Анаэробты дизентерия ауруының індеттік ерекшеліктері мен алдын алу шаралары

Белгілер мен қысқартулар
Қысқартулар мен белгілер
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .8
1Негізгі бөлім ... ... ...9
1.1 Қозының анаэробтық дизентериясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
1.2Қозы қылауы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.3Диплококкоз ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.4Жыбырлақ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1.5Шаруашылықтағы індеттанулық талдау мен бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.6 Індетке қарсы шаралар туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..17
1.7 Ұйымдастыру . шаруашылық шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..18
1.8 Жұқпалы ауруларды зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .22
3 Техника қауіпсіздігі ... ... 27
Қорытынды ... ... .30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... .31

Тақырыптың өзектілігі. Індеттану - індет процесін, жұқпалы аурулардың пайда болу және таралу заңдылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Індеттану екі түбірден тұратын қазақтың төл сөзі: індет — жұқпалы аурудың кең ауқымды таралуы, ал тану - білу, яғни ғылым деген мағына береді. Індеттану батыс тілдерінде «эпизоотология» деп аталады. Ол да екі үғымның жиынтығы: эпизоотия (грекше ері — арасында, zооп — жануар) және 1оgоз - ғылым. Бұл терминнің шығу төркіні медицинаның саласы эпидемиологияға барып саяды. Эпидемия (грекше ері - арасында, сіетов - халық) жұқпалы аурулардың адамдар арасында кең таралуы.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы өте ертеден-ақ көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі жетіліп, өнер-білім мен мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму жолында ғылымның көптеген салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану қалыптасты. Адам тағы аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен айналыса бастаған кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың ішінде жұқпалы аурулармен кездесті.
Жұқпалы аурулардың белгілеріне, олардың таралу заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да қарастырыла бастады. Бұл аурулардың жұқпалылығы, адам мен малда тез тарайтындығы, бір ауырып жазылған соң қайтадан ол аурумен ауырмайтындығы, аурудың ауырған малдан сау малға тікелей жанасқанша ғана емес бөгде заттар арқылы да жұғатындығы (мысалы, ауру мал ішкен суды сау мал ішсе соңғысының дертке шалдығуы т.б.)
Бұл аурумен көбінесе жас қозылар ауырады. Байқалатын кезі — қой қоздайтын мезгіл. Індеттін, коздырғышы сыртқы ортада ұзақ уақыт тіршілік ететіндіктен ауру қайта-қайта өрши беруі мүмкін.
Індет сау төлге ауру қойдан жұғады. Өйткені дизентерия қоздырғышы бар қойды қозы емеді де, ауру енесінің сүті арқылы төлге енеді. Сонымен катар, ауру қоздырғышымен ластанған қой қоралар, қой қоздайтын бөлмелерден індет жаңа туған қозыларға тарайды.
Аурудың қоздырғышы ішек куысында уын шығарады да, оның іріткіш қасиетінің салдарының ішектің кілегей қабығы қабынады. Соның әсерінен пайда болған токсин қозы организмін улайды.
Сонымен қатар, токсин қанның ақ түйіршігін уландырып, олардың фагоцитарлық қызметін жояды. Осы уланудың салдарынан ыдырағаи тканьдер кеселді одан сайын өршіте түседі [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты – анаэробтық дизентерия ауруының індеттік ерекшеліктері мен алдын алу шараларын зерттеу.

1 Қасымов, Е.И. Бірнеше түлікке ортақ жұқпалы ауруларды балау және күресу шаралары: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Е.И.Қасымов - Алматы: Санат, 1992. –225б.
2 Сайдулдин, Т. Ветеринариялық індеттану: оқулық жоғары оқу орындары үшін /Т.Сайдулдин – І,2-кітап, Алматы: Санат, 1999. - 129 бет.
3 Носков, Н.М. Руководство к практическим занятиям по эпизоотологии: учебное пособие для вузов /Носков Н.М.- Москва: Колос, 1961.-126б.
4 Поляков, А.А. Ветеринарная дезинфекция: учебное пособие для вузов /Поляков А.А.- Москва: Колос, 1964.- 128с.
5 Сюрин, В.Н. Частная ветеринарная вирусология: учебник для вузов /В.Н Сюрин, Н.В.Фомина – Москва: Колос, 1979.-154с.
6 Сюрин, В.Н. Диагностика вирусных болезней животных: справочник / В.Н Сюрин и др. М: Агропром, 1991.-111с.
7 Тәжібаев, А.С. Научные основы эффективной дератизации объектов ветеринарного надзора: учебное пособие для вузов / А.С. Тәжібаев - Алматы, 2000.-156с.
8 Мырзабекова, Ш.Б. Ветеринариялық вирусология: учебник для вузов /Мырзабекова Ш.Б – Алматы: Білім, 2004. – 134б.
9Тұтқышбай, И.А. Жануарлар патологиясы: оқу құралы жоғары оқу орындары үшін /Тұтқышбай, И.А, Сабекова Д.Ө./ Шымкент,
2009- 176б .

Пән: Ветеринария
Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 32 бет
Таңдаулыға:

Анықтамалар

Диагноз - ауру малдың жағдайы туралы қысқа түсінік
Ампиокс- ампициллиннің натрийлі тұздары мен оксациллиннен тұратын (2:1) қоспалы препарат. Ақшыл сарғыш түсті, ащы дәмі бар, иіссіз, борпылдақ зат. Суда оңай ериді; "Б" тізімі бойынша құрғақ жерде 20"С - тан төменгі температурада сақтайды.
Экмоновоциллин - бензилпенициллин (60000 Ә.Б.) мен экмолиннің (0,25 % - 5 мл) новокаинді тұзы. Қолданылуы пенициллиннің натриилі тұзына ұқсас. Бұлшық етке егіп қолданылады.
Тетрациклиндер - төрт ядролы гидроароматты қосындылардың конденсациялық туындылары. Бұл топтың негізін тетрациклин, хлортетрациклин және окситетрациклин құрайды.
Тетрациклин - бұл препарат құрылысы жөнінен тетрациклин қосындыларының ішіндегі ең қарапайымы, бірақ оларға тән микробтарға қарсы әсерімен бірге биологиялық белсенділігі толық сақталған.
Морфоциклин - тетрациклиннің синтетикалық туындысы. 1 мг-да 600 ӘБ бар. Әсері тетрациклинге ұқсас, бірақ суда жақсы еритін болғандықтан, тез нәтиже алу үшін қолданылады.
Эпидемиология - медициналық індеттану.
Эпизоотология- ветеринарлық індеттану.
Инфектология - жұқпалы аурулар туралы ғылымдар жиынтығы.

Аннотация

Індеттану және инфекциялық аурулар пәнінен жазылған Анаэробты дизентерия ауруының індеттік ерекшеліктері мен алдын алу шаралары атты курстық жұмысым 31 беттен тұрады.
Курстық жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, өзіндік зерттеу, техника қауіпсіздігі, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімін және 1 кестені қамтиды.

Мазмұны

Белгілер мен қысқартулар
Қысқартулар мен белгілер
Анықтамалар
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
1Негізгі бөлім ... ... ...9
1.1 Қозының анаэробтық дизентериясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9
1.2Қозы қылауы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..10
1.3Диплококкоз ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 12
1.4Жыбырлақ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.5Шаруашылықтағы індеттанулық талдау мен бақылау ... ... ... ... ... ... ... ... ... .15
1.6 Індетке қарсы шаралар туралы түсінік ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..1 7
1.7 Ұйымдастыру - шаруашылық шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...18
1.8 Жұқпалы ауруларды зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
2 Өзіндік зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...22
3 Техника қауіпсіздігі ... ... 27
Қорытынды ... ... .30
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... .31

Қысқартулар мен белгілер

м2 -шаршы метр
м3 - метр куб, көлем
м - метр
% - пайыз
°С - температура
мг м3 - көлем
г - грамм
кг - килограмм
Ә.Б.- әсер ету бірлігі

Нормативтік сілтемелер

Осы курстық жұмыста келесі нормативтік құжаттарды қолдануға сілтемелер жасалған:
МЖМБС 2.104 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Негізгі жазбалар.
МЖМБС 2.301 -68 КҚБЖ (ЕСКД).Форматтар.
МЖМБС 2.601 -2006 КҚБЖ (ЕСКД).Пайдалану құжаттары.
МЖМБС 2.304-81 КҚБЖ (ЕСКД).Сызбалық шрифттер.
МЖМБС 2.701-84 КҚБЖ (ЕСКД).Схемалар.Түрлері мен типтері.Орындауға қойылатын жалпы талаптар.
МЖМБС 2.321-84 КҚБЖ (ЕСКД).Әріптік белгілеу.

Ф. 7. 04 - 03

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

__________________________кафедрасы

___________________________________ пәні бойынша

Курстық жұмыс

Пәні ___________________________________ ____________________
Жұмыс тақырыбы:__________________________ ___________________
Мамандығы:_________________________ ________________________

Орындаған _______________________________
(студенттің аты жөні,тобы)
Жетекші ___________________________________ __________
(оқытушының аты - жөні,ғылыми дәрежесі, атағы)

Жұмыс ____________
бағасы
бағасына қорғалды
_____________2014ж.

Норма бақылау:
_______________
қолы, аты - жөні

Комиссия:
_______________
қолы,аты - жөні
_______________
қолы,аты - жөні

Шымкент 2014 ж.

Ф. 7. 05 - 04

М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Университеті

______________________________кафед расы

Бекітемін
Каф.меңгерушісі __
_________2014ж.

№____Тапсырмасы

___________________________________ пәні бойынша курстық жұмыс
Студент _______________________________
(тегі,аты-жөні)
----------------------------------- ----------------------------------- ----------
Жұмыс тақырыбы ___________________________________ ___________
----------------------------------- ----------------------------------- ----------

Бастапқы мәліметтер ___________________________________ _______

№
Курстық жұмыстың мазмұны

Орындалу
мерзімі
Көлемі
(парақ саны)
1

2

3

4

5

6

7

Ұсынылған әдебиеттер: 1.___________________________________ _______________________
2.___________________________________ _______________________
3.___________________________________ __________________________

Тапсырма берілген күні _________жұмысты қорғау күні________________
Жұмыс жетекшісі ___________________________________ ______________
(қызметі, тегі,аты - жөні, қолы)
Тапсырманы орындауға қабылдаған_________________________ ______
(күні, студенттің қолы)

Ф. 7. 04 - 06

Қазақстан Республикасы Білім және Ғылым министрлігі
М.Әуезов атындағы Оңтүстік Қазақстан мемлекеттік университеті

___________________________________ ____ факультеті
___________________________________ __ ____кафедрасы

Бекітемін
Кафедра меңгерушісі
_____________________
(қолы,аты - жөні)
_______________2014ж.

Курстық жұмысты қорғау

Хаттамасы №____

___________________________________ ___________________ пәні
студент____________________________ _тобы_________________________

Курстық жұмыс тақырыбы ___________________________________ __
___________________________________ ______________________________

Қорғау кезінде келесі сұрақтарға жауап алынды:
1.___________________________________ _____________________________
2.___________________________________ _____________________________
3.___________________________________ _____________________________

Курстық жұмысты орындау кезінде алынған балл (60 мүмкіндіктен) _____, қорғау бағаланды (40 мүмкіндіктен)_____балл.
Сомалық баллы______
Жұмыстың бағасы____________

Курстық жұмыс жетекшісі__________________________ __________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Комиссия мүшелері___________________________________ _____________
Қорғау күні__________2014ж.

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі. Індеттану - індет процесін, жұқпалы аурулардың пайда болу және таралу заңдылықтарын зерттейтін, сол арқылы жұқпалы аурулармен күресу әдістерін қарастыратын ғылым.
Індеттану екі түбірден тұратын қазақтың төл сөзі: індет -- жұқпалы аурудың кең ауқымды таралуы, ал тану - білу, яғни ғылым деген мағына береді. Індеттану батыс тілдерінде эпизоотология деп аталады. Ол да екі үғымның жиынтығы: эпизоотия (грекше ері -- арасында, zооп -- жануар) және 1оgоз - ғылым. Бұл терминнің шығу төркіні медицинаның саласы эпидемиологияға барып саяды. Эпидемия (грекше ері - арасында, сіетов - халық) жұқпалы аурулардың адамдар арасында кең таралуы.
Жануарлар арасында байқалатын жұқпалы ауруларға адам баласы өте ертеден-ақ көңіл аудара бастады. Адамзат қоғамының ой-өрісі жетіліп, өнер-білім мен мәдениетті қалыптастырудағы ұзақ тарихи даму жолында ғылымның көптеген салаларының бірі ретінде осы заманғы індеттану қалыптасты. Адам тағы аңдарды қолға үйретіп, одан кейін мал шаруашылығымен айналыса бастаған кезде-ақ жануарлардың әр түрлі ауруларымен, олардың ішінде жұқпалы аурулармен кездесті.
Жұқпалы аурулардың белгілеріне, олардың таралу заңдылықтарына көңіл бөлумен қатар, олармен күресу шаралары да қарастырыла бастады. Бұл аурулардың жұқпалылығы, адам мен малда тез тарайтындығы, бір ауырып жазылған соң қайтадан ол аурумен ауырмайтындығы, аурудың ауырған малдан сау малға тікелей жанасқанша ғана емес бөгде заттар арқылы да жұғатындығы (мысалы, ауру мал ішкен суды сау мал ішсе соңғысының дертке шалдығуы т.б.)
Бұл аурумен көбінесе жас қозылар ауырады. Байқалатын кезі -- қой қоздайтын мезгіл. Індеттін, коздырғышы сыртқы ортада ұзақ уақыт тіршілік ететіндіктен ауру қайта-қайта өрши беруі мүмкін.
Індет сау төлге ауру қойдан жұғады. Өйткені дизентерия қоздырғышы бар қойды қозы емеді де, ауру енесінің сүті арқылы төлге енеді. Сонымен катар, ауру қоздырғышымен ластанған қой қоралар, қой қоздайтын бөлмелерден індет жаңа туған қозыларға тарайды.
Аурудың қоздырғышы ішек куысында уын шығарады да, оның іріткіш қасиетінің салдарының ішектің кілегей қабығы қабынады. Соның әсерінен пайда болған токсин қозы организмін улайды.
Сонымен қатар, токсин қанның ақ түйіршігін уландырып, олардың фагоцитарлық қызметін жояды. Осы уланудың салдарынан ыдырағаи тканьдер кеселді одан сайын өршіте түседі [1,2].
Курстық жұмыстың мақсаты - анаэробтық дизентерия ауруының індеттік ерекшеліктері мен алдын алу шараларын зерттеу.

1 Негізгі бөлім

1.1Қозының анаэробтық дизентериясы

Ауруға негізінен жаңа туған, мерзімі 5 күнге жетпеген қозылар шалдығады, ауру өте жіті түрде өтеді. Ал 10 -- 15 күндік қозылар бүл ауруға сирек шалдығады.
Қ о з д ы р ғ ы ш ы -- клостридиум перфрингенс деген ауа жоқ жерде тіршілік ететін микробтың В типі.
Эпизоотологиясы. Бұл аурумен көбінесе жас қозылар ауырады. Байқалатын кезі -- қой қоздайтын мезгіл. Індеттің қоздырғышы сыртқы ортада ұзақ уақыт тіршілік ететіндіктен ауру қайта-қайта өрши беруі мүмкін. Індет сау төлге ауру қойдан жүғады. Өйткені дизентерия қоздырғышы бар қойды қозы емеді де, ауру енесінің сүті арқылы төлге енеді. Сонымен катар ауру қоздырғышымен ластанған қой қоралар, қой қоздайтын бөлмелерден індет жаңа туған қозыларға тарайды.
Аурудың өршуі. Аурудың қоздырғышы ішек куысында уын шығарады да, оның іріткіш қасиетінің салдарының ішектің кілегей қабығы қабынады. Соның әсерінен пайда болған токсин қозы организмін улайды. Сонымен катар токсин қанның ақ түйіршігін уландырып, олардың фагоцитарлық қызметін жояды. Осы уланудың салдарынан ыдырағаи тканьдер кеселді одан сайын өршіте түседі.
А у р у д ы ң нышаны. Ауру жасырын және баяу, созылмалы түрде өтеді. Жасырын кезеңі 5 -- 12 сағатқа созылады. Ауру қозы енесін ембейді, іші өтеді, нәжісі сұйылып сарғыш тартады. Біраз уақыттан соң ол қоюланып, қоңырланады. Кейде нәжіске қан араласады. Ауырған қозы әлсін-әлсін күшене береді, соның салдарынан қозының белі бүкірейіп, іші қабысады. Қозы селқос тартады, жүні үрпиіп, бір жерде бұйығып ұзақ тұрып алады, енесін ембейді. Дене қызуы 41 градусқа дейін көтеріледі. Тыныс алуы, жүрек соғуы жиілейді, қиналады. Әбден арықтап ақырында өлім-жітімге ұшырайды.
Ауру баяу, созылмалы түрде өтсе қозы көп кешікпей аурудан сауығады. Ауырған қозы- лардың 80 -- 100 процентке жуығы өлім-жігімге ұшырайды.
Өлекседегі өзгерістер. Сойып қарағанда елексе өте арык, болады. Ішекте ерекше патологиялық өзгерістер байқалады. Ол қабынған ішек қуысы қан аралас жынға толып, ішектің кейбір тұстарынан жара көрінеді. Шажырқай бездері қалыптьі кәлемінен үлкейгені, қанталап, талаурағаны байқалады. Бауырыныд үлкейгені, қанға толып босаңсығаны айқын көрініп тұрады. Жүрек етінін, жұмсарғаны анық білінеді. Үлпершегі сары, қоймалжың сұйыққа толып тұрады.
Бұл қозы ауруы клиникалық белгілеріне, өлекседегі өзгерістеріне және бактериологиялык зерттеудің нәтижесіне қарап анықталады. Қозының анаэробтық дизентериясының клиникалық нышаны кокцидиозбен сальмонел лез диареясының белгілеріне ұқсас келеді.
Сондықтан аталған індеттерді бір-бірімен ажырата білу қажет.
Кокцидиозбен көбінесе марқайған -- 6 -- 12 ай аралығындағы қозылар ауырады. Індет күз (89,1%) және көктем (83%) айларында байқалады (профессор С. К. Сыбанбаев). Кокци - диозбен ауырған қозыны сойып қарағанда оның ішек қабықтарының едәуір қалыңдағанын байқауға болады. Қозы ішегінің шырынын лабораториялық тексеру әдісімен анықтағанда кокцидидің көптеген ооцистерін байқаймыз.
Диарея іидетімен де көбінесе марка қозылар ауырады. Ауырған қозылардың ішек - қарнында айтарлықтай патологиялық өзгеріс болмайды. Паренхиматозды органдарды лабораториялық әдіспен тексеру нәтижесінде сальмонеллез қоздырғышын ажыратуға бо - лады.
Аурудың алдын алу шаралары. Шаруашылықта қозы басын аман сақтау үшін қойларға берілетін азықтың құнарлы, сіңімді, витаминді болуына баса назар аудару қажет. Қой жаппай қоздайтын мезгілде зоогигиеналык ережелерді бұлжытпай орындау керек. Қораны уақытылы дезинфекциялайды. Шаруашылықта ауру білінісімен ауырған және ауру нышаны анық білінбей жүрген қойларды бөліп емдеу керек. Егер індет байқала қалса туғаныиа 2 сағат болған қозылардың тері астына дизентерияға қарсы 5 мл мөлшерде арнайы қан сарысуы егіледі. Ауру шыққан шаруашылықта барлық саулықтарға жыл сайын вакцина егу кажет..
Анаэробтық дизентерияға қарсы қозы үшін поливалентті ГНКИ вакцинасы қолданылады. Буаз саулықтар үшін вакцинамен бірге арнайы қан сарысуы егіледі. Ауырған малды емдегенде де осы қан сарысуы қолданылады.
Қозыны иммундау үшін қозы дизентериясына қарсы бивалентті ((ГНКИ) қан сарысуын пайдаланады. Ем неғұрлым ертерек басталып, күтім айтарлықтай жақсы болса, нәтиже де соғұрлым жақсы болады.

1.2Қозы қылауы

Қозы қылауы -- жас қозының жұқпалы ауруы. Індетке шалдыққан қозылардың
60 проценті өледі.
Қ о з д ы р ғ ы ш ы -- сальмонелла бактериясы.
Төзімділігі. Креолиннің 5 проценттік эмульсиясы сальмонелла бактериясын үш сағатта қырып тастайды. Ксилонафтың 4 проценттік ерітіндісі мен нафтолизолдың ыстық (60 -- 70 градустық) эмульсиясы, күйдіргіш натрийдың 2 процентті ерітіндісі қоздырғышты 2 сағатта жояды.
Аурудың эпизоотологиясы. Қылаумен барлық мал ауырады, бірақ көбінесе 5 күндік жас қозылар шалдығады. Қылау індеті бір жерде тұрақты болмайды. Қей шаруашылықта осы індетпен тек буаз саулықтар ауырса, басқа шаруашылықта жас қозылар арасында байқалады.
Індет айналаға ауырған және ауырып жазылған қой арқылы тарайды. Сонымен қатар ауруды қолдан ұрықтандыру кезінде қошқарлар да таратады және микроб түскен шөп, су арқылы жұғады. Індетті шопандар иттерінің де таратуы мүмкін.
Аурудың шығуының бірнеше себебі бола - ды. Бірінші -- буаз саулықтың күтімінің нашарлығы, екінші -- азықтың құнарсыз болуы минералды-витаминді заттардың қажетті мөлшерде азық құрамында болмауы. Үшінші -- қыс мезгілінде мұздаққа жаю, суаттың ластануы және т. б.
А у р у д ы ң н ы ш а н ы. Қылауға шалдыққан буаз саулықтар буаздығының 4-айлығында жаппай іш тастайды. Қозы туған соң 5 күн өтісімен ауырады, яғни қоздырғыш қозыға енесінің құрсағында жатқанда жұғады. Ауырған қозы денесінің температурасы көтеріледі, өкпесі қабынып, жүрек қызметі нашарлайды, іші өтеді, қиналады. Қозының жалпы организмі әлсірейді. Ауру меңдеп 2 -- 4 күн ішінде қозы өледі.
Өлекседегі өзгерістер. Өлген козыны сойып қарағанда шелдің ісінгенін, оган фибрин аралас қызыл түсті жалқаяқ жиналғанын көреміз. Өкпесінде фибрин тұнған сілемдер кездеседі. Ішек қуыстарының қанталағаны, бүйректерінін, жұмсарғаны білініп тұрады.
А у р у д ы а н ы қ т а у. Қозының қылауы аурудың эпизоотологиясына, ауру нышанына, өлекседегі өзгерістеріне, бактериологиялық зерттеудің қорытындыларына карай ажыратылады.
Е м і. Қылаумен ауырған төлді белгілі мнлшерде алыиған синтомицин, неомицин, мономицин, левомицетин, фуразолидон дәрілерімен емдейді.
Іш тастаған саулықтарды дереу бөліп алып, жеке күтім жасап, тиісті дәрілермен емдеу керек. Қылаудың салдарынан өршіген эндометритті (жатырдың ішкі бетінің қабынуы) жатынды мұқият тазартып, дезинфекциялайды. Дезинфекция үшін ашутастың 0,25 -- 1процентті ерітіндісін, 1 : 1000 перман - ганат, соданың 1 -- 2 процентті ерітіндісін, ас тұзының 5 -- 10 процентті ерітіндісін, 1:1000 ривонол қолданылады. Жатыр қуысындағы эксудатты сыртқа шығару үшін саулыққа тері астына 0,5 -- 1 мл прозерпин егеді. Екі тәулік өткен соң тағы еккен мақүл. Жүрек қызметін жақсарту үшін камфора майы, кофеин, глю - коза қолданылады.
Қой қорасы жаңа сөндірілген әктің 3 -- 5 процентті ыстық эмульсиясымен, қи биотермиялық әдіспен зарарсыздандырылады. Аурудан әбден айыққан соң қораға ақырғы рет дезинфекция жасалынып, карантинді ашуға болады.
Сақтандыру шаралары. Төл арасында қылау ауруын шығармас үшін алдымен саулыктардың күтімін жақсарту қажет. Мал - ды қүнарлы азыкпен азыктандыру, олардың қораеын, өрісін, суатын таза ұстау керек. Саульіқ қойларды қыс кезінде мұздақ жерге жаюға, жауын-шашынды күндері өріске шығаруға болмайды. Малды көгерген, иістенген, борсыған пішенмен, үсіген сүрлеммен азықтандырмау қажет. JIac суаттан суаруға рұқсат етілмейді.
Індет таратушы қойды тауып алып оқшаулап, жеке емдеу керек. Оны табу үшін РА әдісін және басқа да бактериологиялық зерттеулерді ұдайы жүргізіп отыру қажет. Қылау ауруы байқалған отарлар жаз не күз айларында серологиялық әдіспен түгелдей тексерілуі тиіс.
Сақтандыру ретінде қойға қылауға карсы гипериммундық сарысу қолданылады. Ауру байқалған шаруашылықта бойдақ қойларды саулық отарына қосуға болмайды. Бұл отардағы саулықтарды вакцинациялайды. Іш тастаған қойдың қағанағы, шуы жиналып алынып, көміп тасталады. Аула, қора, күту бұйымдары дезинфекцияланады.
Төлдейтін қоралар өте таза, қозы тұратын бөлім жылы, ауасының таза, жаңа болып тұруы осы індетті болдырмаудың бірден-бір кепілі.

1.3Диплококкоз

Диплококкоз -- қозының өкпесін, асқазанын, буындарын зақымдайтын және өте жіті өтетін індет.
Аурудың микробы сыртқы ортаға төзімсіз келеді. Қой нәжісімен араласып сыртқа шықкан микроб күн сәулесінде екі айға дейін, қаранғы жерде бірнеше ай бойы өмір сүреді. Микроб 50 -- 60°С ыстықта 10 минуттың ішінде өледі.
А у р у д ы ң э п и з о о т о л о г и я с ы. Індеті козыға ауру қойдан жұғады, яғни ауырған саулықтың жыныс органдары, желіні қабынады да, енесін емген қозы ауруға шалдығады. Ауруға көбінесе 2 -- 3 айлық қозы бейім келеді. Күтімі нашар қой ауруға тез шалдығады. Індет Қазақстанның оңтүстік аймағында көктем, жаз мезгілінде шығады.
А у р у д ы ң н ы ш а н ы. Ауырған тел қызуы 40 -- 41° С-қа дейін көтеріледі. Қозының тыныс алуы қиындап, тамырының соғуы жылдамдайды. Қөздері қызарады. 3 -- 4 күн өткен соң жөтел пайда болады, қозы ыңқылдап, жүні жығылады. Төлдің іші өтіп, танауынан маңқа ағады. Нәжіске қан, жалқаяқ араласады, екі күннен кейін қозының буындары ісінеді. 3 -- 4 күн өткен соң төл әбден арып, қиналып өледі. Өлер аядында қозы денесінің қызуытөмендейді.
Өлекседегі өзгерістер. Өлген төлді сойып қарағанда кілегейлі және сыртқы қабықтары, ішкі органдары қанталағанын, лимфа бездерінің үлкейгенін, іштің кеуде және үлпершек куыстарында қан аралас жалқаяқ іркілгенін кереміз. Талақтың үлкейгені, бауырдың ісініп босаңсығаны, өкпенің қабынып, қарайғаны айқын білініп, тіліп жібергенде екпе ұлпасы алапестеніп тұрады. Қозы буындарының іскені байқалады.
Ауруды анықтау. Індет эпизоотологиясына, клиникалық белгілеріне, өлекседегі езгерістеріне қарай анықталады. Ауруды ажырату қиынға түссе, бактериологиялық зерттеу, биологиялық сынау әдістері қолданылады.
Емі және алдын алу жолдары. Ауырған төлді бөліп алып, диплококкозге қарсы 5 -- 10 мл мөлшерде арнаулы қан сары - суы егіледі. Жүрек қызметін жаксарту мақсатымен күніне 2 -- 3 рет кофеин, камфора жіберіледі. Қозының әр кг салмағына 0,02 -- 0,05 ЕД есебімен норсульфазол ішкізген дұрыс. Бұлшық етке малдың 1 кг салмағына 1000 -- 2000 ЕД есебімен 2 -- 3 тәулік бойы күніне 2 -- 3 рет пенициллин жіберіледі. Стрептомицин 2000 ЕД есебімен 2 -- 3 тәулік бойы күніне 1 рет егіледі.
Індетке қарсы антибиотиктерді қан сарысуымен қатар қолданса нәтижелі болады.
Қора, төл күтуге қолданылған ыдыс-саймандар күйдіргіш натрдың ыстық ерітіндісімен зарарсыздандырылады.
Шаруашылықта диплококк індеті бұрын байқалғанболса жаңа туған төлге аурудан сақтандыру мақсатымен 5 -- 10 мл қан сары - суы егіледі. Ал бір апта өткен соң төлдің бұлшық етіне диплококк формолвакцинасы жіберіледі. Вакцина екі рет егілуге тиіс.
Аурудың алдын алу үшін төл азығының құнарлы, сіңімді болуына баса көңіл бөлу керек. Қораның тазалығы, жылылығы, жарықтығы ауруды болдырмауға үлкен септігін тигізеді.
Жыныс органдары зақымдалған ұрғашы малды шағыстыруға болмайды. Ондай қойдан алынған төлді де 2 -- 3 аптаға дейін кеп төлге қоспай бөлек ұстау қажет.

1.4Жыбырлақ

Жыбырлақ -- қозы мен тоқтының жұқпалы ауруы. Індетке сақа қойлар да шалдығады.
Ауру қоздырғышы шөп, ішкен су аркылы ішке енеді де (қоздырғыш әдетте малдың ішек-карнында тіршілік етеді, өзіне қолайлы жағдай туғанда микроб өте жылдам көбейіп, токсин шығарады. Токсин ішек арқылы сорылып, қан тамырларымен барлық организмге жайылады. Содан соң организмнің клеткаларына сіңіп, бүкіл денені улайды.
Қ о з д ы р ғ ы ш ы -- клостридиум перфингенс микробының Д және С типі болып табылады. Олар ауа жеткіліксіз жерде өсіп - өнеді. Сыртқы ортада төзімді, жер қыртысында жылдар бойы тірі сақталады. Ыстыкка төзімді, қайнаған суда 90 минуттың ішінде өледі.
Эпизоотологиясы. Індетке тоқтылар мен козылар шалдығады. Ауру көбінесе күз мезгілінде жиі байқалады. Қөктемде буаз, қоздаған саулықтар ауырады. Жыбырлақ қыста туған қозыларды жайылымға шығарған кезде жиі кездеседі. Төлдің күзде ауыратын себебі оларды қысқы жайылымға көшіргенде асқазанның ас қорыту процесі нашарлайды. Көктемде саулықтардың буаздығына, тууына байланысты физиологиялық жағдайы ауытқиды.
Жыбырлақ ауру қой, өлексе, азық, су арқылы жүғады. Бір рет індет шыққан жерде оның жыл сайын қайталана беруі мүмкін.
А у р у д ы ң н ы ш а н ы. Індет өте жіті, жіті, созылмалы түрде өтеді. Қозы, тоқты өте жіті түрімен ауырса шөп, суға қарамайды. Қатты қиналып еліреді, аяқтары, буындары босайды. Төлдің тұмсығынан серозды немесе серозды геморролды сілекей ағып, басын шалқайтып, бір бүйірлеп құлайды. Аяғын сермеп, дірілдейді. Ауру білінген соң денесінің қызуы көтерілмейді. Мал 2 -- 3 сағатта өледі.
Жіті түрімен ауырған малдың азыққа пейілі тежеледі, іші өтеді, денесінің қызуы көтеріледі. Нәжісі қан аралас сұйық, иісті болады, несебінің түсі өзгереді. Төл қатты дірілдейді, кейде бүкіл денесі сіресіп қалады. Қөзі шарасынан шығып, шатынап тұрады. Ауру мал тісін қайрап, кенеттен құлайды. Індеттің жіті түрімен ауырған мал 20 -- 24 сағатта өледі.
Созылмалы түрімен сақа қойлар және жас қозылар ауырады. Аурудың нышаны жіті түрде өтетін індеттің белгілеріне ұқсас, бірақ көмескілеу болады. Ауырған төл 4 -- 5 тәулікте өледі.
Өлекседегі әзгерістер. Өлген малдың аузы-мұрнынан сұйық ағады. Іші кебеді. Ішін сойып қарағанда іш пен кеуде куыстары экссудатқа толғаны, үлпершекті мөлдір сұйық кернегені, бүйрегінің босағаны, жұмсарып қабынғаны, бауырының қанға то - лып, жұмсарғаны, өкпесінің ісінгені, жүрек еті жұмсарып қан құйылғаны анық көрініп тұрады.
Ауруды анықтау. Жыбырлақ аурудың нышанына, өлекседегі өзгерістерге, оның эпизоотологиясына қарай және бактериологиялық тексеру нәтижесін қорытындылай отырып анықталады.
Лабораторияда тексеру үшін өлексе оған бүтін күйінде жіберіледі немесе тексеруге бүйрек, талақ, бауыр, қарын мен 12 елі ішек апарылады.
Лабораторияға зерттеу үшін жаца өлген малдың ішкі органдарын ғана жіберу керек. Ауа райы жылы мезгілде материал 30 -- 40 процентті глицерин ерітіндісіне салынып сақталады. Ішек ішіндегі заттарды хлороформда сақтау керек. Ол үшін 2 тамшы хлороформ 10 мл азық қалдығына араластырылып сакталады.
А ж ы р а т у диагнозы. Жыбырлақты топалаңнан, секіртпеден, пастереллезден және кәдімгі уланудан ажырата білу керек.
Секіртпемен ауырған козының көбінесе үлтабары зақымдалады, бауырдың кейбір жері іриді. Індет суық мезгілде өрши түседі. Жыбырлақта ондай өзгерістер байқалмайды.
Топалаңда малдың талағы іседі, ал жыбырлақта іспейді. Улануды лабораторияда дәл анықтайды.
Емі және сақтық шаралары. Жыбырлақ өте жіті өтетін болса, ем қолдаиу мүмкін емес. Оған ешкім де үлгермейді. Ауру жіті, созылмалы түрде өткен жағдайда малға гипериммунды-бивалентті қан сарысуы емдеу мөлшерінде қолданылады. Содан кейін қозыға 0,2 г тетрациклин, синтомицин малдың әрбір кг салмағына есептеп 4 -- 5 күн бойы ет арасына 2,5 -- 5 мг биомицин егіледі. Қанға уротропин, хлорлы кальций, глюкоза араластырған физиологиялық ерітінді жіберген дұрыс.
Аурудың алдын алу үшін жайылымды ауыстырып отыру қажет. Індеттен сақтану мақсатымен көктемде шаруашылықтағы барлық малға жыбырлаққа қарсы вакцина егу керек. Қазіргі кезде ГНКИ қызметкерлері Ф. И. Каган, А. И. Колесова даярлаған ГОА поливалентті вакцина қолданылады және қазақстандық ғалым В. С. Анисимов (1974) клостридиум перфингенс микробының Д және С типіне қарсы анатоксин және дианатоксин вакциналарын жасады. Соңғы кезде жыбырлақ ауруына қарсы осы вакциналар қолданылады. Қора, оның айналасы 5 процентті хлорлы әкпен, күйдіргіш натрийдің 10 проценттік ерітіндісімен дезинфекцияланады.

1.5 Шаруашылықтағы індеттанулық талдау мен бақылау

Індеттанудың негізгі зерттеу әдісі. Жұқпалы ауру байқалған сәтте індеттанулық талдау арқылы ауруға балау қою мен қатар індеттанулық балау қойылады. Ауруға балау қою дегеніміз (нозологиялық балау) кай ауру екенің анықтау болса (мысалы, аусыл, немесе топалаң), індеттанулық балау-байқалған жұқпалы ауруға індеттану тұрғысынан толық сипаттама беру болып табылады. Яғни індет тізбегінің әрбір буынын, індет ошағының ерекшеліктерін анықтайды. Бұл әдіс арқылы аурудың себептері, таралу жолдары індет ошағының қалыпты жағдайлары айқындалады. Осындай талдау жүргізу барысында клиникалық, паталогоанатомиялық, бактериологиялық, вирусологиялық, серологиялық, аллергологиялық зерттеулер жүргізіледі. Барлық алынған мәліметтер індеттанулық талдау актісінде қортындалады. Соған сүйеніп індетке қарсы шаралар белгіленеді.
Індеттанулық талдау мен бақылау жұқпалы ауру байқалған кезде ғана емес, бұрын жұқпалы аурудан таза емес шаруашылықта да, жұқпалы аурудан таза шаруашылықта жүргізіледі. Бұндай зерттеудің мақсаты аурудан таза емес шаруашылықта жүргізілген індетке қарсы сауықтыру шараларының нәтижелілігін анықтау болса, аурудан таза шаруашылықта сақтық шараларына баға беру.
Салыстырмалы тарихи сипаттау белгілі бір жұқпалы аурудың бұрын-соңды байқалуын анықтайды, бұрынғы болған жұқпалы аурулардың қазіргі індеттік жағдай әсерін зерттейді. Жұқпалы аурулар туралы өткендегі деректерді мынандай ақпар көздерінен алады: ауырған жануарларды тіркеу журналы (№ 1 форма), індетке қарсы шараларды тіркеу журналы (№ 2 форма), ауданның індет ақуалын тіркейтін журнал (№3 форма), актілер, есеп-қисаптар мен ресми статистика материалдары. Аталған құжаттарды пайдалана отырып ретроспективалық (өткендегіні) талдау жасалынады. Оның нәтижесінде аурудың динамикасы, маусымдылығы, кезенділігі анықталынады. Жалпы алғанда салыстырмалы тарихи сипаттау -- індеттік ақуалға уақыт тұрғысынан хронологиялық талдау жасау болып табылады.
Салыстырмалы географиялық сипаттау аурудың таралу ауқымын және індет ошағын қалыптасуына әсер ететін табиғи ландшафтық факторларды зерттейді. Нәтижесінде жұқпалы аурулардың белгілі бір әкімшілік аймақта (аудан, облыс), тексерілетін территорияның табиғи белдеулерінде таралуы туралы тұжырым жасалады. Салыстырмалы географиялық сипаттауды іске асыру үшін, сол территорияның індеттік картасы нозогеографиялық картасы пайданылады. Індеттік картада жұқпалы аурулардың әрқайсысының байқалған жерлері белгіленеді де (картада қазба байлықтарын белгілеген тәрізді), нозогеографиялық картада нақтылы бір аурудың таралу шекаралары көрсетіледі. Аурудың таралған аймағын нозоареал деп атайды. Осындай зерттеулер жұқпалы ауруды таралуына картографиялық талдау жасау болып табылады. Соңымен саластырмалы географиялық сипаттау арқылы белгілі бір аурудың кеңістіктегі моделі жасалынады.
Індеттанулық эксперимент -- тәжірибе ретінде қолдан жұқтыру арқылы жануарларды арасында жұқпалы ауру таратып, індет процесіне бақылау жасау. Бұл бір ғана жануарға ауруды жұқтырып биологиялық сынама (биопроба) емес, ауруды жасанды түрде жануарлардың арасында тарату. Бұндай тәжірибенің індеттану ғылымына індетті таралуы туралы аса құнды мол мәліметтер беретіндігі даусыз. Індеттанулық эксперимент жасанды індет ошағында, аурудың одан тысқары тарап кетпеуін мұқият қадағалаған жағдайда өткізіледі. Бірақта бұл әдісті іс жүзінде пайдалану мүмкін бола бермейді. Соңдықтанда практикада бұндай эксперименттен гөрі экономикалық шығын келтірмейтін қоршаған ортаға қауіпсіз математикалық моделдеу мен індеттанулық болжам қолданылады.
Математикалық моделдеу деп абстракциялық жолмен індет процесінің әртүрлі көрсеткіштері арқылы індет процесінің моделін жасауды айтады. Індет процесінің математикалық моделі уақыттық және кеңістіктік деп екі түрге бөлінеді. Індет процесінің уақыттық (хронологиялық немесе динамикалық) моделі, індеттің басталу, даму, аяқталу кезеңдерін қарастырады. Кеңістіктік модель болса, ол індеттің жайылу ауқымын анықтауға бағытталады.
Індеттанулық болжау -- індет процесінің пайда болуына, өршу кезеңдеріне ғылыми прогноз беру. Нақтылы жұқпалы аурудың табиғаты туралы ғылымға белгілі мағлұматтарды осы аурудың белгілі бір территорияда пайда болуына ықпал ететін табиғат пен шаруашылық жағдайларын ескере отырып індеттанулық болжам жасалады.
Болжамның қысқа, орта және ұзақ мерзімді түрлері болады. Қысқа мерзімді болжам жыл маусымдарына байланысты індеттік жағдайдың өзгеруін қамтиды. Бұндай болжам маусымдық ауруларға қатысты жасалынады да, оның негізінде жыл маусымдарына байланысты малды ветеринариялық домдау, ауру қоздырушыларын тасымалдаушылармен күрес шаралары жүргізіледі. Орта мерзімді болжам бір жыл уақытты қамтиды да оның негізінде індетке қарсы шаралардың жылдық жоспары жасалады. Ұзақ мерзімді немесе көп жылдық болжам табиғи ошақты немесе созылмалы ауруларға қатысты жасалынады. Індеттанулық болжамның дұрыс болуы үшін екі бірдей шарттың сақталуы керек. Біріншіден, аурудың табиғаты мейлінше терең зерттеліп, ол туралы ғылыми мағлұматтар толық болуы шарт. Екіншіден, ветеринариялық есеп-қисап жұмысы дұрыс жолға қойылып, статистикалық көрсеткіштерде қате болмауға тиіс.
Күнделікті практикалық қажеттікті өтеу үшін жан-жақты математикалық модель мен індеттанулық болжам болмаған жагғайдың өзінде де індет жағдайын статистикалық талдау арқылы қолда бар мәліметтерді бір жүйеге түсіріп індетке қарсы шараларды жоспарлау мен ұйымдастыру ісін нақтылап отыру қажет.
Жоғарыда қарастырылған әдістер індеттанудың өзіне қатысты болып табылады. Осы ғылымның екінші бір саласы Жұқпалы аурулар курсына келетін болсақ, оның өзіндік әдістері ауруды балау, емдеу және дауалауға байланысты, үш топқа бөлінеді.
Жұқпалы ауруларды балау әдістері: індеттанулық, клиникалық, патологоанатомиялық, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.