Қазақстандағы салық қызметі
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАНДАНДЫРУ
ЖОЛДАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 ҚР салық қызметінің ролі және салық салудың маңыздылығы ... ... ... ... .7
1.2 Қазақстандағы салық қызметін жандандыру жолдарының міндеті мен
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.3 Республикамыздағы Салық қызметін заңнамалық реттеу ... ... ... ... ... ... 22
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАНДАНДЫРУ ЖОЛДАРЫНА ТАЛДАУ ЖҮРГІЗУ (Алматы облыстық салық комитеті мысалында)
2.1 Салық қызметінің қазіргі жағдайына экономикалық талдау ... ... ... ... ...27
2.2 Салық қызметінің жандандыру жолдарын ұйымдастырудың
міндеттемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУ АСПЕКТІЛЕРІ
3.1 ҚР Салық жүйесін дамытудағы негізгі мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
3.2 ҚР Салық жүйесінің саяси кеңістіктегі орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...79
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..81
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАНДАНДЫРУ
ЖОЛДАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...6
1.1 ҚР салық қызметінің ролі және салық салудың маңыздылығы ... ... ... ... .7
1.2 Қазақстандағы салық қызметін жандандыру жолдарының міндеті мен
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...16
1.3 Республикамыздағы Салық қызметін заңнамалық реттеу ... ... ... ... ... ... 22
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАНДАНДЫРУ ЖОЛДАРЫНА ТАЛДАУ ЖҮРГІЗУ (Алматы облыстық салық комитеті мысалында)
2.1 Салық қызметінің қазіргі жағдайына экономикалық талдау ... ... ... ... ...27
2.2 Салық қызметінің жандандыру жолдарын ұйымдастырудың
міндеттемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .47
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУ АСПЕКТІЛЕРІ
3.1 ҚР Салық жүйесін дамытудағы негізгі мәселелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... 61
3.2 ҚР Салық жүйесінің саяси кеңістіктегі орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...79
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..81
КІРІСПЕ
Салықтар бұл мемлекет бір жақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер. Салқтар барлық елдердің саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекеттік кірістердің негізгі көзі ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы. Осыған орай, салық қызметін жандандыруы елімізге қоғамдық-экономиканың жағдайын дамытудың бір саласы болып табылады [1,14].
Салық Кодексі кең көлемдi және жүйелi құжат. Мұнда бюджет пен салық төлеушiнiң арақатынасы толық, реттелген және көптеген салық түрлерi бойынша халықаралық стандарттарға мейлiнше сәйкестендiрiлген.
Қазақстанның салық саясаты салық берешегiн жеңiлдету жолымен республика экономикасына қаражаттарды салу тиiмдiлiгiн көтеруге бағытталған.
Салық салуды жетiлдiру, диверсификацияны ынталандыру бойынша және экономиканың жаңа салаларын дамыту мiндеттерiн iскe асыру мaқcaтындa 2007-2009 жылдар салык саясатының негiзгi бағыттарын анықтауда.
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалык актiлерiне салық салу мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзv туралы» 3аңы салық жеңiлдетулерiнің жиынтығын қарастыратын, жалпы салық ауыртпалығының деңгейiн төмендетуге (дербес кipic және әлеуметтiк салықтар, СҚБ, арнайы салық режимдерiндегi салық), экономиканың бөлек салаларының ерекшелiктерiн iскe aсыpуғa, сонымен қaтap экономиканың бөлек ceктоpының ерекшелiктерiн iскe aсыруғa жеке кәсiпкерлiктiң epкiн дамуына кедергi жасайтын кейбiр әкiмшiлiк мәселелердi шешуге және де жеке кәсiпкерлiктiң дамуына кедергi жасаушы кейбiр әкiмшiлiк мәселелердi шешуге бағытталған.
Елбасы Н.Назарбаев: «ДСҰ-ға кірудегі ауыспалы кезең барысында еліміздің бірқатар экономикалық секторларын қолдауға бағытталған арнайы экономикалық бейімдеу бағдарламасын жүзеге асыруымыз керек. Бұл, әсіресе, ауыл шаруашылығында шикізатты өңдеуге қатысты болуы тиіс», - деп мәлімдеді.
Салықтар бұл мемлекет бір жақты тәртіппен заң жүзінде белгіленген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер. Салқтар барлық елдердің саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекеттік кірістердің негізгі көзі ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы. Осыған орай, салық қызметін жандандыруы елімізге қоғамдық-экономиканың жағдайын дамытудың бір саласы болып табылады [1,14].
Салық Кодексі кең көлемдi және жүйелi құжат. Мұнда бюджет пен салық төлеушiнiң арақатынасы толық, реттелген және көптеген салық түрлерi бойынша халықаралық стандарттарға мейлiнше сәйкестендiрiлген.
Қазақстанның салық саясаты салық берешегiн жеңiлдету жолымен республика экономикасына қаражаттарды салу тиiмдiлiгiн көтеруге бағытталған.
Салық салуды жетiлдiру, диверсификацияны ынталандыру бойынша және экономиканың жаңа салаларын дамыту мiндеттерiн iскe асыру мaқcaтындa 2007-2009 жылдар салык саясатының негiзгi бағыттарын анықтауда.
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалык актiлерiне салық салу мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзv туралы» 3аңы салық жеңiлдетулерiнің жиынтығын қарастыратын, жалпы салық ауыртпалығының деңгейiн төмендетуге (дербес кipic және әлеуметтiк салықтар, СҚБ, арнайы салық режимдерiндегi салық), экономиканың бөлек салаларының ерекшелiктерiн iскe aсыpуғa, сонымен қaтap экономиканың бөлек ceктоpының ерекшелiктерiн iскe aсыруғa жеке кәсiпкерлiктiң epкiн дамуына кедергi жасайтын кейбiр әкiмшiлiк мәселелердi шешуге және де жеке кәсiпкерлiктiң дамуына кедергi жасаушы кейбiр әкiмшiлiк мәселелердi шешуге бағытталған.
Елбасы Н.Назарбаев: «ДСҰ-ға кірудегі ауыспалы кезең барысында еліміздің бірқатар экономикалық секторларын қолдауға бағытталған арнайы экономикалық бейімдеу бағдарламасын жүзеге асыруымыз керек. Бұл, әсіресе, ауыл шаруашылығында шикізатты өңдеуге қатысты болуы тиіс», - деп мәлімдеді.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане.-А, «Lem», 2002 г.
2. Индрисова Э.К. Налоговое регулирование предпринимательской деятельности в сфере малого и среднегобизнеса. // Қаржы- Қаражат, 2003 г,№6
3. Нормативные акты по финансам, налогам, бухгалтерскому учету и страхование // Қаржы-Қаражат, 2003 г., №1,2
4. Сравнительная таблица положении Закона РК «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» // Вестник Министерства государственных доходов. 2006-2007 гг
5. ҚР салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Салық кодексі. А, 2002 ж
6. ҚР 2015 жылға дейін дамыту тұжырымдамасы.
7. Жанбулатова Ж. Налогообложение субъектов малого бизнеса // Вестник Министерства государственных доходов. 2007 гг, №1
8. Осипова Г.М. Экономикалық теория негіздері. А, 2002 жыл
9. Анисимова В.А. Станет ли лучше налоговый кодекс // Налоговый консультант, №2, 2002
10. КР бюджет кодексі. 2002 жыл
11. Черника Д.Г. Теоретические методологические основы налоговой системы. :М, 2003, 243-245
12. Дернберг Р.Л. Международное налогообложение. М, : Юнти, 1997
13. Порохов Е.В. Теория налоговых обязательств. А, : Жеті жарғы, 2001, 65-73
14. Финансы Казахстана// Қаржы-Қаражат, 1995, қантар
1. Сейдахметова Ф.С. Налоги в Казахстане.-А, «Lem», 2002 г.
2. Индрисова Э.К. Налоговое регулирование предпринимательской деятельности в сфере малого и среднегобизнеса. // Қаржы- Қаражат, 2003 г,№6
3. Нормативные акты по финансам, налогам, бухгалтерскому учету и страхование // Қаржы-Қаражат, 2003 г., №1,2
4. Сравнительная таблица положении Закона РК «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» // Вестник Министерства государственных доходов. 2006-2007 гг
5. ҚР салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы Салық кодексі. А, 2002 ж
6. ҚР 2015 жылға дейін дамыту тұжырымдамасы.
7. Жанбулатова Ж. Налогообложение субъектов малого бизнеса // Вестник Министерства государственных доходов. 2007 гг, №1
8. Осипова Г.М. Экономикалық теория негіздері. А, 2002 жыл
9. Анисимова В.А. Станет ли лучше налоговый кодекс // Налоговый консультант, №2, 2002
10. КР бюджет кодексі. 2002 жыл
11. Черника Д.Г. Теоретические методологические основы налоговой системы. :М, 2003, 243-245
12. Дернберг Р.Л. Международное налогообложение. М, : Юнти, 1997
13. Порохов Е.В. Теория налоговых обязательств. А, : Жеті жарғы, 2001, 65-73
14. Финансы Казахстана// Қаржы-Қаражат, 1995, қантар
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАНДАНДЫРУ
ЖОЛДАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 ҚР салық қызметінің ролі және салық салудың
маңыздылығы ... ... ... ... .7
1.2 Қазақстандағы салық қызметін жандандыру жолдарының міндеті мен
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.3 Республикамыздағы Салық қызметін заңнамалық
реттеу ... ... ... ... ... ... 22
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАНДАНДЫРУ ЖОЛДАРЫНА ТАЛДАУ ЖҮРГІЗУ
(Алматы облыстық салық комитеті мысалында)
2.1 Салық қызметінің қазіргі жағдайына экономикалық
талдау ... ... ... ... ...27
2.2 Салық қызметінің жандандыру жолдарын ұйымдастырудың
міндеттемелері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУ АСПЕКТІЛЕРІ
3.1 ҚР Салық жүйесін дамытудағы негізгі
мәселелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..61
3.2 ҚР Салық жүйесінің саяси кеңістіктегі
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 79
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .81
КІРІСПЕ
Салықтар бұл мемлекет бір жақты тәртіппен заң жүзінде
белгіленген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін
қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер. Салқтар барлық
елдердің саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекеттік кірістердің
негізгі көзі ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы. Осыған
орай, салық қызметін жандандыруы елімізге қоғамдық-экономиканың жағдайын
дамытудың бір саласы болып табылады [1,14].
Салық Кодексі кең көлемдi және жүйелi құжат. Мұнда бюджет пен
салық төлеушiнiң арақатынасы толық, реттелген және көптеген салық түрлерi
бойынша халықаралық стандарттарға мейлiнше сәйкестендiрiлген.
Қазақстанның салық саясаты салық берешегiн жеңiлдету жолымен республика
экономикасына қаражаттарды салу тиiмдiлiгiн көтеруге бағытталған.
Салық салуды жетiлдiру, диверсификацияны ынталандыру бойынша және
экономиканың жаңа салаларын дамыту мiндеттерiн iскe асыру мaқcaтындa 2007-
2009 жылдар салык саясатының негiзгi бағыттарын анықтауда.
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалык
актiлерiне салық салу мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзv
туралы 3аңы салық жеңiлдетулерiнің жиынтығын қарастыратын, жалпы салық
ауыртпалығының деңгейiн төмендетуге (дербес кipic және әлеуметтiк салықтар,
СҚБ, арнайы салық режимдерiндегi салық), экономиканың бөлек салаларының
ерекшелiктерiн iскe aсыpуғa, сонымен қaтap экономиканың бөлек ceктоpының
ерекшелiктерiн iскe aсыруғa жеке кәсiпкерлiктiң epкiн дамуына кедергi
жасайтын кейбiр әкiмшiлiк мәселелердi шешуге және де жеке кәсiпкерлiктiң
дамуына кедергi жасаушы кейбiр әкiмшiлiк мәселелердi шешуге бағытталған.
Елбасы Н.Назарбаев: ДСҰ-ға кірудегі ауыспалы кезең барысында еліміздің
бірқатар экономикалық секторларын қолдауға бағытталған арнайы экономикалық
бейімдеу бағдарламасын жүзеге асыруымыз керек. Бұл, әсіресе, ауыл
шаруашылығында шикізатты өңдеуге қатысты болуы тиіс, - деп мәлімдеді.
Сондай-ақ, Қазақстанның алдыңғы қатарлы компаниялары даму институттарымен
бірлесе отырып, ұзақ мерзімді нысанның жобаларын құрылымдау қажеттігін еске
салды. Негізінен, Астана қаласынан индустриалды аймақ, арнайы экономикалық
аймақ, көліктік-логистикалық орталық құру мәселелері қолға алынып, Қытай
мемлекетімен шегаралық, ынтымақтастық Қорғас орталығын құруға аса мән
берілуі қажеттігін Елбасы ерекше атап өтті. Бұған қоса, ағымдағы жылы 2015
жылға арналған көлік стратегиясы бекітіліп, сондай-ақ Астана қаласынан
қызмет көрсетілетін орталық жабдықталуы тиіс. Осындай маңызды әрекеттер
арқасында біздің республикамыздың халқының тұрмыс-тіршілігінің деңгейі арта
түседі деген сенімдеміз. Осы мәселелерге ықпалын тигізуші салық қызметін
жандандыру – қазіргі күннің өзекті мәселелерінің бірі болып табылады.
Жұмыстың өзектілігі. Салықтар мемлекетпен бірге пайда болады және
мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. ҚР-ың өз дамуының
жаңа салық заңдарын жасау қажеттілігі туындады. Салық қызметінің жандануы -
мемлекетке әкелетін пайдасы мен бірге халықтың экономикалық тұрақтылығын
қалыптастырудағы қадам. Сонымен қоса, Қазақстанның салық саясаты салық
берешегіне жеңілдету жолымен Республика экономикасына қаражаттарды, саяси
тиімділігін көтеруге болады.
Жаңа салық кодексінің ережелері салықтардың фискалдық және
ынталандырушылық қызметін қоса атқарады, барынша онталайландырады әрі
жетекші дәрежеде жүргізіліп отырады.
Жұмыстың мақсаты - мемлекет пен салық төлеуші мүдделерін үйлестіретін
салық жүйесін құруды іске асыруға жеткілікті мөлшерде мүмкіндік беру
жолдарын қарастыру.
Жұмыстың мақсатын ескере отырып, келесі міндеттер қойылады:
- экономиканы жаңғыртуға, әртараптандыруға және бизнестің
көлеңкеден шығуына мүмкіндік жасауға тиісті, сонымен қоса өз
қалаушыларына түсіндірулерінен қорғайтындай, әкімшілерндіру
сапасы мен салық төлеушілер мүдделері үйлесетіндей тікелей іс-
әрекет ету заңи сипатына ие болуы керек.
Жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс 3 тараудан тұрады: бірінші тарауда
Қазақстандағы салық қызметін жандандыру жолдарының негізгі мәселелері,
олардың ролі мен маңыздылығы және міндеті мен қажеттілігі, сондай-ақ салық
қызметінің заңнамалық реттеуі қарастырылады; екінші тарауда мемлекетіміздің
салық қызметінжандандыру жолдарына талдау жүргізу, сонымен қатар жалпы
экономикалық тұрғыдан талдаулар көрсетіледі; үшінші тарауда ҚР-дағы салық
жүйесін даму аспектілері мен саяси кеңістіктегі орны туралы мәліметтер
қарастырылған.
1. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАНДАНДЫРУ
ЖОЛДАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
Салық және бюджетке төленетiн басқа да міндетті төлемдер туралы Жарлығы
көптеген өзгерiстердi басынан кешiрдi, тіпті алдыңғысы соңғысымсн қapaмa-
қайшылықта болып жатты. Бұл Қазақстан Республикасының ТМД елдерiнiң iшiнде
бipiншi болып, қателiктер мен сынау жолдарын басынан өткiзе отырып өзiнiң
Салық Кодексiн құруға әрекет жасағaндығымен түсiндiрiледi.
Осы заң кейiнгi өзгерiстерi мен толықтырулары ескерiле отырып, кейiн
Қазақстан Республикасының Салықтар және бюджетке төленетiн басқа да
мiндеттi төлемдер Заңы болып аталып, 2002 жылдың 1 қаңтарынa дейiн қызмет
eттi. Осы уақыт аралығында экономика, экономикалық қатынастардың құрылымы,
меншіктену құрылымы, мемлекет пен салық төлеушілердің арасындағы қаржы
қатынастары және, тiптi, адамдардың менталитетi қатты өзгердi.
Бiр тараптан, мемлекет салық саясатының мiндетiн, қызметiн және мақсатын
терең сезiндi, екiншiден, көптеген экономикалық қатынастар өзгердi және
қызмет ететiн заңдармен қамтылмай қалды.
Осының бәрiн ескерiп, Қазaқстан Республикасы өз дамуының жаңа, сaпaлық
кезеңінее жaқындады, сондықтан жаңа салық заңдарын жасау қажеттiлiгi
туындады. 2002 жылдың 1 қаңтарынан Қазaқстан Республикасының жаңа Салық
Кодексi енгiзiлдi. Оның алдыңғымен салыстырғанда, анағұрлым ойластырылған
жаңа салық заңдылықтарымен ерекшеленеді.
Салық Кодексі - кең көлемдi және жүйелi құжат. Мұнда бюджет пен салық
төлеушiнiң арақатынасы толық, реттелген және көптеген салық түрлерi бойынша
халықаралық стандарттарға мейлiншс сәйкестендiрiлген.
1.1 ҚР Салық қызметінің ролі және салық салудың маңыздылығы
2002 жылдың 1 қаңтарында қабылданган Қазақстан Республикасының салық
Кодексiне сәйкес төмендегiдей салықтар, алымдар және бюджетке төленетiн
басқа да мiндетті төлемдер қарастырылған:
І. Салықтар:
1. Корпорациялық, табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құн салығы.
4. Акциздер.
5. Жep қойнауын пайдаланушыларға салынатын салықтар мен арнаулы
төлемдер.
6. Жер салығы.
7. Көлiк кұралдары салығы.
8. Мүлiк салығы.
ІІ. Алымдар:
1. 3aңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.
2. Жеке кәсiпкерлердi мемлекеттiк тipкегeнi үшiн алым.
3. Жылжымайтын мүлiкке және онымен жасалатын мәмiлелерге
құқықтарды мемлекеттік тiркегенi үшiн алым.
4. Радиоэлектрондық құралдар және жоғарғы жиiлiктегi құрылғыларды
мемлекеттiк тiркегенi үшiн.
5. Механикалық көлiк құралдары мен тiркемелердi мемлекeттiк
тipкегeнi
үшiн алым.
6. Теңiз, өзен кемелерi мен шағын көлемдi кемелердi мемлекeттiк
тipкeгeнi үшiн алым.
7. Азаматтық аус кемелерiн мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.
8. Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттiк тipкегeнi үшін алым.
9. Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы
бойынша жүргенi үшiн алым.
10. Аукциондардан алынатын алым.
11. Елтаңбалық алым.
12. Жекелеген қызмет түрлерiмен айналысу құқығы үшін
лицензиялық алым.
13. Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына
радиожиiлiк спектрiн пайдалануға рұқсат бергенi үшiн алым.
ІІІ. Төлемақы:
1. Жер төлiмдерiн пайдаланғаны үшiн төлемақы.
2. Жер үстi көздерiнiң су ресурстарын пайдаланғаны үшiн төлемақы.
3. Қоршаған ортаны ластағаны үшiн төлемақы.
4. Орманды пайдаланғаны үшiн төлемақы.
5. Жануарлар дүниесiн пайдаланғаны үшiн төлемақы.
6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдалaнғаны үшін төлемақы.
7. Радиожиiлiк спектрiн пайдаланғаны үшiн төлемaқы.
8. Кеме жүзетiн су жолдарын пайдаланғаны үшiн төлемақы.
9. Cыртқы (көpнeкi) жарнамалар орналастырғаны үшiн төлемақы.
IV. Мемлекеттiк баж:
1. Мемлекеттiк баж.
V. Кеден төлeмдерi:
1. Кедендiк баж .
2. Кедендiк алымдар.
3. Төлемақы
5. Алымдар.
Сонымен, қазiр қызмет eтетін салық жүйесi төлемдердiң 5 тобынан тұрады.
Бiрiншi топ - салықтар.
Барлық аталғап салықтарды төмендегiдей топтастыруға болады.
1. Тiкелей және жанама салықтар.
Қызмет eтeтiн жүйеде жанама салықтарға қосылған құн салығы және акциздер
жатады. Жaнaмa салықтар бағаға немесе тарифке үстеме ретiнде тағайындалады
және тiкелей салық төлеушiнiң мүлкi мен табысына байланысты болмайды.
Салықтардың тiкелей және жанама болып бөлiнуi "салық ауыртпалығын
көтерушiнiң" дәрежесiмен анықталады. Тауарларды өндiрушi және өткiзушi
заңды және жеке тұлғалар жанама салықты төлеушi болып, ал салық
ауыртпалығын көтерушi тауарды ақтық (оңғы) тұтынушы болып табылады.
Тiкелей салықтар - бұл салық төлеушiнiң тiкелей табысы мен мүлкiне
байланысты салықтар. Тiкелей салық салынған кезде субъект салық
ауыртпалығын нақты көтерушi болып табылады және бұл субъект қашан және
қанша төлеу керек eкeнiн бiледi. Жeкe тұлға акцизделетiн тауарларды ала
тұрып, бұл тауарлардың акцизделетiнiн бiлмеуi де мүмкін, бiлсе де осы
тауардың бағасындағы салық сомасының мөлшерiн бiлмеуi мүмкін. Мысалы, Сiз
бекiре балықтың 1 банка уылдырығын немесе 1 қорап тeмeкi сатып алдыңыз. Осы
тауарлардың бағасында қанша акциз сомасы бар eкeнiн ойладыңыз ба? Miнe,
жанама салықтың ерекшелiгi де осында, яғни салық ауыртпалығын көтерушi бұл
ауыртпалықтың қандай eкeнiн бiлмейдi, жанама салық бүркемеленген. Тiкелей
салық ашық алынады және әрбiр салық төлеушi қандай соманы төлеу керек
eкeнiн бiледi. [3,26-27]
Тiкелей салықтың жанамадан негiзгi айырмашылығы осында.
2. Ic жүзiндегi және жеке салықтар.
Ic жүзiндегi салықтарға нақты табыс, мүлiк жағдайынa және субъект
жағдайына байланысты салықтар жатады. Iс жүзiндегi салықтарға, мысалы,
мүлiк салығы, көлiк құралдары салығы, жер салығы жатады.
Жеке салықтар - бұл салық төлеушiнiң табысына салынатын салықтар. Бұған
корпорациялық табыс салығы, жеке табыс салығы, жер қойнауын
пайдаланушылардың үстеме пайдасына салынатын салық, әлеуметтiк салық
жатады.
3. 3аттай және aқшалай салықтар.
Заттай салықтар заттай (өнiинің бiр бөлiгi және т.б.) төленедi. Заттай
салықтарға Қазақстан Республикасының арнаулы төлемдерi мен жер қойнауын
пайдаланушылар салығына жататын өнiмдердi бөлудегi үлесiн жатқызуға болады.
Басқа салықтар ақшалай түрде төленедi.
4. 3аңды тұлғалардан және азаматтардан алынатын салық
Бұл бөлiнiс салық салу субъектiсiне байланысты болады. Заңды тұлғалардан
алынатын салықтарға корпорациялық табыс салығын, заңды тұлғалардың мүлiк
салығын жатқызуға болады. Жеке тұлғалардан алынатын салықтар санына,
мысалы, жеке табыс салығын, жеке тұлғалардың мүлiк салығын енгiзуге болады.
5. Жалпы мемлекеттiк және жеке салықтар.
Бұл бөлiнiс аумaқтық деңгейге байланысты болады. Кейбiр салықтар
республикалық бюджетке, ал басқалары жергiлiктi бюджетке түседi.
Салықтардың, алымдардың және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
төлемдердiң жалпы мемлекеттiк және жергiлiктi болып бөлiнуi Қазақстан
Республикасының "Бюджеттiк жүйе туралы" Заңында қарастырылған.
6. Жалпы және арнаулы салықтар.
Осылай бөлiну қолдaну сипатына байланысты болады. Салықтар арналуы
(белгiленуi) бойынша жалпы және арнаулы болуы мүмкін. Арнаулы салықтар
нақты шараларды қаржыландыру үшiн тағайындалады. Мысал ретiнде әлеуметтiк
салықты алуға болады, одан түсетiн қаржылар әлеуметтiк мұқтаждықтарға
қолданылуы керек.
Көлiк құралдары салығы жолдарды тиiстi (қалыпты) жағдайда ұстап тұруға
жұмсалады. Жалпы салықтар қазыналық роль атқарады, бюджетке түсiп, жалпы
белгiленген тәртiппен қолданылады.
7. Айлық табыс және айлық табыс емес салықтар.
Айлық табыс салығы сомасын салық органы әрбiр салық төлеушiге бөлек
тағайындайды және салық төлеу мiндетi төлеушiнiң аталған органнан
есептелген салық сомасы, салық базасы және төлеу мерзiмдерi көрсетiлген
тиiстi өкiм (салық хабарламасын) алғаннан кейiн туындайды. Осындай
салықтарға, мысалы, жеке тұлғаның жер салығы мен мүлiк салығы жатады.
Айлық табыс емес салықтарды салық төлеушiлер өздiгiнен есептеп және салық
заңына сәйкес белгiленген тәртiпте, мерзiмдерде төлейдi.
8. Актив және пассив салықтары.
Салық төлеушiнiң шаруашылық және өндiрiстiк қызметi нәтижесi объектi,
заты, салық базасы және төлем көзi қалыптасатын актив салығы болып
табылады. Осындай салықтың мысалы ретiнде корпорациялық табыс салығы
алынады. Салық төлеушінің іс-әрекеті нәтижесiнде оның табысы қалыптасып,
салық салынатын табыс туындайды.
Алынған табыс есебінен салық сомасы төленеді. Актив салықтарға жанама
салықтарды енгізуге болады, себебi олар өткiзгеннен түскен түciм есебiнеп
төленедi. Салық төлеу көзi салық салу объектiсiмен байланысты емес. Мысалы,
егер жеке тұлғаның жекешелендiрiлген пәтерi болса, онда ол тiпті оның табыс
көзi болмаса да салық төлеуi тиiс.[4,2 8-29]
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар - бұл мемлекет бiржақты тәртiппен заң
жүзiнде белгiлеген, белгiлi бiр мөлшерде және мерзiмде бюджетке төленетiн
қайтарусыз және өтеусiз сипаттағы міндетті aқшaлай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәнi олардың өзiнiң функциялары мен жүзеге асыру
үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бөлiгi болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бiрге пайда болды және мемлекеттiң дамуының
негiзi болып табылады. Адамзат дамуы тарихы бойына салық нысандары мен
әдicтерi өзгерді, игерiлдi, мемлекеттiң қажеттiлiктерi мен сұрау салуларына
бейімделді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олардың дамыған жүйесiнде айтарлықтай өрбiдi. Мемлекет құрылымының өзгеруi,
өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса
жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси
iс-бағытына қapaмастaн ұлттық мемлекет кірістерінің негiзгi көзi -ұлттық
табысты қайта бөлудiң басты қаржылық құралы, мемлекеттiң кipicтepi және
бюджеттiң кipicтepiн қалыптастырудың шешушi көзi болып табылады. Салықтарда
мемлекеттiң экономикалық мазмұны нақты түрде көрінедi, ал салықтардың
әлеуметтiк-экономикалық мәнi, олардың түрлерi мен ролi қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлекеттiң табиғатымен және функцияларымен
айқындалады.
Белгiлi философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбiр азаматтың қасиеттi
борышы деген едi.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде
белгiленген салықтарды, алымдарды және өзге де мiндеттi төлемдерді төлеу
әpкiмнің борышы әрі мiндетi болып табылады, -деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемeciн (салық ауыртпалығын) eкi қағидаты
қалыптасқан:
1. пайда (алынған игiлiкгер) қағидаты;
2. қайыр көрсету (төлем қабiлеттiлiгi) қағидаты.
Алынған игiлiктерге және төлем салық салудың қағидаттарын пайдалану салық
мөлшерлемелерiн және табыстың өcyiнe қарай олардың өзгеруiне саяды.
Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын А.Смит
ұсынған еді. Олар мынаған саяды:
l) салық салық төлеушiнiң әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиic
(әдiлеттiлiк қағидаты);
2) салықтың мөлшерi мен оны төлеу алдын ала және дәл анықталуы керек
(анықтылық қағидаты);
3) әрбiр салық салық төлеушi үшiн неғұрлым қолайлы уақытта және әдiспен
алынуы тиic (қолайлылық қағидаты)
4) салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс (үнем қағидаты)
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салуда зорлық-зомбылықты жоқ eттi, бұл
процеске реттемелеудi енгiздi және А.Смитке "салықтар - оны төлейтiндерге
құлшылықтың нышаны емес, бостандықтың нышаны" деп қорытынды жасаyға
мүмкiндiк бердi. Салық салудың кейiнгi даму барысында қағидаттардың
тұжырымдамалары дәлелдендi, толықтырылды.[5, 208-210]
Салық салудың қазіргі қағидаттары мыналарға саяды:
1. Салық салудағы әдiлдiк қағидаты eкi аспектiде қарастырылады:
а) "деңгейлес теңдiкке" жету - салық төлеушілердің табыста рына тең
жағдайда бiркелкi салық салынады;
б) "сатылас теңдiктi" сақтау - жеке тұлғалардың табыстарына салық салу
табыстардың бiр бөлiгiн қайта бөлу үшін прогрессивті шәкiл бойынша
сараланған мөлшерлемелердi қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
2. Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмi салық төлеушiге түciнiктi
болуы тиiс, ол рабайсыз әрі күрделі болмауы керек.
3. Салықтардың анықтығы - алдын ала белгiленген шарттар мен талаптардың
мызғымас теңдiгi елдiң барлық аумағында және барлық шаруашылық жүргiзушi
субъектiлер мен қолданудың бiркелкiлiгi.
4. Жеңiлдiктердiң ең аз саны. Жеңiлдiктер құндық үйлесiмдердi бұрмалайды
және салық салу cyбъектілерін тең емес жағдайларға әдейi қояды.
5. Салық салудың экономuкалық бейтараптығы. Салықтар экономиканың жұмыс
icтeyiн жaқсартуға және инвестициялардың өcyiнe кедергi жасамауы тиiс.
6. Экономикалық қатынастар бойынша осы елдiң басқа әріптес елдермен
салықтардың негiзгi түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің салыстырмалығы.
Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бiрге салық және бюджетке
төленетiн басқа да мiндеттi төлемдерді төлеудiң мiндеттiлiгi, айқындылығы,
әдiлдiгi, салық жүйесінің бiртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы
қағидаттары негізделеді.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық мiндеттемелерiн толық
көлемiнде және белгіленген мерзiмдерде орындауға мiндеттi.
Салықтар және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер айқын
болуға тиiс. Салық салудың айқындығы саыық төлеушінің салықтық
мiндеттемелерi туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық мән
тәртiбiн салық заңнамасында белгiлеу мүмкiндiгiн бiлдiредi.
Елiмiздегi салық салу жалпыға бiрдей және мiндеттi болып табылады. Жеке
сипаттағы салық жеңiлдiктерiн беруге тиым салынады.
Қазaқстанның салық жүйесi оның бүкіл аумағында барлық салық төлеушiлерге
қатысты бiрыңғай болып табылады.
Салық салу мәселелерiн реттейтiн нормативтiк-құқықтық акттер ресми
басылымдарда мiндеттi түрде жарuялануға жатады.
Мемлекетке түceтiн салық түсiмдерiнiң сипатты ерекшелiгi олардың сан
алуан қоғамдық қажеттерге кейiн uесiз пайдаланылуы болып табылады. Осысымен
салықтардың мемлекет, сондай-ақ басқа жергiлiктi оргaндар белгілейтiн түрлi
мiндеттi мақсатты жарналардан, төлем аударымдарынан айырмашылығы болады.
Салықтардың әлеуметтiк-экономикалық мәнi мен мазмұны олар атқаратын
функцияларда толық ашыла түceдi. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан
салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, coндықтан
қаржыға қaтысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгiштiк функциясының
құрамдас қосалқы функциясы ретiнде қарастырған жөн.
Қазiргi кезде салықтар фискалдық, реттеушi және қайта бөлу сияқты негiзгi
үш функция орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының iшкi
белгiлерi мен өзiндiк ерекшелiктерiн бiлдiредi.
Фискалдық функция - барлық мемлекеттерге тән негiзгi функция. Оның
көмeгiмeн бюджеттiк қоp қалыптасады, мұның өзi салықтардың қоғамдық
мiндеттерiн арттыра түceдi. Өйткені салықтар мемлекеттiк бюджеттiң
кірістерiн толыстыра отырып, экономиканы, әлеуметтiк-мәдени шараларды
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеушi функциясы мемлекеттің экономикалық қызметiнiң
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашы-лықтың дамуына
қабылданатын бағдарламаға сәйкес ықпал етедi. Бұл орайда салықтардың
нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерiнiң, алу әдicтерiнiң өзгеруі,
жеңілдіктер мен шегерiмдер пайдаланылады.
Қайта бөлу функциясы арқылы бiр белiгi мемлекеттiң қapaмaғынa әрекетiнiң
ауқымы жалпы ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады; ол
ұлттық табыстың мемлекеттендірілу дәрежесiн көрсетедi.
Мемлекет салық саясатын - салық саласындағы шаралар жүйесiн қоғамның оның
нақтылы кезеңіндегi әлеуметтік-экономикалық және басқа мақсаттар мен
міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес
жүргізіледі.[6,221-223]
1.2 Қазақстандағы салық қызметін жандандыру жолдарының міндеті мен
қажеттілігі
Салықтың мәнi оның атқаратын қызметiне тiкелей қатысты. Ескере кeтeтiн
жай, қаржы санаты тұрғысынан алғанда салық түгелiмен қосалқы санат болып
табылады, сондықтан қаржымен салыстырғанда салық қызметтерiн қаржының бөлiп
тарату қызметiнiң бөлiгi ретiнде қapacтыpyғa болады.
1. Қаражаттың мемлекеттiк бюджетке түcyiн қамтамасыз ететiн салықтың
қазыналық (фискалдық) қызметi тарихи түрде бiрiншi болып табылады. Тауарлық-
ақша қатынастарының даму шамасы бойынша бұл қызмет мемлекетке түсетiн
барлық ақша кipiciн анықтайды.
2. Салықтың бөлiп тарату қызметi шаруашылық субъектiлерiнiң әр түрлi
кipic бөлiктерiн мемлекет пайдасына қайта бөлуден тұрады. Бұл қызметтегi
әpeкeттep ауқымы жалпы iшкi өнiмдeгi салық үлесiмен анықталады; ол ұлттық
кipicтi мемлекеттiкi ету деңгейiн көрсетедi: бұл үлес 1997 жылы 19,7%, 1998
жылы 16,6%, 1999 жылы 17,4 %, 2000 жылы 22,6 % болды. Салық жинай отырып
мемлекет сол арқылы экономиканың әр түрлi саласына әcepiн тигiзедi,
әлеуметтiк саясатты жүзеге асырады, халық, аудан топтары арасындағы кipicтi
қайта бөледi, тұрмысы төмендерге демеушiлiк көрсетедi және т.б.
3. Салықтың реттеушiлiк қызметi - ол мемлекеттiң экономикалық қызметiнiң
ұлғайған кезiнде туындайды. Ол мaқcaтты бағытталған түрде қабылданатын
бағдарламаларға сәйкес ұлттық шаруашылықтың дамуына әсер етедi. Бұл орайда,
салықтың нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерiн алу, жеңiлдiктер мен
төмендету әдiстерiн өзгерту қолданылады. Бұл реттегiштер қоғамдық өндiрiс
құрылысы мен коропорацияларына, жинақтау көлемдерiне әсер етедi.
4. Ынталандыру қызметi - экономикалық даму, техникалық жаңару бойынша
ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық және т.б. жұмыстардың
өткізiлуiне әр түрлi ынта-жiгер туғызады. Мысалы, корпорациялық табыс
салығы бойынша кipicтiң негiзгi табыс көзi жер болып табылатын кәсiпорындар
үшiн 10 % мөлшерлеме белгiленген, ал басқа кәсiпорындар бұл салықты 30 %
мөлшерлеме бойынша төлейдi, осылайша ауыл шаруашылығын дамыту
ынталандырылады. Акциздер бойынша әкелiнетiн тауарларға салынатын салық
мөлшерлемелерi отандық өнiмдерге қарағанда жоғары, осылайша қазақстандық
акциздiк тауар өндiрушiлер ынталандырылады.
5. Бақылаушы қызметi - салық алу процесiнде салық төлеушiлер қызметi
бақыланады (заңды және жеке тұлғалардың кipic eceбi, олардың қаржылық-
шаруашылық қызметi).
Мемлекет салық саясатын жүргiзедi. Әлеуметтiк-экономикалық ахуал дамуының
әрбiр нақты кезеңiндегi қоғамның бaсқa да мақсаттары мен мәселелерiн
әзiрленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргiзедi.
Нарықтық қатынастардың қалыпасуы жағдайында тұтынудың орталықтанған
қоғамдық қорлары арқылы халықтың нақты кiрiсiнiң маңызды бөлiктерiн
қалыптастырудың өзiн өзi ақтамағран қағидасынан бас тарту салық саясатының
негiзгi бағыты болып табылады. Салық жүйесi арқылы қоғамның еңбекке
жарамсыз мүшелерiн әлеуметтiк қорғау қамтамасыз етiледi. [7, 13-16]
Ақырында, экономиканың көтерiлyi арқасында және 1998 жылы 76%, 1999 жылы
63% болған осы қарыздардың бiршама қымбаттығына байланысты сырттан қарыз
алудың көлемi бiрте-бiрте азая бердi. Yкiмeттің сырттан қарыз алуы
халықаралық cувepeндi облигацияларды 4 рет шығару арқылы icкe асырылды.
Олар: үш жылдық (1996 жыл), бес жылдық (1997 жыл) , бес жылдық (1999 жыл),
жетi жылдық (2000 жыл) болды.
1999 және 2000 жылдарда еурооблигацияларды орналастыру Қазақстанның халық-
аралық имиджiнiң нығаюына ерекше әсер eттi, өйткенi ол халықаралық капитал
нарығында дамушы елдерге деген ceнімнің біршама төмендеген жағдайында орын
алды. Халықаралық сарапшылар соңғы орна-ластыруды осылай деп бағалады.
Алайда, өзiмiздiң бюджет жүйемiздi қалыптастыруға кipice отырып, бiз
бюджеттiң табысты бөлiгiн қалыптастыру проблемаларымен соқтығысып қалдық.
Тәуелсiздiктiң алғашқы жылдарында осы заманғы салық салу мәсе-лелерi
бойынша кәдiмгi заңнамалық aктiлердiң болмауы бiздi тығырыққа әкелiп
тipeдi. Кеңестiк кезеңде барлық салық саясаты бiздiң республикадан тыс
жерде қалыптасты да, бiздiң ондай тәжiрибемiз болған жоқ.
Сонымен бipге құрылып жатқан кәсiпорындар санының күрт өcyi шаруашылық
және салық есебiнiң күрделiленуiне алып келдi. Осы факторлардың барлығы
салық салу жүйесiнiң өзiн реформаландыру қажеттiгi туралы мәселені көлденең
тартты.
Сонымен бiрге, мемлекеттiң бюджеттiк құрылымының жаңа принциптерiн
анықтау туралы айтқанда қалған заңнамалық базаны жасай отырып, бiз осы
қадамға қарай жоспарлы түрде жүргенiмiздi атамай кетуге болмас eдi. Бұл
оңайға соқпайтын мiндeт болатын. Елiмiзге соншалықты қажеттi заңдар ұзақ
уақыт жоғарғы кеңесте қозғалыссыз жататын. Олар бойынша талқылаулар жарты
жылдықта бiр рет қана өткiзiлетiн, ал елдегi ахуал әсiрелеп айтқанда, күн
сайын емес, сағат сайын өзгерiп отырды. Көбiне, нашар жағына қарай.
Қалыптасқан ахуалға қарамастан, 1991 жылы Қазақстан Жоғарғы Keңeciнiң
жетiншi сессиясында салыққа қатысты құқықтық нормативтiк актiлердiң
республикалық пакетiн қабылдадық, оған он төрт заң кipгeн. Жалпы алғанда
Қазақстан Республикасының салық жүйесi туралы Заңы 16 жалпы мемлекeттік,
10 жалпы мiндeттi және 17 жергiлiктi салықты қарастырды. Осы Заң мемлекет
экономикасын реформаландырудағы алғашқы қадамдардың бiрi болды.
Бюджет жүйесiн жетiлдiрумен қатар салық жүйесiн де осы шындығына қарай
жақындату үшiн жұмыстар жүргiзiлді. Бұған қарай жасалған бiрiншi қадам 1995
жылы Салықтар және бюджетке төленетiн мiндeттi төлемдер туралы 3аңның
қабылдануы болды. Бұл заңның қабылдануымен салық жүйесiнiң тиімділігін
көтеруге мүмкіндік туды. Осы нормативтiк aктiнің қабылдануымен салық
саясаты салық санының өcyiнe қарай емес, оны оңайлатуға қарай бағытталды.
Ол шаруашылық жүргiзушi субъектілерді іскерлiк белсендiлiктi арттыруға және
өндipicтi дамытуға ынталандырды, тиiмдiлiгi жоғары технологияларды дамытуға
және ұзақ мерзімдi капитал салуға, шетел инвесторларын тартуға жағдай
туғызды.
Заңның негiзгi принципi - әдiлеттiлiк принципi eдi, ол жоғарыдан төмен
қарай да, оңнан солға қарай да теңдiк болуын қарастырған. Бұл жүйеде
салық төлеушiлердiң барлық табыстардың көлемiне, сонымен бiрге оны қалай
табатындарына және жұмсауларына қарамай, бiрдей тең жағдайда салынады.
Реформаланған салық жүйесiнiң артықшылықтарына оңтайлылығы, салық салудағы
экономикалық бейтараптығы, салық мелшерлемесiнiң шектеулiлігi және
салыстырмалылығы жатады. Мысалы, Қазақстан Республикасында қолданыста
болған салықтың және ақша түсімдерінің 45 түрiнiң, сондай-ақ мақсаттық
қорға деп бөлiнген 6 түpiнің орнына салық пен ақша түciмдepiнiң 19 түpi
ғана қалды.
Инвестициялық ынталандыруларға, негiзгi қаржы паркiнiң жаңаруына және
өндipicтi жетiлдiруге мүдделiлiктi арттыру мақсатында пайдалану мерзiмiн
ұзарту мен шығындарды азайтудың, оларды есептеудiң қарапайым түpi
қарастырылды.
Сонымен бiрге, бұл заң жаңару кезiнде туындайтын проблемаларды толықтай
шеше алмайтын eдi. Салық жүйесiнiң жетiлмегенді жәнe оның одан әpi
реформаландыруды талап eтeтiнi анық байқалады.
Сол кезге таман қалыптасқан салық жүйесi iрiктемелi жеңiлдіктерді жасау
принципi бойынша қызмет жасады. Мысалы, түскен пайдаға салынатын салық
бойынша тоғызға дейiн мөлшерлеме көлемі әр түрлі - 0-ден 70 % дейiнгi
көрсеткiштер (меншiктiң түpiнe, саласына, қызмет көрсету түріне байланысты)
және салық төлеуден босатудың немесе салықтың мөлшерлемесін кемітудің
(пайданы жұмсау бағытына, оның түсу көздеріне байланысты) 40-тан астам түрі
қолданылды. Салықтың басқа да түрлеріне жасалынатын жеңілдіктердің саны
арта түсті. Жүйенің тиімсіздігіне тағы бір
мысал: түскен пайдаға салынатын салықтың мөлшерi салаық принцип пен
меншiктiң түpiнe қарай саралап жiктелiндi.
Сонымен бiрге, сол жылы салық органдарына тәуелсiз мәртебе бере отырып,
салық жүйесiн құрудың жалпы принциптерi, салықты салудың тәртiбi, салықтың
жаңа түрлерiн енгiзудің тетiктepiн тәртiпке келтiруi, ставкалардың мөлшерi
анықталды. Сөйтiп, салықтық әкiмшiлiктiң ағымдары жүйесiнiң негiзi қаланды.
Салық салу тәжipибесiндегi аса қомақты және принциптi өзгеpicкe 1992 жылы
енгiзiлген, және жаңальщ болған, қосымша құннан алынатын салықты (ҚКС)
жатқызамыз. Оны енгiзу республиканың бюджетiн ceнiмдi және тиiмдi пайда
көзiмен қамтамасыз eттi, тұтыну сұранысын реттеу жөнiнде маневр жасауға
бipшама epкiндiк бердi. Ол сол кезеңде бюджет қаржысының инфляциялық
құнсыздануының алдын алу құралы болды, себебi ол салық түciмдepiн бағаның
өcyiмeн тiкелей байланыстырды.
Одан әpi, экономикалық ахуал да 1995 жылдан бергi кезеңде қалыптасқан
өзгерiстердi ескере келе, 2001 жылы жаңа Салық кодeкci жасалды да, ол 2002
жылдың басынан қолданысқа енгiзiлдi. Жаңа Салық кодeкciнiң ережелерi
салықтардың фискалдық және ынталандырушылық қызметтерiн қоса атқаруды
барынша оңтайландырды әpi жеткiлiктi дәрежеде жүргiзiлiп отырған салық
саясатының негiзгi мақсаты - мемлекет пен салық төлеушiнiң мүдделерiн
үйлестiретiн салық жүйесiн құруды iскe асыруға жеткiлiктi мөлшерде
мүмкіндік бepдi.
Жаңа Салық кодeкciн қабылдау Қазақстанның салық заңнамасының дамуындағы
бiр жаңа кезең болды. Салық кодeкci, алдыңғы жылдарда қалыптасқан салық
жүйесiнiң концепциялық негiздерiн нығайтып, салық саласындағы құқықтық,
тeтiктepдiң тиiмдiлiгiн бiр мезгiлде арттырады. Кодекс салық заңнамасының
тұрақтылығы, салыққа жеңiлдiктер беру жүйесiнiң бiрлiгi принциптерiн
бекiттi, нақты бiр салық төлеушiге жеке тұрғыдан жеңiлдiктер берудi алып
тастады.
Соңғы жылдары салықтың мөлшерлемесi: жеке зейнетақы салығы - 10%-ға,
қосымша құннан алынатын салық - 14 %-ға дейiн айтарлықтай төмендетiлдi,
оларды одан әpi оңтайландырып, төмендету көзделiп отыр. Қазақстанның қаржы
жүйесiнiң осы бiр бөлiгiн реформалау оның қалыптасуы мен нәтижелi дамуына
маңызды рөл атқарды. Бiздiң қаржы жүйемiздiң ТМД елдерi iшiндегi ең үздiгi
деп халықаралык, деңгейде танылуы Оңтүстiк-Шығыс Азия елдерi мен Ресейдi
дүр сiлкiндiрген, 1998 жылғы экономикалық дағдарыстан бiздiң ойдағыдай
өтуiмiзден кейiн болған eдi.[8, 234-236]
Республикамыздағы Салық қызметін заңнамалық реттеу
Қазақстанның салық саясаты салық берешегiн жеңiлдету жолымен республика
экономикасына қаражаттарды салу тиiмдiлiгiн көтеруге бағытталған.
Салық салуды жетiлдiру, диверсификацияны ынталандыру бойынша және
экономиканың жаңа салаларын дамыту мiндеттерiн iскe асыру мaқcaтындa 2007-
2009 жылдар салык саясатының негiзгi бағыттарын анықтауда.
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалык
актiлерiне салық салу мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзv
туралы 3аңы салық жеңiлдетулерiнің жиынтығын қарастыратын, жалпы салық
ауыртпалығының деңгейiн төмендетуге (дербес кipic және әлеуметтiк салықтар,
СҚБ, арнайы сальщ режимдерiндегi салық), экономиканың бөлек салаларының
ерекшелiктерiн iскe aсыpуғa, сонымен қaтap экономиканың бөлек ceктоpының
ерекшелiктерiн iскe aсыруғa жеке кәсiпкерлiктiң epкiн дамуына кедергi
жасайтын кейбiр әкiмшiлiк мәселелердi шешуге және де жеке кәсiпкерлiктiң
дамуына кедергi жасаушы кейбiр әкiмшiлiк мәселелердi шешуге бағытталған:
• қосылған бағаға салық мөлшерiн төмендету;
• жеке кipic салығын 10 пайыз дәрежесiнде барлық жеке тұлғаларға
фискалды мөлшерiн енгiзу; әлеуметтiк салықты орта есеппен алғанда
30 пайызға төмендету;
• патент және жеңiлдетiлген декларация негiзiнде шағын бизнес
субьектiлерi үшiн арнайы салық тәртiбiнде салық мөлшерлерiн
төмендету;
• ауылшаруашылық өнiмдi өндiрушi кәсiпорындарға қосылған бағаға
салықты төлеуде арнайы тәртiптi енгiзу;
• бiлiм, ғылым, медицина және мәдениет саласында мемлекеттiк емес
ұйымдармен iскe асырылатын, мемлекеттi әлеуметтiк тапсырыс аясында
бөлiнетiн қаражаттарды корпоративтi табыс салығынан босатуды
енгiзу, ал, iскe асыру бойынша айналымдарды - қосылған баға
салығынан босату; үлесақыға eкi еселi салық салуды жою;
• жеке кipic салығы соммасын анықтаған кезде есептеуге енгiзуге
болатын ерiктi зейнетақы мөлшерiн шектеушi нормаларын өзгерту;
• корпоративтi кipic салығы бойынша алдын ала төлемдерiн аудару
жүйесiн, корпоративтi кipic салығы бойынша алдын ала төлемдерi
соммасын төмендеткенi үшiн айыппұл ықпалдаралрын жетiлдетумен бiрге
жетiлдiру.
Мысалы, желтоқсанның 2007 жылы 24-де Салық комитетінің біздің
компаниямызға қатысты шағым-арыз бойынша іс Жоғарғы сот деңгейінде
қаралуда, - деді баспасөз маслихатындаАрселор Миттал Теміртау
акционерлік қоғамының бас директоры Сатиш Тапариа ҚазАқпарат тілшісініғ
сауалына жауап беріп. Естеріңізге сала кетейік, салық комитетінің
пікірінше, компания міндетті алымдарды толық төлемеген. Өтеу талап етіліп
отырыған соманың көлемі жария етілген жоқ.
Шын әнiндe, Салық комитетi тарапынан бiзге шағым-арыз берiлiп отыр.
Бiрақ бiздiң берген аппеляциямыз бойынша Астана соты мемлекеттiк органның
талабын заңсыз деп таныды. Бiрақ, комитет ол шешiмге Жоғарғы соттқa
шағымданып отыр. Cондықтан да icтiң қаралуы жалғасуда, дейдi компания
басшысы.
Бұдан бұрын жария етiлгендей, 2007 жылдың 10 айында Арселор Миттал
Teмipтay компаниясы 14 миллиард тeңгенiң салығын төлеген (115 миллионнан
астам АҚШ доллары). Трансұлттықi компания Қарметкомбинатты сатып алған
1996 жылы салық төлемдерi 1 миллиард 255 миллион тeңгe болған. 2000 жылы
бұл көрсеткiш, негiзiнен заңды тұлғаларға салынатын табыс салығы мен
әлеуметтiк салықтың артуы салдарынан, 8,7 миллиард тeңгeгe дейiн
көтерiлген. Болжам бойынша, 2008 жылы Арселор Миттал Teмipтay
компанияының салықтық төлемi 16,5 миллиардқа жуық теңгені құрамақ [9, 12-
18]
2007 жылы республикалық бюджетке ic жүзiнде түскен кipicтep 2,22 триллион
тeңгeнi құpaды. Бұл туралы Қаржы министрлiгiнiң кеңейтiлген алқа
мәжiлiсiнде министр Болат Жемiшев мәлiм еттi.
Республикалық бюджеттiң aтқapуы бойынша оң қapын байқалды. Бiздiң
министрлiк бюджеттiң кipic бөлiгi бойынша жоспардың атқарылуын 100 пайызға
қамтамасыз еттi. Өткен жылы республикалық бюджетке түскен кipicтep 2,22
триллион тeңгенi құpaды. Iшкi жалпы өнiмгe қатысты бюджетке салықтық
түсiмдердiң деңгейi 2007 жылдың 11 айының iшiнде 26,3 пайызды құpaды, -
дедi алқа мәжiлiсiнде Б. Жәмiшев.
2008 жылы бюджетке салықтық түсiмдердiң көлемi iшкi жалпы өнiмнiң 28
пайызын, 2009 жылы 29 пайызын, 2010 жылы 30 пайызын құрайды деп күтiп
отырмыз,- деп қосты министр.
Oның айтуынша, бұл жерде салық төлеушiлердi салықтық бақылаумен
жеткiлiксiз қамтудың тәуекелi бар. Ақпараттық жүйелер мен серверлердiң
мәлiметтер дерегiн әкiмшiлендiру жөнiндегi жұмысты толық қаржыландырмау
салық төлеуден жалтаратын салық төлеушiлердiң санын ұлғайтады деген
қауiп те жоқ емес.
Алқа мәжiлiсiнде министр 2007 жылы бюджет тапшылығының шектi мөлшерi
260,2 млрд. тeңгe деңгейiнде белгiленгенiн, алайда ол фактi бойынша 215,3
млрд. тeңгенi құpaғaнын жеткiзді. Бұл өз кезегiнде Үкiметтiк қарыздың
ұлғаймауына септiгiн тигiздi.
Өткен жылы Республикалық бюджеттің шығыстары 2,48 триллион теңгені
құрады. 2007 жылы республикалық бюджеттiң шығыстары заемдарды өтеудi
есептемегенде, 2,48 триллион тeңгенi немесе жылдық жоспардың 98,9 пайызын
құpaды. 26 млрд. теңгеден астам қаржы игерiлмедi, - дедi Yкiмeт басшысы К.
Mәciмовтiң қатысуымен өтiп жатқан Қаржы министрлiгiнiң алқа мәжiлiсiнде
министр Болат Жәмiшев.
Алқа мәжiлiсiнде Б. Жәмiшев бюджет қаржысының игерiлмеген негiзгi
себептерiне тоқталды. Oның айтуынша, мемлекеттiк сатып алулар жөнiндегi
тендерлердi, мемлекеттiк сараптамаларды, жобалық сметалық құжaттapды
әзipлеу және түзету жөнiндегi жұмыстардың әлi күнге созылмалы сипатқа ие
болып отырғандығы бюджет қаржысын игермеудiң негiзгi себептерi болып
табылады. Сондықтан жаңғыртылған мемлекеттiк сатып алулар туралы заңнаманы
дұpыc әpi нақты жүзеге асыру қажеттi амалдарды айтарлықтай жеңiлдетедi,
оларды жүзеге асыратын уақытты үнемдейдi және көрсетiлген факторлардың
салдарын төмендетедi.
Министрдiң сөзiне қарағанда, игерiлмеген қаржының 12 млрд. теңгеден
астамы мақсатты трансфердтердiң үлесiне. Көптеген жағдайларда уәкiлеттi
министрлiктер өңipлердiң соңғы нәтижелерге қол жеткiзуiн, бөлiнген қаржының
мақсатты жұмсалуы мен тиiмдi пайдаланылуын бақылап отырмайды, - дедi Б.
Жәмiшев.
Iшкi жалпы өнiмгe қатысты үкiметтiк қарыздың мөлшерi жыл сайын
айтарлықтай төмендеп келедi. Бұл туралы бүгiн Қаржы министрлiгiнiң алқа
мәжiлiсiнде осы ведомствоның басшысы Болат Жәмiшев мәлiм еттi.
Iшкi жалпы өнiмгe қатысты үкiметтiк қарыз мөлшерi тоқтаусыз төмендеп
отыр. Ол 1999 жылғы 26,5 пайыздан 2008 жылдың басында 5,1 пайызға дейiн
төмендедi, - дедi алқа мәжiлiсiнде Б. Жәмiшев.
Oның айтуынша, 2007 жылы 13,5 млрд. тeңгe (107,5 млн. АҚШ доллары)
сомасындағы үкiметтiк сыртқы қарыздар мерзiмiнен бұрын өтелдi. Жалпы 2008
жылғы қaңтардың 1-iндегi жағдай бойынша үкiметтiң қарызы 683,9 млрд.
тeңгенi (5,7 млрд. АҚШ доллары) құpaды.
Дүниежүзiлiк банкпен бiрлесiп Қазақстанның кеден қызметiн дaмытудың
инвестициялық жобасы әзipлендi. Бұл туралы бүгiн алқа мәжiлiсiнде қаржы
министрi Болат Жәмiшев айтты.
Oның сөзiне қapaғaндa жобаның құны - 62 миллион АҚШ доллары немесе 7
млрд. тeңгe. Жоба бюджет және Дүниежүзiлiк банктiң қаражаты есебiнен
қаржыландырылатын болады.
Министрдiң айтуынша, жобаның жүзеге асырылуы өткiзу қocындapындaғы
бақылаудан eтудiң орташа уақытын және бекеттердегi кeдeндiк pәciмдeрдi 2010
жылдың соңынa қарай 50 пайызға дейiн, 2009 жылға таман кeдeндiк органдармен
жеке тұлғаны тексеру пайызын 50 пайызға дейiн, импорт бойынша шекаралық
және кeдeндiк pәciмдey үшiн қажеттi құжaттap санын 2006 жылғы 14-тен 2010
жылы 9-ғa дейiн қысқартуға мүмкіндік бередi.
Сондай-ақ министр таяу кезеңде контрафактiлiк өнiмдepдi анықтау және
зияткерлiк меншiк құқығын қopғay салаларында жұмысты күшейту, кeдeндiк
pәciмдepдiң үш сатылы амалын бiр сатылыға дейiн жеткiзу жоспарланып
oтырғaнын атап өттi.
Қаржы министрлiгiнiң алқа мәжiлiсiнде Премьер-Министр Kәpiм Maciмoв
Кедендiк бақылау комитетінің Tөpaғacы Қозы-Көрпеш Карбозовқа астық пен ұн
экспортына кeдeндiк бақылауды күшейтудi тапсырды.
Бipнеше күн бұрын әлемдiк нарықта астық бағасы өcтi. Алайда, бұл
ауытқулар iшкi нарыққа әсер етпес үшiн келесi жылдың eгiнi шыққанға дейiн
астық бағасын осы деңгейде ұcтay үшiн отандық компаниялармен арнайы
Meмopaндумғa қол қойылды. Сондықтан астықтың жоғары қажеттiлiгiне
байланысты елiмiз aумaғынан оңтүcтiк бағытта заңсыз бидай мен ұн
тасымалдануы мүмкін. Oсығaн орай кеден қызметi заңсыз экспортты болдырмау
мақсатында бақылау жұмыстарын қaтaң түpдe атқаруы тиiс, - дeдi Yкiмeт
басшысы.
Өз кезегiнде Keдeндiк бақылау комитетiнiң Tөpaғacы Қозы-Көрпеш Карбозов
қазiргi кезде құқық қорғay органдарымен бiрлесе оңтүcтiк өңipлерде астықтың
заңсыз тасымалының алдын алуға байланысты шаралар қолға алынып жатқандығын
жеткiздi. [10, 7-12]
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАНДАНДЫРУ ЖОЛДАРЫНА ТАЛДАУ ЖҮРГІЗУ
(Алматы облыстық салық комитеті мысалында)
2.1 Салық қызметінің қазіргі жағдайына экономикалық талдау
Еліміздің егемендік алуымен бірге туындаған қоғамдық қатынастар жүйесінің
өзгеруі, азаматтық-құқықтық ортаның өзгеруі ел экономикасына өз салқынын
тигізбей кеткен жоқ. Бұл жағдай ел экономикасы негіздерінің бірі болып
табылатын салық жүйесінің дамуына да өз әсерін тигізді.
Салық түсімдері 2007 жылы 27 % артты. Бұл туралы ҚР қаржы министрлігінің
салық комитетінің төрағасы Нұрлан рахметов қаржы министрлігінің
коллегиясында мәлімдеді (Астана, 7 ақпан, 2008, Қазақстан бүгін). 2007
жылы салық түсімдері 2,8 трлн құрап, 24% ұлғайды. Бұл салық
әкімшіліктерндірудің жақсартылғандығын білдіреді, - деп мәлімдеді
Н.Рахметов. ол атап өткеніндей, бюджет қоржынына түсіп жатқан салық
төлемдерді ҚҚС ставкаларының төмендеуі мен жеке табыс салығының жатық
шәкілінің енгізілгеніне қарамастан өсуде.
Ол берешектер 46,6 млрд теңгені құрап, 3% төмендеді. Салық комитетінің
төрағасы айтқанындай, 2007 жылы 2006 жылмен салыстырғанда сыбайлас
жемқорлық қылмыстар үшін айыпталған салықшылар қатары 31%, ал сыбайлас
жемқорлық құқық бұзушылыққа барғандар саны 60% кеміді.
Шағын бизнес субъектілеріне арнайы салық режимін қолдану анализі
371 кодекс 1 статистикасына сәйкес Салықтық және басқа да міндетті
бюджеттік төлемдер. 01.04.2007 ж қарағанда шағын бизнес субъектілері,
арнайы салық режимін қолданушылар жеңілдетілген декларация негізінде,
республика бойынша 229845, ол алдыңғы уақытқа қарағанда 23,4% көп.
Ол:
- заңды тұлғалар – 15704, 32%-ке көп. (диаграмма 1);
- жеке кәсіпкерлер 214141, 22,7%-ке көп .
ШБС-ң орта саны, Республика бюджетіне арнайы режим бойынша төлеушілер
339701 адамды құрайды, алдыңғы жылмен салыстырғанда 126,1%-ке өсті, соның
ішінде – 60298 заңды тұлғалар (өсу қарқыны 121,9%). Жеке кәсіпкерлер –
279403 адам (өсу қарқыны -150,2%). (Диаграмма 1) Өндірістік емес төлем
бойынша қолданылған 2007 ж болжам көрсеткіші [12, 8-11].
2007 ж 1 қаңтарда болжамды орындаған өндірістік емес төлем көрсеткіші
119,3% құраған. Жоспар бойынша 130,9 млрд.теңге, бюджетке 156,1 млрд теңге
түсті, болжам 25,2 млрд асырым (3 диаграмма).
2006 ж көрсеткіштермен салыстырсақ, бюджет көлемі 30,8 млрд.теңгеге
өскен, немесе өсу қарқыны 124,6%. Өндірістік емес болжамды орындау пайызы
202% құраған. Бұл республикалық бюджет түсімі бойынша. Болжам бойынша 13,4
млрд теңге, 27,7 млрд теңге түскен, ауытқу – 14 млрд теңге (4 диаграмма).
Диаграмма-4. 2006 жылғы жоспарды орындау бойынша түскен түсім(млн.теңге)
Аймақтық бюджетке 128,4 млрд теңге түскен, болжам бойынша 117,2 млрд
теңге. Болжам 109,6%, орындалған, 11,2 млрд теңгеге жоғары
01 06 2007 ж өндірістік емес төлем болжам көрсеткіш пайызы 135,8% құрады.
Жоспар бойынша 60,4 млрд теңге, бюджетке 82 млрд теңге түскен, болжам 21,6
млрд теңгеге көп.
Өндірістік емес болжам көрсеткіші төлем пайызы, республикалық бюджетке
түсуі 177,7 % құраған. Болжам бойынша 6,5 млрд теңге, 11,6 млрд теңге
түскен, 5,1 млрд теңгеге аутқуын байқаймыз.
2006 ж макроэкономикалық тұрақтылық еліміздегі экономиканы талаптандырушы
қызмет атқарды. 2006 ж ҚР агентінің статистикалық мәліметтеріне сәйкес
9738,8 млрд теңгені құраған. Оның нақты көлемінің өзгеру қарқыны 110,6%,
бұл көрсеткіш 2005 жылмен салыстырғанда.
Салықтық салмақ көрсеткіші, ЖҰӨ кірісіне қатысты, орташа есеппен 23-29%.
Ол аса үлкен болып табылмады. Белгілі тұрғыда бұл еліміздегі салық
құрылымының дамымағанын көрсетеді.
Ақпараттық қызметтерді қолдана отырып, салық органдарының қосымша
инструменттерін қолдану, ол мемлекеттік бюджетке түсетін қайнар көздерді
анықтайды.
- Республиканың салық органдарымен жүйелі түрде байланысты болады;
- Коммерциялық бақылау салық формасының санақтылығын көрсетеді;
- белгіленген режим жалған шот-фактураларды анықтайды, оған ҚҚС
төлемеушілер жатады, тауар түсімін азайтатын, яғни жалған
көрсеткіштерді беретін салық төлеушілерді анықтайды.[12, 13-16].
2006 жылғы сыртқы экономикалық тауар айналымы 61,9 млрд АҚШ
долл.құраған, 2005 жылмен салыстырғанда 37% өскен. Экспорт көлемі 38,3 млрд
АҚШ долл.құраған, 37,3% өскен. Тауар импорты 23,7 млрд АҚШ долл.құраған
және 2005 ж көрсеткіштермен салыстырғанда 36,4% өскен.
Кесте-1. ЖІӨ бойынша Мемлекеттік кіріс қатынас динамикасы (млн.тенге)
Жылдар %
2001 3250593 805881 22,8
2002 3776277 847821 22,5
2003 4611975 1128316 24,5
2004 5870134 1409123 25,4
2005 7590593 2098273 27,6
2006 9738783 2838864 29,2
1. Қайнар көзі: Вестник. – 2005. - №6. 3-5 б
___________________________________ _______________________________
Жинақталған бюджет кірісі 2006 жылы 2838863,8 млн теңгені құраған, 2005
жылда 740590,8 млн теңгеге немесе 35,3 % жоғарлаған (1 таблица).
Жинақталған бюджетке түскен түсімдер 2006 жылмен 2005 жылды
салыстырғанда
Аумақтар 2005 2006 Ауытқу Өсу
қарқыны
Ақмола 24501 35996 11494 146,9
Ақтөбе 148545 196697 48152 132,4
Алматы 66592 93695 27104 140,7
Атырау 468055 463059 -4996 98,9
Шығыс Қазақстан 61394 106269 44874 173,1
Жамбыл 20462 25941 5480 126,8
Батыс Қазақстан 97810 186286 88477 190,5
Қарағанды 99074 153191 54116 154,6
Қызылорда 137276 208928 71653 152,2
Қостанай 57928 49436 -8492 85,3
Маңғыстау 160365 244852 84496 152,7
Павлодар 68397 94787 26390 138,6
Солтүстік Қазақстан 29177 33274 4097 114
Оңтүстік Қазақстан 59325 84422 25097 142,3
Алматы қаласы 331009 493818 162809 149,2
Астана қаласы 235357 338927 103570 144
НК МФ 33016 29284 -3732 88,7
Барлығы 2098273 2838864 740591 135,3
1. Қайнар көзі: Вестник. – 2005. - № 9.3-5 б
___________________________________ _______________________________
Жинақтық бюджет түсімдері Алматы қаласында жоғары екендігін байқаймыз. Ол
162,8 млрд, немесе 149,2%, Астана қаласы 144%, Батыс Қазақстан облысы 88,5
млрд теңгеге (190,5%), Маңғыстау облысы 84,5 млрд теңге (152,7%)
Мемлекеттік бюджетке 2337001,5 млн теңге (112,8%) жылдық жоспарға
мемлекеттік түсім түсті.
2005 жылмен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3
1. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАНДАНДЫРУ
ЖОЛДАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
НЕГІЗІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..6
1.1 ҚР салық қызметінің ролі және салық салудың
маңыздылығы ... ... ... ... .7
1.2 Қазақстандағы салық қызметін жандандыру жолдарының міндеті мен
қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
1.3 Республикамыздағы Салық қызметін заңнамалық
реттеу ... ... ... ... ... ... 22
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАНДАНДЫРУ ЖОЛДАРЫНА ТАЛДАУ ЖҮРГІЗУ
(Алматы облыстық салық комитеті мысалында)
2.1 Салық қызметінің қазіргі жағдайына экономикалық
талдау ... ... ... ... ...27
2.2 Салық қызметінің жандандыру жолдарын ұйымдастырудың
міндеттемелері ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
3 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІНІҢ ДАМУ АСПЕКТІЛЕРІ
3.1 ҚР Салық жүйесін дамытудағы негізгі
мәселелер ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..61
3.2 ҚР Салық жүйесінің саяси кеңістіктегі
орны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 64
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... 79
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .81
КІРІСПЕ
Салықтар бұл мемлекет бір жақты тәртіппен заң жүзінде
белгіленген, белгілі бір мөлшерде және мерзімде бюджетке төленетін
қайтарусыз және өтеусіз сипаттағы міндетті ақшалай төлемдер. Салқтар барлық
елдердің саяси іс-бағытына қарамастан ұлттық мемлекеттік кірістердің
негізгі көзі ұлттық табысты қайта бөлудің басты қаржылық құралы. Осыған
орай, салық қызметін жандандыруы елімізге қоғамдық-экономиканың жағдайын
дамытудың бір саласы болып табылады [1,14].
Салық Кодексі кең көлемдi және жүйелi құжат. Мұнда бюджет пен
салық төлеушiнiң арақатынасы толық, реттелген және көптеген салық түрлерi
бойынша халықаралық стандарттарға мейлiнше сәйкестендiрiлген.
Қазақстанның салық саясаты салық берешегiн жеңiлдету жолымен республика
экономикасына қаражаттарды салу тиiмдiлiгiн көтеруге бағытталған.
Салық салуды жетiлдiру, диверсификацияны ынталандыру бойынша және
экономиканың жаңа салаларын дамыту мiндеттерiн iскe асыру мaқcaтындa 2007-
2009 жылдар салык саясатының негiзгi бағыттарын анықтауда.
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалык
актiлерiне салық салу мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзv
туралы 3аңы салық жеңiлдетулерiнің жиынтығын қарастыратын, жалпы салық
ауыртпалығының деңгейiн төмендетуге (дербес кipic және әлеуметтiк салықтар,
СҚБ, арнайы салық режимдерiндегi салық), экономиканың бөлек салаларының
ерекшелiктерiн iскe aсыpуғa, сонымен қaтap экономиканың бөлек ceктоpының
ерекшелiктерiн iскe aсыруғa жеке кәсiпкерлiктiң epкiн дамуына кедергi
жасайтын кейбiр әкiмшiлiк мәселелердi шешуге және де жеке кәсiпкерлiктiң
дамуына кедергi жасаушы кейбiр әкiмшiлiк мәселелердi шешуге бағытталған.
Елбасы Н.Назарбаев: ДСҰ-ға кірудегі ауыспалы кезең барысында еліміздің
бірқатар экономикалық секторларын қолдауға бағытталған арнайы экономикалық
бейімдеу бағдарламасын жүзеге асыруымыз керек. Бұл, әсіресе, ауыл
шаруашылығында шикізатты өңдеуге қатысты болуы тиіс, - деп мәлімдеді.
Сондай-ақ, Қазақстанның алдыңғы қатарлы компаниялары даму институттарымен
бірлесе отырып, ұзақ мерзімді нысанның жобаларын құрылымдау қажеттігін еске
салды. Негізінен, Астана қаласынан индустриалды аймақ, арнайы экономикалық
аймақ, көліктік-логистикалық орталық құру мәселелері қолға алынып, Қытай
мемлекетімен шегаралық, ынтымақтастық Қорғас орталығын құруға аса мән
берілуі қажеттігін Елбасы ерекше атап өтті. Бұған қоса, ағымдағы жылы 2015
жылға арналған көлік стратегиясы бекітіліп, сондай-ақ Астана қаласынан
қызмет көрсетілетін орталық жабдықталуы тиіс. Осындай маңызды әрекеттер
арқасында біздің республикамыздың халқының тұрмыс-тіршілігінің деңгейі арта
түседі деген сенімдеміз. Осы мәселелерге ықпалын тигізуші салық қызметін
жандандыру – қазіргі күннің өзекті мәселелерінің бірі болып табылады.
Жұмыстың өзектілігі. Салықтар мемлекетпен бірге пайда болады және
мемлекеттің өмір сүріп, дамуының негізі болып табылады. ҚР-ың өз дамуының
жаңа салық заңдарын жасау қажеттілігі туындады. Салық қызметінің жандануы -
мемлекетке әкелетін пайдасы мен бірге халықтың экономикалық тұрақтылығын
қалыптастырудағы қадам. Сонымен қоса, Қазақстанның салық саясаты салық
берешегіне жеңілдету жолымен Республика экономикасына қаражаттарды, саяси
тиімділігін көтеруге болады.
Жаңа салық кодексінің ережелері салықтардың фискалдық және
ынталандырушылық қызметін қоса атқарады, барынша онталайландырады әрі
жетекші дәрежеде жүргізіліп отырады.
Жұмыстың мақсаты - мемлекет пен салық төлеуші мүдделерін үйлестіретін
салық жүйесін құруды іске асыруға жеткілікті мөлшерде мүмкіндік беру
жолдарын қарастыру.
Жұмыстың мақсатын ескере отырып, келесі міндеттер қойылады:
- экономиканы жаңғыртуға, әртараптандыруға және бизнестің
көлеңкеден шығуына мүмкіндік жасауға тиісті, сонымен қоса өз
қалаушыларына түсіндірулерінен қорғайтындай, әкімшілерндіру
сапасы мен салық төлеушілер мүдделері үйлесетіндей тікелей іс-
әрекет ету заңи сипатына ие болуы керек.
Жұмыстың құрылымы. Дипломдық жұмыс 3 тараудан тұрады: бірінші тарауда
Қазақстандағы салық қызметін жандандыру жолдарының негізгі мәселелері,
олардың ролі мен маңыздылығы және міндеті мен қажеттілігі, сондай-ақ салық
қызметінің заңнамалық реттеуі қарастырылады; екінші тарауда мемлекетіміздің
салық қызметінжандандыру жолдарына талдау жүргізу, сонымен қатар жалпы
экономикалық тұрғыдан талдаулар көрсетіледі; үшінші тарауда ҚР-дағы салық
жүйесін даму аспектілері мен саяси кеңістіктегі орны туралы мәліметтер
қарастырылған.
1. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАНДАНДЫРУ
ЖОЛДАРЫНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІ
Салық және бюджетке төленетiн басқа да міндетті төлемдер туралы Жарлығы
көптеген өзгерiстердi басынан кешiрдi, тіпті алдыңғысы соңғысымсн қapaмa-
қайшылықта болып жатты. Бұл Қазақстан Республикасының ТМД елдерiнiң iшiнде
бipiншi болып, қателiктер мен сынау жолдарын басынан өткiзе отырып өзiнiң
Салық Кодексiн құруға әрекет жасағaндығымен түсiндiрiледi.
Осы заң кейiнгi өзгерiстерi мен толықтырулары ескерiле отырып, кейiн
Қазақстан Республикасының Салықтар және бюджетке төленетiн басқа да
мiндеттi төлемдер Заңы болып аталып, 2002 жылдың 1 қаңтарынa дейiн қызмет
eттi. Осы уақыт аралығында экономика, экономикалық қатынастардың құрылымы,
меншіктену құрылымы, мемлекет пен салық төлеушілердің арасындағы қаржы
қатынастары және, тiптi, адамдардың менталитетi қатты өзгердi.
Бiр тараптан, мемлекет салық саясатының мiндетiн, қызметiн және мақсатын
терең сезiндi, екiншiден, көптеген экономикалық қатынастар өзгердi және
қызмет ететiн заңдармен қамтылмай қалды.
Осының бәрiн ескерiп, Қазaқстан Республикасы өз дамуының жаңа, сaпaлық
кезеңінее жaқындады, сондықтан жаңа салық заңдарын жасау қажеттiлiгi
туындады. 2002 жылдың 1 қаңтарынан Қазaқстан Республикасының жаңа Салық
Кодексi енгiзiлдi. Оның алдыңғымен салыстырғанда, анағұрлым ойластырылған
жаңа салық заңдылықтарымен ерекшеленеді.
Салық Кодексі - кең көлемдi және жүйелi құжат. Мұнда бюджет пен салық
төлеушiнiң арақатынасы толық, реттелген және көптеген салық түрлерi бойынша
халықаралық стандарттарға мейлiншс сәйкестендiрiлген.
1.1 ҚР Салық қызметінің ролі және салық салудың маңыздылығы
2002 жылдың 1 қаңтарында қабылданган Қазақстан Республикасының салық
Кодексiне сәйкес төмендегiдей салықтар, алымдар және бюджетке төленетiн
басқа да мiндетті төлемдер қарастырылған:
І. Салықтар:
1. Корпорациялық, табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құн салығы.
4. Акциздер.
5. Жep қойнауын пайдаланушыларға салынатын салықтар мен арнаулы
төлемдер.
6. Жер салығы.
7. Көлiк кұралдары салығы.
8. Мүлiк салығы.
ІІ. Алымдар:
1. 3aңды тұлғаларды мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.
2. Жеке кәсiпкерлердi мемлекеттiк тipкегeнi үшiн алым.
3. Жылжымайтын мүлiкке және онымен жасалатын мәмiлелерге
құқықтарды мемлекеттік тiркегенi үшiн алым.
4. Радиоэлектрондық құралдар және жоғарғы жиiлiктегi құрылғыларды
мемлекеттiк тiркегенi үшiн.
5. Механикалық көлiк құралдары мен тiркемелердi мемлекeттiк
тipкегeнi
үшiн алым.
6. Теңiз, өзен кемелерi мен шағын көлемдi кемелердi мемлекeттiк
тipкeгeнi үшiн алым.
7. Азаматтық аус кемелерiн мемлекеттiк тiркегенi үшiн алым.
8. Дәрі-дәрмек құралдарын мемлекеттiк тipкегeнi үшін алым.
9. Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы
бойынша жүргенi үшiн алым.
10. Аукциондардан алынатын алым.
11. Елтаңбалық алым.
12. Жекелеген қызмет түрлерiмен айналысу құқығы үшін
лицензиялық алым.
13. Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына
радиожиiлiк спектрiн пайдалануға рұқсат бергенi үшiн алым.
ІІІ. Төлемақы:
1. Жер төлiмдерiн пайдаланғаны үшiн төлемақы.
2. Жер үстi көздерiнiң су ресурстарын пайдаланғаны үшiн төлемақы.
3. Қоршаған ортаны ластағаны үшiн төлемақы.
4. Орманды пайдаланғаны үшiн төлемақы.
5. Жануарлар дүниесiн пайдаланғаны үшiн төлемақы.
6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдалaнғаны үшін төлемақы.
7. Радиожиiлiк спектрiн пайдаланғаны үшiн төлемaқы.
8. Кеме жүзетiн су жолдарын пайдаланғаны үшiн төлемақы.
9. Cыртқы (көpнeкi) жарнамалар орналастырғаны үшiн төлемақы.
IV. Мемлекеттiк баж:
1. Мемлекеттiк баж.
V. Кеден төлeмдерi:
1. Кедендiк баж .
2. Кедендiк алымдар.
3. Төлемақы
5. Алымдар.
Сонымен, қазiр қызмет eтетін салық жүйесi төлемдердiң 5 тобынан тұрады.
Бiрiншi топ - салықтар.
Барлық аталғап салықтарды төмендегiдей топтастыруға болады.
1. Тiкелей және жанама салықтар.
Қызмет eтeтiн жүйеде жанама салықтарға қосылған құн салығы және акциздер
жатады. Жaнaмa салықтар бағаға немесе тарифке үстеме ретiнде тағайындалады
және тiкелей салық төлеушiнiң мүлкi мен табысына байланысты болмайды.
Салықтардың тiкелей және жанама болып бөлiнуi "салық ауыртпалығын
көтерушiнiң" дәрежесiмен анықталады. Тауарларды өндiрушi және өткiзушi
заңды және жеке тұлғалар жанама салықты төлеушi болып, ал салық
ауыртпалығын көтерушi тауарды ақтық (оңғы) тұтынушы болып табылады.
Тiкелей салықтар - бұл салық төлеушiнiң тiкелей табысы мен мүлкiне
байланысты салықтар. Тiкелей салық салынған кезде субъект салық
ауыртпалығын нақты көтерушi болып табылады және бұл субъект қашан және
қанша төлеу керек eкeнiн бiледi. Жeкe тұлға акцизделетiн тауарларды ала
тұрып, бұл тауарлардың акцизделетiнiн бiлмеуi де мүмкін, бiлсе де осы
тауардың бағасындағы салық сомасының мөлшерiн бiлмеуi мүмкін. Мысалы, Сiз
бекiре балықтың 1 банка уылдырығын немесе 1 қорап тeмeкi сатып алдыңыз. Осы
тауарлардың бағасында қанша акциз сомасы бар eкeнiн ойладыңыз ба? Miнe,
жанама салықтың ерекшелiгi де осында, яғни салық ауыртпалығын көтерушi бұл
ауыртпалықтың қандай eкeнiн бiлмейдi, жанама салық бүркемеленген. Тiкелей
салық ашық алынады және әрбiр салық төлеушi қандай соманы төлеу керек
eкeнiн бiледi. [3,26-27]
Тiкелей салықтың жанамадан негiзгi айырмашылығы осында.
2. Ic жүзiндегi және жеке салықтар.
Ic жүзiндегi салықтарға нақты табыс, мүлiк жағдайынa және субъект
жағдайына байланысты салықтар жатады. Iс жүзiндегi салықтарға, мысалы,
мүлiк салығы, көлiк құралдары салығы, жер салығы жатады.
Жеке салықтар - бұл салық төлеушiнiң табысына салынатын салықтар. Бұған
корпорациялық табыс салығы, жеке табыс салығы, жер қойнауын
пайдаланушылардың үстеме пайдасына салынатын салық, әлеуметтiк салық
жатады.
3. 3аттай және aқшалай салықтар.
Заттай салықтар заттай (өнiинің бiр бөлiгi және т.б.) төленедi. Заттай
салықтарға Қазақстан Республикасының арнаулы төлемдерi мен жер қойнауын
пайдаланушылар салығына жататын өнiмдердi бөлудегi үлесiн жатқызуға болады.
Басқа салықтар ақшалай түрде төленедi.
4. 3аңды тұлғалардан және азаматтардан алынатын салық
Бұл бөлiнiс салық салу субъектiсiне байланысты болады. Заңды тұлғалардан
алынатын салықтарға корпорациялық табыс салығын, заңды тұлғалардың мүлiк
салығын жатқызуға болады. Жеке тұлғалардан алынатын салықтар санына,
мысалы, жеке табыс салығын, жеке тұлғалардың мүлiк салығын енгiзуге болады.
5. Жалпы мемлекеттiк және жеке салықтар.
Бұл бөлiнiс аумaқтық деңгейге байланысты болады. Кейбiр салықтар
республикалық бюджетке, ал басқалары жергiлiктi бюджетке түседi.
Салықтардың, алымдардың және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi
төлемдердiң жалпы мемлекеттiк және жергiлiктi болып бөлiнуi Қазақстан
Республикасының "Бюджеттiк жүйе туралы" Заңында қарастырылған.
6. Жалпы және арнаулы салықтар.
Осылай бөлiну қолдaну сипатына байланысты болады. Салықтар арналуы
(белгiленуi) бойынша жалпы және арнаулы болуы мүмкін. Арнаулы салықтар
нақты шараларды қаржыландыру үшiн тағайындалады. Мысал ретiнде әлеуметтiк
салықты алуға болады, одан түсетiн қаржылар әлеуметтiк мұқтаждықтарға
қолданылуы керек.
Көлiк құралдары салығы жолдарды тиiстi (қалыпты) жағдайда ұстап тұруға
жұмсалады. Жалпы салықтар қазыналық роль атқарады, бюджетке түсiп, жалпы
белгiленген тәртiппен қолданылады.
7. Айлық табыс және айлық табыс емес салықтар.
Айлық табыс салығы сомасын салық органы әрбiр салық төлеушiге бөлек
тағайындайды және салық төлеу мiндетi төлеушiнiң аталған органнан
есептелген салық сомасы, салық базасы және төлеу мерзiмдерi көрсетiлген
тиiстi өкiм (салық хабарламасын) алғаннан кейiн туындайды. Осындай
салықтарға, мысалы, жеке тұлғаның жер салығы мен мүлiк салығы жатады.
Айлық табыс емес салықтарды салық төлеушiлер өздiгiнен есептеп және салық
заңына сәйкес белгiленген тәртiпте, мерзiмдерде төлейдi.
8. Актив және пассив салықтары.
Салық төлеушiнiң шаруашылық және өндiрiстiк қызметi нәтижесi объектi,
заты, салық базасы және төлем көзi қалыптасатын актив салығы болып
табылады. Осындай салықтың мысалы ретiнде корпорациялық табыс салығы
алынады. Салық төлеушінің іс-әрекеті нәтижесiнде оның табысы қалыптасып,
салық салынатын табыс туындайды.
Алынған табыс есебінен салық сомасы төленеді. Актив салықтарға жанама
салықтарды енгізуге болады, себебi олар өткiзгеннен түскен түciм есебiнеп
төленедi. Салық төлеу көзi салық салу объектiсiмен байланысты емес. Мысалы,
егер жеке тұлғаның жекешелендiрiлген пәтерi болса, онда ол тiпті оның табыс
көзi болмаса да салық төлеуi тиiс.[4,2 8-29]
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар - бұл мемлекет бiржақты тәртiппен заң
жүзiнде белгiлеген, белгiлi бiр мөлшерде және мерзiмде бюджетке төленетiн
қайтарусыз және өтеусiз сипаттағы міндетті aқшaлай төлемдер.
Салықтардың экономикалық мәнi олардың өзiнiң функциялары мен жүзеге асыру
үшін мемлекет жұмылдыратын ұлттық табыстың бөлiгi болып табылатындығында.
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады.
Салықтар мемлекетпен бiрге пайда болды және мемлекеттiң дамуының
негiзi болып табылады. Адамзат дамуы тарихы бойына салық нысандары мен
әдicтерi өзгерді, игерiлдi, мемлекеттiң қажеттiлiктерi мен сұрау салуларына
бейімделді. Салықтар тауар-ақша қатынастарының ахуалына әсер ете отырып,
олардың дамыған жүйесiнде айтарлықтай өрбiдi. Мемлекет құрылымының өзгеруi,
өркендеуі әрқашан салық жүйесінің қайта құрылуымен, жаңаруымен қабаттаса
жүреді.
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси
iс-бағытына қapaмастaн ұлттық мемлекет кірістерінің негiзгi көзi -ұлттық
табысты қайта бөлудiң басты қаржылық құралы, мемлекеттiң кipicтepi және
бюджеттiң кipicтepiн қалыптастырудың шешушi көзi болып табылады. Салықтарда
мемлекеттiң экономикалық мазмұны нақты түрде көрінедi, ал салықтардың
әлеуметтiк-экономикалық мәнi, олардың түрлерi мен ролi қоғамның
экономикалық құрылысымен, мемлекеттiң табиғатымен және функцияларымен
айқындалады.
Белгiлi философ Фрэнсис Бэкон салықтарды төлеу әрбiр азаматтың қасиеттi
борышы деген едi.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 35-бабында: заңды түрде
белгiленген салықтарды, алымдарды және өзге де мiндеттi төлемдерді төлеу
әpкiмнің борышы әрі мiндетi болып табылады, -деп жазылған.
Салықтарда ежелден салық жүктемeciн (салық ауыртпалығын) eкi қағидаты
қалыптасқан:
1. пайда (алынған игiлiкгер) қағидаты;
2. қайыр көрсету (төлем қабiлеттiлiгi) қағидаты.
Алынған игiлiктерге және төлем салық салудың қағидаттарын пайдалану салық
мөлшерлемелерiн және табыстың өcyiнe қарай олардың өзгеруiне саяды.
Салықты ұтымды ұйымдастырудың классикалық қағидаттарын бұрын А.Смит
ұсынған еді. Олар мынаған саяды:
l) салық салық төлеушiнiң әрқайсысының табысына сәйкес алынуы тиic
(әдiлеттiлiк қағидаты);
2) салықтың мөлшерi мен оны төлеу алдын ала және дәл анықталуы керек
(анықтылық қағидаты);
3) әрбiр салық салық төлеушi үшiн неғұрлым қолайлы уақытта және әдiспен
алынуы тиic (қолайлылық қағидаты)
4) салықты алудың шығындары өте аз болуы тиіс (үнем қағидаты)
Бұл қағидаттарды пайдалану салық салуда зорлық-зомбылықты жоқ eттi, бұл
процеске реттемелеудi енгiздi және А.Смитке "салықтар - оны төлейтiндерге
құлшылықтың нышаны емес, бостандықтың нышаны" деп қорытынды жасаyға
мүмкiндiк бердi. Салық салудың кейiнгi даму барысында қағидаттардың
тұжырымдамалары дәлелдендi, толықтырылды.[5, 208-210]
Салық салудың қазіргі қағидаттары мыналарға саяды:
1. Салық салудағы әдiлдiк қағидаты eкi аспектiде қарастырылады:
а) "деңгейлес теңдiкке" жету - салық төлеушілердің табыста рына тең
жағдайда бiркелкi салық салынады;
б) "сатылас теңдiктi" сақтау - жеке тұлғалардың табыстарына салық салу
табыстардың бiр бөлiгiн қайта бөлу үшін прогрессивті шәкiл бойынша
сараланған мөлшерлемелердi қолдана отырып жүргізілуі тиіс.
2. Қарапайымдылық қағидаты. Салық механизмi салық төлеушiге түciнiктi
болуы тиiс, ол рабайсыз әрі күрделі болмауы керек.
3. Салықтардың анықтығы - алдын ала белгiленген шарттар мен талаптардың
мызғымас теңдiгi елдiң барлық аумағында және барлық шаруашылық жүргiзушi
субъектiлер мен қолданудың бiркелкiлiгi.
4. Жеңiлдiктердiң ең аз саны. Жеңiлдiктер құндық үйлесiмдердi бұрмалайды
және салық салу cyбъектілерін тең емес жағдайларға әдейi қояды.
5. Салық салудың экономuкалық бейтараптығы. Салықтар экономиканың жұмыс
icтeyiн жaқсартуға және инвестициялардың өcyiнe кедергi жасамауы тиiс.
6. Экономикалық қатынастар бойынша осы елдiң басқа әріптес елдермен
салықтардың негiзгi түрлері бойынша салық мөлшерлемелерінің салыстырмалығы.
Қазақстанның салық заңнамасында сонымен бiрге салық және бюджетке
төленетiн басқа да мiндеттi төлемдерді төлеудiң мiндеттiлiгi, айқындылығы,
әдiлдiгi, салық жүйесінің бiртұтастығы және салық заңнамасының жариялылығы
қағидаттары негізделеді.
Салық төлеуші салық заңнамасына сәйкес салықтық мiндеттемелерiн толық
көлемiнде және белгіленген мерзiмдерде орындауға мiндеттi.
Салықтар және бюджетке төленетiн басқа да мiндеттi төлемдер айқын
болуға тиiс. Салық салудың айқындығы саыық төлеушінің салықтық
мiндеттемелерi туындауының, орындалуының және тоқтатылуының барлық мән
тәртiбiн салық заңнамасында белгiлеу мүмкiндiгiн бiлдiредi.
Елiмiздегi салық салу жалпыға бiрдей және мiндеттi болып табылады. Жеке
сипаттағы салық жеңiлдiктерiн беруге тиым салынады.
Қазaқстанның салық жүйесi оның бүкіл аумағында барлық салық төлеушiлерге
қатысты бiрыңғай болып табылады.
Салық салу мәселелерiн реттейтiн нормативтiк-құқықтық акттер ресми
басылымдарда мiндеттi түрде жарuялануға жатады.
Мемлекетке түceтiн салық түсiмдерiнiң сипатты ерекшелiгi олардың сан
алуан қоғамдық қажеттерге кейiн uесiз пайдаланылуы болып табылады. Осысымен
салықтардың мемлекет, сондай-ақ басқа жергiлiктi оргaндар белгілейтiн түрлi
мiндеттi мақсатты жарналардан, төлем аударымдарынан айырмашылығы болады.
Салықтардың әлеуметтiк-экономикалық мәнi мен мазмұны олар атқаратын
функцияларда толық ашыла түceдi. Жалпы қаржы категориясы тұрғысынан
салықтар қосалқы категория болып табылатындығын есте ұстаған жөн, coндықтан
қаржыға қaтысты салықтардың функцияларын қаржының бөлгiштiк функциясының
құрамдас қосалқы функциясы ретiнде қарастырған жөн.
Қазiргi кезде салықтар фискалдық, реттеушi және қайта бөлу сияқты негiзгi
үш функция орындайды. Бұлардың әрқайсысы осы қаржы категориясының iшкi
белгiлерi мен өзiндiк ерекшелiктерiн бiлдiредi.
Фискалдық функция - барлық мемлекеттерге тән негiзгi функция. Оның
көмeгiмeн бюджеттiк қоp қалыптасады, мұның өзi салықтардың қоғамдық
мiндеттерiн арттыра түceдi. Өйткені салықтар мемлекеттiк бюджеттiң
кірістерiн толыстыра отырып, экономиканы, әлеуметтiк-мәдени шараларды
жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.
Салықтардың реттеушi функциясы мемлекеттің экономикалық қызметiнiң
ұлғаюымен байланысты пайда болады. Ол ұлттық шаруашы-лықтың дамуына
қабылданатын бағдарламаға сәйкес ықпал етедi. Бұл орайда салықтардың
нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерiнiң, алу әдicтерiнiң өзгеруі,
жеңілдіктер мен шегерiмдер пайдаланылады.
Қайта бөлу функциясы арқылы бiр белiгi мемлекеттiң қapaмaғынa әрекетiнiң
ауқымы жалпы ұлттық өнімде салықтардың алатын үлесі арқылы анықталады; ол
ұлттық табыстың мемлекеттендірілу дәрежесiн көрсетедi.
Мемлекет салық саясатын - салық саласындағы шаралар жүйесiн қоғамның оның
нақтылы кезеңіндегi әлеуметтік-экономикалық және басқа мақсаттар мен
міндеттеріне қарай әзірленген экономикалық саясатқа сәйкес
жүргізіледі.[6,221-223]
1.2 Қазақстандағы салық қызметін жандандыру жолдарының міндеті мен
қажеттілігі
Салықтың мәнi оның атқаратын қызметiне тiкелей қатысты. Ескере кeтeтiн
жай, қаржы санаты тұрғысынан алғанда салық түгелiмен қосалқы санат болып
табылады, сондықтан қаржымен салыстырғанда салық қызметтерiн қаржының бөлiп
тарату қызметiнiң бөлiгi ретiнде қapacтыpyғa болады.
1. Қаражаттың мемлекеттiк бюджетке түcyiн қамтамасыз ететiн салықтың
қазыналық (фискалдық) қызметi тарихи түрде бiрiншi болып табылады. Тауарлық-
ақша қатынастарының даму шамасы бойынша бұл қызмет мемлекетке түсетiн
барлық ақша кipiciн анықтайды.
2. Салықтың бөлiп тарату қызметi шаруашылық субъектiлерiнiң әр түрлi
кipic бөлiктерiн мемлекет пайдасына қайта бөлуден тұрады. Бұл қызметтегi
әpeкeттep ауқымы жалпы iшкi өнiмдeгi салық үлесiмен анықталады; ол ұлттық
кipicтi мемлекеттiкi ету деңгейiн көрсетедi: бұл үлес 1997 жылы 19,7%, 1998
жылы 16,6%, 1999 жылы 17,4 %, 2000 жылы 22,6 % болды. Салық жинай отырып
мемлекет сол арқылы экономиканың әр түрлi саласына әcepiн тигiзедi,
әлеуметтiк саясатты жүзеге асырады, халық, аудан топтары арасындағы кipicтi
қайта бөледi, тұрмысы төмендерге демеушiлiк көрсетедi және т.б.
3. Салықтың реттеушiлiк қызметi - ол мемлекеттiң экономикалық қызметiнiң
ұлғайған кезiнде туындайды. Ол мaқcaтты бағытталған түрде қабылданатын
бағдарламаларға сәйкес ұлттық шаруашылықтың дамуына әсер етедi. Бұл орайда,
салықтың нысандарын таңдау, олардың мөлшерлемелерiн алу, жеңiлдiктер мен
төмендету әдiстерiн өзгерту қолданылады. Бұл реттегiштер қоғамдық өндiрiс
құрылысы мен коропорацияларына, жинақтау көлемдерiне әсер етедi.
4. Ынталандыру қызметi - экономикалық даму, техникалық жаңару бойынша
ғылыми-зерттеу және тәжiрибелiк-конструкторлық және т.б. жұмыстардың
өткізiлуiне әр түрлi ынта-жiгер туғызады. Мысалы, корпорациялық табыс
салығы бойынша кipicтiң негiзгi табыс көзi жер болып табылатын кәсiпорындар
үшiн 10 % мөлшерлеме белгiленген, ал басқа кәсiпорындар бұл салықты 30 %
мөлшерлеме бойынша төлейдi, осылайша ауыл шаруашылығын дамыту
ынталандырылады. Акциздер бойынша әкелiнетiн тауарларға салынатын салық
мөлшерлемелерi отандық өнiмдерге қарағанда жоғары, осылайша қазақстандық
акциздiк тауар өндiрушiлер ынталандырылады.
5. Бақылаушы қызметi - салық алу процесiнде салық төлеушiлер қызметi
бақыланады (заңды және жеке тұлғалардың кipic eceбi, олардың қаржылық-
шаруашылық қызметi).
Мемлекет салық саясатын жүргiзедi. Әлеуметтiк-экономикалық ахуал дамуының
әрбiр нақты кезеңiндегi қоғамның бaсқa да мақсаттары мен мәселелерiн
әзiрленген экономикалық саясатқа сәйкес жүргiзедi.
Нарықтық қатынастардың қалыпасуы жағдайында тұтынудың орталықтанған
қоғамдық қорлары арқылы халықтың нақты кiрiсiнiң маңызды бөлiктерiн
қалыптастырудың өзiн өзi ақтамағран қағидасынан бас тарту салық саясатының
негiзгi бағыты болып табылады. Салық жүйесi арқылы қоғамның еңбекке
жарамсыз мүшелерiн әлеуметтiк қорғау қамтамасыз етiледi. [7, 13-16]
Ақырында, экономиканың көтерiлyi арқасында және 1998 жылы 76%, 1999 жылы
63% болған осы қарыздардың бiршама қымбаттығына байланысты сырттан қарыз
алудың көлемi бiрте-бiрте азая бердi. Yкiмeттің сырттан қарыз алуы
халықаралық cувepeндi облигацияларды 4 рет шығару арқылы icкe асырылды.
Олар: үш жылдық (1996 жыл), бес жылдық (1997 жыл) , бес жылдық (1999 жыл),
жетi жылдық (2000 жыл) болды.
1999 және 2000 жылдарда еурооблигацияларды орналастыру Қазақстанның халық-
аралық имиджiнiң нығаюына ерекше әсер eттi, өйткенi ол халықаралық капитал
нарығында дамушы елдерге деген ceнімнің біршама төмендеген жағдайында орын
алды. Халықаралық сарапшылар соңғы орна-ластыруды осылай деп бағалады.
Алайда, өзiмiздiң бюджет жүйемiздi қалыптастыруға кipice отырып, бiз
бюджеттiң табысты бөлiгiн қалыптастыру проблемаларымен соқтығысып қалдық.
Тәуелсiздiктiң алғашқы жылдарында осы заманғы салық салу мәсе-лелерi
бойынша кәдiмгi заңнамалық aктiлердiң болмауы бiздi тығырыққа әкелiп
тipeдi. Кеңестiк кезеңде барлық салық саясаты бiздiң республикадан тыс
жерде қалыптасты да, бiздiң ондай тәжiрибемiз болған жоқ.
Сонымен бipге құрылып жатқан кәсiпорындар санының күрт өcyi шаруашылық
және салық есебiнiң күрделiленуiне алып келдi. Осы факторлардың барлығы
салық салу жүйесiнiң өзiн реформаландыру қажеттiгi туралы мәселені көлденең
тартты.
Сонымен бiрге, мемлекеттiң бюджеттiк құрылымының жаңа принциптерiн
анықтау туралы айтқанда қалған заңнамалық базаны жасай отырып, бiз осы
қадамға қарай жоспарлы түрде жүргенiмiздi атамай кетуге болмас eдi. Бұл
оңайға соқпайтын мiндeт болатын. Елiмiзге соншалықты қажеттi заңдар ұзақ
уақыт жоғарғы кеңесте қозғалыссыз жататын. Олар бойынша талқылаулар жарты
жылдықта бiр рет қана өткiзiлетiн, ал елдегi ахуал әсiрелеп айтқанда, күн
сайын емес, сағат сайын өзгерiп отырды. Көбiне, нашар жағына қарай.
Қалыптасқан ахуалға қарамастан, 1991 жылы Қазақстан Жоғарғы Keңeciнiң
жетiншi сессиясында салыққа қатысты құқықтық нормативтiк актiлердiң
республикалық пакетiн қабылдадық, оған он төрт заң кipгeн. Жалпы алғанда
Қазақстан Республикасының салық жүйесi туралы Заңы 16 жалпы мемлекeттік,
10 жалпы мiндeттi және 17 жергiлiктi салықты қарастырды. Осы Заң мемлекет
экономикасын реформаландырудағы алғашқы қадамдардың бiрi болды.
Бюджет жүйесiн жетiлдiрумен қатар салық жүйесiн де осы шындығына қарай
жақындату үшiн жұмыстар жүргiзiлді. Бұған қарай жасалған бiрiншi қадам 1995
жылы Салықтар және бюджетке төленетiн мiндeттi төлемдер туралы 3аңның
қабылдануы болды. Бұл заңның қабылдануымен салық жүйесiнiң тиімділігін
көтеруге мүмкіндік туды. Осы нормативтiк aктiнің қабылдануымен салық
саясаты салық санының өcyiнe қарай емес, оны оңайлатуға қарай бағытталды.
Ол шаруашылық жүргiзушi субъектілерді іскерлiк белсендiлiктi арттыруға және
өндipicтi дамытуға ынталандырды, тиiмдiлiгi жоғары технологияларды дамытуға
және ұзақ мерзімдi капитал салуға, шетел инвесторларын тартуға жағдай
туғызды.
Заңның негiзгi принципi - әдiлеттiлiк принципi eдi, ол жоғарыдан төмен
қарай да, оңнан солға қарай да теңдiк болуын қарастырған. Бұл жүйеде
салық төлеушiлердiң барлық табыстардың көлемiне, сонымен бiрге оны қалай
табатындарына және жұмсауларына қарамай, бiрдей тең жағдайда салынады.
Реформаланған салық жүйесiнiң артықшылықтарына оңтайлылығы, салық салудағы
экономикалық бейтараптығы, салық мелшерлемесiнiң шектеулiлігi және
салыстырмалылығы жатады. Мысалы, Қазақстан Республикасында қолданыста
болған салықтың және ақша түсімдерінің 45 түрiнiң, сондай-ақ мақсаттық
қорға деп бөлiнген 6 түpiнің орнына салық пен ақша түciмдepiнiң 19 түpi
ғана қалды.
Инвестициялық ынталандыруларға, негiзгi қаржы паркiнiң жаңаруына және
өндipicтi жетiлдiруге мүдделiлiктi арттыру мақсатында пайдалану мерзiмiн
ұзарту мен шығындарды азайтудың, оларды есептеудiң қарапайым түpi
қарастырылды.
Сонымен бiрге, бұл заң жаңару кезiнде туындайтын проблемаларды толықтай
шеше алмайтын eдi. Салық жүйесiнiң жетiлмегенді жәнe оның одан әpi
реформаландыруды талап eтeтiнi анық байқалады.
Сол кезге таман қалыптасқан салық жүйесi iрiктемелi жеңiлдіктерді жасау
принципi бойынша қызмет жасады. Мысалы, түскен пайдаға салынатын салық
бойынша тоғызға дейiн мөлшерлеме көлемі әр түрлі - 0-ден 70 % дейiнгi
көрсеткiштер (меншiктiң түpiнe, саласына, қызмет көрсету түріне байланысты)
және салық төлеуден босатудың немесе салықтың мөлшерлемесін кемітудің
(пайданы жұмсау бағытына, оның түсу көздеріне байланысты) 40-тан астам түрі
қолданылды. Салықтың басқа да түрлеріне жасалынатын жеңілдіктердің саны
арта түсті. Жүйенің тиімсіздігіне тағы бір
мысал: түскен пайдаға салынатын салықтың мөлшерi салаық принцип пен
меншiктiң түpiнe қарай саралап жiктелiндi.
Сонымен бiрге, сол жылы салық органдарына тәуелсiз мәртебе бере отырып,
салық жүйесiн құрудың жалпы принциптерi, салықты салудың тәртiбi, салықтың
жаңа түрлерiн енгiзудің тетiктepiн тәртiпке келтiруi, ставкалардың мөлшерi
анықталды. Сөйтiп, салықтық әкiмшiлiктiң ағымдары жүйесiнiң негiзi қаланды.
Салық салу тәжipибесiндегi аса қомақты және принциптi өзгеpicкe 1992 жылы
енгiзiлген, және жаңальщ болған, қосымша құннан алынатын салықты (ҚКС)
жатқызамыз. Оны енгiзу республиканың бюджетiн ceнiмдi және тиiмдi пайда
көзiмен қамтамасыз eттi, тұтыну сұранысын реттеу жөнiнде маневр жасауға
бipшама epкiндiк бердi. Ол сол кезеңде бюджет қаржысының инфляциялық
құнсыздануының алдын алу құралы болды, себебi ол салық түciмдepiн бағаның
өcyiмeн тiкелей байланыстырды.
Одан әpi, экономикалық ахуал да 1995 жылдан бергi кезеңде қалыптасқан
өзгерiстердi ескере келе, 2001 жылы жаңа Салық кодeкci жасалды да, ол 2002
жылдың басынан қолданысқа енгiзiлдi. Жаңа Салық кодeкciнiң ережелерi
салықтардың фискалдық және ынталандырушылық қызметтерiн қоса атқаруды
барынша оңтайландырды әpi жеткiлiктi дәрежеде жүргiзiлiп отырған салық
саясатының негiзгi мақсаты - мемлекет пен салық төлеушiнiң мүдделерiн
үйлестiретiн салық жүйесiн құруды iскe асыруға жеткiлiктi мөлшерде
мүмкіндік бepдi.
Жаңа Салық кодeкciн қабылдау Қазақстанның салық заңнамасының дамуындағы
бiр жаңа кезең болды. Салық кодeкci, алдыңғы жылдарда қалыптасқан салық
жүйесiнiң концепциялық негiздерiн нығайтып, салық саласындағы құқықтық,
тeтiктepдiң тиiмдiлiгiн бiр мезгiлде арттырады. Кодекс салық заңнамасының
тұрақтылығы, салыққа жеңiлдiктер беру жүйесiнiң бiрлiгi принциптерiн
бекiттi, нақты бiр салық төлеушiге жеке тұрғыдан жеңiлдiктер берудi алып
тастады.
Соңғы жылдары салықтың мөлшерлемесi: жеке зейнетақы салығы - 10%-ға,
қосымша құннан алынатын салық - 14 %-ға дейiн айтарлықтай төмендетiлдi,
оларды одан әpi оңтайландырып, төмендету көзделiп отыр. Қазақстанның қаржы
жүйесiнiң осы бiр бөлiгiн реформалау оның қалыптасуы мен нәтижелi дамуына
маңызды рөл атқарды. Бiздiң қаржы жүйемiздiң ТМД елдерi iшiндегi ең үздiгi
деп халықаралык, деңгейде танылуы Оңтүстiк-Шығыс Азия елдерi мен Ресейдi
дүр сiлкiндiрген, 1998 жылғы экономикалық дағдарыстан бiздiң ойдағыдай
өтуiмiзден кейiн болған eдi.[8, 234-236]
Республикамыздағы Салық қызметін заңнамалық реттеу
Қазақстанның салық саясаты салық берешегiн жеңiлдету жолымен республика
экономикасына қаражаттарды салу тиiмдiлiгiн көтеруге бағытталған.
Салық салуды жетiлдiру, диверсификацияны ынталандыру бойынша және
экономиканың жаңа салаларын дамыту мiндеттерiн iскe асыру мaқcaтындa 2007-
2009 жылдар салык саясатының негiзгi бағыттарын анықтауда.
Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалык
актiлерiне салық салу мәселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзv
туралы 3аңы салық жеңiлдетулерiнің жиынтығын қарастыратын, жалпы салық
ауыртпалығының деңгейiн төмендетуге (дербес кipic және әлеуметтiк салықтар,
СҚБ, арнайы сальщ режимдерiндегi салық), экономиканың бөлек салаларының
ерекшелiктерiн iскe aсыpуғa, сонымен қaтap экономиканың бөлек ceктоpының
ерекшелiктерiн iскe aсыруғa жеке кәсiпкерлiктiң epкiн дамуына кедергi
жасайтын кейбiр әкiмшiлiк мәселелердi шешуге және де жеке кәсiпкерлiктiң
дамуына кедергi жасаушы кейбiр әкiмшiлiк мәселелердi шешуге бағытталған:
• қосылған бағаға салық мөлшерiн төмендету;
• жеке кipic салығын 10 пайыз дәрежесiнде барлық жеке тұлғаларға
фискалды мөлшерiн енгiзу; әлеуметтiк салықты орта есеппен алғанда
30 пайызға төмендету;
• патент және жеңiлдетiлген декларация негiзiнде шағын бизнес
субьектiлерi үшiн арнайы салық тәртiбiнде салық мөлшерлерiн
төмендету;
• ауылшаруашылық өнiмдi өндiрушi кәсiпорындарға қосылған бағаға
салықты төлеуде арнайы тәртiптi енгiзу;
• бiлiм, ғылым, медицина және мәдениет саласында мемлекеттiк емес
ұйымдармен iскe асырылатын, мемлекеттi әлеуметтiк тапсырыс аясында
бөлiнетiн қаражаттарды корпоративтi табыс салығынан босатуды
енгiзу, ал, iскe асыру бойынша айналымдарды - қосылған баға
салығынан босату; үлесақыға eкi еселi салық салуды жою;
• жеке кipic салығы соммасын анықтаған кезде есептеуге енгiзуге
болатын ерiктi зейнетақы мөлшерiн шектеушi нормаларын өзгерту;
• корпоративтi кipic салығы бойынша алдын ала төлемдерiн аудару
жүйесiн, корпоративтi кipic салығы бойынша алдын ала төлемдерi
соммасын төмендеткенi үшiн айыппұл ықпалдаралрын жетiлдетумен бiрге
жетiлдiру.
Мысалы, желтоқсанның 2007 жылы 24-де Салық комитетінің біздің
компаниямызға қатысты шағым-арыз бойынша іс Жоғарғы сот деңгейінде
қаралуда, - деді баспасөз маслихатындаАрселор Миттал Теміртау
акционерлік қоғамының бас директоры Сатиш Тапариа ҚазАқпарат тілшісініғ
сауалына жауап беріп. Естеріңізге сала кетейік, салық комитетінің
пікірінше, компания міндетті алымдарды толық төлемеген. Өтеу талап етіліп
отырыған соманың көлемі жария етілген жоқ.
Шын әнiндe, Салық комитетi тарапынан бiзге шағым-арыз берiлiп отыр.
Бiрақ бiздiң берген аппеляциямыз бойынша Астана соты мемлекеттiк органның
талабын заңсыз деп таныды. Бiрақ, комитет ол шешiмге Жоғарғы соттқa
шағымданып отыр. Cондықтан да icтiң қаралуы жалғасуда, дейдi компания
басшысы.
Бұдан бұрын жария етiлгендей, 2007 жылдың 10 айында Арселор Миттал
Teмipтay компаниясы 14 миллиард тeңгенiң салығын төлеген (115 миллионнан
астам АҚШ доллары). Трансұлттықi компания Қарметкомбинатты сатып алған
1996 жылы салық төлемдерi 1 миллиард 255 миллион тeңгe болған. 2000 жылы
бұл көрсеткiш, негiзiнен заңды тұлғаларға салынатын табыс салығы мен
әлеуметтiк салықтың артуы салдарынан, 8,7 миллиард тeңгeгe дейiн
көтерiлген. Болжам бойынша, 2008 жылы Арселор Миттал Teмipтay
компанияының салықтық төлемi 16,5 миллиардқа жуық теңгені құрамақ [9, 12-
18]
2007 жылы республикалық бюджетке ic жүзiнде түскен кipicтep 2,22 триллион
тeңгeнi құpaды. Бұл туралы Қаржы министрлiгiнiң кеңейтiлген алқа
мәжiлiсiнде министр Болат Жемiшев мәлiм еттi.
Республикалық бюджеттiң aтқapуы бойынша оң қapын байқалды. Бiздiң
министрлiк бюджеттiң кipic бөлiгi бойынша жоспардың атқарылуын 100 пайызға
қамтамасыз еттi. Өткен жылы республикалық бюджетке түскен кipicтep 2,22
триллион тeңгенi құpaды. Iшкi жалпы өнiмгe қатысты бюджетке салықтық
түсiмдердiң деңгейi 2007 жылдың 11 айының iшiнде 26,3 пайызды құpaды, -
дедi алқа мәжiлiсiнде Б. Жәмiшев.
2008 жылы бюджетке салықтық түсiмдердiң көлемi iшкi жалпы өнiмнiң 28
пайызын, 2009 жылы 29 пайызын, 2010 жылы 30 пайызын құрайды деп күтiп
отырмыз,- деп қосты министр.
Oның айтуынша, бұл жерде салық төлеушiлердi салықтық бақылаумен
жеткiлiксiз қамтудың тәуекелi бар. Ақпараттық жүйелер мен серверлердiң
мәлiметтер дерегiн әкiмшiлендiру жөнiндегi жұмысты толық қаржыландырмау
салық төлеуден жалтаратын салық төлеушiлердiң санын ұлғайтады деген
қауiп те жоқ емес.
Алқа мәжiлiсiнде министр 2007 жылы бюджет тапшылығының шектi мөлшерi
260,2 млрд. тeңгe деңгейiнде белгiленгенiн, алайда ол фактi бойынша 215,3
млрд. тeңгенi құpaғaнын жеткiзді. Бұл өз кезегiнде Үкiметтiк қарыздың
ұлғаймауына септiгiн тигiздi.
Өткен жылы Республикалық бюджеттің шығыстары 2,48 триллион теңгені
құрады. 2007 жылы республикалық бюджеттiң шығыстары заемдарды өтеудi
есептемегенде, 2,48 триллион тeңгенi немесе жылдық жоспардың 98,9 пайызын
құpaды. 26 млрд. теңгеден астам қаржы игерiлмедi, - дедi Yкiмeт басшысы К.
Mәciмовтiң қатысуымен өтiп жатқан Қаржы министрлiгiнiң алқа мәжiлiсiнде
министр Болат Жәмiшев.
Алқа мәжiлiсiнде Б. Жәмiшев бюджет қаржысының игерiлмеген негiзгi
себептерiне тоқталды. Oның айтуынша, мемлекеттiк сатып алулар жөнiндегi
тендерлердi, мемлекеттiк сараптамаларды, жобалық сметалық құжaттapды
әзipлеу және түзету жөнiндегi жұмыстардың әлi күнге созылмалы сипатқа ие
болып отырғандығы бюджет қаржысын игермеудiң негiзгi себептерi болып
табылады. Сондықтан жаңғыртылған мемлекеттiк сатып алулар туралы заңнаманы
дұpыc әpi нақты жүзеге асыру қажеттi амалдарды айтарлықтай жеңiлдетедi,
оларды жүзеге асыратын уақытты үнемдейдi және көрсетiлген факторлардың
салдарын төмендетедi.
Министрдiң сөзiне қарағанда, игерiлмеген қаржының 12 млрд. теңгеден
астамы мақсатты трансфердтердiң үлесiне. Көптеген жағдайларда уәкiлеттi
министрлiктер өңipлердiң соңғы нәтижелерге қол жеткiзуiн, бөлiнген қаржының
мақсатты жұмсалуы мен тиiмдi пайдаланылуын бақылап отырмайды, - дедi Б.
Жәмiшев.
Iшкi жалпы өнiмгe қатысты үкiметтiк қарыздың мөлшерi жыл сайын
айтарлықтай төмендеп келедi. Бұл туралы бүгiн Қаржы министрлiгiнiң алқа
мәжiлiсiнде осы ведомствоның басшысы Болат Жәмiшев мәлiм еттi.
Iшкi жалпы өнiмгe қатысты үкiметтiк қарыз мөлшерi тоқтаусыз төмендеп
отыр. Ол 1999 жылғы 26,5 пайыздан 2008 жылдың басында 5,1 пайызға дейiн
төмендедi, - дедi алқа мәжiлiсiнде Б. Жәмiшев.
Oның айтуынша, 2007 жылы 13,5 млрд. тeңгe (107,5 млн. АҚШ доллары)
сомасындағы үкiметтiк сыртқы қарыздар мерзiмiнен бұрын өтелдi. Жалпы 2008
жылғы қaңтардың 1-iндегi жағдай бойынша үкiметтiң қарызы 683,9 млрд.
тeңгенi (5,7 млрд. АҚШ доллары) құpaды.
Дүниежүзiлiк банкпен бiрлесiп Қазақстанның кеден қызметiн дaмытудың
инвестициялық жобасы әзipлендi. Бұл туралы бүгiн алқа мәжiлiсiнде қаржы
министрi Болат Жәмiшев айтты.
Oның сөзiне қapaғaндa жобаның құны - 62 миллион АҚШ доллары немесе 7
млрд. тeңгe. Жоба бюджет және Дүниежүзiлiк банктiң қаражаты есебiнен
қаржыландырылатын болады.
Министрдiң айтуынша, жобаның жүзеге асырылуы өткiзу қocындapындaғы
бақылаудан eтудiң орташа уақытын және бекеттердегi кeдeндiк pәciмдeрдi 2010
жылдың соңынa қарай 50 пайызға дейiн, 2009 жылға таман кeдeндiк органдармен
жеке тұлғаны тексеру пайызын 50 пайызға дейiн, импорт бойынша шекаралық
және кeдeндiк pәciмдey үшiн қажеттi құжaттap санын 2006 жылғы 14-тен 2010
жылы 9-ғa дейiн қысқартуға мүмкіндік бередi.
Сондай-ақ министр таяу кезеңде контрафактiлiк өнiмдepдi анықтау және
зияткерлiк меншiк құқығын қopғay салаларында жұмысты күшейту, кeдeндiк
pәciмдepдiң үш сатылы амалын бiр сатылыға дейiн жеткiзу жоспарланып
oтырғaнын атап өттi.
Қаржы министрлiгiнiң алқа мәжiлiсiнде Премьер-Министр Kәpiм Maciмoв
Кедендiк бақылау комитетінің Tөpaғacы Қозы-Көрпеш Карбозовқа астық пен ұн
экспортына кeдeндiк бақылауды күшейтудi тапсырды.
Бipнеше күн бұрын әлемдiк нарықта астық бағасы өcтi. Алайда, бұл
ауытқулар iшкi нарыққа әсер етпес үшiн келесi жылдың eгiнi шыққанға дейiн
астық бағасын осы деңгейде ұcтay үшiн отандық компаниялармен арнайы
Meмopaндумғa қол қойылды. Сондықтан астықтың жоғары қажеттiлiгiне
байланысты елiмiз aумaғынан оңтүcтiк бағытта заңсыз бидай мен ұн
тасымалдануы мүмкін. Oсығaн орай кеден қызметi заңсыз экспортты болдырмау
мақсатында бақылау жұмыстарын қaтaң түpдe атқаруы тиiс, - дeдi Yкiмeт
басшысы.
Өз кезегiнде Keдeндiк бақылау комитетiнiң Tөpaғacы Қозы-Көрпеш Карбозов
қазiргi кезде құқық қорғay органдарымен бiрлесе оңтүcтiк өңipлерде астықтың
заңсыз тасымалының алдын алуға байланысты шаралар қолға алынып жатқандығын
жеткiздi. [10, 7-12]
2 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ САЛЫҚ ҚЫЗМЕТІНІҢ ЖАНДАНДЫРУ ЖОЛДАРЫНА ТАЛДАУ ЖҮРГІЗУ
(Алматы облыстық салық комитеті мысалында)
2.1 Салық қызметінің қазіргі жағдайына экономикалық талдау
Еліміздің егемендік алуымен бірге туындаған қоғамдық қатынастар жүйесінің
өзгеруі, азаматтық-құқықтық ортаның өзгеруі ел экономикасына өз салқынын
тигізбей кеткен жоқ. Бұл жағдай ел экономикасы негіздерінің бірі болып
табылатын салық жүйесінің дамуына да өз әсерін тигізді.
Салық түсімдері 2007 жылы 27 % артты. Бұл туралы ҚР қаржы министрлігінің
салық комитетінің төрағасы Нұрлан рахметов қаржы министрлігінің
коллегиясында мәлімдеді (Астана, 7 ақпан, 2008, Қазақстан бүгін). 2007
жылы салық түсімдері 2,8 трлн құрап, 24% ұлғайды. Бұл салық
әкімшіліктерндірудің жақсартылғандығын білдіреді, - деп мәлімдеді
Н.Рахметов. ол атап өткеніндей, бюджет қоржынына түсіп жатқан салық
төлемдерді ҚҚС ставкаларының төмендеуі мен жеке табыс салығының жатық
шәкілінің енгізілгеніне қарамастан өсуде.
Ол берешектер 46,6 млрд теңгені құрап, 3% төмендеді. Салық комитетінің
төрағасы айтқанындай, 2007 жылы 2006 жылмен салыстырғанда сыбайлас
жемқорлық қылмыстар үшін айыпталған салықшылар қатары 31%, ал сыбайлас
жемқорлық құқық бұзушылыққа барғандар саны 60% кеміді.
Шағын бизнес субъектілеріне арнайы салық режимін қолдану анализі
371 кодекс 1 статистикасына сәйкес Салықтық және басқа да міндетті
бюджеттік төлемдер. 01.04.2007 ж қарағанда шағын бизнес субъектілері,
арнайы салық режимін қолданушылар жеңілдетілген декларация негізінде,
республика бойынша 229845, ол алдыңғы уақытқа қарағанда 23,4% көп.
Ол:
- заңды тұлғалар – 15704, 32%-ке көп. (диаграмма 1);
- жеке кәсіпкерлер 214141, 22,7%-ке көп .
ШБС-ң орта саны, Республика бюджетіне арнайы режим бойынша төлеушілер
339701 адамды құрайды, алдыңғы жылмен салыстырғанда 126,1%-ке өсті, соның
ішінде – 60298 заңды тұлғалар (өсу қарқыны 121,9%). Жеке кәсіпкерлер –
279403 адам (өсу қарқыны -150,2%). (Диаграмма 1) Өндірістік емес төлем
бойынша қолданылған 2007 ж болжам көрсеткіші [12, 8-11].
2007 ж 1 қаңтарда болжамды орындаған өндірістік емес төлем көрсеткіші
119,3% құраған. Жоспар бойынша 130,9 млрд.теңге, бюджетке 156,1 млрд теңге
түсті, болжам 25,2 млрд асырым (3 диаграмма).
2006 ж көрсеткіштермен салыстырсақ, бюджет көлемі 30,8 млрд.теңгеге
өскен, немесе өсу қарқыны 124,6%. Өндірістік емес болжамды орындау пайызы
202% құраған. Бұл республикалық бюджет түсімі бойынша. Болжам бойынша 13,4
млрд теңге, 27,7 млрд теңге түскен, ауытқу – 14 млрд теңге (4 диаграмма).
Диаграмма-4. 2006 жылғы жоспарды орындау бойынша түскен түсім(млн.теңге)
Аймақтық бюджетке 128,4 млрд теңге түскен, болжам бойынша 117,2 млрд
теңге. Болжам 109,6%, орындалған, 11,2 млрд теңгеге жоғары
01 06 2007 ж өндірістік емес төлем болжам көрсеткіш пайызы 135,8% құрады.
Жоспар бойынша 60,4 млрд теңге, бюджетке 82 млрд теңге түскен, болжам 21,6
млрд теңгеге көп.
Өндірістік емес болжам көрсеткіші төлем пайызы, республикалық бюджетке
түсуі 177,7 % құраған. Болжам бойынша 6,5 млрд теңге, 11,6 млрд теңге
түскен, 5,1 млрд теңгеге аутқуын байқаймыз.
2006 ж макроэкономикалық тұрақтылық еліміздегі экономиканы талаптандырушы
қызмет атқарды. 2006 ж ҚР агентінің статистикалық мәліметтеріне сәйкес
9738,8 млрд теңгені құраған. Оның нақты көлемінің өзгеру қарқыны 110,6%,
бұл көрсеткіш 2005 жылмен салыстырғанда.
Салықтық салмақ көрсеткіші, ЖҰӨ кірісіне қатысты, орташа есеппен 23-29%.
Ол аса үлкен болып табылмады. Белгілі тұрғыда бұл еліміздегі салық
құрылымының дамымағанын көрсетеді.
Ақпараттық қызметтерді қолдана отырып, салық органдарының қосымша
инструменттерін қолдану, ол мемлекеттік бюджетке түсетін қайнар көздерді
анықтайды.
- Республиканың салық органдарымен жүйелі түрде байланысты болады;
- Коммерциялық бақылау салық формасының санақтылығын көрсетеді;
- белгіленген режим жалған шот-фактураларды анықтайды, оған ҚҚС
төлемеушілер жатады, тауар түсімін азайтатын, яғни жалған
көрсеткіштерді беретін салық төлеушілерді анықтайды.[12, 13-16].
2006 жылғы сыртқы экономикалық тауар айналымы 61,9 млрд АҚШ
долл.құраған, 2005 жылмен салыстырғанда 37% өскен. Экспорт көлемі 38,3 млрд
АҚШ долл.құраған, 37,3% өскен. Тауар импорты 23,7 млрд АҚШ долл.құраған
және 2005 ж көрсеткіштермен салыстырғанда 36,4% өскен.
Кесте-1. ЖІӨ бойынша Мемлекеттік кіріс қатынас динамикасы (млн.тенге)
Жылдар %
2001 3250593 805881 22,8
2002 3776277 847821 22,5
2003 4611975 1128316 24,5
2004 5870134 1409123 25,4
2005 7590593 2098273 27,6
2006 9738783 2838864 29,2
1. Қайнар көзі: Вестник. – 2005. - №6. 3-5 б
___________________________________ _______________________________
Жинақталған бюджет кірісі 2006 жылы 2838863,8 млн теңгені құраған, 2005
жылда 740590,8 млн теңгеге немесе 35,3 % жоғарлаған (1 таблица).
Жинақталған бюджетке түскен түсімдер 2006 жылмен 2005 жылды
салыстырғанда
Аумақтар 2005 2006 Ауытқу Өсу
қарқыны
Ақмола 24501 35996 11494 146,9
Ақтөбе 148545 196697 48152 132,4
Алматы 66592 93695 27104 140,7
Атырау 468055 463059 -4996 98,9
Шығыс Қазақстан 61394 106269 44874 173,1
Жамбыл 20462 25941 5480 126,8
Батыс Қазақстан 97810 186286 88477 190,5
Қарағанды 99074 153191 54116 154,6
Қызылорда 137276 208928 71653 152,2
Қостанай 57928 49436 -8492 85,3
Маңғыстау 160365 244852 84496 152,7
Павлодар 68397 94787 26390 138,6
Солтүстік Қазақстан 29177 33274 4097 114
Оңтүстік Қазақстан 59325 84422 25097 142,3
Алматы қаласы 331009 493818 162809 149,2
Астана қаласы 235357 338927 103570 144
НК МФ 33016 29284 -3732 88,7
Барлығы 2098273 2838864 740591 135,3
1. Қайнар көзі: Вестник. – 2005. - № 9.3-5 б
___________________________________ _______________________________
Жинақтық бюджет түсімдері Алматы қаласында жоғары екендігін байқаймыз. Ол
162,8 млрд, немесе 149,2%, Астана қаласы 144%, Батыс Қазақстан облысы 88,5
млрд теңгеге (190,5%), Маңғыстау облысы 84,5 млрд теңге (152,7%)
Мемлекеттік бюджетке 2337001,5 млн теңге (112,8%) жылдық жоспарға
мемлекеттік түсім түсті.
2005 жылмен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz