Жануарларды пішу техникасы
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1Ауыл шаруашылық малдарын пішу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
1.2 Пішу туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.3Еркек малды пішу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.4Бұқаларды пішу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.5 Қошқарларды және текелерді пішу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
1.6 Жергілікті жансыздандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.7 Хирургиялық операциялардың элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
1.8 Малдарды бекемдеу тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2 Өзіндік зерттеу . ауру тарихы ... 28
2.1Proanamnеsis ... .28
2.2 Anamnesis vitae ... ... 28
2.3 Status praesens universalis : ... .29
2.4 Decursus morbi et therapia ... 30
2.5Epicrisis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
3 Техникалық қауіпсіздік ... 36
Қорытынды ... 37
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Анықтамалар
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1Ауыл шаруашылық малдарын пішу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
1.2 Пішу туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.3Еркек малды пішу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.4Бұқаларды пішу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .16
1.5 Қошқарларды және текелерді пішу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
1.6 Жергілікті жансыздандыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.7 Хирургиялық операциялардың элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
1.8 Малдарды бекемдеу тәсілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2 Өзіндік зерттеу . ауру тарихы ... 28
2.1Proanamnеsis ... .28
2.2 Anamnesis vitae ... ... 28
2.3 Status praesens universalis : ... .29
2.4 Decursus morbi et therapia ... 30
2.5Epicrisis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
3 Техникалық қауіпсіздік ... 36
Қорытынды ... 37
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Тақырыптың өзектілігі. Хирургия XX ғасырда ветеринарияның жеке саласына айналды. Ветеринариялық хирургияның жетістіктері, Ұлы Отан Соғысы жылдарында жараланған жылқыларды емдеуге зор мүмкіндіктер туғызды. Осы күнгі хирургияның - оперативтік, жалпы, ортопедия және офтальмология сияқты бөлімдері дамуда. Хирургияның мағынасы гректің "Сһeur ergon" деген екі сөзінен алынған. «Қолмен әсер етейін» деп аударуға болады.
Дүние жүзінің әр түрлі аймағында тұратын халықтар, өзінің иелігінде жануарларды ұстауына байланысты хирургияның кейбір қарапайым жұмыстарын істеген. Тіпті алғашқы дәуірде малды пішіп емдегенді де білген. Хирургиялық емдер халық арасында кеңінен қолданылады. Мал иелері, бақташылар, ұсталар, тағы басқалар хирургиялық еммен айналысқан. Олар бір - бірінен үйреніп, кейінгі ұрпақтарға өз тәжірибесін беріп жалғастырған.
Қазақстанның ветеринария хирургиясының дамуы, бұрынғы Кеңестер Одағы ғалым - хирургтардың еңбектерімен тығыз байланысты. Қазақ халқының ежелден келе жатқан дәстүрі - малды күту, бағу.
Жалпы хирургияның дамуына үлес қосқан ғалымдар - грек ғалымы Гиппократ (460-370 ж.ж біздің эраға дейін), атақты Рим дәрігері Цельс (1 ғасыр біздің эраға дейін) және Гален (130-200 ж.ж. біздің эраға дейін) болған. Хирургияның дамуына көп үлес қосқан, мал хирургиясы жөнінде кітаптар жазған Рим дәрігері Вегеций.
Алғаш ветеринариялық хирургияда топографиялық анатомияны Петербургта А.А.Январский, Мәскеуде А.А.Петров оқыса, кейіннен Петербург Зооветинститутының кафедрасын В.И.Всеволодов басқарды.
Хирургиялық операцияларды зерттеп жасау анатомиялық деректерге тікелей байланысты.
Хирургиялық операция (латынша. орега - әрекет, жұмыс, еңбек) - малдың ағзаларға және ұлпаларға емдік немесе диагностикалық мақсаттармен қолданылатын механикалық әсерлердің жиынтығы. Кейде шаруашылық қажеттілігімен кейбір операциялар сау малға да жасалады, ол еркек және ұрғашы малды пішу. Операция мақсаты, оны жасағаннан кейін малдан алынатын өнімділікті жоғарылату.
Пішу – жыныс бездерінің қызметін жасанды түрде тоқтатуы. Оны әртүрлі әдістермен жүзеге асыруы мүмкін. Көбінде пішу арқылы жыныс бездерін кесіп алып тастайды. Еркектерде жыныс бездердің қан мен қамтамасыздығын және инервациясын бұзу, операциялық тәсілдерді қолдаумен оның құрамын толық немесе жарым - жарты қиратылады. Жыныс бездердің функциясы және басқа әсерлермен тоқтату мүмкін, мысалы радиоактивтілік сәулеленудің, химиялық және гармондық дәрілердің қолдануымен қазіргі заманда иммунологиялық пішу тәсілдері де бар. Хирургиялық операциялық пішудің үлкен шаруашылық мағынасы бар. Пішілген малдың организмінде заттар алмасуына терең өзгерістер шақырады және осыған орай оның дамуында морфологиялық ерекшеліктер байқалады. Пішілген мал жақсырақ бордақыланады, олардың еті нәзікті, көбірек құнды болады, еркектерде болатын арнайы ерекше жағымсыз иістен және дәмден тазаланады; жүннің сапасы жақсарады; жұмысшы малдар тынық және көбірек шыдамды келеді, пішілген сиырларда сүт шығу дәуірі ұзартылады деген пікір бар.
Жыныс бездері толық алынғанда, еркек малда оны орхидоэктомия (грек. оrhis – жұмыртқалық, ectome – иссечение), ал ұрғашыларда – овариоэктомия деп атайды (лат. оvarium – аналық без).
Пішуді шаруашылықта жұқпалы ауруларға қарсы (топалаң, эмкар, тілме және шошқалардың обасы және т.б.) профилактикалық шаралардың басталуынан немесе аяқталуынан 2 аптадан кейін пішуді кешіктірмей жоспарлайды. Дәл осылай жоспармен жұмысшы малдарды пішеді [1,2].
Дүние жүзінің әр түрлі аймағында тұратын халықтар, өзінің иелігінде жануарларды ұстауына байланысты хирургияның кейбір қарапайым жұмыстарын істеген. Тіпті алғашқы дәуірде малды пішіп емдегенді де білген. Хирургиялық емдер халық арасында кеңінен қолданылады. Мал иелері, бақташылар, ұсталар, тағы басқалар хирургиялық еммен айналысқан. Олар бір - бірінен үйреніп, кейінгі ұрпақтарға өз тәжірибесін беріп жалғастырған.
Қазақстанның ветеринария хирургиясының дамуы, бұрынғы Кеңестер Одағы ғалым - хирургтардың еңбектерімен тығыз байланысты. Қазақ халқының ежелден келе жатқан дәстүрі - малды күту, бағу.
Жалпы хирургияның дамуына үлес қосқан ғалымдар - грек ғалымы Гиппократ (460-370 ж.ж біздің эраға дейін), атақты Рим дәрігері Цельс (1 ғасыр біздің эраға дейін) және Гален (130-200 ж.ж. біздің эраға дейін) болған. Хирургияның дамуына көп үлес қосқан, мал хирургиясы жөнінде кітаптар жазған Рим дәрігері Вегеций.
Алғаш ветеринариялық хирургияда топографиялық анатомияны Петербургта А.А.Январский, Мәскеуде А.А.Петров оқыса, кейіннен Петербург Зооветинститутының кафедрасын В.И.Всеволодов басқарды.
Хирургиялық операцияларды зерттеп жасау анатомиялық деректерге тікелей байланысты.
Хирургиялық операция (латынша. орега - әрекет, жұмыс, еңбек) - малдың ағзаларға және ұлпаларға емдік немесе диагностикалық мақсаттармен қолданылатын механикалық әсерлердің жиынтығы. Кейде шаруашылық қажеттілігімен кейбір операциялар сау малға да жасалады, ол еркек және ұрғашы малды пішу. Операция мақсаты, оны жасағаннан кейін малдан алынатын өнімділікті жоғарылату.
Пішу – жыныс бездерінің қызметін жасанды түрде тоқтатуы. Оны әртүрлі әдістермен жүзеге асыруы мүмкін. Көбінде пішу арқылы жыныс бездерін кесіп алып тастайды. Еркектерде жыныс бездердің қан мен қамтамасыздығын және инервациясын бұзу, операциялық тәсілдерді қолдаумен оның құрамын толық немесе жарым - жарты қиратылады. Жыныс бездердің функциясы және басқа әсерлермен тоқтату мүмкін, мысалы радиоактивтілік сәулеленудің, химиялық және гармондық дәрілердің қолдануымен қазіргі заманда иммунологиялық пішу тәсілдері де бар. Хирургиялық операциялық пішудің үлкен шаруашылық мағынасы бар. Пішілген малдың организмінде заттар алмасуына терең өзгерістер шақырады және осыған орай оның дамуында морфологиялық ерекшеліктер байқалады. Пішілген мал жақсырақ бордақыланады, олардың еті нәзікті, көбірек құнды болады, еркектерде болатын арнайы ерекше жағымсыз иістен және дәмден тазаланады; жүннің сапасы жақсарады; жұмысшы малдар тынық және көбірек шыдамды келеді, пішілген сиырларда сүт шығу дәуірі ұзартылады деген пікір бар.
Жыныс бездері толық алынғанда, еркек малда оны орхидоэктомия (грек. оrhis – жұмыртқалық, ectome – иссечение), ал ұрғашыларда – овариоэктомия деп атайды (лат. оvarium – аналық без).
Пішуді шаруашылықта жұқпалы ауруларға қарсы (топалаң, эмкар, тілме және шошқалардың обасы және т.б.) профилактикалық шаралардың басталуынан немесе аяқталуынан 2 аптадан кейін пішуді кешіктірмей жоспарлайды. Дәл осылай жоспармен жұмысшы малдарды пішеді [1,2].
1 Несіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Несіпбаев Т. 2 – басылым. Алматы: «Ғылым» баспасы, 2005.-86б.
2 Қожабеков З. К. Малдың патологиялық физиологиясы: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Қожабеков З. К., Өтенов Ә. М. Алматы, «Ана тілі» 1992.- 156б.
3 Сайдулдин Т. Орысша – қазақша малдәрігерлік сөздігі : оқулық жоғары оқу орындары үшін /Т.Сайдулдин Алматы, 1993 .- 212б7
4 Ілиясов Б.К. Алғашқы ветеринарлық жәрдем: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Ілиясов Б.К. Алматы, 2001.-134 б.
5 Поваженко И.Е. Общая ветеринарная хирургия: учебник для вузов /Поваженко И. Е., Братюха С. И. Москва «Колос» -1971.-128с.
6 Маметов А.М. Препараты, используемые при лечений хирургических ран животных: учебник для вузов /Маметов А.М., Б.К.Ілиясов, А.А.Абдулла Москва, «Колос» -1971.-112с.
7 Оликов Б.М. Оперативная хирургия: учебник для вузов /Оликов Б.М./ Москва, 1941.- 127с.
8 Ілиясов Б.К. Алғашқы ветеринарлық көмек: оқулық жоғары оқу орындары үшін / Б.К.Ілиясов, М.Жоланов/ Алматы 2004.- 126б.
9 Безсонов Н. А. Витамины: учебное пособие для вузов / Безсонов Н. А. 1931.-107с.
10 Қожанов Қ.Н./ Ветеринарлық фармакология: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Қожанов Қ.Н. Алматы-2008. – 138б.
11 Повоженко И.Е.Частная ветеринарная хирургия: учебник для вузов /Повоженко И.Е и др. Ленинград, 1981.- 101с.
12 Абдірахманов Е. Хирургия: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Абдірахманов Е. Алматы 2000.- 114б.
2 Қожабеков З. К. Малдың патологиялық физиологиясы: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Қожабеков З. К., Өтенов Ә. М. Алматы, «Ана тілі» 1992.- 156б.
3 Сайдулдин Т. Орысша – қазақша малдәрігерлік сөздігі : оқулық жоғары оқу орындары үшін /Т.Сайдулдин Алматы, 1993 .- 212б7
4 Ілиясов Б.К. Алғашқы ветеринарлық жәрдем: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Ілиясов Б.К. Алматы, 2001.-134 б.
5 Поваженко И.Е. Общая ветеринарная хирургия: учебник для вузов /Поваженко И. Е., Братюха С. И. Москва «Колос» -1971.-128с.
6 Маметов А.М. Препараты, используемые при лечений хирургических ран животных: учебник для вузов /Маметов А.М., Б.К.Ілиясов, А.А.Абдулла Москва, «Колос» -1971.-112с.
7 Оликов Б.М. Оперативная хирургия: учебник для вузов /Оликов Б.М./ Москва, 1941.- 127с.
8 Ілиясов Б.К. Алғашқы ветеринарлық көмек: оқулық жоғары оқу орындары үшін / Б.К.Ілиясов, М.Жоланов/ Алматы 2004.- 126б.
9 Безсонов Н. А. Витамины: учебное пособие для вузов / Безсонов Н. А. 1931.-107с.
10 Қожанов Қ.Н./ Ветеринарлық фармакология: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Қожанов Қ.Н. Алматы-2008. – 138б.
11 Повоженко И.Е.Частная ветеринарная хирургия: учебник для вузов /Повоженко И.Е и др. Ленинград, 1981.- 101с.
12 Абдірахманов Е. Хирургия: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Абдірахманов Е. Алматы 2000.- 114б.
Аннотация
Ветеринариялық хирургия пәнінен жазылған Жануарларды пішу техникасы атты курстық жұмысым 38 беттен тұрады.
Курстық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу, техника қауіпсіздігі, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімін қамтиды.
Нормативтік сілтемелер
Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД). Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД). Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД). Схемалар. Түрлері мен типтері.
Орындауға қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД). Әріптік белгілеу.
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1Ауыл шаруашылық малдарын пішу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Пішу туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3Еркек малды пішу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.4Бұқаларды пішу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.5 Қошқарларды және текелерді пішу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.6 Жергілікті жансыздандыру ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.7 Хирургиялық операциялардың элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
1.8 Малдарды бекемдеу тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2 Өзіндік зерттеу - ауру тарихы ... 28
2.1Proanamnеsis ... .28
Anamnesis vitae ... ... 28
Status praesens universalis : ... .29
2.4 Decursus morbi et therapia ... 30
2.5Epicrisis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
3 Техникалық қауіпсіздік ... 36
Қорытынды ... 37
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Анықтамалар
Пішу - операция, жасанды жолмен жыныс бездерінің қызметінің еркек немесе ұрғашы малда тоқтауы.
Эластрия - ұма мойнына резеңке сақина салу арқылы пішу Остеосинтез - сынған сүйектің өзегіне әр түрлі заттардан ағаштың жас бұтағы, темір, сүйектің ұнтағынан жасалған таяқшалар т.б. жасалған таяқшаларды енгізіп бекіту
Инъекция - сұйық дәрілік заттарды немесе биологиялық препараттарды ұлпа қалыңдығына, ағза қуысына, тамыр тармағына енгізу. Сұйықтарды үлкен мөлшерде (түрлі ерітінділерді, қанды, қанарластырғыштарды т.б.) көбіне өз бетімен ендіруді құю дейді.
Жыныс бездері толық алынғанда, еркек малда - орхидоэктомия (грек. Orhis - жұмыртқалық, ectome - иссечение), ал ұрғашыларда - овариэктомия деп атайды (лат. Ovarium - аналық без).
Қысқартылған сөздер мен белгілер
мл - миллилитр
см- сантиметр
% - пайыз
мин -минут
м -метр
т.б - тағы басқа
мм-миллиметр
Ф.7.04-03
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
__________________________кафедрасы
___________________________________ пәні бойынша
Курстық жұмыс
Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________
Орындаған _______________________________
(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші ___________________________________ __________
(оқытушының аты - жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)
Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2013ж.
Норма бақылау:
_______________
қолы, аты - жөні
Комиссия:
_______________
қолы,аты - жөні
_______________
қолы,аты - жөні
Шымкент 2013 ж.
Ф. 7. 05 - 04
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
______________________________кафед расы
Бекітемін
Каф.меңгерушісі __
_________2013ж.
№____Тапсырмасы
___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______
№
Курстық жұмыстың мазмұны
Орындалу
мерзімі
Көлемі
(парақ саны)
1
2
3
4
5
6
Ұсынылған әдебиеттер: 1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________
Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты - жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
( күні, студенттің қолы)
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Хирургия XX ғасырда ветеринарияның жеке саласына айналды. Ветеринариялық хирургияның жетістіктері, Ұлы Отан Соғысы жылдарында жараланған жылқыларды емдеуге зор мүмкіндіктер туғызды. Осы күнгі хирургияның - оперативтік, жалпы, ортопедия және офтальмология сияқты бөлімдері дамуда. Хирургияның мағынасы гректің "Сһeur ergon" деген екі сөзінен алынған. Қолмен әсер етейін деп аударуға болады.
Дүние жүзінің әр түрлі аймағында тұратын халықтар, өзінің иелігінде жануарларды ұстауына байланысты хирургияның кейбір қарапайым жұмыстарын істеген. Тіпті алғашқы дәуірде малды пішіп емдегенді де білген. Хирургиялық емдер халық арасында кеңінен қолданылады. Мал иелері, бақташылар, ұсталар, тағы басқалар хирургиялық еммен айналысқан. Олар бір - бірінен үйреніп, кейінгі ұрпақтарға өз тәжірибесін беріп жалғастырған.
Қазақстанның ветеринария хирургиясының дамуы, бұрынғы Кеңестер Одағы ғалым - хирургтардың еңбектерімен тығыз байланысты. Қазақ халқының ежелден келе жатқан дәстүрі - малды күту, бағу.
Жалпы хирургияның дамуына үлес қосқан ғалымдар - грек ғалымы Гиппократ (460-370 ж.ж біздің эраға дейін), атақты Рим дәрігері Цельс (1 ғасыр біздің эраға дейін) және Гален (130-200 ж.ж. біздің эраға дейін) болған. Хирургияның дамуына көп үлес қосқан, мал хирургиясы жөнінде кітаптар жазған Рим дәрігері Вегеций.
Алғаш ветеринариялық хирургияда топографиялық анатомияны Петербургта А.А.Январский, Мәскеуде А.А.Петров оқыса, кейіннен Петербург Зооветинститутының кафедрасын В.И.Всеволодов басқарды.
Хирургиялық операцияларды зерттеп жасау анатомиялық деректерге тікелей байланысты.
Хирургиялық операция (латынша. орега - әрекет, жұмыс, еңбек) - малдың ағзаларға және ұлпаларға емдік немесе диагностикалық мақсаттармен қолданылатын механикалық әсерлердің жиынтығы. Кейде шаруашылық қажеттілігімен кейбір операциялар сау малға да жасалады, ол еркек және ұрғашы малды пішу. Операция мақсаты, оны жасағаннан кейін малдан алынатын өнімділікті жоғарылату.
Пішу - жыныс бездерінің қызметін жасанды түрде тоқтатуы. Оны әртүрлі әдістермен жүзеге асыруы мүмкін. Көбінде пішу арқылы жыныс бездерін кесіп алып тастайды. Еркектерде жыныс бездердің қан мен қамтамасыздығын және инервациясын бұзу, операциялық тәсілдерді қолдаумен оның құрамын толық немесе жарым - жарты қиратылады. Жыныс бездердің функциясы және басқа әсерлермен тоқтату мүмкін, мысалы радиоактивтілік сәулеленудің, химиялық және гармондық дәрілердің қолдануымен қазіргі заманда иммунологиялық пішу тәсілдері де бар. Хирургиялық операциялық пішудің үлкен шаруашылық мағынасы бар. Пішілген малдың организмінде заттар алмасуына терең өзгерістер шақырады және осыған орай оның дамуында морфологиялық ерекшеліктер байқалады. Пішілген мал жақсырақ бордақыланады, олардың еті нәзікті, көбірек құнды болады, еркектерде болатын арнайы ерекше жағымсыз иістен және дәмден тазаланады; жүннің сапасы жақсарады; жұмысшы малдар тынық және көбірек шыдамды келеді, пішілген сиырларда сүт шығу дәуірі ұзартылады деген пікір бар.
Жыныс бездері толық алынғанда, еркек малда оны орхидоэктомия (грек. оrhis - жұмыртқалық, ectome - иссечение), ал ұрғашыларда - овариоэктомия деп атайды (лат. оvarium - аналық без).
Пішуді шаруашылықта жұқпалы ауруларға қарсы (топалаң, эмкар, тілме және шошқалардың обасы және т.б.) профилактикалық шаралардың басталуынан немесе аяқталуынан 2 аптадан кейін пішуді кешіктірмей жоспарлайды. Дәл осылай жоспармен жұмысшы малдарды пішеді [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты - жануарларды пішу техникасын үйрену.
1 Негізгі бөлім
1.1Ауыл шаруашылық малдарын пішу
Қысқа анатомо-топографиялық деректер. Ұма, немесе ұрық қабы (scrotum.s.saccus testiculorum). Ұма төменгі қарын қабырғасында пісіп жетіледі. Ұманың ішін екі қуыс қалқанмен бөліп тұр, осында ұрықтар болады. Қалқанның жағдайы сыртынан байқалады, терінің жіңішкеріп тар былғары тәрізді болып, ұманың тігісі деп аталады. Ұманың жоғарғы жағында тарылған және мойынға айналады; ең соңғысы қабанда болмайды.
Ұманың қабырғасы төрт қабаттан тұрады.
Бірінші қабат-тері, ол әдетте жіңішке, жылжымалы, сальді және терілі темірмен байытылған. Кейбір жануарларда (жылқы,ірі қара мал, шошқа) ұма терісі сирек, нәзік қылмен қапталған, ал басқалары (ұсақ күйіс қайыратын, ит, мысық) қалың жүнімен қапталған.
Екінші қабат- бұлшық ет-эластикалық қабат, ұманың терісімен тығыз өскен. Ол біріктіруші эластикалық және тегіс бұлшық ет талшықтарынан өзара түптеледі.
Үшінші қабат - ұма бұлшық етті-эластикалық фасциясы (куперова фасция) берік фиброзды қабатты, бұлшық ет-эластикалық қабықпен тығыз және болбыр ұлпамен байланысқан. Ол әсіресе бұқа мен қабанда өте жақсы дамыған.
Төртінші қабат - жалпы қынаптық қабық, екі өскін жапырақтан құралады: сыртқы фиброзды және ішкі серозды. Фиброзды жапырақ көлденең қарын фасциясы, ал серозды-париентальды жапырағы қарынның фиброзды жапырақтың сыртқы қабатына сыртқы еркек безі көтергішіне берік жапсырылады.
Жалпы қынаптық қабық куперлі фасциямен болбыр байланысы. Тек қабандарда оның арасында тығыз арасында тығыз байланыстырғыш бар; тігілген тян (ұма байланысы), ұманың артқы - үстіңгі бөлімінде орналасқан.
Ұманың ішінде жалпы қынапта қынаптық қуыс түзіледі, ұрық қосалқысы орналасқан және кішірек мөлшерде серозды сұйық бар. Қынаптық қуыс қарын қуысымен қынап каналы арқылы байланысады.
Шап және қынап каналы құбыр тәрізді қуыс болады; сыртқы және ішкі қиғаш іш бұлшық етте орналасқан. Онда екі тесік бар:сыртқы және ішкі.
Ішкі немесе қарынды тесік, сопақ пішінді және бұқамен айғыр орташа шамамен 3-4см ұзындыққа жетеді. Ол ақ сызықтан 11-14см-ге жойылған, лоннды сүйекті-3-4см.
Сыртқы немесе тері ішкілік, тесік 10-13см щель болады, апонефрозды сыртқы қиғаш іштің бұлшық етінде 2-3,5см қашықтықта лоннды сүйектен және дәл сондай қашықтықта іштің ақ сызығында орналасқан.
Сыртқы және ішкі паховті сақина ара-қашықтығы, яғни паховті каналдың ұзындығы, айғырларда 7-ден 16см, бұқаларда-шамамен 10см, қошқарларда 6см-ге дейін болады.
Жалпы қынаптық қабық, паховті каналдың қабырғасын жанай, қынаптық канал түзеді. Ең соңғысы маховті каналға ұқсас екі тесігі бар: ішкі немесе қарын ішкілік, немесе-тері астылық.
Ұрықтар (testes). Ұрықтар ішкі сопақ пішінді. Олар сыртынан өзіндік сақиналы қынап қабатымен қапталған, қарынның висцеральді паховті жапырағы болатын.
Өзіндік қынаптық қабықты толығымен ұрықтық қаптайды, олардың қосалқы және ең бауы, содан кейін жалпы қынаптық қабықпен қарынның немесе өтпелі байланыстың байланысады. Төменгі бөлігінде қосалқы құйрық жалпы қынаптық қабықпен байланыстырылып, жуандатады.
Өзіндік қынаптық қабықтың ішкі үстіңгі қабатында берік белокты қабық өседі.Ең соңғысы жұмыртқалықтың тығыз фиброзды капсуласын көрсетеді. Белокты қабаттан желпуіш тәрізді қалқан ұрықтығының қалыңдығындай өтеді, оны ұяшықтарға бөлетін, темірлі ұлпемен толтырылған.
Ұрық қосалқысы (epidumis). Ол ирелеңді шығатын каналдай, дәл аралық байланыстырғыш ұлпадан және оны жабатын белокты және өзіндік қынаптық қабықтан тұрады. Қосалқыда басын, денесін және құйрығын ажыратады.
Ең бауы (finiculus spermaticus). Ен бауы ұрық бұғанасы және қосалқыны, көрсетеді, оның құрамында ішкі тұқымдық артерия, ішкі веналық ен өрімі, лимфалық ыдыстар, ішкі ен өрімінің симпатикалық жүйкесі, ішкі ен көтергіші ұрық өткізгіш бір атаулы ыдыстар және жүйкелер.
Ен бауы созылған конус пішіні бар, ұрықтыққа қарай қалыңдаған. Ол қарынның қынап каналының ұрықтыққа дейін созылады, бұқаларда 20 - 25см ұзындыққа, ал қошқарларда - 20 см-ге жетеді.
Ұрықтық және ұма әр түрлі жағдайды алады. Айғырларда ұма сан арасында алдыңғы лоннды сүйектің шетінде орналасқан, ұрықтар горизонтальды орналасқан.
Қосалқы дорсальды үстіңгі ұрықтықпен жанасады, оның басы алдыға қаратылған, ал құйрығы - артқа. Бұқаларда, қошқарларда және текелерде ұма ұрықтармен сан аралық кеңістіктің алдыңғы бөлігінде вертикальды омыртқа бағанына орналасқан және салбыраңқы жағдайда болады. Қосалқы тығыз артқы үстіңгі ұрықтықтың құйрығын алдына, ал басын төбеге жатқызады.
Қабандарда және мысықтарда ұма санның артында орналасқан, шамамен ұрықтық;
Артқа өтетін тесік, ал түйелерде қосалқының құйрығына ауыстырылған;
төмен және сан аралығындағы кеңістікке біртіндеп кіреді.
Бұл жануарлардың ұрықтары қисық орналасқан; қосалқы олардың алдыңғы үстіңгі үстіртінде жатады;
Қосалқы басы төмен және алға бағытталған, ал құйрығы - артқа және жоғары;
Ен бауы төмен жағдайды алады.
1.2 Пішу туралы түсінік
Пішу - операция, жасанды жолмен жыныс бездерінің қызметінің еркек немесе ұрғашы малда тоқтауы.
Жыныс безінің еркек малдарда жою орхидоэктомия атауын алады (грек.тілінен аударғанда орхидее - жұмыртқалық және латынша эктомия- иссечение), ал ұрғашыларда - овариэктомия ( овария - аналық без) деп аталады.
Жыныс бездері екі функция орнындайды: секретті және гормональдық. Бірінші жыныс клеткасының қалыптасуымен , ал екінші- жыныс гормонының өнімдері. Жыныс бездерінің гормоналды функциясы бездің ішкі секрециясының функциянальді қызметі тығыз байланысқан.
Жыныс безінің функциясын жасанды тоқтату кезінде зат алмасу да едәуір-өзгерістер болады және ішкі секреция безінің қызметі (бүйрекүсті, зоб безі, гипофиз). Бұл өзгерістер жануардың физиологиялық жағдайына әсер етеді және мөлшерлік және сапалық мүше мен ұлпаны пішу өзгерістер туғызады, сонымен қатар олардың мінез - құлығына көрінеді. Әсіресе пішу ерте жаста операция жасалған жануарларға өте қатты әсер етеді; оның өсуі мен дамуын баяулатады.
Жануарларды экономикалық және емдік мақсатпен пішеді. Экономикалық пішудің мәні келесідей. Жыныс бездерінің функциясын өшіру организмнің семіруге бейімдейді, жануарды жыныс безінің жетілген жасында жемдеуде тірі массаның көбейгені байқалады. Жемделген, пішілген жануарлардың еті нәзік еркек және малдарда болатын жағымсыз иіс пен дәмнен арылған болады (әсіресе қабандарда, текелерде, қошқарларда). Пішкен жануарларда қызу мінезі және төбелескіштігі жоғалып, нәтижесінде топтастырып ұстауға мүмкіндік туады. Бұқаларды уақытылы пішу туыстық қатынас және ұрғашылардың тайпалық емес бұқаларымен ұрықтандыруды болдырмайды, себебі ол жануарларды бағыттап өсіру және қолмен ұрықтандыруда өте маңызды.
Емдік мақсатпен жануарларды нитравагинальды грыжада, орхитте, периорхиттерде, ұрықтықтың жарақатында және ен бауының ауруларында пішеді.
1.3Еркек малды пішу
Еркек малды пішуді көп мөлшерде тәсілдері бар, сондай-ақ аса оңай орындалатын және эфектілі тәсілдерді іздестіру жалғасуда. Бірақта принципияльді еркек малды пішудің барлық тәсілдері екі екі негізгі топқа бөлінуі мүмкін- қанды және қансыз.
Жануарларды пішудің қанды тәсілі. Бұл тәсілдер тәжірибеде кеңінен қолданылады. Олар ұрықтықты толық жоюмен сипатталады және қосалқы немесе жыныс безінің элементтерін бөлшектеп жою (паренхималар, қосалқы құйрығының).
Ұрықтықты және қосалқыны жойып пішу. Ұрықтықты және қосалқыны жойып пішу ашық және жабық тәсілмен орындалады; ұманы үзеді және сақтайды. Көпшілік жануарларда ұрықтық және қосалқы ұманы кесу арқылы жояды және тек кәрі қошқарларда ғана ампутацияны қолданады.
Ашық тәсіл. Бұл тәсілмен пішкенде ұманың барлық қабатын кеседі, сонымен қатар жалпы қынаптық қабықты, өтпелі байланыстың қалыңдаған бөлігін кеседі және ұрықтықты оралғыш қосалқымен бірге жояды, таңғыш лигатурамен, қайшымен қырқып немесе ен бауын үзеді. Осы немесе басқа ен бауын кесудің тәсілі жануардың түрі мен жасына байланысты жасалады. Бұл пішу тәсілінде қынап каналы ашық және қарын қуысы сыртқы ортамен байланысады.
Кейбір ашық пішу тәсілінде біртіндеп немесе толықтай жалпы қынаптық қабықты жояды (түйені пішкенде, кәрі қошқарларды, жалпы және өзіндік қынаптық қабық жою кезінде).
Жабық тәсіл. Жабық тәсілмен пішкенде ұманы жалпы қынаптық қабыққа дейін кеседі, яғни тек теріден, бұлшық ет - эластикалық қабықты және ұма фасциясынан өтеді. Жалпы қынаптық қабықты ашпайды, ұманың қабырғасынан өтпес жолмен паховті сақинаға бағытталып ажыратады, онда оны лигатурамен байлайды немесе ен бауымен бірге лешеткамен езеді. Жалпы қынаптық қабық және ен бауын лигатура немесе лешеткадан төмен кеседі. Еркек малды жабық тәсілмен пішу техникасы зертхана-тәжірибелік сабақта көрсетілген.
Бөлшектеп қосалқыны қалдырып пішу және ұманың және ұманың негізін байланыстырушы. Бұл пішу тәсілінде, профессор А.А.Байбуртцянов ұсынғандай ұманың тек паренхимасын жояды, ал қосалқы және байланыстырылған ұманың негізін сақтайды. Мұндай пішудің нәтижесінде сперматогенді және тоқтайды және жыныс безінің гормональді функциясы сқталады, ол жануардың жақсы өсіп-жетілуіне септігін тигізеді. Бұл тәсіл жас қошқарларды пішуге арналған.
Бұл тәсілмен келесідей етіп пішеді. Жануарды қатайтқаннан кейін, операциялық алаңды дайындайды және ұрықтықты бекемдейді, ұманы сол қолмен немесе концангпен , қарқынды немесе үшкір ұшты скальпелмен ұманың барлық қабығын және ұрықтықты 0,5см-ден 1,5см-ге тереңдікте теседі (жануар түріне байланысты). Тесікті денеге қарама-қарсы қосалқының ұрықтықтың үстінде оның үлкен қисығының орташа үштігіндей жасайды. Тескеннен кейін скальпелді бұрады, ұрықтықтан оны шығармай, 90-180º оның ұзындық өсінен айнала. Пайда болған операциялық жарадан кейін ұрықтықтың паренхимасын сыртқа езеді. Оны жартылай бүгілген саусақтармен қолмен істейді (сұқ, ортаңғы және үлкен саусақ), ал ұрықтықты корнуангпен бекемдегенде - екі қолдыңда саусақтарымен.
Паренхиманы толық жоймағанда ұрықтықтың регенерациясы болуы мүмкін және жануардың жыныстық рефлексінің пайда болуы.
Перкутарлық (тері астылық) пішу тәсілдері. Перкутарлы пішу кезінде ұрықтықтың функциясын жою оны организмнен жоймай жүргізіледі. Бұл тәсілдің негізінде қан айналымын және ұрықтықтың иннервациясын тоқтату.
Әр түрлі уақытта келесідей тәсілдер жасалынған және ұсынылған:
1) Ен бауының тері астылық айналдыру (Чабанский тәсіл бистурнаж).
2) Тері астылық ен бауын ашу (қазақша тәсіл тарту, Черноморский тәсіл).
3) Ен бауын Бурдиций, Голенский, Телятников қысқыштарымен мыжу , Алма-аталық модельді қысқышпен және т.б.;
4) Ен бауына тері астылық лигатура салу:
5)Ен бауының ыдысты бөлігін дюралюминді жақша И.Е.Поваженко бойынша мыжады;
6) Ұрықтықты Мочаловский қысқышымен паренхимасын езу;
7)Жыныс бездерін функциясын химиялық заттармен жою (мысалы, ен бауының венасына ендіру).
Пішуге арналған құралдар: Занда қысқышы; Амосов қысқышы; Эмаскулятор; лещеткалар; обих бұрандасы; Бурдицо қысқышы; Мочаловский қысқышы; Телятников қысқышы.
12%-к хлорлы натрий ерітіндісі немесе Люголев ерітіндісі М.Н.Кириллов бойынша.
Айтылған тәсілдердің кең ауқымды түрде қолданатын пішу тәсілдері, И.А.Телятниковтың, А.Н.Мочаловскийдің, А.Г.Черноморскийдің, сонымен қатар Алматылық қысқыш моделі. Пішудің химиялық тәсілі өзін-өзі ақтамады.
Телятников қысқышымен пішу. Бұл пішу тәсілінде ен бауын арнайы қысқыштармен мыжады, сондай-ақ ұманың терісін салынған жерін зақымдамау қажет. Ұрықтық, қоректену және иннервациясынан айырылып, жас қошқарларды 3-5 айда және жас бұқаларды 4-7 айда сорылады. Бұл тәсілмен жас қошқарларды және жас текелерді 2-5 айында, солтүстік бұғы -10-12 айда пішкен жақсы.
Жас қошқарларды бүйірінен, ал жас бұқаларды тұрған күйінде бекемдейді. Алма-Аталық модельді, Голенский және Бурдиццо қысқыштарымен пішу.
Бұл қысқыштармен пішкенде, алдыңғы тәсілдегідей ен бауын мыжады, ұманың терісінің бүтіндігін жоғалтпай.
А.Н.Мочаловскийдің компрессионды пішу тәсілі. Арнайы қысқыштармен ұрықтықтың паренхимасын ұманың бүтіндігін бұзбай мыжады.Ұрықтықтың паренхимасының бұзылуы биогенді стимулятор және гормондар бастауы болып табылады. Ол жануарлардың өсуі мен жетілуіне жақсы әсер етеді. Бұл тәсілмен 2-5 айлық жас қошқарлар және бұқаларды пішеді.
Операцияны келесідей етіп жасайды. Жас қошқарларда бүйірінен немесе вертикальды отырған жағдайында бекемдейді, ал жас бұқаларды тек бүйірінен жатқан жағдайда. Бұл ұрықтықты кесе тәрізді сөгетін қысқышты қуысқа, оның кескініне ен бауын ұманың мойын терісімен бірге өткізеді, қысқышты қолмен ұрықтықты мыжады (екіншісін жерге тірейді).
Мұнда ұрықтықтың өзіндік қынаптық және белоктік қабығы жарылады, ал оның мыжылған паренхимасы жалпы қынаптық қабықтың қуысына шығады. Тері және жалпы қынаптық қабық зақымданбайды. Жұмыртқалықтың паренхимасы ботқа тәрізді флюктурушты масса болуы керек. Бұзылмаған және мыжылмаған паренхима аумағын қолмен бұзады.
Пішкенннен кейін бірінші 6 сағатта, қабыну ағыны дамиды, ол 2-3 күннен кейін өтеді. Зақымданған жұмыртқалық паренхимасы 20-40 күннен кейін сорылады.
Черноморский тәсілі. Бұл тәсілі қазақтың тарту тәсіліне модификацияланады. Оны ен бауының тері астылық жарылуымен орындайды және 2-3 айлық жас қошқарларды және 1-2 айлық жастағы текелерді пішуге қолданады.
Жануарларды пішу кезінде былай бекемдейді, себебі ол өзіндік отырғыш төбе және құйрық негізімен жерге 40º-50º бұрышымен сүйенеді. Ол үшін көмекші қошқарды көкірек мүшелерінен көтереді, ал хирург өзінің жүрісімен жануардың сол мүшесін қосымша қысады, операция жасайтын бетінде. Операция жасаушы сол қолымен ұрықтықты ұстайды және оны ұманың түбіне тартады. Сондай-ақ ен бауы тырысып оңай ұталады. Сосын оң қолдың сұқ және ортаңғы саусағымен бір жағынан және үлкен саусақпен басқа жағынан ен бауын ұма мойынының қабырғасынан ұстайды және жылдам жылжымалы қозғалыспен, жоғарыға бағытталып оны жыртады. Ен бауымен бір уақытта жұмыртқалықтың ішкі көтергіші де жыртылады, нәтижесінде ұрықтық ұманың түбіне түседі. Оң ұрықтықпен дәл солай істейді.
Пішу - жыныс бездерінің қызметін жасанды түрде тоқтатуы. Оны әртүрлі әдістермен жүзеге асыруы мүмкін. Көбінде пішу арқылы жыныс бездерін кесіп алып тастайды. Еркектерде жыныс бездердің қан мен қамтамасыздығын және инервациясын бұзу, операциялық тәсілдерді қолдаумен оның құрамын толық немесе жарым - жарты қиратылады. Жыныс бездердің функциясы және басқа әсерлермен тоқтату мүмкін, мысалы радиоактивтілік сәулеленудің, химиялық және гармондық дәрілердің қолдануымен қазіргі заманда иммунологиялық пішу тәсілдері де бар. Хирургиялық операциялық пішудің үлкен шаруашылық мағынасы бар. Пішілген малдың организмінде заттар алмасуына терең өзгерістер шақырады және осыған орай оның дамуында морфологиялық ерекшеліктер байқалады. Пішілген мал жақсырақ бордақыланады, олардың еті нәзікті, көбірек құнды болады, еркектерде болатын арнайы ерекше жағымсыз иістен және дәмден тазаланады; жүннің сапасы жақсарады; жұмысшы малдар тынық және көбірек шыдамды келеді, пішілген сиырларда сүт шығу дәуірі ұзартылады деген пікір бар.
Жыныс бездері толық алынғанда, еркек малда оны орхидоэктомия (грек. Orhis - жұмыртқалық, ectome - иссечение), ал ұрғашыларда - овариэктомия деп атайды (лат. Ovarium - аналық без).
Пішуге көрсетулер және қарсы дәлелдері. Пішуді мал шаруашылығында бордақыланатын малдан қосымша май, ет және жүн алуда қолданады, өсіруге жарамсыз еркектерді кездейсоқ ұрықтандыру қақпайлауына, сонымен қатар малды топтап ұстауын жеңілтуіне және малды жұмысқа пайдалануын жеңілдету үшін. Көбінде асылтұқымды емес және жұмысқа пайдаланатын жануарларды пішуге жібереді.
Еркектерді емдеу көрсеткіштерімен интравагинальдық жарықтарда, ұмалардың механикалық қирауында, көп уақытқа созылған қабынуда, жалпы қынап қабықтың шемен пайда болған түрлерде, ең бауының күретамырларының варикозды кеңейуінде, ісіктерде пішеді. Сиырларды бордақтануын жақсарту үшін және емдеуге келмейтін бедеулікке апаратын аналық бездердің ауруларында пішеді. Шошқаларды бордақтаудың алдында пішіп жібереді.
Пішуді шаруашылықта жұқпалы ауруларға қарсы (топалаң, эмкар, тілме және шошқалардың обасы және т.б.) профилактикалық шаралардың басталуынан немесе аяқталуынан 2 аптадан кейін пішуді кешіктірмей жоспарлайды. Дәл осылай жоспармен жұмысшы малдарды пішеді.
1.4 Бұқаларды пішу
Бекіту. Операцияны жатқан немесе тұрған малға орындайды. Жатқан оқиғада жығу тәсілдерінің бірін қолданып малды сол жағына жатқызып, оң жамбас аяғын операция орыны толық жақсы ашылғанша тарта түсе бекітіп байлайды. Қалған аяқтарын бос қалдырады. Тек кәрі және күшті бұқалардың кеуде аяқарын тұсамыс буындардан жоғарырақ бірге қосып байланыстырады. Тұрғызып пішкенде (жас өгізшелерді пішуде) малды бағанаға қысқа байлап, мұрын қысқышымен басын бекітеді. Жақсы бекіту үшін жамбас аяқтарына тілерсек тұсына бұрау салуға болады.
Бұқаларды бұқаралық пішу үшін арнайы стационарлық жабдықтарды дайындауға болады. Ол бір азықтанатын науамен біріккен, сырғауылдардан жасаған 10 ағаш станоктардан құрылады. Станоктардың жанында 10 бас мал сиятын қаша жайғастырады, одан мал тек станоктар арқылы шығады. Жануарлар артқа шегінбеу үшін, оларды әрбір станокта болатын металл тұтқамен арттан бекітеді. Малдың басында тұратын көмекші пішу, орындалулары өлшеммен, станоктан станокқа көшіп өте олардың бекемдеуін жүзеге асырады. Операцияны жасаушы хирург малдың артында тұрады.
Жансыздандыру. Бір жастан жоғары бұқаларға пішуді жансыздандырумен орындау қажет. Анестезияны тұқымдық тікелей ен бауына ұманың мойындарына немесе интратестикулярды еннің қабатына жансыздандыратын ерітінділерді иньекциялайды. Ұманы қосымша кесу сызығын новокаинмен жансыздандырады.
Негізінде бұқаларды 2 әдіспен пішеді: қансыз (перкутарлық) және қанды.
Қансыз (перкутарлық) әдіс ен бауын механикалық әсерімен жүзеге асады.
Ен бауын перкутарлық мыжуының мақсаты - енді қанмен және жүйкеленуін қамтамасыз етуін тоқтату. Перкуталық пішуді жасау үшін Бурдиццо, И.А.Телятников, М.А. Ханин - Тыныбековтың және т.б. қысқыштарын қолданады.
Телятниковтың (№2 үлгі) немесе Ханин - Тыныбековтың қысқыштармен енге жақынырақ (тамырлының конус шектеріне) орналастырып, әдеттегі тек қана бір рет қысады. Ен бауын ұманың шетіне жылжытып, үстінен қысқыштардың еріндерінің арасына жайғастырады, одан кейін қысқыштың тұтқаларын екі қолмен жылдам қысып 5 секундтен артық ұстайды. Сықыр сезілсе ол ен бауының жарылуын көрсетеді. Сықыр байқалмаған жағдайда қысқышты алып 1,5 - 2 см жоғарырақ қайтадан орналастырады. Дәл осылайша екінші ен бауына әсер жасайды. Қысқышты салған орнында ен бауларының аралықтарында шұңқыр байқалады, содан соң 10 - 15 минут мөлшерде сол орында емен немесе грециялық жаңғақ көлеміндей гематома пайда болады.
Бір айдан кейін пішу нәтижесін тексереді, егер ендер азаймаса, операцияны қайталайды. Кейбір тәжірибелер Телятниковтың қысқышын, ен бауына екі рет салу қажет деп санайды, сонда еннің қанмен қамтамасыз етуіне кепілдігі толық жетеді және оның регенарация болуының алды.
Перкутарлық әдіспен пішілген өгізшелер, енді толық алып тастап пішкендермен салыстырғанда бордақтаған кезде оларға азықтың аз шығынымен (5 - 10%), тірі салмағы өсуі 8 - 17 % артық болған, және олардың ұшасы 6 - 10 % ауыр тартқан.
Жасанды криторхизмды 1,5 - 2 айлық бұқаларға ұма төменгі бөліміне енді жоғары қынаптық каналға тықсырып, эластратор (ампутатор), арқылы резеңке сақина салуымен өңдейді. 15 күннен кейін күшпен ұманың төменгі бөлім бөлініп түскеннен кейін ендері дамымайды. Пішілген малға шағын мөлшер тестостеронды қолданғанда, олардың дене дамуы қарқынды болып, салмағы көбейіп артуына жағдай жасалады бұл тәсіл АҚШ-та пайда болды.
Қанды әдіс. Техникалық атқарумен және сонымен қатар алатын нәтижесінің ерекшелігімен оның бірнеше түрлері болады.
Лигатура қолданумен пішу. Ұманы сандарды арасынан ішіндегі мазмұнымен қоса ұстап, артқа қарай керіп тартып алып, оның каудальдық немесе латеральдық жағынан ен сыртқа шығатындай көлемде тік тіледі. Тілгенде ұманың барлық қабаттарын және жалпы қынап қабықты толық ашады. Жараның төменгі бөлімде қынаптың буданы және проксимально онан әрі жыртып, ен бауының жіңішкертілген учаске деңгейін жеетіліп, оны ашып алады. Ен бауына № 8 - 10 жібек немесе синтетикалық лайықты жуандықты жіптен лигатура салып, оны пішулік тәрізді түйінмен байлайды.
Ен бауын лигатурадан 2 - 2,5 см төмен қайшымен кесіп алады. Ен бауының тұтқылына 5 % йод ерітіндісін жағып, жара жақтарын дезинфекциялайтын маймен жабады немесе асептикалық күрделі ұнтақ (йодоформ, ақ стрептоцид және бор қышқылы) салады.
Қосалқаның құйрығының резекциясы малдың гормондық функциясын сақтап, тек қана жыныс клеткаларын өндіруі мен шығару қабілеттілігінен айырады. Мына тәсіл негізінде жыныс стерилдеуіне келеді.
Операцияны тұрған малған орындайды, кейін ұманың төменгі бөлімінің терісін әсіресе түп аумағын мұқият зарарсыздандырып, операция жасаушы сол қолмен оны енмен бірге төмен тартады. Ұма терісінің бүрмелері толық түзелуге тиісті. Ұма тігіске перпендикулярды тікелей оның сол және оң жағынан ұманың түптер қабаттарын жалпы қынаптық қабықпен қоса жарып тіледі. Кесу ұзындығы әрбір жақта 1,5 - 2 см болады. Жара қуысы арқылы қосалақаның құйрықтарын жеңіл салмақ салумен сыртқа шығарып оларды қайшымен кесіп тастайды. Жаралардың шеңберін йод ерітіндісімен домдайды. Жара жақсы жазылады. Пішілген малды сиырлардан бөлек ұстайды.
1.5 Қошқарларды және текелерді пішу
Бұқалардың пішумен бірдей, қошқарларды және текелерді қансыз (перкуталық) және қанды пішу әдістерін қолданады.
Бекіту. Хирург 0,5 м биіктікке отырады, көмекші оған қарама - қарсы орналасып, пішетін тоқтыны (лақты) құйымшақ - арқалы жайын келтіріп, оның барлық төрт аяқтарын бірге бекіте ұстап, операцияға даярлайды.
Қансыз (перкутарлық) әдіс. Қысқыштарды қолданып пішу. Операцияны жасау үшін Бурдиццо, Телятниковтың немесе Ханин - Тыныбековтың қысқыштарының біреуін пайдаланады.
Бурдиццо қысқышын пайдалану жайында сол қолдың саусақтарымен ұма мойнын басып, терінің арасынан ен бауын тауып алып, оны латеральдық жаққа апарып, оған қысқышты салып қысады. Қысқышты 30 секунд ұстап, оны басқаша 1 см төмен орналастырып, қайтадан қысып, ен бауын екінші қайтара мыжиды. Екінші ен бауын дәл осындай әдіспен күйретеді. Келесі күні ұма бірталай ісіңкірейді 1 аптадан кейін бірте - бірте орнына қалыптасады. 5 - 7 айдан кейін ендер толық сорылады.
Телятников және Ханин - Тыныбековтың қысқыштарымен операцияны дәл бұқаларды пішкен әдіспен жасайды.
Перекутарлық әдіспен пішілгендерде тірі салмағы ендерін толық алып тастаған тоқтылармен олардың өсуі 10 - 15 %-ке дейін үлкейеді, ұшалары 8 - 12 % -ке ауыр тартады.
Эластрия - ұма мойнына резеңке сақина салу арқылы пішу.
2 апталық тоқтыларға қолданады. Арнайы қысқыш - эластратормен резеңке сақинаны (сыртқы диаметры 2 см, ішкі 1 см) созып ұманың мойнына кигізеді. 12 - 15 күн өте ұма барлық құрамы некроздалып, резеңке сақинамен бірге бөлініп түседі. Шетелде осы эластрация өндіріс тәжірибесінде миллиондаған тоқтыларға тиімді қолданады.
Қанды әдіс. Енді жарым - жарты немесе толық алып тастау сияқты әртүрлі тәсілдермен қолданумен жүзеге асырады.
Жас қошқарларды (текелерді) толық пішу тәсілдердің техникалары.
1.Жүнді қырқып йод ерітіндісімен домдағаннан кейін, ұманы түбінен тартып, олардың ұшын өткір қайшымен кесіп тастайды. Сонымен қатар, ұманы оның тегісіне перпендикулярды тілуге болады. Ұманы қысып, ішіндегі жалпы қынаптық қабықпен жабылған енді сыртқа ығыстырады. Жалпы қынаптық қабықпен жабылған ен баударын іскекпен қысып, оларға кетгут немесе жібек жіппен лигатураны таңады, содан соң іскектен 1 см төмен ара қашықтықта кесіп тастайды. Жараның ішіне антисептикалық ұнтақ салынады.
2. Малдан басын төмен жіберіп, жамбас аяқтарынан ұстап бекітеді. Операция жасаушы ұманы біркелкі тартып, жылдам қозғалысымен қайшы немесе скальпельмен, жалпы қынаптық қабықтың бүтіндігі сақтай, оның түбін кесіп тастайды. Пішу жараға тимей, ұма тұқылын шаптық аумағына қарай тықсырып, енді сыртқа шығарып, ен бауына зонд қысқышын қысып салып, оның браншына жақын маңда енді қайшымен кесіп алады.
Кәрі қошқарлардың пішуі (М.А. Ханин және т.б. тәсілі).
Көрсетуі. Асыл тұқымдық өсемге қолданудан бракқа шығаруда немесе басқа асыл құнды қошқармен ауыстыру жайында кәрісін етке жіберу үшін пішуге мәжбүр болады.
Жансыздандыруы. Ұма мойындарынан инфильтрациялық циркулярляциярлық инъекциялайды.
Операцияның техникасы. Қойды оң жамбас аяғын жоғары тартылған, сол бүйіріне жатқызылған түрде бекітеді. Операцияны жасаушы сол қолмен ендерді шапқа қарай тықсырып, бір уақытта ұманың түбін керісінше ағытып тартады. Рудиментті емшектерден 2 см төмен ұманың терісін және оның тереңдікте жатқан қабаттарды, жалпы қынаптық қабыққа дейін айналдыра кеседі.
Ұма қабаттарының кесуінен кейін, оның терісін жалпы қынаптық қабығымен бірге еннің төменгі бөліміне тартып түсіреді. Ен бауының жалпы қынаптық қабықпен жабылған ен жіңішке орнына зонд қысқышын орналастырып, оны баяу қысады. Қысқаша таяулық ен бауларын скальпельмен немесе қайшымен кесіп ұманы енмен бірге алып тастайды.
Қысқышты 2 - 3 минуттан кейін шешеді. Ен бауының тұқылына 5 % - йод ерітіндісін жағады. Жараның қуысына күрделі ұнтақ себеді. Ұма жарасының шеттерін біріктіріп, оны түйінді немесе дорба тәрізді тігістермен тігеді. Тігістерді 7 - 8 күннен кейін алады.
1.6 Жергілікті жансыздандыру
Ұлпаларды қалпына келтіру, үзілмеліліксіздерін және жоғалған функцияларын жүзеге асыруын пластикалық операциялар деп аталады.
Ауыстыруға қолданған материалға тәуелді ақауланған ұлпаларды төрт әдіспен орынына қалыптастыруы мүмкін: аутопластика - материалды ауру малдың өзінен алады; гомоплатика - сматериалды сол түрді, басқа малдан алады; гетеропластика - трансплантаты басқа малдың түрінен алады; аллопластика - ұлпаларды басқа, әдетте тірісіз (синтетикалық) материалмен ауыстырады.
Басқа малдан ауыстырып салған ұлпалар және ағзалар (гомо және гетеропластика) реципиенттің организмде биологиялық сиыспаушылыққа шақырады. Осы құбылыс трансплантациялық иммунитет деп аталады, ол трансплантаты 8-14 ші күн некрозға келтіріп ажыратады. Қазіргінің уақыттардың мына биологиялық реакцияға қарсы және қауіпсіз құралдар табылған емес.
Сондықтан ветеринариялық тәжірибеде гомо - және гетеротрансплантацияны кең қолданбайды.
Ветеринариялық хирургияда тек қана аутопластиканың жеке тәсілдерін және ұлпалардың ақауларының орнын аллопластикадан жасалған материалмен ауыстыруды қолданады. Жиірек барлығы пластикалық операцияларды тері ақауларына істейді; осы екі арадан тері пластикасы немесе дерматопластика деп аталады.
Негізгі теріде екі топ пластикалық операциялар бар. Азат емес платикті теріні толық кеспейді, маңйлап тіліп және тартып қиықпен ақауларды жабады.
Азат емес пластикті тәсілді. Ақауды әлсірететін кеулерді қолданумен жабуы - дермотопластиканың ең көп тараған түрі.
Көрсетуі. Жаңа жарының көп заттарын жоғалтуда, әсіресе дененің көп қимылдайтын аумақтарында (буындар, байламдар, сіңірлер оның қынаптары және т.б.) ірі тамырлардың және жүйкелердің өту орындарында, ісіктерді және қаяу мен тыртықтарды кесіп алған орындарға жасалынады.
Орындалу техникасы. Малды жатқызып бекемдейді, наркозды немесе жергілікті жансыздандыруды. Асептика ережесін қатаң сақтайды. Жаңа жараларды өмірге бейімсіз ұлпалардан тазалайды; грануляцияланған жаралардың бетін жаңартады., тыртық ұлпаларды кесіп алып тастайды. Қан кетуді 3% сутек қос тотығымен дымқылданған анжырлармен мұқият тоқтатады.
Үмеген ақауларды жараның өз жақтарымен жабады, оларды жылжыту үшін теріні қөосымша кесу қажет, жара жақтарының күштенуін кемітеді және олардың жылжытуын үлкейтеді. Әлсірететін кесулердің көлемдері және қалыптары әр түрлі (доға тірізді, тік бұрышты, ирек тәрізді) болуы мүмкін, бірақ сол орынның топографиясына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ветеринариялық хирургия пәнінен жазылған Жануарларды пішу техникасы атты курстық жұмысым 38 беттен тұрады.
Курстық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу, техника қауіпсіздігі, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімін қамтиды.
Нормативтік сілтемелер
Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД). Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД). Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД). Схемалар. Түрлері мен типтері.
Орындауға қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД). Әріптік белгілеу.
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.1Ауыл шаруашылық малдарын пішу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 10
1.2 Пішу туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .12
1.3Еркек малды пішу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...12
1.4Бұқаларды пішу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.5 Қошқарларды және текелерді пішу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.6 Жергілікті жансыздандыру ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.7 Хирургиялық операциялардың элементтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
1.8 Малдарды бекемдеу тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...26
2 Өзіндік зерттеу - ауру тарихы ... 28
2.1Proanamnеsis ... .28
Anamnesis vitae ... ... 28
Status praesens universalis : ... .29
2.4 Decursus morbi et therapia ... 30
2.5Epicrisis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
3 Техникалық қауіпсіздік ... 36
Қорытынды ... 37
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
Анықтамалар
Пішу - операция, жасанды жолмен жыныс бездерінің қызметінің еркек немесе ұрғашы малда тоқтауы.
Эластрия - ұма мойнына резеңке сақина салу арқылы пішу Остеосинтез - сынған сүйектің өзегіне әр түрлі заттардан ағаштың жас бұтағы, темір, сүйектің ұнтағынан жасалған таяқшалар т.б. жасалған таяқшаларды енгізіп бекіту
Инъекция - сұйық дәрілік заттарды немесе биологиялық препараттарды ұлпа қалыңдығына, ағза қуысына, тамыр тармағына енгізу. Сұйықтарды үлкен мөлшерде (түрлі ерітінділерді, қанды, қанарластырғыштарды т.б.) көбіне өз бетімен ендіруді құю дейді.
Жыныс бездері толық алынғанда, еркек малда - орхидоэктомия (грек. Orhis - жұмыртқалық, ectome - иссечение), ал ұрғашыларда - овариэктомия деп атайды (лат. Ovarium - аналық без).
Қысқартылған сөздер мен белгілер
мл - миллилитр
см- сантиметр
% - пайыз
мин -минут
м -метр
т.б - тағы басқа
мм-миллиметр
Ф.7.04-03
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
__________________________кафедрасы
___________________________________ пәні бойынша
Курстық жұмыс
Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________
Орындаған _______________________________
(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші ___________________________________ __________
(оқытушының аты - жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)
Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2013ж.
Норма бақылау:
_______________
қолы, аты - жөні
Комиссия:
_______________
қолы,аты - жөні
_______________
қолы,аты - жөні
Шымкент 2013 ж.
Ф. 7. 05 - 04
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
______________________________кафед расы
Бекітемін
Каф.меңгерушісі __
_________2013ж.
№____Тапсырмасы
___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______
№
Курстық жұмыстың мазмұны
Орындалу
мерзімі
Көлемі
(парақ саны)
1
2
3
4
5
6
Ұсынылған әдебиеттер: 1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________
Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты - жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
( күні, студенттің қолы)
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Хирургия XX ғасырда ветеринарияның жеке саласына айналды. Ветеринариялық хирургияның жетістіктері, Ұлы Отан Соғысы жылдарында жараланған жылқыларды емдеуге зор мүмкіндіктер туғызды. Осы күнгі хирургияның - оперативтік, жалпы, ортопедия және офтальмология сияқты бөлімдері дамуда. Хирургияның мағынасы гректің "Сһeur ergon" деген екі сөзінен алынған. Қолмен әсер етейін деп аударуға болады.
Дүние жүзінің әр түрлі аймағында тұратын халықтар, өзінің иелігінде жануарларды ұстауына байланысты хирургияның кейбір қарапайым жұмыстарын істеген. Тіпті алғашқы дәуірде малды пішіп емдегенді де білген. Хирургиялық емдер халық арасында кеңінен қолданылады. Мал иелері, бақташылар, ұсталар, тағы басқалар хирургиялық еммен айналысқан. Олар бір - бірінен үйреніп, кейінгі ұрпақтарға өз тәжірибесін беріп жалғастырған.
Қазақстанның ветеринария хирургиясының дамуы, бұрынғы Кеңестер Одағы ғалым - хирургтардың еңбектерімен тығыз байланысты. Қазақ халқының ежелден келе жатқан дәстүрі - малды күту, бағу.
Жалпы хирургияның дамуына үлес қосқан ғалымдар - грек ғалымы Гиппократ (460-370 ж.ж біздің эраға дейін), атақты Рим дәрігері Цельс (1 ғасыр біздің эраға дейін) және Гален (130-200 ж.ж. біздің эраға дейін) болған. Хирургияның дамуына көп үлес қосқан, мал хирургиясы жөнінде кітаптар жазған Рим дәрігері Вегеций.
Алғаш ветеринариялық хирургияда топографиялық анатомияны Петербургта А.А.Январский, Мәскеуде А.А.Петров оқыса, кейіннен Петербург Зооветинститутының кафедрасын В.И.Всеволодов басқарды.
Хирургиялық операцияларды зерттеп жасау анатомиялық деректерге тікелей байланысты.
Хирургиялық операция (латынша. орега - әрекет, жұмыс, еңбек) - малдың ағзаларға және ұлпаларға емдік немесе диагностикалық мақсаттармен қолданылатын механикалық әсерлердің жиынтығы. Кейде шаруашылық қажеттілігімен кейбір операциялар сау малға да жасалады, ол еркек және ұрғашы малды пішу. Операция мақсаты, оны жасағаннан кейін малдан алынатын өнімділікті жоғарылату.
Пішу - жыныс бездерінің қызметін жасанды түрде тоқтатуы. Оны әртүрлі әдістермен жүзеге асыруы мүмкін. Көбінде пішу арқылы жыныс бездерін кесіп алып тастайды. Еркектерде жыныс бездердің қан мен қамтамасыздығын және инервациясын бұзу, операциялық тәсілдерді қолдаумен оның құрамын толық немесе жарым - жарты қиратылады. Жыныс бездердің функциясы және басқа әсерлермен тоқтату мүмкін, мысалы радиоактивтілік сәулеленудің, химиялық және гармондық дәрілердің қолдануымен қазіргі заманда иммунологиялық пішу тәсілдері де бар. Хирургиялық операциялық пішудің үлкен шаруашылық мағынасы бар. Пішілген малдың организмінде заттар алмасуына терең өзгерістер шақырады және осыған орай оның дамуында морфологиялық ерекшеліктер байқалады. Пішілген мал жақсырақ бордақыланады, олардың еті нәзікті, көбірек құнды болады, еркектерде болатын арнайы ерекше жағымсыз иістен және дәмден тазаланады; жүннің сапасы жақсарады; жұмысшы малдар тынық және көбірек шыдамды келеді, пішілген сиырларда сүт шығу дәуірі ұзартылады деген пікір бар.
Жыныс бездері толық алынғанда, еркек малда оны орхидоэктомия (грек. оrhis - жұмыртқалық, ectome - иссечение), ал ұрғашыларда - овариоэктомия деп атайды (лат. оvarium - аналық без).
Пішуді шаруашылықта жұқпалы ауруларға қарсы (топалаң, эмкар, тілме және шошқалардың обасы және т.б.) профилактикалық шаралардың басталуынан немесе аяқталуынан 2 аптадан кейін пішуді кешіктірмей жоспарлайды. Дәл осылай жоспармен жұмысшы малдарды пішеді [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты - жануарларды пішу техникасын үйрену.
1 Негізгі бөлім
1.1Ауыл шаруашылық малдарын пішу
Қысқа анатомо-топографиялық деректер. Ұма, немесе ұрық қабы (scrotum.s.saccus testiculorum). Ұма төменгі қарын қабырғасында пісіп жетіледі. Ұманың ішін екі қуыс қалқанмен бөліп тұр, осында ұрықтар болады. Қалқанның жағдайы сыртынан байқалады, терінің жіңішкеріп тар былғары тәрізді болып, ұманың тігісі деп аталады. Ұманың жоғарғы жағында тарылған және мойынға айналады; ең соңғысы қабанда болмайды.
Ұманың қабырғасы төрт қабаттан тұрады.
Бірінші қабат-тері, ол әдетте жіңішке, жылжымалы, сальді және терілі темірмен байытылған. Кейбір жануарларда (жылқы,ірі қара мал, шошқа) ұма терісі сирек, нәзік қылмен қапталған, ал басқалары (ұсақ күйіс қайыратын, ит, мысық) қалың жүнімен қапталған.
Екінші қабат- бұлшық ет-эластикалық қабат, ұманың терісімен тығыз өскен. Ол біріктіруші эластикалық және тегіс бұлшық ет талшықтарынан өзара түптеледі.
Үшінші қабат - ұма бұлшық етті-эластикалық фасциясы (куперова фасция) берік фиброзды қабатты, бұлшық ет-эластикалық қабықпен тығыз және болбыр ұлпамен байланысқан. Ол әсіресе бұқа мен қабанда өте жақсы дамыған.
Төртінші қабат - жалпы қынаптық қабық, екі өскін жапырақтан құралады: сыртқы фиброзды және ішкі серозды. Фиброзды жапырақ көлденең қарын фасциясы, ал серозды-париентальды жапырағы қарынның фиброзды жапырақтың сыртқы қабатына сыртқы еркек безі көтергішіне берік жапсырылады.
Жалпы қынаптық қабық куперлі фасциямен болбыр байланысы. Тек қабандарда оның арасында тығыз арасында тығыз байланыстырғыш бар; тігілген тян (ұма байланысы), ұманың артқы - үстіңгі бөлімінде орналасқан.
Ұманың ішінде жалпы қынапта қынаптық қуыс түзіледі, ұрық қосалқысы орналасқан және кішірек мөлшерде серозды сұйық бар. Қынаптық қуыс қарын қуысымен қынап каналы арқылы байланысады.
Шап және қынап каналы құбыр тәрізді қуыс болады; сыртқы және ішкі қиғаш іш бұлшық етте орналасқан. Онда екі тесік бар:сыртқы және ішкі.
Ішкі немесе қарынды тесік, сопақ пішінді және бұқамен айғыр орташа шамамен 3-4см ұзындыққа жетеді. Ол ақ сызықтан 11-14см-ге жойылған, лоннды сүйекті-3-4см.
Сыртқы немесе тері ішкілік, тесік 10-13см щель болады, апонефрозды сыртқы қиғаш іштің бұлшық етінде 2-3,5см қашықтықта лоннды сүйектен және дәл сондай қашықтықта іштің ақ сызығында орналасқан.
Сыртқы және ішкі паховті сақина ара-қашықтығы, яғни паховті каналдың ұзындығы, айғырларда 7-ден 16см, бұқаларда-шамамен 10см, қошқарларда 6см-ге дейін болады.
Жалпы қынаптық қабық, паховті каналдың қабырғасын жанай, қынаптық канал түзеді. Ең соңғысы маховті каналға ұқсас екі тесігі бар: ішкі немесе қарын ішкілік, немесе-тері астылық.
Ұрықтар (testes). Ұрықтар ішкі сопақ пішінді. Олар сыртынан өзіндік сақиналы қынап қабатымен қапталған, қарынның висцеральді паховті жапырағы болатын.
Өзіндік қынаптық қабықты толығымен ұрықтық қаптайды, олардың қосалқы және ең бауы, содан кейін жалпы қынаптық қабықпен қарынның немесе өтпелі байланыстың байланысады. Төменгі бөлігінде қосалқы құйрық жалпы қынаптық қабықпен байланыстырылып, жуандатады.
Өзіндік қынаптық қабықтың ішкі үстіңгі қабатында берік белокты қабық өседі.Ең соңғысы жұмыртқалықтың тығыз фиброзды капсуласын көрсетеді. Белокты қабаттан желпуіш тәрізді қалқан ұрықтығының қалыңдығындай өтеді, оны ұяшықтарға бөлетін, темірлі ұлпемен толтырылған.
Ұрық қосалқысы (epidumis). Ол ирелеңді шығатын каналдай, дәл аралық байланыстырғыш ұлпадан және оны жабатын белокты және өзіндік қынаптық қабықтан тұрады. Қосалқыда басын, денесін және құйрығын ажыратады.
Ең бауы (finiculus spermaticus). Ен бауы ұрық бұғанасы және қосалқыны, көрсетеді, оның құрамында ішкі тұқымдық артерия, ішкі веналық ен өрімі, лимфалық ыдыстар, ішкі ен өрімінің симпатикалық жүйкесі, ішкі ен көтергіші ұрық өткізгіш бір атаулы ыдыстар және жүйкелер.
Ен бауы созылған конус пішіні бар, ұрықтыққа қарай қалыңдаған. Ол қарынның қынап каналының ұрықтыққа дейін созылады, бұқаларда 20 - 25см ұзындыққа, ал қошқарларда - 20 см-ге жетеді.
Ұрықтық және ұма әр түрлі жағдайды алады. Айғырларда ұма сан арасында алдыңғы лоннды сүйектің шетінде орналасқан, ұрықтар горизонтальды орналасқан.
Қосалқы дорсальды үстіңгі ұрықтықпен жанасады, оның басы алдыға қаратылған, ал құйрығы - артқа. Бұқаларда, қошқарларда және текелерде ұма ұрықтармен сан аралық кеңістіктің алдыңғы бөлігінде вертикальды омыртқа бағанына орналасқан және салбыраңқы жағдайда болады. Қосалқы тығыз артқы үстіңгі ұрықтықтың құйрығын алдына, ал басын төбеге жатқызады.
Қабандарда және мысықтарда ұма санның артында орналасқан, шамамен ұрықтық;
Артқа өтетін тесік, ал түйелерде қосалқының құйрығына ауыстырылған;
төмен және сан аралығындағы кеңістікке біртіндеп кіреді.
Бұл жануарлардың ұрықтары қисық орналасқан; қосалқы олардың алдыңғы үстіңгі үстіртінде жатады;
Қосалқы басы төмен және алға бағытталған, ал құйрығы - артқа және жоғары;
Ен бауы төмен жағдайды алады.
1.2 Пішу туралы түсінік
Пішу - операция, жасанды жолмен жыныс бездерінің қызметінің еркек немесе ұрғашы малда тоқтауы.
Жыныс безінің еркек малдарда жою орхидоэктомия атауын алады (грек.тілінен аударғанда орхидее - жұмыртқалық және латынша эктомия- иссечение), ал ұрғашыларда - овариэктомия ( овария - аналық без) деп аталады.
Жыныс бездері екі функция орнындайды: секретті және гормональдық. Бірінші жыныс клеткасының қалыптасуымен , ал екінші- жыныс гормонының өнімдері. Жыныс бездерінің гормоналды функциясы бездің ішкі секрециясының функциянальді қызметі тығыз байланысқан.
Жыныс безінің функциясын жасанды тоқтату кезінде зат алмасу да едәуір-өзгерістер болады және ішкі секреция безінің қызметі (бүйрекүсті, зоб безі, гипофиз). Бұл өзгерістер жануардың физиологиялық жағдайына әсер етеді және мөлшерлік және сапалық мүше мен ұлпаны пішу өзгерістер туғызады, сонымен қатар олардың мінез - құлығына көрінеді. Әсіресе пішу ерте жаста операция жасалған жануарларға өте қатты әсер етеді; оның өсуі мен дамуын баяулатады.
Жануарларды экономикалық және емдік мақсатпен пішеді. Экономикалық пішудің мәні келесідей. Жыныс бездерінің функциясын өшіру организмнің семіруге бейімдейді, жануарды жыныс безінің жетілген жасында жемдеуде тірі массаның көбейгені байқалады. Жемделген, пішілген жануарлардың еті нәзік еркек және малдарда болатын жағымсыз иіс пен дәмнен арылған болады (әсіресе қабандарда, текелерде, қошқарларда). Пішкен жануарларда қызу мінезі және төбелескіштігі жоғалып, нәтижесінде топтастырып ұстауға мүмкіндік туады. Бұқаларды уақытылы пішу туыстық қатынас және ұрғашылардың тайпалық емес бұқаларымен ұрықтандыруды болдырмайды, себебі ол жануарларды бағыттап өсіру және қолмен ұрықтандыруда өте маңызды.
Емдік мақсатпен жануарларды нитравагинальды грыжада, орхитте, периорхиттерде, ұрықтықтың жарақатында және ен бауының ауруларында пішеді.
1.3Еркек малды пішу
Еркек малды пішуді көп мөлшерде тәсілдері бар, сондай-ақ аса оңай орындалатын және эфектілі тәсілдерді іздестіру жалғасуда. Бірақта принципияльді еркек малды пішудің барлық тәсілдері екі екі негізгі топқа бөлінуі мүмкін- қанды және қансыз.
Жануарларды пішудің қанды тәсілі. Бұл тәсілдер тәжірибеде кеңінен қолданылады. Олар ұрықтықты толық жоюмен сипатталады және қосалқы немесе жыныс безінің элементтерін бөлшектеп жою (паренхималар, қосалқы құйрығының).
Ұрықтықты және қосалқыны жойып пішу. Ұрықтықты және қосалқыны жойып пішу ашық және жабық тәсілмен орындалады; ұманы үзеді және сақтайды. Көпшілік жануарларда ұрықтық және қосалқы ұманы кесу арқылы жояды және тек кәрі қошқарларда ғана ампутацияны қолданады.
Ашық тәсіл. Бұл тәсілмен пішкенде ұманың барлық қабатын кеседі, сонымен қатар жалпы қынаптық қабықты, өтпелі байланыстың қалыңдаған бөлігін кеседі және ұрықтықты оралғыш қосалқымен бірге жояды, таңғыш лигатурамен, қайшымен қырқып немесе ен бауын үзеді. Осы немесе басқа ен бауын кесудің тәсілі жануардың түрі мен жасына байланысты жасалады. Бұл пішу тәсілінде қынап каналы ашық және қарын қуысы сыртқы ортамен байланысады.
Кейбір ашық пішу тәсілінде біртіндеп немесе толықтай жалпы қынаптық қабықты жояды (түйені пішкенде, кәрі қошқарларды, жалпы және өзіндік қынаптық қабық жою кезінде).
Жабық тәсіл. Жабық тәсілмен пішкенде ұманы жалпы қынаптық қабыққа дейін кеседі, яғни тек теріден, бұлшық ет - эластикалық қабықты және ұма фасциясынан өтеді. Жалпы қынаптық қабықты ашпайды, ұманың қабырғасынан өтпес жолмен паховті сақинаға бағытталып ажыратады, онда оны лигатурамен байлайды немесе ен бауымен бірге лешеткамен езеді. Жалпы қынаптық қабық және ен бауын лигатура немесе лешеткадан төмен кеседі. Еркек малды жабық тәсілмен пішу техникасы зертхана-тәжірибелік сабақта көрсетілген.
Бөлшектеп қосалқыны қалдырып пішу және ұманың және ұманың негізін байланыстырушы. Бұл пішу тәсілінде, профессор А.А.Байбуртцянов ұсынғандай ұманың тек паренхимасын жояды, ал қосалқы және байланыстырылған ұманың негізін сақтайды. Мұндай пішудің нәтижесінде сперматогенді және тоқтайды және жыныс безінің гормональді функциясы сқталады, ол жануардың жақсы өсіп-жетілуіне септігін тигізеді. Бұл тәсіл жас қошқарларды пішуге арналған.
Бұл тәсілмен келесідей етіп пішеді. Жануарды қатайтқаннан кейін, операциялық алаңды дайындайды және ұрықтықты бекемдейді, ұманы сол қолмен немесе концангпен , қарқынды немесе үшкір ұшты скальпелмен ұманың барлық қабығын және ұрықтықты 0,5см-ден 1,5см-ге тереңдікте теседі (жануар түріне байланысты). Тесікті денеге қарама-қарсы қосалқының ұрықтықтың үстінде оның үлкен қисығының орташа үштігіндей жасайды. Тескеннен кейін скальпелді бұрады, ұрықтықтан оны шығармай, 90-180º оның ұзындық өсінен айнала. Пайда болған операциялық жарадан кейін ұрықтықтың паренхимасын сыртқа езеді. Оны жартылай бүгілген саусақтармен қолмен істейді (сұқ, ортаңғы және үлкен саусақ), ал ұрықтықты корнуангпен бекемдегенде - екі қолдыңда саусақтарымен.
Паренхиманы толық жоймағанда ұрықтықтың регенерациясы болуы мүмкін және жануардың жыныстық рефлексінің пайда болуы.
Перкутарлық (тері астылық) пішу тәсілдері. Перкутарлы пішу кезінде ұрықтықтың функциясын жою оны организмнен жоймай жүргізіледі. Бұл тәсілдің негізінде қан айналымын және ұрықтықтың иннервациясын тоқтату.
Әр түрлі уақытта келесідей тәсілдер жасалынған және ұсынылған:
1) Ен бауының тері астылық айналдыру (Чабанский тәсіл бистурнаж).
2) Тері астылық ен бауын ашу (қазақша тәсіл тарту, Черноморский тәсіл).
3) Ен бауын Бурдиций, Голенский, Телятников қысқыштарымен мыжу , Алма-аталық модельді қысқышпен және т.б.;
4) Ен бауына тері астылық лигатура салу:
5)Ен бауының ыдысты бөлігін дюралюминді жақша И.Е.Поваженко бойынша мыжады;
6) Ұрықтықты Мочаловский қысқышымен паренхимасын езу;
7)Жыныс бездерін функциясын химиялық заттармен жою (мысалы, ен бауының венасына ендіру).
Пішуге арналған құралдар: Занда қысқышы; Амосов қысқышы; Эмаскулятор; лещеткалар; обих бұрандасы; Бурдицо қысқышы; Мочаловский қысқышы; Телятников қысқышы.
12%-к хлорлы натрий ерітіндісі немесе Люголев ерітіндісі М.Н.Кириллов бойынша.
Айтылған тәсілдердің кең ауқымды түрде қолданатын пішу тәсілдері, И.А.Телятниковтың, А.Н.Мочаловскийдің, А.Г.Черноморскийдің, сонымен қатар Алматылық қысқыш моделі. Пішудің химиялық тәсілі өзін-өзі ақтамады.
Телятников қысқышымен пішу. Бұл пішу тәсілінде ен бауын арнайы қысқыштармен мыжады, сондай-ақ ұманың терісін салынған жерін зақымдамау қажет. Ұрықтық, қоректену және иннервациясынан айырылып, жас қошқарларды 3-5 айда және жас бұқаларды 4-7 айда сорылады. Бұл тәсілмен жас қошқарларды және жас текелерді 2-5 айында, солтүстік бұғы -10-12 айда пішкен жақсы.
Жас қошқарларды бүйірінен, ал жас бұқаларды тұрған күйінде бекемдейді. Алма-Аталық модельді, Голенский және Бурдиццо қысқыштарымен пішу.
Бұл қысқыштармен пішкенде, алдыңғы тәсілдегідей ен бауын мыжады, ұманың терісінің бүтіндігін жоғалтпай.
А.Н.Мочаловскийдің компрессионды пішу тәсілі. Арнайы қысқыштармен ұрықтықтың паренхимасын ұманың бүтіндігін бұзбай мыжады.Ұрықтықтың паренхимасының бұзылуы биогенді стимулятор және гормондар бастауы болып табылады. Ол жануарлардың өсуі мен жетілуіне жақсы әсер етеді. Бұл тәсілмен 2-5 айлық жас қошқарлар және бұқаларды пішеді.
Операцияны келесідей етіп жасайды. Жас қошқарларда бүйірінен немесе вертикальды отырған жағдайында бекемдейді, ал жас бұқаларды тек бүйірінен жатқан жағдайда. Бұл ұрықтықты кесе тәрізді сөгетін қысқышты қуысқа, оның кескініне ен бауын ұманың мойын терісімен бірге өткізеді, қысқышты қолмен ұрықтықты мыжады (екіншісін жерге тірейді).
Мұнда ұрықтықтың өзіндік қынаптық және белоктік қабығы жарылады, ал оның мыжылған паренхимасы жалпы қынаптық қабықтың қуысына шығады. Тері және жалпы қынаптық қабық зақымданбайды. Жұмыртқалықтың паренхимасы ботқа тәрізді флюктурушты масса болуы керек. Бұзылмаған және мыжылмаған паренхима аумағын қолмен бұзады.
Пішкенннен кейін бірінші 6 сағатта, қабыну ағыны дамиды, ол 2-3 күннен кейін өтеді. Зақымданған жұмыртқалық паренхимасы 20-40 күннен кейін сорылады.
Черноморский тәсілі. Бұл тәсілі қазақтың тарту тәсіліне модификацияланады. Оны ен бауының тері астылық жарылуымен орындайды және 2-3 айлық жас қошқарларды және 1-2 айлық жастағы текелерді пішуге қолданады.
Жануарларды пішу кезінде былай бекемдейді, себебі ол өзіндік отырғыш төбе және құйрық негізімен жерге 40º-50º бұрышымен сүйенеді. Ол үшін көмекші қошқарды көкірек мүшелерінен көтереді, ал хирург өзінің жүрісімен жануардың сол мүшесін қосымша қысады, операция жасайтын бетінде. Операция жасаушы сол қолымен ұрықтықты ұстайды және оны ұманың түбіне тартады. Сондай-ақ ен бауы тырысып оңай ұталады. Сосын оң қолдың сұқ және ортаңғы саусағымен бір жағынан және үлкен саусақпен басқа жағынан ен бауын ұма мойынының қабырғасынан ұстайды және жылдам жылжымалы қозғалыспен, жоғарыға бағытталып оны жыртады. Ен бауымен бір уақытта жұмыртқалықтың ішкі көтергіші де жыртылады, нәтижесінде ұрықтық ұманың түбіне түседі. Оң ұрықтықпен дәл солай істейді.
Пішу - жыныс бездерінің қызметін жасанды түрде тоқтатуы. Оны әртүрлі әдістермен жүзеге асыруы мүмкін. Көбінде пішу арқылы жыныс бездерін кесіп алып тастайды. Еркектерде жыныс бездердің қан мен қамтамасыздығын және инервациясын бұзу, операциялық тәсілдерді қолдаумен оның құрамын толық немесе жарым - жарты қиратылады. Жыныс бездердің функциясы және басқа әсерлермен тоқтату мүмкін, мысалы радиоактивтілік сәулеленудің, химиялық және гармондық дәрілердің қолдануымен қазіргі заманда иммунологиялық пішу тәсілдері де бар. Хирургиялық операциялық пішудің үлкен шаруашылық мағынасы бар. Пішілген малдың организмінде заттар алмасуына терең өзгерістер шақырады және осыған орай оның дамуында морфологиялық ерекшеліктер байқалады. Пішілген мал жақсырақ бордақыланады, олардың еті нәзікті, көбірек құнды болады, еркектерде болатын арнайы ерекше жағымсыз иістен және дәмден тазаланады; жүннің сапасы жақсарады; жұмысшы малдар тынық және көбірек шыдамды келеді, пішілген сиырларда сүт шығу дәуірі ұзартылады деген пікір бар.
Жыныс бездері толық алынғанда, еркек малда оны орхидоэктомия (грек. Orhis - жұмыртқалық, ectome - иссечение), ал ұрғашыларда - овариэктомия деп атайды (лат. Ovarium - аналық без).
Пішуге көрсетулер және қарсы дәлелдері. Пішуді мал шаруашылығында бордақыланатын малдан қосымша май, ет және жүн алуда қолданады, өсіруге жарамсыз еркектерді кездейсоқ ұрықтандыру қақпайлауына, сонымен қатар малды топтап ұстауын жеңілтуіне және малды жұмысқа пайдалануын жеңілдету үшін. Көбінде асылтұқымды емес және жұмысқа пайдаланатын жануарларды пішуге жібереді.
Еркектерді емдеу көрсеткіштерімен интравагинальдық жарықтарда, ұмалардың механикалық қирауында, көп уақытқа созылған қабынуда, жалпы қынап қабықтың шемен пайда болған түрлерде, ең бауының күретамырларының варикозды кеңейуінде, ісіктерде пішеді. Сиырларды бордақтануын жақсарту үшін және емдеуге келмейтін бедеулікке апаратын аналық бездердің ауруларында пішеді. Шошқаларды бордақтаудың алдында пішіп жібереді.
Пішуді шаруашылықта жұқпалы ауруларға қарсы (топалаң, эмкар, тілме және шошқалардың обасы және т.б.) профилактикалық шаралардың басталуынан немесе аяқталуынан 2 аптадан кейін пішуді кешіктірмей жоспарлайды. Дәл осылай жоспармен жұмысшы малдарды пішеді.
1.4 Бұқаларды пішу
Бекіту. Операцияны жатқан немесе тұрған малға орындайды. Жатқан оқиғада жығу тәсілдерінің бірін қолданып малды сол жағына жатқызып, оң жамбас аяғын операция орыны толық жақсы ашылғанша тарта түсе бекітіп байлайды. Қалған аяқтарын бос қалдырады. Тек кәрі және күшті бұқалардың кеуде аяқарын тұсамыс буындардан жоғарырақ бірге қосып байланыстырады. Тұрғызып пішкенде (жас өгізшелерді пішуде) малды бағанаға қысқа байлап, мұрын қысқышымен басын бекітеді. Жақсы бекіту үшін жамбас аяқтарына тілерсек тұсына бұрау салуға болады.
Бұқаларды бұқаралық пішу үшін арнайы стационарлық жабдықтарды дайындауға болады. Ол бір азықтанатын науамен біріккен, сырғауылдардан жасаған 10 ағаш станоктардан құрылады. Станоктардың жанында 10 бас мал сиятын қаша жайғастырады, одан мал тек станоктар арқылы шығады. Жануарлар артқа шегінбеу үшін, оларды әрбір станокта болатын металл тұтқамен арттан бекітеді. Малдың басында тұратын көмекші пішу, орындалулары өлшеммен, станоктан станокқа көшіп өте олардың бекемдеуін жүзеге асырады. Операцияны жасаушы хирург малдың артында тұрады.
Жансыздандыру. Бір жастан жоғары бұқаларға пішуді жансыздандырумен орындау қажет. Анестезияны тұқымдық тікелей ен бауына ұманың мойындарына немесе интратестикулярды еннің қабатына жансыздандыратын ерітінділерді иньекциялайды. Ұманы қосымша кесу сызығын новокаинмен жансыздандырады.
Негізінде бұқаларды 2 әдіспен пішеді: қансыз (перкутарлық) және қанды.
Қансыз (перкутарлық) әдіс ен бауын механикалық әсерімен жүзеге асады.
Ен бауын перкутарлық мыжуының мақсаты - енді қанмен және жүйкеленуін қамтамасыз етуін тоқтату. Перкуталық пішуді жасау үшін Бурдиццо, И.А.Телятников, М.А. Ханин - Тыныбековтың және т.б. қысқыштарын қолданады.
Телятниковтың (№2 үлгі) немесе Ханин - Тыныбековтың қысқыштармен енге жақынырақ (тамырлының конус шектеріне) орналастырып, әдеттегі тек қана бір рет қысады. Ен бауын ұманың шетіне жылжытып, үстінен қысқыштардың еріндерінің арасына жайғастырады, одан кейін қысқыштың тұтқаларын екі қолмен жылдам қысып 5 секундтен артық ұстайды. Сықыр сезілсе ол ен бауының жарылуын көрсетеді. Сықыр байқалмаған жағдайда қысқышты алып 1,5 - 2 см жоғарырақ қайтадан орналастырады. Дәл осылайша екінші ен бауына әсер жасайды. Қысқышты салған орнында ен бауларының аралықтарында шұңқыр байқалады, содан соң 10 - 15 минут мөлшерде сол орында емен немесе грециялық жаңғақ көлеміндей гематома пайда болады.
Бір айдан кейін пішу нәтижесін тексереді, егер ендер азаймаса, операцияны қайталайды. Кейбір тәжірибелер Телятниковтың қысқышын, ен бауына екі рет салу қажет деп санайды, сонда еннің қанмен қамтамасыз етуіне кепілдігі толық жетеді және оның регенарация болуының алды.
Перкутарлық әдіспен пішілген өгізшелер, енді толық алып тастап пішкендермен салыстырғанда бордақтаған кезде оларға азықтың аз шығынымен (5 - 10%), тірі салмағы өсуі 8 - 17 % артық болған, және олардың ұшасы 6 - 10 % ауыр тартқан.
Жасанды криторхизмды 1,5 - 2 айлық бұқаларға ұма төменгі бөліміне енді жоғары қынаптық каналға тықсырып, эластратор (ампутатор), арқылы резеңке сақина салуымен өңдейді. 15 күннен кейін күшпен ұманың төменгі бөлім бөлініп түскеннен кейін ендері дамымайды. Пішілген малға шағын мөлшер тестостеронды қолданғанда, олардың дене дамуы қарқынды болып, салмағы көбейіп артуына жағдай жасалады бұл тәсіл АҚШ-та пайда болды.
Қанды әдіс. Техникалық атқарумен және сонымен қатар алатын нәтижесінің ерекшелігімен оның бірнеше түрлері болады.
Лигатура қолданумен пішу. Ұманы сандарды арасынан ішіндегі мазмұнымен қоса ұстап, артқа қарай керіп тартып алып, оның каудальдық немесе латеральдық жағынан ен сыртқа шығатындай көлемде тік тіледі. Тілгенде ұманың барлық қабаттарын және жалпы қынап қабықты толық ашады. Жараның төменгі бөлімде қынаптың буданы және проксимально онан әрі жыртып, ен бауының жіңішкертілген учаске деңгейін жеетіліп, оны ашып алады. Ен бауына № 8 - 10 жібек немесе синтетикалық лайықты жуандықты жіптен лигатура салып, оны пішулік тәрізді түйінмен байлайды.
Ен бауын лигатурадан 2 - 2,5 см төмен қайшымен кесіп алады. Ен бауының тұтқылына 5 % йод ерітіндісін жағып, жара жақтарын дезинфекциялайтын маймен жабады немесе асептикалық күрделі ұнтақ (йодоформ, ақ стрептоцид және бор қышқылы) салады.
Қосалқаның құйрығының резекциясы малдың гормондық функциясын сақтап, тек қана жыныс клеткаларын өндіруі мен шығару қабілеттілігінен айырады. Мына тәсіл негізінде жыныс стерилдеуіне келеді.
Операцияны тұрған малған орындайды, кейін ұманың төменгі бөлімінің терісін әсіресе түп аумағын мұқият зарарсыздандырып, операция жасаушы сол қолмен оны енмен бірге төмен тартады. Ұма терісінің бүрмелері толық түзелуге тиісті. Ұма тігіске перпендикулярды тікелей оның сол және оң жағынан ұманың түптер қабаттарын жалпы қынаптық қабықпен қоса жарып тіледі. Кесу ұзындығы әрбір жақта 1,5 - 2 см болады. Жара қуысы арқылы қосалақаның құйрықтарын жеңіл салмақ салумен сыртқа шығарып оларды қайшымен кесіп тастайды. Жаралардың шеңберін йод ерітіндісімен домдайды. Жара жақсы жазылады. Пішілген малды сиырлардан бөлек ұстайды.
1.5 Қошқарларды және текелерді пішу
Бұқалардың пішумен бірдей, қошқарларды және текелерді қансыз (перкуталық) және қанды пішу әдістерін қолданады.
Бекіту. Хирург 0,5 м биіктікке отырады, көмекші оған қарама - қарсы орналасып, пішетін тоқтыны (лақты) құйымшақ - арқалы жайын келтіріп, оның барлық төрт аяқтарын бірге бекіте ұстап, операцияға даярлайды.
Қансыз (перкутарлық) әдіс. Қысқыштарды қолданып пішу. Операцияны жасау үшін Бурдиццо, Телятниковтың немесе Ханин - Тыныбековтың қысқыштарының біреуін пайдаланады.
Бурдиццо қысқышын пайдалану жайында сол қолдың саусақтарымен ұма мойнын басып, терінің арасынан ен бауын тауып алып, оны латеральдық жаққа апарып, оған қысқышты салып қысады. Қысқышты 30 секунд ұстап, оны басқаша 1 см төмен орналастырып, қайтадан қысып, ен бауын екінші қайтара мыжиды. Екінші ен бауын дәл осындай әдіспен күйретеді. Келесі күні ұма бірталай ісіңкірейді 1 аптадан кейін бірте - бірте орнына қалыптасады. 5 - 7 айдан кейін ендер толық сорылады.
Телятников және Ханин - Тыныбековтың қысқыштарымен операцияны дәл бұқаларды пішкен әдіспен жасайды.
Перекутарлық әдіспен пішілгендерде тірі салмағы ендерін толық алып тастаған тоқтылармен олардың өсуі 10 - 15 %-ке дейін үлкейеді, ұшалары 8 - 12 % -ке ауыр тартады.
Эластрия - ұма мойнына резеңке сақина салу арқылы пішу.
2 апталық тоқтыларға қолданады. Арнайы қысқыш - эластратормен резеңке сақинаны (сыртқы диаметры 2 см, ішкі 1 см) созып ұманың мойнына кигізеді. 12 - 15 күн өте ұма барлық құрамы некроздалып, резеңке сақинамен бірге бөлініп түседі. Шетелде осы эластрация өндіріс тәжірибесінде миллиондаған тоқтыларға тиімді қолданады.
Қанды әдіс. Енді жарым - жарты немесе толық алып тастау сияқты әртүрлі тәсілдермен қолданумен жүзеге асырады.
Жас қошқарларды (текелерді) толық пішу тәсілдердің техникалары.
1.Жүнді қырқып йод ерітіндісімен домдағаннан кейін, ұманы түбінен тартып, олардың ұшын өткір қайшымен кесіп тастайды. Сонымен қатар, ұманы оның тегісіне перпендикулярды тілуге болады. Ұманы қысып, ішіндегі жалпы қынаптық қабықпен жабылған енді сыртқа ығыстырады. Жалпы қынаптық қабықпен жабылған ен баударын іскекпен қысып, оларға кетгут немесе жібек жіппен лигатураны таңады, содан соң іскектен 1 см төмен ара қашықтықта кесіп тастайды. Жараның ішіне антисептикалық ұнтақ салынады.
2. Малдан басын төмен жіберіп, жамбас аяқтарынан ұстап бекітеді. Операция жасаушы ұманы біркелкі тартып, жылдам қозғалысымен қайшы немесе скальпельмен, жалпы қынаптық қабықтың бүтіндігі сақтай, оның түбін кесіп тастайды. Пішу жараға тимей, ұма тұқылын шаптық аумағына қарай тықсырып, енді сыртқа шығарып, ен бауына зонд қысқышын қысып салып, оның браншына жақын маңда енді қайшымен кесіп алады.
Кәрі қошқарлардың пішуі (М.А. Ханин және т.б. тәсілі).
Көрсетуі. Асыл тұқымдық өсемге қолданудан бракқа шығаруда немесе басқа асыл құнды қошқармен ауыстыру жайында кәрісін етке жіберу үшін пішуге мәжбүр болады.
Жансыздандыруы. Ұма мойындарынан инфильтрациялық циркулярляциярлық инъекциялайды.
Операцияның техникасы. Қойды оң жамбас аяғын жоғары тартылған, сол бүйіріне жатқызылған түрде бекітеді. Операцияны жасаушы сол қолмен ендерді шапқа қарай тықсырып, бір уақытта ұманың түбін керісінше ағытып тартады. Рудиментті емшектерден 2 см төмен ұманың терісін және оның тереңдікте жатқан қабаттарды, жалпы қынаптық қабыққа дейін айналдыра кеседі.
Ұма қабаттарының кесуінен кейін, оның терісін жалпы қынаптық қабығымен бірге еннің төменгі бөліміне тартып түсіреді. Ен бауының жалпы қынаптық қабықпен жабылған ен жіңішке орнына зонд қысқышын орналастырып, оны баяу қысады. Қысқаша таяулық ен бауларын скальпельмен немесе қайшымен кесіп ұманы енмен бірге алып тастайды.
Қысқышты 2 - 3 минуттан кейін шешеді. Ен бауының тұқылына 5 % - йод ерітіндісін жағады. Жараның қуысына күрделі ұнтақ себеді. Ұма жарасының шеттерін біріктіріп, оны түйінді немесе дорба тәрізді тігістермен тігеді. Тігістерді 7 - 8 күннен кейін алады.
1.6 Жергілікті жансыздандыру
Ұлпаларды қалпына келтіру, үзілмеліліксіздерін және жоғалған функцияларын жүзеге асыруын пластикалық операциялар деп аталады.
Ауыстыруға қолданған материалға тәуелді ақауланған ұлпаларды төрт әдіспен орынына қалыптастыруы мүмкін: аутопластика - материалды ауру малдың өзінен алады; гомоплатика - сматериалды сол түрді, басқа малдан алады; гетеропластика - трансплантаты басқа малдың түрінен алады; аллопластика - ұлпаларды басқа, әдетте тірісіз (синтетикалық) материалмен ауыстырады.
Басқа малдан ауыстырып салған ұлпалар және ағзалар (гомо және гетеропластика) реципиенттің организмде биологиялық сиыспаушылыққа шақырады. Осы құбылыс трансплантациялық иммунитет деп аталады, ол трансплантаты 8-14 ші күн некрозға келтіріп ажыратады. Қазіргінің уақыттардың мына биологиялық реакцияға қарсы және қауіпсіз құралдар табылған емес.
Сондықтан ветеринариялық тәжірибеде гомо - және гетеротрансплантацияны кең қолданбайды.
Ветеринариялық хирургияда тек қана аутопластиканың жеке тәсілдерін және ұлпалардың ақауларының орнын аллопластикадан жасалған материалмен ауыстыруды қолданады. Жиірек барлығы пластикалық операцияларды тері ақауларына істейді; осы екі арадан тері пластикасы немесе дерматопластика деп аталады.
Негізгі теріде екі топ пластикалық операциялар бар. Азат емес платикті теріні толық кеспейді, маңйлап тіліп және тартып қиықпен ақауларды жабады.
Азат емес пластикті тәсілді. Ақауды әлсірететін кеулерді қолданумен жабуы - дермотопластиканың ең көп тараған түрі.
Көрсетуі. Жаңа жарының көп заттарын жоғалтуда, әсіресе дененің көп қимылдайтын аумақтарында (буындар, байламдар, сіңірлер оның қынаптары және т.б.) ірі тамырлардың және жүйкелердің өту орындарында, ісіктерді және қаяу мен тыртықтарды кесіп алған орындарға жасалынады.
Орындалу техникасы. Малды жатқызып бекемдейді, наркозды немесе жергілікті жансыздандыруды. Асептика ережесін қатаң сақтайды. Жаңа жараларды өмірге бейімсіз ұлпалардан тазалайды; грануляцияланған жаралардың бетін жаңартады., тыртық ұлпаларды кесіп алып тастайды. Қан кетуді 3% сутек қос тотығымен дымқылданған анжырлармен мұқият тоқтатады.
Үмеген ақауларды жараның өз жақтарымен жабады, оларды жылжыту үшін теріні қөосымша кесу қажет, жара жақтарының күштенуін кемітеді және олардың жылжытуын үлкейтеді. Әлсірететін кесулердің көлемдері және қалыптары әр түрлі (доға тірізді, тік бұрышты, ирек тәрізді) болуы мүмкін, бірақ сол орынның топографиясына ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz