Уақыт санау

Жоспар
Кіріспе

Ежелгі Египет
Ежелгі Рим
Ежелгі Қытай
Ежелгі Үндістан
Ежелгі Греция
Ежелгі Қосөзен

Уақыт санадың табиған берген есептеу бірліктері –тәуліктер, ай және жыл – ең ежелгі календерьлардың негізіне алынады.
«Календарь» сөзі латынша calendae, яғни «әр айдың бірінші күні» деген сөзден шыққан, бірақ табиғаттың кезеңді құбылыстарына негізделген уақыт санау жүйесінің өз едәуір ертеде шыққан.
Бұлардың ең көп тарағандары айлық жүйе, мұнда тәуліктер аймен үйлестірілді, айлық-күндік, мұнда тәулік пен ай жылмен үйлестірілді және күндік, мұнда жыл мен тәулік үйлестірілетін еді.

Ежелгі Египет

Айлық календарь пайда блудан бұрын-ақ шамамен біздің эрамызға дейінгі төрт мың жылдың ар жағында ежелгі Египетте күн каленьдарі пайда болды. Ол барлық календарьдан қолайлырақ болып шықты да, дүние жүзінің көп елдеріне бірте-бірте тарады. Күн календары Күннің көрінетін жылдық қозғалысына негізделген. Египетте жыл көрінетін жылдық қозғалысына негізделген. Египетте жыл 365 күн тәулігінен тұрды, ал астрономиялық жылда 365 күн 5 сағат 48 минут және 46 секунд болғандықтан, календарьлық жыл таза тропикалық жылдан шамамен ½ тәулік озып отырады.
Ежелгі Египеттің өзінде-ақ жылды 30 күннен 12 айға тең бөлетін еді. Бұл 360 күн құрады. Мұндай жылды астрономиялық жылмен теңестіру үшін біраз уақыттан кейін соңғы айға Египет құдайларына арнап тағы да 5 күннен қосып отырды. Мұндай календарьлық жыл тропикалық жылдың ұзақтығына өте жақын болып шықты. Бұларды АРЕ христиандары, қоптылар мен эфиоптар әлі күнге дейін қлданады. Айларға бөлінуімен ұатар әрбір жыл үш маусымға бөлінді. Бұлардың басталуы Нилдің тасуы, егін себу мен жинау арқылы анықталды. Өз кезегінде әрбір ай 10 күндік үш үлкен аптадан, немесе 5 күндік 6 шағын аптадан тұрды.

Пән: Астрономия
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Уақыт санадың табиған берген есептеу бірліктері –тәуліктер, ай және жыл
– ең ежелгі календерьлардың негізіне алынады.
Календарь сөзі латынша calendae, яғни әр айдың бірінші күні деген
сөзден шыққан, бірақ табиғаттың кезеңді құбылыстарына негізделген уақыт
санау жүйесінің өз едәуір ертеде шыққан.
Бұлардың ең көп тарағандары айлық жүйе, мұнда тәуліктер аймен
үйлестірілді, айлық-күндік, мұнда тәулік пен ай жылмен үйлестірілді және
күндік, мұнда жыл мен тәулік үйлестірілетін еді.

Ежелгі Египет

Айлық календарь пайда блудан бұрын-ақ шамамен біздің эрамызға дейінгі
төрт мың жылдың ар жағында ежелгі Египетте күн каленьдарі пайда болды. Ол
барлық календарьдан қолайлырақ болып шықты да, дүние жүзінің көп елдеріне
бірте-бірте тарады. Күн календары Күннің көрінетін жылдық қозғалысына
негізделген. Египетте жыл көрінетін жылдық қозғалысына негізделген.
Египетте жыл 365 күн тәулігінен тұрды, ал астрономиялық жылда 365 күн 5
сағат 48 минут және 46 секунд болғандықтан, календарьлық жыл таза
тропикалық жылдан шамамен ½ тәулік озып отырады.
Ежелгі Египеттің өзінде-ақ жылды 30 күннен 12 айға тең бөлетін еді. Бұл
360 күн құрады. Мұндай жылды астрономиялық жылмен теңестіру үшін біраз
уақыттан кейін соңғы айға Египет құдайларына арнап тағы да 5 күннен қосып
отырды. Мұндай календарьлық жыл тропикалық жылдың ұзақтығына өте жақын
болып шықты. Бұларды АРЕ христиандары, қоптылар мен эфиоптар әлі күнге
дейін қлданады. Айларға бөлінуімен ұатар әрбір жыл үш маусымға бөлінді.
Бұлардың басталуы Нилдің тасуы, егін себу мен жинау арқылы анықталды. Өз
кезегінде әрбір ай 10 күндік үш үлкен аптадан, немесе 5 күндік 6 шағын
аптадан тұрды.
Ежелгі Египет тұрғындарына календарьлық және астрномиялық жылдардың
арасындағы үйлеспеушілік мәлім еді. Мұны жою үшін жеке дәуірлерде
каленьдарға қосымша күн енгізудің жобалары ұсынылды. Алайда бл каленьдарлық
күннің тұрақты болмауын маңызды деп санаған, демек, мерекелер жылдың барлық
айларын жарылқауын қалаған абыздардың қарсылығына кезікті. Тек біздің
эрамызға дейінгі 26 жылда Александрияда Эвергеттің реформасы бойынша 30
күндік 12 айдан және 5 қосымша күннен тұратын тұрақты жыл енгізілді, бұған
4 жылда бір рет тағы да бір күн қосылып отырады.

Ежелгі Рим

Юлий Цезарь тұсындағы календарь реформасы. Эвергет реформасынан бұрын-
ақ біздің эрамызға дейінгі 46 жылы күндік календарь ежелгі Римде жасалған
болатын. Осының өзі қазіргі халықаралық календарь системасының негізінде
алынған.
Римде ежелгі заманда, жо,арыда аталып өткендей, айлық календарь
қолданылды. Ол бойынша жыл 1 марттан басталады да, 12 айға бөлінген 155
күннен тұрды. Мұндай календарьды маусым алмасуымен үйлестіруге
болмағандықтан біздің эрамызға дейінгі VII ғасырды 22 күннен тұратын
қосымша ай (мерцедоний) енгізілді, бұл календарьға 2 жылда бір ретқосылатын
еді. Осылайша күндік календарь келіп шықты. Алайда бұл да 365¼ күннен
тұратын астрономиялық жылдан біраз қалып қойды. Енді біздің эрамызға
дейінгі V ғасырда бастап мерцедонийді 23 күнге дейін арттырып, тағы да
өосымша күн оқтын-оқтын қосып отырды.
Орныққан дәстүр бойынша ай мен қосымша күн қосу құқығы абыздар
коллегияларының бірінің өкілі – понтификтерге берілді. Өзінің жағдайын
пайдалана отырып, олар жеке бастың қамын ойлап немесе надандығымен бірде
жылды ұзартып, бірде ұысқартып отырды. Бара-бара күн есебі әбден пісіп
жетілді, оны біздің эрамызға дейінгі 46 жылы Юлий Цезарь Египет жүргізді.
Реформаның негізінде Юлий Цезарь Египет календарь системасын алуға бел
байлады да, мұны даярлау үшін Созиген бастаған Александрия астраномдарының
тобын шақырды.
Жаңа календарьда 365 тәуліктен тұратын жылдың египеттік үзақтығы
қабылданды. Бірақ астрономиялық жыл 365 күн және 6 сағат болғандықтан,
айырманы жою үшін әрбір төрт жылға бір тәулік қосылатын болып шешілді.
Қолайлы болу үшін бұл тәуліктер тқрт жылда бір рет қысқа айға қосылды.
Тәулікті ең қысқа ай – февральға қоса бастайды. Бірақ діни ой жорасы
бойынша оларды февральдың ақырғы күні етіп жайдан-жай қоса қоюға болмады,
осы айдың қатарлағы күндерінің арасына апарып жасыратын болды. Февральда
екі жиырма төртінші сан осылай шықты. Ал ішіндегі тәуліктердің есебін
римдіктер кері тәртіпте жүргізді, яғни белгілі бір моментке дейін қанша күн
қалғандығын есептеді. Мұндай моменттер: әр айдың бірі (календы), 30 күндік
айдың бесі немесе 31 күндік айдың жетісі (ноны), қысқа айдың он үші немесе
ұзын айдың он бесі (иды) болып саналады. 24 февраль март айының біріне
дейінгі (календыға дейін) алтыншы күн болғандықтан, қосымша күн (екінші
24), алтыншы күн деп аталады (биссекстус), осыдан барып орыстың
високосный деген сөзі шығады.
Созиген реформасы бойынша жылдың басы 1 январьға көшірілді, өйткені осы
күннен бастап жаңадан сайланған Рим консулдары мен басқа да магистраттар
өзініің міндетеріне кіріседі. Осыған байланысты айлардың бұрынғы рет
санының енді орны ауысты (мәселен, сегізінші октябрь оныншы болды). Басқа
айларға жаңа аттар берілді: төртеуі құдайлардың құрметіне Янус, Марс, Майи,
Юнон деп аталды, квинтилис Юлий Цезарьдың құрметіне июль болып аталды, ал
біраз кейініректе секстилис император Августың құрметіне – Август деп
аталды. Сонымен бір мезетте жеке айлардың ұзақтығы біраз өзгерді және
календарь бізге жақсы мәлім түрге келді, өйткені оны сырттай қарағанда
қазіргіден ешқандай айырмашылығы жоқ.

Ежелгі Қытай

Ся династиясы кезінде-ақ (б.э.д. ІІІ аяғы – ІІ басы) Қытайда сарай
маңындағы астрономдардың екі лауазымы болды. Аңызда, б.э.д. 2137 жылы
тұтылуды блжай алмаған Хо және Хи астрономдарын жазалаған. Ши цзин (Өлең
кітабы) (б.э.д. VI ғасыр) қытай әдебиет ескерткіштерінде көп астрономиялық
мәліметтер болды. Шамамен осы уақыттарда қытайлықтар күн жылының ұзақтығын
(365,25 күн) анықтады. Сәйкесінше аспан шеңберін 365,25 ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.