторлық дәлелдерді және құжаттарды тура бағалай білуі керек. Қаржылық құжаттарды тексере отырып аудитор барлық құжаттармен дәлелдердің толықтығын қадағалауы керек.
1. Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы. ҚР заңы, 28 ақпан, 2007ж., N234.
2. Н.Радостовец В.К., Ғабдуллин T.F., Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы. 2002.
3. Радостовец В.В., Шмидт О.И. Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета. Алматы, 2000
4. Толпаков Ж.С. Бухгалтерский учет. Караганда, 2004
5. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.Т., Дюсембаева З.К. «Анализ иаудит финансовой отчетности» Алматы 2000.
6. Әбдіманапов Ә.Ә. «Бухгалтерлік есеп теориясы» Алматы 1992.
7. Әбдіманапов Ә.Ә. «Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері».Алматы 2002.302 бет
8. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности. - Алматы: Каржы-Каражат, 2011г. -12с.
9. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. -Алматы: Ғылым, 1994г. -151с.
10. Ивашкевич В.Б. Организация и методы аудита бухгалтерской отчетности. Учебное пособие. -Казань, Издв-во КФЭИ, 1995г. -148с.
11. Криницкий Р.И. Контроль и ревизия в условиях автоматизации бухгалтерского учета. -М: Финансы и статистика, 2000г. - 120с.
12. Контроль в системе внутрихозяйственного хозрасчета / Б.И. Валуев, Л.П. Горлова, В.В. Муравская и др. -М: Финансы и статистика, 1987. -239с.
13. Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и аудит, М-1994г.
14. Библиотека бухгалтера: Э.Нурсеитов «Особенности национального учета и МСФО», г.Алматы, 2012г, с.12.;
15. Абдушукуров Р.С., Мырзалиев Б.С. Теория и практика бухгалтерского учета. Учебное пособие: -Алматы: Нур-пресс, 2007г.
16. Назарова В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов. Алматы, 2005г.
17. Нурсейтов Э.О. Бухгалтерский учет в организациях / Учебное пособие. – Алматы, 2007г.
18. Салина А. П. «Принципы бухгалтерского учета», Алматы. 2013 г., с.143;
19. Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет», Алматы, 2011г., с.94;
20. Радостовец В.В., Даулетбеков А.Д., Тайгашинова К.Т. «Финансовый учет на предприятии». Под редакцией В.К.Радостовца, Алматы 2012г., с.117;
2. Н.Радостовец В.К., Ғабдуллин T.F., Радостовец В.В., Шмидт О.И. «Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп» Алматы. 2002.
3. Радостовец В.В., Шмидт О.И. Теория и отраслевые особенности бухгалтерского учета. Алматы, 2000
4. Толпаков Ж.С. Бухгалтерский учет. Караганда, 2004
5. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.Т., Дюсембаева З.К. «Анализ иаудит финансовой отчетности» Алматы 2000.
6. Әбдіманапов Ә.Ә. «Бухгалтерлік есеп теориясы» Алматы 1992.
7. Әбдіманапов Ә.Ә. «Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері».Алматы 2002.302 бет
8. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности. - Алматы: Каржы-Каражат, 2011г. -12с.
9. Ержанов М.С. Теория и практика аудита. -Алматы: Ғылым, 1994г. -151с.
10. Ивашкевич В.Б. Организация и методы аудита бухгалтерской отчетности. Учебное пособие. -Казань, Издв-во КФЭИ, 1995г. -148с.
11. Криницкий Р.И. Контроль и ревизия в условиях автоматизации бухгалтерского учета. -М: Финансы и статистика, 2000г. - 120с.
12. Контроль в системе внутрихозяйственного хозрасчета / Б.И. Валуев, Л.П. Горлова, В.В. Муравская и др. -М: Финансы и статистика, 1987. -239с.
13. Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и аудит, М-1994г.
14. Библиотека бухгалтера: Э.Нурсеитов «Особенности национального учета и МСФО», г.Алматы, 2012г, с.12.;
15. Абдушукуров Р.С., Мырзалиев Б.С. Теория и практика бухгалтерского учета. Учебное пособие: -Алматы: Нур-пресс, 2007г.
16. Назарова В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов. Алматы, 2005г.
17. Нурсейтов Э.О. Бухгалтерский учет в организациях / Учебное пособие. – Алматы, 2007г.
18. Салина А. П. «Принципы бухгалтерского учета», Алматы. 2013 г., с.143;
19. Сейдахметова Ф.С. «Современный бухгалтерский учет», Алматы, 2011г., с.94;
20. Радостовец В.В., Даулетбеков А.Д., Тайгашинова К.Т. «Финансовый учет на предприятии». Под редакцией В.К.Радостовца, Алматы 2012г., с.117;
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Аудит - бұл біздің еліміздегі акционерлік қоғамдардың, серіктестіктердің және басқа да шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін экономикалық талдаудың және қаржылық бақылаудың салыстырмалы түрдегі жаңа бағыты. Бұрын бақылау мен тексеру кызметі жүзеге асырылмаған деп айтуға болмайды. Операциялық мазмұны жағынан бір-біріне жақын болса да, ревизия мен аудит екеуі бір ұғымды білдірмейді. Аудит бақылаудың шығармашылық (творчестволык) дамуын білдіреді. Ол экономикалық бақылаудың формалары мен түрлерін кемітпей, керісінше толықтырады. Тексеру және бақылау түсініктеріне қарағанда, аудит үғымының аясы кен, өйткені бұл ұғым қаржылық көрсеткіштердің шындыққа жанасымдылығын тексеруді ғана білдірмей, ғылыми негізде шығындарды ұтымды ету мен табысты оңтайландыру үшін шаруашылық қызметті жақсарту бойынша ұсыныстарды да әзірлеу ісін қамтиды.
Аудитке келісімшарт негізінде жүзеге асырылатын, оның ішінде, бухгалтерлік есеп, ішкі бақылау жэне қаржылық есеп берулердің жағдайын тексеретін, сондай-ак артық шығындарды болдырмау, ресурстарды пайдаланудың тиімділігін арттыру және шаруашылық жүргізуші субъектілердің табысын өсіру максатында кеңес беретін бизнес сараптамасының өзінше бір түрі ретінде анықтама беруге болады.
Аудитор- квалификациялық сұранымдарды қанағаттандыратын, заңды органдармен тәртіп бойынша белгілі мүмкіндіктермен міндеттелген және квалификациялық аудиторлық аттестаты бар жеке тұлға. Квалификациялық аудиторлық аттестат- бұл жоғарғы білімі бар, экономикалық профил бойынша кем дегенде 3 жыл стажы бар, қосымша экзамендерді тапсыру бойынша мамандандрылған білім алу мақсатында куәландыратын арнайы құжат.
Аудиторлық тексеру жүргізу барысында аудитор тәуелсіздік таныта отырып, аудиторлық дәлелдерді және құжаттарды тура бағалай білуі керек. Қаржылық құжаттарды тексере отырып аудитор барлық құжаттармен дәлелдердің толықтығын қадағалауы керек.
Аудиторлық қызмет деп аудит жұмысын ұйымдастыру мен әдістемелік жағынан қамтамасыз ету, аудиторлық тексеруді іс жүзінде орындау және басқа да аудиторлық қызметті көрсету түріндегі кәсіпкерлік қызмет.
Аудитке деген қажеттілік меншік құқығы мен кәсіпорынды басқару бөлінген кезде пайда болады. Бірақ осындай аудитты жүргізугедеген заң талаптары жоқ кезде де қаржылық есеп беру аудитіне тән белгілі басымдылықтар болады.
Меншік иелену құқығына негізгі өзгерістер енгізу процессі, егер бұрынғы есеп берулер екі жеке серіктес шаруашылықты жүргізудің жаңа объектісін құру үшін өз бизнесін біріктірген кездегідей деген ескерту болмаған аудиторлық қорытындыны сақтаса ғана қамтамасыз етілуі мүмкін. Үшінші жақта бағытталған қаржыландыруды беру туралы өтініш тексерілген есеп берулермен дәлелделінуі мүмкін.
Аудит- клиенттің қалауын бойынша жүргізілетін тәуелсіз түрде кәсіпорындар мен фирмалардың қызметі жөніндегі бухгалтерлік есептер мен шоттарды тексеретін мамандандырылған қаржылық бақылау түрі.
Аудит, бұл негізінен қаржылық есеп беруді, шаруашылық жүргізуші субъектілердің берген есебінің дұрыстығын анықтау мақсатында олардың қаржы шаруашылық қызметі туралы алғашқы құжаттар мен басқа да ақпаратының есебін, оның толықтығын және қолданылып жүрген бекітілген заңдармен белгіленген нормативтік актілерге сәйкестігін тәуелсіз түрде тексеру.
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеті. Зерттеу жұмыстың мақсаты аудиторлық дәлелдеулерді жүргізудің әдістемелік ерекшеліктерін қарастыру болып табылады.
Көрсетілген мақсатқа жету үшін зерттеу барысында төмендегідей міндеттер қойылды:
-Аудит жүргізудің теориялық негіздері;
-Аудиттің анықтамасы және оның мазмұны;
- Аудиторлық дәлелдеулерді жүргізудің әдістемелік ерекшеліктерін қарастыру.
Зерттеу жұмысының теориялық және методологиялық ақпараттық негізі ретінде Қазақстан Республикасының заңды, нормативтік және құқықтық актілері, отандық және шетел ғалымдарының қаржылық есеп, аудит және талдау бойынша ғылыми жұмыстары, халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары, бухгалтерлік есеп мәліметтері алынды
Жұмыстың көлемі мен құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
1 Аудиторлық тәуекелділік және оның теориялық негіздері
1.1 Маңызды бұрмалаушылықтардың тәуекелділігі
Кез келген қызметте тәуекелдік болады. Экономикалық субъект үшін тәуекелдік -- бұл нарық конъюктурасының өзгеруі (мысалы, тұтынушылардың өзгерген талғамы), серіктестер тарапынан тәртіп бұзушылық, сыртқы факторлар әрекеті. Аудиторлық тәуекелдік кәсіпорынның қаржылық есеп беруіне қатысты дұрыс емес пікірдің қалыптасуында болып табылады.
Аудитті жүргізудің жалпы қабылданған әдістері, пайдаланушының күтуі және бизнесті жүргізу практикасы аудитордың процедураны "қаржылық есеп беру бойынша пікірі шындыққа сәйкес келмейді" деген минималды тәуекелмен білдіретіндей жоспарлауы мен орындауын талап етеді. [1,56б]
Аудиторлық тексеру кезінде айтылған пікір пайдаланушы үшін кәсіби стандарт сақталды, елеулі мәліметтер жинақталды және осы пікірді дәлелдеу үшін бағаланды дегенді білдіреді.
Егер аудитор өзі үшін аудиторлық тәуекелділітің кіші деңгейін анықтаса, бұл оның қаржылық есеп беруде елеулі қателіктер жоқ деген үлкен сенімділікке ұмтылатындығын көрсетеді. Нольдік тәуекелдік жүз пайыздық тәуекел абсолютті сенімсіздік абсолютті сенімділікті білдірер еді. Тәуекелдік дәрежесі нольмен бірлік (0-ден 100%-ға дейін) арасындағы диапазонда ауытқуы мүмкін, бірақ осы мәндер не жоғары не төмен болмайды. Қаржылық есеп беру дәлділігінің толық кепілдігі (нольдік тәуекел) экономикалық тұрғыдан тиімсіз. Сондықтан аудитор қателер мен қателіктер абсолютті түрде жоқ деген кепілдеме бере алмайды.
Аудитор клиент бизнесін зерттеп, каржылық есеп беруді сыртқы пайдаланушылар сенімінің деңгейіне әсер ететін факторлардың әр-қайсысының мәнін бағалап, аудит аяқталғаннан кейін клиенттің, бизнестегі қаржылық жеңісінің ықтималдылығын анықауы керек. Осы факторлар негізінде, аудитор "қаржылық" есеп беруде аудит аяқталғаннан кейін де елеулі қателіктер сақталады деп отырып, тәуекелдік деңгейін субъективті түрде қоя алады. Тексеру процесінде аудитор клиент туралы қосымша ақпарат алып, аудиторлық тәуекелдік деңгейін бағалау жөніндегі ойын өзгерте алады. [2,76б]
400 "Тәуекелдікті бағалау және ішкі бақылау" ХАС-ында тәуекелдікке анықтама берілген. "Аудиторлық тәуекелдік -- қаржылық есеп беру елеулі бұрмаланған жағдайда, аудитор сәйкес келмейтін аудиторлық қорытынды береді дегенді білдіреді".
1.2 Аудиторлық тәуекелділіктің негізгі компоненттері
Аудиторлық тәуекелділіктің негізгі компоненттері және олардың өзара байланысы: ажырамайтын тәекелділік, бақылау тәуекелділігі, анықталмаған тәуекелділік, бақылау тәуекелділігі, анықталмаған тәуекелділік, бақылау тәуекелділігі.
Аудиторлық тәуекелділіктің үш компоненті бар.
Бөлінбейтін тәуекелділік.
Бөлінбейтін тәуекелділік -- шоттар сальдосы немесе шаруашылық операциялардың қажетті ішкі бақылаудың болмауына жол берілген жағдайда, басқа шоттар сальдосы немесе шаруашылық операциялар бұрмалауларынан бөлек, елеулі болуы мүмкін бұрмалауларға бейім болуы.
Бақылау тәуекелділігі.
Бақылау тәуекелділігі. Клиент байқамаған қателердің бухгалтерлік есеп процесінде болуы ықтимал. Себебі бақылаудың ешбір құрылымы 100%-ға тиімді бола алмайды. Сондықтан, әдетте белгілі бір тәуекелді бақылаудың кез келген құрылымымен байланыстырады: тиімді құрылымдар салыстырмалы түрде төмен тәуекелге, тиімділігі аздаулар салыстырмалы жоғары төуекелге ие болады. [3,56б]
Бақылау кұралдарының тәуекелділігі кәсіпорынның бухгалтерлік есебі мен ішкі бақылау жүйелерінің сенімділік дәрежесін сипатгайды.
Бақылау құралдарының сенімділігі мен бақылау құралдарының тәуекелдігі өзара толықтырушы категориялар болып табылады:
сенімділікгің жоғары дәрежесіне төмен тәуекелділік сәйкес болады;
сенімділіктің орта дәрежесіне орта тәуекелділік сәйкес болады;
сенімділіктің төмен дәрежесіне жоғары тәуекелділік сәйкес болады.
Аудитор бақылаудың белгілі бір құралдары жөніндегі өз пікірін дайындау кезінде үлкен сенімділік дәрежесіне сүйенуге қаншалықгыұмтылса, аудитор олардың сенімділігі мен тиімділігін соншалықгы мұқият дайындауы керек.
Айқындамау тәуекелділігі.
Айқыңдамау (қателерді) тәуекелділігі -- бұл жиынтығында дәл емес немесе дұрыс емес мәліметтердің елеулі көлемде жиналуы және оларды аудитор талдамалық рәсімдер кезінде де, мән бойынша жан-жақгы тексеру кезінде де байқамай қалуы мүмкін деген болжам. Олар бір-бірін толықтыратындықтан, олардың бірінің нәтижесінде туындаған сенімділік, аудитордың басқа тексеру нәтижесінде алатын кепілдемесінің қажеттілігін пропорционалды азайтады. Аудитор "мән немесе талдамалық рәсімдер бойынша ешқандай жан-жақгы тексерулер жүргізбейді" деп болжайық. Егер қаржылық есептерде қате болса, оның байқалмай қалуы анық. Сонымен бірге мән бойынша жан-жақгы тестер орындалып, талдамалы рәсімдер жүргізілсе, онда талдамалық рәсімдердің елеулі жиынтық қателерді байқамауы 40% тәуекелге, оларды жан" жақты тестер табуы 20% тәуекелге, ешбір рәсімнің байқамай қалуы олардың туындысына тең болады. Қаржылық есептерде дәл емес немесе дұрыс емес мәліметтерді аудитор байқамай алуы үшін, мән бойынша жан-жақты тексерулер, не талдамалық рәсімдер олар таппауы керек.
Бөлінбейтін немесе бақылау тәуекелдіктері айқындамау тәуекелдігінен аудитордың оларды тек бағалап, бірақ бақылай алмайтындығымен ерекшеленеді. Аудитордың бөлінбейтін және бақылау тәуекелдіктерін бағалауы оларды жақсы түсінуге көмектеседі, бірақ оларды азайтпайды және өзгертпейді. Айқыңдамау төуекелділігі аудитор мәні бойынша жекелеген тексерулердің сипатын, уақыты мен масштабын өзгерту арқылы бақылап алады. [4,56б]
Аудиторлық қызмет көрсету нарығында клиент конкурстық негізде аудиторлық фирманы тандай алады. Егер оның көрсететін қызметінің жалпы құны басқа аудиторлық фирмаларға қарағанда едәуір жоғары болса, клиент өз ниетін өзгертіп, басқа фирманы таңдай алады. Сонымен бірге заңды аудиторлық тәуекелділік деңгейін нақты дәлелденген деңгейден орнатудан бас тартуда көмектеседі.
Бәсеке, құқықтық міндеттемелер, басқа шаралар мен кәсіпқойлық бірдей жағдайларда аудиторлық тәуекелділікті бағалау айырмашылығын төмендетуге мүмкіндік береді. Бірақ түрлі аудиторлар тең жағдайларда аудиторлық тәуекелділіктің абсолютті бірдей деңгейін орната алмайтындығын мойындау керек. Аудиторлық тәуекелділік пен айқындамау тәуекелділігі арасында тікелей тәуекелділік, сонымен бірге аудиторлық тәуекелділік пен жинақталуы қажет дәлелдердің жоспарланған саны арасында кері тәуекелділік бар.
Аудиторлық тәуекелділік компоненттерін детальдандыру айқындамау тәуекелдігінің құрамдас бөлігін бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.
Мәні бойынша тексеру деңгейі -- елеулі қателер тексеру рәсімін орындау процессінде елеулі қателер анықталмай қалу қаупі.
Талдау тәуекелділігі -- талдау рәсімі елеулі бұрмалауларды анықтамайды деген қауіп;
Таңдау арқылы зерттеу тәуекелділігі -- тексеруді жүргізу операцияларының іріктемесі елеулі қателерді көрсетпеуі мүмкін деген қауіп.
Аудиторлық тәуекелділікті төмендету үшін келесідей пікір әрекет етеді: аудитор толық зерттеуге арналған элементтері қанша көбірек тексерсе, іріктеме көлемі сонша көп болады. Мысалы, егер аудитор талдамалық рәсімдерді тексеру мен елеулі элементтерді толық тексеруге акцент жасағысы келсе, іріктеме көлемі төмен болады және керісінше.
Кез келген аудиторлық тексерудің басты міндеті -- аудитті аяқтаған кезде жиынтық аудиторлық тәуекелдік минималды төмен деңгейге жеткізілетіндей немесе керісінше, сенімділік деңгейі аудиторға қаржылық есептеме нақтылығы бойынша пікір білдіру үшін жоғары болатындай сенімділік деңгейіне дейін жететіндей етіп жекелеген шоттар немесе шаруашылық операциялар бойынша аудиторлық тәуекелдікті шектеу.
1.3 Аудиторлық тәуекелділікті бағалау
Аудиторлық тәуекелділікті бағалау: аудиторлық тәуекелділіктің моделін ұсыну. Аудиторлық тәекелділікті азайту стратегиясы. ХАС 200 Қаржылық есептілік аудитін реттейтін жалпы қағидалары мен мақсаттары. [5,16б]
Маңыздылықпен аудиторлық тәуекелдік деңгейі арасында кері өзара байланыс бар. Маңыздылық деңгейі жоғары болған сайын, аудиторлық тәуекелдік төмен болады және керісінше. Егер, мысалы, маңыздылық деңгейі төмен болса, аудиторлық тәуекелділік өседі және аудитор, бақылау тәуекелділігі деңгейін төмендету мақсатында (бақылау рәсімдерінің жеткіліксіздігі тәуекелі) не қосымша бақылау тестерін жүргізу, не мән бойынша тексеру рәсімін өсіру арқылы бұның орнын толтыра алады. Бизнес тәуекелі осы клиентке ұсынылған аудиторлық қорытынды әділ болғанына карамастан аудитордың клиентпен арақатынасы сәтсіз болуы мүмкіндігінде болып отыр. Аудит практикасында аудиторлық тәуекеллділігі бағалаудың екі негізгі әдісі қолданылады:
-- сезгіштік;
-- сандық.
Сезгіштік әдіс аудиторлар тәжірибе мен клиент бизнесін білу негізінде қаржылық есеп беру немесе шаруашьшық операциялар бойынша жалпы аудиторлық тәуекелділікті жоғары, орташа, төмен деп анықтауда болады.
төмен тәуекелдік -- ішкі бақылау жүйесін аудиторлық фирма тиімді ретінде бағалаған, бірақ аудитор мүмкін қателерді табуға қажетті сәйкес процедураларды жоспарлай отырып, оған толық сенбеген жағдайда болады;
-- орта тәуекелдік -- ішкі бақылау жүйесін аудиторлық фирма тиімсіз деп бағалаған кезде болады және аудитор жан-жақгы рәсімді жоспарлайды;
-- жоғары тәуекелділік -- клиенттің ішкі бақылау жүйесі жоқ кезде негізінен бір тұтас тексеру жоспарланады. [6,56б]
Сандық әдіс аудиторлық тәуекелділік моделі негізінде есеп айырысуды көздейді. Халықаралық тәжірибеде пайдаланылатын ең кең тараған модель келесі формуламен есептеледі:
АТ=БТхБТх АТ (1)
Мұндағы АТ -- аудиторлық тәуекелділік;
БТ -- бөлінбейтін тәуекелділік;
БТ -- бақылау тәуекелділігі;
АТ -- айқындамау тәуекелділігі.
Мысалы, аудитор бөлінбейтін тәуекелділікті 80%, бақылау тәуекелділігін 50%, айқындамау тәсілін 10% деп бағалайды. Осы шамалар негізінде аудитор аудиторлық тәуекелділіктің 4%-дық шамасын ала алады.
Айқындамау төуекелділігі көп дәрежеде аудитор кәсіпқойлығын сипаттайтындықтан, оған аудиторлық тәуекелдік моделінен осы тәуекелділікті анықтау дұрыс болады:
БТхБТ (2)
Аудитор аудиторлық тәуекелділікті 5%5 бөлінбес тәуекелділікті 80%, бақылау тәуекелділігін 50% деңгейлерінде қойды делік. Сонымен айқындамау тәуекелділігі 12,5%-ды құрайды.
Аудиторлық дәлелдемелердің қажетті саны айқындамау тәуекелділігі
деңгейіне кері пропорционалды болады. Айқындамау тәуекелділігі төмен болған сайын, тексеру барысында аудиторлық дәлелдердің көп санын алу қажет.
Аудиторлық тәуекелділік моделін зерттеудің ең жалпы тәсілі аудиторлық төуекелділік компонентгері мен аудиторлық тәуекелділік деңгейі, қажетті аудиторлық дәлелдемелердің саны мен сапасы арасындағы өзара байланысты бақылауда болып табылады. Аудиторлық тәуекелділік моделін қолдану аудитордан осы өзара байланыстар мен аудит жүргізілетін субъектіге тән қасиеттерді ескере отырып, тәуекелділік компонентгерінің әркайсысының мазмұнын терең түсінуді талап етеді. [7,76б]
2 Аудиторлық дәлелдеулер және олардың аудиттегі ролі
2.1 Аудиторлық дәлелдеулерді жүргізудің әдістемелік ерекшеліктері
Аудиторлық тексеру барысында аудиторлармен жинақталып талданған аудиторлық қорытынды жасауға мүмкіндік беретін ақпарат аудиторлық дәлелдер деп аталады. Қаржылық есеп берудің дұрыстығы жөнінде аудитор өзінің негізделген пікірін білдіруі үшін бақылау тесті мен мәндік процедуралар сияқты процедураларды пайдалана отырып қажетті аудиторлық дәлелдер жинайды.Олар:
oo түгендеу кезінде қатысу немесе бақылау;
oo шаруашылық немесе бухгалтерлік есеп операцияларын орындау, бақылау;
oo ауызша сұрақ жауап алу;
oo үшінші тұлғадан алынған құжаттарды тексеру;
oo клиент ұйым дайындаған құжаттарды тексеру;
oo арифметикалық есептеулерді тексеру;
oo талдау.
Аудиторлық процедуралар екіге бөлінеді:бақылау тесті мәндік процедуралар. [8,56б]
Бақылау тесті ұйымның жарамдылығы ішкі бақылау мен бухгалтерлік есеп жүцесінің қызмет етуінің тиімділігі туралы аудиторлық дәлел алу мақсатында алынатын тесттер. Мәндік процедуралар қаржылық есеп берудегі қателіктер мен заң бұзушылықтарды анықтау үшін алынатын тестер. Олар екіге бөлінеді:
1) операциялар мен шоттар қалдығының өлшемдік тестері;
2) аналитикалық процедуралар.
Аудит бағдарламасын түзуде аудиторлық дәлел жинау үшін қандай аудиторлық процедуралар және қандау көлемде орындалатынын анықтап алу керек.
Аудиторлық дәлелдерге телаптар 500-ші аудиторлық дәлелдер деп аталатын халықаралық аудит стандарттарымен реттеледі.
Аудиторлық дәлелдердің келесідей түрлері болады: ішкі, сыртқы, аралас.
Ішкі дәлел аудиттелетін ұйымнан ауызша немесе жазбаша түрде алынатын ақпарат.
Сыртқы дәлел үшінші тұлғадан аудиторлық ұйымның сұрауы бойынша алынған жазбаша түрдегі ақпарат.
Аралас дәлел аудиттелетін ұйымнан жазбаша немесе ауызша алынып үшінші жақтың жазбаша түрде растаған ақпараты.
Аудиторлық дәлелдерді алу көздері:
oo қаржылық есеп беру;
oo бухгалтерлік есеп регисторлары;
oo аудиттелетін ұйымның және үшінші тұлғаның алғашқы құжаттары;
oo статистикалық есеп беру;
oo жарғылық құжаттар:келісім шарттар, бұйрықтар , өзге де әкімшілік құжаттар;
oo қаржы шаруашылық қызметінің талдау нәтижелері;
oo аудиттелетін субъекті мен үшінші тұлғаның ауызша пікірі;
oo аудиттелетін субъекті мен үшінші тұлғаның құжаттарын салыстыру;
oo түгендеу нәтижелері;
oo ауызша және жазбаша формада басшылыққа хабарлау.
2.2 Аудитте қолданылатын бақылау әдістері және қабылдау жіктемесі
Аудиттің жеке әдістемесі диалектика принциптері мен жалпы ғылыми теориялық зерттеу заңдылықтарынан құралады.
Аудиттің жеке методологиясы барлық ғылым саласына тән әдістер тобынан құралады; олар: талдау және топтау, индукация және дедукация, бақылау, салыстыру, өлшеу. Осы аталған әдістердің барлығы философияның гнесология теориясы бөлімінде толық, жан-жақты қарастырылған.
Аудит процесінде анализ және синтез аудит объектісіне осы әдістер арқылы талдау жүргізу үшін қажет. Осы әдістердің ерекшеліктеріне сәйкес талдау объектісінің жекелей және топтаулы түріне де талдау жасау оның мазмұн мағынасын анықтауға болады. Аудит барысында шаруашылық субъектілерінің қаржылық-табыстылық көрсеткіштерін талдау үшін дедукция-индукция әдісі қолданылады. [9,66б]
Аналогия (ұқсастық)-ғылыми зерттеудегі ұқсастық негізінде объектілерді анықтау. Аналогия әдісі зерттеу объектілерінің әр түрлі жағынан ұқсастығын қарастыру арқылы анықтама жасайды.
Жүйелі талдау-талдау объектілерін жүйеге келтіріп, оны құрайтын бөлімдерін топтау арқылы зерттеу әдісі. Аудит барысында жүйелі талдау әдісі талдау объектісінің бөлімдерін жеке-жеке бағалап, оларға әсер ететін факторларды талдау келтіреді. Яғни, жүйелі талдау әдісі факторлардың арасындағы жүйелі байланысты анықтайды.
Өндіріс өнімінің функциялық бағалануын талдау әдісі объектіні жүйеленген зерттеу әдісі мен талдаудың даму барысында өндіріс талабына сәйкес өндіріс процесінде барлық түрлі өндіріс шығындарының тиімділігін, шығындарды оптималды мөлшерде еептеу үшін қолданылады. Бұл әдіс өндірістік шаруашылық субъектілерінің ішкі аудиттік жұмысында қолданылады.
Аудит барысында түгендеу процесіне тікелей бақылау жасалынады. Кәсіпорын экономикасында материалдарды, тауарды түгелдеу сияқты негізгі құралдарды бухгалтерлік есебіндегі ерекшеліктеріне сәйкес өзіндік айырмашылығы болады. Мысалы, түгелдеу тізімі негізгі құралдың аналитикалық есеп карточкалары арқылы толтырылады. Сол сияқты ақша қаржысы мен құнды қағазды түгендеу процесі де өзінің бухгалтерлік есеп, ереже-нұсқау талаптарына сәйкес жүргізіледі.
Субъектінің қаржылық есеп беруі
Бас кітап
Есеп регисторлары жо, ведомостьтар
Қаржы есебі
Басқару есебі
Салық есебі
Жинақтаушы құжаттар
Статистикалық есеп беру
Сурет 1.Қаржылық есеп беру аудитінің кезеңділігі (жалпыдан жекеге )
Алғашқы құжаттар
Келісім шарттар, заң нормативтік актілер
1 сурет. Қаржылық есеп беру аудитінің реті (жалпыдан жекеге)
Қорыта келгенде, аудит барысында индукция дедукция экономикалық талдау әдісі ретінде үлкен орын алады.
Сонымен, аудитте қолданылатын жалпы ғылыми зерттеу әдістерін қарастырдық.
Қорыта келгенде, аудиттің әдістері үш топқа бөлінеді: 1) аналитикалық анықтау, есептеу; 2) құжаттау; 3) қорытындылау.
Аналитикалық анықтау-есептеу әдісі-ол негізінде экономикалық талдау (топтау, саолыстыру т.б.), аналитикалық тексеру және статистикалық, экономика-математикалық әдістер. Осы орайда аудиттің көп тараған әдістемелік әдісі-ол, шаруашылық субъектілерінің қаржылық ақпаратының құрамының аналитикалық есебін тексеру. Мысалы, өндіріс шығынын, оны сатудан түскен төлем сомасымен салыстыру, онда анықталған өзгеру мөлшерінің нендей себептен болғанын, факторлардың әсерін есептеу. [10,56б]
Аналитикалық тексеру әдісі аудиттің барлық кезеңінде қолданылады. Жоспарлаудан бастап күнделікті тексеруде, қаржылық ақпаратын жасауда, онда кездескен өзгертулерді анықтауда және кәсіпорын шаруашылығының даму жолын бағдарлау барысында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Тақырыптың өзектілігі. Аудит - бұл біздің еліміздегі акционерлік қоғамдардың, серіктестіктердің және басқа да шаруашылық жүргізуші субъектілердің қызметін экономикалық талдаудың және қаржылық бақылаудың салыстырмалы түрдегі жаңа бағыты. Бұрын бақылау мен тексеру кызметі жүзеге асырылмаған деп айтуға болмайды. Операциялық мазмұны жағынан бір-біріне жақын болса да, ревизия мен аудит екеуі бір ұғымды білдірмейді. Аудит бақылаудың шығармашылық (творчестволык) дамуын білдіреді. Ол экономикалық бақылаудың формалары мен түрлерін кемітпей, керісінше толықтырады. Тексеру және бақылау түсініктеріне қарағанда, аудит үғымының аясы кен, өйткені бұл ұғым қаржылық көрсеткіштердің шындыққа жанасымдылығын тексеруді ғана білдірмей, ғылыми негізде шығындарды ұтымды ету мен табысты оңтайландыру үшін шаруашылық қызметті жақсарту бойынша ұсыныстарды да әзірлеу ісін қамтиды.
Аудитке келісімшарт негізінде жүзеге асырылатын, оның ішінде, бухгалтерлік есеп, ішкі бақылау жэне қаржылық есеп берулердің жағдайын тексеретін, сондай-ак артық шығындарды болдырмау, ресурстарды пайдаланудың тиімділігін арттыру және шаруашылық жүргізуші субъектілердің табысын өсіру максатында кеңес беретін бизнес сараптамасының өзінше бір түрі ретінде анықтама беруге болады.
Аудитор- квалификациялық сұранымдарды қанағаттандыратын, заңды органдармен тәртіп бойынша белгілі мүмкіндіктермен міндеттелген және квалификациялық аудиторлық аттестаты бар жеке тұлға. Квалификациялық аудиторлық аттестат- бұл жоғарғы білімі бар, экономикалық профил бойынша кем дегенде 3 жыл стажы бар, қосымша экзамендерді тапсыру бойынша мамандандрылған білім алу мақсатында куәландыратын арнайы құжат.
Аудиторлық тексеру жүргізу барысында аудитор тәуелсіздік таныта отырып, аудиторлық дәлелдерді және құжаттарды тура бағалай білуі керек. Қаржылық құжаттарды тексере отырып аудитор барлық құжаттармен дәлелдердің толықтығын қадағалауы керек.
Аудиторлық қызмет деп аудит жұмысын ұйымдастыру мен әдістемелік жағынан қамтамасыз ету, аудиторлық тексеруді іс жүзінде орындау және басқа да аудиторлық қызметті көрсету түріндегі кәсіпкерлік қызмет.
Аудитке деген қажеттілік меншік құқығы мен кәсіпорынды басқару бөлінген кезде пайда болады. Бірақ осындай аудитты жүргізугедеген заң талаптары жоқ кезде де қаржылық есеп беру аудитіне тән белгілі басымдылықтар болады.
Меншік иелену құқығына негізгі өзгерістер енгізу процессі, егер бұрынғы есеп берулер екі жеке серіктес шаруашылықты жүргізудің жаңа объектісін құру үшін өз бизнесін біріктірген кездегідей деген ескерту болмаған аудиторлық қорытындыны сақтаса ғана қамтамасыз етілуі мүмкін. Үшінші жақта бағытталған қаржыландыруды беру туралы өтініш тексерілген есеп берулермен дәлелделінуі мүмкін.
Аудит- клиенттің қалауын бойынша жүргізілетін тәуелсіз түрде кәсіпорындар мен фирмалардың қызметі жөніндегі бухгалтерлік есептер мен шоттарды тексеретін мамандандырылған қаржылық бақылау түрі.
Аудит, бұл негізінен қаржылық есеп беруді, шаруашылық жүргізуші субъектілердің берген есебінің дұрыстығын анықтау мақсатында олардың қаржы шаруашылық қызметі туралы алғашқы құжаттар мен басқа да ақпаратының есебін, оның толықтығын және қолданылып жүрген бекітілген заңдармен белгіленген нормативтік актілерге сәйкестігін тәуелсіз түрде тексеру.
Курстық жұмыстың мақсаты мен міндеті. Зерттеу жұмыстың мақсаты аудиторлық дәлелдеулерді жүргізудің әдістемелік ерекшеліктерін қарастыру болып табылады.
Көрсетілген мақсатқа жету үшін зерттеу барысында төмендегідей міндеттер қойылды:
-Аудит жүргізудің теориялық негіздері;
-Аудиттің анықтамасы және оның мазмұны;
- Аудиторлық дәлелдеулерді жүргізудің әдістемелік ерекшеліктерін қарастыру.
Зерттеу жұмысының теориялық және методологиялық ақпараттық негізі ретінде Қазақстан Республикасының заңды, нормативтік және құқықтық актілері, отандық және шетел ғалымдарының қаржылық есеп, аудит және талдау бойынша ғылыми жұмыстары, халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары, бухгалтерлік есеп мәліметтері алынды
Жұмыстың көлемі мен құрылымы. Зерттеу жұмысы кіріспеден, екі негізгі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
1 Аудиторлық тәуекелділік және оның теориялық негіздері
1.1 Маңызды бұрмалаушылықтардың тәуекелділігі
Кез келген қызметте тәуекелдік болады. Экономикалық субъект үшін тәуекелдік -- бұл нарық конъюктурасының өзгеруі (мысалы, тұтынушылардың өзгерген талғамы), серіктестер тарапынан тәртіп бұзушылық, сыртқы факторлар әрекеті. Аудиторлық тәуекелдік кәсіпорынның қаржылық есеп беруіне қатысты дұрыс емес пікірдің қалыптасуында болып табылады.
Аудитті жүргізудің жалпы қабылданған әдістері, пайдаланушының күтуі және бизнесті жүргізу практикасы аудитордың процедураны "қаржылық есеп беру бойынша пікірі шындыққа сәйкес келмейді" деген минималды тәуекелмен білдіретіндей жоспарлауы мен орындауын талап етеді. [1,56б]
Аудиторлық тексеру кезінде айтылған пікір пайдаланушы үшін кәсіби стандарт сақталды, елеулі мәліметтер жинақталды және осы пікірді дәлелдеу үшін бағаланды дегенді білдіреді.
Егер аудитор өзі үшін аудиторлық тәуекелділітің кіші деңгейін анықтаса, бұл оның қаржылық есеп беруде елеулі қателіктер жоқ деген үлкен сенімділікке ұмтылатындығын көрсетеді. Нольдік тәуекелдік жүз пайыздық тәуекел абсолютті сенімсіздік абсолютті сенімділікті білдірер еді. Тәуекелдік дәрежесі нольмен бірлік (0-ден 100%-ға дейін) арасындағы диапазонда ауытқуы мүмкін, бірақ осы мәндер не жоғары не төмен болмайды. Қаржылық есеп беру дәлділігінің толық кепілдігі (нольдік тәуекел) экономикалық тұрғыдан тиімсіз. Сондықтан аудитор қателер мен қателіктер абсолютті түрде жоқ деген кепілдеме бере алмайды.
Аудитор клиент бизнесін зерттеп, каржылық есеп беруді сыртқы пайдаланушылар сенімінің деңгейіне әсер ететін факторлардың әр-қайсысының мәнін бағалап, аудит аяқталғаннан кейін клиенттің, бизнестегі қаржылық жеңісінің ықтималдылығын анықауы керек. Осы факторлар негізінде, аудитор "қаржылық" есеп беруде аудит аяқталғаннан кейін де елеулі қателіктер сақталады деп отырып, тәуекелдік деңгейін субъективті түрде қоя алады. Тексеру процесінде аудитор клиент туралы қосымша ақпарат алып, аудиторлық тәуекелдік деңгейін бағалау жөніндегі ойын өзгерте алады. [2,76б]
400 "Тәуекелдікті бағалау және ішкі бақылау" ХАС-ында тәуекелдікке анықтама берілген. "Аудиторлық тәуекелдік -- қаржылық есеп беру елеулі бұрмаланған жағдайда, аудитор сәйкес келмейтін аудиторлық қорытынды береді дегенді білдіреді".
1.2 Аудиторлық тәуекелділіктің негізгі компоненттері
Аудиторлық тәуекелділіктің негізгі компоненттері және олардың өзара байланысы: ажырамайтын тәекелділік, бақылау тәуекелділігі, анықталмаған тәуекелділік, бақылау тәуекелділігі, анықталмаған тәуекелділік, бақылау тәуекелділігі.
Аудиторлық тәуекелділіктің үш компоненті бар.
Бөлінбейтін тәуекелділік.
Бөлінбейтін тәуекелділік -- шоттар сальдосы немесе шаруашылық операциялардың қажетті ішкі бақылаудың болмауына жол берілген жағдайда, басқа шоттар сальдосы немесе шаруашылық операциялар бұрмалауларынан бөлек, елеулі болуы мүмкін бұрмалауларға бейім болуы.
Бақылау тәуекелділігі.
Бақылау тәуекелділігі. Клиент байқамаған қателердің бухгалтерлік есеп процесінде болуы ықтимал. Себебі бақылаудың ешбір құрылымы 100%-ға тиімді бола алмайды. Сондықтан, әдетте белгілі бір тәуекелді бақылаудың кез келген құрылымымен байланыстырады: тиімді құрылымдар салыстырмалы түрде төмен тәуекелге, тиімділігі аздаулар салыстырмалы жоғары төуекелге ие болады. [3,56б]
Бақылау кұралдарының тәуекелділігі кәсіпорынның бухгалтерлік есебі мен ішкі бақылау жүйелерінің сенімділік дәрежесін сипатгайды.
Бақылау құралдарының сенімділігі мен бақылау құралдарының тәуекелдігі өзара толықтырушы категориялар болып табылады:
сенімділікгің жоғары дәрежесіне төмен тәуекелділік сәйкес болады;
сенімділіктің орта дәрежесіне орта тәуекелділік сәйкес болады;
сенімділіктің төмен дәрежесіне жоғары тәуекелділік сәйкес болады.
Аудитор бақылаудың белгілі бір құралдары жөніндегі өз пікірін дайындау кезінде үлкен сенімділік дәрежесіне сүйенуге қаншалықгыұмтылса, аудитор олардың сенімділігі мен тиімділігін соншалықгы мұқият дайындауы керек.
Айқындамау тәуекелділігі.
Айқыңдамау (қателерді) тәуекелділігі -- бұл жиынтығында дәл емес немесе дұрыс емес мәліметтердің елеулі көлемде жиналуы және оларды аудитор талдамалық рәсімдер кезінде де, мән бойынша жан-жақгы тексеру кезінде де байқамай қалуы мүмкін деген болжам. Олар бір-бірін толықтыратындықтан, олардың бірінің нәтижесінде туындаған сенімділік, аудитордың басқа тексеру нәтижесінде алатын кепілдемесінің қажеттілігін пропорционалды азайтады. Аудитор "мән немесе талдамалық рәсімдер бойынша ешқандай жан-жақгы тексерулер жүргізбейді" деп болжайық. Егер қаржылық есептерде қате болса, оның байқалмай қалуы анық. Сонымен бірге мән бойынша жан-жақгы тестер орындалып, талдамалы рәсімдер жүргізілсе, онда талдамалық рәсімдердің елеулі жиынтық қателерді байқамауы 40% тәуекелге, оларды жан" жақты тестер табуы 20% тәуекелге, ешбір рәсімнің байқамай қалуы олардың туындысына тең болады. Қаржылық есептерде дәл емес немесе дұрыс емес мәліметтерді аудитор байқамай алуы үшін, мән бойынша жан-жақты тексерулер, не талдамалық рәсімдер олар таппауы керек.
Бөлінбейтін немесе бақылау тәуекелдіктері айқындамау тәуекелдігінен аудитордың оларды тек бағалап, бірақ бақылай алмайтындығымен ерекшеленеді. Аудитордың бөлінбейтін және бақылау тәуекелдіктерін бағалауы оларды жақсы түсінуге көмектеседі, бірақ оларды азайтпайды және өзгертпейді. Айқыңдамау төуекелділігі аудитор мәні бойынша жекелеген тексерулердің сипатын, уақыты мен масштабын өзгерту арқылы бақылап алады. [4,56б]
Аудиторлық қызмет көрсету нарығында клиент конкурстық негізде аудиторлық фирманы тандай алады. Егер оның көрсететін қызметінің жалпы құны басқа аудиторлық фирмаларға қарағанда едәуір жоғары болса, клиент өз ниетін өзгертіп, басқа фирманы таңдай алады. Сонымен бірге заңды аудиторлық тәуекелділік деңгейін нақты дәлелденген деңгейден орнатудан бас тартуда көмектеседі.
Бәсеке, құқықтық міндеттемелер, басқа шаралар мен кәсіпқойлық бірдей жағдайларда аудиторлық тәуекелділікті бағалау айырмашылығын төмендетуге мүмкіндік береді. Бірақ түрлі аудиторлар тең жағдайларда аудиторлық тәуекелділіктің абсолютті бірдей деңгейін орната алмайтындығын мойындау керек. Аудиторлық тәуекелділік пен айқындамау тәуекелділігі арасында тікелей тәуекелділік, сонымен бірге аудиторлық тәуекелділік пен жинақталуы қажет дәлелдердің жоспарланған саны арасында кері тәуекелділік бар.
Аудиторлық тәуекелділік компоненттерін детальдандыру айқындамау тәуекелдігінің құрамдас бөлігін бөліп көрсетуге мүмкіндік береді.
Мәні бойынша тексеру деңгейі -- елеулі қателер тексеру рәсімін орындау процессінде елеулі қателер анықталмай қалу қаупі.
Талдау тәуекелділігі -- талдау рәсімі елеулі бұрмалауларды анықтамайды деген қауіп;
Таңдау арқылы зерттеу тәуекелділігі -- тексеруді жүргізу операцияларының іріктемесі елеулі қателерді көрсетпеуі мүмкін деген қауіп.
Аудиторлық тәуекелділікті төмендету үшін келесідей пікір әрекет етеді: аудитор толық зерттеуге арналған элементтері қанша көбірек тексерсе, іріктеме көлемі сонша көп болады. Мысалы, егер аудитор талдамалық рәсімдерді тексеру мен елеулі элементтерді толық тексеруге акцент жасағысы келсе, іріктеме көлемі төмен болады және керісінше.
Кез келген аудиторлық тексерудің басты міндеті -- аудитті аяқтаған кезде жиынтық аудиторлық тәуекелдік минималды төмен деңгейге жеткізілетіндей немесе керісінше, сенімділік деңгейі аудиторға қаржылық есептеме нақтылығы бойынша пікір білдіру үшін жоғары болатындай сенімділік деңгейіне дейін жететіндей етіп жекелеген шоттар немесе шаруашылық операциялар бойынша аудиторлық тәуекелдікті шектеу.
1.3 Аудиторлық тәуекелділікті бағалау
Аудиторлық тәуекелділікті бағалау: аудиторлық тәуекелділіктің моделін ұсыну. Аудиторлық тәекелділікті азайту стратегиясы. ХАС 200 Қаржылық есептілік аудитін реттейтін жалпы қағидалары мен мақсаттары. [5,16б]
Маңыздылықпен аудиторлық тәуекелдік деңгейі арасында кері өзара байланыс бар. Маңыздылық деңгейі жоғары болған сайын, аудиторлық тәуекелдік төмен болады және керісінше. Егер, мысалы, маңыздылық деңгейі төмен болса, аудиторлық тәуекелділік өседі және аудитор, бақылау тәуекелділігі деңгейін төмендету мақсатында (бақылау рәсімдерінің жеткіліксіздігі тәуекелі) не қосымша бақылау тестерін жүргізу, не мән бойынша тексеру рәсімін өсіру арқылы бұның орнын толтыра алады. Бизнес тәуекелі осы клиентке ұсынылған аудиторлық қорытынды әділ болғанына карамастан аудитордың клиентпен арақатынасы сәтсіз болуы мүмкіндігінде болып отыр. Аудит практикасында аудиторлық тәуекеллділігі бағалаудың екі негізгі әдісі қолданылады:
-- сезгіштік;
-- сандық.
Сезгіштік әдіс аудиторлар тәжірибе мен клиент бизнесін білу негізінде қаржылық есеп беру немесе шаруашьшық операциялар бойынша жалпы аудиторлық тәуекелділікті жоғары, орташа, төмен деп анықтауда болады.
төмен тәуекелдік -- ішкі бақылау жүйесін аудиторлық фирма тиімді ретінде бағалаған, бірақ аудитор мүмкін қателерді табуға қажетті сәйкес процедураларды жоспарлай отырып, оған толық сенбеген жағдайда болады;
-- орта тәуекелдік -- ішкі бақылау жүйесін аудиторлық фирма тиімсіз деп бағалаған кезде болады және аудитор жан-жақгы рәсімді жоспарлайды;
-- жоғары тәуекелділік -- клиенттің ішкі бақылау жүйесі жоқ кезде негізінен бір тұтас тексеру жоспарланады. [6,56б]
Сандық әдіс аудиторлық тәуекелділік моделі негізінде есеп айырысуды көздейді. Халықаралық тәжірибеде пайдаланылатын ең кең тараған модель келесі формуламен есептеледі:
АТ=БТхБТх АТ (1)
Мұндағы АТ -- аудиторлық тәуекелділік;
БТ -- бөлінбейтін тәуекелділік;
БТ -- бақылау тәуекелділігі;
АТ -- айқындамау тәуекелділігі.
Мысалы, аудитор бөлінбейтін тәуекелділікті 80%, бақылау тәуекелділігін 50%, айқындамау тәсілін 10% деп бағалайды. Осы шамалар негізінде аудитор аудиторлық тәуекелділіктің 4%-дық шамасын ала алады.
Айқындамау төуекелділігі көп дәрежеде аудитор кәсіпқойлығын сипаттайтындықтан, оған аудиторлық тәуекелдік моделінен осы тәуекелділікті анықтау дұрыс болады:
БТхБТ (2)
Аудитор аудиторлық тәуекелділікті 5%5 бөлінбес тәуекелділікті 80%, бақылау тәуекелділігін 50% деңгейлерінде қойды делік. Сонымен айқындамау тәуекелділігі 12,5%-ды құрайды.
Аудиторлық дәлелдемелердің қажетті саны айқындамау тәуекелділігі
деңгейіне кері пропорционалды болады. Айқындамау тәуекелділігі төмен болған сайын, тексеру барысында аудиторлық дәлелдердің көп санын алу қажет.
Аудиторлық тәуекелділік моделін зерттеудің ең жалпы тәсілі аудиторлық төуекелділік компонентгері мен аудиторлық тәуекелділік деңгейі, қажетті аудиторлық дәлелдемелердің саны мен сапасы арасындағы өзара байланысты бақылауда болып табылады. Аудиторлық тәуекелділік моделін қолдану аудитордан осы өзара байланыстар мен аудит жүргізілетін субъектіге тән қасиеттерді ескере отырып, тәуекелділік компонентгерінің әркайсысының мазмұнын терең түсінуді талап етеді. [7,76б]
2 Аудиторлық дәлелдеулер және олардың аудиттегі ролі
2.1 Аудиторлық дәлелдеулерді жүргізудің әдістемелік ерекшеліктері
Аудиторлық тексеру барысында аудиторлармен жинақталып талданған аудиторлық қорытынды жасауға мүмкіндік беретін ақпарат аудиторлық дәлелдер деп аталады. Қаржылық есеп берудің дұрыстығы жөнінде аудитор өзінің негізделген пікірін білдіруі үшін бақылау тесті мен мәндік процедуралар сияқты процедураларды пайдалана отырып қажетті аудиторлық дәлелдер жинайды.Олар:
oo түгендеу кезінде қатысу немесе бақылау;
oo шаруашылық немесе бухгалтерлік есеп операцияларын орындау, бақылау;
oo ауызша сұрақ жауап алу;
oo үшінші тұлғадан алынған құжаттарды тексеру;
oo клиент ұйым дайындаған құжаттарды тексеру;
oo арифметикалық есептеулерді тексеру;
oo талдау.
Аудиторлық процедуралар екіге бөлінеді:бақылау тесті мәндік процедуралар. [8,56б]
Бақылау тесті ұйымның жарамдылығы ішкі бақылау мен бухгалтерлік есеп жүцесінің қызмет етуінің тиімділігі туралы аудиторлық дәлел алу мақсатында алынатын тесттер. Мәндік процедуралар қаржылық есеп берудегі қателіктер мен заң бұзушылықтарды анықтау үшін алынатын тестер. Олар екіге бөлінеді:
1) операциялар мен шоттар қалдығының өлшемдік тестері;
2) аналитикалық процедуралар.
Аудит бағдарламасын түзуде аудиторлық дәлел жинау үшін қандай аудиторлық процедуралар және қандау көлемде орындалатынын анықтап алу керек.
Аудиторлық дәлелдерге телаптар 500-ші аудиторлық дәлелдер деп аталатын халықаралық аудит стандарттарымен реттеледі.
Аудиторлық дәлелдердің келесідей түрлері болады: ішкі, сыртқы, аралас.
Ішкі дәлел аудиттелетін ұйымнан ауызша немесе жазбаша түрде алынатын ақпарат.
Сыртқы дәлел үшінші тұлғадан аудиторлық ұйымның сұрауы бойынша алынған жазбаша түрдегі ақпарат.
Аралас дәлел аудиттелетін ұйымнан жазбаша немесе ауызша алынып үшінші жақтың жазбаша түрде растаған ақпараты.
Аудиторлық дәлелдерді алу көздері:
oo қаржылық есеп беру;
oo бухгалтерлік есеп регисторлары;
oo аудиттелетін ұйымның және үшінші тұлғаның алғашқы құжаттары;
oo статистикалық есеп беру;
oo жарғылық құжаттар:келісім шарттар, бұйрықтар , өзге де әкімшілік құжаттар;
oo қаржы шаруашылық қызметінің талдау нәтижелері;
oo аудиттелетін субъекті мен үшінші тұлғаның ауызша пікірі;
oo аудиттелетін субъекті мен үшінші тұлғаның құжаттарын салыстыру;
oo түгендеу нәтижелері;
oo ауызша және жазбаша формада басшылыққа хабарлау.
2.2 Аудитте қолданылатын бақылау әдістері және қабылдау жіктемесі
Аудиттің жеке әдістемесі диалектика принциптері мен жалпы ғылыми теориялық зерттеу заңдылықтарынан құралады.
Аудиттің жеке методологиясы барлық ғылым саласына тән әдістер тобынан құралады; олар: талдау және топтау, индукация және дедукация, бақылау, салыстыру, өлшеу. Осы аталған әдістердің барлығы философияның гнесология теориясы бөлімінде толық, жан-жақты қарастырылған.
Аудит процесінде анализ және синтез аудит объектісіне осы әдістер арқылы талдау жүргізу үшін қажет. Осы әдістердің ерекшеліктеріне сәйкес талдау объектісінің жекелей және топтаулы түріне де талдау жасау оның мазмұн мағынасын анықтауға болады. Аудит барысында шаруашылық субъектілерінің қаржылық-табыстылық көрсеткіштерін талдау үшін дедукция-индукция әдісі қолданылады. [9,66б]
Аналогия (ұқсастық)-ғылыми зерттеудегі ұқсастық негізінде объектілерді анықтау. Аналогия әдісі зерттеу объектілерінің әр түрлі жағынан ұқсастығын қарастыру арқылы анықтама жасайды.
Жүйелі талдау-талдау объектілерін жүйеге келтіріп, оны құрайтын бөлімдерін топтау арқылы зерттеу әдісі. Аудит барысында жүйелі талдау әдісі талдау объектісінің бөлімдерін жеке-жеке бағалап, оларға әсер ететін факторларды талдау келтіреді. Яғни, жүйелі талдау әдісі факторлардың арасындағы жүйелі байланысты анықтайды.
Өндіріс өнімінің функциялық бағалануын талдау әдісі объектіні жүйеленген зерттеу әдісі мен талдаудың даму барысында өндіріс талабына сәйкес өндіріс процесінде барлық түрлі өндіріс шығындарының тиімділігін, шығындарды оптималды мөлшерде еептеу үшін қолданылады. Бұл әдіс өндірістік шаруашылық субъектілерінің ішкі аудиттік жұмысында қолданылады.
Аудит барысында түгендеу процесіне тікелей бақылау жасалынады. Кәсіпорын экономикасында материалдарды, тауарды түгелдеу сияқты негізгі құралдарды бухгалтерлік есебіндегі ерекшеліктеріне сәйкес өзіндік айырмашылығы болады. Мысалы, түгелдеу тізімі негізгі құралдың аналитикалық есеп карточкалары арқылы толтырылады. Сол сияқты ақша қаржысы мен құнды қағазды түгендеу процесі де өзінің бухгалтерлік есеп, ереже-нұсқау талаптарына сәйкес жүргізіледі.
Субъектінің қаржылық есеп беруі
Бас кітап
Есеп регисторлары жо, ведомостьтар
Қаржы есебі
Басқару есебі
Салық есебі
Жинақтаушы құжаттар
Статистикалық есеп беру
Сурет 1.Қаржылық есеп беру аудитінің кезеңділігі (жалпыдан жекеге )
Алғашқы құжаттар
Келісім шарттар, заң нормативтік актілер
1 сурет. Қаржылық есеп беру аудитінің реті (жалпыдан жекеге)
Қорыта келгенде, аудит барысында индукция дедукция экономикалық талдау әдісі ретінде үлкен орын алады.
Сонымен, аудитте қолданылатын жалпы ғылыми зерттеу әдістерін қарастырдық.
Қорыта келгенде, аудиттің әдістері үш топқа бөлінеді: 1) аналитикалық анықтау, есептеу; 2) құжаттау; 3) қорытындылау.
Аналитикалық анықтау-есептеу әдісі-ол негізінде экономикалық талдау (топтау, саолыстыру т.б.), аналитикалық тексеру және статистикалық, экономика-математикалық әдістер. Осы орайда аудиттің көп тараған әдістемелік әдісі-ол, шаруашылық субъектілерінің қаржылық ақпаратының құрамының аналитикалық есебін тексеру. Мысалы, өндіріс шығынын, оны сатудан түскен төлем сомасымен салыстыру, онда анықталған өзгеру мөлшерінің нендей себептен болғанын, факторлардың әсерін есептеу. [10,56б]
Аналитикалық тексеру әдісі аудиттің барлық кезеңінде қолданылады. Жоспарлаудан бастап күнделікті тексеруде, қаржылық ақпаратын жасауда, онда кездескен өзгертулерді анықтауда және кәсіпорын шаруашылығының даму жолын бағдарлау барысында ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz