Иттің сан аумағындағы жарасын емдеуге арналған ауру тарихы
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.1 Жараның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.2 Жара процесінің биологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.3 Жараның емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.4 Жараны хирургиялық жолмен емдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
1.5 Жараны физикалық әдіспен емдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.6 Жараны химиялық әдіспен емдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
1.7 Новокаинді терапия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2 Өзіндік зерттеу . ауру тарихы ... 24
2.1Proanamnеsis ... 24
2.2 Anamnesis vitae ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.3 Anamnesis morbi ... 25
2.4 Status praesens communis : ... 26
2.5 Status prаesens localis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.6 Diagnosis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.7 Decursus morbi et therapia ... ... ... ... ... ... 27
2.8 Epicrisis ... ... ..32
3 Техникалық қауіпсіздік ... 34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
Анықтамалар
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1Негізгі бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.1 Жараның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1.2 Жара процесінің биологиясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.3 Жараның емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.4 Жараны хирургиялық жолмен емдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...19
1.5 Жараны физикалық әдіспен емдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .20
1.6 Жараны химиялық әдіспен емдеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..22
1.7 Новокаинді терапия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .23
2 Өзіндік зерттеу . ауру тарихы ... 24
2.1Proanamnеsis ... 24
2.2 Anamnesis vitae ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
2.3 Anamnesis morbi ... 25
2.4 Status praesens communis : ... 26
2.5 Status prаesens localis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.6 Diagnosis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.7 Decursus morbi et therapia ... ... ... ... ... ... 27
2.8 Epicrisis ... ... ..32
3 Техникалық қауіпсіздік ... 34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .35
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 36
Тақырыптың өзектілігі. Нарықтық экономикаға көшуге байланысты халқымықз ежелден малмен айналысқандықтан осы саланы одан әрі өркендету үшін , мал басын шоғырландырудың, қора-жай күтімдерінің, оның зоогигиеналық-санитарлық жағдайларын, сапалы азықтандыру және жануарлардың этологиялық ерекшеліктерін де ескергеніміз жөн.
Тәуелсіздік алған жылдары Республикада мал басының өсуіне көңіл бөлінбеді, олардан алынатын өнімдерінің сапасына талдау жасалмай, тіпті кейде малға және басқа да жануарларға мезгілінде жедел ветеринарлық жәрдем көрсетілмей, олардың өлім-жітімге ұшырауы жиі кездесіп тұрды. Өміріне қауіп туғызарлық ауруға кенеттен шалдыққан мал мен жануарларға алғашқы ветеринарлық жедел жәрдем көсетілу керек. Ветеринарлық жедел жәрдем мал дәрігерінің, орта және кіші ветеринария қызметкерлерінің тікелей міндеті.
Ветеринария саласында, оның ішінде малдәрігерлік хирургиясының ұлттық тілде шығарылған оқулықтары жоқтың қасы. Республикамыздың егемендік алғанына және мүшелі жасқа толуына байланысты, ветеринариялық хирургияның жалпы мазмұнын, оның өсіп-өнуін, бүгінгі күні мен болашағын жазу өзекті мөселелердің бірі болып саналады.
Сонау ерте заманнан бастасақ, дүние жүзінің әр түрлі аймағында тұратын халықтар, өзінің иелігінде жануарларды ұстауына байланысты хирургияның кейбір қарапайым жұмыстарын істеген. Тіпті алғашқы дәуірде малды пішіп емдегені де белгілі. Хирургиялық емдер халық арасында кеңінен жайылып, мал иелері, бақташылар, ұсталар т.б. хирургиялық еммен айналысқан. Олар бір-бірінен үйреніп, кейінгі ұрпақтарға өз тәжірибесін беріп жалғастырған.
Жарақаттану жене жара жануарлар хирургиясының үлкен бөлімдерінің бірі. Жарақаттану - травма деген сөздің мәнісін түсіндіреді. Содан травматология деген тұтас ұғым келіп шығады.
Травматология дегеніміз - соққыдан жарадан пайда болған зақымды зерттейтін хирургия ғылымының бөлімі. Пайда болғаннан бастап жарада жазылу процессі басталады. Жараның айналасындағы әр түрлі патологиялық өзгерістер пайда болады. Олар сол жердегі қан айналасының, жүйке қызметінің өзгерістері, осыған байланысты биохимия және биофизикалық өзгерістердің әсерімен жара бірте-бірте өлі етгерден тазарын, қуысы ұлпарларға толып жазылады. Осы жараның басынан аяғына дейін болатын жазылу процессінің биологиясы дейді. Бұл процесстің белгілері жараның екіншілік жетілуімен жазылғанда айқын байқалады да, ал жара бірінші жетілуімен немесе қабыршықтанып жазылғанда сыртқа белгісіз өтеді [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты - иттің сан аумағындағы жарасын емдеу.
Тәуелсіздік алған жылдары Республикада мал басының өсуіне көңіл бөлінбеді, олардан алынатын өнімдерінің сапасына талдау жасалмай, тіпті кейде малға және басқа да жануарларға мезгілінде жедел ветеринарлық жәрдем көрсетілмей, олардың өлім-жітімге ұшырауы жиі кездесіп тұрды. Өміріне қауіп туғызарлық ауруға кенеттен шалдыққан мал мен жануарларға алғашқы ветеринарлық жедел жәрдем көсетілу керек. Ветеринарлық жедел жәрдем мал дәрігерінің, орта және кіші ветеринария қызметкерлерінің тікелей міндеті.
Ветеринария саласында, оның ішінде малдәрігерлік хирургиясының ұлттық тілде шығарылған оқулықтары жоқтың қасы. Республикамыздың егемендік алғанына және мүшелі жасқа толуына байланысты, ветеринариялық хирургияның жалпы мазмұнын, оның өсіп-өнуін, бүгінгі күні мен болашағын жазу өзекті мөселелердің бірі болып саналады.
Сонау ерте заманнан бастасақ, дүние жүзінің әр түрлі аймағында тұратын халықтар, өзінің иелігінде жануарларды ұстауына байланысты хирургияның кейбір қарапайым жұмыстарын істеген. Тіпті алғашқы дәуірде малды пішіп емдегені де белгілі. Хирургиялық емдер халық арасында кеңінен жайылып, мал иелері, бақташылар, ұсталар т.б. хирургиялық еммен айналысқан. Олар бір-бірінен үйреніп, кейінгі ұрпақтарға өз тәжірибесін беріп жалғастырған.
Жарақаттану жене жара жануарлар хирургиясының үлкен бөлімдерінің бірі. Жарақаттану - травма деген сөздің мәнісін түсіндіреді. Содан травматология деген тұтас ұғым келіп шығады.
Травматология дегеніміз - соққыдан жарадан пайда болған зақымды зерттейтін хирургия ғылымының бөлімі. Пайда болғаннан бастап жарада жазылу процессі басталады. Жараның айналасындағы әр түрлі патологиялық өзгерістер пайда болады. Олар сол жердегі қан айналасының, жүйке қызметінің өзгерістері, осыған байланысты биохимия және биофизикалық өзгерістердің әсерімен жара бірте-бірте өлі етгерден тазарын, қуысы ұлпарларға толып жазылады. Осы жараның басынан аяғына дейін болатын жазылу процессінің биологиясы дейді. Бұл процесстің белгілері жараның екіншілік жетілуімен жазылғанда айқын байқалады да, ал жара бірінші жетілуімен немесе қабыршықтанып жазылғанда сыртқа белгісіз өтеді [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты - иттің сан аумағындағы жарасын емдеу.
1 Несіпбаев Т. Жануарлар физиологиясы: Оқулық жоғары оқу орындары үшін /Несіпбаев Т. 2 – басылым. Алматы: «Ғылым» баспасы, 2005.-114б.
2 Қожабеков З. К. Малдың патологиялық физиологиясы: Оқулық жоғары оқу орындары үшін /Қожабеков З. К., Өтенов Ә. М. Алматы, «Ана тілі» 1992.- 111б.
3 Сайдулдин Т. Орысша – қазақша малдәрігерлік сөздігі : Оқулық жоғары оқу орындары үшін /Т.Сайдулдин Алматы, 1993 .- 201б7
4 Ілиясов Б.К. Алғашқы ветеринарлық жәрдем: Оқулық жоғары оқу орындары үшін /Ілиясов Б.К.Алматы, 2001.-145 б.
5 Поваженко И.Е. Общая ветеринарная хирургия: Учебник для вузов /Поваженко И. Е., Братюха С. И. Москва «Колос» -1971.-128с.
6 Маметов А.М. Препараты, используемые при лечений хирургических ран животных: Учебник для вузов /Маметов А.М., Б.К.Ілиясов, А.А.Абдулла Москва, «Колос» -1971.-112с.
7 Оликов Б.М. Оперативная хирургия: Учебник для вузов /Оликов Б.М. Москва, 1941.- 147с.
8 Ілиясов Б.К. Алғашқы ветеринарлық көмек: Оқулық жоғары оқу орындары үшін / Б.К.Ілиясов, М.Жоланов Алматы 2004.- 130б.
9 Безсонов Н. А. Витамины: Учебное пособие для вузов / Безсонов Н. А./1931.-121с.
10 Қожанов Қ.Н./ Ветеринарлық фармакология: Оқулық жоғары оқу орындары үшін /Қожанов Қ.Н. Алматы-2008. – 198б.
11 Повоженко И.Е.Частная ветеринарная хирургия: Учебник для вузов /Повоженко И.Е и др. Ленинград, 1981.- 127с.
12 Абдірахманов Е. Хирургия: Оқулық жоғары оқу орындары үшін /Абдірахманов Е. Алматы 2000.- 133б.
2 Қожабеков З. К. Малдың патологиялық физиологиясы: Оқулық жоғары оқу орындары үшін /Қожабеков З. К., Өтенов Ә. М. Алматы, «Ана тілі» 1992.- 111б.
3 Сайдулдин Т. Орысша – қазақша малдәрігерлік сөздігі : Оқулық жоғары оқу орындары үшін /Т.Сайдулдин Алматы, 1993 .- 201б7
4 Ілиясов Б.К. Алғашқы ветеринарлық жәрдем: Оқулық жоғары оқу орындары үшін /Ілиясов Б.К.Алматы, 2001.-145 б.
5 Поваженко И.Е. Общая ветеринарная хирургия: Учебник для вузов /Поваженко И. Е., Братюха С. И. Москва «Колос» -1971.-128с.
6 Маметов А.М. Препараты, используемые при лечений хирургических ран животных: Учебник для вузов /Маметов А.М., Б.К.Ілиясов, А.А.Абдулла Москва, «Колос» -1971.-112с.
7 Оликов Б.М. Оперативная хирургия: Учебник для вузов /Оликов Б.М. Москва, 1941.- 147с.
8 Ілиясов Б.К. Алғашқы ветеринарлық көмек: Оқулық жоғары оқу орындары үшін / Б.К.Ілиясов, М.Жоланов Алматы 2004.- 130б.
9 Безсонов Н. А. Витамины: Учебное пособие для вузов / Безсонов Н. А./1931.-121с.
10 Қожанов Қ.Н./ Ветеринарлық фармакология: Оқулық жоғары оқу орындары үшін /Қожанов Қ.Н. Алматы-2008. – 198б.
11 Повоженко И.Е.Частная ветеринарная хирургия: Учебник для вузов /Повоженко И.Е и др. Ленинград, 1981.- 127с.
12 Абдірахманов Е. Хирургия: Оқулық жоғары оқу орындары үшін /Абдірахманов Е. Алматы 2000.- 133б.
Аннотация
Ветеринариялық хирургия пәнінен жазылған Иттің сан аумағындағы
жарасын емдеуге арналған ауру тарихы атты курстық жұмысым 36 беттен
тұрады.
Курстық жұмыс титул парағы, аннотация, мазмұны, нормативтік сілтеме,
анықтама, белгілер мен қысқартулар, кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік
зерттеу, техника қауіпсіздігі, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер
тізімінен тұрады. қамтиды.
Курстық жұмыстың негізгі бөлімінде жараның түрлері, жара процесінің
биологиясы, жараның емі, жараны хирургиялық жолмен емдеу, жараны физикалық
әдіспен емдеу, жараны химиялық әдіспен емдеу, новокаинді терапия қамтылған.
Қорытынды бөлімінде жүргізілген жұмыстың нәтижесі көрсетілген.
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Жараның түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .9
1.2 Жара процесінің
биологиясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..12
1.3 Жараның
емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...18
1.4 Жараны хирургиялық жолмен
емдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1.5 Жараны физикалық әдіспен
емдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.6 Жараны химиялық әдіспен
емдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
2
1.7 Новокаинді
терапия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 23
2 Өзіндік зерттеу - ауру тарихы ... 24
2.1Proanamnеsis ... 24
Anamnesis vitae
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... 24
Anamnesis morbi ... 25
Status praesens communis : ... 26
2.5 Status prаesens
localis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..27
2.6
Diagnosis ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
Decursus morbi et therapia ... ... ... ... ... ... 27
Epicrisis ... ... ..32
3 Техникалық қауіпсіздік ... 34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..36
Нормативтік сілтемелер
Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар.Түрлері мен типтері.Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.
МЖМБС 2888-68 - Ветеринарлық термометр
МЖМБС 1770-74 - Мөлшерлі лабораториялық шыны ыдыстар. Цилиндрлер,
мензуркалар, колбалар, пробиркалар
МЖМБС 5556-81- Гигроскопиялық медициналық мақта. Техникалық жағдайлар
МЖМБС 5962-67 - Этил спирті. Техникалық жағдайлар.
МЖМБС 6709-72 - Дистилденген су. Техникалық жағдайлар
МЖМБС 9147-80 - Лабораториялық ыдыстар және қондырғылар. Шынылы,
фарфорлы. Техникалық жағдайлар
МЖМБС 24861-91 - Бір реттік инъекциялы шприцтер
МЖМБС 26678-85 - Тоңазытқыштар және мұздатқыштар. Жалпы техникалық
жағдайлар
МЖМБС 28085-89 - Биологиялық препараттар
Анықтамалар
Жарақаттану – травма деген сөздің мәнісін түсіндіреді. Содан
травматология деген тұтас ұғым келіп шығады.
Дегидратация – кезеңінде жарадағы бірінші кезеңдегі патологиялық
процесстер бәсендеп, өлі еттерден тазарып, зат алмасуы қалыпты жағдайда өте
бастайды.
Жара - терінің кілегей қабының және терең жатқан ұлпалардың ашық
механикалық жарақаттануы.
Екінші зона – молекулярлық шайқалу немесе жартылай өлі етгену.
Бірінші зона – жара өзегі зонасы.
Ауырсыну – организмінің табиғи қалыптасқан қажетті қасиетінің бірі
және ауырсынған жерін мал қорғанып, сақтанады, ауру процессінің ары карай
дамып асқынуына кедергі болады.
Гидратация – бұл кезең жарада болатын морфо-функционалдық, биофизика-
химиялық, иммуно-биологиялық процесстермен өтеді.
Ф.7.04-03
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
__________________________кафедрасы
___________________________________ пәні бойынша
Курстық жұмыс
Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________
Орындаған _______________________________
(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші
___________________________________ __________
(оқытушының аты –
жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)
Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2013ж.
Норма бақылау:
_______________
қолы, аты – жөні
Комиссия:
_______________
қолы,аты – жөні
_______________
қолы,аты – жөні
Шымкент 2013 ж.
Ф. 7. 05 – 04
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
______________________________кафед расы
Бекітемін
Каф.меңгерушісі __
_________2013ж.
№____Тапсырмасы
___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______
№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу Көлемі
мерзімі (парақ саны)
1
2
3
4
5
6
Ұсынылған әдебиеттер:
1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________
Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты – жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
( күні,
студенттің қолы)
Ф. 7. 04 – 06
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
___________________________________ ____ факультеті
___________________________________ __ ____кафедрасы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
_____________________
(қолы,аты – жөні)
_______________2013ж.
Курстық жұмысты қорғау
Хаттамасы №____
___________________________________ ___________________ пәні
студент____________________________ _тобы_________________________
Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________
Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
1.___________________________________ _____________________________
2.___________________________________ _____________________________
3.___________________________________ _____________________________
Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен)
_____, қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен)_____балл.
Сомалық баллы______
Жұмыстың бағасы____________
Курстық жұмыс жетекшісі__________________________ __________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Қорғау күні__________2013ж.
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Нарықтық экономикаға көшуге байланысты
халқымықз ежелден малмен айналысқандықтан осы саланы одан әрі
өркендету үшін , мал басын шоғырландырудың, қора-жай күтімдерінің,
оның зоогигиеналық-санитарлық жағдайларын, сапалы азықтандыру және
жануарлардың этологиялық ерекшеліктерін де ескергеніміз жөн.
Тәуелсіздік алған жылдары Республикада мал басының өсуіне көңіл
бөлінбеді, олардан алынатын өнімдерінің сапасына талдау жасалмай,
тіпті кейде малға және басқа да жануарларға мезгілінде жедел
ветеринарлық жәрдем көрсетілмей, олардың өлім-жітімге ұшырауы жиі
кездесіп тұрды. Өміріне қауіп туғызарлық ауруға кенеттен шалдыққан
мал мен жануарларға алғашқы ветеринарлық жедел жәрдем көсетілу
керек. Ветеринарлық жедел жәрдем мал дәрігерінің, орта және кіші
ветеринария қызметкерлерінің тікелей міндеті.
Ветеринария саласында, оның ішінде малдәрігерлік хирургиясының ұлттық
тілде шығарылған оқулықтары жоқтың қасы. Республикамыздың егемендік
алғанына және мүшелі жасқа толуына байланысты, ветеринариялық хирургияның
жалпы мазмұнын, оның өсіп-өнуін, бүгінгі күні мен болашағын жазу өзекті
мөселелердің бірі болып саналады.
Сонау ерте заманнан бастасақ, дүние жүзінің әр түрлі аймағында тұратын
халықтар, өзінің иелігінде жануарларды ұстауына байланысты хирургияның
кейбір қарапайым жұмыстарын істеген. Тіпті алғашқы дәуірде малды пішіп
емдегені де белгілі. Хирургиялық емдер халық арасында кеңінен жайылып, мал
иелері, бақташылар, ұсталар т.б. хирургиялық еммен айналысқан. Олар бір-
бірінен үйреніп, кейінгі ұрпақтарға өз тәжірибесін беріп жалғастырған.
Жарақаттану жене жара жануарлар хирургиясының үлкен бөлімдерінің
бірі. Жарақаттану - травма деген сөздің мәнісін түсіндіреді. Содан
травматология деген тұтас ұғым келіп шығады.
Травматология дегеніміз - соққыдан жарадан пайда болған зақымды
зерттейтін хирургия ғылымының бөлімі. Пайда болғаннан бастап жарада
жазылу процессі басталады. Жараның айналасындағы әр түрлі патологиялық
өзгерістер пайда болады. Олар сол жердегі қан айналасының, жүйке қызметінің
өзгерістері, осыған байланысты биохимия және биофизикалық өзгерістердің
әсерімен жара бірте-бірте өлі етгерден тазарын, қуысы ұлпарларға толып
жазылады. Осы жараның басынан аяғына дейін болатын жазылу процессінің
биологиясы дейді. Бұл процесстің белгілері жараның екіншілік жетілуімен
жазылғанда айқын байқалады да, ал жара бірінші жетілуімен немесе
қабыршықтанып жазылғанда сыртқа белгісіз өтеді [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты - иттің сан аумағындағы жарасын емдеу.
1 Негізгі бөлім
1.1 Жараның түрлері
Жаралар үш түрге бөлінеді - операциялық, кездейсоқ және соғыс
жаралары.
Операциялық жаралар малға әр түрлі асептикалық операция жасағанда (пішу,
жарыққа операция т.б.) жөне абсцесс, флегмона тағы сол сияқты инфекциялық
процесстерді тіліп өңдегенде пайда болады. Кездейсоқ және соғыс жаралары
себептеріне қарай тағы да бөлінеді. Олардың түрлері - түйрелген, шабылған,
тілінген, соғылған, жыртылған, тістелген, жаншылған және уланған жаралар.
Түйрелген жара. Ол үшкір заттармен (шеге, ағаш бұтағы, сым темір, біз
т.б.) жарақатгалғанда пайда болады. Бұл заттар денеге ұлпаларды ығыстырып
көп жарақаттамай енеді. Мүнда жараның ауызы тар болып, кейде бітеліп
тұрады, көп қан ақпайды, бірақ анаэробты инфекция дамуы мүмкін, терең
жатқан ірі қан тамырлар жараланып гематома пайда болуы да ықтимал.
Тілінген жара. Өткір заттармен (пышақ, скальпель, ұстара, әйнектің
сынығы т.б.) жараланғанда болады. Мұнда жараның аузы ашылып тұрады, қан
ағысы жақсы, тілініп пайда болғандықтан жиектері түзу, жара айналасындағы
ұлпалар көп жарақатталмаған. Бұл жаралар көбінесе асқынбай уақытында
жазылады.
Шабылған жара. Себептері - балта, қыныш, күрек таш сол сияқты заттардың
әсерінен пайда болады. Тілінген жараға қарағанда қан аз ағады, ұлпалар
көбірек жарақатғанады. тереңдігі сүйекке дейін жетіп кейде дененің шабынған
бөлшегі салбырап тұрады [1,2].
Соғылған жара - жұмыр заттардың өсерімен пайда болады, мысалы
балғамен, таспен, малдың тұяғымен т.б. заттармен. Мұнда жара пайда болуымен
бірге оның айналасындағы тері, ұлпалар зақымдалады, сүйек сынуы да мумкін.
Жарадан қан көп ақпайды, жиектері тегіс емес, көбінесе мүнда тері және шел
жаралан-ғандықтан жара өте терең болмай қабырғасының ажырауы шектеулі
болады.
Жыртылған жара. Жыртқыштардың тырнағымен, темір ілгек, қармақ, бұтақ-
шегелердің әсерінен пайда болады. Мұнда тері, оның астындағы ұлпалар
созылып жыртылады, жұлынады, сондықтан бұл жаралардың пішіні, терендігі бір
емес, кейде жыртынған терісі салбырап тұрады, қан көп ақпайды.
Тістелген жара. Малдардың тістерінен пайда болуы. Мұнда ұлпалардың
соғылуы, жаншылуы, жыртылуы да кездеседі. Тіспен жараға микробтар да енеді,
басқа жараларға карағанда жазылуы ұзаққа созылады және бұл жараларда құтыру
вирусынан қауіп бар.
Жаншылған жара. Бұл жара өте ауыр жарақатта, мысалы мал ауыр машинаның
трактор немесе құрылыс бетон қабырғаларының астында қалғанда пайда болады.
Мұнда жара көлемді, еттері мыжылып жаншылған, шеттері жыртылып қан ақпайды,
айналасы қанталап түрады. Жараланған жерде инфекция даму қаупі бар, үсақ
мал болмаса ірі малды емдеудің нәтижесі болмайды [2,3].
Уланған жара. Жараның беті улы химиялық заттармен. радиоактивтік
элементтермен ластанып организмге қосымша зақымын тигізсе олар миксты деп
аталады. Уланған жаралар жыланның, қарақұрт. шаянның шаққанъшан да болады.
Бұл жаралар өте қауіпті, сондықған бұған жан-жақты хирургиялық және арнайы
ем қолдану керек.
Түйдектелген жаралар. Бұл жарада жоғарыда айтылған екі-үш жараның
түрлері кездеседі, мысалы үрылған. соғылған және жыртылған. Мұндай жараны
соғынып-жыртылған жара дейді. Сол сияқты басқа да жаралардың араласқан
түрлері кездеседі. Жаралардың үшіні түріне соғыста пайда болатын жаралар
жатады.
Атпа- кару жаралары. Бытыра, оқ, жарқыншақтын әсерінен пайда болатын
жаралар. Мұнда қаптатдаған соққының әсерімен тек жара ғана пайда болып
қоймай, оның айналасыңдағы ұлпалар да жарақатта-нады. Бұл жаратардың
ерекшелігі — денеге оқ және сол сияқгы қарулармен бірге тереңге микробтар,
әр түрлі бөгде заттар (жаңқа, құм, жүн т.б.) енуі мүмкін. Ғалым Борстың
зертгеуі бойышпа бұл жарада оның өзегінен сыртқа қарай 3 зона болады.
Олардың жарақаттануы әр түрлі, сондықған ем қолданғанда осыны ескеру керек.
"Бірінші зона" (жара өзегі зонасы). Бұған жараның өзегі жатады. Оның
қуысында жаншылған ұлпалар, бөгде заттар, микробтар, ұйыған қан болады.
"Екінші зона" (молекулярлық шайқалу немесе жартылай өлі етгену). Бұл
екінші зонаның сыртқа қарай жалғасы болып келеді. Бұл жердегі ұлпалар
өліеттенуге ұшырамайды, бірақ торша құрылымы өзгереді, ұлпа аралығы
қанталайды, жүйкеленуі бұзылады. Кейіннен бұл ұлпалар жартылай өлі еттену
мүмкін.
Кейбір ғалымдар "төртінші зонаны" да айырады (ареактивтік зона).
Мұнда қан тамырлары салдануы, жүйкелену жағынан өзгерістер, ұлпаның зақым-
далуы байқалады. Бұл зона жарақатталмаған ұлпалармен шектеседі.
Атпап қару жараның айналасындағы терісі, еттері өлі еттеніп ісініп
түрады. Жақын жерден атқан оқтың күйген іздері, оқ дәрінің иісі қалады.
Мұнда жараның тесіп өткен түрлері кездеседі, оның кірер және шығар
тесіктері болады. Кірер тесігі дөңгелек, үш бүрышты, жұлдыз төрізді болып,
айналасыңцағы терісі ішіне бүктеледі [1,2,3,4].
Шығар тесігі жан-жагы жұлынып үлкен болады. Оқ немесе жарқыншақ
денеге енгенде, ұлпалардың тығыздығына қарай бағытын өзгертеді, сондықтан
жара өзегі тура болмайды. Мұндай жараларда сүйек сынуы, инфекция үрдісі
дамуы мүмкін, сондықтан жазылу мерзімі ұзаққа созылады. Пайда болу уақытына
қарай және организмнің оған реакциясына байланысты жараның үш түрін
айырады:
а) жаңа пайда болған жара - пайда болған уақытынан 24-36 сағатқа дейін;
б) қабынып кеткен жара - қабынудың клиникалық белгілері айқын
білінгенде;
в) инфекциямен асқынған жара - ірінді инфекциямен немесе газды
инфекциямен асқынғанда.
Жараның белгілері. Жараға тән белгілері: ауырсыну, қан ағыс,
қабырғасының ажырауы, қызметінің бұзылуы.
Ауырсыну организмінің табиғи қалыптасқан қажетті қасиетінің бірі.
Ауырсынған жерін мал қорғанып, сақтанады, ауру процессінің ары карай дамып
асқынуына кедергі болады. Әрине қатты және үзаққа созылған ауырсыну
зияндығын да тигізеді. Жарада ауырсыну алғашқы кезеңінде қатгы білінеді,
кейінірек басылыңқырайды, кейде солқылдап ауырсынады.
Ауырсыну жараланған жердің жүйкеленуіне байланысты болады, неғұрлым
жүйкесі көп жер жараланса соғүрлым ауырсынуы қатты сезіледі. Тұлегіне қарай
малдың сезімтал реакциясы әр түрлі болады. Ірі қара мал жылқыға қарағанда
төзімді келеді, ал иттер, шошқалар, мысықтар өте сезімді болғаңдықтан,
естен тануы да байқалады.
Құстардың ауырсыну сезімі өте төмен. Ауырсыну организмге зияндық
әсерін де тигізеді. Ол қан -лимфа айналасына, жүрек қызметіне, тынысына.
ішек-қарын қызметіне кері әсер етеді. Сондықтан қатты және үзақ ауырсыну
организмге өте катерлі, мал естен танып өліп кетуі де мүмкін. Осыны ескеріп
алдын-ала шара қолданып, ауырсынудың әсерін төмендеткен жөн [3,4].
Жараның негізгі бір белгісі – қан ағыс. Оның төмендегідей түрлерін
айырады: сыртқы және ішкі, жараланған тамырларына қарай артериалды,
венозды, капиллярлы, аралас: уақытына қарай алғашқы, қайталанған немесе
қайта пайда болған қанағыс. Кейде аррезионды қан ағысты бөлек айтады. Мұнда
қан тамыры қабырғасынан немесе бір мүшелердің сыртынан қан шым-шым пайда
болып ағып түрады.
Сыртқы қан ағыс жараланған сәтте пайда болып, айқын білінеді. Ішкі
қанағыс сыртынан бідінбейді, қан ұлпаларға, дененің табиғи қуыстарына
(буын, кеуде, құрсақ т.б.) жиналады, сондықтан оларды ұлпалардың немесе
қуыс қан ағысы дейді. Егер қан буын қуысына жиналса оны гемартроз, кеуде
(көкірек) куысына жиналса оны гематоракс деп қуыстың атына сәйкес атай
береді. Осындай қан ағыстарда мал әлсірейді, қан тамырының соғысы жиіленіп,
көрінетін кілегей қабықтары бөзарыңқы болады, демікпе байқалады, мал
теңселіп айдауға жүргісі келмей, жатуға тырысады.
Алғашқы қан ағысы - жара пайда болған сәтте болады. Кейде қан бірнеше
минуттан әлде сағаттан кейін пайда болуы мүмкін, оны кешігіп болған қан
ағысы дейді.
Қайталанған қан ағыс. Алғашқы қан ағысын тоқтатқаннан кейін, ол
қайталануы мүмкін. Оның себептері — алғашқы аққан қан жөнді
тоқтатылмауында, пайда болған тромб қан ағысымен жұлынып кетуі; қосымша
жарақаттануы; жараяы таңған декені өрескел шешу, ауыстыру; жараның ішінде
қалып қойған сүйек сынықтары мен және басқа бөгде заттармен жарақатғану;
байланған қан тамырларының басқа жерден үзілуі.
Септикалық қан ағыс. Организм сепсиске ұшыраған жағдайда кездеседі.
Оған себеп - қан тамырларының дегенерацияға ұшырауы, вазо-конструкторларын
жартылай салдануы (парез), организмде тромбокиназа қорытылуының азаюы.
Қансырау. Қансырау ірі қан тамырлар жарақат-талғанда кездеседі.
Алғашқы кезде малдың қан тамырының соғылуы, тынысы жиілінеді, керінетін
кілегей қабықтары бозарып көкшіл тартады, ол жатып қалып, кейіннен жағдайы
ауырлап өліп кетуі де мүмкін. Мал түліктерінің қансырауға төзімділігі әр
түрлі болады. Ірі қара малмен иттер төзімді келеді, мысалы ірі қара
денедегі 50% қаннан айырылғанда ғана өлуі мүмкін, ал жылқы қансырауды ауыр
көтереді, ауру, арық малдар қансырауға төзімсіз келеді.
Емі. Жүрек жұмысын жақсарту үшін кофеин, тынысы ауырлаған жағдайда
лобелин қолданады, мейілінше су береді. Қан тамыры арқылы 5% дейін глюкөза
қосып хлор физиологиялық ерітіндісін жібереді, оны тері астына да жіберуге
болады. Қан алмастырып сөйкес қан қүю, немесе оның орнын басатын
ерітінділер — полиглюкин, реополиглюкин, гемодез және В.Н.Петров
ерітіндісін қолданады.
Жара қабырғасының ажырауы. Бұл белгі тері астындағы бұлшық еттердің
ұзынынан немесе көлденеңінен жаралануына байланысты болады. Ұзынынан
жараланғанда жараның ауызы көп ажырамайды, ал көлденеңіңде -- ажырауы жақсы
байқалады. Ауызы кең жараларды ластануы көбірек болады, сондықтан ұзаққа
созылуы мүмкін. Мұндай жараларды емдегенде жартылай тігіп шеттерін
жақындату керек. Ауызы тар жағдайда (мысалы түйрелген жараларда) анаэробты
инфекцияның даму қаупі бар.
Қызметінің бұзылуы жараның пайда болған жеріне және ауырлығына
байланысты болады. Егер өмірге жанды жерлер бас, жұлын әлде организмнің
қимылдау мүшесіне әсер етілсе, мал ақсап жүре алмай қалады. Ал жеңіл-желпі
және малға қатты өсерін тигізбейтін жараларда қызметінің бұзылуы айқын
болмайды [3,4,5].
1.2 Жара процессінің биологиясы
Пайда болғаннан бастап жарада жазылу процессі басталады. Жараның
айналасындағы әр түрлі патологиялық өзгерістер пайда болады. Олар сол
жердегі қан айналасының, жүйке қызметінің өзгерістері, осыған байланысты
биохимия және биофизикалық өзгерістердің әсерімен жара бірте-бірте өлі
етгерден тазарын, қуысы ұлпарларға толып жазылады. Осы жараның басынан
аяғына дейін болатын жазылу процессінің биологиясы дейді. Бұл процесстің
белгілері жараның екіншілік жетілуімен жазылғанда айқын байқалады да, ал
жара бірінші жетілуімен немесе қабыршықтанып жазылғанда сыртқа белгісіз
өтеді.
Клиникалық белгілеріне қарай Н.П.Пирогов жара процессінің үш
сатысын айырады:
1) ісіну
2) тазару
3) грануляция сатысы.
Цитологиялық және патологиялық өзгерістеріне қарай Н.Ф.Камаев (1962)
жара процессін келесі дәуірлерге бөледі:
1. Ерте пайда болған (12 сағат шамалы) - мұнда қабынудың алғашқы
белгілері біліне бастайды.
2. Дегенеративтік - қабыну дәуірі.
3. Регенерация дәуірі.
И.И.Кузин үш кезеңі, регенерация, тыртықтану және эпителийлену
кезеңін ажыратады. Жарадағы биофизика-химиялық өзгерістеріне қарай И.Т.
Руфанов жара процессін екі кезеңге беледі: гидратация кезеңі немесе жараның
биологиялық өздігінен тазаруы; дегидратация кезеңі немесе регенеративтік
қалпына келу кезеңі. Осы соңғы жіктелу ең қолайлы деп саналады. [1,5,6].
Гидратация. Бұл кезең жарада болатын морфо-функционалдық, биофизика-
химиялық, иммунобиологиялық процесстермен өтеді. Басты өзгерістер қан
тамырларының зақымдалуларынан басталады, капиллярлардың қабы созылып,
қанның белок бөліктері ұлпаның сыртына сүзіліп шығады, тотығу - қалпына
келу процесстері нашарлайды. Осы жердегі патологиялық процесстердің үдеуіне
жүйке жүйесінің қалыпты қызметінің өзгеруіне байланысты. Осылардың әсерінен
жараның, өттегімен қоректенуі төмендейді.
Қан тамыры арқылы өттегі зақымдалған жердің торша аралығына қаннан
шыққан белоктармен байланысып, торшаның өзіне толық жетпейді, сондықтан зат
алмасуы (көбінесе, бұзылып аяғына дейін жетпейді) толық төтықпаған заттар
көбейеді. Көмірсутек алмасуының бұзылуынан сүт, пировиноград тағы басқа
қышқылдар, белок алмасуы бұзылуынан — амин қышқыддары кетон заттары; майлар
мен липидтер алмасуы бұзылғаннан - май қышқылдары кебейеді. Сейтіп, жараның
ұлпаларында қышқыл заттар көбейіп жергілікті ацидөз пайда болады. Егер
қалыпты рн 7,0-7,1 болса, ацидөз рн 6,8-6,5 кейде одан да төмендейді.
Осындай ацидөз және микробтар уыттары лейкоциттердің фагоцитоздық қасиетін
төмендетеді, қырылуына себеп созылады. Өлген лейкоциттерден протеолдық
ферменттер (протеаза, пепсиназа, оргиназа) бөлініп шығады. Осы
ферменттердің және қышқылдардың өсерімен жарадағы өлі еттер ыдырап, езіліп
сұйық затқа айналады, осылай ірің пайда болады. Ірің жараның қуысынан жара
толық тазарғанша ағады [3,4,5,6].
Жарадағы гистологиялық (ұлпаның ыдырауы) процесстер физиологиялық
белсенді заттардың (гистамин, ацетилхолин т.б.) жиналуына өсер етеді.
Осымен қатар ұлпа сұйығында жараланған торшалардан шыққан К йоны көбейеді.
Ол жараның ауырсынуын өршелендіріп, капилляр қабырғаларының және торша
мембраналарының (жарғағының) өткізу қабілетін жоғарылатады. Осы жағдай
жараға сұйық заттардың жиналуына қосымша әсерін тигізеді. Белок, май және
көмірсулар ферменттердің әсерімен ыдырап, молеқулалары шоғырланып,
жараланған жердің онкөтикалық және осмөтикалық қысымдары көтеріледі.
Осмөтикалық қысым 0,19 МПа дейін жетеді. Осындай езегістер қан мен лимфа
айналасын нашарлатып, ұлпалардың өлі еттенуін үдейтеді. Жараның көлемі
үлкейіп, оның қуысы өлі еттен және іріңнен жөнді тазармаған жағдайда ол
асқынып жара инфекциясына айналады. Мұнда ацидоз жағдайы ұлғая түседі,
ұлпалар қосымша өлі еттеніп ірің көбейеді. Жараның іріңнен тазаруы қиындай,
организмде ірінді резорбтикалық қызба немесе сепсис пайда болуы мүмкін. Осы
айтылған биофизика-химиялық процесстердің әсерімен ол біртіндеп өлі
еттерден, іріңнен толық тазартады, осы уақыттан бастап жараның жазылуының
екінші кезеңі басталады. Екінші кезең дегидратация. Бұл кезенде қабыну
процессі бәсендейді, жараның айналасындағы домбығу қайта бастайды, жараның
беті сөл дымқыл болып қызарып бүршіктелген ұлпамен қапталып түрады,
кейіннен толық жазылғанда жараның беті тыртықталады. Осындай өзгерістеріне
қарай бұл кезең екі сатыға беледі: 1-сатысы — гранулды саты, 2-сатысы --
эпидермис және тыртық пайда болу сатысы [1,5].
Дегидратация кезеңінде жарадағы бірінші кезеңдегі патологиялық
процесстер бәсендеп, өлі еттерден тазарып, зат алмасуы қалыпты жағдайда өте
бастайды. Осыған байланысты қышқыддық та азайып, ұлпалардың ыдырауы азаяды,
Са йоны көбейеді, ол қан тамырлары және торша мем-браналарын тығыздатады.
Экссудатта және ұлпа аралық сұйықтарда регенерация стимуляторлары және
нуклеин қышқыддары (РНК, ДНК) көбейеді, олар белок құрастыруына қатысып,
жазылу процесстерін жеделдетеді. Осы процесстердің әсерінен жараның қуысы
жас дәнекер ұлпамен толықтырылады, кейіннен ол тыртыққа айналып беті
эпидермиспен қапталады [2,5,6,7].
Мал түліктеріне қарай жара процессінің биологиялық ерекшеліктері
Түлігіне қарай малдардың жарасының тазаруының үш түрі болады;
а) ірінді ферментативтік, б) ірінді - секвестрациялық, в)
секвестрациялық.
Жараның ірінді – ферментативтік түрімен тазаруы. Мұнда гидратация айқын
білініп, жараның айналасы ісініп түрады, қолмен сипап, басып көргенде
ауырсынады. Ферменттердің әсерімен жарадағы елі еттер ыдырап-сұйылып,
іріңмен бірге сыртқа ағады. Осымен қатар жара аумағында иммунобиологиялық
процесстер үдейді, ұлпаның кедергісі құрылып микробтардың жан-жағына
тарқалуына бөгет жасалынады. Бұл түрдің ерекшелігі – жараның аузы жақсы
ажырап, ірің сыртқа тоқтаусыз ағады, жараның тазаруы тез уақытта өтеді.
Кейде жараның ауызы тарылып, іріңнің сыртқа ағуы нашарласа, ол денеге тарап
іріңді-резорбтикалық қызба пайда болуы ықтимал. Жараның осындай жолмен
тазаруы жылқыларда және иттерде кездеседі [3,5,6,8].
Жараның іріңді - секвестрациялық түрімен тазаруы. Ірі қара мал, ешкі,
шошқаларда кездеседі. Алғашқы сағаттардан бастап жараның ішіне фибринді
экссудат жиналады, ол елі еттермен араласып фибринді - ұлпалық қоспаға
айналады, біраз уақыт өткеннен кейін кеуіп қатайып қоспаға айналып,
организмге әсерін тигізе алмайды. Көлемді, өлі етгері көп жараларда оған
зардапты микробтар көптеп енгенде, фибрин - ұлпалық қоспа жара инфекциясын
дамытуына себеп болады. Бірте-бірте қоспа секвестрге айналады, сау ұлпамен
бірге шекаралас ірінді - демаркациялық қабыну үрдісі пайда болады. Мұндай
гидратация бөсең өтеді, тез уақытта тазармайды. Ірі қара малдарда аз
уақыттың ішінде жараның ауызы қабыршықтанып бітеліп қатады да, сырттан
қарағанда жазылғандай болып көрінеді, бірақ жараның ішінде ыдырау
процесстері жүріп жатады, пайда болған ірің сыртқа шықпай іште қалып қояды.
Қойларда фибринді - ұлпаның қоспа грануляция ұлпасымен қапталып жараның
орнында квпке дейін сақталып қатгы болып түрады.
Жараның секвестрациялық тазаруы. Мұндай тазару кеміргіштер мен
құстарда кездеседі, ал басқа малдарда терінің беткі қабаты жырылыл
кеткеніңде ғана кездеседі. Бұл тазаруға жараның қуысы фибринге толып
тығыздалып ұйытқыға айналады. Кейіннен ол фибринді - ұлпалық қоспаға
айналады, жараның қуысы тығындалып оны қосымша жарақаттардан, микробтардан
қорғап жараның жазылуына өрекет етеді. Жараның қабырғаларынан өскен
гранулды ұлпа пайда болған қоспа!ны, бірте-бірте итеріп жараның қуысын
толық қаптайды. Процесстің аяғында жара қоспадан босап орны сәл тыртықтанып
немесе тыртықсыз бітіп кетеді [4,6,7,8,9].
Жараның жазылуы. Жараның жазылуы үш түрде өтеді:
1. Бірінші жетілуі мен жазылуы.
2. Екінші жетілуі мен жазылуы.
3. Қабыршықтанып жазылуы.
Жараның бірінші жетілуі мен жазылуы өте құнды болып табылады, өйткені
мұнда: жазылу мерзімі қысқа іріңсіз жазылады; қабыну процесі бәсең өтеді;
жараның орнында білінер-білінбес тыртық қалады немесе мүлде тыртық
қалмайды. Жаралардың осылай жазылуына төменгі жағдайлар қажет: олар
микробтармен ластанбау керек (асептикалық жара), бөгде заттардың болмауы
шарт, жараның жиектері өлі етсіз болып, қаны толық тоқтатылып және жараның
жиектері беттесіп тігілу керек. Мұндай жағдай операциялық жараларда және
нақтылы хирургиялық өндеу жасалған кездейсоқ, көбінесе жаңа пайда болған,
жараларда кездеседі. Мұндай жаралардың жазылуындағы даму процесстері өзіне
тән болады. Жара тігілгеннен кейін немесе басқа жолмен оның шеттері
біріктірілгеннен кейін, оның қуысына қан және сарысулы-фибрөзды экссудат
жиналады, ұйыған қанның фибриногені қуысты толтырып, жараның қабырғалары
бір-біріне жабыстырады, осыны алғашқы жабысу дейді. Бірінші тәуліктің
ішінде сарысулы - фибринозды қабыну процесстері дамиды, қан торшалары және
фибробластар жиналады. Қабыну процессінің әсерінен қышқылдың көбейіп
протеолиз, фагоцитоз дамиды. Осымен қатар, капиллярлардың ішкі қабаты
ісініп, электропотенциялды айырымның әсерімен беткейлі тартылуының
төмендеуімен екі жақтан бір-біріне қарсы өсіп, қосылады, сөйтіп капиллярға
айналады. Осылай қан айналысы орнына келеді. Капиллярлардың айналасына
лейкоциттер, моноцитгер, макрофагтар тағы басқа торшалар жиналып, олар дами
келе фибробластарға айналады. Бұл процесстер жараның 3-4 тәулігінде өтеді,
мұны екінші жабысу дейді. 4-5 тәуліктерде фибробластар өсіп үзарып бір
ыңғайлы реттеледі, осылай талшықты дәнекер ұлпа, коллагенді талшықтар пайда
болады. Кейіннен қабыну процессі бәсендеп, жаңа пайда болған дәнекер
ұлпаның үсті терінің мальпигий қабатымен қапталады. Бірте – бірте дәнекер
ұлпаның талшықтары ықшамдалады, жіңішкеленіп тығыздалады, тыртыққа
айналады. Ол бас кезінде қызарып, бұртиып білініп тұрады, уақыт өткен
сайын, қан тамырлары тартылып бозара бастайды, тартылып кішірейеді.
Дәнекер ұлпалы жабысудың жетілуі иттерде 6-7 тәулігіндс, жылқыларда 8-10,
ірі қара малда, қой, ешкілерде 7-9 тәулікте жетіліп бітеді.
Жараның екінші жетілуі мен жазылуы. Жазылудың бұл түрі кездейсоқ,
асқынған операциялық жараларда және атпақару жараларында кездеседі. Бұл
жазылудың ағыны екі кезеңде өтеді гидратация кезеңі немесе жараның
өздігінен тазару кезеңі немесе гранулды ұлпа және эпителиймен қапталу
кезеңі. Осылай жазылудың өзіне тән ерекшеліктері жазылу мерзімі үзаққа
созылады (3-4 апта), іріңді болып өтеді, жараның орнында тыртық қалады.
Гидрадация кезеңіндегі жараның клиника-морфологиялық өзгерістері.
Жазылу процесстері жараның айналасы ісініп қуысына ұйыған қан жиналады. Ірі
қара малында, қой, шошқаларда қан құрамында фибриноген ауызы бекітіліп
қалады, жараның қуысы фибринді ұлпалық қоспамен толады. Жараның қабырғалары
жағынан іріңді-демаркарциялық қабыну дамиды, олі еттер секвестрге айналады.
Мұнда ірің коп болмайды. Жылқылар мен иттерде жараның ауызы жақсы ашылып,
жараның қуысындагы эксудат, ірің тоқтаусыз сыртқа ағады, жараның айналасы
ісініп, ауырсынады. Жергілікті өзгерістермен бірге организмде жалпы
өзгерістер де байқалады: дене қызуы көтерілуі мүмкін, тамыр соғуы және
тынысы жиіленеді, қан құрамында лейкоциттердің көбейгені, лейкоцит
формуласында лейкоцитгердің солға ығыстырылғаны байқалады. Неғұрлым жара
көлемді, өлі еттер көп болса. соғүрлым ондағы процесстер ауыр өтеді, ірің
көп болып организмде іріңді-резорбтикалық қызба пайда болуы мүмкін. Жара
кедергісіз жазылса 3-4 тәуліктен бастап өлі етген тазарған жағынан гранулды
(бүршіктелген) ұлпа өсе бастайды. Жараның беті осылай тазара келе, гранулды
ұлпамен толық қапталады. Гидрадация кезеңі осылай аяқталады [1,3,8,9,10].
Жараның дегидрадация кезеңіндегі клиника-морфологиялық өзгерістері.
Жара өлі еттерден толық гранулды ұлпамен қапталады, оның айналасындағы
ісінуі қайтады, ауырсыну азаяды, жараның беті сүрғылт экссудатпен суланып
түрады.
Гранулды ұлпаның өсуі. Жараның қабырғаларынан түйірленіп
капиллярлар, оларды қоршап дәнекер ұлпасы өсіп дамиды. Капиллярлар көп
болғандықтан, жараның бетін қаптаған ұлпалар біркелкі болмай бүршіктеліп
түрады, сондықтан оны бүршіктелген немесе гранудды (лат.бүршік-гранула) деп
атайды. Гранулды ұлпаның белгілері: беті бүршікті болады, басып көргенде
қатты, ашық қызыл түсті және сүрғылт түсті азғана экссудатпен жабылып
түрады. Гранулды ұлпа өсіп-өніп жараның қуысын толтырады, микробтармен
уыттарға кедергі болып қарсы тұрады, жараның бетіне эпителий қапталуына
себепкер болады. Осындай процесстер жараның қалыпты жағдайында кездеседі,
ал жараның жазылуына кедергі кездессе, әлде жаңадан пайда болып өсіп келе
жатқан гранулды ұлпа сыртқы әсерлермен зақымдалса, төмендегідей
патологиялық ұлпалар өсуі мүмкін.
Гидремиялық грануляция. Мұнда ұлпаның бүршіктері ірі, ашық кызыл
түсті, жұмсақ созылады, қанталағыш келеді, кейде беті өлі еттеніп, ұлпа
артық дымқылды болады. Мұндай грануляцияның пайда болу себептері жарадағы
бөгде заттар, сүйек сынықтары, жараның терең қалталарына жиналып қалған
іріндер, уақытында алынбаған дренаж тағы сол сияқты жағдайлар.
Атониялық грануляция — бүршіктері болмайды, түсі ақшыл-бөз, беті сәл
дымқылданып түрады, кейде құрғақ болады. Мұндай Ірануляция жазылуы үзаққа
созылған жараларда және ойылымдарда кездеседі.
Жара эпителизациялану процесстері. Гранулды ұлпаның өсіп дамуымен
бірге жараның шетінен оның үсті эпителий қаптай бастайды. Ол мальпигий
қабатының эпителий торшаларынан өседі. Жараның 5-7 күндігінде эпителий
жараның айналасынан ағарып немесе көгілдір қызыл болып шеңберленіп
байқалады. Клиникалық ерекшелігіне қарай жараның екінші кезеңінде
Н.И.Краузе бойынша эпителийленудің екі түрі болады: 1) шоғырланып
тыртықтану, 2) жазықталып тыртықтану.
Шоғырланып тыртықтану терең, ауызы ашық жараларда кездеседі. Мұнда
тыртық жараның түбінен басталады. Гранулды ұлпаның коллагенді және
эластикалық талшықтары тартылып, қысылып бір-біріне жақындалады, сөйтіп
жара тыртық-танумен бірге эпителиймен жабылады.
Жазықталып эпителийлену терісі сыңырылып пайда болған көлемді
жараларда кездеседі. Мұнда гранулды ұлпамен тыртықталудың алдында
эпителиймен толық жабылып болмағандықтан, эпителийсіз жараның жазылуы
ұзаққа созылады.
Жараның қабыршықтанып жазылуы. Жазылудың бұл түрі кеміргіпггер мен
құстарда кездеседі. Басқа малдарда терінің беткейлі жараларында кездеседі.
Жараның бетіндегі ұйыған қан, фиброзды экссудат және өлі еттер кеуіп,
оның бетін қабыршықтанып жауып тұрады. Қабыршық жараны сыртқа механикалық
әсерден және микробтардан қорғаныш болады, оның жазылуына жағдай туғызады.
Жараның орны тегіс болып, іріңсіз жазылады.
Жараланған малдарды зерттеу әдістері. Аддымен жараланған малды
клиникалық зерттеуден өткізеді. Содан кейін жараның түрін айырады,
қаншалықты зақымдалғанын, жараланған жердің қызметінің бұзылу дәрежесін,
алғашқы емдеу көмегін кім жасағанын анықтайды. Жараны зерттегенде оның
түріне, оның қуысынан аққан экссудатына, айналасындағы қызуы, ісінуіне,
ауырсынуына көңіл бөледі. Осыдан кейін жараның ішін зерттейді.Бұл әрекетті
емдеумен бірге өткізеді, сондықтан зарарсыздандырылған аспаптарды қолдану
керек [1,3,10,11].
Жараның экссудатын зерттегенде оның көлеміне, түріне, қоюлығына,
иісіне және рН көрсеткіштеріне тағы басқа жақтарына кеңіл бөледі. РН
көрсеткішін лакмус қағазымен айырады. Жараның қуысындағы микробтардың
сапасын және олардың тиісті антибиотиктерге сезімталдығын анықтау ретінде,
бактериологиялық зерттеу жүргізіледі.
Жараның таңбасын зерттеу. Зерттеу мағынасы – жараның жазылу
процесстерін бақылау, қолданыл-ған емнің нәтижесін білу. Бұл сұрақтарды
Сенькин М.М. жылқыларда, Мартьянов С.Н. ірі қара малда, Ишмухамедов Г.А.
қойларда зерттеген. Зерттеу алдында жараның айналасын тазартып, оның
бетіндегі қоқым, ластарды физиологиялық ерітіндісіне суланған тампонмен
тазартады. Осыдан кейін таза шыныны жараның бетіне тиістіріп жағынды алады.
Жағындыны 3-4 әйнекке алады, оларды қаннан жасалған жағындыны кептіріп,
бекітіп бояйды, дайын болған жағын — таңбаларды микроскоп арқылы зерттейді
[3,4,10,11].
Патологиялық зерттеудің клинико-морфологиялық маңызы. Зерттеу ретінде
жағындыда болатын қан, дәнекер ұлпа торшаларының сан және сапалық
өзгерістеріне көңіл аударады. Қан торшаларына лейкоциттер, эозинофилдер,
моноциттер, лимфоциттер, эритроциттер жатады, ал дәнекер ұлпа торшаларына
–– гистиоциттер, полибластар, профибробластар, фибробластар, макрофагтар,
көп ядролық торшалар жатады. Жарадан алғашқы кезенде алынған жағындыда
қан торшаларының саны басым келеді, 1-2 күндері эритроцит, өте көп
лейкоциттер, микробтар болады, фагоцитоз кезеңдері де байқалады.
Лейкоциттердің ішінен де ыдыраған дегенеративтік түрлері көп кездеседі.
Кейіннен дайындалған жағындарда (5-6, әсіресе 8-10-12 күндерде) қан
торшалары мен бірге дәнекер ұлпа торшаларының да пайда болуы байқалады.
Олардың саны микроскоптың бір көрінісінде 10-15 болса, ол жақсы нәтиже
деп саналады, өйткені неғүрлым осы торшалар көп болса, соғүрлым жазылу
процессінің жақсы жүріп жатқандығын көрсетеді. Егер де, олардың саны 2 –
3 – тен аспаса, онда жараның жазылуы оған әр түрлі себептердің әсерімен
бөсендеген (малдың жалпы жағдайы, жарада бөгде зат болуы, қан тамырлары,
жүйкелердің жарақаттануы). Осы көрсеткіштерді ескеріп жараның емін
өзгертіп, белсенді, шаралар қолдану қажет. Сондықтан, цитологиялық
зерттеуді бір жағынан бақылау ретінде қолданса, екінші жақтан жараға
дұрыс ем қоддану ретінде қодданылады [3,4,5,11].
1.3 Жараның емі
Жараларды емдеген кезде қолданылатын шараның бәрін, жараны зиянды
әсерден қорғап, оның жазылуына қолайлы жағдай туғызуға бейімдейді. Ондай
шаралар неғүрлым ерте және тиянақты жасалса, соғүрлым ол нәтижелі болады.
Жараны емдеу уақытына қарай оның жолдары және өдістері әр түрлі болады.
Жаңа пайда болған жараға шұғыл көмек беру. Кездейсоқ аяқ астынан пайда
болған жараға күрделі ем көрсету алдында қосымша ластамауға әрекет жасау
керек, ағып түрған қан болса оны таза дәкемен басып тоқтату керек те, 5%
йодтың спирт ерітіндісін қайнаған сумен екі есе ерітіп соған суланған
тампонды жараның қуысына салу керек немесе бұның орнына антисептикалық
ұнтақтар (стрептоцид, трициллин, йодоформ) қолданып жағдай келсе таңып
тастау керек. Кейін мал емдеуге жағдай пайда болғанда (малды дайындап,
керекті қүжаттар, дәрі-дәрмектер дайындалғанда) жараның айналасын өңдеп,
қуысын тазартып антисептикалық ұнтақтар қолданып жараның шеттерін бір-
біріне беттестіріп тігу керек. Басқа жағдайда жараны емдегенде оның
кезендеріне қарай ем қолданады.
Бірінші кезеңдегі жараның принциптері.
1. Жараға тыныштық беру;
2. Орталық жүйке жүйесін артық ауырсыну сезімдерінен сақтау;
3. Жараны өлі еттен және экссудаттан тазаруына әрекет жасау;
4. Инфекцияға қарсы шара қолдану;
5. Организмнің ауруға қарсыласу қабілетін жоғарлату.
Екінші кезендегі жараның емдеу принциптері.
1. Жараға тыныштықпен бірге өлшемді қөзғалыс беру;
2. Грануляцияны тіркендіруден, жарақаттардан қорғау;
3. Грануляция, эпителийзация және тыртықтану процесстеріне әсер ету;
4. Эпителийзация процесстерін жеделдету;
5. Неғүрлым жараның орнында тыртықтың аз қалуына әрекет жасау;
Осы принциптерді іске асыру ретінде төменгі ем әдістерін қолданады:
1. Механикалық емдеу әдістері;
2. Физикалық емдеу әдістері;
3. Химиялық емдеу өдістері;
4. Биологиялық емдеу әдістері;
5. Патогенетикалық емдеу әдістері.
Жараны механикалық әдіспен емдеу. Бұған жараның туалеті (жараның
айналасын өндеу) және хирургиялық өңдеу әдістері жатады.
Жараның туалеті. Жараның бетін механикалық жолдармен тазарту және
айналасын өңдеу. Алдыменен жараның бетін стерильді тампон не дәкеменен жабу
керек, одан кейін оның төңірегіндегі жүндерін қырып, йодталған спиртпен
немесе 0,5% мүсәтір қышқылымен, 2% хлорамин ерітіндісімен, 0,2%
хлоргексидинмен теріні өңдеп, майынан тампон таза болғанша тазартады.
Осыдан кейін 5% йод түнбасымен тағы тазартын жараның бетін ашады, оның
бетін ластанған қоқымнан тазартады, антисептикалық ерітінділермен жуып
шаяды. Осыдан кейін хирургиялық өндеуге кіріседі [1,4,5,6,7,11].
1.4 Жараны хирургиялық жолмен емдеу
Ғалымдардың деректері бойынша (Чаруковский, Фридрих, Огиев) жараға
енген микробтар 6-12 сағат ішінде оның бетінде ғана болып, организмге
зияндығын тигізбейді, сондықтан осы уақытга жараның бетін тазартып тігіп
тастауға болады. Жараға хирургиялық өндеу оның пайда болған уақытына қарай
әр түрлі болады. Уақыт мерзіміне, әдістеріне қарай хирургиялық өндеу
түрленеді.
Алғашқы хирургиялық өңдеу өткізілетін мерзім уақытына қарай төменгі
түрлерге бөлінеді:
а) ерте мерзімде өңдеу - 6-12 сағат ішінде.
б) мезгілінен кейін емдеу — 12-24 сағат ішінде
в) кеш мерзімде өңдеу — 36 сағаттан кейін. Ерте мезгілде өңдеу өте_
нәтижелі болады,өйткені керсетілген уақыт ішінде жараға енген микробтар
өзінің зияндығын организмге әлі тигізе алмайды, соңдықтан мұндай жараларды
тазартып өңдегеннен кейін тігуге болады.
Мерзімінен кейін өткізілген өңдеуде жара қабырғаларына микробтар еніп,
өзінің уытын таратып, зияндығын тигізе бастайды, бірақ жараны тігуге
болмайды.
Кеш мерзімдегі өңдеу жараның асқынған кезінде жасалады, сондықтан ол
күрделі түрде өткізіледі, өлі еттері мен бірге кейде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ветеринариялық хирургия пәнінен жазылған Иттің сан аумағындағы
жарасын емдеуге арналған ауру тарихы атты курстық жұмысым 36 беттен
тұрады.
Курстық жұмыс титул парағы, аннотация, мазмұны, нормативтік сілтеме,
анықтама, белгілер мен қысқартулар, кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік
зерттеу, техника қауіпсіздігі, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер
тізімінен тұрады. қамтиды.
Курстық жұмыстың негізгі бөлімінде жараның түрлері, жара процесінің
биологиясы, жараның емі, жараны хирургиялық жолмен емдеу, жараны физикалық
әдіспен емдеу, жараны химиялық әдіспен емдеу, новокаинді терапия қамтылған.
Қорытынды бөлімінде жүргізілген жұмыстың нәтижесі көрсетілген.
Мазмұны
Нормативтік сілтемелер
Анықтамалар
Белгілер мен қысқартулар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...8
1Негізгі
бөлім ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.1 Жараның түрлері
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... .9
1.2 Жара процесінің
биологиясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ..12
1.3 Жараның
емі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...18
1.4 Жараны хирургиялық жолмен
емдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... .19
1.5 Жараны физикалық әдіспен
емдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 20
1.6 Жараны химиялық әдіспен
емдеу ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
2
1.7 Новокаинді
терапия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 23
2 Өзіндік зерттеу - ауру тарихы ... 24
2.1Proanamnеsis ... 24
Anamnesis vitae
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... 24
Anamnesis morbi ... 25
Status praesens communis : ... 26
2.5 Status prаesens
localis ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..27
2.6
Diagnosis ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .27
Decursus morbi et therapia ... ... ... ... ... ... 27
Epicrisis ... ... ..32
3 Техникалық қауіпсіздік ... 34
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...35
Пайдаланылған әдебиеттер
тізімі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ..36
Нормативтік сілтемелер
Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға
сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар.Түрлері мен типтері.Орындауға
қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.
МЖМБС 2888-68 - Ветеринарлық термометр
МЖМБС 1770-74 - Мөлшерлі лабораториялық шыны ыдыстар. Цилиндрлер,
мензуркалар, колбалар, пробиркалар
МЖМБС 5556-81- Гигроскопиялық медициналық мақта. Техникалық жағдайлар
МЖМБС 5962-67 - Этил спирті. Техникалық жағдайлар.
МЖМБС 6709-72 - Дистилденген су. Техникалық жағдайлар
МЖМБС 9147-80 - Лабораториялық ыдыстар және қондырғылар. Шынылы,
фарфорлы. Техникалық жағдайлар
МЖМБС 24861-91 - Бір реттік инъекциялы шприцтер
МЖМБС 26678-85 - Тоңазытқыштар және мұздатқыштар. Жалпы техникалық
жағдайлар
МЖМБС 28085-89 - Биологиялық препараттар
Анықтамалар
Жарақаттану – травма деген сөздің мәнісін түсіндіреді. Содан
травматология деген тұтас ұғым келіп шығады.
Дегидратация – кезеңінде жарадағы бірінші кезеңдегі патологиялық
процесстер бәсендеп, өлі еттерден тазарып, зат алмасуы қалыпты жағдайда өте
бастайды.
Жара - терінің кілегей қабының және терең жатқан ұлпалардың ашық
механикалық жарақаттануы.
Екінші зона – молекулярлық шайқалу немесе жартылай өлі етгену.
Бірінші зона – жара өзегі зонасы.
Ауырсыну – организмінің табиғи қалыптасқан қажетті қасиетінің бірі
және ауырсынған жерін мал қорғанып, сақтанады, ауру процессінің ары карай
дамып асқынуына кедергі болады.
Гидратация – бұл кезең жарада болатын морфо-функционалдық, биофизика-
химиялық, иммуно-биологиялық процесстермен өтеді.
Ф.7.04-03
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
__________________________кафедрасы
___________________________________ пәні бойынша
Курстық жұмыс
Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________
Орындаған _______________________________
(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші
___________________________________ __________
(оқытушының аты –
жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)
Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2013ж.
Норма бақылау:
_______________
қолы, аты – жөні
Комиссия:
_______________
қолы,аты – жөні
_______________
қолы,аты – жөні
Шымкент 2013 ж.
Ф. 7. 05 – 04
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті
______________________________кафед расы
Бекітемін
Каф.меңгерушісі __
_________2013ж.
№____Тапсырмасы
___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______
№ Курстық жұмыстың мазмұны Орындалу Көлемі
мерзімі (парақ саны)
1
2
3
4
5
6
Ұсынылған әдебиеттер:
1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________
Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты – жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
( күні,
студенттің қолы)
Ф. 7. 04 – 06
Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті
___________________________________ ____ факультеті
___________________________________ __ ____кафедрасы
Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
_____________________
(қолы,аты – жөні)
_______________2013ж.
Курстық жұмысты қорғау
Хаттамасы №____
___________________________________ ___________________ пәні
студент____________________________ _тобы_________________________
Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________
Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
1.___________________________________ _____________________________
2.___________________________________ _____________________________
3.___________________________________ _____________________________
Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен)
_____, қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен)_____балл.
Сомалық баллы______
Жұмыстың бағасы____________
Курстық жұмыс жетекшісі__________________________ __________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Қорғау күні__________2013ж.
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Нарықтық экономикаға көшуге байланысты
халқымықз ежелден малмен айналысқандықтан осы саланы одан әрі
өркендету үшін , мал басын шоғырландырудың, қора-жай күтімдерінің,
оның зоогигиеналық-санитарлық жағдайларын, сапалы азықтандыру және
жануарлардың этологиялық ерекшеліктерін де ескергеніміз жөн.
Тәуелсіздік алған жылдары Республикада мал басының өсуіне көңіл
бөлінбеді, олардан алынатын өнімдерінің сапасына талдау жасалмай,
тіпті кейде малға және басқа да жануарларға мезгілінде жедел
ветеринарлық жәрдем көрсетілмей, олардың өлім-жітімге ұшырауы жиі
кездесіп тұрды. Өміріне қауіп туғызарлық ауруға кенеттен шалдыққан
мал мен жануарларға алғашқы ветеринарлық жедел жәрдем көсетілу
керек. Ветеринарлық жедел жәрдем мал дәрігерінің, орта және кіші
ветеринария қызметкерлерінің тікелей міндеті.
Ветеринария саласында, оның ішінде малдәрігерлік хирургиясының ұлттық
тілде шығарылған оқулықтары жоқтың қасы. Республикамыздың егемендік
алғанына және мүшелі жасқа толуына байланысты, ветеринариялық хирургияның
жалпы мазмұнын, оның өсіп-өнуін, бүгінгі күні мен болашағын жазу өзекті
мөселелердің бірі болып саналады.
Сонау ерте заманнан бастасақ, дүние жүзінің әр түрлі аймағында тұратын
халықтар, өзінің иелігінде жануарларды ұстауына байланысты хирургияның
кейбір қарапайым жұмыстарын істеген. Тіпті алғашқы дәуірде малды пішіп
емдегені де белгілі. Хирургиялық емдер халық арасында кеңінен жайылып, мал
иелері, бақташылар, ұсталар т.б. хирургиялық еммен айналысқан. Олар бір-
бірінен үйреніп, кейінгі ұрпақтарға өз тәжірибесін беріп жалғастырған.
Жарақаттану жене жара жануарлар хирургиясының үлкен бөлімдерінің
бірі. Жарақаттану - травма деген сөздің мәнісін түсіндіреді. Содан
травматология деген тұтас ұғым келіп шығады.
Травматология дегеніміз - соққыдан жарадан пайда болған зақымды
зерттейтін хирургия ғылымының бөлімі. Пайда болғаннан бастап жарада
жазылу процессі басталады. Жараның айналасындағы әр түрлі патологиялық
өзгерістер пайда болады. Олар сол жердегі қан айналасының, жүйке қызметінің
өзгерістері, осыған байланысты биохимия және биофизикалық өзгерістердің
әсерімен жара бірте-бірте өлі етгерден тазарын, қуысы ұлпарларға толып
жазылады. Осы жараның басынан аяғына дейін болатын жазылу процессінің
биологиясы дейді. Бұл процесстің белгілері жараның екіншілік жетілуімен
жазылғанда айқын байқалады да, ал жара бірінші жетілуімен немесе
қабыршықтанып жазылғанда сыртқа белгісіз өтеді [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты - иттің сан аумағындағы жарасын емдеу.
1 Негізгі бөлім
1.1 Жараның түрлері
Жаралар үш түрге бөлінеді - операциялық, кездейсоқ және соғыс
жаралары.
Операциялық жаралар малға әр түрлі асептикалық операция жасағанда (пішу,
жарыққа операция т.б.) жөне абсцесс, флегмона тағы сол сияқты инфекциялық
процесстерді тіліп өңдегенде пайда болады. Кездейсоқ және соғыс жаралары
себептеріне қарай тағы да бөлінеді. Олардың түрлері - түйрелген, шабылған,
тілінген, соғылған, жыртылған, тістелген, жаншылған және уланған жаралар.
Түйрелген жара. Ол үшкір заттармен (шеге, ағаш бұтағы, сым темір, біз
т.б.) жарақатгалғанда пайда болады. Бұл заттар денеге ұлпаларды ығыстырып
көп жарақаттамай енеді. Мүнда жараның ауызы тар болып, кейде бітеліп
тұрады, көп қан ақпайды, бірақ анаэробты инфекция дамуы мүмкін, терең
жатқан ірі қан тамырлар жараланып гематома пайда болуы да ықтимал.
Тілінген жара. Өткір заттармен (пышақ, скальпель, ұстара, әйнектің
сынығы т.б.) жараланғанда болады. Мұнда жараның аузы ашылып тұрады, қан
ағысы жақсы, тілініп пайда болғандықтан жиектері түзу, жара айналасындағы
ұлпалар көп жарақатталмаған. Бұл жаралар көбінесе асқынбай уақытында
жазылады.
Шабылған жара. Себептері - балта, қыныш, күрек таш сол сияқты заттардың
әсерінен пайда болады. Тілінген жараға қарағанда қан аз ағады, ұлпалар
көбірек жарақатғанады. тереңдігі сүйекке дейін жетіп кейде дененің шабынған
бөлшегі салбырап тұрады [1,2].
Соғылған жара - жұмыр заттардың өсерімен пайда болады, мысалы
балғамен, таспен, малдың тұяғымен т.б. заттармен. Мұнда жара пайда болуымен
бірге оның айналасындағы тері, ұлпалар зақымдалады, сүйек сынуы да мумкін.
Жарадан қан көп ақпайды, жиектері тегіс емес, көбінесе мүнда тері және шел
жаралан-ғандықтан жара өте терең болмай қабырғасының ажырауы шектеулі
болады.
Жыртылған жара. Жыртқыштардың тырнағымен, темір ілгек, қармақ, бұтақ-
шегелердің әсерінен пайда болады. Мұнда тері, оның астындағы ұлпалар
созылып жыртылады, жұлынады, сондықтан бұл жаралардың пішіні, терендігі бір
емес, кейде жыртынған терісі салбырап тұрады, қан көп ақпайды.
Тістелген жара. Малдардың тістерінен пайда болуы. Мұнда ұлпалардың
соғылуы, жаншылуы, жыртылуы да кездеседі. Тіспен жараға микробтар да енеді,
басқа жараларға карағанда жазылуы ұзаққа созылады және бұл жараларда құтыру
вирусынан қауіп бар.
Жаншылған жара. Бұл жара өте ауыр жарақатта, мысалы мал ауыр машинаның
трактор немесе құрылыс бетон қабырғаларының астында қалғанда пайда болады.
Мұнда жара көлемді, еттері мыжылып жаншылған, шеттері жыртылып қан ақпайды,
айналасы қанталап түрады. Жараланған жерде инфекция даму қаупі бар, үсақ
мал болмаса ірі малды емдеудің нәтижесі болмайды [2,3].
Уланған жара. Жараның беті улы химиялық заттармен. радиоактивтік
элементтермен ластанып организмге қосымша зақымын тигізсе олар миксты деп
аталады. Уланған жаралар жыланның, қарақұрт. шаянның шаққанъшан да болады.
Бұл жаралар өте қауіпті, сондықған бұған жан-жақты хирургиялық және арнайы
ем қолдану керек.
Түйдектелген жаралар. Бұл жарада жоғарыда айтылған екі-үш жараның
түрлері кездеседі, мысалы үрылған. соғылған және жыртылған. Мұндай жараны
соғынып-жыртылған жара дейді. Сол сияқты басқа да жаралардың араласқан
түрлері кездеседі. Жаралардың үшіні түріне соғыста пайда болатын жаралар
жатады.
Атпа- кару жаралары. Бытыра, оқ, жарқыншақтын әсерінен пайда болатын
жаралар. Мұнда қаптатдаған соққының әсерімен тек жара ғана пайда болып
қоймай, оның айналасыңдағы ұлпалар да жарақатта-нады. Бұл жаратардың
ерекшелігі — денеге оқ және сол сияқгы қарулармен бірге тереңге микробтар,
әр түрлі бөгде заттар (жаңқа, құм, жүн т.б.) енуі мүмкін. Ғалым Борстың
зертгеуі бойышпа бұл жарада оның өзегінен сыртқа қарай 3 зона болады.
Олардың жарақаттануы әр түрлі, сондықған ем қолданғанда осыны ескеру керек.
"Бірінші зона" (жара өзегі зонасы). Бұған жараның өзегі жатады. Оның
қуысында жаншылған ұлпалар, бөгде заттар, микробтар, ұйыған қан болады.
"Екінші зона" (молекулярлық шайқалу немесе жартылай өлі етгену). Бұл
екінші зонаның сыртқа қарай жалғасы болып келеді. Бұл жердегі ұлпалар
өліеттенуге ұшырамайды, бірақ торша құрылымы өзгереді, ұлпа аралығы
қанталайды, жүйкеленуі бұзылады. Кейіннен бұл ұлпалар жартылай өлі еттену
мүмкін.
Кейбір ғалымдар "төртінші зонаны" да айырады (ареактивтік зона).
Мұнда қан тамырлары салдануы, жүйкелену жағынан өзгерістер, ұлпаның зақым-
далуы байқалады. Бұл зона жарақатталмаған ұлпалармен шектеседі.
Атпап қару жараның айналасындағы терісі, еттері өлі еттеніп ісініп
түрады. Жақын жерден атқан оқтың күйген іздері, оқ дәрінің иісі қалады.
Мұнда жараның тесіп өткен түрлері кездеседі, оның кірер және шығар
тесіктері болады. Кірер тесігі дөңгелек, үш бүрышты, жұлдыз төрізді болып,
айналасыңцағы терісі ішіне бүктеледі [1,2,3,4].
Шығар тесігі жан-жагы жұлынып үлкен болады. Оқ немесе жарқыншақ
денеге енгенде, ұлпалардың тығыздығына қарай бағытын өзгертеді, сондықтан
жара өзегі тура болмайды. Мұндай жараларда сүйек сынуы, инфекция үрдісі
дамуы мүмкін, сондықтан жазылу мерзімі ұзаққа созылады. Пайда болу уақытына
қарай және организмнің оған реакциясына байланысты жараның үш түрін
айырады:
а) жаңа пайда болған жара - пайда болған уақытынан 24-36 сағатқа дейін;
б) қабынып кеткен жара - қабынудың клиникалық белгілері айқын
білінгенде;
в) инфекциямен асқынған жара - ірінді инфекциямен немесе газды
инфекциямен асқынғанда.
Жараның белгілері. Жараға тән белгілері: ауырсыну, қан ағыс,
қабырғасының ажырауы, қызметінің бұзылуы.
Ауырсыну организмінің табиғи қалыптасқан қажетті қасиетінің бірі.
Ауырсынған жерін мал қорғанып, сақтанады, ауру процессінің ары карай дамып
асқынуына кедергі болады. Әрине қатты және үзаққа созылған ауырсыну
зияндығын да тигізеді. Жарада ауырсыну алғашқы кезеңінде қатгы білінеді,
кейінірек басылыңқырайды, кейде солқылдап ауырсынады.
Ауырсыну жараланған жердің жүйкеленуіне байланысты болады, неғұрлым
жүйкесі көп жер жараланса соғүрлым ауырсынуы қатты сезіледі. Тұлегіне қарай
малдың сезімтал реакциясы әр түрлі болады. Ірі қара мал жылқыға қарағанда
төзімді келеді, ал иттер, шошқалар, мысықтар өте сезімді болғаңдықтан,
естен тануы да байқалады.
Құстардың ауырсыну сезімі өте төмен. Ауырсыну организмге зияндық
әсерін де тигізеді. Ол қан -лимфа айналасына, жүрек қызметіне, тынысына.
ішек-қарын қызметіне кері әсер етеді. Сондықтан қатты және үзақ ауырсыну
организмге өте катерлі, мал естен танып өліп кетуі де мүмкін. Осыны ескеріп
алдын-ала шара қолданып, ауырсынудың әсерін төмендеткен жөн [3,4].
Жараның негізгі бір белгісі – қан ағыс. Оның төмендегідей түрлерін
айырады: сыртқы және ішкі, жараланған тамырларына қарай артериалды,
венозды, капиллярлы, аралас: уақытына қарай алғашқы, қайталанған немесе
қайта пайда болған қанағыс. Кейде аррезионды қан ағысты бөлек айтады. Мұнда
қан тамыры қабырғасынан немесе бір мүшелердің сыртынан қан шым-шым пайда
болып ағып түрады.
Сыртқы қан ағыс жараланған сәтте пайда болып, айқын білінеді. Ішкі
қанағыс сыртынан бідінбейді, қан ұлпаларға, дененің табиғи қуыстарына
(буын, кеуде, құрсақ т.б.) жиналады, сондықтан оларды ұлпалардың немесе
қуыс қан ағысы дейді. Егер қан буын қуысына жиналса оны гемартроз, кеуде
(көкірек) куысына жиналса оны гематоракс деп қуыстың атына сәйкес атай
береді. Осындай қан ағыстарда мал әлсірейді, қан тамырының соғысы жиіленіп,
көрінетін кілегей қабықтары бөзарыңқы болады, демікпе байқалады, мал
теңселіп айдауға жүргісі келмей, жатуға тырысады.
Алғашқы қан ағысы - жара пайда болған сәтте болады. Кейде қан бірнеше
минуттан әлде сағаттан кейін пайда болуы мүмкін, оны кешігіп болған қан
ағысы дейді.
Қайталанған қан ағыс. Алғашқы қан ағысын тоқтатқаннан кейін, ол
қайталануы мүмкін. Оның себептері — алғашқы аққан қан жөнді
тоқтатылмауында, пайда болған тромб қан ағысымен жұлынып кетуі; қосымша
жарақаттануы; жараяы таңған декені өрескел шешу, ауыстыру; жараның ішінде
қалып қойған сүйек сынықтары мен және басқа бөгде заттармен жарақатғану;
байланған қан тамырларының басқа жерден үзілуі.
Септикалық қан ағыс. Организм сепсиске ұшыраған жағдайда кездеседі.
Оған себеп - қан тамырларының дегенерацияға ұшырауы, вазо-конструкторларын
жартылай салдануы (парез), организмде тромбокиназа қорытылуының азаюы.
Қансырау. Қансырау ірі қан тамырлар жарақат-талғанда кездеседі.
Алғашқы кезде малдың қан тамырының соғылуы, тынысы жиілінеді, керінетін
кілегей қабықтары бозарып көкшіл тартады, ол жатып қалып, кейіннен жағдайы
ауырлап өліп кетуі де мүмкін. Мал түліктерінің қансырауға төзімділігі әр
түрлі болады. Ірі қара малмен иттер төзімді келеді, мысалы ірі қара
денедегі 50% қаннан айырылғанда ғана өлуі мүмкін, ал жылқы қансырауды ауыр
көтереді, ауру, арық малдар қансырауға төзімсіз келеді.
Емі. Жүрек жұмысын жақсарту үшін кофеин, тынысы ауырлаған жағдайда
лобелин қолданады, мейілінше су береді. Қан тамыры арқылы 5% дейін глюкөза
қосып хлор физиологиялық ерітіндісін жібереді, оны тері астына да жіберуге
болады. Қан алмастырып сөйкес қан қүю, немесе оның орнын басатын
ерітінділер — полиглюкин, реополиглюкин, гемодез және В.Н.Петров
ерітіндісін қолданады.
Жара қабырғасының ажырауы. Бұл белгі тері астындағы бұлшық еттердің
ұзынынан немесе көлденеңінен жаралануына байланысты болады. Ұзынынан
жараланғанда жараның ауызы көп ажырамайды, ал көлденеңіңде -- ажырауы жақсы
байқалады. Ауызы кең жараларды ластануы көбірек болады, сондықтан ұзаққа
созылуы мүмкін. Мұндай жараларды емдегенде жартылай тігіп шеттерін
жақындату керек. Ауызы тар жағдайда (мысалы түйрелген жараларда) анаэробты
инфекцияның даму қаупі бар.
Қызметінің бұзылуы жараның пайда болған жеріне және ауырлығына
байланысты болады. Егер өмірге жанды жерлер бас, жұлын әлде организмнің
қимылдау мүшесіне әсер етілсе, мал ақсап жүре алмай қалады. Ал жеңіл-желпі
және малға қатты өсерін тигізбейтін жараларда қызметінің бұзылуы айқын
болмайды [3,4,5].
1.2 Жара процессінің биологиясы
Пайда болғаннан бастап жарада жазылу процессі басталады. Жараның
айналасындағы әр түрлі патологиялық өзгерістер пайда болады. Олар сол
жердегі қан айналасының, жүйке қызметінің өзгерістері, осыған байланысты
биохимия және биофизикалық өзгерістердің әсерімен жара бірте-бірте өлі
етгерден тазарын, қуысы ұлпарларға толып жазылады. Осы жараның басынан
аяғына дейін болатын жазылу процессінің биологиясы дейді. Бұл процесстің
белгілері жараның екіншілік жетілуімен жазылғанда айқын байқалады да, ал
жара бірінші жетілуімен немесе қабыршықтанып жазылғанда сыртқа белгісіз
өтеді.
Клиникалық белгілеріне қарай Н.П.Пирогов жара процессінің үш
сатысын айырады:
1) ісіну
2) тазару
3) грануляция сатысы.
Цитологиялық және патологиялық өзгерістеріне қарай Н.Ф.Камаев (1962)
жара процессін келесі дәуірлерге бөледі:
1. Ерте пайда болған (12 сағат шамалы) - мұнда қабынудың алғашқы
белгілері біліне бастайды.
2. Дегенеративтік - қабыну дәуірі.
3. Регенерация дәуірі.
И.И.Кузин үш кезеңі, регенерация, тыртықтану және эпителийлену
кезеңін ажыратады. Жарадағы биофизика-химиялық өзгерістеріне қарай И.Т.
Руфанов жара процессін екі кезеңге беледі: гидратация кезеңі немесе жараның
биологиялық өздігінен тазаруы; дегидратация кезеңі немесе регенеративтік
қалпына келу кезеңі. Осы соңғы жіктелу ең қолайлы деп саналады. [1,5,6].
Гидратация. Бұл кезең жарада болатын морфо-функционалдық, биофизика-
химиялық, иммунобиологиялық процесстермен өтеді. Басты өзгерістер қан
тамырларының зақымдалуларынан басталады, капиллярлардың қабы созылып,
қанның белок бөліктері ұлпаның сыртына сүзіліп шығады, тотығу - қалпына
келу процесстері нашарлайды. Осы жердегі патологиялық процесстердің үдеуіне
жүйке жүйесінің қалыпты қызметінің өзгеруіне байланысты. Осылардың әсерінен
жараның, өттегімен қоректенуі төмендейді.
Қан тамыры арқылы өттегі зақымдалған жердің торша аралығына қаннан
шыққан белоктармен байланысып, торшаның өзіне толық жетпейді, сондықтан зат
алмасуы (көбінесе, бұзылып аяғына дейін жетпейді) толық төтықпаған заттар
көбейеді. Көмірсутек алмасуының бұзылуынан сүт, пировиноград тағы басқа
қышқылдар, белок алмасуы бұзылуынан — амин қышқыддары кетон заттары; майлар
мен липидтер алмасуы бұзылғаннан - май қышқылдары кебейеді. Сейтіп, жараның
ұлпаларында қышқыл заттар көбейіп жергілікті ацидөз пайда болады. Егер
қалыпты рн 7,0-7,1 болса, ацидөз рн 6,8-6,5 кейде одан да төмендейді.
Осындай ацидөз және микробтар уыттары лейкоциттердің фагоцитоздық қасиетін
төмендетеді, қырылуына себеп созылады. Өлген лейкоциттерден протеолдық
ферменттер (протеаза, пепсиназа, оргиназа) бөлініп шығады. Осы
ферменттердің және қышқылдардың өсерімен жарадағы өлі еттер ыдырап, езіліп
сұйық затқа айналады, осылай ірің пайда болады. Ірің жараның қуысынан жара
толық тазарғанша ағады [3,4,5,6].
Жарадағы гистологиялық (ұлпаның ыдырауы) процесстер физиологиялық
белсенді заттардың (гистамин, ацетилхолин т.б.) жиналуына өсер етеді.
Осымен қатар ұлпа сұйығында жараланған торшалардан шыққан К йоны көбейеді.
Ол жараның ауырсынуын өршелендіріп, капилляр қабырғаларының және торша
мембраналарының (жарғағының) өткізу қабілетін жоғарылатады. Осы жағдай
жараға сұйық заттардың жиналуына қосымша әсерін тигізеді. Белок, май және
көмірсулар ферменттердің әсерімен ыдырап, молеқулалары шоғырланып,
жараланған жердің онкөтикалық және осмөтикалық қысымдары көтеріледі.
Осмөтикалық қысым 0,19 МПа дейін жетеді. Осындай езегістер қан мен лимфа
айналасын нашарлатып, ұлпалардың өлі еттенуін үдейтеді. Жараның көлемі
үлкейіп, оның қуысы өлі еттен және іріңнен жөнді тазармаған жағдайда ол
асқынып жара инфекциясына айналады. Мұнда ацидоз жағдайы ұлғая түседі,
ұлпалар қосымша өлі еттеніп ірің көбейеді. Жараның іріңнен тазаруы қиындай,
организмде ірінді резорбтикалық қызба немесе сепсис пайда болуы мүмкін. Осы
айтылған биофизика-химиялық процесстердің әсерімен ол біртіндеп өлі
еттерден, іріңнен толық тазартады, осы уақыттан бастап жараның жазылуының
екінші кезеңі басталады. Екінші кезең дегидратация. Бұл кезенде қабыну
процессі бәсендейді, жараның айналасындағы домбығу қайта бастайды, жараның
беті сөл дымқыл болып қызарып бүршіктелген ұлпамен қапталып түрады,
кейіннен толық жазылғанда жараның беті тыртықталады. Осындай өзгерістеріне
қарай бұл кезең екі сатыға беледі: 1-сатысы — гранулды саты, 2-сатысы --
эпидермис және тыртық пайда болу сатысы [1,5].
Дегидратация кезеңінде жарадағы бірінші кезеңдегі патологиялық
процесстер бәсендеп, өлі еттерден тазарып, зат алмасуы қалыпты жағдайда өте
бастайды. Осыған байланысты қышқыддық та азайып, ұлпалардың ыдырауы азаяды,
Са йоны көбейеді, ол қан тамырлары және торша мем-браналарын тығыздатады.
Экссудатта және ұлпа аралық сұйықтарда регенерация стимуляторлары және
нуклеин қышқыддары (РНК, ДНК) көбейеді, олар белок құрастыруына қатысып,
жазылу процесстерін жеделдетеді. Осы процесстердің әсерінен жараның қуысы
жас дәнекер ұлпамен толықтырылады, кейіннен ол тыртыққа айналып беті
эпидермиспен қапталады [2,5,6,7].
Мал түліктеріне қарай жара процессінің биологиялық ерекшеліктері
Түлігіне қарай малдардың жарасының тазаруының үш түрі болады;
а) ірінді ферментативтік, б) ірінді - секвестрациялық, в)
секвестрациялық.
Жараның ірінді – ферментативтік түрімен тазаруы. Мұнда гидратация айқын
білініп, жараның айналасы ісініп түрады, қолмен сипап, басып көргенде
ауырсынады. Ферменттердің әсерімен жарадағы елі еттер ыдырап-сұйылып,
іріңмен бірге сыртқа ағады. Осымен қатар жара аумағында иммунобиологиялық
процесстер үдейді, ұлпаның кедергісі құрылып микробтардың жан-жағына
тарқалуына бөгет жасалынады. Бұл түрдің ерекшелігі – жараның аузы жақсы
ажырап, ірің сыртқа тоқтаусыз ағады, жараның тазаруы тез уақытта өтеді.
Кейде жараның ауызы тарылып, іріңнің сыртқа ағуы нашарласа, ол денеге тарап
іріңді-резорбтикалық қызба пайда болуы ықтимал. Жараның осындай жолмен
тазаруы жылқыларда және иттерде кездеседі [3,5,6,8].
Жараның іріңді - секвестрациялық түрімен тазаруы. Ірі қара мал, ешкі,
шошқаларда кездеседі. Алғашқы сағаттардан бастап жараның ішіне фибринді
экссудат жиналады, ол елі еттермен араласып фибринді - ұлпалық қоспаға
айналады, біраз уақыт өткеннен кейін кеуіп қатайып қоспаға айналып,
организмге әсерін тигізе алмайды. Көлемді, өлі етгері көп жараларда оған
зардапты микробтар көптеп енгенде, фибрин - ұлпалық қоспа жара инфекциясын
дамытуына себеп болады. Бірте-бірте қоспа секвестрге айналады, сау ұлпамен
бірге шекаралас ірінді - демаркациялық қабыну үрдісі пайда болады. Мұндай
гидратация бөсең өтеді, тез уақытта тазармайды. Ірі қара малдарда аз
уақыттың ішінде жараның ауызы қабыршықтанып бітеліп қатады да, сырттан
қарағанда жазылғандай болып көрінеді, бірақ жараның ішінде ыдырау
процесстері жүріп жатады, пайда болған ірің сыртқа шықпай іште қалып қояды.
Қойларда фибринді - ұлпаның қоспа грануляция ұлпасымен қапталып жараның
орнында квпке дейін сақталып қатгы болып түрады.
Жараның секвестрациялық тазаруы. Мұндай тазару кеміргіштер мен
құстарда кездеседі, ал басқа малдарда терінің беткі қабаты жырылыл
кеткеніңде ғана кездеседі. Бұл тазаруға жараның қуысы фибринге толып
тығыздалып ұйытқыға айналады. Кейіннен ол фибринді - ұлпалық қоспаға
айналады, жараның қуысы тығындалып оны қосымша жарақаттардан, микробтардан
қорғап жараның жазылуына өрекет етеді. Жараның қабырғаларынан өскен
гранулды ұлпа пайда болған қоспа!ны, бірте-бірте итеріп жараның қуысын
толық қаптайды. Процесстің аяғында жара қоспадан босап орны сәл тыртықтанып
немесе тыртықсыз бітіп кетеді [4,6,7,8,9].
Жараның жазылуы. Жараның жазылуы үш түрде өтеді:
1. Бірінші жетілуі мен жазылуы.
2. Екінші жетілуі мен жазылуы.
3. Қабыршықтанып жазылуы.
Жараның бірінші жетілуі мен жазылуы өте құнды болып табылады, өйткені
мұнда: жазылу мерзімі қысқа іріңсіз жазылады; қабыну процесі бәсең өтеді;
жараның орнында білінер-білінбес тыртық қалады немесе мүлде тыртық
қалмайды. Жаралардың осылай жазылуына төменгі жағдайлар қажет: олар
микробтармен ластанбау керек (асептикалық жара), бөгде заттардың болмауы
шарт, жараның жиектері өлі етсіз болып, қаны толық тоқтатылып және жараның
жиектері беттесіп тігілу керек. Мұндай жағдай операциялық жараларда және
нақтылы хирургиялық өндеу жасалған кездейсоқ, көбінесе жаңа пайда болған,
жараларда кездеседі. Мұндай жаралардың жазылуындағы даму процесстері өзіне
тән болады. Жара тігілгеннен кейін немесе басқа жолмен оның шеттері
біріктірілгеннен кейін, оның қуысына қан және сарысулы-фибрөзды экссудат
жиналады, ұйыған қанның фибриногені қуысты толтырып, жараның қабырғалары
бір-біріне жабыстырады, осыны алғашқы жабысу дейді. Бірінші тәуліктің
ішінде сарысулы - фибринозды қабыну процесстері дамиды, қан торшалары және
фибробластар жиналады. Қабыну процессінің әсерінен қышқылдың көбейіп
протеолиз, фагоцитоз дамиды. Осымен қатар, капиллярлардың ішкі қабаты
ісініп, электропотенциялды айырымның әсерімен беткейлі тартылуының
төмендеуімен екі жақтан бір-біріне қарсы өсіп, қосылады, сөйтіп капиллярға
айналады. Осылай қан айналысы орнына келеді. Капиллярлардың айналасына
лейкоциттер, моноцитгер, макрофагтар тағы басқа торшалар жиналып, олар дами
келе фибробластарға айналады. Бұл процесстер жараның 3-4 тәулігінде өтеді,
мұны екінші жабысу дейді. 4-5 тәуліктерде фибробластар өсіп үзарып бір
ыңғайлы реттеледі, осылай талшықты дәнекер ұлпа, коллагенді талшықтар пайда
болады. Кейіннен қабыну процессі бәсендеп, жаңа пайда болған дәнекер
ұлпаның үсті терінің мальпигий қабатымен қапталады. Бірте – бірте дәнекер
ұлпаның талшықтары ықшамдалады, жіңішкеленіп тығыздалады, тыртыққа
айналады. Ол бас кезінде қызарып, бұртиып білініп тұрады, уақыт өткен
сайын, қан тамырлары тартылып бозара бастайды, тартылып кішірейеді.
Дәнекер ұлпалы жабысудың жетілуі иттерде 6-7 тәулігіндс, жылқыларда 8-10,
ірі қара малда, қой, ешкілерде 7-9 тәулікте жетіліп бітеді.
Жараның екінші жетілуі мен жазылуы. Жазылудың бұл түрі кездейсоқ,
асқынған операциялық жараларда және атпақару жараларында кездеседі. Бұл
жазылудың ағыны екі кезеңде өтеді гидратация кезеңі немесе жараның
өздігінен тазару кезеңі немесе гранулды ұлпа және эпителиймен қапталу
кезеңі. Осылай жазылудың өзіне тән ерекшеліктері жазылу мерзімі үзаққа
созылады (3-4 апта), іріңді болып өтеді, жараның орнында тыртық қалады.
Гидрадация кезеңіндегі жараның клиника-морфологиялық өзгерістері.
Жазылу процесстері жараның айналасы ісініп қуысына ұйыған қан жиналады. Ірі
қара малында, қой, шошқаларда қан құрамында фибриноген ауызы бекітіліп
қалады, жараның қуысы фибринді ұлпалық қоспамен толады. Жараның қабырғалары
жағынан іріңді-демаркарциялық қабыну дамиды, олі еттер секвестрге айналады.
Мұнда ірің коп болмайды. Жылқылар мен иттерде жараның ауызы жақсы ашылып,
жараның қуысындагы эксудат, ірің тоқтаусыз сыртқа ағады, жараның айналасы
ісініп, ауырсынады. Жергілікті өзгерістермен бірге организмде жалпы
өзгерістер де байқалады: дене қызуы көтерілуі мүмкін, тамыр соғуы және
тынысы жиіленеді, қан құрамында лейкоциттердің көбейгені, лейкоцит
формуласында лейкоцитгердің солға ығыстырылғаны байқалады. Неғұрлым жара
көлемді, өлі еттер көп болса. соғүрлым ондағы процесстер ауыр өтеді, ірің
көп болып организмде іріңді-резорбтикалық қызба пайда болуы мүмкін. Жара
кедергісіз жазылса 3-4 тәуліктен бастап өлі етген тазарған жағынан гранулды
(бүршіктелген) ұлпа өсе бастайды. Жараның беті осылай тазара келе, гранулды
ұлпамен толық қапталады. Гидрадация кезеңі осылай аяқталады [1,3,8,9,10].
Жараның дегидрадация кезеңіндегі клиника-морфологиялық өзгерістері.
Жара өлі еттерден толық гранулды ұлпамен қапталады, оның айналасындағы
ісінуі қайтады, ауырсыну азаяды, жараның беті сүрғылт экссудатпен суланып
түрады.
Гранулды ұлпаның өсуі. Жараның қабырғаларынан түйірленіп
капиллярлар, оларды қоршап дәнекер ұлпасы өсіп дамиды. Капиллярлар көп
болғандықтан, жараның бетін қаптаған ұлпалар біркелкі болмай бүршіктеліп
түрады, сондықтан оны бүршіктелген немесе гранудды (лат.бүршік-гранула) деп
атайды. Гранулды ұлпаның белгілері: беті бүршікті болады, басып көргенде
қатты, ашық қызыл түсті және сүрғылт түсті азғана экссудатпен жабылып
түрады. Гранулды ұлпа өсіп-өніп жараның қуысын толтырады, микробтармен
уыттарға кедергі болып қарсы тұрады, жараның бетіне эпителий қапталуына
себепкер болады. Осындай процесстер жараның қалыпты жағдайында кездеседі,
ал жараның жазылуына кедергі кездессе, әлде жаңадан пайда болып өсіп келе
жатқан гранулды ұлпа сыртқы әсерлермен зақымдалса, төмендегідей
патологиялық ұлпалар өсуі мүмкін.
Гидремиялық грануляция. Мұнда ұлпаның бүршіктері ірі, ашық кызыл
түсті, жұмсақ созылады, қанталағыш келеді, кейде беті өлі еттеніп, ұлпа
артық дымқылды болады. Мұндай грануляцияның пайда болу себептері жарадағы
бөгде заттар, сүйек сынықтары, жараның терең қалталарына жиналып қалған
іріндер, уақытында алынбаған дренаж тағы сол сияқты жағдайлар.
Атониялық грануляция — бүршіктері болмайды, түсі ақшыл-бөз, беті сәл
дымқылданып түрады, кейде құрғақ болады. Мұндай Ірануляция жазылуы үзаққа
созылған жараларда және ойылымдарда кездеседі.
Жара эпителизациялану процесстері. Гранулды ұлпаның өсіп дамуымен
бірге жараның шетінен оның үсті эпителий қаптай бастайды. Ол мальпигий
қабатының эпителий торшаларынан өседі. Жараның 5-7 күндігінде эпителий
жараның айналасынан ағарып немесе көгілдір қызыл болып шеңберленіп
байқалады. Клиникалық ерекшелігіне қарай жараның екінші кезеңінде
Н.И.Краузе бойынша эпителийленудің екі түрі болады: 1) шоғырланып
тыртықтану, 2) жазықталып тыртықтану.
Шоғырланып тыртықтану терең, ауызы ашық жараларда кездеседі. Мұнда
тыртық жараның түбінен басталады. Гранулды ұлпаның коллагенді және
эластикалық талшықтары тартылып, қысылып бір-біріне жақындалады, сөйтіп
жара тыртық-танумен бірге эпителиймен жабылады.
Жазықталып эпителийлену терісі сыңырылып пайда болған көлемді
жараларда кездеседі. Мұнда гранулды ұлпамен тыртықталудың алдында
эпителиймен толық жабылып болмағандықтан, эпителийсіз жараның жазылуы
ұзаққа созылады.
Жараның қабыршықтанып жазылуы. Жазылудың бұл түрі кеміргіпггер мен
құстарда кездеседі. Басқа малдарда терінің беткейлі жараларында кездеседі.
Жараның бетіндегі ұйыған қан, фиброзды экссудат және өлі еттер кеуіп,
оның бетін қабыршықтанып жауып тұрады. Қабыршық жараны сыртқа механикалық
әсерден және микробтардан қорғаныш болады, оның жазылуына жағдай туғызады.
Жараның орны тегіс болып, іріңсіз жазылады.
Жараланған малдарды зерттеу әдістері. Аддымен жараланған малды
клиникалық зерттеуден өткізеді. Содан кейін жараның түрін айырады,
қаншалықты зақымдалғанын, жараланған жердің қызметінің бұзылу дәрежесін,
алғашқы емдеу көмегін кім жасағанын анықтайды. Жараны зерттегенде оның
түріне, оның қуысынан аққан экссудатына, айналасындағы қызуы, ісінуіне,
ауырсынуына көңіл бөледі. Осыдан кейін жараның ішін зерттейді.Бұл әрекетті
емдеумен бірге өткізеді, сондықтан зарарсыздандырылған аспаптарды қолдану
керек [1,3,10,11].
Жараның экссудатын зерттегенде оның көлеміне, түріне, қоюлығына,
иісіне және рН көрсеткіштеріне тағы басқа жақтарына кеңіл бөледі. РН
көрсеткішін лакмус қағазымен айырады. Жараның қуысындағы микробтардың
сапасын және олардың тиісті антибиотиктерге сезімталдығын анықтау ретінде,
бактериологиялық зерттеу жүргізіледі.
Жараның таңбасын зерттеу. Зерттеу мағынасы – жараның жазылу
процесстерін бақылау, қолданыл-ған емнің нәтижесін білу. Бұл сұрақтарды
Сенькин М.М. жылқыларда, Мартьянов С.Н. ірі қара малда, Ишмухамедов Г.А.
қойларда зерттеген. Зерттеу алдында жараның айналасын тазартып, оның
бетіндегі қоқым, ластарды физиологиялық ерітіндісіне суланған тампонмен
тазартады. Осыдан кейін таза шыныны жараның бетіне тиістіріп жағынды алады.
Жағындыны 3-4 әйнекке алады, оларды қаннан жасалған жағындыны кептіріп,
бекітіп бояйды, дайын болған жағын — таңбаларды микроскоп арқылы зерттейді
[3,4,10,11].
Патологиялық зерттеудің клинико-морфологиялық маңызы. Зерттеу ретінде
жағындыда болатын қан, дәнекер ұлпа торшаларының сан және сапалық
өзгерістеріне көңіл аударады. Қан торшаларына лейкоциттер, эозинофилдер,
моноциттер, лимфоциттер, эритроциттер жатады, ал дәнекер ұлпа торшаларына
–– гистиоциттер, полибластар, профибробластар, фибробластар, макрофагтар,
көп ядролық торшалар жатады. Жарадан алғашқы кезенде алынған жағындыда
қан торшаларының саны басым келеді, 1-2 күндері эритроцит, өте көп
лейкоциттер, микробтар болады, фагоцитоз кезеңдері де байқалады.
Лейкоциттердің ішінен де ыдыраған дегенеративтік түрлері көп кездеседі.
Кейіннен дайындалған жағындарда (5-6, әсіресе 8-10-12 күндерде) қан
торшалары мен бірге дәнекер ұлпа торшаларының да пайда болуы байқалады.
Олардың саны микроскоптың бір көрінісінде 10-15 болса, ол жақсы нәтиже
деп саналады, өйткені неғүрлым осы торшалар көп болса, соғүрлым жазылу
процессінің жақсы жүріп жатқандығын көрсетеді. Егер де, олардың саны 2 –
3 – тен аспаса, онда жараның жазылуы оған әр түрлі себептердің әсерімен
бөсендеген (малдың жалпы жағдайы, жарада бөгде зат болуы, қан тамырлары,
жүйкелердің жарақаттануы). Осы көрсеткіштерді ескеріп жараның емін
өзгертіп, белсенді, шаралар қолдану қажет. Сондықтан, цитологиялық
зерттеуді бір жағынан бақылау ретінде қолданса, екінші жақтан жараға
дұрыс ем қоддану ретінде қодданылады [3,4,5,11].
1.3 Жараның емі
Жараларды емдеген кезде қолданылатын шараның бәрін, жараны зиянды
әсерден қорғап, оның жазылуына қолайлы жағдай туғызуға бейімдейді. Ондай
шаралар неғүрлым ерте және тиянақты жасалса, соғүрлым ол нәтижелі болады.
Жараны емдеу уақытына қарай оның жолдары және өдістері әр түрлі болады.
Жаңа пайда болған жараға шұғыл көмек беру. Кездейсоқ аяқ астынан пайда
болған жараға күрделі ем көрсету алдында қосымша ластамауға әрекет жасау
керек, ағып түрған қан болса оны таза дәкемен басып тоқтату керек те, 5%
йодтың спирт ерітіндісін қайнаған сумен екі есе ерітіп соған суланған
тампонды жараның қуысына салу керек немесе бұның орнына антисептикалық
ұнтақтар (стрептоцид, трициллин, йодоформ) қолданып жағдай келсе таңып
тастау керек. Кейін мал емдеуге жағдай пайда болғанда (малды дайындап,
керекті қүжаттар, дәрі-дәрмектер дайындалғанда) жараның айналасын өңдеп,
қуысын тазартып антисептикалық ұнтақтар қолданып жараның шеттерін бір-
біріне беттестіріп тігу керек. Басқа жағдайда жараны емдегенде оның
кезендеріне қарай ем қолданады.
Бірінші кезеңдегі жараның принциптері.
1. Жараға тыныштық беру;
2. Орталық жүйке жүйесін артық ауырсыну сезімдерінен сақтау;
3. Жараны өлі еттен және экссудаттан тазаруына әрекет жасау;
4. Инфекцияға қарсы шара қолдану;
5. Организмнің ауруға қарсыласу қабілетін жоғарлату.
Екінші кезендегі жараның емдеу принциптері.
1. Жараға тыныштықпен бірге өлшемді қөзғалыс беру;
2. Грануляцияны тіркендіруден, жарақаттардан қорғау;
3. Грануляция, эпителийзация және тыртықтану процесстеріне әсер ету;
4. Эпителийзация процесстерін жеделдету;
5. Неғүрлым жараның орнында тыртықтың аз қалуына әрекет жасау;
Осы принциптерді іске асыру ретінде төменгі ем әдістерін қолданады:
1. Механикалық емдеу әдістері;
2. Физикалық емдеу әдістері;
3. Химиялық емдеу өдістері;
4. Биологиялық емдеу әдістері;
5. Патогенетикалық емдеу әдістері.
Жараны механикалық әдіспен емдеу. Бұған жараның туалеті (жараның
айналасын өндеу) және хирургиялық өңдеу әдістері жатады.
Жараның туалеті. Жараның бетін механикалық жолдармен тазарту және
айналасын өңдеу. Алдыменен жараның бетін стерильді тампон не дәкеменен жабу
керек, одан кейін оның төңірегіндегі жүндерін қырып, йодталған спиртпен
немесе 0,5% мүсәтір қышқылымен, 2% хлорамин ерітіндісімен, 0,2%
хлоргексидинмен теріні өңдеп, майынан тампон таза болғанша тазартады.
Осыдан кейін 5% йод түнбасымен тағы тазартын жараның бетін ашады, оның
бетін ластанған қоқымнан тазартады, антисептикалық ерітінділермен жуып
шаяды. Осыдан кейін хирургиялық өндеуге кіріседі [1,4,5,6,7,11].
1.4 Жараны хирургиялық жолмен емдеу
Ғалымдардың деректері бойынша (Чаруковский, Фридрих, Огиев) жараға
енген микробтар 6-12 сағат ішінде оның бетінде ғана болып, организмге
зияндығын тигізбейді, сондықтан осы уақытга жараның бетін тазартып тігіп
тастауға болады. Жараға хирургиялық өндеу оның пайда болған уақытына қарай
әр түрлі болады. Уақыт мерзіміне, әдістеріне қарай хирургиялық өндеу
түрленеді.
Алғашқы хирургиялық өңдеу өткізілетін мерзім уақытына қарай төменгі
түрлерге бөлінеді:
а) ерте мерзімде өңдеу - 6-12 сағат ішінде.
б) мезгілінен кейін емдеу — 12-24 сағат ішінде
в) кеш мерзімде өңдеу — 36 сағаттан кейін. Ерте мезгілде өңдеу өте_
нәтижелі болады,өйткені керсетілген уақыт ішінде жараға енген микробтар
өзінің зияндығын организмге әлі тигізе алмайды, соңдықтан мұндай жараларды
тазартып өңдегеннен кейін тігуге болады.
Мерзімінен кейін өткізілген өңдеуде жара қабырғаларына микробтар еніп,
өзінің уытын таратып, зияндығын тигізе бастайды, бірақ жараны тігуге
болмайды.
Кеш мерзімдегі өңдеу жараның асқынған кезінде жасалады, сондықтан ол
күрделі түрде өткізіледі, өлі еттері мен бірге кейде ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz