Тауықтың марек ауруының жіті түрінің патологоанатомиялық өзгерістері мен диагностикасы

Нормативтік сілтемелер
Анықтама
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...10
1.1 Марек ауруы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.1.1Марек ауруының індеттік ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.1.2 Марек ауруының дерттенуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.1.3 Марек ауруыпың өтуі және симптомдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.1.4 Марек ауруының паталогоанатомиялық өзгерістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.1.5 Марек ауруын балау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.1.6 Марек ауруын дауалау және күресу шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.2 Ньюкасл ауруы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3 Жалпы патогенез ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
1.4 Ауру туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
1.5 Жалпы этиология ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...21
2Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23 3Техникалық қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25 Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..28 Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .29

Тақырыптың өзектілігі. Патологиялық анатомия - патологиялық үрдістердің және аурулардың құрылымдық (морфологиялық) негізін зерттейтін ғылым.
Құрылымдық өзгерістерді организм, мүшелер, тканьдер, клеткалар (клетка) және ультрақұрылымдық деңгейде зерттейді. Организммен мүшелерді микроскопсыз макроскопиялық тәсіл түрімен, тканьдерді және торшаларды жарық арқылы көретін микроскоппен, ал ультрақұрылымдық деңгейді электронды микроскоппен зерттейді. Кейінгі кездері патологиялық үрдістерді молекулярлық деңгейде зерттеу қарқын алып келеді.
Патологиялық анатомияның негізгі зерттеу тәсілі - мал өлексесін сойып зерттеу - аутопсия болып табылады. Аутопсияның мақсаты - тек диагноз қоюмен аурудың асқынуын анықтаумен шектелмей, өлімге әкеліп соқтырған аурудың жаңа морфологиялық белгілерін, патогенезінің ерекшеліктерін, патоморфозын және этиологиясын анықтайды.
Марек ауруы бұл ішкі ағзаларды ісік шалып, шеткері жүйке жүйесінің қабынуымен сипатталатын тауық тұқымдастығының созылмалы өтетін вирус ауруы.
Ауруды алғаш рет полоневрит атауымен Мадьяр ғалымы Марек (1907ж.) сипаттады. Кейінірек әртүрлі атаумен (нейролимфоматоз, құстың салдануы, жұқпалы нейрогрануломатоз) әртүрлі мемлекеттерде тіркеле бастады.1960ж. алғаш ашқан ғалымның атымен Марек ауруы деп атау ұсынылды.
Ауырған құс вирусты сыртқы ортаға тыныс және ас қорыту жолдарынан шыққан бөлінділермен, қауырсын фолликулаларынан сыдырылған эпителиймен, қайызғақпен бөліп шығарады. Вирус ластанған қора жайдың ауасындағы шаңда көп болады. Сау құста ауру құстың жанасуы арқылы, кейбір тоғышар жәндіктер арқылы және әртүрлі сыртқы ортадағы жұғу факторлары арқылы, сонымен қатар тікелей жұмыртқа арқылы да беріледі. Ауырған құс өмір бойы вирус алып жүреді.
Негізінен тауық ауырады, әсіресе 2 аптаға дейінгі балапандар өте сезімтал.
Әтештерге қарағанда шібилердің, әсіресе етті тұқымдардың, бейімділігі жоғары.
Басқа құстардан үйректің, күрке тауықтың, аққудың, қырғауылдың, құрдың Марек ауруына шалдығатыны туралы деректер бар.
Ауру қоздырушысының бастауы –ауырған құс. Ол вирусты сыртқы ортаға тыныс және ас қорыту жолдарынан шыққан бөлінділермен, қауырсын фолликулаларынан сыдырылған эпителиймен, қайызғақпен бөліп шығарады. Вирус ластанған қора жайдың ауасындағы шаңда көп болады.
Сау құста ауру құстың жанасуы арқылы, кейбір тоғышар жәндіктер арқылы және әртүрлі сыртқы ортадағы жұғу факторлары арқылы, сонымен қатар тікелей жұмыртқа арқылы да беріледі.
Ауырған құс өмір бойы вирус алып жүреді.
Ауруды дауалау үшін екі түрлі тірі вакциналар қолданылады: аттнеуацияланған Марек ауруының вирусы штамы және күрке тауықтың герпес вирусының штамы.
Бірақ та қай вакцина болмасын егілген құсты Марек ауруының індеттік вирусын алып жүруден қорғай алмайды.

1 Қасымов, Е.И. Бірнеше түлікке ортақ жұқпалы ауруларды балау және күресу шаралары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Е.И.Қасымов - Алматы: Санат, 1992. –118б.
2 Сайдулдин, Т. Ветеринариялық індеттану: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Т.Сайдулдин – І,2-кітап, Алматы: Санат, 1999. - 135 бет.
3 Носков, Н.М. Руководство к практическим занятиям по эпизоотологии: учебное пособие для вузов /Носков Н.М.- Москва: Колос, 1961.-147б.
4 Поляков, А.А. Ветеринарная дезинфекция: учебное пособие для вузов /Поляков А.А.- Москва: Колос, 1964.- 153с.
5 Сюрин, В.Н. Частная ветеринарная вирусология: учебник для вузов /В.Н Сюрин, Н.В.Фомина – Москва: Колос, 1979.-124с.
6 Сюрин, В.Н. Диагностика вирусных болезней животных: справочник / В.Н Сюрин и др. М: Агропром, 1991.-136с.
7 Тәжібаев, А.С. Научные основы эффективной дератизации объектов ветеринарного надзора: учебное пособие для вузов / А.С. Тәжібаев - Алматы, 2000.-115с.
8 Мырзабекова, Ш.Б. Ветеринариялық вирусология: учебник для вузов /Мырзабекова Ш.Б – Алматы: Білім, 2004. – 184б.
9 Тұтқышбай И.А, Сабекова Д.Ө, Жануарлар патологиясы, Шымкент,
2009.-112б .

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 28 бет
Таңдаулыға:

Аннотация

Жануарлар патологиясы пәнінен жазылған Тауықтың Марек ауруының жіті
түрінің патологоанатомиялық өзгерістері мен диагностикасы атты курстық
жұмысым 29 беттен тұрады.
Курстық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу, техника
қауіпсіздігі, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімін қамтиды.

Анықтамалар

Марек ауруы - ішкі ағзаларды ісік шалып, шеткері жүйке жүйесінің
қабынуымен сипатталатын тауық тұқымдастығының созылмалы өтетін вирус ауруы.
Құстың тұмауы – септицемия, домбығу, тыныс және ас қорыту мүшелерінің
зақымдануымен ерекшеленетін жұғымтал ауру.
Ньюкасл ауруы - тауық тұқымдасына жататын құстардың бәріне тән тыныс
жолдары, ас қорыту мүшелері мен жүйке жүйесін зақымдайтын аса жұғымтал
ауру.
Лентогенді түрі - табиғи әлсіреген, қай жастағы балапандарға болса да
зиян келтіре алмайтын штаммдар. Бұл вирус штаммдары Ньюкасл ауруына қарсы
табиғи, спонтанды өздігінен туындайтын иммунитеттің пайда болуын камтамасыз
етеді.
Мезогенді түрі - табиғи немесе қолдан әлсіретілген штаммдар. Бұлар
жұмыртқа ішіндегі ұрықты өлтіреді, сонымен бірге 25-30 күндік нәзік
балапандарды закымдай алады.
Велогенді түрі - індет таратқыш аса уытты штаммдар.

Белгілер мен қысқартулар

м - шаршы метр
м - метр куб, көлем
м-метр
мс — қозғалыс (ауа)
% - пайыз
°С - температура
мг м ~ көлем
г - грамм
кг-килограм
Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар. Түрлері мен типтері. Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.

Мазмұны

Нормативтік сілтемелер
Анықтама
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.1 Марек
ауруы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ..1 0
1.1.1Марек ауруының індеттік
ерекшеліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.1.2 Марек ауруының
дерттенуі ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..10
1.1.3 Марек ауруыпың өтуі және
симптомдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.1.4 Марек ауруының паталогоанатомиялық
өзгерістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... .11
1.1.5 Марек ауруын
балау ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..11
1.1.6 Марек ауруын дауалау және күресу
шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..12
1.2 Ньюкасл
ауруы ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..12
1.3 Жалпы
патогенез ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..17
1.4 Ауру туралы
түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .19
1.5 Жалпы
этиология ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 21
2Өзіндік
зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..23 3Техникалық
қауіпсіздік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...25
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 28 Пайдаланылған
әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...29

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Патологиялық анатомия - патологиялық
үрдістердің және аурулардың құрылымдық (морфологиялық) негізін зерттейтін
ғылым.
Құрылымдық өзгерістерді организм, мүшелер, тканьдер, клеткалар
(клетка) және ультрақұрылымдық деңгейде зерттейді. Организммен мүшелерді
микроскопсыз макроскопиялық тәсіл түрімен, тканьдерді және торшаларды жарық
арқылы көретін микроскоппен, ал ультрақұрылымдық деңгейді электронды
микроскоппен зерттейді. Кейінгі кездері патологиялық үрдістерді
молекулярлық деңгейде зерттеу қарқын алып келеді.
Патологиялық анатомияның негізгі зерттеу тәсілі - мал өлексесін сойып
зерттеу - аутопсия болып табылады. Аутопсияның мақсаты - тек диагноз қоюмен
аурудың асқынуын анықтаумен шектелмей, өлімге әкеліп соқтырған аурудың жаңа
морфологиялық белгілерін, патогенезінің ерекшеліктерін, патоморфозын және
этиологиясын анықтайды.
Марек ауруы бұл ішкі ағзаларды ісік шалып, шеткері жүйке жүйесінің
қабынуымен сипатталатын тауық тұқымдастығының созылмалы өтетін вирус ауруы.

Ауруды алғаш рет полоневрит атауымен Мадьяр ғалымы Марек (1907ж.)
сипаттады. Кейінірек әртүрлі атаумен (нейролимфоматоз, құстың салдануы,
жұқпалы нейрогрануломатоз) әртүрлі мемлекеттерде тіркеле бастады.1960ж.
алғаш ашқан ғалымның атымен Марек ауруы деп атау ұсынылды.
Ауырған құс вирусты сыртқы ортаға тыныс және ас қорыту жолдарынан шыққан
бөлінділермен, қауырсын фолликулаларынан сыдырылған эпителиймен,
қайызғақпен бөліп шығарады. Вирус ластанған қора жайдың ауасындағы шаңда
көп болады. Сау құста ауру құстың жанасуы арқылы, кейбір тоғышар жәндіктер
арқылы және әртүрлі сыртқы ортадағы жұғу факторлары арқылы, сонымен қатар
тікелей жұмыртқа арқылы да беріледі. Ауырған құс өмір бойы вирус алып
жүреді.
Негізінен тауық ауырады, әсіресе 2 аптаға дейінгі балапандар өте
сезімтал.
Әтештерге қарағанда шібилердің, әсіресе етті тұқымдардың, бейімділігі
жоғары.
Басқа құстардан үйректің, күрке тауықтың, аққудың, қырғауылдың, құрдың
Марек ауруына шалдығатыны туралы деректер бар.
Ауру қоздырушысының бастауы –ауырған құс. Ол вирусты сыртқы ортаға тыныс
және ас қорыту жолдарынан шыққан бөлінділермен, қауырсын фолликулаларынан
сыдырылған эпителиймен, қайызғақпен бөліп шығарады. Вирус ластанған қора
жайдың ауасындағы шаңда көп болады.
Сау құста ауру құстың жанасуы арқылы, кейбір тоғышар жәндіктер арқылы
және әртүрлі сыртқы ортадағы жұғу факторлары арқылы, сонымен қатар тікелей
жұмыртқа арқылы да беріледі.
Ауырған құс өмір бойы вирус алып жүреді.
Ауруды дауалау үшін екі түрлі тірі вакциналар қолданылады:
аттнеуацияланған Марек ауруының вирусы штамы және күрке тауықтың герпес
вирусының штамы.
Бірақ та қай вакцина болмасын егілген құсты Марек ауруының індеттік
вирусын алып жүруден қорғай алмайды.
Аурудың алдын алу үшін негізгі шара ветеринарлық санитариялық
ережелерді қатаң сақтау болып табылады.
Ең бастысы инкубациялық жұмыртқа мен балапандардың тек қана аурудан
сау шаруашылықтан алу қажет [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты – тауықтың Марек ауруының жіті түрінің
патологоанатомиялық өзгерістері мен диагностикасын зерттеу.

1Негізгі бөлім

1.1 Марек ауруы

Марек ауруы (Mobrus Marek,болезнь Марека)- ішкі ағзаларды ісік шалып,
шеткері жүйке жүйесінің қабынуымен сипатталатын тауық тұқымдастығының
созылмалы өтетін вирус ауруы.
Тарихи деректер. Ауруды алғаш рет полиневрит атауымен Мадьяр ғалымы
Марек (1907ж.) сипаттады.
Кейінірек әртүрлі атаумен (нейролимфоматоз, құстың салдануы, жұқпалы
нейрогрануломатоз) әртүрлі мемлекеттерде тіркеле бастады.1960ж. алғаш ашқан
ғалымның атымен Марек ауруы деп атау ұсынылды.
Қоздырушысы – Mareks disease gammaherpesvirus герпесвирустар
туыстастығына жатады, құрамында ДНҚ бар.
Марек ауруының вирусын тауық эмбрионында, фибробласт торшаларының, тауық
пен үйрек эмбриондарының бүйрек торшаларының өсіндерінде өсіруге болады.

1.1.1Марек ауруының індеттік ерекшеліктері

Негізінен тауық ауырады, әсіресе 2 аптаға дейінгі балапандар өте
сезімтал.
Әтештерге қарағанда шібилердің, әсіресе етті тұқымдардың, бейімділігі
жоғары.
Басқа құстардан үйректің, күрке тауықтың, аққудың, қырғауылдың, құрдың
Марек ауруына шалдығатыны туралы деректер бар.
Ауру қоздырушысының бастауы –ауырған құс.
Ол вирусты сыртқы ортаға тыныс және ас қорыту жолдарынан шыққан
бөлінділермен, қауырсын фолликулаларынан сыдырылған эпителиймен,
қайызғақпен бөліп шығарады.
Вирус ластанған қора жайдың ауасындағы шаңда көп болады.
Сау құста ауру құстың жанасуы арқылы, кейбір тоғышар жәндіктер арқылы
және әртүрлі сыртқы ортадағы жұғу факторлары арқылы, сонымен қатар тікелей
жұмыртқа арқылы да беріледі.
Ауырған құс өмір бойы вирус алып жүреді.

1.1.2 Марек ауруының дерттенуі

Құстың денесіне енген вирус қанға өтіп, лейкоциттер арқылы лимфоидты
мүшелерге жетіп, көбейеді.
Вирус шоғырланған лимфоидты қабыну ошақтарында, бүйрек түтікшелерінің
эпителийінде, әсіресе қауырсын фолликулаларында тез көбейеді. Нәтижесінде
аққан түйіршіктерінің тұрақтанған инфекциясы өрбиді [1,2].

1.1.3 Марек ауруының өтуі және симптомдары

Жасырын кезеңі 14-20 күн. Клиникалық білінуіне қарай ауру кәдімгі
(созылмалы) және жіті түрге бөлінеді. Созылмалы өткенде жүйке жүйесі
зақымданып, ауырған құс жүре алмай, тәлтіректеп, аяқтары, қанаттары,
құйрығы салданады.
Көздің шапыраш қабығы сұрғылт тартып, қарашығының пішіні мен мөлшері
өзгеріп, тіпті мүлдем жоғалып кетуі мүмкін.
Нәтижесінде құс жартылай немесе толық соқыр болып қалады.
Ауырған тауық арықтап, көбінесе 3-5 айлығында өліп қалады. Жалпы өлім
көрсеткіші 3-5% мөлшерінде, кейде 20-30% жетеді.
Марек ауруының жіті өтуі негізінен 4-22 апталық құстарда байқалады.
Ауру кенеттен білініп, жаппай салдану ретінде жіті өтеді. 5-7 күн ішінде 1-
2 айлық балапандар жаппай ауырады.
Өлім бастапқыда онша көп болмайды. 2-6 апта өткеннен кейін ішкі
ағзалардың лимфоидты ісікке шалдығуы нәтижесінде құстың өлімі жиілейді.
Аурудың негізгі белгілері: күйзелу, жүруінің қиындауы, тынысының тарылуы,
көздің шапыраш қабығының бозғылт тартуы, салдану, дененің сусыздануы және
арықтау.
Көп жағдайда жұқпалы бронхит, респираторлық микоплазмоз, колибкатериоз,
кокцидиоз сияқты аурулар қабаттасып, құстың өлімі көбейеді.

1.1.4 Марек ауруының патологоанатомиялық өзгерістері

Созылмалы өткен кезде аурудың негізгі белгілері ретінде жүйке желісі
жуандап, оның түсі өзгеріп, ішкі мүшелерде, негізінен аналық және аталық
бездерде, теріде, бұлшық еттерде кезігеді.
Іш қуысындағы мүшелердегі өзгерістер дәнекер ұлпаның пролиферациялық
ұлғаюымен сипатталады.

1.1.5 Марек ауруын балау

Індеттанулық деректерді, клиникалық белгілерін, патологоанатомиялық
өзгерістерді ескере отырып жүргізілген зертханалық зерттеулердің
нәтижелеріне негізделеді.
Негізгі зерттеу әдісі диффузиялық преципитация реакциясы бойынша
тауықтың қауырсын фалликуласында вирус антигенін анықтау болып табылады.
Марек ауруын лимфоидты лейкоздан, Ньюкасл ауруынан, тұмаудан,
гиповитаминоздардан, кейбір уланулардан ажыратуымыз керек.

1.1.6 Марек ауруын дауалау және күресу шаралары

Ауруды дауалау үшін екі түрлі тірі вакциналар қолданылады:
аттнеуацияланған Марек ауруының вирусы штамы және күрке тауықтың герпес
вирусының штамы.
Бірақ та қай вакцина болмасын егілген құсты Марек ауруының індеттік
вирусын алып жүруден қорғай алмайды.
Аурудың алдын алу үшін негізгі шара ветеринарлық санитариялық ережелерді
қатаң сақтау болып табылады.
Ең бастысы инкубациялық жұмыртқа мен балапандардың тек қана аурудан сау
шаруашылықтан алу қажет.
Ауру шыққан шаруашылыққа шектеу қойылып, 5-10% құс ауруға шалдықса
барлық құсты сойып, қораларды дезинфекциялап, кейін сау құстар әкелінеді.
Егер ауру шыққан шаруашылықта, шалдығу көрсеткіші өте төмен болып,
індеттің өрлеу қарқыны байқалмаса, шаруашылықта алынған жұмыртқаларды 4 рет
формальдегид буымен дезинфекциялағаннан соң салуға рұқсат етіледі. Құстың
қауырсыны, мамығы, инкубациялық жұмыртқа, қора жай, құрал сайман құс
шаруашылықтарында қолданылатын жалпы ережелерге сай дезинфекцияланады.
Құстардың арасында Марек ауруы байқалмаса шектеу алынады [1,3,5].

1.2 Ньюкасл ауруы

Ньюкасл ауруы (Morbus Newcastle, ньюкаслская болезнь псевдочума) - тауық
тұқымдасына жататын құстардың бәріне тән тыныс жолдары, ас қорыту мүшелері
мен жүйке жүйесін зақымдайтын аса жұғымтал ауру.
Тарихи деректер. Бұл ауруды алғаш рет 1926 жылы Англияның Ньюкасл қаласы
маңында байқап, зерттеген ағылшын ғалымы Дойль оны осы қаланың атымен
Ньюкасл ауруы деп атады. Ауру құс шаруашылығы дамыған елдердің барлығында
кездеседі.
Қоздырушысы – Newcastle disease paramyxovirus, парамиксті вирустар
туыстастығына жататын РНҚ-лы вирус.
Оның көгершін, тауық, күрке тауық және теніз тышканының эритроциттерін
атглютинациялайтын қабілеті бар.
Вирустың табиғи штамдарының зардаптылық қабілеті әр алуан болғандықтан
аурудың сыртқы нышандары мен таралуы да әртүрлі болады.
Биологиялық ерекшеліктеріне қарай Ньюкасл ауруын коздырушысыньң штамдары
лентогенді, мезогенді және велогенді деп бөлінеді.
Лентогенді түрі - табиғи әлсіреген, қай жастағы балапандарға болса да
зиян келтіре алмайтын штаммдар.
Дегенмен дүние жүзінің бір қатар елдерінде, сондай-ақ біздің еліміздің
құс көп шоғырландырылған өлкелерінде бұл вирус штаммдары Ньюкасл ауруына
қарсы табиғи, спонтанды өздігінен туындайтын иммунитеттің пайда болуын
камтамасыз етеді.
Мезогенді түрі - табиғи немесе қолдан әлсіретілген штаммдар. Бұлар
жұмыртқа ішіндегі ұрықты өлтіреді, сонымен бірге 25-30 күндік нәзік
балапандарды закымдай алады.
Велогенді түрі - індет таратқыш аса уытты штаммдар. Бұл барлық
жастағы құстарды зақымдай алады.
Ньюкасл ауруы вирусының велогенді штаммдары құс ағзаларына
бейімделуіне және енуіне қарай екіге бөлінеді.
Оның бірі (висцералъдық түрі) ішкі ағзаларда өсіп-жетіледі, өте
қауіпті, оның азиялық түрі құстың 99-100%-ін кырып кетуі мүмкін.
Екіншісі - тыныс жолындық, біріншіден сәл әлсіздеу (американдық) түрі
дегенмен ол да құстың 80-90%-ін қырып кете алады [1,2,4,6].
Вирус тауықтың 9-12 күндік эмбрионында немесе ұлпа өсіндерінде өсіп-
өнеді.
Төзімділігі. Ньюкасл ауруының вирусы сыртқы ортаның әсеріне өте төзімді.
Салқын ауада жақсы сақталады. Мәселен 2-4°С суықта вирус жұмыртқа ішінде
немесе дертке шалдыққан әр түрлі ағзаларда бір жылдан астам уақыт
сақталады.
Тоңазытылған құс етінде бұл вирус алты айдан астам өлмейді. Егер
температура 65-75 градусқа жеткізілсе вирус 30 минутта, ал 100 градуста
санаулы секундтар ішінде өледі.
Құс саңғырығындағы вирус күн сәулесі тура түскен жағдайда 48-72 сағатқа
ғана шыдайды.
Балапан шығару кезінде жүмыртқа қабығының сыртына жабысқан вирус алғашқы
күндердің өзінде-ақ зардаптылығын жоятын болса, жұмыртқа ішінде балапан
шыққанға дейін жандана түседі.
Органикалық заттарға бай (көң, коқыс) ортада вирус 18-21° С ауаның
ылғалдылығы 64-70% болған жағдайда 15 күннен 50 күнге дейін сақталады.
Жүмыртқа қабығының сыртындағы вирус формалин буының әсерінен 1 сагатта,
ал 0,5 %-тік натрий сілтісінен 20 минутта, 1% белсенді хлоры бар әк
ертіндісінен 1 минутта өледі.
Ньюкасл ауруының вирусымен зарарланған құсханаларды 1%-ті натрий
сілтісімен немесе 3%-тік формалин ерітіндісімен 24 сағатта, ал 2%-ті
формалинмен немесе 3% хлорлы әк ертіндісімен 18 сағат ішінде толық
зарарсыздандыруға болады.
Індеттік ерекшеліктері. Ньюкасл ауруымен барлық жабайы тауық тұқымдастар
ауырады, ал күрке тауық, қырғауыл, мысыр тауығы, бөденелер пәлендей көп
ауыра бермейді.
Бұл ауру қаз бен үйрек, көгершіндерде де кездеседі. Әсіресе қауіпті
вирусты тоты құстар көп таратады.
Көптеген жабайы және сәндік құстар денесінде Ньюкасл ауруы вирусына
қарсы антиденелер бар екені анықталып отыр.
Сау құстар көбінесе ауруға шалдыққан құстармен аралас жүргенде немесе
вирус жұққан жем-судан, құрал-сайманнан, балапан шығатын жұмыртқадан
жұқтырып алады.
Ауру қоздырушысының бастауы - негізінен ауру құстар, ауруға қарсы
тұратын иммунитеті жоқ әлсіз балапандар мен осындай сақа құстар болып
табылады.
Ал қоздырушының берілуі факторлары: өлекселер, зарарсыздандырылмаған құс
еті, қасап қалдықтары, балапан шығаруға арналған немесе сауда орындарына
түсетін жұмыртқалар.
Ньюкасл ауруын бұралқы иттер мен түлкілер, жабайы құстар, кемірушілер,
құс кенелері, шыбын-шіркейлер жиі таратады. Сондай-ақ бұл ауруды құс
шаруашылықтарындағы адамдар да таратуы мүмкін.
Шаруашылықтың өз ішіне вирус бір шақырым жерге дейін шаңтозаңмен де
тарай алады.
Індеттің кең таралуына қазіргі заманғы құс өнеркәсібіндегі
зарарсыздандырылмаған ыдыстар мен тасымал көліктерінің де қатысы жоқ емес.
Құс өнімдері үздіксіз өндірілетін ірі құс шаруашылықарында қандай бір
жолмен әкелінген вирус әлсіз тауықтар мен балаландарға жұғып, сол жерде
ұзақ уақыт бойы сақталып қалуы мүмкін. Ал мұндай шаруашылықтарда құс індеті
жиі шығып отырады.
Дерттенуі. Ауру қоздырушысы құс денесіне енген соң 20 сағат ішінде қанға
өтіп, бүкіл денеге тарайды да, орталық жүйке жүйесі, тыныс жолдары мен ас
қорыту ағзалары зақымданады.
Осының әсерінен кілегейлі қабықтар жаппай қанталайды. Аурудың белгілері
ішкі ағзалардың зақымдануына байланысты болады.
Өтуі және белгілері. Құс табиғи жолмен қағынғанда вирустың енген жолына,
оның уыттылығына, құстың жасы мен күтіміне байланысты аурудың жасырын
кезеңінің ұзақтығы 2-15 күн.
Ауру өте жіті, жіті және созылмалы түрде өтеді.
Құстың күтімі нашар, ауру жиі шығып тұратын шаруашылықтарда денесіне
вирус түскен әлсіз балапандар мен ауруға карсы егілген сақа құстарда ауру
белгілері бірден анық байқалмайды.
Балапандар вакцина егілгеннен кейінгі иммунитет толық қалыптаса қоймаған
алғашқы 24-38 күндік кезінде жиі ауырады. Ауырған балапан селсоқ тартып,
тынысы тарылып, тұмсығын ашып, мойнын созып, әлсіз шиқылдап, құсқа жат үн
шығарады.
Алғашқы 4-5 күн ішінде өлім-жітім өте коп болады, ал 8-10 күнге аяқ
басқанда ауру тоқталады немесе барынша саябырлайды. Ньюкасл ауруы өзге
вирустардың-қабаттасуы салдарынан асқынып кетсе, балапандар арасында өлім-
жітім көбеюі мүмкін.
Жүйке жүйесінің зақымданғанын көрсететін ауру белгілері (мазасызданып
басын кекжитуі, мойнын ирелеңдету, басын біресе арқасына, біресе бауырына
алып жүру) індетке ұшырағаннан кейін 4-8 күн өткенде байқалады.
Кей жағдайда балапандар арасындағы ауру белгілері тек тыныс мүшелерінің
зақымдануына байланысты да бола береді. Мұндайда балапан шығыны онша көп
болмайды.
Сақа тауықтардың ауруы кештеу (2-3 аптадан кейін) байқалып, жұмыртқалауы
кеміп кетеді. Ауру құстар самарқау тартып, ұйқышыл келеді, жемге қарамайды.
Жоғарыда қарастырылған кәдімгідей түрімен қатар аурудың кәдімгідей емес
түрлері ұшырасады.
Әсіресе бұл балапандарда жиірек кездеседі. Мұндай жағдайда олардың
мойындары бұратылып, аяқтары тартылады, мойындары дірілдейді. Жүйке
жүйесінің зақымдануы көбінесе күрке тауық балапандарынан айқын аңғарылады.
Сақа құстарда ауру жеңіл өтеді, кейде ауырғаны мүлде байқалмауы мүмкін.
Ол негізінде тауық ағзасына енген вирустың уыттылығының әлсіз болуынан,
иммунитеттік қорғаныс қабілетінің күштілігінен немесе биологиялық дәрі-
дәрмектердің әсерінен болады.
Патологиялық-анатомиялық өзгерістер. Ауру өте жіті өткенде балапандардың
өлексесін сойып қарағанда қарынның етті бөлігі мен сөл шығаратын жағы екіге
бөлініп, қанталап тұрады.
Тоқ ішектің ісініп, соқыр ішектің тармақталатын тұсының үлкейгені,
ішектің ішкі қабығының қабынғаны, тік ішектің кілегей бездері мен қабығына
ұсақ дақ түрінде немесе жолақтанып қан құйылғаны айқын көрінеді.
Тыныс мүшелері зақымданған, жағдайда балапандардың басы іседі, көмейі,
кеңсірігі қызарып, таңдайы сілекейленеді, кеңірдек пен өкпе қабынады.
Бүйрек пен соқыр ішектің қабынуы сирек кездеседі.
Бұрын ауруға қарсы егілген сақа құстардың өлексесін сойып қарағанда
көбінесе іш пердесі мен бауырының қабынғаны көрінеді. Басқа жүйелердің
мүшелерінде ісіну немесе қанталау байқалмайды.
Балау. Ауру өзіне тән, кәдімгідей өткенде оны анықтау онша қиын емес.
Ауырған тауықтарды мұқият қарап, бірнеше өлексені сойып, тексеріп көрсе
болғаны.
Ал Ньюкасл ауруы туа біткен иммунитеті әлсіз немесе кейіннен пайда
болған иммунитет бар тауықтарда және бұрыннан бұл ауру шығып жүрген
шаруашылықтарда кездессе, онда оны дәл анықтау біршама қиындықтар тудырады.

Енесінен ауысқан иммунитеті әлі таусылмаған балапандарда Ньюкасл
ауруын балау өте күрделі [2,3,4,7].
Ауруды балау негізінен зертханалық зерттеу арқылы ауру қоздырушысын
бөліп алу, оның зардаптылығын және гемагглютинациялаушы қасиетін анықтау
және құстың қанында өзіне тән бейтараптаушы антиденелердің барлығына көз
жеткізу арқылы жүргізіледі.
Вирусты бөліп алу үшін өлген құстың миы мен өңешінен, кеңірдегі мен көк
бауырынан кесіп алып, фосфатты-буферлік ертіндіге (1:10) езеді де, 5 мың ӘБ
пенициллин және стрептомицин араластырып, физиологиялық ертіндіге (1:50)
қосады да, әрбір сау құсқа 0,5 мл мөлшерінде бұлшық етке немесе тері астына
жібереді. Содан соң дайындалған езінді тұнбасынан пісекпен аз ғана алып ,
10-12 күндік тауық эмбиронының аллантоис қуысына жібереді.
Патматериалда вирус бар болса тәжірибедегі сақа тауықтар 3-10 күнде
өледі, ал тауық эмбрионында 48-96 сағат ішінде Ньюкасл ауруына тән
өзгерістер байқалып, ұрық өлуге тиіс.
Осы өлген эмбрионның аллантоис қуысынан алынған сұйықтан ауру
қоздырушысын ГАР, БР, ГАТР реакцияларымен анықтайды.
Ажыратып балау. Ауруды жұқпалы тұмау, жұқпалы ринотрахеиттен, жұқпалы
бронхиттен, пастереллезден, уланудан, сондай-ақ организмде витамин
жетіспеушілігінен пайда болатын аурулардан ажырату керек.
Емі. Бұл аурудың емдеу жүйесі жасалмаған. Індетті таратып алу қаупін
болдырмау үшін, ауру құстарды емдеп жатудың қажеті де жоқ.
Иммунитет. Ауырып жазылған және вакцина егілген құстардың байында осы
ауруға қарсы иммунитет пайда болады.
Құстың жасына және вакцина егудің мерзімі мен неше рет егілуіне және егу
тәсілдеріне қарай құстың қанында антиденелер жинақталады.
Құсқа мұндай иммунитет беру үшін В1, Ла-Сота, Бор-74, Н штамдарынан
даярланған вакциналар пайдаланылады.
Аурудан сау шаруашылықтарда құстардың күйі жақсы болса, алғашқы рет
вакцина олардың 15-20 күндік жасында, екінші рет -45-60, үшінші рет - 140-
150 күндік жастарында, ал одан әрі әрбір 6 ай сайын жаппай егіліп отырады.
Күйі нашар болғанда алғашқы рет вакцина 10-15 күндік, екінші рет - 35-40
күндік, үшінші рет - 120-140 күндік құстарға егіледі де одан әрі әрбір 6 ай
сайын егіліп отырады.
Құстарға вакцина егуден 5 күн бұрын және егілгеннен кейін 7 күн
аралығында сульфаниламинді және биологиялық дәрмектерді қолданыстан алып
тастайды.
Вакцина егілген құстарда иммунитет 7-8 күн өткенде пайда болады да 6 ай
бойы сақталады.
Дауалау және күресу шаралары. Аурудан сау шаруашылықтарға ауырған құс,
ауру жұққан жұмыртқа, сондай-ақ зарарсызданбаған жем мен құрал-саймандардың
ауысып кетпеуін мұқият қадағалау керек.
Мұңдай шаруашылықтарға ет өндеу орындарынан құс, ет немесе
зарарсыздандырылмаған ыдыс пен құрал-саймандар әкелуге тыйым салынады.
Ет кәсіпорындарына тірі құс, құс етін және жем таситын көліктер құс
шаруашылықтарының өндірістік бөлімдеріне кірмеуі керек.
Ньюкасл ауыруының алдын алу үшін жалпы ветеринариялық-санитариялық
тазалық ережелерді ғана сақтау жеткіліксіз.
Сондықтан құстарды жоспарлы түрде В1, Ла-Сота және Н вакциналарымен
жүйелі түрде егіп тұрған жөн.
Вакцинамен егу ережелері мен тәсілдері белгілі бір шаруашылықтың
өндірістік бағытына, өндірілетін құс өнімдерінің көлеміне, түрлі жұқпалы
аурулардың болуына және сол сияқты басқа да көптеген себептерге байланысты
жүргізіледі.
Ауырған құс тұрған тауық қораларынан індет тарамас үшін желдеткіштерді
шүберекпен жауып, зарарсыздандыратын ертіндімен әлсін-әлсін дымқылдап
тұрады.
Ауру белгісі біліне бастағанда ондай құс қораларында жүмыс істейтін
адамдардың басқа құс қораларға қатынасуына тыйым салынады.
Ауру шыққан қоралардағы құстарды қан шығармай өлтіреді, не өртеп
жібереді. Мұндай қораның айналасындағы жолдарға тиісті ерітінділер шашылып
отырылады.
Бұл айтылған қағидалар қолма-қол орындалып, ауру анықталған бойда ондай
шаруашылық өндірісіне уақытша тыйым салынып, нұсқауларда көрсетілген
қағидаларға сәйкес жан-жақты шаралар жүргізіледі.
Уақытша тыйым шаруашылықты ауру құстардан түгел арылтып, қора мен
аула толық зарарсыздандырылғаннан кейін 30 күн өткен соң алынып тасталады
[1,2,4,7].

1.3 Жалпы патогенез

Патогенез – мал ауруының пайда болу механизімі дамуы, барысы және ақыры
туралы ілім. Этиология мен патогенез бір – бірімен тығыз байланысты. Ауру
патогенезін қарастырған кезде мынадай мәселелерге тоқталамыз.
1. Аурудың дамуында этиологиялық фактордың ролі.
2. Аурудың пайда болуында және барысында органикалық реактивтілігінің
маңызы.
3. Жалпы және жекелей өзгерістің мәні және олардың өзара байданысы.
4. Патогенездің негізгі буындары және себеп салдар байланыстары.
5. Функционалдық және морфологиялық өзгерістердің мәні және ауру кезінде
олардың өзара байланысы.
6. Аурудың дамуы үшін нерв жүйесі функциясының мәні.
Экологиялық фактор әсер етуіне қарай 3 типке бөлінеді:
а) ауру себебі қысқа уақытша әсер етеді. Мысалы, жоғары t0 жарақат,
электр энергиясы, сәуле энергиясы. Мұндай жағдайда аурудың дамуы эрмолог
факторлардың күшіне, ұзақтығына, сипаты байланысы. в) этиолог фактор
организмде ұзақ уақыт болады. Ауру созыла береді мәселен ішек бөлшектер
паразиттер құртылғаннан кейін ауру тоқталады.
с) бұл жағдайда этиологиялық фактор бүкіл патологиялық процесте
сақталып, онда аурудың одан әрі өршуіне жол бермейтін бір қатар өзгерістер
тудырады.
1. Организмнің реактивтілігі ішкі ортаның реттелу тұрақтылығына
(гомеостазға) тікелей байланысты, организмнің жауап қайтару
реакциясының сипаты нерв жүйесінің функцион күйіне байланысты.
2. Ауру – бүкіл организімді күйзелтіп көбінесе жеке органдарға зақым
түсіреді.
Ауру кезінде жекелеген және жалпы өзгерістерде тығыз байланыс бар.
Ауру жекеленген өзгерістерден басталып – жалпылама болуы мүмкін. Басқа бір
жағдайда органдармен ткандердегі патологиялық өзгерістер аурудың жалпы
дамунан кейін пайда болады.
3. Патогенездің барлық буындарын өрістетуге өте қажетті құбылысты немесе
процесті негізгі буын деп атайды.Мысалы: қан кетудің негізгі буыны қан
айналу көлемінің азаюы және соған байланысты қанда оттегінің
жетіспеушілігі (геноксилин) болып саналады.
4. Кейбір ауру малдарда әртүрлі патологиялық зақымдану кезінде өте
күрделі өзара әрекет ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.